Lexicon Latinum
SEU
CORPUS PHRASEOLOGIÆ.

LEXICON LATINUM

seu a P. Franc. WAGNER, Societatis Jesu,

Universae Phraseologiae Corpus Congestum,

SECUNDIS CURIS A QUOPIAM EJUSDEM SOCIETATIS SALLUSTIANA, CÆSAREANA,
LIVIANA, CORNELIANA, ETC, PHRASEOLOGIIS LOCUPLETATUM,

CUI TRIPLEX ADDITUR INDEX:
ALTER VOCUM BARBARARUM, ALTER VOCUM QUÆ IN FORO MILITARI,
CIVILI SACROQUE OBTINENT, TERTIUS GALLICO-LATINUS.

Nova Editio
accuratissime recognita, aucta et de Germanica nunc primum
in Gallicam linguam translata a P. Aug. BORGNET,
ejusdem Societatis, in collegio Ambianensi magistro.

BRUGIS
MDCCCLXXVIII.

[i]

Préface de la nouvelle Edition.

En réimprimant ce livre, fameux en Allemagne au siècle dernier, notre unique but a été de rendre aux vrais amis des études latines un ouvrage destiné à développer la connaissance du latin. Nous avons voulu offrir aux professeurs et aux élèves, surtout à ces derniers, un manuel vraiment pratique, pour approfondir les beautés intimes de la langue qui “seule entre toutes les langues mortes, est véritablement ressuscitée, et qui UNE FOIS RESSUSCITÉE, NE MEURT PLUS!”[1]

Avant d’indiquer le plan du livre et la manière de s’en servir utilement, qu’il nous soit permis de rappeler en quelques mots les principaux actes de la vie de l’auteur.

François Wagner naquit à Wangen, en Souabe, le 14 août 1675. Il fut admis dans la Compagnie de Jésus au noviciat de Krems à l’âge de 15 ans. Après avoir terminé ses deux années d’épreuve, il enseigna pendant plus de 25 ans la rhétorique, dans les colléges de Krems, de Presbourg et de Tyrnau. Étant recteur du Séminaire de Vienne, il dirigea une congrégation et s’occupa de la composition de plusieurs ouvrages estimés. Il mourut à Vienne, le 8 février 1738, à l’âge de 62 ans.

Tels sont les détails que nous fournit sur cet homme illustre la Bibliothèque des écrivains de la Compagnie de Jésus. Le P. Jean Nép. Stœger, dans ses Scriptores Provinciæ Austriacæ Societatis Jesu, nous a transmis la liste complète des nombreux ouvrages écrits par le Père Wagner, qui tour à tour, s’occupant de rhétorique, de grammaire, de géographie, d’histoire, nous a laissé dans ces diverses branches des connaissances humaines, des traces remarquables de son esprit actif et pénétrant.

Notre but, dans cet avertissement, est de parler seulement de son Dictionnaire de Phraséologie. Mais laissons l’auteur lui-même nous raconter comment naquit ce livre, nous indiquer ce qu’il a voulu en le composant, et de quelle manière il est parvenu à mener à terme l’ouvrage que nous possédons.[2]

[ii]

“Étant professeur des jeunes religieux qui recommençaient leurs humanités, le but de tous mes soins était d’accomplir le sage précepte du P. Jouvency, sans contredit le premier parmi nous dans la connaissance parfaite de la langue latine,” Patris Juvencii, harum litterarum hodie inter nos facile Principis. “Le premier travail du maître, dit celui-ci, sera de montrer à ses élèves le style le plus pur et de les aider à l’acquérir. Je recherchais donc ce que je pouvais offrir de mieux à ces jeunes gens, pour les conduire aussi promptement que sûrement à l’acquisition des trois grandes qualités de la langue latine, la propriété, l’élégance, l’abondance. Pour la propriété, outre les Thesaurus, je faisais étudier tous les jours à mes élèves pendant un quart d’heure le Flos Latinitatis du P. Pomey, et au bout de deux mois, je remarquais des fruits merveilleux, jam intra bimestre Latinum quid velut in herba efflorescere, non sine jucundo animi sensu animadverti. Pour l’élégance, Tursellini, Schorus, Dolet, Hadrianus étaient les maîtres que je leur faisais étudier et copier. Enfin, pour l’abondance, Manusius, Bucher et Schönsleder. Mais, bientôt, je m’aperçus que cette foule de livres inondaient leurs pupitres, qu’ils perdaient[iii] un temps précieux à rechercher, ici les adverbes, là les épithètes ou les synonymes, ailleurs les développements, et c’est alors que je résolus de réunir avec ordre et méthode, dans un seul ouvrage, le fruit des veilles de tous ces hommes illustres.”

C’est ainsi que naquit le Universæ Phraseologiæ corpus congestum. Il fut d’abord exclusivement composé de phrases et de tournures tirées de Cicéron, puis on y ajouta un petit nombre d’expressions appartenant aux grands auteurs du siècle d’or de la langue latine, Salluste, César, Tite-Live, Cornelius et quelques autres. Il faut remarquer que l’auteur ne cite pas toujours textuellement l’écrivain auquel il a emprunté sa citation, et c’est ce qui a empêché, dans cette édition, d’indiquer les sources, quoique nous puissions affirmer que nous avons vérifié presque toutes les citations au moyen de l’Apparatus de Nizzolius, de Forcellini et de Freund. Souvent il se contente de prendre la tournure et de l’appliquer au passage qu’il veut développer. Cependant, dans ce qui est rangé sous la rubrique Usus: les phrases qui servent à indiquer la Syntaxe particulière de chaque mot, sont empruntées textuellement à Cicéron et aux meilleurs auteurs du grand siècle. Souvent nous les avons rétablies et traduites, pour la plus grande utilité des élèves. “Leur lecture assidue, ajoute le P. Wagner, non-seulement donnera aux élèves les différentes significations d’un mot, mais encore leur prouvera que négliger d’en suivre la construction, c’est s’exposer à employer une tournure peu latine, “si quampiam atque ab his alienam construendi formulam adhibuerint Discipuli, fere in Idiotismum se impactos admoneantur.”

Mais il ne suffit pas d’avoir un bon livre, il faut savoir s’en servir; or, à première vue, il semble que l’usage de ce Dictionnaire ne soit pas accessible à tout le monde. Il est hors de doute, et l’expérience le prouve, que si l’on parvient à en saisir l’économie, si l’on en a, pour ainsi dire, la clef, on parviendra en peu de temps à faire de rapides progrès dans la connaissance de la langue latine. L’auteur en avait constaté l’efficacité, quand il nous dit: “Noveram adolescentes qui orationem struerent tam elegantem, ut in volvendo Cicerone, multos annos posuisse videri potuissent hujus artificii ignari. Inest et illud commodi quod ea, quæ aliena fuerant, multiplici usu sua faciant; quodque dicitur, in succum et sanguinem suum vertant.”

Pour cela, il ne faut pas puiser indistinctement dans ce livre, coudre ensemble, sans suite et sans liens, des membres de phrase, qui, pris individuellement, sont très latins, mais qui doivent être rapprochés avec goût et discrétion. L’enfant intelligent doit faire sans dictionnaire son discours, sa narration ou son thème; il doit, après avoir médité profondément son sujet, après l’avoir ordonné dans toutes ses parties, l’écrire dans un latin plus ou moins pur, plus ou moins élégant, selon sa force et sa capacité. Ce travail, le plus important sans contredit, étant terminé, il devra, avec l’aide du dictionnaire de Phraséologie, débarrasser son devoir, que nous pouvons supposer correct, de toutes les tournures françaises, des gallicismes, des mots peu latins, et de cent autres imperfections, auxquelles il trouvera un remède assuré dans ce volume, s’il sait s’en servir avec intelligence et discernement.

Montrons, par un exemple facile, la vraie manière d’user avec fruit de ce livre. C’est une lettre d’un fils à son père pour lui demander de l’argent, dans le but[iv] d’acheter des livres. Dans la première colonne, se trouve cette lettre dans le style d’un élève ordinaire de troisième; style simple et exempt de fautes contre les règles de la grammaire. Dans la seconde, la même lettre a été modifiée, rendue plus élégante au moyen du dictionnaire de Phraséologie. Du reste, les mots modifiés dans la première colonne sont soulignés, ce sont ceux-là qui doivent être l’objet du travail personnel de l’élève, quand il a jeté sur le papier les idées et qu’il veut donner à son style ce poli, cette perfection que demande la langue latine.

Après avoir souligné, dans mon devoir, les expressions qui me déplaisent, je cherche à les remplacer au moyen du dictionnaire de Phraséologie. Prenons, pour commencer, le verbe, scio; à cet article nous trouverons: compertum habeo, cognitum habeo, etc. Donc compertum vel cognitum equidem habeo multas alioquin impensas a te mei causa tolerari, en substituant ce verbe passif, forme essentiellement latine, au verbe facere, gallicisme français, dans le sens de facere sumptus, faire des dépenses. Nous remplacerons, toujours au moyen de la Phraséologie, ausus tamen sum par id tamen mihi sumpsi, et à la place du gallicisme petere gratiam, nous mettrons contendere gratiam. Avec le verbe sumpsi suivi du subjonctif, nous terminerons ainsi la période: Id tamen mihi sumpsi ut novam insuper gratiam etiam atque etiam a te contenderem. C’est ainsi que nous trouverons dans le Dictionnaire tous les autres changements à faire. Tantôt ce sera le substantif, tantôt l’adjectif, le verbe ou même les dérivés, qui seront l’objet des remarques de l’élève studieux, et il est évident que l’habitude prise de corriger ainsi, pendant une heure, un discours de deux pages, ne pourra manquer de produire, en peu de temps, des fruits merveilleux. L’enfant sera heureux de reconnaître dans son latin quelques unes de ces tournures qu’on lui a appris à admirer, et il fera des progrès rapides, s’il parvient à se garder contre l’écueil opposé, de vouloir tout farcir d’élégances plus ou moins bien employées “ne omnia Elegantiis farcire velit, sed ut condimentum parce inspergat et cum judicio, quo discernat quæ Phrasis, cui voci ejus sententiæ aptior sit.”

Mais, me dira-t-on peut-être, à quoi bon cet amas et d’élégances, de tours propres à la langue latine, qui ne peut servir qu’à tromper professeurs et élèves, à égarer[v] même ces derniers dans une forêt d’expressions dont ils ne sont pas capables de sentir la justesse et la portée? Ce double reproche serait sérieux, s’il était fondé. Pourquoi, dirai-je à mon tour, recommander aux élèves de choisir les expressions, les tournures les plus latines? Pourquoi ces cahiers où l’on recueille, jour par jour, les phrases les plus saillantes, les tournures les plus autorisées de la langue de Cicéron? Pourquoi ces leçons apprises chaque jour? Pourquoi ces imitations quotidiennes du prince des écrivains latins? Peut-être sera-t-il difficile, dans les commencements de saisir toute la portée du livre que nous offrons de nouveau au public lettré, mais un peu d’expérience en montrera certainement l’utilité. Ce livre a pour lui la sanction des années, et notre époque, quoique moins enthousiaste de la langue latine que les siècles précédents, conserve cependant assez de grands et nobles esprits, pour qu’il soit inutile de prouver l’utilité de l’étude des belles-lettres pour la véritable formation de l’homme et du chrétien.

Nous ne pouvons terminer ce travail sans indiquer les améliorations apportées à cette première édition française.

Les textes ont été revus soigneusement d’après trois éditions différentes. Quand ils étaient obscurs ou écourtés, ils ont été rétablis dans leur intégrité au moyen de Forcellini, de Freund ou des originaux, et traduits en français. Pour plus de clarté, on a établi des différences de caractères, qui permettent de trouver rapidement ce qu’on recherche. Ainsi que dans tous les lexiques modernes, la quantité a été indiquée sur les mots, pour permettre aux élèves d’observer la règle si importante de l’accent tonique.

Trois Index complètent l’ouvrage: dans le premier, on a signalé les barbarismes les plus fréquents que peuvent commettre les élèves, et le mot latin qui les remplace. Le second est aussi curieux qu’instructif. Il rend une quantité de mots techniques et propres aux arts, aux sciences et à la jurisprudence.

Le troisième et le plus important est l’Index Gallico-Latinus. Les mots ont été placés par ordre alphabétique, en prenant le nom comme base du classement. Sous le nom sont placés les verbes, les adjectifs, les adverbes, et ainsi d’un seul coup-d’œil on voit les relations entre la langue française et la langue latine, les changements qui peuvent se produire dans la traduction du substantif, de l’adjectif et du verbe. Ce travail n’est pas un Dictionnaire français-latin; nous n’avons voulu faire qu’un Index, qui renvoyât au Corpus Phraseologiæ.

Puissent ces divers travaux, entrepris pour la plus grande gloire de DIEU, édités avec le plus grand soin, répondre au but que s’est proposé l’auteur en les composant! Puissent-ils être utiles aux maîtres et aux élèves, augmenter dans les cœurs des uns et des autres l’amour de la langue latine, et avec cet amour, le désir de défendre et de protéger toujours la gardienne et la protectrice du latin, Celle qui a tant fait pour le succès des bonnes études, l’Église de DIEU!

Amiens, École libre de la Providence, 23 mai 1878.

En la fête du bienheureux martyr André Bobola,
de la Compagnie de Jésus.

Aug. BORGNET, S. J.

[vi]

[vii]

PRÆFATIO
AD
HUMANIORUM SCHOLARUM PROFESSORES.

Cum eorum, qui humaniores litteras repetebant, domesticæ scholæ præfectus fuissem, id propositum habebam maxime, et eo industriam omnem convertendam existimabam, ut P. Juvencii, harum litterarum hodie inter nos facile Principis, sapienti monito obtemperarem. Primus, ait ille, Magistri labor erit, Latinum stilum illis optimum demonstrare, et ut assequantur, adjuvare. Ergo putare mecum cœpi, quæ adjumenta offerrem præsentissima, queis viis Adolescentes non minus sciendi aviditate, quam ingenii præstantia, ad omnem hujus litteraturæ laudem paratissimos, ad Latinæ Linguæ Proprietatem, Elegantiam, Copiam quam celerrime commodissimeque perducerem.

Proprietatem ut condiscerent, hoc est, e barbarie vulgaris sermonis sordibusque emergerent, præter expositos barbararum vocum Indices multiplices, si quam vocem suspectam haberent, Thesaurum Latinitatis, seu Forum Romanum consulerent, jussi. Ex eodem præcipuorum verborum syntaxin usumque Latinitatis proprium ipse exscripsi: quo labore perfunctus admoneor a Collega, dudum id a P. Pomæio in suis Flosculis præstitum. Etsi dolerem actum me egisse, deque libello tam pervulgato ignorasse puderet, in eamdem tamen cum viro egregio cogitationem, methodum ac prope verba incidisse mihi gratulabar. Hos ergo flores transcribendos dedi meis; seposui quot diebus quartam horulæ partem, qua suscitandos pertentarem singulos, constitutumque ejus diei pensum de memoria[viii] repeterem; si qua adhærerent, explicabam; difficiliora paradigmatis illustrabam; et fiebat, ut quotidianæ scriptionis argumento fere aliquid inserere possent. Atque hisce scriptionis, auditionis, exercitationis industriis jam intra bimestre Latinum quid velut in herba efflorescere, non sine jucundo animi sensu animadverti.

Ut vero ad Elegantiam quoque perpolirentur, Tursellini particulas singulis, Shorum illis aut Doletum, Hadrianum aliis aut Goclenium, etc., ut copia erat, divisi, monuique, ne legerent duntaxat, sed lecta in chartam compendio referrent, quo memoriæ commendarent altius, quæ ab lectione sæpe, ut fit, minus intenta facile devolatura erant.

Ut Copiam cum elegantia combiberent, Manutium a Buchlero auctum, et Schönslederum præbui, quos altera quavis periodo inspicerent, quorum opibus ad ornatum varietatemque nec timide et liberaliter tantisper uterentur, dum usu non admodum diutino in jus suum assererent quæ aliena fuerant, abjectisque centonibus, de suo liberum quid et nativum contexerent; cogitarent autem præterea: hæc incipientium subsidia ad proritandum duntaxat, Latinoque aliquo sapore imbuendum Tironum palatum excogitata; cæterum germanæ Latinitatis spem omnem in assidua Ciceronis, bonorumque ex aurea ætate Auctorum lectione collocandum; hos tanta cura pervolvendos velut si nihil peractum paratumque accepissent a majoribus, sed unis ipsis eruenda forent, quæ ex his venis tantis conatibus egessere, quidquid hactenus fuit Phraseologorum.

Hæc agenti cum illud incommodum videbatur, quod tot libellorum, queis Discipulorum pluteos onerarem, turba mihi undeunde corradenda esset, tum quid iisdem, dum hinc Adverbia, Epitheta inde, etc., fastidiose commendicant, plurimum utilissimi temporis volvendo revolvendoque inaniter elaberetur. Hoc tædio ut levaremur utrinque, optare cœpi, esset aliquis, qui sparsas has operas, eademque apud diversos repetita in[ix] unum quoddam corpus conflandi consilium caperet. Tot jam exstare Criticorum, Grammaticorum, Phraseologorum Indices, Enchiridia, Gazophylacia, Thesauros, Elegantias observavi, ut felicem se reputare posset is, quem tantam, tam paratam materiam in unum volumen certo ordine ac methodo ædificandi animus incesseret; feliciores vero fore Discipulos, qui in magno viæ compendio progressiones tamen celeriores facerent, nec jam per rivulos concursare deberent, quos in unum fontem Vir adeo beneficus corrivasset.

Externis vero nostris scholasticis quam ejusmodi opera non opportuna modo, sed necessaria foret omnino! Ciceronem, Ciceronem ex alto suggestus Juvenibus inclamamus magistri, in hunc velut regulam omnisque Latinitatis exemplum respicere, hunc legere, imitari et scribere jubemus, sed iis juvenibus, quorum parti maximæ, præter fragmenta quædam suæ classis scholastico libro (quamquam et hunc quam pauci emant) inserta nullus domi Cicero; plurimis Terentii, Livii, Sallustii, etc. ipsa nomina peregrina, plerique, quid Nizzolius aut Forum Romanum hominis vel rei sint, perinde ut maragnonius quispiam ignorent. Et hos stimulis fodiemus? hos Latinos Ciceronianos effici volumus? qua autem ope, ad quem lydium lapidem suspectæ fidei voces explorent? barbaras secernant, melioribus commutent? unde colores, verasque pro adulterinis pigmentis elegantias petant? unde ad copiolam aliquam parandam vel Synonymiam exsugant? Huc certe flagitii vidi devenisse nonnullos, ut Epistolam, chriam, orationem scripturi in Synonymis, Gradibus ad Parnassum, etc. habitarent, qua re quid horribilius et ad corrumpendum stilum aptius excogitari possit? quod si opulentiores quidam filii familias circumfluant etiam natentque Ciceronibus, Terentiis, etc. quam pauci iis urantur igniculis, ut formulas inde, phrases, etc. in adversaria excerperent, justam animi contentionem ad exhaurienda principiorum ardua afferrent?

[x]

Eædem atque his majores difficultates, cum Poeticæ fores obsiderent, fuere qui Flavissas, Synonyma, Gradus ad Parnassum, etc., præclara adeo adjumenta elaborarent, ut brevi tempore Poeticum aliquem colorem inde caloremque trahere multos experiamur. Quid est igitur, quod nemo dum ad Oratoriam gradientibus de tali adminiculo de gradibus ad rostra gratificatus est? quid? quod optarunt hoc multi, nemo optantibus moram gessit? quid autem (aiebam), quin tute hanc spartam occupas, et lexicon aliquod Phraseologicum, aut quodvis demum nomen habeat, vel ipse conficis, vel si per temporis angustias excludaris, typum denique et summas lineas designas, quas tali provocatione commoti alii depingant denique et absolvant.

Consilii dubium duæ res magnopere retrahebant, magnitudo laboris et ignobilitas. Infida utebar parumque firma valetudine. Operosæ scholæ quotidianæ vacui utilisque temporis relinquebant minimum; et informaveram nonnulla, quorum Auctor minimum dici possem, cum e præsenti opere præter diligentis scribæ nomen nihil ad me rediturum cernerem. Titubantem Collega meus, externorum Rhetorum Magister, Vir et morum et Latinitatis purissimæ candore longe suavissimus, P. Gabriel Wimmert, iteratis identidem hortatibus in proposito retinuit, tantoque promptiorem habuit, quod ejusmodi, ut ego sum, hominum genus, ab omni fumo alienissimum esse, idque pro honestissimo ducere debet, si, magno quidem suo impendio, quæstu minimo, plurimorum commodis servire possit.

Re deliberata Phraseologos, quos nancisci poteram, omnes tres in classes partior; horum alii Proprietatem docerent, ut Niessii, Cellarii, Vossii, Vorstii, Borichii Commentarioli; alii Elegantiam præstarent, ut Hadrianus, Valla, Doletus, Tursellinus, Schorus, Fabri, etc., Copiam denique nonnulli suppeterent, quorum chorum Manutius duceret et Schönslederus. Horum, inquam, operas omnes in unum Corpus cogendas,[xi] eximenda, quæ apud singulos præcipua essent, atque sub unum conspectum objicienda constitui, ea tamen adjecta conditione, ut ne voluminis moles ita excresceret, quin ab juvenibus in scholam ad statas scriptiones comportari posset. Hanc vero, quam vides, methodum mihi descripsi:

I. Nizzolium equidem pro solo operis stravi, ejusdemque ordinem alphabeticum sum secutus, quin tamen iisdem me carceribus includerem, iisdem religionibus obligarem; neque enim in ea sum hæresi, ut vel Ciceronem de omnibus argumentis disputasse, aut non iisdem cum Vitruvio, Varrone, Livio, Cæsare, etc., si de iisdem rebus loqui voluisset, vocabulis usurum fuisse, existimem. Quare aliorum quoque ex aurea ætate Auctorum voces adjeci, asterisco notatas, ut ab Ciceronianis secernantur, non quod fugiendæ essent. Totus enim in ea sum sententia, juvenes intra hujus ætatis limites constringendos, et a Plinianis, Senecianis, etc. omnino abstinendos. Intelligent autem, quam hic vocem non repererint, nullum habere idoneum Auctorem: atque adeo meliore commutandam.

II. Vocabula nihilominus sacra et religiosa suis locis characterum forma diversa intexui, eademque e Pontano, quo nemo melius christiane simul et Latine loqui docet, Tympii opera collectis observationibus illustravi.

III. Per illud Cf. confer, passim, qua eundum esset, præsignavi.

IV. Synonyma, ut in Nizzolio sunt, simpliciter adscripsi.

V. Contraria signo )( notata, ut quæ se ipsis offerrent, non erat, ut multa vestigatione conquirerem.

VI. Vocum, quas fere pro idem significantibus usurpat vulgus, elegantiores vero haud paulum notionibus inter se differre observant, Differentias, e Laurentio Valla dedi aliquas, ac revera cœpi potius, et quid voluissem ostendi.

VII. Suam vocibus singulis syntaxim seu Usum peculiarem, sententiis formulisque lectissimis e Nizzolio, Pomæio, aliisque[xii] multo discrimine decerptis attexui, quarum iterata lectio cum alias utilitates afferret, tum si quampiam atque ab his alienam construendi formulam abhibuerint Discipuli, fere in Idiotismum se impactos admoneantur.

VIII. Vulgatiores barbarismos seu Idiotismos Syntaxi Latinæ locis quibusdam e Schoro, etc. subjeci; ut venia sit ingenue confitenti, ubi minimum oportebat, præparcus fui; nec enim solum demonstranda erat via, qua incederent; sed infames quotidianis erroribus scopuli detegendi, ut suæ barbariei identidem admonerentur juvenes.

IX. Ad Copiam seu Phraseologiam quod attinet, nempe operis partem principem, ac discentibus desideratissimam, primæ Editiones nonnisi collectas Roterodami, Manutii, quique omnibus præstat, Schönslederi Phrases, paulum ad Juvenum captum deflexas habuere. In præsens opera cujusdam Collegæ mei, et tædii vere decumani labore, accessere Liviana, Cæsareana, Corneliana, Sallustiana, cum Indice diffusiore vocum barbararum, alioque Tironibus admodum desiderato Gallico-Latino; Opusque evasit ejusmodi, ut detrahi nihil, addi perparum possit. Ab viri modestia obtinere non potui, ut suum de studiosa Juventute tam præclare meriti nomen adscribi pateretur.

Habetis hic humaniorum litterarum Professores, quo consilio primum cœptum sit Opus, et quantum ad ejus absolutionem recens accesserit. Si præterquam quid præstiterimus, quid insuper voluerimus, apud vos existimabitis, laboribus nostris, vestro vestrorumque commodo benevoli utemini, fruemini.

Le caractère bréviaire antique est employé pour les phrases qui sont l’objet de l’article et qui ne doivent pas être imitées.

La parenthèse () renferme les expressions vulgaires.

* Indique que le mot n’est pas dans Cicéron, mais seulement dans Tite-Live, César ou Salluste.

)( Indique les contraires.

[1]

CORPUS PHRASEOLOGIÆ.

Ā. De. Syn. Ab, abs, de, ex, per. Usus: Ager a filio emptus; conductus a Censoribus. Libri per Duumviros aditi, les livres consultés par les Duumvirs. Clientelæ per Cæsarem comparatæ. Signif. 1. Motum de loco, de. Redeo a villa. 2. Servit tempori, depuis, dès. A puero, a prima adolescentia, dès l’enfance. 3. Notat causam, par suite de. Caput a sole dolet. Ab odio furit. 4. Patriam, patrie, origine. Græcus a Phocide. Principum a Lavinio liberi. 5. Viciniam, la proximité. Ab theatro venit. 6. (Cum abl. personæ), ejus domum, de la maison de. A patre, ab amico, a nobis redit. 7. Signif. per, au moyen de. Salus nobis a bonis allata est. 8. Post, après. A morte. A cœna. A prælio. 9. Pro, cum verbis: Sto, sum, dico, facio, A Senatu stat, il est du parti du Sénat. Hoc totum a me est, cela est tout entier en ma faveur. A nobis facit, il le fait pour nous. A reo dicit. 10. Contra, contre. A frigore, a sole se defendit. 11. Ex parte, du côté de. Ab Romanis tubæ cecinere. 12. Munus aut procurationem, la charge ou la fonction. A secretis. Ab epistolis Cæsari. A pedibus, messager. 13. Quod attinet ad, rapport. A memoria bene instructus. Firmus ab equitatu. Inops ab amicis. 14. (Ponitur pro) nomine alterius, pour, au nom de quelqu’un. A fratre, ab republica solvere.

ĂBACTUS, a, um, part. v. abigo. Chassé, détourné. Syn. Abductus, ablatus, dejectus, pulsus, expulsus, remotus, fugatus, actus, exactus. Usus: Abactus grex pecorum. Caius Magistratu abactus.

ĂBĀCUS, i, m. Buffet, crédence. Syn. Mensa structorum, vasorum receptaculum et ad usum, et ad pompam instructum. Usus: Abacos complures ornavit argento, auroque cælato.

ĂBĂLĬĒNĀTĬO, ōnis, f. Aliénation. Usus: Abalienatio est ejus rei, quæ mancipi est, aut traditio alteri nexu, aut in jure cessio.

ĂBĂLĬĒNĀTUS, a, um, part. v. abalieno. Rejeté, abandonné. Usus: 1. Abalienatum vectigal, revenu abandonné. 2. Éloigné. Abalienato esse animo, être hostile. 3. Privé. Abalienatus jure civium, privé du droit de cité.

ĂBĂLĬĒNO, as, avi, atum, are, a. Éloigner de soi ou d’un autre. Syn. Alieno, distraho, averto, disjungo, divello. )( Concilio. Adv. Celerrime, valde, vehementer. Usus: 1. Jus rei in aliquem transfero, transporter à un autre le droit que l’on a sur une chose. Vectigalia, agros populi vectigales, fundos, ædes abalienat. 2. Transl. Ad voluntates, éloigner de soi les cœurs. Studia hominum, judices a se, a sua causa abalienavit.

ĂBĂVUS, i, m. Trisaïeul, ancêtre. Usus: Jam duorum abavorum quam est illustre nomen. Epith. Omnium sapientissimus.

ABBĀS, tis, m. Abbé. Syn. Cœnobiarcha, Archimandrita, Monachorum Præfectus seu Antistes, Monasterii Præsul, Cœnobii Præses seu Moderator.

ABBĀTISSA, æ, f. Abbesse. Syn. Antistita sacrarum Virginum, Ascetriarum præfecta, Mater Maxima, Moderatrix dicatarum Deo Virginum, Parthenonis præses, Cœnobii Antistita.

ABDĬCĀTĬO, ōnis, f. Abdication. Usus: Amotus abdicatione dictaturæ terror.

ABDĬCO, as, avi, atum, are, a. Déshériter, renier, rejeter; se démettre d’une charge. Syn. Abjicio, rejicio, depono, exuo, privo, spolio. Phras. Abdica te honoribus; missos fac honores, laisse là les honneurs. Foro te subtrahe. Curiæ et honoribus multam vel longam salutem dicito. De provincia decede. Imperium depone. Magistratu abito, tutela, patrocinio, annonariæ rei procuratione te abdicato. De foro discede. Provinciam successori trade, concede. Civilibus abscede muneribus. A forensi strepitu te remove. Nuntium forensibus curis remitte. Delega provinciæ[2] procurationem alteri. Usus: 1. Abdicare filium, generum, repousser, déshériter. 2. Magistratum ponere, se défaire d’une charge, abdiquer. Præturam, consulatum, vel se Prætura abdicare.

ABDĪCO, is, xi, ictum, icere, a. Rejeter. Augurale est verbum. )( Addicere. Usus: Aves abdixere tres partes vineæ, les augures interdirent trois portions d’une vigne.

ABDĬTUS, a, um, part. v. abdo. Caché. Syn. Latens, latitans, opacus, latebrosus, obscurus, secretus, arcanus. Adv. Penitus, penitissime, prorsus, plane. Phras. Locus abditus, ab arbitris liber, lieu sans témoins, remotus. Res abstrusa et a natura involuta; res magnis circumfusa tenebris. Usus: Abditi ac penetrales foci. Auri venæ penitus abditæ. Homo hic sensus, consilia, voluntates abditas gerit et retrusas, cacher ses sentiments, ses desseins, ses projets.

ABDO, is, idi, itum, ere, a. Cacher. Syn. Occulo, occulto, condo, abscondo, recondo, abstrudo, retrudo, tego, obtego, contego, velo, involvo, operio, celo. )( Pervulgo palam. Phras. Abdo me, je me cache. Conjicio me in latebram. In occulto me contineo. Committo me latebris. Conspectum fugio. Usus: Abdere se ex conspectu. Abdere se rus, in bibliothecam, in litteras, se plonger dans l’étude. Abdere se in scalarum tenebras vel tenebris, in scholarum pulveres. Abdere gladium sub vestem. Arte quadam stultitiam abdere, dissimuler sa folie. Cf. Abscondo, Tego.

ABDŎMĔN, ĭnis, n. Ventre. Syn. Venter. Epith. Turgens, insaturabile, inexpletum, obesum, unctum, pingue. Usus: Homo abdomini natus, gourmand. Abdomini inservire, indulgere, operam dare. Cf. Pinguis.

ABDŪCO, is, xi, ctum, ere, a. Emmener. Syn. Amoveo, removeo, aufero, averto, abigo, tollo, abstraho. )( Adduco. Adv. Caute. Usus: Servum ab hero, discipulos a Præceptore, a Mario legiones, hominem a foro, rus, in latomias per vim abducere. Clavem de sera abducere, enlever une clé. 2. Transl. Ad intelligendi vim, concernant l’intelligence. Aciem mentis a consuetudine oculorum abducere, juger d’après l’intelligence, non d’après les yeux. Cognitionem a doloris sensu: animum a cognitione, commentatione, litteraria contentione, etc. abducere, se reposer d’une étude. 3. Ad voluntatis studia, concernant la volonté. Dabo operam, ut miserum a vitio, licentia, libidine, ira, turpi quæstu abducam, éloigner du vice. Respira, animum a molestiis, angoribus, sollicitudine, curis, negotiis, amicum ex acie (judiciis ac foro) abducito. Multos avaritia a fide, ab officio, a vero et honesto ad nequitiam etc. abduxit. Cave, ne fallaciis a veritate abducaris, abstraharis, avertaris, avoceris, abripiaris.

ĂBĔO, is, ivi vel abii, ĭtum, ire, n. S’en aller. Syn. Discedo, recedo, excedo, concedo, exeo, migro, egredior, proficiscor, facesso. )( Adeo, accedo, maneo. Adv. Longe, longius, parumper, plane, intra, peregre, obviam, isthuc, hinc, illinc, isthinc, inde ab vel ex oculis. Phras. 1. Ex Italia non abibo, je ne quitterai pas l’Italie. Non recedam, nec latum quidem digitum discedam. Ex Italia nulla ratione neque pelli, neque amoveri potero. Nunquam inde me commovebo. Pedem ex Italia non egrediar: nusquam hinc vestigium movebo. Pedem ex Italia non efferam. 2. Absiste loco, retirez-vous, allez-vous en. Aufer te hinc, facesse loco, age te hinc longius; amove, amolire, subduc te istis ex ædibus, apage te cum isto tuo socio. Usus: 1. Ex urbe, ad mercaturam, e medio abire. Viam abire. Animus est in discessu, je veux partir. 2. Transl. Negotium imperfectum relinquere, mettre fin à une chose, la laisser inachevée. Ab inceptis, ab emptione, actione, petitione abiit. 3. Ad tristia, (cum desinunt), s’éloigner, s’écouler, passer. Nausea, pestilentia, timor, morbus sero demum abiit. 4. Ad læta, (cum desinunt): Spes victis, animi quies, memoria rei abiit; Salus exulatum abiit. Abierunt laudes meæ. Abit somnus, voluptas fluit, effluit, prona avolat. 5. Ad tempus. Abiit dies unus, alter; abit hora, annus, ætas. 6. Ad mutationem animi morumque, changer d’avis, quitter une idée. Turpe est abire ad vulgi opinionem, ad peregrinos mores, ad sententiam alienam. A sensibus, ab homine (ab omni humanitate) abiit. A proposito sermone longius abimus. Mos vetus in desuetudinem; beneficia in oblivionem abiere. Quid ad has ineptias abis? In quantos sumptus abeunt vectigalia. 7. Ad pœnam. Non tibi abibit sic, la chose ne se passera pas ainsi. 8. Ad imprecandum, imprécation. Abi in malam rem, crucem, pestem, cruciatum, ad corvos. 9. Ad mortem, mourir. Vita abire, ad deos abire. 10. Ad incrementum rei, s’accroître. Oppidum in urbem abiit. Cf. Discedo, Muto.

ĂBERCĔO, es, ui, itum, ēre, a. Éloigner, chasser. * Syn. Arceo, prohibeo. Usus: Domo conjugem abercet.

ĂBERRĀTĬO, ōnis, f. Éloignement. Syn. Digressio a recta via. Epith. Liberalissima, dignissima. Usus: Transl. Avocamentum a dolore, diversion à la douleur. Aberratio a molestiis, doloribus erudito homini quærenda est.

ĂBERRO, as, avi, atum, are, n. S’égarer. Syn. Deflecto, devio, erro, deerro, vagor, recedo, declino de via deducor a via. Adv. Ab, de, ad, longius, unde. Usus:[3] 1. Ab recta via per errorem deflecto. 2. Transl. A fine proposito, s’écarter de la fin proposée. Consilia tua a regula, et præscriptione vitæ, a communi utilitate, a proposito longissime aberrant. Aberrat oratio, cum extra fertur. 3. In errore mentis, se tromper. Conjectura, verbo aberravi. 4. Discrepo, être différent. Imago ab exemplari; filii vultus a matre, orationes a se aberrant. 5. Declino a mœrore, se distraire. Scribendis epistolis, amicorum sermonibus aberro a miseriis. Cf. Erro.

ĂBHINC, De cet endroit, de ce moment. accus. et ablat. junctum refertur ad tempus præteritum; non item futurum. Syn. Ex, ab hac die; biduo ante. Usus: Annos abhinc, vel anni amplius viginti.

ĂBHORRĔO, es, ui, ere, a. et n. Avoir en horreur. Syn. Detestor, abominor, aspernor, exhorreo, religioni habeo, aversor. Phras. Abhorreo ab hoc, j’ai cette chose en aversion. Adv. Longe, longissime, multum, plane, plurimum, prorsus, valde, vehementer. Refugit animus, atque reformidat. Aspernatur animus ac respuit: specie calamitatis perturbor. Hominem ut pestem aliquam fugio. Odio feror incredibili in hominem scelestissimum. Abhorret animus, auris, studium ac voluntas a nefaria societate. Animo, si quisquam alius, alieno sum ab his consiliis, et averso. Usus: 1. Abhorret animus a nuptiis, litterarum studiis, forensi strepitu, j’ai en horreur. 2. Repugno, alienus sum, répugner. Abhorret hoc facinus ab optimi viri moribus, constantia, gravitate. Dictum hoc a veritate, ab hominum sensu, ac fide abhorret Doctrina hæc a vulgi auribus, ab opinione generis humani admodum abhorret. Abhorret oratio tua aurium comprobatione. Cf. Dissimilis, Alienus.

ĂBĬEGNUS vel Ābiegnus, a, um, De sapin. Usus: Abiegnæ trabes.

ĂBĬĒS, ĕtis vel ĀBIĒS, ĕtis, f. Sapin. Syn. Alpina et procerior arbor. Epith. Crispa.

ĂBĬGO, is, ēgi, actum, igere, a. Chasser. Syn. Expello, pello, depello, ejicio, ago, exigo, amoveo, fugo. Usus: Pecudes furto et latrocinio abigere, voler des troupeaux. Abigere muscas, delatores ab ædibus, anseres a vel ex frumento. Abigere partum medicamentis, procurer l’avortement. Transl. Membris lassitudinem, animo molestias vini haustu abigere, noyer dans le vin la fatigue du corps et les ennuis de la vie.

ĂBĬTĬO, ōnis, f. Congé, départ. * Syn. Abitus. Usus: Propter te hæc abitio evenit.

ĂBĬTŬS, ūs, m. Départ. Syn. Discessus, excessus, recessus, profectio, abitio, migratio. Usus: Post abitum importunissimæ pestis.

ABJECTĒ, D’une manière basse. Syn. Contemptim, abjecto animo. Usus: Nec abjecte, nec sine aliqua dignitate casum illum tulit.

ABJECTĬO, ōnis, f. Abattement. Syn. Rejectio, dejectio animi, defectio, et pæne desperatio, nimia trepidatio, debilitatio. Animi debilitas, remissio, ac solutio, languor, imbecillitas.

ABJECTUS, a, um, part. v. abjicio. Abattu, abject, vil. Syn. Desertus, contemptus, neglectus, despectus, spretus, vilis, humilis. )( Se efferens. Adv. Omnino, plane. Phras. Abjecto es animo, vous avez l’âme abattue, découragée. Animo sane es afflicto, fracto, humili, demisso, perculso metu, molli, enervato, languido. Terreum quiddam in te est, et molle, quod ægritudine quasi tempestate quatiatur. Submissum, effeminatum, fractum geris animum. Cavendum tibi foret, ut ne quid timide, ne quid ignave, ne quid serviliter muliebriterque facias, at tu animo es perculso et abjecto. Pusillus ille tuus animus, fractus et dissipatus; debilitas, abjectio, timiditas humilis tui animi palam est omnibus. Quam nihil in te virtutis, nihil animi, nihil nervorum insit omnes vident. Ut te animo demittas, ut frangaris malis, ut animo consterneris, quovis incommodo perturberis, neminem latet. Nota est mœstæ, et abjectæ indolis tuæ inertia. Fractum, nescio quid, pusillum, ac ipsa malevolentia jejunum in te est. Fabula jamdudum vulgi est animi illa tui remissio ac solutio. Angustiæ pectoris tui et egestas animi parvi, languentis ac debilitati in omnium ore ac sermone sunt, tout le monde parle de votre pusillanimité. Cf. Vilis, Humilis. Usus: Causam tuam abjectam excitavi. Oratio abjecta. Dii ad sensus, moresque nostros abjecti. Oratio humilis et abjecta. )( Alta et exaggerata.

ABJĬCĬO, is, jēci, jectum, ere, a. Rejeter. Syn. Depono, rejicio, relinquo, contemno, sperno, aspernor, despicio, negligo, respuo cum contemptu fere ac desperatione. Adv. Libenter, negligenter, prorsus. Usus: 1. Abjicere se humi, ad pedes Principis, se jeter à terre, aux genoux de l’empereur. Abjicere insigne regium de capite; in mare se abjicere. 2. Transl. Abrumpo cœpta, renoncer à ses projets. Consilium profectionis, ædificationem, voluntatem discendi, omnem de republica curam sibi abjiciendam putavit. 3. Animi vitia, aut virtutes exuo, devenir vertueux, vicieux. Nunc demum socordiam veterem, superbiam, timorem etc. abjicito. Ecquid spem, honestæ gloriæ studium, ingenii famam, hastam, teipsum, humanitatem omnem turpiter abjicis. Cf. Contemno, Relinquo.

ABJŪDĬCO, as, avi, atum, are, a. Enlever par un jugement. Syn. Judicio aliquid[4] alteri, aut ab altero aufero. )( Adjudico. Usus: Agros, causam, fundum Prætor Caio abjudicavit. Cf. Judicium.

ABJUNGO, is, nxi, nctum, ere, a. Séparer. Usus: Lacrymas non teneo, cum a me abjungaris, je ne fais que pleurer, depuis que vous êtes loin de moi. Abjunxit se ab illa factione. Cf. Discedo.

ABJŪRO, as, avi, atum, are, a. et n. Nier avec un faux serment. Syn. Nego, pernego, abnuo, inficior jurejurando. Usus: Creditum, depositum, pecuniam abjurare, nier une dette, un dépôt. Cf. Ejuro, Abnego.

ABLĒGĀTĬO, ōnis, f. Action d’envoyer. * Usus: Ablegatione juventutis ad bellum, urbs levanda videbatur.

ABLĔGO, as, avi, atum, are, a. Envoyer, reléguer, bannir. Syn. Amando, ejicio, pello, expello, dimitto, amitto, amoveo. Adv. Aliquo, alio, foras. Usus: Odiosum hominem rus, in villam ablegavi. Consilium dimittit et ablegat. Hoc a fratris adventu me ablegat, cette circonstance m’empêche d’assister à l’arrivée de mon frère. Cf. Pello.

ABLĬGŪRĬO, is, ivi, ītum, ire, a. Lécher. Syn. Ligurio, voro, helluor. Transl. Patria bona abligurire, dévorer son patrimoine. Cf. Vorax, Patrimonium.

ABLŪDO, is, lusi, lusum, ere, n. Différer. Syn. Differo, discrepo, absum, abhorreo, dissimilis sum. Adv. Multum, non multum. Usus: Hæc imago a te non multum abludit, ce portrait te ressemble assez. Cf. Discrepo, Dissimilis, Abhorreo.

ABLŪO, is, lui, lūtum, ere, a. Laver. Syn. Lavo, purgo, eluo, rigo, expio, abstergo. Usus: 1. Quin tu maculas, sordes eluis? 2. Corrigo, effacer. Superioris vitæ maculas egregiis factis abluit. Perturbatio animi placatione abluitur.

ABNĔGO, as, avi, atum, are, a. Renier. Syn. Nego, pernego, abnuo, retracto, renuo, recuso. Phras. Abnegare Deum ac fidem, apostasier. A vera Religione desciscere. Religionem omnem fidemque ejurare. A DEO et fide discedere, deficere. DEO fidem, venerationem cultumque renunciare. Ejurare quidquid sacrum, sanctumque est. Sacrorum, religionumque omnium vincula abrumpere. Religioni DEO que nuntium remittere. Usus: Abnegare depositum, pecuniam, nier un dépôt, une dette.

ABNORMIS, e, gen. com. Qui n’est pas dans la règle. Syn. Vastus, immanis, enormis.

ABNŬO, is, ui, ūtum, ere, a. Refuser. Syn. Renuo, recuso, nego. )( Annuo, aio, concedo. Usus: Jussa abnuit miles, le soldat refuse d’obéir. Cognomen Bruti non abnuit. Nullum facinus abnuere solet. Tua erga me voluntas nihil unquam studio meo abnuit, vous n’avez jamais rien refusé à mes désirs.

ĂBŎLĔO, es, evi, ĭtum, ere, a. Détruire, faire disparaître, Syn. Antiquo, rescindo, tollo, deleo, exstinguo, oblitero. Phras. Sylla, Senatus Consulta, tabulas abolevit, Sylla fit disparaître les actes publics et les décrets du sénat. Legum sanctissimarum memoriam obscuravit. Imperia solo æquavit. Religiones dissolvit. Auspicia emovit, ac delevit. Senatus auctoritatem sustulit ac peremit. Usus: 1. Aquis aut igne abolere, détruire par l’eau ou le feu. Homo perditus magistratum civibus, senatui libertatem, vires Reipublicæ, ac leges abolevit; conscientiam tamen generis humani, et infamiam sempiternam abolere non poterit. Crimina, et nomina reorum abolevit. Faire disparaître le crime et le nom des coupables. 2. Transl. Ad animi affectus: Tempus iram, dolorem etc. abolet. Le temps affaiblit la colère, la douleur. Cf. Abrogo.

ĂBŎLESCO, is, evi, ere, n. Être détruit, périr insensiblement. Syn. Antiquor, rescindor, obsolesco, tollor, deleor, decresco. Usus: Memoria rei prope jam aboleverat, le souvenir de cet événement était à peu près effacé. Constituta olim pœna penitus abolevit, le châtiment que l’on appliquait autrefois est tout à fait tombé en désuétude.

ĂBŎLĬTUS, a, um, part. v. aboleo. Détruit, tombé en désuétude. Syn. Antiquatus, obsoletus, abrogatus. Phras. Mos abolitus est, la coutume est tombée en désuétude. Sublatus ac sepultus est; obsolevit; consenuit; sepultus ac situ obsitus; summotus e republica; oblitterratus; situ ac senio emortuus est. Usus: Mores abolitos unus retinet. Libros, accusationes, leges abolitas protrahit. Ædes deûm igni abolitas instaurare, rebâtir les temples des dieux détruits par l’incendie.

ĂBŌMĬNANDUS, a, um, Abominable, exécrable. Syn. Detestabilis, detestandus, execrabilis, execrandus, horrendus, detestatione dignus. Usus: Infelicitas abominanda.

ĂBŌMĬNOR, aris, atus sum, ari, d. Repousser comme un mauvais présage, détester, éloigner. Syn. Execror, detestor, fugio, horreo, abhorreo. Phras. Quis non abominatur civilis belli auctorem? Qui ne haïrait le funeste auteur de la guerre civile? Cui non improbus, execrandus, et detestabilis videatur funesti, ac conscelerati belli auctor? quis non ut consceleratum ac contaminatum aversetur? quis non dignum pronuntiet, quem dira execratione, ac furiali carmine in ejus caput composito, omnes prosequantur? ut vomicæ quædam, ac carcinomata reipublicæ habendi sunt pestilentis hujuscemodi belli auctores. Cf. Horreo, Abhorreo. Usus: Cum verbum aliquod, veluti sinistri ominis causa refugimus, quand nous repoussons quelque[5] parole comme étant d’un mauvais augure. Regium insigne aut proferendum tibi est, aut (quod abominor) in te ruet. Nominata inter epulas incendia fusis aquis sub mensa abominantur, si l’on parle d’incendie pendant le repas, on détourne le mauvais augure en répandant de l’eau sous la table. Formulæ abominantis. O misera vitæ ratio! O rem miseram, et calamitosam! O me perditum! O me afflictum! O meam calamitosam senectutem! O rem odiosam! O factum male! Hoccine sæculum! O genera sacrilega! O hominem, caput scelestum et impium! Proh nefas! Væ ætati tuæ!

ĂBŎRĬOR, ĕris, ortus sum, iri, d. Mourir, périr avant de naître. Usus: Fœtus, arbores aboriuntur. Vocem aboriri videmus, nous remarquons que la voix expire (dans le gosier).

ĂBORTĬO, ōnis, f. Avortement. Syn. Immaturi fœtus ejectio. Usus: Abortionem persuadere.

ĂBORTĪVUS, a, um, Avorton. Syn. Abortu natus. Usus: Fœtus abortivus.

ĂBORTŬS, ūs, m. Avortement. Syn. Partus intempestivus, abortio. Phras. Abortum procurare, faire avorter. Partum medicamentis abegit. Abortioni operam dedit. Fœtum abortione perdidit. Abortum pati, avorter. Abortum facere, partum immaturum, fœtum abortivum edere, eniti, egerere. Usus: Abortum facere, pati, inferre.

ABRĀDO, is, rāsi, rāsum, ere, a. Râcler. Syn. Rado, corrado, tollo, aufero, subripio. Adv. Penitus. Usus: 1. Barbam, supercilia abradere, raser. Transl. Elicio, extorqueo, enlever, extorquer. Vidit se litium terrore nihil ab eo abradere (pecuniæ) posse.

ABRĬPĬO, is, ripui, reptum, ere, a. Emmener de force, arracher. Syn. Rapio, surripio, eripio, abstraho, tollo, aufero. Usus: 1. Procul a terra tempestate abreptus est, la tempête l’enleva loin de la terre. In vincula, ad quæstionem abripi jussus est. Filius a complexu matris, senator a complexu reipublicæ, Epaminondas ex ipso victoriæ complexu abreptus est. A conjuge, liberis, aris, focisque abripi. 2. Transl. Ad vehementes animi affectus, par métaph. quand il s’agit de mouvements violents de l’âme: emporter, enlever. Quasi æstus quidam ingenni, iracundiæ, doloris eum in altum abripuit. Cf. Aufero, Fur.

ABRŌDO, is, rosi, rosum, ere, a. Ronger. Syn. Rodo, corrodo, exedo, dentibus abscindo.

ABRŎGĀTĬO, ōnis, f. Abrogation, annulation. Usus: Lex septa difficultate abrogationis, loi qu’on ne peut que difficilement abroger.

ABRŎGO, as, avi, atum, are, a. Abroger. Syn. Rescindo, dissolvo, aboleo, antiquo, adimo, aufero, minuo, interdico, refigo, abdico, consensu publico irritum facio, tollo, oblittero. )( Rogare legem. Adv. Æqualiter. Phras. Abrogare leges, abroger une loi. Solvere, exstinguere, evertere; legum severitatem amputare, circumcidere, edicta revocare, rescindere, abolere. 2. Abrogare falsorum deorum cultum, détruire le culte des faux dieux. Superstitiosum inanium deorum cultum emovere; demoliri fana; aras sacrilegis religionibus contaminatas diruere, exscindere; discutere nefandos cœtus; impia simulacra cum omni sacrificiorum apparatu obterere. 3. Abrogare imperium, magistratum, enlever le commandement. Extorquere hominibus ambitiosis diuturnum regnum; magistratus solo æquare; reges tollere; regiam potestatem dissolvere; exstinguere, delere senatus auctoritatem; movere magistratu; sacerdotium auferre. Usus: 1. Potestatem, jurisdictionem abrogare. 2. Legem, plebiscitum suffragiis, comitiis abrogare. 3. Fidem homini abrogare, ôter à quelqu’un le crédit. Cf. Aboleo.

ABRUMPO, is, rūpi, ruptum, ere, a. Détacher violemment. Syn. Rumpo, avello, abscindo; item: libero. Adv. Ex. Phras. Abrumpo sermonem, interrompre un discours. Sermonem, deliberationem incidit. Colloquium casus diremit. Segregemus sermonem, sermonis reliquum præcidere præstat, et amputare. Usus: 1. Abrumpere vincula, cornua ex acie. 2. Abrumpere se ab homine, latrocinio, se détacher de. 3. Abrumpere rem inchoatam, otium, consilium, interrompre. 4. Venas sibi, vitam, lucem invisam desperatione sibi abrumpere, s’ouvrir les veines, mettre fin à ses jours. 5. Transl. Ad animi affect, renoncer à. Spem, metum, medios amores, dissimulationem, fas omne, patientiam abrumpere.

ABRUPTĬO, ŏnis, f. Rupture. Usus: Abruptio corrigiæ. Illa, quam scribis abruptio non placet.

ABRUPTUS, a, um, part. v. abrumpo. Rompu. Syn. Disruptus, confractus, præruptus. Usus: 1. Vallis in ingentem altitudinem abrupta, vallée abrupte, d’un accès difficile. Loca abrupta et ob id invia, quod descensum non habeant. 2. Ad hominem præfervidum, homme inabordable, brusque. Homo ingenii est præcipitis, et abrupti; contumaciæ abruptæ. 3. Ad res impetu quodam effusas, aut inopinatas. Orationis genere, initio, dictis, querelis abruptis utitur, style coupé, haché. Gavisus sum abrupto lucro, gain inattendu. Cf. Abscissus.

ABS RĒ, cum negat. Il n’est pas inutile. * Syn. Non est alienum te interesse.

[6]

ABSCĒDO, is, cessi, cessum, ere, n. S’éloigner de. Syn. Recedo, discedo, abeo. )( Accedo. Adv. A, ab, de, procul, hinc, illinc, inde, retro, hac, aliquo, e. Usus: E conspectu, a Republica ne vestigium quidem abscessit, ne pas mettre le pied hors de. Sol, somnus abscedit. Incepto abscedendum. Humor noxius in apostema abscessit. Cf. Abjungo, Discedo.

ABSCESSĬO, ōnis, f. Départ. Syn. Abscessus, discessus.

ABSCESSUS, ūs, m. Départ. Syn. Recessus. Epith. Longinquus. Usus: Longinquo solis abscessu, distance considérable du soleil.

ABSCINDO, is, scĭdi, scissum, ere, a. Séparer. Syn. Scindo, discindo, rescindo, seco, reseco, amputo, lacero, separo. Adv. A, ab. Usus: 1. Caput cervicibus abscindere, couper. 2. Transl., querelas, opera, etc. abscindere, interrompre. Abscindere sibi omnium rerum respectum, præterquam victoriæ, n’avoir souci que de la victoire.

ABSCISSUS, a, um, part. v. abscindo. Séparé. Syn. Abruptus, præruptus, præcisus. Usus: 1. Aditus ad arcem abscissus, et præruptus, chemin escarpé. Italiæ latus Sicilia; insulæ a continenti abscissæ, îles detachées du continent. 2. Transl. Ad res perditas: Res et spes abscissæ. Genus castigationis abscissum, durum et asperum, châtiment rigoureux. Oratio aspera et abscissa, style dur et haché.

ABSCONDĬTĒ, adv. En secret. Syn. Occulte, clam. Usus: De voluptate nec acutissime, nec abscondite disserit.

ABSCONDĬTUS, a, um, part. v. abscondo, Caché. Syn. Abditus, reconditus, abstrusus. Usus: Absconditæ insidiæ, jus Pontificium absconditum, obscurum.

ABSCONDO, is, di, dĭtum, ere, a. Cacher. Syn. Occulto, celo, abdo, abstrudo, opprimo, condo. )( Aperio, resero, recludo, emineo, appareo. Phras. Abscondit se, il se cache. Ut cochlea se contegit, et retentat se tacitus. In latebras se abdit. Occultat et continet se domi. Nescio, quo latibulo se tegit. Ex conspectu se abdit, proripit. Oculis se subducit, subtrahit. Publico abstinet. Lucem vitat. Tenebris se involvit. E conspectu se aufert; ab oculis removet. 2. Consilia sua abscondit, il cache ses desseins. Clausa habet consilia, voluntate est abdita et retrusa. Naturam suam tegit, et quasi quibusdam velis obtendit. Velat ingeniosa dissimulatione consilia sua, tegit, premit, celat, in latebris probe sita habet. Arte quadam cupiditatem suam, et mira simulatione occultat. Cf. Abdo, Occulto, Tego, Clam.

ABSENS, tis, gen. omn. Absent. Syn. Remotus, non præsens. Usus: Absentis desiderium epistolis leniamus. Absente altero secundum præsentem judicatum. Nulla absentis ratio est habita.

ABSENTĬA, æ, f. Absence. Epith. Levior, longa, brevis, dura, mœsta, tristis. Phras. Absentiam moleste fero, je supporte difficilement votre absence. Desiderium tui non fero. Acre mihi desiderium movet, commovet absentia tua. Magnum relinquis tui desiderium. Ipsa absentia desiderium accendit videndi tui. Omnis mihi mora te absente longa est et molesta. Dum præsentia careo, dum conspectu tuo non fruor, dies mihi annus videtur. Usus: Vereor, ne absentia mea levior sit apud te, je crains que mon éloignement ne vous semble facile à supporter.

ABSĬLĬO, īs, ii, ire, n. Fuir en sautant. Syn. Saltu alicunde recedo.

ABSĬMĬLIS, e, com. Différent, (adhibetur sæpius cum negat, non, haud, nec, neque et dat). Syn. Dissimilis, dispar, impar. Usus: Non absimilis Tiberio, il ne différait pas de Tibère. Cf. Dissimilis, Discrepo.

ABSISTO, is, stiti, ere, n. S’éloigner. Syn. Discedo, abscedo, abeo, cesso, desino, desisto. Usus: 1. Absistere a sole, s’éloigner du soleil. 2. Transl. Ab incepto desisto, renoncer à une entreprise. Absistere bello, pugna, furore, actione, obsidendo, peccando. Cf. Desino, Desisto.

ABSOLVO, is, solvi, sŏlūtum, ere, a. Finir, terminer, acquitter; absoudre. Syn. Perficio, conficio, perago, transigo, finem impono, ad exitum perduco: item: libero. Adv. Aperte, bene, copiose, honeste, honestissime, perfecte, plane. Phras. 1. Opus nondum absolvisti, vous n’avez pas encore fini l’ouvrage que vous aviez commencé. Præclare inchoatis tuis summa, extrema manus nondum accessit. Consilia tua et instituta nondum ad exitum adducta sunt; pervenerunt; exitum nondum habent; attigere; longius adhuc absunt ab exitu. Nondum confectum, exactum opus est. Nondum ad calcem operis decursum, perventum est. 2. Res brevi absolvetur, ce sera bientôt fait. Res in exitu est; in extrema operis parte ac conclusione est; a perfectione operis non longe, non multum abest; propediem metam attinget; exitum habebit; ad exitum provehetur; ad fastigium perducetur. Operis molitioni brevi tempore summa manus admovebitur, adjicietur, imponetur. Jam calcem operis video; lineas admoveri sentio. In eo sum, ut operi colophonem addam, coronidem, fastigium imponam. 3. Absolvamus negotium, finissons cette affaire. Negotio tandem modum finemque faciamus, statuamus, constituamus. Extrema[7] tandem rei persequamur. Finem inveniat tandem suum laboriosi operis institutum; supremam manum exspectet. 4. Bellum nondum absolutum est, la guerre n’est pas encore terminée. Bellum hoc affectum est, (prope confectum) nondum confectum est; magna ex parte profligatum, nondum sublatum est. Nondum bello defuncti sumus. Nondum ad exitum belli ventum est. Belli reliquiæ adhuc persequendæ sunt. Belli extrema sunt delenda. 5. Annus absolvetur brevi, l’année touche à son terme. Annus in exitu est. Annus præcipitat. Cf. Perficio, Finis. Usus: 1. Perficio, finir. Opus, pensum absolvo. 2. Libero, solvo. Fidem absolvere, solvere, liberare, dégager sa foi. 3. Judicio vinco. Injuriarum, affectati regni suspicione multis, ac non dubiis judicum sententiis absolutus est, être absous. 4. Abire cupientem dimitto. Absolve me tandem, ne me ultra morare, laisse-moi partir, ne me retarde pas plus longtemps. 5. Contineo, contenir, comprendre. Honestas omnis quatuor partibus absolvitur. 6. (In rebus Sacris, a peccatis, et Ecclesiæ pœnis absolvere), absoudre des péchés et des peines ecclésiastiques. Exsolvere criminum vinculis. Constrictos scelerum vinculis animos potestate divinitus collata relaxare. Expiare noxis, culpa confitentes reos. Admissa superioris vitæ crimina pro tribunali sacro donare, Ecclesiæ communioni restituere, faire rentrer dans la communion des fidèles. Pacem Ecclesiasticam reddere; Ecclesiæ reconciliare.

ABSŎLŪTĒ, adv. Parfaitement, complètement. Usus: Perfecte atque absolute beatus.

ABSŎLŪTĬO, ōnis, f. Perfection, plénitude. Syn. Perfectio. Epith. Perfecta, constans. Usus: 1. Ad hujus absolutionem operis multa desunt, bien des qualités manquent à cet ouvrage pour qu’il soit parfait. 2. In judicio. Acquittement. Ego mea oratione absolutionem tibi confeci, mon discours vous a valu un acquittement. Cf. Absolvo.

ABSŎLŪTUS, a, um, part. v. absolvo, Accompli, absous d’une accusation. Syn. Perfectus, peractus: liber judicio, dimissus. Adv. Perfecte, plane. Phras. Absolutus est a judicibus, les juges l’ont absous. Judicio liberatus, absolutus, erutus; supplicio exemptus est. Judicum sententiis insons, expers culpæ judicatus, pronuntiatus, declaratus est. Judicio evasit, elapsus est. Senatorum urna, sententia absolutionem consecutus, adeptus est. Sententia de homine lata est ea, quæ insontem, neque culpæ affinem, nullo constrictum, adstrictum, contaminatum, aspersum scelere declaravit. Usus: 1. Culpa, crimine absolutus, absous d’une faute, d’un crime. 2. Orator omnibus numeris absolutus, orateur parfait sous tous les rapports.

ABSŎNUS, a, um, Discordant. Syn. Dissonus, male consonus, non consonans, repugnans, male conveniens, discors, discrepans. Usus: 1. Vox absona, voce absonus. 2. Transl. Absoni fortunis motus; dicta fidei absona; absoni mores et inconditi, mœurs déréglées et qui ne répondent pas à la condition. Cf. Inconveniens.

ABSORBĔO, es, bui vel sorpsi, sorptum, ere, a. Avaler entièrement; ruiner. Syn. Sorbeo, haurio, exhaurio, devoro, rapio, absumo, abligurio. Usus: Vide, ne te aut consuetudinis, aut gloriæ quidam æstus absorbeat, prenez garde que la force de l’habitude ou l’ivresse de la gloire ne vous perde. Quæ charybdis tam vorax, quæ tot res tam cito absorbere potuisset? Quel est ce gouffre si profond qui en si peu de temps a pu absorber tant de richesses? Cf. Haurio, Abligurio.

ABSQUĔ, cum ablat. Sans. Syn. Sine. Usus: Absque eo esset, recte mihi vidissem, n’était cette seule chose, sans cette malheureuse circonstance, comme je serais heureux de tout point. Absque te foret, alia fortuna uterer, sans toi, je serais plus heureux.

ABSTĒMĬUS, a, um, Qui s’abstient de vin. Usus: Vini abstemius, abstinens. Mulieres Romæ ætatem abstemiæ egerunt. Prandium abstemium. Cf. Bibo.

ABSTERGĔO, es, tersi, tersum, ere, a. Essuyer. Syn. Tergo, detergo, purgo, deleo, Adv. Plane. Usus: 1. Frontem abstergere; frontem linteo effingere, 2. Transl. Sedo, tempero, fugo, enlever, faire disparaître. Epistola tua mihi metum omnem et luctum abstersit. Senectutis molestias, fastidia, ægritudinem blanda amicorum consuetudine abstergito.

ABSTERRĔO, ēs, ui, ĭtum, ēre, a. Éloigner par la crainte. Syn. Terreo, deterreo arceo, prohibeo; terrorem incutio. Phras. Non absterrebis me a consilio, vous ne me détournerez pas de mes desseins. Minæ tuæ neutiquam a cœpto consilio me depellent, avocabunt. Minis tuis nihil moveor. Ad terrorem istum facile invictus ero. Terror iste minarum tuarum animum nequaquam franget, debilitabit. Usus: Absterrere a se supplicem. Cf. Terreo, Prohibeo.

ABSTĬNENS, tis, part. v. abstineo, Qui s’abstient de, sobre. Syn. Temperans, sobrius, moderatus, parcus, suo contentus, continens, modestus. Adv. Mirifice. Usus: Non manus duntaxat, sed et oculos abstinentes habet, il commande non seulement à ses mains, mais à ses yeux. Cf. Sobrius, Jejunus.

ABSTĬNENTĬA, æ, f. Modération, abstinence. Syn. Modestia, continentia, parcus victus, modicus cibus, sobrietas. Differ. Per[8] abstinentiam cohibemus nos ab alienis, per continentiam a voluptatibus. Epith. Admirabilis, incredibilis, provincialis, summa, parca, sana, longa, sancta, dura. Usus: 1. Nulla re Prætorfacilius Provincialium benevolentiam colligit, quam abstinentia et continentia, simplicité et désintéressement. 2. Vini, ciborumque abstinentia febris mitigatur, calmer la fièvre par la diète. Cf. Abstineo, Diæta, Sobrius.

ABSTĪNĔO, ēs, ui, tentum, ere, n. et a. S’abstenir de. Syn. Prohibeo, tempero, contineo. Adv. Facile, vix. Phras. 1. Abstinuit ab injuria, il évita toute injustice. Ab injuria et maleficio temperavit, se prohibuit. A cædibus et injuriis parcendum sibi duxit. Iram tenuit; manus ab injuria abstinuit. Iram in potestate habuit, animumque a vindictæ dulcedine abduxit. 2. a. Abstinet multo cibo, il se prive beaucoup de nourriture. Multi cibi non est. Cibo utitur tenui. De cibi, potionisque mensura multum quotidie detrahit, minuit. Frugaliter ac parce vivit. Minime edax est. Arcte contenteque, sobrie, continenter; severe minimeque molliter ac delicate vivit. In cibi potionisque modo egregie sibi imperat, moderatur. Abdicat a se lautitias omnes; privat se multis suavitatibus cœnarum. Tenuissimo victu contentus est. Cibi, potionisque in eo est intra naturale desiderium usus. Continentiam in victu mirabilem tenet. Non modo delicias, sed et necessaria vitæ valetudinisque fomenta mira frugalitate restringit, finit, definit. In victu summam moderationem adhibet. Cibi potusque ratio parcissima illi est, et a sumptuosis cœnarum apparatibus remotissima. Cum in omni vita, tum in curando maxime corpore summa moderatione utitur. Cf. Sobrius, Diæta. Usus: 1. n. A vitio se aut alios coercere, éloigner les autres du vice ou se l’interdire à soi-même. De maledictis, a culpa; mentem a scelere; manus ab alienis pecuniis; sermonem de re abstinere. 2. a. Arcere, prohibere, tenir éloigné, écarté. Ægrum cibo; populum ab hæreditate abstinere. Vim et bellum a finibus; vim ab inimico et manus; ignem ab ædibus abstinere. 3. Pugna, bello, publico, urbe, mari abstinere, éviter la mer. 4. Sermonem abstinere de civium discordiis, ne pas parler de désordres civils.

ABSTRACTUS, a, um, part. v. abstraho. Tiré de, séparé, entraîné. Syn. Avulsus, disjunctus, abductus. Phras. Abstractus a sensibus animus est, l’âme s’est isolée des sens. Abstractus a corpore animus, divinoque instinctu concitatus; abductus a consuetudine sensuum. Vis animi sejuncta a corporis sensibus. Animus ex cœlestibus suspensus. Animus spreto corporis vinculo evolat ac excurrit foras. Expulsum repente sensibus oblata cœlestium species rapit, tenet. Quidam tanquam secessus mentis a corpore factus est. Mens a sensu corporis quasi emota, ac alienata est; divino impetu instincta et concitata; stupore ac silentio in contemplatione cœlestium defixa; a corporis sensu avocata. Cf. Separo. Usus: A conjuge abstractus, ac liberis. Abstractus a ratione sensus.

ABSTRĂHO, is, traxi, tractum, ere, a. Séparer violemment. Syn. Abripio, avello, avoco, abduco, removeo, dimoveo, divello. Adv. A, ab, de, e, ad, valde. Phras. (Barbara et vulg). Abstrahendo ab impietate hominis, imperitissimus certe est. Si impietatem etiam subtraxeris, semoveris; semota ea ratione; detracto, quod impius, rudis tamen est et imperitus, outre son impiété, cet homme est un type de sottise et de grossièreté. Usus: 1. Ab omni me sollicitudine, a rebus gerendis, e conspectu aliorum abstraham, s’affranchir. 2. Civitatem a moribus inquinatis, a servitute abstraxit, purger. 3. Incensos animos a certamine, a vincendi cupiditate abstraxit, avocavit, arracher, détourner.

ABSTRINGO, is, nxi, ictum, ere, a. desserrer. )( Stringo. Usus: Nodum abstringere, dénouer.

ABSTRŪDO, is, si, sum, ere, a. Cacher, enfouir. Syn. Abscondo, abdo, recondo, occulto. Adv. Penitus, foris, inter. Usus: Natura veritatem penitus in profundo abstrusit, la nature a caché profondément la vérité. Tristitiam abstrudere sapientis est. Cf. Abscondo, Occulto, Abdo.

ABSTRŪSUS, a, um, part. v. abstrudo. caché. Syn. Latens, occultus, abditus, reconditus. Adv. Penitus. Usus: Diu reconditus, et abstrusus animi dolor. Homo abstrusus, et intra se abditus, homme impénétrable. Cf. Occultus.

ABSUM, abĕs, abfui, esse, n. Être éloigné de. Syn. Remotus, disjunctus sum, disto, desum. )( Adsum. Adv. Longe, longius, diutius, frustra, dolenter, haud procul, longe gentium, longissime, multum, non longe, paulisper, perpetuo, plurimum, procul, potius, prorsus nihil, nunquam, causa alicujus rei, biduo, biduum, parumper, hinc. Phras. Absit istud, plaise à Dieu que cela n’arrive point! Quod nolim; quod Dii (Superi) prohibeant; quod Dii (Superi) omen avertant, obruant, averruncent. Hæc absint, velim. Dii immortales faxint, ne sit! Dii meliora! Superi meliorem mentem illi! Detestabile omen avertat Jupiter! ne id Superi sinant, siverint! Abest, absitque procul a Republica fortuna talis! Ne istud Dii hominesque patiantur! Quod abominor; quod boni Superi prohibeant! Usus: 1. Abesse domo, a foro, urbe, a suis; desiderari, être absent. 2. Alienus sum, être exempt de. Nihil a me longius abest, quam[9] avaritia. A laude boni civis, cogitatione, spe recuperandæ libertatis; a culpa, maleficio, infamia, officio boni civis longe abesse. 3. Desero, desum. Abesse amico in periculo, faire défaut à. Quid huic abest, nisi res et virtus? Que lui manque-t-il? 4. In loquendi modis sequentibus: Abesse non potest, quin, qui hoc facit sit improbissimus, il ne peut se faire que ... ne soit pas.... Tantum abest, ut hoc inficier, ut plurimum affirmem etiam: vel tantum abest, ut inficier; affirmo etiam, tant s’en faut que je nie, qu’au contraire j’affirme.

ABSŪMO, is, sumpsi, sumptum, ere, a. Consommer, détruire, ruiner. Syn. Consumo, contero, conficio, perdo, exhaurio, dilapido, prodigo. Phras. Absumpsit opes suas, il a dépensé toute sa fortune. Adesa, devorata pecunia opes pristinas abligurivit; per luxuriam effudit ac consumpsit. Rem veterem, recentemque comedit, ac devoravit, decoxit. Censum mersit. Opes luxu hausit. Laceravit rem domesticam, disperdidit, confregit. Pecuniæ ingentem vim in conviviorum luxum profudit. Opes attrivit et dissipavit. Usus: Fames hominem, et illuvies, denique mors fortuita absumpsit, une mort soudaine l’a emporté. Cf. Consumo, Perdo.

ABSURDUS, a, um, Discordant, absurde. Syn. Ineptus, turpis, alienus, absonus, minime consentaneus, inconveniens. )( Conveniens, aptus. Adv. Plane, valde. Phras. Absurdum est, c’est une chose déraisonnable. Pravum, atque alienum a moribus est; inconcinnum atque absonum. Rus quidem id merum est. Res est, quam omnium mentes aspernentur, ac respuant. Usus: Homo, sonus, vox absurda, atque abhorrens, incapable, discordant.

ĂBUNDANS, antis, omn. gen. part. v. Abundo, qui abonde on regorge, riche, opulent. Syn. Affluens, circumfluens, copiosus, dives, fertilis, uber, plenus, refertus. )( Inops, expers. Usus: Abundanti doctrina vir, sed idem studio, otioque abundans. Supellex non quidem luxuriosi, sed tamen abundantis. Ex abundanti, surabondamment. Cf. Divitiæ, Pecunia.

ĂBUNDANTER, adv. Avec abondance. Usus: Copiose et abundanter loqui.

ĂBUNDANTĬA, æ, f. Abondance. Syn. Vis, numerus ut pecoris, copia, ubertas, affluentia, magnitudo, acervus, fertilitas. )( Egestas, inopia. Epith. Infinita, magna, vitiosa, larga, dives. Usus: Ingenii juxta, et otii, et rerum omnium abundantia felix. Est hæc quædam abundantia amoris erga me tui.

ĂBUNDĒ, adv. Abondamment. Syn. Abundanter, copiose, affatim, largiter. Usus: Abunde magna præsidia.

ĂBUNDO, as, avi, atum, are, n. Avoir en abondance. Syn. Sum dives, affluo, circumfluo, redundo, magnam copiam habeo. )( Deficior, egeo, deest. Phras. Abundat opibus, il regorge de richesses. Floret, circumfluit omnibus copiis. Redundat omnibus ornamentis. Omnium rerum affluentibus copiis ditatur. Abunde illi copiarum est. Magna rerum omnium copia, affluentia gaudet. Omnium rerum facultates illi suppetunt. In omnium rerum abundantia vivit. Usus: Otio, ingenio consilio, copiis omnibus, familiaritatibus, propinquorum amore, ornamentis abundat, il possède de nombreux loisirs, etc. Cf. Divitiæ, Copia.

* ĂBUSQUĔ, De, depuis, cum Ablat. Usus: Abusque mane ad vesperum.

ĂBŪSŬS, ūs, m. Abus, mauvais usage. Syn. Malus usus.

ĂBŪTOR, eris, usus sum, uti, d. Abuser. Syn. Non recte, non suo loco, male, perverse utor. Adv. Prorsus, immoderate, insolentius, eleganter, ingrate, impudenter, intemperanter, licentius, perverse, privatim, publice. Phras. Abuti fortunis, faire un mauvais usage des richesses. Rem ad pestem bonorum, ad fraudem, aut luxum convertere. Fortunis intemperantius, insolentius uti. Effundere copias. Perverse, improbe, immodice, insolenter uti. Rem usu iniquo corrumpere. Fortunæ magnitudinem non capere. Fortunam per socordiam ac ignaviam corrumpere. Usus: 1. (In malam plerumque partem): Tribunatu ad scelus; legibus, et Majestate judicum ad libidinem; alieno nomine ad suum quæstum; auribus, facilitate hominum, donatione, fortunis, gloria nominis et otio ad superbiam; Scelere et perfidia ad alicujus exitium abuti, faire un mauvais usage, abuser. 2. (In bonam partem interdum): Omni tempore ad dicendum concesso abusus sum. Opera in studiis abutor. Ignoratione tua ad salutem miseri abusus sum, ne pas user.

AC, conj. Et, que. Syn. Et, que, atque, vel quam. Eleganter periodum inchoat sequente consonante. Usus: 1. Ac primum ex te quæro, et d’abord je vous demande. 2. Quam, que. Perinde doctus, ac pius. Aliter, secus, contra, ac existimabam, accidit, la chose a tourné autrement que je ne le pensais.

ĂCĂDĒMĬA, æ, f. l’Académie. Syn. Gymnasium, Athenis Ceramicus, Lycæum. Epith. Adolescentior, antiqua, florens, media, nova, procax, recentior, recens, vetus, umbrifera, volatica, sui similis.

ĂCĂDĒMĬCI, orum, m. les Académiciens ou philosophes de l’Académie. Epith. Sapientes, novi, veteres, diserti, antiqui, quasi certa cogitatione certi. Usus: Academici et Peripatetici rebus congruentes, nominibus differebant.

ACCĒDO, is, cessi, cessum, ere, n., nonnunquam[10] a. Marcher vers, approcher de qqn ou de quelquechose. Syn. Adeo, venio, appropinquo, appello, contingo, transeo ad, addor, advenio, propinquo, adjungor, advento, advolo. )( Decedo. Adv. Callide, extrinsecus, intempestive, invitius, magis et propius, maturrime, multum, sane post, omnino non occultius, pressius, promptius, propius ad, proxime ad, cominus, huc, obviam, voluntate, temere, timide, tuto, propius paulo, prudentius, quam proxime. Phras. Accedere hominem est animus, j’ai dessein d’aborder cet homme. Aditum molior. Admoveo me lateri. Appello me ad hominem. Gradum, pedem confero. Congredior propius. Viam affecto ad hominem. Gradum molior, cursum capesso, aditum quæro ad senem. Aspiro ad locum, convolo, subeo. Usus: 1. In Apuliam, ad urbem, in oppidum, ad ludos accedere, s’approcher. 2. Suscipio, se charger de. Ad causam alterius, ad conditiones certas, ad pactiones accedere. Ad dignitatem, ad amicitiam alicujus accedere. Ad periculum certum, ad Rempublicam gerendam accedere. 3. Consentio, se ranger à l’avis de qqu’un. Ciceronis sententiæ, Pompeii partibus accedo. 4. Similis sum, ressembler. Summa virtus proxime ad Deos, ad Deorum similitudinem accedit. Academici proxime ad nostram disciplinam accedunt. 5. Additur, s’ajouter. Ex ea re magnus dolor bonis viris accessit. Illi ætas accessit, il a vieilli. 6. (Transeundi ad alia formula.) Accedit quod, huc accedit quod, à cette raison, ajoutes que.... Accedit ut, joint à cela que; en outre. Cf. Appropinquo.

ACCĔLĔRO, as, avi, atum, are, a. et n. Se hâter. Syn. Maturo, celero, propero, festino, premo, urgeo. )( Tardare. Phras. Accelero, je me hâte. Celeritatem adhibeo, suscipio; celeritate, festinatione utor maxima. Maximis itineribus advolo. Cursu magno, rapidis passibus feror. Admatura negotium, presse tes affaires. Propera, quæ incepto usui esse possunt. Adde gradum. Moras tolle, hâtez-vous. Usus: Mortem, opus, cœpta, gradum accelerare, accélérer, presser. Cf. Propero, Celer, Festino.

ACCENDO, is, cendi, censum, ere, a. Allumer. Syn. Inflammo, incendo, uro, illumino, illustro. )( Exstinguo. Adv. Leniter, sensim, contra, in aliquem. Phras. Accendit domum, il a mis le feu à la maison. Ardentes faces in tecta jactavit, injecit. Ignem tectis intulit; flammas injecit; faces ingessit, subdidit. Ignem ædibus subjecit, admovit. Incendium per domus fudit. Cf. Incendium, Inflammo. Usus: 1. DEUS solem ut lumen quoddam accendit, Dieu fait briller le soleil comme un vaste flambeau. 2. Transl. ad animi affectus, enflammer, exciter. Ea mentione commoveri videbatur et accendi. Luctu accensus et cupidine, irrité par la douleur et le désir.

ACCENSUS, i, m. Officier public. Syn. Minister publicus, præco, apparitor consulis. Epith. Conjunctus et proximus. Usus: Accensus eo sit numero, quo eum majores nostri esse voluerunt.

ACCEPTĬO, ōnis, f. Action de recevoir. Usus: 1. Nec deditio, nec donatio sine acceptione intelligi potest. 2. Transl. (Sed barbare) sine acceptione personarum jus dicere, rendre la justice sans acception de personne. Nullo hominum respectu, ratione, discrimine; nulla gratiæ habita ratione; nihil gratiæ dando, tribuendo, in judicio, causæ meritum, ac æquitatem spectare.

ACCEPTUS, a, um, Agréable à. Syn. Carus, gratus, gratiosus, gratia valens, pollens. Usus: 1. Rumor in vulgus acceptus. Nihil DEO virtute acceptius, agréable à. 2. In acceptam refero, je porte au compte de la recette, je donne quittance. Tabulis, vel codici acceptorum insero receptam a te pecuniam, in tabulas refero. 3. Acceptum fero, refero, je tiens compte du bienfait. Quod vivo, fortunas, liberos, Rempublicam, senectutis otium tibi acceptum refero. Nemo virtutem DEO acceptam refert. 4. Transl. Omnia mala alicui accepta referre, imputer tous ses maux à quelqu’un. Cf. Gratus, Gratia, Gratiosa.

ACCESSĬO, ōnis, f. Accroissement, augmentation. Syn. Additamentum, incrementum. )( Decessio. Epith. Digna, jucunda, legitima, nec ea vulgaris, libera, magna, maxima, permagna, probabilis, parva atque exigua, quantacunque. Usus: 1. Vectigalia extraordinaria supra stata tributa, tributs extraordinaires. Pendit Sicilia modium sex et viginti millia, accessionem bis mille sestertium. 2. Agrandissement. Accessionem adjungere ædibus. 3. Approche. Accessio febris, accès de fièvre. 4. Magnæ tibi factæ sunt accessiones dignitatum et opum. Magna ad veteres clades, ad ægritudines priores ea re accessio facta, allata est. Accessio annorum lentiores facit. Cf. Augeo, Lucrum, Quæstus.

ACCESSŬS, ūs, m. Approche, arrivée, accès, abord. Syn. Appropinquatio, appulsus, adventus, aditus. )( Recessus. Epith. Modicus, nocturnus ad urbem, popularis, ac tribunalis, proximus. Phras. Accessum impedivit, il a empêché l’accès. Aditum clausit, præclusit, interclusit, obstruxit. Aditu, limine prohibuit, arcuit. 2. Accessum facile præbet, il se laisse approcher facilement. Vir est congressu facilis, opportunus; aditu comis; in admittendo facilis; cujus comitas ad se cuivis aditum aperit; qui lenitatem, facilitatemque jucundam in congressu adhibet; neninem a congressu suo arcet, absterret, prohibet. 3. Accessum difficulter præbet, homme d’un accès difficile. Durus et inhumanus est, ad quem obsepti undique aditus[11] et perquam difficiles; qui vix ulli sui copiam faciat. Usus: Luna accessu et recessu lumen solis accipit, accessum et recessum marinum efficit. Differ. Accessus est aditio: accessio autem, additamentum.

ACCĬDĬT, Il arrive (le plus souvent en mauvaise part). Impers. pertinetque ad res tristes: uti contingit ad res lætas. Syn. Evenit, usu venit, cadit. Phras. Accidit forte, il arriva par hasard. Casus incidit, intervenit. Forte ita cecidit, ut. Forte ita inciderat. Casu factum est. Casus, fortuna tulit. Factum est. Fortuna fecit. Fortunæ placuit, ut. 2. Si acciderit, s’il arrive jamais. Si res, si tempus occasio tulerit, postulaverit, exegerit. Si se offerret, se daret, ostenderet occasio. Si fortuna occasionem obtulerit, detulerit, præbuerit. Si tempus, facultas accidet. Si fortuna feret, si tempus incidat. Cf. Evenio, Eventus. Usus: Si quid mali, adversi; si quis dolor, si quæ calamitas acciderit, animo esto firmo, s’il vous arrive quelque malheur, soyez courageux.

ACCĬDO, is, i, ere, n. Arriver, survenir. Syn. Evenio, obtingo, contingo, cado, fio. Adv. Aliter ac, aliter atque, casu, contra, divinitus, fortuito, humanitus, incommode, inique, maturius, merito, opportune, optatius, percommode, perincommode, perraro, privatim, publice, separatim nihil, valde ex voluntate, permirum, acerbius ad, contra quam, sigillatim ad pedes. Usus: 1. Evenire, survenir. Si quid pupillo humanitus accideret. Calamitates ipsæ mihi non ingratæ acciderunt. 2. Procumbere, tomber aux pieds de qqn. Ad pedes, ad genua accidere. 3. Cadere juxta, tomber auprès. Missa a Gallis tela gravius accidere. Nescio, quæ vox mihi ad aures, vel auribus accidit, je ne sais quel son a frappé mes oreilles. Cf. Evenio, Accidit.

ACCĪDO, is, īdi, īsum, ere, a. Couper. Syn. Cædo, circumcido, consumo, absumo, extenuo, affligo, haurio. Usus: Transl. Anéantir. Uno prælio res, fortuna, opes Carthaginis accisæ sunt penitus, afflictæ, imminutæ, extenuatæ. Cf. Affligo.

ACCINCTUS, a, um, Armé, préparé. Syn. Industrius, paratus. )( Discinctus, negligens. Cf. Paratus.

ACCINGO, is, cinxi, cinctum, ere, a. Préparer, disposer à. Syn. Paro, comparo. Phras. Accingit se ad prælium, il se prépare au combat. Ultimæ dimicationi se instruit, comparat se ad pugnam. Nulla in eo mora est, quin in aciem procedat. Totus in eo est, ut in prælii casum quam optime comparatus descendat. Usus: Accingere se operi, prædæ. In discrimen accingi. Ad sordidum lucrum, magicas artes accingi. Cf. Paro.

ACCĬO, is, ivi vel ii, itum, ire, a. Appeler. Syn. Accerso, evoco, venire jubeo. Adv. Peregre, exultro. Usus: 1. Litteris ex Italia in regnum accitus. 2. Transl. Solet virtus magnam voluptatem accire, causer. Cf. Accerso, Voco.

ACCĬPĬO, is, cēpi, ceptum, ere, a. Recevoir. Syn. Suscipio, capio, recipio, sumo, assumo, prehendo. )( Do. Adv. Omnino, patienter, proxime, publice, recte, repugnanter, separatim, serius, vesperi, vicissim, aperte, amice, admirabiliter, asperius, bene, clam atque extra ordinem, clementer, contra ac dicitur, durius, eleganter, extrinsecus, fortiter, graviter, hilare, honorifice, libenter, leviter, libentissime, liberalius, male, male satis, mirabiliter, moderate, severe, vehementer. Accepi pessime, planius, valde copiose, privatim. Usus: 1. Suscipio, accepter, se charger de. Rempublicam, provinciam imperium, exercitum, leges a victoribus, jusjurandum a testibus, causam alicujus, satisfactionem, judicium accipere. Accipere conditionem, accepter des conditions. Admittere, non recusare, ad conditiones accedere, descendere; pacis leges subire; conditione uti. Nullam ex iis conditionibus non sequendam putare, ducere, censere. 2. Tracto, excipio, recevoir chez soi, traiter, accueillir. Conviviis, apparatis epulis, laute, magnifice, familiariter, hilari lepidoque ingenio accipere. Male, indignis modis, multis verberibus, aspere accipere. 3. Fero, patior, supporter. Animo æquo, moderate admonitionem meam accipit: pronis auribus, moderatione maxima, animo lubenti admittit; summa voluntate complectitur. 4. Interpretor in bonam partem, prendre une chose en bonne part. Accepit in bonam partem, in partem optimam, moderate, amice, sine offensione; æquis auribus, animisque; animo, quod dictum est, optimo, in mitiorem, meliorem, dexteriorem partem accepit; alias: Boni consuluit; Æqui, bonique fecit. 5. Interpretor in malam partem, prendre mal une chose. In malam partem accipis. In sinistram, pejorem, deteriorem partem; graviter; asperius; durius; in contumeliam; aliorsum; aliter; in alienam ac dictum est, partem accipis; alias: In contumeliam vertis. In contumeliæ loco ponis, Graviter; ægre; indigne fers, ac moleste: in deteriorem partem rapis. 6. Intelligo, audio, recevoir, apprendre. A tabellario, a majoribus, auditione, fama id accepimus. Artes a Magistris, aliquid suo experimento, natura duce accipere, la nature nous enseigne. 7. Assumo, recevoir. In societatem, amicitiam, deditionem accipere. 8. Capio, ressentir. Animum in aliquem quietum, fiduciam, ignominiam, calamitatem, dolorem, offensionem, injuriam, metum, lætitiam, voluptatem de virtute alicujus. 9. Sustineo, éprouver. Plagam, detrimentum, repulsam accipere. Cf. Obtineo, Acquiro, Tracto.

[12]

ACCIPĬTER, tris., m. Épervier, faucon. Ab accipiendo dictus. Epith. Præceps, ferus, velox, atrox, nulli avi satis æquus.

ACCLĀMĀTĬO, ōnis, f. Cri, acclamation, clameur hostile. Syn. Admurmuratio, exclamatio, plausus, applausus. Epith. Acuta, attenuata nimis, adversa, levior, magna, maxima, secunda, ingens, læta, canora. Usus: Non acclamatione tantum, sed convicio et maledictis impeditus est Pompeius.

ACCLĀMO, as, avi, atum, are, a. Crier. Dicitur de clamore populi rem probantis, vel improbantis. Phras. Acclamatur ab omnibus, tous se mettent à crier. Admurmuratio omnium facta est. Conclamatur ab omnibus. Extollitur ab omni parte clamor. Clamore approbatur; adjuvatur ruentium in hostem impetus. Contumeliosissimo acclamationum genere reus laceratur. Usus: Oranti populus cum risu acclamavit. Cf. Clamo, Applaudo.

ACCLĪNO, as, avi, atum, are, a. Pencher vers. * Syn. Inclino, flecto ad aliquid. Usus: Acclinavit se ad illum.

ACCLĪVIS, e, gen. com. Qui va en montant. Syn. Arduus; fastigio leni subvexus; clementer, molliter assurgens. Usus: Pars viæ valde acclivis.

ACCLĪVĬTAS, ātis, f. Montée. * Syn. Loci facilitas in ascensu. Usus: Ab eo flumine pari acclivitate collis nascebatur.

ACCŎLA, æ, m. Habitant de. Syn. Vicinus, finitimus habitator. Usus: Amnis vadosi accola.

ACCŎLO, is, colui, cultum, ere, a., nonnunquam n. Habiter près de. Syn. Juxta colo, habito. Usus: Lacum, fluvium, mare, silvam, montem accolere.

ACCOMMŎDĀTĬO, ōnis, f. Conformité. Epith. Conveniens, decens, aptaque dispositio et collocatio. Usus: Elocutio est idoneorum verborum, et sententiarum ad intentionem accommodatio.

ACCOMMŎDĀTUS, a, um, part. v. accommodo. Apte, propre à, conforme. Syn. Paratus, aptatus, aptus, commodus, idoneus, habilis, opportunus. Adv. Consulto, vehementer. Phras. Accommodatus est genio meo, il se conforme à mon caractère. Optime convenit cum ingenio meo. Ad naturam meam mire factus est. Vehementer ad vitæ meæ rationem, et consuetudinem est accommodatus. Cf. Aptus. Usus: Oratio ad persuadendum accommodata. Verres ad vim, ad facinus accommodatus. Tempora ad res gerendas accommodata.

ACCOMMŎDO, as, avi, atum, are, a. Adapter à; conformer à. Syn. Apto, comparo, concinno, commodo, applico. Phras. 1. Me totum ad nutum tuum effingam et accomodabo, je vous obéirai, je ferai toutes vos volontés. Totum me ad voluntatem tuam, nutumque convertam; ad ductum me tuum applicabo; tibi serviam, tuam ad voluntatem meam conformabo; mores ex moribus formabo tuis; tibi me dedam penitus; tuis obsequar studiis, subserviam; de studio tuo studia mea erunt omnia; voluntatibus ubique velificabor tuis; totum me ad arbitrium tuum, inque mores tuos fingam, formabo; cum tua voluntate mea facile congruet, consentiet, conspirabit. 2. Se suamque fingit ad aliorum voluntates, il fait la volonté de tous. In aliorum arbitrium concedit, discedit, descendit: se ad aliorum nutum et arbitrium flectit; eorum voluntatibus obtemperat; arbitrio morem gerit; ad aliorum ingenium, mores, voluntates, mores componit, conformat suos. 3. Boni civis est, voluntatem suam ad Rempublicam accommodare, adjungere, conferre, aggregare, tout bon citoyen doit conformer sa volonté à celle de la république. Conjungere voluntatem suam cum publica causa; in omni voluntate sua, quid rationes publicæ ferant, postulent, spectare, intueri, attendere; nihil unquam velle a publica re sejunctum, alienum, separatum, disjunctum, remotum; nihil agere, suscipere, moliri, quod Reipublicæ non conducat, expediat, quod ejus commoda non postulent. 4. Rationes nostræ accommodandæ sunt tempori, il faut conformer nos manières d’agir au temps où nous vivons. Temporibus est assentiendum, obsequendum, cedendum, serviendum, inserviendum, rationes nostræ ad temporis rationes accommodandæ sunt; Populo subinde et scenæ, ut dicitur, serviendum est; Cujusvis temporis, aut temporum hominem te esse convenit. Temporis rationem ducere; ad tempestatem rem, consilia, actiones dirigere; consilia et actiones tempore moderari, res ad tempus accommodare; consilia ad rationem temporis componere, comparare te oportet. Decet nos in agendis rebus quasi ducem, aut consiliarium habere tempus. Fortunæ, tempori, necessitati parendum. Tempore utendum. Spectandum in omni re, quid res ac tempus ferat, postulet. Usus: 1. Ensem lateri, coronam capiti etc. accommodare, ceindre une épée, se mettre une couronne sur la tête, etc. 2. Se donner, s’appliquer. Fac animum litteris; curam agriculturæ; voluntatem tuam ad Rempublicam, te ad aliorum nutum accommodes. 3. Interposer. Nomen tuum, testimonium, jusjurandum, ad amicorum causas libens accomodabo. 4. Prêter. Alicui de ædibus, suas amico ædes ad nuptias accommodare.

ACCOMMŎDUS, a, um, Propre, convenable à. Syn. Appositus, commodus, opportunus, aptus, idoneus.

ACCRESCO, is, crēvi, crētum, ere,[13] n. S’accroître. Syn. Cresco. )( Decresco. Usus: Flumen vehementer accrevit. Ex ea hæreditate patrimonio tuo non multum accrescet. Novi dolores, nova negotia veteribus accrevere. Hæc consuetudo cœpta a parvis, tecum simul accrevit. Cf. Augeo, Augesco, Addo, Cresco.

ACCRĒTĬO, ōnis, f. Accroissement. Syn. Incrementum. Usus: Luna accretione, et diminutione luminis dies notat.

ACCŬBĬTĬO, ōnis, f. Action de se coucher pour manger. Usus: Status, incessus, sessio, accubitio quam minime indecore fiant. Epith. Epularis.

ACCŬBO, as, cubui, cŭbĭtum, are, n. Être couché. Syn. Assideo, accumbo, adjaceo. Usus: In convivio eodem lecto alicui vel apud aliquem accubare, être couché à table près de quelqu’un. 2. Être situé auprès, adossé. Theatrum Tarpeio monti accubat, imminet, adjacet.

ACCUMBO, is, cubui, cŭbĭtum, ere, n. Se coucher, se mettre à table. Syn. Accubo, cubo, adjaceo, recumbo. Discumbo (semper de pluribus dicitur). Adv. Infra, supra aliquem, in summo (situs erat epulantium). Usus: Supra, infraque accumbunt.

ACCŬMŬLO, as, avi, atum, are, a. Accumuler, entasser. Syn. Augeo, adaugeo, addo, coacervo, congero, exaggero, construo, compono, colligo, cogo. )( Demo, imminuo. Adv. Acervatim. Usus: Aliquem donis accumulare; alicui honorem accumulare. Cf. Augeo, Copia.

ACCŪRĀTĬO, ōnis, f. Soin, exactitude. Syn. Studium, diligentia, cura. Epith. Diligentior, mera, major, veteratoria, oratoria. Usus: Accurationem adhibere, accuratione uti maxima, grand soin. Cf. Diligentia, Cura.

ACCŪRĀTUS, a, um, Soigné, fait avec soin. Syn. Meditatus, exquisitus, absolutus, perfectus; summo studio, summa industria elaboratus. Usus: Dicendi genus, sermo, commentatio accurata. Malitia accurata, malice complète. Cf. Diligens, Sollicitus.

ACCŪRO, as, avi, atum, are, a. Soigner. Syn. Curo, diligenter administro. Adv. Melius. Usus: Melius accurantur, quæ consilio geruntur.

ACCURRO, is, curri, cursum, ere, n. Courir vers. Syn. Ad aliquem curro, aliquo contendo, advolo, me confero, concurro. Adv. Cupide, libenter. Phras. Accurrere, accourir. Gradum, cursum flectere ad aliquem. Cf. Curro. Usus: 1. Romam accurre quæso, venez vite à Rome. 2. Transl. Istæ imagines ita nobis dicto audientes sunt, ut simul atque velimus, accurrant, ces images s’offrent soudain.

ACCŪSĀBĬLIS, e, gen. com. Blâmable. Syn. Accusatione et reprehensione dignus. Usus: Quorum omnium accusabilis est turpido.

ACCŪSĀTĬO, ōnis, f. Accusation. Syn. Incusatio, nominis delatio. Epith. Honesta, diligens, illustris, mala, nugatoria, manifesta, nobilis, gloriosa, vera, vetus, usitata, acris, intenta, infans, muta, nova, opima, perpetua. Usus: Accusationem factitare, profiteri, accuser, établir, préparer une accusation. Cf. Actio.

ACCŪSĀTOR, oris, m. Accusateur. Syn. Actor. )( Defensor. Epith. Acer, acerbus, vehemens, multum acrior, æmulus, amans, bonus, diligens et firmus, falsus, satis firmus, gravis et vehemens, iratus, odiosus et assiduus, ridiculus, molestus, frigidissimus, gravis, idoneus, imbecillus, melior, temerarius, voluntarius. Usus: Accusatorem comparare in aliquem; alicui accusatorem ponere, opponere, susciter un accusateur à qqn. Personam accusatoris, ut temere sumpsit, ita celeriter posuit. Cf. Actor.

ACCŪSĀTŌRĬĒ, adv. En accusateur, avec passion. Usus: Non hoc accusatorie, sed libere dixit.

ACCŪSĀTŌRĬUS, a, um, Qui concerne l’accusateur. Usus: Spiritus, artificium, jus accusatorium. Animo accusatorio, avec animosité.

ACCŪSO, as, avi, atum, are, a. Accuser. Syn. Defero, postulo, arcesso, arguo, item: Causam et culpam in aliquem confero; redarguo, insimulo, criminor. )( Excuso, defendo. Adv. Acrius, aspere et acerbe, constanter, copiose, diligenter, diligentissime, disposite, falso, graviter, gravius, gravissime, improbe, inhoneste, juste, justius, laboriosissime, leviter, libere, liberius, moderate, nefarie, pie, præclare, probabilius, publice, litteris, separatim, severe, vehementer, vere. Phras. Æmuli Catonem quinquagies accusarunt, les ennemis de Caton le mirent 50 fois en accusation. Catoni æmuli quinquagies diem dixere; litem intendere, intulere; Catonem judicio persecuti sunt; criminis reum fecere; in judicium, in crimen vocavere; reum citavere; in reos retulere; ejus nomen detulere. 2. Periculosum est, alios accusare, c’est une chose dangereuse que d’accuser les autres. Res periculi plena est, judicio exagitare alios; in judicium adducere; in jus rapere, trahere; criminis reos agere, peragere; crimen inferre; dicam alicui scribere, impingere; actionem intendere; ambitus, captæ pecuniæ etc. arcessere. 3. Nihil sceleratius est, ac socium falso de crimine accusare, pas d’attentat plus odieux que d’accuser un ami d’un crime faux. Immane facinus est, amico innoxio crimen affingere; accusationem conflare immerenti; innocentem in criminis suspicionem adducere; innoxium in culpam vocare, judicio exagitare; culpam, crimen conjicere, conferre[14] in insontem, criminis expertem; amico nullo ejus merito crimen inferre. 4. Cicero Verrem crimine capitali accusavit, Cicéron accusa Verrès d’un crime capital. Cicero Verrem capitis accusavit; judicio capitis arcessivit; capitis reum egit, peregit; in judicium capitis vocavit, adduxit; rerum capitalium reum fecit; capitale Verri crimen intendit. 5. Manlius gravissime accusabatur, on accusait Manlius d’un crime très-grave. Manlius in jus ire, ambulare; in judicio periculum capitis adire; causam capitis ex vinculis dicere cogebatur. Manlius judicio gravissime conflictabatur; in judicio exagitatus reorum loco sedere; accusatorum impura maledicta, convicia audire; accusationis molestiam, iudicium subire; tribunal adire compulsus est. Manlio periculosum negotium ab accusatoribus exhibebatur, ambitus, ac majestatis postulato. Usus: 1. In judicio, accusare capitis, accuser d’un crime capital. 2. Extra judicium, de epistolarum negligentia, voluptatem accusare, accuser, blâmer.

ĀCER, cris, cre, gen. com. Actif, pénétrant. Syn. Vehemens, acutus, strenuus. Adv. Longe. Usus: Homo acerrimo ingenio; consilio, memoria, homme d’une intelligence très-vive, très-pénétrante. In rebus agendis, pervestigandis solers et acer. Acerrima est libertatis recuperandæ cupiditas, vif, énergique. Acris oculorum acies. In acerrima et attentissima cogitatione tempus illud omne posui. Unguentum acerrima suavitate conditum, parfum d’une suavité extrême et très-pénétrante. Cf. Vehemens.

ĀCERBĒ, adv. Amèrement. Syn. Aspere. Usus: Accusationem acerbe tulit.

ĂCERBĬTAS, atis, f. Amertume, affection. Syn. 1. Ærumna, miseria, molestia, calamitas, tristitia. 2. Asperitas, feritas. Epith. Diuturna, magna, subita, summa. Usus: 1. Nullam acerbitatem, dolorem, cruciatum recuso, je ne refuse aucune douleur. Lacrimas in tuis acerbitatibus plurimas profudi. 2. Objurgatio tua multum habet acerbitatis. Multa uteris acerbitate. Ad summum imperium naturæ acerbitatem adjungis. In obvium quemque virus acerbitatis tuæ evomis. Cf. Calamitas, Asperitas.

ĂCERBUS, a, um, Apre au goût, vert; amer, fâcheux, triste. Proprie de fructibus dicitur. Syn. Acer, asper. Pomum acerbum; dolor, objurgatio acerba; Usus: Homo in vituperando acerbus. Cf. Asper, Difficilis, Acerbitas.

ĂCERRA, æ, f. Coffret à encens. Ne coronæ, ne acerræ prætereantur.

ĂCERVĀTIM, En monceaux, en tas. Syn. Summatim. Usus: Acervatim jam reliqua dicam, sommairement.

ĂCERVUS, i, m. Monceau, tas. Syn. Cumulus. Differ. Acervus est minutiorum fere rerum, Strues proprie lignorum aggesta moles. Usus: Acervos tritici, nummorum construit avarus; acervos corporum vicit miles.

ĂCĒTUM, i, n. Vinaigre. Usus: Transl. Acetum habet in pectore; aceto hominem perfudit, il l’abreuva de railleries mordantes.

ĂCĬDUS, a, um, Aigre. * Usus: Culices acida petunt, ad dulcia non advolant.

ĂCĬĒS, ei, f. Tranchant, pointe. Syn. Pars acuta ferri. Epith. Acris, hebes, obtusior, parva. Transl. 1. Acies. Vivacité du regard. Syn. Visio, vis oculi. Epith. Hebes, obtusior 2. Pénétration de l’esprit. Syn. Acumen mentis, perspicacia. Usus: Ingenii acies disputando exercetur simul et exacuitur; otio hebescit et obtunditur. Rerum magnitudo aciem mentis perstringit, præstringit. Sapiens ab oculorum consuetudine aciem mentis abducit. 3. Acies, armée, troupe rangée en bataille. Syn. Exercitus, copiæ in certos ordines distributæ. Epith. Media, instructa. Usus: 1. Aciem instruere, ranger, mettre en bataille. Aciem struere, exornare, statuere, instituere, dirigere; Legiones in aciem collocare; Copias suas in acie constituere; aciem ordine disponere; alias: in certos ordines militem cogere; in certos numeros, partes distribuere; ordines dispertiri. 2. In aciem procedere, se présenter au combat, prodire in aciem; alias: Legiones in aciem deducere, educere, producere; in prælium educere militem. 3. Aciem varie formare, former divers corps de bataille; extendere; porrigere, seu extenuare; promovere; erigere in collem; firmare subsidiis; distrahere, distendere, laxare; jungere; mediam aciem exinanire; alias: explicare cornua, alas, ordines. 4. Acies turbatur, cedit, l’armée plie. Cornibus nutat acies; fluctuat; inclinatur; cornibus nudatur; perfringitur, impellitur, movetur. 5. Aciem primam perrumpere, battre l’avant-garde, les premiers rangs. Aciei principia disjicere; alias: frontem hostis urgere: prima signa, primam hostium coronam dividere; in mediam aciem prorumpere, invehi, impetum facere. 6. Aciem restituere, rétablir le combat. Aciem sistere; alias: frontem hostis urgere; integrare ordines; colligere, instaurare. 7. Ex acie discedere, quitter le champ de bataille: acie vel ex acie excedere, refugere, recedere. Cf. Pugna, Prœlium.

ĂCĪNĂCĒS, is, m. Cimeterre. * Syn. Gladius Medorum, aut Persarum.

ĂCĬNUS, i, m. vel ACINUM, i, n. Grain des fruits à grappe; pépin. Usus: Acinus vinaceus.

ĂCĬPENSER, eris, m. Esturgeon. Epith.[15] Decumanus. Usus: Acipenser iste paucorum hominum est.

ĂCŎNĪTUM, i, n. Poison. * Usus: Fallunt aconita legentes.

ACQUĬESCO, is, quievi, quietum, ere, n. Se reposer. Syn. Quiesco, mihi requies est. Adv. Aliquantum, facillime, libenter. Usus: 1. Tres in itinere horas acquieveram, se reposer. 2. In ore tuo, et vultu; in libris, litteris; in charitate erga me tua acquiesco, mettre sa tranquillité dans, être satisfait de. Cf. Quies, Quiesco.

ACQUĪRO, is, sii vel sīvi, sĭtum, ere, a. Acquérir. Syn. Obtineo, consequor, adipiscor, nanciscor; paro, comparo, concilio, adjungo. Phras. 1. Acquisivi dignitatem, j’ai obtenu une charge. Ingenio duce, auctore, virtute dignitatem nactus sum, reperi, abstuli; dignitate auctus sum. Tribunatum mea virtute extorsi, non artibus expugnavi; suffragia non eblanditus sum, sed meritis assecutus. Laboribus meis dignitatem mihi peperi, consecutus sum; vigiliis meis hanc dignitatem acceptam refero, fero, possideo, teneo, debeo. Bonis artibus honor mihi obtigit; data mihi ea est provincia, honorem inveni, impetravi, votorum compos factus sum. Non obrepsi ad honores, sed ascendi. Laboribus, vigiliis meis in magistratum veni; dignitatem collegi, comparavi; ad honores perveni, je suis parvenu aux honneurs. 2. Malis artibus non exiguas opes acquisivit, il s’est procuré de grandes richesses par des moyens illégitimes. Malis artibus non exiguam pecuniam collegit, confecit, creavit, nummorum magnam vim expressit, abrasit, extorsit; rem ac pecuniam reperit, corrasit, eblanditus est. 3. Litterarum studiis magnam sibi famam acquisivit, son amour pour les lettres lui à procuré une grande renommée. Doctrinarum studio famam sibi ingentem ac dignitatem conciliavit; nomen adeptus est ingens; famam collegit non mediocrem et existimationem; famam, existimationem sibi confecit, peperit; splendorem nomini accersiit; in existimationem venit. Usus: Acquirere honorem, dignitatem, opes. Cf. Obtineo, Accipio, Fama, Pecunia.

ACRĬMŌNĬA, æ, f. Vivacité, énergie. Syn. Vis animi, impetus, vehementia. Usus: Sit in vultu pudor, et acrimonia. Oratio tua multum habet acrimoniæ.

ACRĬTER, adv. Fortement, vivement. Syn. Acri animo, vehementer, fortiter. Usus: Intelligit, dicitque acriter. Acute videt, et acriter.

ACRŎĀMA, atis, n. Tout ce qu’on entend avec plaisir: musique, lecture, symphonie, etc. Syn. Narratio jucunda. Musica, symphonia fabulæ actibus interponi solita. Epith. Festivum. Usus: Acroama Themistocli jucundissimum videbatur, quo sua cujusque virtus prædicaretur. Fuisti in hac fabula non modo spectator, sed actor et acroama.

ACRŎĀSIS, is, f. Auditoire, réunion. Syn. Auditio, auscultatio, auditorum conventus, école de servants. Usus: Hæc vel in acroasi audeam legere, (in auditorio Vulg.)

AC SĪ, Comme si. * Syn. Ut si; tanquam si; pro eo ac si, quasi; perinde quasi; similiter ac si; juxta ac si; non secus ac si. Usus: Tecum agam non secus ac si meus frater esses. Cf. Quasi, Similiter, Æque.

ACTA, orum, n. pl. Actes officiels, registres. Epith. Firma, irrita, multa, nefaria, præclara, publica, privata, rata et firma, reliqua, urbana. Usus: 1. Aliquid in acta referre, consigner dans les actes publics. Sui consulatus acta Cicero ipse confecit; res suas in actis habebat, numerabat. 2. Acta rescindere, annuler les ordonnances de qqn. Acta Neronis sublata, rescissa sunt; ejus actis auctoritas est derogata et fides. 3. Acta rata habere, conserver tout ce qu’a fait qqn. Acta Cæsaris firma erant, servabantur diligenter, cum laude commemorabantur.

ACTĬO, ōnis, f. Action, procès. Syn. Actus, factum, negotium, lis, causa, procuratio. Epith. Aperta, ardentior, civilis, congruens menti, considerata, crudelis et importuna, non tribunitia, sed regia, divina, facilior, honesta, integra, levis, levior et facilior, liberalis, maxima, perjucunda gratiarum, comes eloquendi, popularis, prima, prior, singularis, tota, tragica, tribunitia, turpis, varia, vehemens, plena animi; plena spiritus, plena doloris, plena veritatis, vehemens et gravis, et copiosa, bona, certa, congruens virtutibus, consentanea appetitionibus, constantissima, atque optima, honesta, multa, periculosa, perpetua, præclara, publica, stultissima, forensis. Usus: 1. Faculté d’agir, acte, fait, action. Contemplatio sine actione manca est. Æqualitate vitæ, et omnium actionum nihil venustius. Ea pueris ludendi venia detur, quæ ab honestatis actionibus non sit aliena. Actio mentis et agitatio. Virtutis actio et usus. 2. Action de l’orateur ou de l’acteur (contenance, geste, voix). Epith. Congruens et apta, ad animos permovendos accommodata. Demosthenes tribuit primas, secundas, tertias actioni. 3. Droit de poursuivre en justice, procès. Syn. Oratio accusatoria, jus persequendi sibi debitum; judicium, quæstio forensis, lis. Usus: Actionem instituere, intenter un procès. Constituere, informare, suscipere actionem. 5. Actionem habere, avoir action contre qqn; demander la permission de poursuivre, actionem alicui intendere; actionem quærere, postulare. 6. Actionem relinquere, abandonner sa plainte actionem excludere, tollere.

ACTOR, oris, m. Acteur, item: Qui[16] poursuit au nom d’un autre; avocat. Syn. Qui agit, accusator. Epith. Multo acrior, adversus, vehemens et fortis, fortissimus, idoneus, non invenustus, sed iners et inimicus fori, jucundus, optimus, summus, diligentissimus, industrius, malus. Usus: In theatro etiam mali actores perpetiendi sunt. Actor summus causarum. Idem inventor, compositor, actor.

ACTŬĀRĬUM, ii, n. Bateau léger. Usus: Actuaria minuta celeritate valent.

ACTUM EST, C’en est fait. Rem desperatam significat. Syn. Conclamatum est; absumpti sumus; ventum est ad finem; deploranda in perpetuum libertas nobis est; Res ad restim rediit; pejore loco res mea esse non potest, quam quo nunc sita est; perii, interii, nullus sum; occidi, mortuus sum; occisa res est; nec salus mihi, si velit, saluti esse potest; transactum est de me, actum de salute mea; disperii; omnes fortunæ perditæ sunt, et eversæ, eo redactus sum ut ipsa salus servare me haud possit; eam fortunam subii, ut spes melioris eventus relicta sit nulla; sepultus sum. Cf. Despero.

ACTŬŌSĒ, Avec action, véhémence. Usus: Leniter, remisse, non actuose agere.

ACTŬŌSUS, a, um, Actif. Syn. Qui ab agendo non cessat. Usus: Virtus actuosa sit oportet.

ACTŬS, ūs, m. Acte. Syn. Actio, factum. Epith. Extremus, perfectissimus et ornatissimus, turpissimus et flagitiosissimus, vitæ non solum rectus, sed etiam pravus, varius. Usus: 1. Pravitas animi in actum erumpit, se traduire en actes. 2. Pars Comœdiæ vel Tragœdiæ, Acte. Vitæ nostræ, veluti fabulæ, mors extremus est actus.

ACTUS, a, um, part. v. ago. Fait, fini, passé. Usus: Bene tecum actum est. Acta ferme tibi ætas est, exacta. Acto negotio, sero venis. (Vulg. post festa).

ACTŪTUM, Bientôt, promptement. Syn. Statim, illico, subito, mox, confestim.

ĂCŬLĔĀTUS, a, um, Qui a un aiguillon, piquant. Usus: Aculeatas ad me dedisti litteras, vous m’avez écrit des lettres piquantes.

ĂCŪLĒUS, i, m. Aiguillon. Syn. Vesparum, vel apum stimulus; item: Transl. De iis, quæ pungunt, irritant, angunt. Epith. Oratorii ac forenses, reconditi. Usus: 1. Dolor. Domesticarum sollicitudinum aculeos occultare soleo, douleur, chagrin. 2. Jocus acerbus, raillerie piquante, sarcasme. Genus facetiarum, in quo multi aculei, et contumeliæ insunt 3. Acerbitas. Emittere aculeos severitatis in aliquem, être sévère pour qqn. Oratio sine forensium sententiarum aculeis. Cf. Acerbitas, Contumelia.

ĂCŪMEN, ĭnis, n. Pénétration, subtilité, vivacité de l’esprit. Syn. Perspicaciæ, ingenii vis, subtilitas. Epith. Flebile, nimium singulare, sæpe stomachosum, nonnunquam frigidum. Usus: Acumen Dialecticorum. Stili acumen et argutiæ.

ĂCŬO, is, cui, cūtum, ere, a. Aiguiser. Syn. Exacuo, excito. )( Obtundo. Usus: Usus prudentiam acuit. Gloria ingenium acuit, alit; iram, metum acuere. Palatum acuere, exciter l’appétit. Palatum exacuere, famem obsonare, appetentiam cibi facere, præstare, excitare, incitare.

ĂCUS, ūs, m. Aiguille. Phras. Acu pingere, broder. Phrygio opere pingere, laborare; acu telam, aut pannum variare. Usus: Vulnus acu punctum videbatur.

ĂCŪTĒ, Ingénieusement, finement, avec esprit. Syn. Subtiliter, ingeniose, argute, cum ingenio, non sine acumine. Usus: Acute colligere in disputando, respondere, tractare; acute, argute conjicere.

ĂCŪTUS, a, um, Aigu, fin, pénétrant, subtil. Syn. Subtilis, acer; perspicax, argutus. )( Hebes, obtusus. Adv. Valde. Usus: 1. Aiguisé. Culter acutus probe. 2. Habile, adroit, homo acutus, et natura perspicax. Motus animi celer, et acutus ad excogitandum. Dicendi genus acutum. Cf. Ingenium.

ĂD, a, vers. Syn. In, apud, circa etc. Usus: 1. Motus ad locum, vel personam, à, vers, ad Messanam; ad montem; ad Consules venit. 2. Interdum statum in loco, dans. Remansit ad urbem; senatus habitus est ad Dianæ, Veneris, Castoris, subaud. fanum, ædem. 3. Apud, au, chez. Est mihi ad portum negotium. Hieme ad exercitum mansit. Ad mulieres nihil obtineri potuit. 4. Circa, jusqu’à. Exspectabo te ad ea tempora. 5. Contra, contre. Herba ad morsum bestiarum, ad oculos salubris. 6. Post, après. Ad hæc otii nonnihil fuit. 7. Propter, dans, à cause de. Abactæ boves ad desiderium relictarum immugiunt. 8. Pro, pour. Argentum ad statuam conferre. Adnotare rem ad memoriam posteritatis. 9. Ante, coram, au-devant. Ad limen, ad pedes ejus adstitit. 10. Comparantis, vel præferentis, en comparaison de. Nihil ad tuum equitatum; nihil est ad Ciceronem Brutus. 11. Secundum, à, selon. (Similitudinem significat.) Ad arbitrium illius; ad nutum; ad exemplum; ad hunc modum, ad eamdem normam; ad conjecturam alieni sensus; ad præscriptum; ad naturam; ad rationem temporis; ad aliorum similitudinem omnia gerere. 12. Præter, en outre. Ad cæteros dolores etiam illo premor. 13. Circiter, à peu près. Fuere ad ducentos. 14. Usque, jusqu’à. Ad hanc diem, horam; ad multam lucem, noctem; ad exactam ætatem; ad insaniam concupiscere. 15. Eleganter usum aut finem significat. Indiquant la cause. Erit hoc tibi ad privatum[17] dolorem luctuosum, ad Reipublicæ rationes gloriosum. Callidus ad fraudem. Ad pugnam fit utiliter. Est ad aspectum venustum. Res varia et multiplex ad suspiciones. Ad laudem illustre. Vir ad suspicandum sagax, ad resistendum fortis. 16. Eleganter in his adhibetur: à la lettre, mot à mot. Ad litteram, ad verbum rem ediscere. Ad hæc; ad extremum; ad unguem.

ĂDÆQUO, as, avi, atum, are, a. Égaler. Syn. Æquo, exæquo, æqualem facio. )( Superior, inferior sum. Usus: Pompeius cum virtute fortunam adæquavit, Pompée fut aussi courageux que fortuné. Memoriam nominis sui cum omni posteritate adæquavit. Cf. Exæquo.

ĂDĂGĬUM, ii, n. Adage, proverbe. * Syn. Proverbium. Usus: Vetus est adagium. Cf. Proverbium.

ĂDĂMAS, antis, m. Acier, fer, diamant. * Usus: Genera adamantis sex noscuntur.

ĂDĂMO, as, avi, atum, are, a. S’éprendre de, aimer beaucoup. Syn. Valde amo, ardenter desidero, percupio, concupisco, exopto. Usus: Adamas, quod nunquam vidisti. Cf. Amo.

ĂDAUGĔO, es, auxi, auctum, ere, a. Augmenter. Syn. Augeo, cumulo. )( Extenuo, minuo. Usus: Hæc indicia adaugent suspicionem. Cf. Augeo.

ADBĬBO, is, bĭbi, bĭbĭtum, ere, a. Boire. * Syn. Bibo largius. Usus: Adbibit plus paulo. Transl. Écouter avidement. Cf. Bibo.

ADDĔCET, imp. Il convient. Syn. Decet. Cf. Decet.

ADDĪCO, is, xi, ctum, ere, n. et a. Accorder, adjuger, vendre. Syn. Dedo, mancipo, destino, adjudico, licitanti rem auferendam permitto, trado. )( Libero. Usus: Antonius regna, senatus auctoritatem exteris pecunia addixit, vendre, donner pour de l’argent. Nemini me addixi. Judices corrupti sententiam suam, fidem, religionem pretio largitoribus addicere nil pensi habent. Amores suos, cupiditates, voluntates alterius libidini; juventutem suam omni intemperantiæ addicere. Cf. Trado, Deditus.

ADDICTĬO, ōnis, f. Adjudication. Usus: Addictio et condonatio bonorum.

ADDICTUS, a, um, part. v. addico. Adjugé, engagé, lié à. Syn. Adjudicatus, mancipatus. Usus: Me addictum, deditum, obstrictum habes, vous avez en moi un homme dévoué. Homo in servitutem addictus, esclave. Pretio addictam habere fidem alteri, et mancipatam, se vendre à prix d’or. Urbs jam vastitati addicta. Cf. Deditus.

ADDISCO, is, dĭdĭci, ere, a. Ajouter à ce qu’on sait, apprendre. Syn. Disco; ad ea, quæ didici, aliquid adjicio. )( Dedisco. Adv. Velocius. Usus: Orationem, carmina, novi aliquid addiscere. Cf. Disco.

ADDĬTĀMENTUM, i, n. Augmentation, supplément. Syn. Accessio, appendicula. Usus: Inertissimi nobiles, in quibus præter nomen nihil est additamenti. Cf. Accessio.

ADDO, is, dĭdi, ere, a. Approcher de, ajouter. Syn. Adjungo, adjicio, appono, adscribo, accessionem adjungo, facio, affero. Adv. Gradatim, minutim, paululum, recte. Phras. 1. Me quoque amicis tuis adde, mettes-moi aussi au nombre de vos amis. Amicis tuis aggrega, accerse, admisce, adjice; fac, ut tuorum amicorum additamentum sim; novum et adscriptitium amicum me habeto. Adscribe me amicorum tuorum numero. Familiarium tuorum numero me quoque adjice. 2. Ad injuriam addita est contumelia, à l’injustice on joignit l’insulte. Ad injuriam accessit contumelia; ad injuriam calumnia quoque admigravit; injuriæ auctarium adjectum est, contumelia; injuriæ cumulum attulit contumelia, injuriæ subjuncta, subtexta, mista, adnexa est contumelia; auxit injuriam contumelia nova. Usus: Addere aliquid de suo, ajouter du sien. Aliquid in orationem addere. Eas litteras in fasciculum tuarum addes, ajouter. Laude stimulos animis, alacritatem studendi discipulis addere, stimuler, Ad ornamenta nobilitatis doctrinæ laudem addere. Cf. Augeo, Adjungo, Accedo.

ADDŎCĔO, es, docui, doctum, ere, a. Enseigner. Syn. Doceo.

ADDŬBĬTO, as, avi, atum, are, n. Pencher vers le doute, être incertain. Usus: Addubitavi paululum, num et quomodo ita evenerit; de fide tua nihil addubito.

ADDŪCO, is, duxi, ductum, ere, a. Amener; pousser, entraîner. Syn. Deduco, induco, contendo, contraho. )( Deduco, remitto. Syn. Transl. Invito, impello, pellicio, permoveo. Adv. Magnopere, ocius, quamprimum. Usus: 1. Adducere vultum, habenas, lorum, arcum, se rider, serrer le frein, bander un arc. Cf. Adstringere. 2. Permovere ad iram etc. pousser à la colère, au crime. Aliquem in metum; ad iracundiam, indignationem, misericordiam, negligentiam, ad fletum; in dubitationem, dubium; summam exspectationem; in opinionem; ad nequitiam adducere. 3. Redigere, réduire à la dernière extrémité etc. Aliquem in angustum, in summas angustias, in discrimen, in odium, in invidiam; in fidem, in suspicionem adducere, porter à croire, à soupçonner. Cf. Moveo, Allicio, Persuadeo.

ADDŪCOR, eris, ductus sum, duci, p. Être poussé. Syn. Inducor, invitor. Adv.[18] Facile, fortuito. Usus: (Cum iis, quæ vim permovendi animos habent.) Non spe, non odio, non commendatione aliorum, non officio, nec pretio, nec oratione adduci potuit, ut a proposito discederet, ni l’espoir, ni la haine etc. n’ont pu le détourner de son dessein. Non adducar; adduci non possum, ut credam, je ne puis croire.

ĂDĔDO, is, ēdi, ēsum, edere, a. Entamer; consumer, miner. Syn. Comedo. Usus: Non adesum, sed devoratum patrimonium. Jecur adesum. Cf. Abligurio.

ĂDEMPTĬO, ōnis, f. Action d’enlever. Syn. Ablatio. Usus: Ademptio civitatis. Cf. Jactura.

ĂDĔŌ, A ce point, tellement. Syn. Usque eo, tam, tantum. Usus: 1. Eo, à ce point. Adeo jam res rediit. 2. Itaque, c’est pourquoi. Propera adeo hinc tollere puerum. Unus adeo supersum. 3. Vero, mais. Id adeo, judices, considerate. 4. Imo quod plus est, bien pius, de plus. Adolescens tuus, atque adeo noster. Tune, atque adeo vos geminæ voragines. Aliquid atque adeo multa de suo addunt. Hostem intra mœnia, atque adeo in senatu videtis.

ĂDĔO, es, ii, vel īvi, ĭtum, ire, n. et a. Aller trouver, visiter. Syn. Accedo, convenio, viso, inviso, visito, eo, venio. )( Abeo. Adv. Caste, ad vivos, intempestive ad aliquem, libentius, necessario. Usus: Adire aliquem, ad aliquem, ædes, fores, locum. Vultum subire alterius, congredi. Transl. 1. Aggredior, incipio, suscipio, entreprendre, essayer. Nunc demum ad opus diu detrectatum; ad rempublicam; ad pactiones adiit. 2. Subeo, subir, essuyer. Nulli sunt labores, nulla pericula, quæ reipublicæ causa non adeam. Inimicitias, odia improborum adire non vereor. 3. Hæreditatem adeo, se porter héritier. Adiit hæreditates multorum civium Romanorum. Cf. Accedo, Accessus.

ĂDEPS, ĭpis, m. Graisse. Syn. Pingue intra carnem et cutem. Usus: Num mihi Lentuli somnus, Cassii adeps, Cethegi temeritas pertimescenda est? Cf. Abdomen, Pinguis.

ĂDEPTĬO, ōnis, f. Acquisition. Usus: Vita beata non in depulsione mali, sed adeptione bonorum sita est.

ĂDĔQUĬTO, as, avi; atum, are, n. et a. Aller à cheval vers. Syn. Juxta, vel prope equito, equo citato advehor. Usus: Urbi adequitare, se présenter à cheval auprès de la ville.

ĂD HÆC, En outre, à cela. Syn. Præterea; accedit, quod; adde, quod.

ĂDHÆRĔO, es, hæsi, hæsum, ere, n. Être attaché, s’attacher à. Syn. Hæreo, adhæresco, nitor, infixus sum, adjungor, applicor, adjaceo, conjungor. Adv. Vix, extremum, omnino. Phras. Adhæret Platoni, il prend Platon pour guide. Platoni ut magistro affixus est; nusquam ab ejus doctrina, nusquam a latere discedit; inhæret menti; in intimis animis insidet doctrina Platonis; Platonem arcte complectitur, a Platonis doctrina vel tantillum declinare, religio illi est. Usus: 1. Adhæret saxo, ad saxum navis, le navire est attaché au rocher. 2. Transl. In freto æris alieni; in certo studiorum genere adhærescere, cultiver certaines études. Vide, ne fax illa seditionis et conjurationis ad hanc materiem adhærescat. Argumentum, oratio nusquam adhærescit. Cf. Hæreo, Conjungo.

ĂDHÆSĬO, ōnis, f. Adhésion.

ĂDHĬBĔO, es, ui, ĭtum, ere, a. Mettre auprès, approcher; ajouter, joindre. Syn. Affero, adjungo, admoveo, adapto, item: utor. )( Amoveo, removeo. Adv. Alacriter, aperte, bene, extrinsecus, frequentius, liberaliter, nimirum, publice, recte, severius. Phras. 1. Adhibebo diligentiam, je ferai preuve de travail. Omni cura studioque enitar, elaborabo; omnes vires, studia, omnem curam, industriam eo conferam; omnia in adducendis ad exitum suum rebus tuis experiar; operam dabo, navabo, dicabo maximam rationibus tuis; omni studio id contendam; omni ope, ac opera adnitar; curæ mihi erunt res tuæ; quantuscumque mihi labor suscipiendus est, vincam studio naturæ vires. In hoc cura mea omnis, ac industria versabitur, excubabit, ut commodis tuis accuratius inserviam; omne studium in hoc ponam, consumam, collocabo; huic rei vigilias dabo, dicabo, tradam, addicam meas, in hanc curam unice incumbam; in hoc vires contendam meas; in hoc curas figam, configam, infigam omnes; ad hoc operam profitebor meam, ut res tuas, rationesque omnes, quanta maxima possum, cura complectar. 2. Ut Aristotelem intelligas, ingenium adhibendum est, pour comprendre Aristote, il faut employer toute son intelligence. Ingenii vis omnis conferenda; ingenii acies intendenda; acuendum ingenium est. Usus: 1. Utor, employer, mettre en œuvre. Vir bonus præter curam et diligentiam, artem etiam et fidem adhibet in amicorum periculis. Idem gravitatem in dolore; modum, moderationem in rebus secundis; studium et solertiam in negotiis adhibet. 2. Admoveo, appeler, invoquer, avoir recours à. In convivium, atque adeo in consilium, ad deliberationes, ad causas adhibere. Diis preces, equo calcaria, juventuti stimulos adhibere. Dicenti aures adhibere, écouter, prêter l’oreille. 3. Gero, exhibeo, se montrer. Ita se in imperio, ut privatum adhibuit. 4. Affero, offrir, donner. Ægroto vinum, medicinam adhibere. Ad negotium curam, rationem, mentem, animum, virtutem, gravitatem adhibere. Litteris tuis aliquam mihi consolationem adhibeto.

[19]

ĂDHĬNNĬO, is, ivi, vel ii, ire, n. Hennir à ou vers. Proprie equorum est.

ĂDHORTĀTĬO, ōnis, f. Exhortation. Syn. Exhortatio, invitatio.

ĂDHORTOR, aris, atus sum, ari, d. Exhorter. Syn. Hortor, exhortor, accendo, inflammo. )( Dehortor. Adv. Merito, antequam iret. Usus: Ad libertatem recuperandam, ad bellum faciendum vos etiam atque etiam adhortor. Cf. Hortor, Moneo.

ĂDHŪC, Encore, jusqu’ici. Adv. temporis, q. ad hoc tempus. Syn. Etiam nunc, ad hoc tempus. Usus: Unam adhuc epistolam a te acceperam. Quæ adhuc dicta sunt, constare sibi videntur.

ADĬGO, is, ēgi, actum, ere, a. Pousser, enfoncer. Syn. Vi impello, (cuneum, clavum in lignum); cogo, compello. Usus: 1. Oves adigere in caulam, naves ad littus; telum ad destinatum locum adigere, pousser, lancer un trait. 2. Transl. Impello. Ad insaniam, desperationem me adiges, pousser à la folie, au désespoir. Item: Legiones sacramento, vel ad sacramentum (jusjurandum) vel in verba Principis adigere, faire prêter serment à qqn. Cf. Cogo, Impello.

ĂDĬMO, is, ēmi, emptum, ere, a. Oter, enlever. Syn. Aufero, eripio, detraho, decido, tollo, extorqueo. )( Addo. Adv. Improbius, in posterum libertatem, industrie, magnopere, mature, repente. Phras. Omnia amico ademit, il dépouilla son ami. Spoliavit rebus omnibus amicum; exuit facultatibus, agris, fundisque multavit. Usus: Dolor omnem mihi animi facultatem, somnum ipsum ademit, Pecuniam, libertatem, potestatem adimere. Civitatem alicui adimere, (jus Civitatis), enlever le droit de cité. Cf. Tollo, Eripio.

ĂDINVĔNĬO, is, vēni, ventum, ire, a. Découvrir. Syn. Invenio, comminiscor. Usus: Adinventa animo, sensibus percepta. Cf. Invenio.

ĂDĬPĀLIS, e, gen. com. Gras, lourd. Usus: Opimum quoddam, et adipale genus dictionis.

ĂDĬPISCOR, eris, adeptus sum, isci, d. Acquérir. Syn. Nanciscor, consequor, assequor, invenio, obtineo, acquiro, colligo. Adv. Aliquantum, mediocriter. Usus: Senectutem, honores adipisci nemo non exoptat. Cf. Obtineo, Acquiro, Habeo.

ĂDĬTŬS, ūs, m. Accès, entrée. Usus: Via, introitus, accessus, vestibulum, ascensus, os, portus, gradus. )( Exitus, discessus. Epith. Difficilis, difficilior, diuturnus, facilis alicui, facilior, quam facillimus, interclusus, munitus, mirificis molibus obstructus, plenus atque integer, præclusus, primus, provincialis, unus, arduus, diurnus, atque nocturnus, illustris, inter se diversi. Phras. 1. Doctrina aditum illi fecit ad honores, la science lui donna accès aux honneurs. Doctrina illi aditum aperuit, patefecit, dedit, comparavit; viam stravit; gradum struxit ad honores. 2. Aditum claudit omnibus, il ferme sa porte à tout le monde. Aditu, limine omnes prohibet; aditum omnibus præcludit, intercludit, obstruit; a congressu suo arcet omnes; ædes suas omnibus obserat, ab ædibus excludit omnes; nemini sui copiam facit. 2. Aditus patet omnibus, l’entrée est ouverte à tous. Fores patent, apertæ sunt et expositæ; aditus cuique liber est; nemini difficiles sunt aditus; nemo est, cui ædium mearum aditus denegetur, qui non recipiatur, non admittatur. Usus: 1. Difficiles sunt ad optimates aditus, les grands se laissent difficilement approcher. 2. Transl. Accès à. Eloquentia ad consulatum Ciceroni aditum aperuit. 3. Facilité d’arriver. Aditum ad hoc scelus sibi aliis sceleribus munivit. Primum velut aditum jecit. Pons iter hostibus dedit. 4. Se fermer l’entrée. Tuamet temeritate aditum tibi ad honores intercludes. Cf. Accessus.

ADJĂCĔO, es, cui, ere, n. Être couché auprès; être situé auprès. Syn. Juxta vel prope jaceo, cubo prope. Usus: Tuscus ager Romano adjacet. Cf. Vicinus, Prope.

ADJĬCĬO, is, jēci, jectum, ere, a. Jeter dans; ajouter à. Syn. Immitto, addo, applico, adhibeo, appello, adjungo. )( Adimo, detraho. Usus: Adjicere tela in castra hostium, jeter des traits dans le camp ennemi. 2. Addo, joindre à. Ad belli laudem doctrinæ gloriam adjecit. 3. Transl. De animo et oculo. Oculum adjecit hæreditati, il jeta un regard de convoitise sur l’héritage. Animum adjecit ad Poeticam, il se livra à l’étude de la poésie. Cf. Addo, Adjungo.

ADJŪDĬCO, as, avi, atum, are, a. Adjuger, attribuer. Syn. Aliquid alicui per judicium tribuo. )( Abjudico. Adv. Gratis. Phras. Spero fore, ut secundum me judicetur, decernatur, judicium fiat; ut secundum me possessio detur; pro me pronuntietur; lis et possessio secundum tabulas mihi addicatur; ut ego in possessionem mittar, j’espère que l’on prononcera, que l’on jugera en ma faveur. Usus: Ea domus, ea causa mihi demum adjudicata est. Miser ille in servitutem mihi adjudicatus est. Cf. Lis, Judicium.

ADJŪMENTUM, i, n. Aide, secours, assistance. Syn. Subsidium, præsidium, auxilium, perfugium, suppetiæ. )( Detrimentum, impedimentum. Epith. Magnum, maximum, externum, adventitium, multum magnumque, parvum, plurimum, proprium oratorum. Usus: Adjumento illi fuit ad victoriam, cela lui servit pour vaincre. A philosophia omnia adjumenta beate vivendi[20] petenda sunt. Honorum avido adjumenta undique petenda, conquirenda sunt. Tua auctoritas maximo mihi ad res meas promovendas adjumento erit; maximum adjumentum afferet, importabit; multum habebit adjumenti ad res meas promovendas, m’aidera fortement. Cf. Auxilium, Præsidium, Juvo.

ADJUNCTĬO, ōnis, f. Sympathie. Syn. Transl. Animi propensio. Epith. Similis. Usus: Beneficio, spe, adjunctione animi et voluntate ducuntur homines.

ADJUNCTOR, ōris, m. Qui attache, ajoute, adjoint, réunit. Syn. Qui aliquid adjungit. Usus: Ille Galliæ ulterioris adjunctor.

ADJUNCTUS, a, um, part. v. adjungo. Lié, attaché. Syn. Continens, propinquus. Usus: Summis viris quædam adjuncta est divinitus fortuna. Sunt hæc propria et causæ adjunctiora. Ei Drusus proxime adjunctus fuit.

ADJUNGO, is, junxi, junctum, ere, a. Attacher, joindre, unir. Syn. Adjicio, addo, adnecto, attexo, applico, aggrego, adhibeo, adscribo. )( Disjungo. Adv. Divinitus, foris, honeste, omnino, proxime, quam primum, recte, rectissime, separatius, studiosius, valde. Phras. Adjunxisti me beneficio tibi, vous m’avez attaché par vos bienfaits. Tuis beneficiis effecisti, ut me dem tibi; omnibus in rebus assentiar; voluntates meas ad tuam dignitatem aggregem; ut ad te transirem; ad te accederem; tuas partes tuendas susciperem; ad te me penitus applicarem; me tibi contribuerem; tecum faciam; in tuorum numerum adscribi, in tuam familiam me conjicere gestiam; ut constrictum me tibi addixerim; in tuam consuetudinem me insinuarim; societatem tecum coierim; ad ductum tuum, ad familiaritatem omnino applicarim. Beneficia tua me tibi junxere arctius; arctissimis amplexibus conjunxere. Beneficii tui is fructus fuit, ut in eadem tecum esse causa, tuis partibus misceri, vitæ periculum tecum sociare, consociare constituerem. Usus: 1. Voluptatem ad virtutem adjungere insipienter cupis, joindre, unir. 2. Adjungere sibi alterum, s’attacher qqn. Beneficiis tibi plebem, principes, civitates, multos socios adjunges. Urbanitate viros bonos ad tuam amicitiam, consuetudinem adjunges; benevolentiam, animos hominum, auxilium tibi adjunges. 3. Adjungere se alicui, se joindre à qqn. Est, ut me tibi, ut me ad tuas rationes, tuam causam, tuam factionem, ad senatus auctoritatem adjungam. Cf. Addo, Adjicio, Faveo.

ADJŪRO, as, avi, atum, are, a. Affirmer par serment. Syn. Juro. Usus: Adjurat ille sancte, nullum esse periculum.

ADJŪTO, as, avi, atum, are, a. Aider. * Syn. Juvo, adjuvo. Usus: An eum adjutem, dubito.

ADJŪTOR, ōris, m. Aide, partisan. Syn. Administer, particeps, socius, fautor. Epith. Fortissimus, pragmaticus, improbus. Usus: Auctor in consiliis capiendis, adjutor in agendis. Sceleris esse adjutorem. In scelere perpetrando, vel scelus perpetrandum, vel sceleri perpetrando adjutorem se præbere, dare, profiteri. Adjutorem te, quam deprecatorem habere, capere, venire malo, j’aime mieux vous avoir comme aide que comme défenseur.

ADJŪTRIX, īcis, f. Celle qui aide. Usus: Minerva consiliorum meorum adjutrix. Conjugem adjutricem sibi cepit.

ADJŬVO, as, jūvi, jūtum, are, a. Aider, assister. Syn. Juvo, opitulor, adminiculor, auxilior, adjumento sum, adjumentum affero, suffragor, sublevo, præsidio sum, præsidium, opem, subsidium, suppetias fero, affero, adjutor sum alicui contra aliquem. )( Impedio. Adv. Aliquantum, multum, plane nihil, plurimum, publice, vehementer. Usus: 1. Velim me in petitione consulatus, adjuves; Dolorem meum et mœrorem consilio adjuva. 2. Augere. Insaniam alterius, formam cultu adjuvare, augmenter la folie de qqn., relever la beauté par la parure. Cf. Juvo, Opitulor, Auxilium.

ADLĂBŌRO, as, avi, atum, are, n. Travailler beaucoup, Syn. Valde laboro, elaboro. Usus: Alicui adlaborare.

ADMĒTIOR, iris, mensus sum, iri, d. Mesurer. Syn. Metior. Usus: Frumentum admetiri militi.

ADMĬNĬCŬLOR, aris, atus sum, ari, d. Soutenir, fortifier. Adjuvo, fulcio. Usus: Vites adminiculari, échalasser une vigne.

ADMĬNĬCŬLUM, i, n. Échalas, aide. Syn. Fulcrum, auxilium. Usus: Vites claviculis adminicula quasi manibus apprehendunt, les vignes se servent de vrilles comme de mains pour s’attacher aux échalas. Adminiculorum ordines. 2. Auxilium. Nullius adminiculo rem confecit, il a fait cela sans le secours, l’appui de personne. Cf. Adjumentum.

ADMĬNISTER, tri, m. Celui qui aide, instrument. Syn. Minister. Usus: Timarchides omnium rerum transactor, cupiditatum administer. Scelerum administri et satellites. Adjective in gen. fœm. Multæ sunt artes hujus virtutis comites administræ. Cf. Administrator.

ADMĬNISTRĀTĬO, ōnis, f. Aide, ministère; soin, direction, gouvernement. Syn. Curatio, procuratio, gubernatio. Epith. Communis cum aliquo, provincialis. Usus: Disceptant philosophi, an dii ab omni curatione,[21] et administratione rerum vacent. Cf. Munus, Gubernatio.

ADMĬNISTRĀTOR, ōris, m. Administrateur. Syn. Præfectus, curator, procurator, minister, gubernator, moderator. Epith. Pulcher. Usus: Imperator est administrator belli, le Général est celui qui dirige les opérations de la guerre.

ADMĬNISTRO, as, avi, atum, are, n. et a. Procurer, mettre la main à, s’occuper; gouverner. Syn. Curo, procuro, gero, obeo, guberno. Adv. Accuratissime, admirabiliter, auspicato, bene, commode, diligentissime, lenius, melius, optime, quam commodissime, recte, temere, vigilanter. Phras. 1. Ecquis hoc tempore Rempublicam administraret? Qui donc maintenant voudrait gouverner la république? Ecquis hac temporum calamitate Rempublicam attingat, capessat, suscipere, gerere, tractare audeat? quis sua studia ad Rempublicam conferat? operam det Reipublicæ, in Republica versari velit? 2. Is nunc totam Rempublicam administrat, il est chargé maintenant du soin des affaires publiques. Is nunc in procuratione Reipublicæ est, rempublicam summo cum imperio obtinet; tractat Reipublicæ gubernacula; summa ejus nunc est in Republica potestas; summum jus in curandis Reipublicæ rebus. Reipublicæ nunc præest, eo jure quod amplissimum esse potest; ea potestate, quæ potest esse maxima. Summo nunc utitur in Republica imperio. 3. Res meæ melius haberent, ai tu administrasses, mes affaires seraient dans un meilleur état, si vous en étiez chargé. Si rerum mearum cura penes te fuisset, ad te pertinuisset; si in his tua opera usus essem; si te curatorem, procuratorem habuissem. Cf. Rego, Provincia, Magistratus. Usus: Rem familiarem, leges, judicia, provinciam, castellum, civitatem consilio ac ratione administrare.

ADMĪRĀBĬLIS, e, gen. com. Admirable, merveilleux. Syn. Admirandus, admiratione dignus, mirandus. Usus: Vir dicendo, et omnibus artibus admirabilis. Pro tua singulari et admirabili sapientia. Admirabilis fama virtutum. Cf. Mirus, Mirandus.

ADMĪRĀBĬLĬTAS, ātis, f. Ce qui excite l’admiration. Epith. Magna, maxima. Usus: Hæc rerum despicientia magnam admirabilitatem habet, ce noble dédain est un grand sujet d’admiration.

ADMĪRĀBĬLĬTER, Admirablement. Syn. Mirifice, mirum in modum, cum admiratione omnium, insigniter. Usus: Mundus consilio admirabiliter administratur.

ADMĬRĀTĪO, ōnis, f. Admiration. Syn. Miratio. Epith. Familiaris, incredibilis, suavis, jucundissima, magna, major, maxima, mediocris, perspicua, popularis, similis, summa multa. Phras. Res magnam admirationem excitavit, cette chose a excité une grande admiration. Res ea non mediocrem movit, effecit admirationem; omnes in admirationem vertit, traduxit, rapuit, convertit. Res ea maxima omnes admiratione affecit, defixit, stupore omnium animos complevit; non mediocrem sui admirationem injecit. Res ea in admiratione erat omnium; omnium oculos mentesque admiratio rei tenuit, suspendit. Id facinus miraculo rei omnes obstupefecit. Usus: Eloquentiam, quæ admirationem non habet, nullam judico, l’éloquence qui n’excite point l’admiration, n’est pas de l’éloquence. Cf. Miror, Stupeo.

ADMĪROR, aris, atus sum, ari, a. Admirer. Syn. Suspicio, miror, demiror, admiratone afficior. )( Contemno. Adv. Communiter, recte, separatim aliquem, separatim in singulis, valde, vehementer. Phras. Admiratus est eloquentiam, il admira son éloquence. Magna hominem tenuit eloquentiæ hujus admiratio; magna erat hominis ad tantam eloquentiam admiratio; incessit hominem admiratio tantæ eloquentiæ. Eloquentia tam singularis homini pro miraculo fuit: summæ admirationi fuit. Magna eloquentiæ admiratione tenebatur, capiebatur. Cf. Miror. Usus: Platonem ex ore tuo admiror. De Dionysio sum admiratus. Cf. Miror, Stupor.

ADMISCĔO, es, cui, mixtum vel mistum, ere, a. Mêler. Syn. Misceo, immisceo, confundo. Usus: Cave, ne vulgi erroribus te admisceas. Nolo, me illis admisceas, je vous en prie, ne me mêlez pas parmi ces gens. Cf. Misceo.

ADMISSĀRĬUS, ii, m. Étalon. Syn. Equus, qui ad sobolem servatur.

ADMISSUM, i, n. Mauvaise action, crime. * Syn. Delictum, crimen, peccatum. Usus: Admissum hoc graviter puniri solet. Cf. Crimen, Peccatum.

ADMISSUS, a, um, part. v. admitto. Commis. Syn. Commissus, item: incitatus. Usus: 1. Pudet me admissi, dedecoris, j’ai honte du déshonneur dont je me suis couvert. 2. Equo admisso in mediam aciem irruit, ayant lancé son cheval à toute bride, il se précipita au milieu de la mêlée.

ADMISTĬO, ōnis, f. Mélange. Syn. Concretio. Usus: Animus omni admistione corporis liberatus, purus et integer, l’âme débarrassée de tout contact avec le corps, est pure et sans tache.

ADMISTUS, a, um, part. v. admisceo. Mêlé. Syn. Commixtus, concretus. Usus: Aquæ admistus calor. Aer multo calore admistus. Nihil animis admistum, nihil concretum est.

[22]

ADMITTO, is, mīsi, missum, ere, a. Recevoir. Syn. Recipio, excipio, suscipio, adhibeo, intromitto. )( Prohibeo, arceo, repello. Phras. 1. Quoslibet ad me admisi, j’ai reçu chez moi n’importe qui. Neminem a congressu meo absterrui; exclusi neminem; audivi omnes. Nullum onus officii cuiquam reliquum feci. Admissionum mearum facilitatem omnes deprædicant. Cf. Accessus, Aditus facilis. Si tempus admiserit, si le temps le permet. Si ætatis tempus; si rationes vestræ eam facultatem præbebunt; si commodum ita feret vestrum; si ita tulerit fortuna. Usus: 1. Aliquem in domum, ad vel in consilium, ad colloquium, ad causam dicendam, ad Principem admittere, admettre, recevoir. Pecco, committo, commettre (une mauvaise action, un crime). Integer adeo, ut nullam unquam noxiam, flagitium, fraudem, maleficium, culpam, facinus, dedecus in se admitteret. 3. Concito, lancer à toute bride. Equum in hostem admisit.

ADMŎDUM, Beaucoup. Syn. Valde, item: fere. Usus: 1. Me tuæ litteræ admodum delectant, fort, beaucoup. 2. Fere, presque. Viginti admodum annos natus. Nullus admodum. Admodum nihil litterarum callet. 3. In responsione affirmat Advenit? Resp. Admodum, oui, certainement. 4. Cum adverbiis jungitur. Nuper admodum, tout dernièrement. Raro admodum, très-rarement. Cf. Valde.

ADMŌLĬOR, iris, ītus sum, iri, d. Élever auprès. * Syn. Admoveo. Usus: Rupes præaltas velut de industria natura admolita est.

ADMONĔO, es, ui, ĭtum, ere, a. Avertir à l’avance. Syn. Commoneo, commonefacio, ad memoriam rei aliquem excito. Adv. Amice, amicissime, breviter, præclare, obscure, recte, vulgo. Usus: Præclare, amice, ea de re me admonuisti. Locus ipse, ipsum nomen me admonet, ut etc. Cf. Hortor, Moneo.

ADMŎNĬTĬO, ōnis, f. Avertissement, exhortation. Syn. Monitum, præceptum, hortatio. Epith. Accurata, familiaris, major, mediocris, similis. Usus: Nec precibus, nec admonitioni locum relinquit, il ne s’inquiète ni de mes prières, ni de mes exhortations. Cf. Præceptum, Hortor, Incitamentum.

ADMŌNĬTOR, ōris, m. Qui excite, qui exhorte. Syn. Hortator, impulsor. Epith. Nimius, verecundus. Usus: Admonitore non eges. Verecundus admonitor.

ADMŎNĬTŬS, ūs, m. (empl. à l’abl.) Conseil, exhortation. Syn. Admonitio, monitum. Epith. Similis. Usus: Amici hominis admonitu valde movemur.

ADMORDĔO, es, mordi, morsum, ere, a. Mordre. Syn. Mordeo, abrodo. Usus: Habet argentum: hunc mihi admordere lubet.

ADMŌTĬO, ōnis, f. Action d’appliquer. Syn. Applicatio. Usus: Admotione digitorum nervi sonum explorare, essayer avec le secours des doigts la corde d’un instrument de musique.

ADMŎVĔO, es, mōvi, mōtum, mŏvere, a. Approcher, appliquer. Syn. Appono, applico, adhibeo, porrigo, extendo. )( Amoveo. Adv. Propius se. Usus: 1. Applicare se, et propius admovere. Aurem admovere, et subauscultare, prêter l’oreille. Ignes alicui, cruciatus, aspidem ad corpus admovere, appliquer le feu etc. 2. Transl. Alicui stimulos, terrorem, preces, blanditias, vim admovere, aiguillonner, employer la menace, la force, etc. Vultum, oculos ad rem admovere, regarder attentivement. Cf. Adhibeo, Applico.

ADMURMŬRĀTĬO, ōnis, f. Murmure d’approbation. Syn. Approbatio, plausus, acclamatio, applausus murmure factus. Epith. Divina, grata, multa et secunda. Usus: Grata, secunda concionis, senatus; aut adversa admurmuratio facta est. Cf. Plausus, Applaudo.

ADMURMŬRO, as, avi, atum, are, n. Murmurer en signe d’approbation. Syn. Admurmurationem facio. Adv. Valde. Usus: Senatus aut concionis faventis. Admurmurarunt universi. Cf. Plaudo, Assentior.

ADMŬTĬLO, as, avi, atum, are, a. Tondre, écorcher, dépouiller. Syn. Mutilo. Usus: Me usque ad cutem admutilasti.

ADNECTO, is, nexui, nexum, ere, a. Attacher à. Syn. Alligo, connecto. Usus: Naves littori adnectunt nautæ.

ADNĪTOR, eris, nisus sum, niti, d. S’efforcer, travailler à, tâcher. Syn. Nitor, molior, conor, adlaboro, applico. Usus: Vehementer Cæsar de triumpho adnisus est. Natura semper ad aliquid tanquam adminiculum adnititur. Cf. Conor, Nitor, Laboro.

ADNŬMĒRO vel ANNUMERO, as, avi, atum, are, a. Compter, mettre au nombre. Syn. Numero, connumero, ad numerum addo. Phras. Tiro libertis Tullii adnumeratus est, Tiron est compté parmi les affranchis de Cicéron. In numerum libertorum adscriptus, relatus, cooptatus, adscitus, receptus fuit, in numero, vel de numero libertorum fuit; in numerum libertorum venit, pervenit; in numero libertorum habitus, positus, collocatus est. Usus: Age, ut cum candidatis adnumerere.

ĂDŎLESCENS, entis, m. Jeune homme. Syn. Juvenis, ephebus, pubes. Epith. Abstinens, acutus, bonus, bonus et eruditus, bonus et disertus, bonus et prudens, dignus illo loco ac nomine, bonus et strenuus, castus ac diligens, clarissimus atque fortissimus, omnium præstantissimus, princeps civitatis,[23] comicus, cupidus laudis, deditus mirifice alicui, deformis, delicatus, disertissimus, divinus, incolumis, fortunatus, gratissimus, gravis et doctus, honestus in primis, ornatus in primis, honestissimus, humanissimus atque optimus, imperitus, bonus, non tam insulsus, quam non verecundus, non acriter intelligens, lectissimus, modestissimus, optimus, mihique carissimus, prætorius, pecuniosus, perditus ac dissolutus, potens, potentissimus, præditus summa spe et animi et ingenii, primarius, probus, propinquus, prudens, prudentissimus, ætate multo robustior duce, sanctissimus, studiosissimus, maxime familiaris, non solum indoctus, sed etiam rusticus; ingeniosissimus, et prope æqualis, locuples, loquax, miser, pernecessarius, et amicitia alicujus dignissimus, plenus ingenio, segnior. Adv. Admodum, multum. Phras. 1. Adolescens nobilis, jeune homme de race noble. Nobili loco natus; nobilissimus; princeps juventutis; florentissimus urbis; ornatissimus; familia ortus amplissima. Cf. Nobilis. 2. Adolescens ingeniosus et eruditus, jeune homme spirituel et instruit. Acutus, et disertus; plenus ingenio, rectissimis studiis, atque optimis artibus præditus; summa spe et animi et ingenii, nec indoctus. Cf. Doctus. 3. Adolescens optimis moribus, jeune homme bien élevé. Honestus imprimis, humanissimus atque optimus; castissimus ac modestissimus dignusque illo loco et nomine; ordinatus omnibus rebus, et verecundus. Cf. Mos. 4. Adumodum adolescens erat, il était encore bien jeune. Erat in flore ætatis primo; vixdum e pueris excesserat, vel ex ephebis; prætextus etiamdum erat; prope puberem ætatem erat; primo ætatis flore pubescebat; annos adolescentiæ vix attigerat; ætas a puerili studio vixdum exierat; pueritiæ annos vix egressus erat; utebatur etiamdum ætatis initio; integri sanguinis adolescens; adulta ætate puer, sed adhuc imberbis erat. Usus: Bona indole, summæ spei: aut perditus, dissolutus adolescens. Cf. Juvenis.

ĂDŎLESCENTĬA, æ, f. Jeunesse, adolescence. Syn. Iniens ætas a 14. ad 25. vel 30. annum. Epith. Impura, liberior, libidinosa, et intemperans, magna, modestissima, plena spei, prima, proclivior ad libidinem, proterva, tota, turpis. Phras. Ab adolescentia, depuis la jeunesse. Ab ineunte, a prima, a teneriore ætate; a puero vel pueris; a pueritia; ab initio ætatis; a primis temporibus ætatis; a teneris. Usus: Libidinosa, intemperans adolescentia effœtum corpus tradit senectuti. Cf. Juventus, Puer.

ĂDŎLESCO, is, olēvi, ultum, ere, n. Croître, grandir en âge. Syn. Augeor ætate, cresco. Adv. Sensim. Usus: Uti ratio, ita cupiditas cum ætate adolescit. Cf. Cresco.

ĂDOPTĬO, ōnis, f. Adoption. Epith. Innumerabilis. Usus: Adoptionem hæreditas nominis, pecuniæ, sacrorum sequitur. In adoptionem in alienam familiam dari; assumi in nomen familiæ alienæ.

ĂDOPTĪVUS, a, um, Adoptif, qui concerne l’adoption. Usus: Sacra adoptiva, sacrifices qui se font dans la famille d’adoption.

ĂDOPTO, as, avi, atum, are, a. Adopter (légalement). Syn. Filium adscisco, deligo, instituo. Adv. Obscure. Usus: 1. Scipio Æmilium sibi legibus adoptavit. 2. Deligo, choisir. Adoptare aliquem defensorem juris sui, ultorem injuriarum, faire choix d’un défenseur. Cf. Adscisco.

ĂDŌRĔA, æ, f. au fig. Récompense de la bravoure; gloire militaire, victoire. * Syn. Laus, gloria.

ĂDŎRĬOR, orĕris, ortus sum, oriri, d. Attaquer. Syn. Aggredior, invado, irruo, involo. Adv. Tumultuosissime. Phras. Hominem repente adortus est, il attaqua subitement cet homme. Impetum fecit in hominem; manus admolitus est; infesto spiculo petiit; ferro appetiit; incurrit, involavit cæco in hominem impetu; primum impetum effudit in hominem: arma in obvium vertit. Cf. Aggredior, Invado. Usus: Aliquem jurgio, gladiis, fustibus, a tergo adoriri.

ĂDORNO, as, avi, atum, are, a. Préparer, équiper. Syn. Orno, instruo, paro, apparo, comparo. Adv. 1. Pompeius Italia duo maria maximis classibus adornavit. Bellum, classem, nuptias, petitionem consulatus, testium copiam adornare, apprêts de mariage, préparation des élections, équipement d’un vaisseau. 2. Honore afficio, orner, parer. Omnes in hoc adolescente adornando conspirant. Cf. Paro, Comparo.

ĂDŌRO, as, avi, atum, are, a. Adorer. * Syn. DEUM religione propitio. Phras. Adorare DEUM, adorer DIEU. Auguste, sancteque venerari DEUM; divinum Numen castissime colere; venerabundum aris assistere, et adorantium more procumbere. Genua ponere, ac venerari DEUM; religiosum DEO cultum adhibere, tribuere, impendere; pio cultu, religiosa adoratione prosequi DEUM. Item: Indi adhuc plures deos adorant, les Indiens adorent encore plusieurs dieux. Cultum uni debitum DEO, simulacris, lapidibus, diisque vanissimis tribuunt, exhibent, impendunt; deorum inani superstitione tenentur; fictis numinibus divinos honores tribuunt, impertiuntur; ridicula falsorum numinum simulacra sacrilego cultu venerantur, prosequuntur. Usus: Cæsar hostia pacem Deum adoravit. Cf. Oro, Veneror.

ADPRŌMITTO, is, mīsi, missum, ere, a. Se faire caution. Syn. Promitto. Cf. Promitto.

[24]

ADRĒPO, is, repsi, ere, n. Ramper vers, se glisser vers. Usus: Transl. Insinuare se in gratiam, s’insinuer. In amicitiam alicujus; in spem hæreditatis; animo alicujus adrepere.

ADSCISCO, is, īvi, ītum, ere, a. Adopter, admettre. 1. Romanas leges sibi adscivere Latini, les Latins adoptèrent les lois de Rome. 2. Adscribo, adjungo, adjicio, annumero, seligo, s’adjoindre, s’associer. Boni bonos sibi adsciscunt. Adsciscere sibi socios. Civem adsciscere. In civitatem adscisci, être admis comme citoyen. 3. Comparo. Romani a Græcis leges, ritus, consuetudines, sacra adscivere. Cura ut laudem tibi, adsciscas. 4. Arrogo, tribuo, sumo. Non mihi tantam sapientiam adscisco, s’arroger, s’attribuer. Cf. Adopto, Jungo, Adjungo.

ADSCĪTUS, a, um, part. v. adscisco. Venu au dehors, étranger. Adv. Publice. Usus: Adscitus, non nativus color est.

ADSCRĪBO, is, scripsi, scriptum, ere, a. Attribuer. Syn. Appono, adjungo, addo, adscisco, assigno. Phras. 1. Victoria tibi adscribenda est, il faut vous attribuer la victoire. Rei bene gestæ decus tuo consilio est assignandum; hæc victoria tui triumphi titulis accedat, oportet. Victoriæ decus omne ad te delegandum est; tuæ tribuendum virtuti. 2. Noli tibi adscribere hanc laudem, ne vous attribues pas cet honneur. Noli rei bene gestæ tibi meritum uni inscribere; facti laudem tibi arrogare, asserere, vindicare; noli existimare, tuam esse in his rebus unius gratiam; noli alienam laudem pro tua tibi vindicare; noli te offerre in societatem alienæ gloriæ; noli quærere, ut præclaræ rei laus ac commendatio ad te perveniat. Quid tibi alieni facti gloriam adsciscis, sumis? 3. Famulo adscripsit culpam, il imputa cette faute à son esclave. Ad famulum delegavit culpam; in famuli ignaviam eam culpam contulit, retulit, conjecit; ejus rei culpam ignavia famuli sustinet; culpam rei famulo tribuit, assignavit; ex ignavia famuli factum autumat; ignaviæ famuli vult eam esse culpam; culpam suam in famuli ignaviam trajicit ac deonerat. Usus: 1. Utinam ego tertius vobis amicus, vel in amicitiam vestram adscriberer! Être inscrit. 2. Assigno, acceptum fero, attribuer. Hanc cladem suæ socordiæ, hunc eventum fatis adscribant. 3. In civitatem, vel civitati adscribi, avoir le droit de cité. Meam tuæ adscribo sententiam, je suis du même avis que vous. 4. Aliquid ad epistolam adjicio, ajouter à une lettre. Doleo me hoc litteris non adscripsisse.

ADSCRIPTĬTĬUS, a, um, Inscrit, ajouté. Syn. Adscriptus. Usus: Novi et adscriptitii cives, citoyens nouveaux, de fraîche date.

ADSCRIPTOR, ōris, m. Le fauteur, qui contresigne, le partisan. Syn. Subscriptor. Usus: Fuit is non modo defensor, sed adscriptor dignitatis meæ. Auctor et adscriptor honoris mei.

ADSTĬPŬLĀTOR, ōris, m. Garant, répondant, caution. Syn. Confirmator, defensor. Usus: In tua causa, patrono me, et adstipulatore uteris.

ADSTĬPŬLOR, aris, atus sum, ari, a. Approuver, être du même avis. Syn. Assentior. Cf. Faveo, Assentior, Adjungo.

ADSUM, adĕs, adfui, adesse, n. Être présent. Syn. Præsens sum, præsto sum, intersum, coram adsum, copiam mei facio. Adv. Frequenter in causa, multum, opportune, paulo ante, præsto, propius, publice, tardius. Usus: 1. Pugnis omnibus adfui, je fis usage de mes deux poings. Ad portam adest. Tempore ad judicium affuit, il vint à temps au tribunal. 2. Faveo. Difficillimis licet rebus semper adero, prêter assistance, défendre, favoriser. 3. Animo præsenti tribuitur. Adeste animis, mittite timorem, n’ayez pas peur. Cf. Præsens, Coram.

ĂDŪLĀTĬO, ōnis, f. Caresse, flatterie. Syn. Assentatio, blanditiæ. Epith. Amans dominorum. Usus: Proprie adulantium heris canum est. In amicitiis nulla major pestis est adulatione. Semper magnæ fortunæ comes est adulatio. Cf. Assentatio.

ĂDŪLĀTOR, ōris, m. Flatteur. Syn. Assentator, palpator, divitum arrosor, et quod sequitur, irrisor, simulator, homo levis, et fallax, ad voluntatem loquens omnia, nihil ad veritatem. Qui ad alterius non modo sensum et voluntatem, sed etiam vultum atque nutum convertitur. Usus: Nolo esse laudator, ne videar adulator. Cf. Astutus.

ĂDŪLOR, aris, atus sum, ari, d. Flatter. Cum Accusat. Syn. Blandior, assentor, auribus do; omnia ad voluntatem, nihil ad veritatem loquor, palpo. Adv. Aperte. Phras. Adularis, ut gratiam a me ineas, tu me flattes pour obtenir mes bonnes grâces. Das hoc auribus meis, ut gratiam meam aucuperis. Auribus inservis. Blanda assentatione uteris. Assentationis artificio gratiam quæris. Blande loqueris, ut me tibi adjungas, ut in meam te amicitiam insinues. Lenocinaris. Blanditiis in aures meas influere laboras. Absurdam in adulationem progrederis. Palpo me percutis. Subparasitandi artem tenes. Ad gratiam loqueris. Laudibus me conciliare, expugnare; in tuas partes, commoda, amicitiam pertrahere studes. In adulationem scite te componis; spem et animos solita vanitate inflare nosti. Palpum obtrudis. Voluntati servis; aures scalpis, mulces, permulces. Blanditiis fallis, delinis. Assentationibus demulces animum. Assentatoris partes agis egregie; blandimentis benevolentiam non inscite colligis. Usus: Adulari fortunam alterius. Feræ[25] dominum adulantes. Cf. Assentor, Accommodo.

ĂDULTER, ĕri, m. Adultère. Syn. Mœchus, alienæ conjugis corruptor. Epith. Sororius, temerarius, obscœnus, nocturnus, turpis.

ĂDULTĔRĪNUS, a, um, Altéré, falsifié, faux. Syn. Fucatus, adumbratus, non verus, non genuinus: )( Verus, genuinus. Usus: Nummi, gemmæ, moneta adulterina, argent, pierres précieuses fausses. Adulterino signo, annulo, testamentum corrumpere. Cf. Falsus, Adumbratus.

ĂDULTĔRĬUM, ii, n. Adultère. Syn. Stuprum conjugis. Epith. Nefarium, quotidianum. Phras. Adulterium committere, commettre un adultère. Admittere adulterium; thorum alicujus contaminare, violare; adulterari, mœchari, fœdus, fidemque matrimonii frangere, derelinquere, deserere, fallere; involare in alienum matrimonium; nefario alterius uxorem polluere; ad eam oculos impudicos, libidinis oculum adjicere; jura legitimi thori fallere, pudicitiæ uxoris vitium addere; impetere impudicitia alienam conjugem; ejus corpus stupro complere; consuescere cubilibus alienis; alienum cubile inire; capere usuram corporis. Usus: Adulterium committere, facere, inire. In adulterio deprehendi.

ĂDULTĔRO, as, atum, are, a. Déshonorer, corrompre par un adultère. Syn. Corrumpo, stupro, alienum cubile ineo. Usus: 1. Latrocinari, fraudare, adulterare turpe est. 2. Fallaciter imitor aliquid. Judicium pecuniis, testamenti tabulas adulterat, altérer, falsifier. Cf. Corrumpo.

ĂDULTUS, a, um, part. v. adolesco. Qui a grandi, formé, Syn. Grandior, progressa ætas, magis confirmata, major. Phras. Grandis jam et adulta ætate, il est déjà âgé. Ætate provectus; matura, corroborata, confirmata ætate; in ea ætate, cui roboris jam multum accessit; qui se jam corroboravit, vir inter viros; cujus ætas in medio virium robore; medio juventæ robore, flore; qui jam virilem togam sumpsit; ætatis nec primæ, nec ultimæ, in viridi ætate; cui primo florens vigore ætas; qui ætatem transcendit primæ juventæ, postremæ necdum attigit; qui juventam ingressus mediæ pollet ætatis nervo. Cf. Adolescens. Usus: Adulta jam Roma; arbor adulta, adulta Reipublicæ pestis.

ĂDUMBRĀTĬO, ōnis, f. Esquisse, ébauche. Syn. Rudior imago, et species. Usus: Alicujus rei, si non perfectio, at conatus tamen, et adumbratio.

ĂDUMBRĀTUS, a, um, part. v. adumbro. Esquissé, ébauché. Syn. Non absolutus. )( Expressus. Usus: 1. Sunt in hoc juvene maximarum non expressa signa, sed adumbrata virtutum. Principio adumbratas quasdam intelligentias concipimus. 2. Fictus, superficiel, apparent, faux. Gloria est solida quædam res, expressa non adumbrata. Homo adumbratus; comitia, opinio virtutis, judicium, lætitia adumbrata, joie qui n’est qu’apparente. )( Vera.

ĂDUMBRO, as, avi, atum, are, a. Esquisser, représenter par le dessin. Lineari pictura et umbratili aliquid signo. Syn. Effingo, imitor, describo; rude specimen edo, exhibeo. Usus: Conari Ciceronem et perfectæ eloquentiæ formam adumbrare, imiter. Facta alicujus dicendo, specimen et forman adumbrare, retracer.

ĂDUNCĬTAS, tātis, f. Courbure. Usus: Quædam aves aduncitate rostrorum cibum capiunt.

ĂDUNCUS, a, um, Crochu, recourbé. Syn. Curvatus, tortuosus. Usus: Adunci ungues, serrula adunca.

ADVĔHO, is, vexi, vectum, ere, a. Amener, apporter. Syn. Apporto, importo, comporto. )( Aveho. Usus: Vis magna frumenti Romam advecta. Navi, an equo advectus es?

ADVĔNA, æ, m. Étranger. Syn. Peregrinus. Hospes, alienus, exterus, extraneus, alienigena. )( Civis, domesticus. Usus: In ipsa patria nostra peregrini videmur, et advenæ. Cf. Peregrinus.

ADVĔNĬO, is, vēni, ventum, ire, n. Arriver. Syn. Accedo, appropinquo, pervenio adeo, appello, contingo. )( Discedo, recedo, abeo. Adv. Præsto. Usus: Malum, quodcunque advenerit, ferendum est. Senectus, cum advenit, multa mala apportat. Cf. Appello, Venio.

ADVENTĬTĬUS, a, um, Qui s’ajoute, supplémentaire. Syn. Fortuitus, insperatus, non quæsitus. )( Innatus, insitus. Usus: 1. Mithridates multis nationum adventitiis copiis juvabatur, troupes, soldats étrangers. 2. Externus, alienus, non innatus, adveniens, qui vient du dehors, étranger, emprunté. Transmarina et adventitia Græcorum doctrina. Adventitiis adjumentis uti. Bona, pecunia adventitia, et assumpta.

ADVENTO, as, avi, atum, are, n. Approcher de plus en plus. Syn. Advenio, appropinquo, accedo. )( Procul sum. Usus: De tempore, persona et re dicitur. Adventat jam destinata dies. Legiones adventant.

ADVENTOR, ōris, m. Étranger. Syn. Externus, non domesticus. Usus: Vide, ne quis adventor auscultet.

ADVENTŬS, ūs, m. Arrivée. Syn. Accessus. )( Discessus. Epith. Minus aptus ad res multas, clarus, exspectatissimus, gratus et[26] honestus, gratior, gratissimus, maturus, matutinus, nocturnus, occultus, optatissimus, primus, recens, repentinus, suavis, suavissimus, unus, gravis, improvisus, jucundus, modestus. Usus: Ut adventus tuus optatissimus fuit, ita discessus afflixit.

Adventus Domini, Le temps de l’Avent. Dies sacri Dominico adventui; hebdomades, quæ anniversariam Christi nascentis memoriam præcurrunt; dies virginei partus exspectationi sacri; tempus, quo exspectati divini partus memoria celebratur.

ADVERSĀRĬA, orum, n. pl. Livret où l’on prend des notes, brouillon. Syn. Præscriptiones, ephemerides, tabulæ, in quas utcumque memoriæ causa projiciuntur omnia, quæ postea in justas fidei tabulas codicesque referuntur. Epith. Menstrua. Usus: Solertis est, in adversaria omnia minutim referre, un homme habile rédige tous les jours son journal.

ADVERSĀRĬUS, a, um, Adversaire. Syn. Adversus, oppositus, inimicus, hostis. )( Amicus, defensor. Adv. Maxime. Usus: Hic obtrectator laudum mearum, et adversarius semper fuit acerrimus, il fut toujours l’ennemi de ma gloire. Semper se adversarium in meam dignitatem intendit. Adversario te, et insectatore laudum mearum utor. Cf. Hostis, Infensus, Inimicus, Adversor.

ADVERSOR, aris, atus sum, ari, d. Être contraire, s’opposer. Syn. Repugno obsisto, contravenio, contra rem alicujus venio, contra pugno, contra facio, adversarius sum, in aliquem eo, resisto; reclamo, obtrecto; adversum me præbeo, oppono, objicio. )( Suffragor. Adv. Infensius, mediocriter, valde, vehementer. Phras. Omnibus in rebus mihi adversaris, vous me nuisez toujours. Me oppugnas quam potes acerrime et gravissime; nullam adversus me injuriam prætermittis. Tuis contra nos viribus uteris. Quidquid habes virium, in nos confers. Omnia conaris, nihil non agis, moves, tentas, moliris, experiris, machinaris; moves omnes machinas; nihil non tentas ad perniciem nostram. Adversario te utimur nimis acerbo, nimis infenso. Agis contra nos, in nos; pugnas adversus nos nimis infestis odiis. Irruis in nos, quo potes impetu; quam potes, maximo. Vim omnem in nos confers. Facis maximum impetum contra nos. Adversarius es nobis nimis infensus, infestus, vehemens, sævus, imminens in exitium nostrum; nostrum sanguinem nimis avide sitiens; totus incumbens in perniciem nostram. Nimis a nobis discrepas; contra honorem nostrum niteris, undique adversaris, refragaris; adversus nos tendis; contra nostrum, amicorumque studium stas. Perpetuum nobiscum bellum suscipis. Cf. Inimicitia, Inimicus, Pugno. Usus: Quibus ornamentis adversor tuis? Omnibus in disputando adversabere?

ADVERSUM et ADVERSUS, Contre. adv. Syn. Contra. )( Pro. Usus: 1. Homo adversus Rempublicam, leges, salutem civium armatus. Adversus hostem aciem struere. Adversus clivum tendere. 2. Erga, envers. Adhibenda est adversus deos pietas, adversus amicos humanitas, adversus omnes officium. Cf. Contra, Erga.

ADVERSUS, a, um, Contraire. Syn. Contrarius, incommodus, sinister. )( Prosper, secundus. Phras. Viri non est, adversis rebus tam cito frangi, l’homme ne doit jamais se laisser abattre par l’adversité. Ad omnem calamitatem animos submittere; rebus turbidis, gravi fortuna, casibus adversis; infortunio quovis nimiopere commoveri; rebus afflictis, tristibus, duris, asperis, perturbatis debilitari, et exanimari; adversus casus, quibus hominum vita subjecta est et exposita, adversus fortunæ vim, impetum, injurias, tela, animo esse tam fracto et infirmo; in rebus trepidis, fractis, gravibus, incommodis, statim animo contrahi, et succumbere dolori. Cf. Infelix, Calamitas, Fortuna mala. Usus: 1. Valetudo adversa, mauvaise santé, maladie. Adversa Reipublicæ tempora, temps malheureux. Bellum, prælium, fortuna, res adversa, guerre malheureuse, malheur, adversité. Homo adversa in vulgus fama, avoir une mauvaise renommée. 2. Oppositus, ratione loci. Qui est à l’opposite, en face. Antipodes adversis vestigiis. Adversum solem intueri. Adverso flumine navigare. Adversa ire via. In adversam ripam evadere. In anteriore parte corporis. )( Aversus nempe in posteriore. Cicatrices, vulnera adversa id est, adverso corpore excepta, blessure reçue par devant.

ADVERTO, is, verti, versum, ere, a. Tourner, diriger vers; être attentif, remarquer. Syn. Aliquo, vel ad aliquid verto, observo, attendo, animadverto. Adv. Obscurissime. Phras. Adverto consilium tuum, je comprends bien ce que vous voulez. Subolet mihi consilium tuum; intelligo, quo istud pertineat, quid spectes; consilium tuum dudum introspexi; odoratus sum. Sentio sententiam tuam. Advertit me consilii tui ratio; obscurus quidam consilii tui sensus ad me pervenit; animo prospicio, quo res illa spectet. Usus: 1. In hanc plateam te adverte, tournez-vous vers cette place. Urbi agmen, navem littori, pedem ripæ, aures monitis, cursum aliquo advertere. 2. Transl. Ad res animi. Advertere animum ad dicta, écouter, faire attention. Vel absolute: De re aliqua diligenter advertere, faire grande attention à une chose. 3. Punio, n., punir. Advertere in aliquem. Cf. Attendo, Observo, Converto.

[27]

ADVESPĔRASCIT, impers. Il se fait tard, la nuit approche. Phras. Vespertinum crepusculum adest; nox adventat; lucem tenebræ pellunt; vespera appropinquat; diei nox succedit; dies abit inclinante jam, vergente, prono in occasum sole; cedit jam nocti dies; præceps est in noctem diei tempus; obscura jam lux est; dies in vesperum inclinat. Cœlum vesperascit. Cf. Vesperi.

ADVĬGĬLO, as, avi, atum, are, n. Veiller sur; être attentif à. Syn. Vigilo, pervigilo. Usus: Pro negotii gravitate advigilandum est. Cf. Vigilo.

ADVŎCĀTĬO, ōnis, f. Aide, assistance, plaidoirie, réunion d’avocats. Syn. Patrocinium, advocati munus. Epith. Copiosa. Usus: Homo in re militari, quam advocationibus cautior. Ea advocatio clamoribus, lapidatione discussa, perturbata, repulsa est.

ADVŎCĀTUS, i, m. Avocat, défenseur. Syn. Qui alteri adest in causa, qui in judicio aut jus suggerit, aut præsens est amico. Epith. Armatus, perpauci. Phras. Advocatum fieri, se faire avocat. Agendis causis se dare; industriam in agendis causis exercere; in forum venire, se conferre; vocem in quæstum forensem conferre; actorem fori litigiosi esse; causas in judicio agere; causidicum fieri; ad causas adire; in foro versari; causarum actorem, patronum esse; opera forensi ætatem terere; forum celebrare; forensi in munere, forensibus in causis, in causarum patrociniis versari, ætatem agere; forensibus causis patrocinium præstare; causas orare; forum attingere. Usus: Invocare aliquem advocatum ad defendendam causam suam. Esse alicui advocatum. Alicui advocatum venire. Cf. Patronus.

ADVŎCO, as, avi, atum, are, a. Appeler à soi, au secours. Syn. Accerso, in auxilium voco, convoco. )( Avoco. Usus: In cœtum, ad concilium, ad se ipsum, a voluptate advocare, réunir en conseil, rentrer en soi-même, se recueillir. Advocare sibi, causæ suæ aliquem, appeler à son aide, recourir. Cf. Voco, Accerso.

ADVŎLĀTŬS, ūs, m. Vol (des oiseaux). Epith. Tristis. Usus: Tristi advolatu aduncis lacerat unguibus.

ADVŎLO, as, avi, atum, are, n. Voler, accourir vers. Syn. Convolo, accurro. )( Avoco. Adv. Plane, repente, sublime. Usus: Romam, quam mox advolabo. Cum primum litteras recepero, in villam ad te advolabo. Cf. Accurro.

ADVOLVO, is, volvi, vŏlūtum, ere, a. Rouler vers ou auprès. Usus: Ad genua Principis advolvi, se jeter, se prosterner aux pieds de qqn.

ADŪRO, is, ussi, ustum, ere, a. Brûler. Usus: Barbam, capillum adurere. Cf. Uro.

ĂDYTUM, i, n. Sanctuaire. Syn. Pars templi secretior, et remotior, penetrale.

ÆDĔPOL, Par Pollux. Jurandi verbum per ædem Pollucis.

ÆDES, is, Temple, maison. Syn. Domus, domicilium. Epith. Bona, magnifica, ornatissima, plena atque ornata, sacra, aliena, amœnissima, aurata, male materiata, nobilissima in palatio, opima, pestilens, salubris, profana, regia. Usus: 1. Ædes privatæ, magnificæ, palais. In intimis, mediis ædibus. 2. Templum, (numero fere singulari,) temple. Ædem consecrare, reparare. Ædium sacrarum et publicarum depopulatio. Cf. Ædificium.

ÆDĬCŬLA, æ, f. Sanctuaire; maisonnette. Syn. Tempellum, parva domus. Usus: Eam aram, ædiculam, et pulvinar dedicavit.

ÆDĬFĬCĀTĬO, ōnis, f. Action de bâtir, construction. Syn. Constructio ædium. Epith. Immensa et intolerabilis. Usus: Ædificationem adjicere, deponere, cesser de bâtir. Vulg. ac barbarum est: ædificationi esse, faire l’édification, édifier les autres, pro quo: Phras. Exempli esse optimi, eum esse, a quo exemplum petere, capere, sumere possint cæteri; qui exemplo vel exemplum esse possit cæteris; qui virtutis germanæ exemplum cæteris præbeat, relinquat. Cf. Ædifico.

ÆDĬFĬCĀTOR, ōris, m. Architecte. Syn. Fabricator. Epith. Præstans. Usus: Opifex et ædificator mundi DEUS.

ÆDĬFĬCĬUM, ii, n. Édifice, bâtiment. Syn. Structura, ædes, domus. Epith. Malum, magnificum, privatum, publicum, sacrum et profanum. Usus: Exstruere, vel deturbare in alieno ædificium. Ædificia in Tiberim versa, maisons tournées du côté du Tibre.

ÆDĬFĬCO, as, avi, atum, are, a. Bâtir. Syn. Exstruo, exædifico, construo, condo, constituo, pono, colloco, facio, parietem duco, fabrico, architector, muros tollo, attollo, erigo; ædificium struo, molior. Adv. Bene, belle, privatim, publice, sceleratius, strenue. Phras. Ædificatur strenue, on se hâte de bâtir. Excitata sunt jam ad aliquam altitudinem ædificia; saxo quadrato probe substructa surgunt, exsurgunt, crescunt, educuntur, attolluntur jam ædificia; etsi nondum ad culmen perductum, ad tectum tamen domus pæne pervenit. Usus: 1. Ædificare porticum, atrium, urbem. 2. Navim, classem ædificare. 3. Sed barbare dicitur: Ædificare alios, édifier, donner de l’édification. Pro quo ista adhiberi possunt: exempla edere virtutum, relinquere, præbere, in quæ posteritas sera respiciat; exemplo esse aliis ad virtutem; virtutis exempla non vulgaria prodere; exemplo ad virtutem prælucere aliis; exempli præclari facem præferre.

[28]

ÆDĪLIS, is, m. abl. e vel i. Édile. Syn. Curatores urbis, annonæ, ludorumque solemnium. Epith. Curulis, designatus, religiosus.

ÆDĪLĬTĀS, ātis, f. Édilité, charge d’édile. Syn. Ædilitium munus. Epith. Curulis, furiosa, magnificentissima, præclara, ornatissima. Usus: Ædilitatem petere, obtinere, ædilitate fungi.

ÆDĪLĬTĬUS, a, um, Qui concerne l’édilité; qui esi ou a été édile. Syn. Spectans ad ædilitatem. Item: qui ædilis est, aut fuit. Usus: Homo ædilitius.

ÆDĬTŬUS, ui, m. Gardien d’un temple. Syn. Æditimus, sacræ ædis custos, qui custodiæ sacræ ædis præest.

ÆGER, ra, um, Malade. Syn. Ægrotus. )( Valens. Adv. Graviter, mediocriter, maxime. 1. De corpore, être malade. Corpore æger; ex vulnere æger. Ægra Respublica, et deposita. Ægra et labans civitas. 2. De animo mœrente, et afflicto, souffrant, triste, affligé. Animi vel animo æger. Amore vel ex amore æger. Cf. Infirmus, Tristis, Valetudo mala.

ÆGRĒ, Péniblement, difficilement, à regret. Syn. Difficulter, vix, gravate, moleste. )( Moderate, facile. Usus: Inveterata vitia ægre depelluntur. Ægre te careo.

ÆGRĒ FĔRO, fers, tŭli, lātum, ferre, a. Supporter difficilement, avec peine. Phras. Immoderatius, graviter, moleste, perindigne, animo valde iniquo tuli; stomachatus sum; animo periniquo passus sum; pupugit me res ea; sane aspere, durius accepi; subringebar, fremebam, momordit me haud modice; discruciabar. Non leviter commotus, indignatus; ægre, iniquo animo passus sum. Dolori mihi fuit, et ægritudini; torquebat me misere, et cruciabat; stomachi inde ac molestiæ non parum erat; acerbius mihi visum est; angebar, confundebarque animo; gravia hæc erant auribus meis; invisa mihi erat rei memoria; offendit ea me res vehementer; magno me dolore affecit; omnia facilius, quam illud perpeti poteram; æquo haud ferebam animo; animo æquo intueri haud poteram; gravissime id dolebam; dolebat id mihi; magnus inde dolor incessit animo; urebat me, et lacerabat, quod etc. etc. Cf. Invitus, Moleste, Repugno.

ÆGRESCO, is, ere, n. S’aigrir, s’irriter. Syn. Ægrior fio.

ÆGRĬMŌNĬA, æ, f. Chagrin, douleur, peine d’esprit. Syn. Ægritudo animi, dolor, mœror, sollicitudo, cura. Epith. Nova. Usus: Ferrem graviter, si novæ ægrimoniæ locus esset. Cf. Ægritudo.

ÆGRĬTŪDO, ĭnis, f. Douleur, maladie, chagrin. Syn. Ægrimonia, molestia, angor, animi contractio, animi perturbatio. )( Hilaritas. Epith. Acrior, amplificata, crucians, detestabilis, flebilis, inanis, laboriosa, levior, mœrens, maxima, misera, naturalis; nova sed ea modica, premens, simillima ægris coporibus, permanens, tetra, universa, acerba, anxia atque acerba, gravior, gravissima, incredibilis. Usus: 1. Ægritudinem accipere, concevoir du chagrin, de l’inquiétude. Parvis sæpe rebus movetur, oritur ægritudo. Res non maximæ ægritudinem afferunt, efficiunt; ægritudine afficiunt, premunt, opprimunt, conficiunt, ex rebus minimis in ægritudinem incidimus, ægritudini nos dedimus, ægritudine debilitamur, quatimur, la douleur nous abat. 2. Ægritudinem lenire, soulager la douleur. Philosophia universam ægritudinem lenit, levat, sedat, extenuat, elevat. Levatio, sedatio, vacuitas ægritudinis consistit in avocatione a cogitanda molestia, et revocatione ad voluptates contemplandas. 3. Ægritudine vacare, n’avoir jamais de douleur. Ægritudinem Stoici, ut tetram, et immanem belluam fugiendam dicunt, exuendam, abjiciendam, exturbandam animo. Ægritudo vetustate tollitur, nobis eripitur, eximitur, repellitur. Cf. Dolor.

ÆGRŌTĀTĬO, ōnis, f. Maladie du corps. Syn. Corporis mala constitutio, functiones corrumpens, morbus. Usus: Velut ægrotatio in corpore, ita ægritudo in animo. Hinc animadverte discrimen morbi, vitii, ægrotationis. Morbum totius corporis corruptionem appellant; vitium, cum corporis partes inter se dissident. Cf. Morbus, Valetudo infirma, Infirmitas.

ÆGRŌTO, as, atum, avi, are, n. Être malade. Syn. Ægro corpore sum, morbo sum implicatus. )( Valeo. Adv. Graviter, gravius, gravissime, leviter, periculose, vehementer, diuque, viriliter. Phras. Gravissime ægrotat, il est très-malade. In morbum incidit gravissimum; morbo afficitur difficillimo, dubia spe vitæ, morbo urgetur, qui vitam in discrimen adducat, in quo de vita prorsus agatur, in quo vita in dubium veniat. Affectus est graviter; morbo languet; male se habet; valetudine utitur adversa; decumbit morbo oppressus; morbo laborat gravi; pessime valet; nequaquam illi belle est. In morbo est sane difficili ac periculoso; morbo impeditur, affligitur, conficitur, intabescit. Morbo vel in morbum implicatur; morbum nactus est perquam difficilem; morbo tentatur, torquetur, conflictatur, vexatur gravi et diuturno. In morbum incurrit, cecidit, delapsus est gravem; adversa valetudine prostratus est, impeditus, affectus; valetudo est illi perincommoda; adversa illi valetudo incidit; morbo correptus, circumventus est molestissimo; morbum, adversam valetudinem contraxit; morbo tenetur, constringitur, afflictatur, cruciatur miserrimo; adversa valetudine premitur, morbo occupatur, debilitatur, frangitur; inter ægrotos mœret; lecto[29] tenetur. Cf. Morbus, Valetudo infirma. Usus: 1. Graviter, periculose ægrotare. Ægrotanti melius est factum, le malade va mieux. 2. Transl. Ad animum. Ægrotant in te artes animi tui, tes finesses sont usées.

ÆGRŌTUS, a, um, Malade. Syn. Æger. Usus: 1. Ægrotus corpore, malade de corps. 2. Transl. Ægrota Respublica, animus, ægrotus, esprit malade. Cf. Infirmus, Ægroto.

ÆMŬLĀTĬO, ōnis, f. Émulation; rivalité, jalousie. Syn. Rivalitas, virtutis imitatio, invidia. Unde laudis est, et vitii. Epith. Vitiosa. Usus: Æmulatio est ægritudo animi, si eo, quod concupierit, alius potiatur, ipse careat. Imitatio virtutis æmulatio dicitur. Cf. Invidia.

ÆMŬLĀTOR, ōris, m. Qui cherche à égaler, à imiter. Syn. Imitator, rivalis, æmulus. Usus: Servilius æmulator Catonis. Cf. Invidus, Imitor.

ÆMŬLOR, aris, atus sum, ari, d. Imiter; rivaliser; envier. Syn. Imitor, invideo. Usus: Æmulari alienam virtutem; obtrectare, alicui æmulari. Cf. Invideo.

ÆMŬLUS, i, m. Rival; envieux, jaloux. Epith. Non molestus, multi. Usus: Semper tu mearum laudum, meorum studiorum æmulus fuisti. Cf. Invidus, Imitator.

ÆNĔUS, a, um, D’airain. Syn. Æreus, aheneus, quod ex ære est. Usus: Signum æneum, equus æneus.

ÆNIGMA, ătis, n. Énigme. Syn. Quæstio obscurior et perplexa, oratio perpetuis verborum involucris texta. Usus: Obscuritates et ænigmata somniorum.

ÆQUĀBĬLIS, e, gen. com. Égal, constant, juste. Syn. Æquus, æqualis, par, similis, qui semper sibi constat. Usus: Æquabilem juris rationem tenere, être impartial. Prædæ æquabilis partitio. Motus certus et æquabilis. Temperatum et æquabile genus orationis. Cf. Par, Æquus.

ÆQUĀBĬLĬTAS, ātis, f. Égalité, uniformité. Syn. Constantia, tenor unus, moderatio. )( Levitas. Epith. Maxime decora, præclara. Usus: Æquabilitas universæ vitæ præclara est, et idem semper vultus eademque frons. In juris æquabilitate adhibenda est facilitas. Lenitas et æquabilitas orationis. Cf. Tenor, constantia.

ÆQUĀBĬLĬTER, Également. Syn. Cum æquabilitate. Usus: Oratio æquabiliter profluens. Cf. Æqualiter.

ÆQUĀLIS, e, gen. com. Égal. Syn. Par, similis, æquus. )( Impar, dispar. Usus: 1. Stoici aiunt peccata omnia æqualia. Oratio par et æqualis rebus ipsis. Æqualem verbis vitam agere, qui convient, proportionné à. 2. Coævus, ejusdem ætatis, contemporain, camarade, compagnon. Est eorumdem temporum æqualis. Livius Ennio æqualis fuit, Lælius Scipioni. Cf. Similis, Par, Convenio.

ÆQUĀLĬTAS, ātis, f. Égalité. Syn. Æqualium et parium conditio, similitudo. Epith. Fraterna, legitima, usitata, summa. Usus: Est internos æqualitas propre fraterna. In Republica tuenda est civium æqualitas. Æqualitate judicandi offensio vitatur. Cf. Similitudo.

ÆQUĀLĬTER, Également. Syn. Æquabiliter, æque, æqua parte, æqua conditione, eodem tenore, constanter, æquo et pari jure, æqua societate, æquato Marte. Usus: Æqualiter in suos, ac alienos ferox. Hæreditas æqualiter distributa. Cf. Similiter, Æque.

ÆQUĀTĬO, ōnis, f. Égalité. Syn. Adæquatio. Usus: Æquatio juris, bonorum, gratiæ, dignitatis, suffragiorum.

ÆQUĒ, Également, justement. Syn. Tam, pariter, similiter, æqualiter, peræque. Usus: Nemo æque, atque ego, est occupatus, personne n’est aussi occupé que moi. Amicus æque utrique fidelis. Hoc ad meum æque, atque ad tuum officium pertinet. Velle et posse mihi in æquo positum est. Æque ac si; juxta, ac si; nihilominus; non minus, quam si frater esset, comme s’il était son frère. Cf. Similiter.

ÆQUĬLĬBRĬTAS, ātis, f. Équilibre, juste proportion de doutes les parties. Syn. Æquabilitas, æqualitas.

ÆQUĬNOCTĬUM, ii, n. Équinoxe. Usus: Æquinoctium navigationem nostram moratur.

ÆQUĬPĂRO, as, avi, atum, are, a. et n. Égaler, comparer, mettre en parallèle. Syn. Æquo, comparo, compono. )( Excedo, supero. Usus: Phras. Nemo te factis æquiparare potest, personne ne vous égalera jamais. Nemo exæquandus, assimilandus est tibi; nemo te virtute assequitur; tecum conferri, contendere nemo potest; nemo est, qui tibi par sit, qui te vincat. Cf. Comparo, Confero.

ÆQUĬTAS, ātis, f. Équité, justice. Syn. Æquum et bonum, justitia, vel propensus in aliquem favor, studium. )( Iniquitas. Epith. Humana, mira, propria maxime justitiæ, summa. Usus: 1. Summa bonitas, et æquitas causæ. Perspice æquitatem animi mei, voyez ma modération. Æquitatem rejicere; servare æquitatem. 2. Candor, probitas, tranquillitas, égalité d’âme, calme. Homo summa moderatione, summa animi æquitate. Cf. Justitia, Honestum.

ÆQUO, as, avi, atum, are, a. Égaler. Syn. Exæquo, parem facio gradus tollo, assequor. )( Supero, excedo. Usus: Cum Græcorum gloria Latinorum copia æquata est; cum aliquo æquari; tenuiores cum principibus temperamento aliquo æquantur. Cf. Æquiparo, Confero.

[30]

ÆQUOR, ŏris, n. Plaine. Syn. Terræ aut aquæ planities. Usus: Babylonii in camporum patentium æquoribus habitant.

ÆQUUS, a, um, Juste. Syn. Habens æquitatem, non iniquus, verus, justus. )( Injustus. Phras. 1. Æquum est, il est juste. Jus et fas est; rationi consentaneum est; jure receptum et approbatum est; jus merum est; jus bonum, optimum, æquissimum est, quod oras. 2. Æquum non est, il n’est pas juste. Haud par est; jus, fas non est; iniquum petis; nefas, flagitium est; non decet; honestum non est; contra æquum, jus et fas est; inique, injuste; perperam agitur; rationi minime consentaneum est; non licet; decorum non est; non convenit. Usus: 1. Æquum me tibi semper præbui; æquus tibi semper fui; æquum me tibi habuisti; æquo me usus es, j’ai toujours été pour vous le même. Æquo cum civibus jure vivere. Æqua postulatio. 2. Planus, uni, plat. Locus æquus. Æquum et bonum impetrare; ex æquo et bono statuere; æqui, bonique facere, supporter une chose, la bien prendre. Cf. Justus, Honestus, Dignus, Decet.

ĀER, aĕris, m. acc. aerem vel æra, Air. Syn. Cœlum, anima, spiritus, æther. Epith. Adversus, crassus, cretus, crassissimus, finitimus, fusus et extenuatus, natura maxime frigidus, et minime expers caloris, calore admistus. Immensus et infinitus, purus ac tenuis, proximus terræ, calidus, superior, temperatus, nihil proni habens, effluens huc illuc. Phras. 1. Aer salubria, climat salutaire. Cœlum tenue purumque. Cœli temperies salubris. Cœli temperies refovendis membris idonea. Cœlum temperatum, sincerum, mite, clemens, salubre. Grata, blanda, mitis, placida, mollissima auræ temperies. Cœli clementia, salubritas. Cœli mira temperies verno tempori maxime similis, sed quæ omnes anni partes pari salubritate percurrit. 2. Aer gravis, air lourd, malsain. Crassus nobis aer offunditur, circumfunditur. Pingue et concretum cœlum. Palustre cœlum caput gravat. Vix sustineo gravitatem cœli. Aer piger. Cœlum caliginosum, nebulosum. Usus: Aer alitur expirationibus terræ. Oritur ex respiratione aquarum. Terræ proximus crassus est, concretus in nubes cogitur. Aerem spiritu ducimus. Cf. Cœlum.

ÆRĀRĬUM, ii, n. Trésor public. Syn. Pecunia publica; locus, ubi ea asservatur. Epith. Inops atque exhaustum, sanctius, vetus ac refertum. Usus: Rationes conferre ad ærarium. Ærarii depeculator, hirudo. Pecuniam in ærarium sanctius referre. Ærarium exhaurire.

ÆRĀRĬUS, a, um, Relatif à l’argent. Usus: Rationes ærariæ me sollicitum habent, je suis dans l’inquiétude à cause de la différence des monnaies quant au titre, à la valeur.

ÆRĀRĬUS, ii, m. Simple contribuable, citoyen privé de suffrage et du droit de servir au dehors. Qui præter æra pro capite tributi nomine pendenda, cæteris civium juribus ignominiæ causa multabatur. Usus: Ærarium aliquem facere; in vel inter ærarios referre. Ex ærariis solvere.

ÆRĀTUS, a, um, Couvert, orné d’airain. Syn. Ære tectum. Usus: 1. Lecti ærati, candelabra ærata. 2. Obstrictus alieno ære, criblé de dettes. Tribuni non tam ærati quam ærarii, tribuns moins riches en argent que préposés à l’argent.

ĀĔRĬUS, a, um, Aérien, de l’air. Syn. Spirabilis, flabilis, animalis. Usus: Aerii volatus avium.

ÆRŪGO, ĭnis, f. Rouille de cuivre, vert-de-gris. Syn. Quasi quædam scabies æs corrumpens. Usus: Æs Corinthium in æruginem incidit: ærugine consumptum, exesum, corruptum est.

ÆRUMNA, æ, f. Malheur, travail. Syn. Calamitas, labor, ægritudo laboriosa. Epith. Æterna, maxima. Usus: Graves, perpetuas ærumnas perpeti, superare. Ærumnis premi. Cf. Angustia, Miseria.

ÆRUMNŌSUS, a, um, Malheureux. Syn. Miser, calamitosus. Usus: Qui se ægritudini dedere, miseri sunt, afflicti, ærumnosi. Cf. Miser, Calamitosus.

ÆS, æris, n. Airain; monnaie, argent. Epith. Alienum, circumforaneum. Usus: 1. Æs temperare; statuam ex ære facere. Leges, pacta in æs incidere. In ære varias figuras cælare. Æs signare, graver sur l’airain. 2. Æs alienum, argent emprunté, dette. Usus: 1. Debita contrahere, faire des dettes. Æs alienum cogere, conflare, facere, ære alieno se obligare; nomina facere. 2. Debitis laborare, être accablé de dettes. Æs alienum habere; in æs alienum incidere; ære alieno laborare, premi, opprimi, obrui, obstringi; esse in ære alieno; in nominibus; æs alienum crescit. 3. Debita expungere, payer ses dettes. Ære alieno liberari, levari, exire; æs alienum dissolvere, relinquere, exonerare; nomina expedire, explicare, solvere, expungere. Dicitur etiam: Æs alienum meum, Patris, filii, quod a me. Patre vel filio contractum est, stipendio ignominiæ causa privatus. Cf. Debitum, Pecunia.

ÆSTAS, ātis, f. Été. Syn. Anni pars ferventior, tempus æstivum, calores æstivi. Epith. Iniens, integra, media, proxima, summa, tota. Usus: Æstas iniens, prope affecta, exacta. Ætas præfervida, nimiis calcribus et inusitatis torrida, sævissime candens.

ÆSTĬMĀBĬLIS, e, gen. com. Appréciable. )( Inæstimabilis. Usus: Æstimabile[31] est, quod pondus aliquod habeat. Dignum æstimatione.

ÆSTĬMĀTĬO, ōnis, f. Estimation, appréciation. Syn. Pretii judicium. Epith. Æqua, æquior, communis, grata, mediocris, optima, non modo non incommoda, sed etiam grata, propria, remissior quam tolerabilis. Usus: 1. Facere æstimationem prædiorum, census, possessionum, faire une estimation. Cæsar æstimatione facta pecuniam pro præda solvit. 2. Æstimationem dare, accipitur pro re ab arbitris æstimata. Accipiendæ sunt tibi æstimationes Cæsaris voluntate. Litis æstimatio tibi persolvenda est 3. Æstimationem permittere alteri; calculum de se permittere, porrigere; censendi potestatem facere.

ÆSTĬMĀTOR, ōris, m. Celui qui estime, appréciateur, juge. Vulg. Taxator. Syn. Judex, arbiter. Epith. Acerrimus, æquus, æquissimus, injustus, callidus. Usus: Acerrimus rerum æstimator. Frumenti æstimator callidus et iniquus fuisti. Cf. Arbiter.

ÆSTĬMO, as, avi, atum, are, a. Estimer. Syn. Æstimationem habeo, magni facio. Adv. Carius, care, large, liberaliter, necessario, severe, tenuissime, valde, illiberaliter. Phras. 1. Valde te æstimo, je vous ai en grande estime. Quem apud me locum teneas; quo apud me loco sis, nosti. Quanta sit mea in te observantia; quantum tibi tribuam, deferam; quæ mea sit de te opinio; quæ in te voluntas, quod studium, quem apud me locum obtineas, quo numero sis; quantum te demirer, et efferam, non ignoras. E virtute tua te pondero, pendo. De te pro merito tuo existimo. In parentis, fratris, amici numero te puto, repono, duco, colloco. Gradum, caritatemque filii apud me habes. Inter clarissimos viros merito tuo te numero, annumero. Alter mihi Cicero etc. es. Magni te merito tuo dependo. Multum dignitatis tibi tribuo. In magno, summo pretio te habeo. Præclara de te existimo, sentio. Magnæ indolis speciem, veramque ex moribus tuis capio. Pluris facio neminem. Magnam tui rationem duco, habeo. Tecum paucos comparo, vel neminem. Summum tibi honorem habeo. Si quos in aliquo pono, existimo, habeo numero, principe tu loco es; inter eos es, qui principem apud me locum obtinent. 2. Curandum tibi, ut ab omnibus æstimeris, vous devez avoir soin de vous faire estimer de tout le monde. Ut eximium gratiæ locum apud omnes obtineas; ut apud omnes in ingenti sis gloria; in summa laude sis; magno in honore sis, ut egregium de te omnium sit judicium, opinio, existimatio; ut res tuæ fiant maximi; ut in te laus virtutis sit maxima; ut auctoritas apud omnes magna habeatur; ut gravissime de te judicetur; ut auctoritate valeas plurimum; ut auctoritas tua magni sit apud omnes ponderis, ac momenti; ut singularis tua sit apud omnes auctoritas; ut auctoritatis habeas plurimum; ut virtutis tuæ apud omnes opinio sit singularis, habeatur, capiatur. 3. Virtus ab omnibus gentibus æstimatur, toutes les nations estiment la vertu. Summus honos habetur virtuti; virtuti plurimum defertur. Virtuti ubique honos est, persolvitur. Virtutis nomen apud omnes gentes magnum inprimis, et honestum est; virtus in pretio, in honore est; virtus inter ea est, quæ prima dicuntur. Cf. Judico, Pretium. Usus: 1. De re venali, et bonis. Æstimandis possessionibus præfectus. Frumentum, litem æstimare, fixer le prix du blé, le taux de l’amende. 2. Judico, existimo, magni vel parvi facio, estimer, faire cas de. Ex veritate, non opinione res æstimandæ sunt. De aliis æstimare difficile est. Statua hæc non e materia, sed ex artificio æstimanda est.

ÆSTĪVA, ōrum, n. pl. Quartiers d’été. Syn. Locus, in quo æstatis ardorem devitantes bestiæ, et milites se continent. )( Hiberna. Usus: Æstiva attingere. In æstivis esse. Mediis caloribus militem in æstiva educere.

ÆSTĪVUS, a, um, D’été. Usus: Menses, dies æstivi.

ÆSTŬO, as, avi, atum, are, n. Brûler, être échauffé. Syn. Ardeo, ferveo; angor, irascor, tangor, vexor. )( Algeo. Usus: 1. Aer caloribus æstuat, la température est brûlante. 2. Transl. Ad animi affectiones. Desiderio, dubitatione, ira, cupiditate, invidia æstuat, exæstuat, brûler (d’amour, de jalousie etc.), être passionné. Cf. Calor, Caleo.

ÆSTŬŌSUS, a, um, Brûlant, chaud. Syn. Æstu et calore plenus. Usus: Æstuosa et pulverulenta via.

ÆSTŬS, ūs, m. Agitation. Syn. Fervor, agitatio fluctuum. Epith. Magnus, marinus, maritimus. Usus: 1. Æstus marini a luna commoventur, c’est la lune qui produit la marée. Æstu, febrique jactatur. 2. Transl. Vis et vehementia, force, violence, passion. Consuetudinis æstus multos absorbet. Æstus quidam gloriæ, æstus ingenii multos abripit, transversum agit. Æstu abstractus. Cf. Calor, Fervidus.

ÆTAS, ātis, f. Age. Accipitur: alias pro seculo; alias pro anno; alias universim pro tempore; alias pro tota vita hominis; alias pro vitæ humanæ partibus, infantia, pueritia, adolescentia, virilitate, senectute; quarum quælibet trifariam dividitur, ut alia sit viridis; alia adulta; alia præceps. 1. Ætas prima, enfance. Iniens, puerilis, infirma, tenerior; ætatis initium; ætatis prima tempora; ætatis primæ infirmitas, imbecillitas; ætas viridis, flexibilis, mollior. Cf. Pueritia.[32] 2. Ætas media, âge mûr. Progrediens, confirmata, constans, adulta, integra, integerrima, matura; ætatis progressus, cursus; maturitas corroborata; ætas bona, optima, florens. 3. Ætas devexa, vieillesse. Ingravescens, affecta; confecta, decrepita, decursa, exacta, demensa, grandior, præcipitata, valde provecta, deflectens; ætatis præcipitis flexus, et ingravescentis. Cf. Senectus. Phras. 1. Ætate nostra, de nos jours. Nostra ac patrum memoria; ad nostram memoriam; ad hanc ætatem; ante memoriam meam; majorum nostrorum ætate ac tempestate. 2. Ætatem honestissime transigere, mener une vie très-honnête. Optimis in studiis ætatem agere, degere, terere, conterere, consumere, exigere. Usus: Ætate progredi, procedere, provehi, vieillir, avancer en âge. Ætate præcurrere, anteire, præstare, antecellere alios, surpasser en âge. Homo id ætatis, homme de cet âge. Cf. Tempus.

ÆTĀTŬLA, æ, f. Âge tendre, bas âge. Usus: Cave primam tuam ætatulam ad libidinem conferas.

ÆTERNĬTAS, ātis, f. Éternité. Syn. Tempus fine carens, immortalitas, perennitas. Epith. Immutabilis, incredibilis, naturalis. Usus: Æternitatem nulla temporis circumscriptio. Immutabili æternitate veritas continetur. Mihi populus ea die non unius diei gratulationem, sed æternitatem, immortalitatemque donavit. Nomen tuum, et gesta immortalitati commendanda, consecranda sunt, éterniser son nom, sa mémoire, s’immortaliser. Cf. Immortalitas.

ÆTERNO, as, avi, atum, are, a. Éterniser, immortaliser. * Syn. Æternum, immortale facio.

ÆTERNUS, a, um, Éternel. Syn. Sempiternus, immortalis, perpetuus, quod tota vitæ æternitate continetur. )( Caducus, mortalis. Phras. Æternum nomen, nom immortel. Perenne, perpetuum, immortale; æterno tempore, perpetuo, in perpetuum; in omnium ætatum memoria duraturum; nominis fama, quæ finem nescit, terminum non habet; famæ gloria sempiterna; immortalitati commendanda; cum tota æternitate coæquanda; quod nomen vigebit per omnium seculorum memoriam; quod seculis innumerabilibus; quod ipsa æternitate continebitur; quod nulla delebit unquam oblivio; quod posteritas alet, ipsa æternitas intuebitur. Usus: Causæ immutabiles, et æternæ. Æterno DEO æternum simulacrum mundus est.

ÆTHER, ĕris, m, Air subtil des régions supérieures, éther. Syn. Cœlestium orbium, igniumque regio, item: Aer subtilior. Epith. Æternus, ignifer, immensus, immoderatus, non satis aptus, tenuis, ac perlucens et æquabili calore suffusus. Usus: 1. Aerem complectitur æther. In æthere astra volvuntur. Æther fragoribus resonat. 2. Cœlum, ciel. Omnia cingens et coercens cœli complexus, qui idem æther vocatur; extrema ora, et determinatio mundi.

ÆTHĔRĔUS, melius tamen ÆTHĔRĬUS, a, um, Éthéré, de l’air, du ciel. Usus: Æthereus ignis.

ÆVUM, i, n. Éternité. Syn. Ætas æternum duratura, sempiterna. Epith. Æternum, sempiternum. Usus: Beati in cœlo ævo sempiterno fruuntur; æternum ævum agunt.

AFFĀBĬLIS, e, gen. com. D’un abord facile, affable, poli. Syn. Comis, placidus, mitis maxime in sermone. Usus: In omni sermone affabilem se præbebat. Cf. Facilis, Comitas, Humanus.

AFFĀBĬLĬTAS, ātis, f. Affabilité. Syn. Comitas sermonis, facilitas in audiendo; alloquendi, audiendi lenitas. Usus: Difficile dictu est, quantum animos hominum conciliet affabilitas, lenitasque sermonis. Cf. Comitas, Admitto, Facilis, Humanitas.

AFFĂBRE, Artistement, habilement. Syn. Fabre, pulchre, artificiose. Usus: Statua miro artificio affabre facta.

AFFĀRĬS, fatus sum, fari, d. Parler à. Syn. Alloqui, compellare. Usus: Liceat mihi te versibus affari. Cf. Alloquor.

AFFĀTIM, Amplement, abondamment. Syn. Abunde. Usus: Affatim tibi satisfaciam. Satiaberis affatim. Cf. Satis.

AFFECTĬO, ōnis, f. Disposition du corps ou de l’âme. Syn. Perturbatio, commotio, incitatio animi, sensus, impetus, animi quidam dolor, studium, cupiditas. Epith. Constans, conveniensque, non distorta, nec prava, firma corporis, invita, inconstans et a se ipsa dissentiens, laudabilis, interior, malitiosa animi, prima et optima, utilis, manens, recta. Usus: 1. Ut ad primam, optimamque animi affectionem pervenias, perturbatio ratione pellenda est. Ea est animi mei affectio, commodi mei causa neminem ut violem. O te extra omnes humanorum pectorum affectiones positum! quem non lætitia, mœror, ira, gaudium exagitent, jactent, incessant. 2. Status, vis, constitutio, état, manière d’être, disposition. Affectio astrorum varia multas res immutat. In puero refert, qua cœli affectione primum spiritum duxerit. Affectio corporis firma.

AFFECTO, as, avi, atum, are, a. Désirer, rechercher ardemment, aspirer à. Syn. Appeto, quasi arcesso, nimis inquiro; ambio. Usus: Lumina quædam orationis non quidem affectanda sunt, sed tamen adhibenda nonnunquam. Iter affectare. Munditiam non exquisitam affectare.

[33]

AFFECTUS, a, um, part v. afficio. Qui est dans tel ou tel état de corps ou d’esprit. Syn. Paratus, comparatus, constitutus seu corpore, seu animo. Adv. Male. Phras. Omnes sunt tibi bene affecti, tout le monde vous aime. Hoc animo animati sunt singuli, ut tua causa, gratia, omnia velint; ingenium est illis rectum erga te; animum habent erga te optimum ac rectissimum; is habitus amicorum est illis, ut omnia tibi secunda cupiant; ita animati, eo animo, ea mente sunt præditi; ita animo comparati sunt; hunc erga te gerunt animum; is sensus est animorum; ea animi propensio, voluntas, studium, ut cupiant tibi quam optime. Usus: 1. Oculi indicant, ut animo sis affectus, les yeux sont le miroir de l’âme. Nunc ita affectus sum, tecum ut vivere non possim. 2. Præditus, cumulatus, pourvu de. Honoribus, beneficio, præmiis abs te affectus sum. E litteris tuis magna molestia, lætitia, dolore affectus sum. Summis difficultatibus affectus. 3. Vexatus, afflictus, tractatus, et acceptus male, affaibli, en mauvais état, abattu. Affecta et prostrata respublica. Urbs ab illo prædone misere affecta. 4. Ad finem vergens, qui touche à sa fin, presque terminé. Affectum est bellum, nondum perfectum. Æstas affecta, carmen, oratio, guerre qui touche à sa fin, ouvrage presque terminé. 5. Aptus, apte à. Animus, oculus conturbatus non est probe affectus ad fungendum munus suum. 6. Ægrotus, malade. Cæsarem Neapoli reliqui graviter affectum.

AFFECTŬS, ūs, m. Impression, sentiment. * Syn. Affectio. Epith. Laudabilis. Usus: Affectus animi sunt: amor, odium, ira, invidia, misericordia, spes, lætitia, timor, molestia. Cf. Perturbatio.

AFFĔRO, fers, attŭli, allātum, ferre, a. Apporter, porter vers ou à. Syn. Apporto, importo, adhibeo, induco, infero, dico, nuntio profero. )( Aufero. Adv. Divinitus, in perpetuum, nec ita multo post, repente, similiter, sero, violenter, ultro. Usus: 1. Ad id munus spiritus magnos, animos, auctoritatem afferas, necesse est. Ad eam facultatem dicendi, industriæ multum afferendum est. 2. Do, exhibeo, præbeo, causer. Afferre alicui fastidium, odium, molestiam, satietatem, calamitatem, miseriam, detrimentum, angorem, perniciem, necessitatem, metum, dubitationem, dolorem, egestatem, luctum, errorem animi, et perturbationem; item: Id consilium magnam tibi laudem, auctoritatem, dignitatem, voluptatem, solatium affert. 3. Nuntio, annoncer. Aliquid novi litteris affertur. Mandata odiosa, incerta afferre. Ex sermone rumor id attulit ad aures nostras. 4. Vulg. allegare, vel citare, alléguer. Rationem facti, causam afferre. Scriptum, legem, exempla, similitudinem afferre. 5. Infero, faire violence. Vitæ alienæ, aut corpori vim afferre. Manus sibi afferre, se suicider. Sensibus vim afferre. Afferre consulatum in familiam. 6. Propono, proposer. Quæstionem afferre, in medium afferre.

AFFĬCĬO, is, fēci, fectum, ere, a. Affecter, émouvoir. Syn. Commoveo, permoveo. Adv. Accommodatissime, avide, graviter, gravius, nominatim, optime, probe, recte, valde. Usus: 1. Litteræ tuæ me varie affecere. Varie animo affectus fui. 2. Bene vel male afficio, bien traiter, maltraiter. Aliquem summa lætitia, voluptate; vel contra: morte, exilio, satietate, tædio, pudore, ignominia, molestia afficere.

AFFĪGO, is, fixi, fixum, ere, a. Attacher à. Syn. Ad aliquid figo, insero, addo. Adv. Maxime, penitus, vehementer. Usus: 1. Minervæ talarium pinnas affigunt. 2. Transl. Fixer, graver, inculquer. Animum litteris affigere. Animo suo tenacius aliquid affigere. Num tu humi particulam divinitatis affiges? Cf. Hæreo, Adhæreo.

AFFINGO, is, finxi, fictum, ere, a. Attribuer, supposer. Syn. Fingo non vera, adorno. )( Detraho. Usus: Peccat poeta, qui probam orationem affingit improbo. Error multa, plus invidia affinxit. Rebus certis multa falsa affinguntur. Cf. Calumnior.

AFFĪNIS, e, gen. com. Allié, parent par alliance. Syn. Conjunctus affinitate. Epith. Novus, ornatissimus omni virtute officiosusque, amans alicuius. Usus: 1. Affinem tuum a genibus repelles? 2. Particeps, conscius, complice. Sceleri illi, et flagitio, et turpitudini affinis judicatus est. Homines hujus affines suspicionis, facinoris, aut facinori affines, ces hommes que l’on peut soupçonner, complices du crime. Cf. Propinquus.

AFFĪNĬTAS, ātis, f. Alliance, parenté. Syn. Conjunctio affinitatis, necessitudo. Epith. Gravior, impurissima, nova. Phras. Affinitate junctus est Lentulo, il est parent de Lentulus. Est cum Lentulo maximis vinculis affinitatis et propinquitatis, conjunctus; affinitate devinctus, junctus; affinitate Lentulum attingit; sanguinem cum Lentulo sociavit; affinitatem junxit; affinitate cum Lentulo adstrictus est, per affinitatem Lentuli familiæ immistus, innexus est. In affinitatem Lentuli pervenit, affinitate Lentulum contingit; suum cum Lentuli familia genus connubio miscuit, vinculum affinitatis cum Lentulo nexuit; vinculo affinitatis Lentulo obstrictus est. Usus: Affinitatibus, amicitiis, vicinitatibus conjunguntur cives. Cf. Necessitudo, Cognatus.

AFFIRMĀTE, Affirmativement, positivement. Syn. Asseveranter. Usus: Quod affirmate, quasi Deo teste promiseris, id tenendum est. Cf. Certe.

[34]

AFFIRMĀTĬO, ōnis, f. Affirmation. )( Dubitatio. Epith. Gravior, religiosa. Usus: Jusjurandum est affirmatio religiosa. Dubitationem illi omnem mea affirmatione exemi.

AFFIRMO, as, avi, atum, are, a. Affirmer, donner pour certain. Syn. Confirmo, assevero aio, annuo, comprobo. )( Nego. Adv. Facile, nimis, temere, vere, valde. Phras. 1. Affirmare id possum, je puis affirmer cela. Confirmare hoc tibi liquido possum, id plane profiteor; præ me fero; asseveranter testificor; id certum tibi testatumque volo. Narro tibi; omni asseveratione tibi affirmo, asseveranter loquor. 2. Formulæ affirmativæ: Moriar, ni hæc plane contemno. Ne vivam, si ejus dictis moveor. Ita vivam, ut hominis vanitatem derideo. Incredibile est, quam ista parum curem. Ne sim salvus, si fallo; pendens plectar, si tanti eum facio. Quid? illum curarem? An dubia est hominis ineptia? Usus: 1. Ecquid tanta asseveratione rem affirmas? 2. Firmo, stabilio, affermir, fortifier, prouver. Dicta tua rationibus affirmes, oportet, il vous faut prouver vos affirmations. Is rumor opinionem, spemque conceptam valde affirmavit. Animo te affirmes, cura.

AFFIXUS, a, um, part. v. affigo. Attaché à Syn. Infixus, adhærens, cohærens. Annexus, connexus, adjunctus. Usus: Opinio hæc in animo meo penitus affixa est, et insita, cette opinion est profondément fixée dans mon esprit. Ut magistro, ita mihi affixus es. Affixa ista sunt ad orationem tuam, non cohærent. Cf. Hæreo, Adhæreo, Jungo.

AFFLĀTŬS, ūs, m. Souffle, inspiration. Syn. Animi inflammatio, et quidam quasi furor, instinctus, impetus, anhelitus, concitatio, incitatio mentis. Epith. Divinus. Usus: Nemo vir magnus sine afflatu divino, nemo poeta sine inflammatione quasi furoris unquam fuit. Oracula divino afflatu funduntur.

AFFLICTĀTĬO, ōnis, f. Peine physique et morale. Syn. Ægritudo cum vexatione corporis. Cf. Miseria.

AFFLICTĬO, ōnis, f. Affliction, abattement. Syn. Angor. Usus: Habet ardorem libido, sed ægritudo majora quædam, tabem, cruciatum, fœditatem, afflictionem. Cf. Miseria.

AFFLICTO, as, avi, atum, are, a. Tourmenter, maltraiter, désoler. Syn. Ango, vexo, affligo, conficio. Usus: Tu me accusas, quod me afflictem. Cf. Affligo.

AFFLICTOR, aris, atus sum, ari, p. Être affligé, désolé. Syn. Angor, vexor, affligor. Adv. Acerbissime, gravius, turpius, vehementius. Phras. Valde afflictatur, il est très-affligé. Malis conflictatur undique; calamitatibus, infortuniis premitur, torquetur, cruciatur, conficitur gravissimis: vitam ducit inter ærumnas miseram, infelicem, calamitosissimam, magnas quotidie acerbitates perferre, exhaurire cogitur; angoribus opprimitur; molestiis innumeris implicatur; malis ingentibus obruitur, oneratur. Multa sunt, ac gravia, quæ hominem angunt. Usus: Vide, quantum fratris morte afflictetur, squaleat. Vehementer afflictatur respublica.

AFFLICTOR, ōris, m. Celui qui renverse, destructeur. Syn. Qui affligit, et vexat. Usus: Odit te senatus afflictorem, et proditorem dignitatis, auctoritatis, ordinis, ac nominis sui.

AFFLICTŬS, ūs, m. Choc, frottement, collision. Syn. Afflictatio. Usus: Effœminata virtus afflictu occidit.

AFFLICTUS, a, um, part. v. affligo. Abattu, malheureux. Syn. Miser, prostratus, ærumnosus, calamitosus. Phras. Mœrore ac miseriis perditus; æger animi; æger et exulceratus animus, animus dolore, calamitate fractus; obrutus, oppressus malis; mœrore confectus, exanimatus, consternatus; calamitate vexatus, perturbatus, exagitatus. Cf. Miser. Usus: Afflictum erigere, perditum recreare.

AFFLĪGO, is, flixi, flictum, ere, a. Abattre, ruiner, accabler. Syn. Vexo, perturbo, perdo, pessumdo, prosterno, deprimo. )( Levo, recreo, erigo. Phras. Galliam hæresis graviter afflixit, l’hérésie a été pour la France une source de maux. Multa mala peperit hæresis; multa damna, detrimenta, incommoda, infortunia attulit, intulit, invexit, importavit; Gallia multa ab hæresi damna tulit, pertulit, passa, perpessa est; multa detrimenta cepit, accepit; multis damnis affecta est; in gravissima mala incidit, incurrit. Gravissimis afflicta malis, vehementer vexata, exercita, debilitata, comminuta est ab novarum religionum sectatoribus. Iidem summis difficultatibus universam Galliam affecere; in multas difficultates conjecere, impulere. Magnæ ex hæresi calamitates exstitere, accidere, evenere, obvenere, contigere; illatæ, allatæ, oblatæ sunt. Hæresis Galliæ exitiosa, perniciosa; exitio, damno, calamitati fuit; Galliam perdidit; fortunis omnibus evertit; in ultimum discrimen, in miserrimum statum, in hanc omnium deterrimam, miserrimamque conditionem adduxit. Hæresis Galliæ mala gravissima ingessit; multas sollicitudines confecit; exitium, perniciem creavit, peperit; salutem afflixit; calamitatem summam ac pestem importavit. Cf. Torqueo, Doleo, Tristitia. Usus: 1. Illius statuam proturbant, affligunt, comminuunt, dissipant, renverser une statue. Navim ad scopulos affligunt, briser le navire contre les écueils. 2. Transl. Curæ animos; prava exempla juventutem affligunt, corrompre abattre. Quoties afflictum, eversum, perditum te, fractum et afflictum calamitate erexi,[35] confirmavi? Luctu, mœrore, ægritudine, mœstitia afflictum; afflictam virtutem tuam, animum, salutem, fortunam, dignitatem levavi, restitui? afflicto, jacenti dexteram porrexi?

AFFLO, as, avi, atum, are, 1ᵒ a. Souffler sur, communiquer en soufflant. 2ᵒ n. Se répandre, transpirer. 3ᵒ p. Être inspiré. Syn. Aspiro, spiro, exhalo. Usus: Afflaverat nescio quid rumoris, je ne sais quel bruit s’était répandu. Cave, ne quid mali tibi afflet sociorum importuna licentia. Poetæ divino spiritu afflantur. Odor e floribus afflatur.

AFFLŪENTĬA, æ, f. Abondance. Syn. Ubertas, copia. Usus: Ex hac affluentia et copia omnium rerum arrogantia nascitur. Cf. Copia.

AFFLŬO, is, fluxi, fluxum, ere, n. Affluer, être abondant. Syn. Abundo, circumfluo. Usus: Urbs voluptatibus, divitiis, opibus, et copiis, hominibus, uberrimis ingeniis affluens, ville qui regorge de richesses etc. Homo bonitate, unguentis, lepore, ac venustate affluens. Cf. Abundo, Copia.

AFFULGĔO, es, fulsi, gere, n. Luire, briller. * Usus: Magna spes, magna nobis fortuna affulget, la fortune nous sourit.

ĂGĔ, Allons, courage. Interjectio hortantis, excitantis, consentientis. Usus: Age porro, age vero, age jam. Plurali numero dicitur: Agite porro.

ĂGĔDUM, Allons, courage. idem. Usus: Agedum, confer hujus vitam cum illius moribus. Pro plurali numero: Agitedum, ite mecum.

ĂGELLUS, i, m. Petit champ. Usus: Dii nec agellos, nec viticulas persequuntur.

ĂGENS, entis, part. v. ago. Actif, efficace, passionné. Syn. Efficax, vim habens. Usus: Utendum est imaginibus acribus, agentibus, insignitis.

ĂGER, gri, m. Champ. Syn. Arvum, campus, solum, territorium. Epith. Colonus, communis, compascuus, cultissimus, decumanus, fertilis, fructuosus, miser atque jejunus, optimus et fructuosissimus; privatus, pulcherrimus, vectigalis, universus. Phras. 1. Ager bonus, champ fertile. Cultissimus; latus ac fertilis; qui plurimum efficit; optimus et fructuosissimus. Ager natura perbonus, et diligentia, culturaque melior, frugum fertilis, bonus pecori, arbori infœcundus, frugum, pabulique lætus. 2. Ager malus, champ stérile. Deformis atque horridus; aridus et frugum vacuus. Cf. Fertilitas, Sterilitas. Usus: Agrum colere, cultiver un champ. Ager quantumvis fertilis, fructuosus non est, nisi colatur, conseratur, seratur, aratro perstringatur, aretur, exerceatur. 2. Agri facile emaciantur; ab hostibus infestantur, ravager les campagnes. 3. Agro exui, exturbari, moveri, multari, être dépouillé de ses propriétés.

AGGER, ĕris, m. Rempart, digue, retranchement. Syn. Tumulus ex terra, cespite congestus ad munienda præcipue vel oppugnanda loca. Epith. Maximus. Usus: Aggere urbem cingere. Aggerem fluvii inundationi objectum interscindere. Aggerem jacere, exstruere; cuniculis subvehere.

AGGĔRO, is, gessi, gestum, ere, a. Amonceler. Syn. Congero, cumulo. Cf. Accumulo.

AGGLŎMĒRO, as, avi, atum, are, a. Amasser, réunir, assembler. Syn. Glomero, conjungo, implico. Usus: Densis se cuneis agglomerant.

AGGLŪTĬNO, as, avi, atum, are, a. Coller, attacher. Syn. Adnecto. )( Dissolvo.

AGGRĂVESCO, is, ere, n. S’aggraver. Syn. Gravior fio, ingravesco. Usus: Metuo, ne vulnus, aut morbus aggravescat.

AGGRĂVO, as, avi, atum, are, a. Aggraver, empirer. Syn. Valde gravo, onero, premo, exaggero. Usus: Res nostræ eo bello valde aggravatæ sunt. Cf. Onero, Premo.

AGGRĔDĬOR, eris, gressus sum, gredi, d. Attaquer. Syn. Invado, adorior. Phras. 1. Latrones ex insidiis viatores aggrediuntur, les voleurs, sortant de leur embuscade, attaquent les voyageurs. Ex occultis, subito, improviso, repentino, nec opinato impetu viatores adoriuntur, invadunt, petunt; in viatores irruunt; impetum, impressionem faciunt; incurrunt, insiliunt; in viatores sese inferunt, injiciunt, immitunt; viatores assiliunt; iteratis aggressionibus retentant; superfundunt se viatoribus; arma iis inferunt. Cf. Adorior, Invado. 2. Hostes strenue aggressus est, il attaqua vigoureusement l’ennemi. In hostium agmen strenue irrupit; in hostes se incitavit; in cornua hostium invectus est, signa strenue hostibus intulit; novissimum agmen moratus, in hostem animose proruit, incurrit, ivit; ordines hostiles magno animo invasit. Cf. Impetus. 3. Rem aggreditur arduam, il entreprend une chose difficile. Demittit se in causam ancipitem; ingreditur in causam multis obseptam difficultatibus; affectat viam ad rem factu arduam; molem capessit laboris improbi; rem suscipit arduo loco positam; magnis ille quidem animis ad rem vertitur, assilit, sed difficilem et inexplicabilem experietur. Animum adjicit, adjungit, applicat ad negotium permolestum; operam ponit, industriam exercet in re, quæ illi multum laboris dabit et curæ. Cf. Inchoo, Incipio. Usus: 1. Quis hominem importunum aggredi audeat? 2. Accedo, incipio, entreprendre, commencer. Antequam ad dicendum, ad negotium, ad rem quamlibet aggrediare, adhibenda est præparatio diligens. 3. Audeo, tenter. Aggrederis majora viribus.

[36]

AGGRĔGO, as, avi, atum, are, a. Joindre, unir. Syn. Adjicio, congrego, conjungo, addo. Usus: Studium suum, et voluntatem ad dignitatem alicujus aggregare, associer. Aliquem in amicorum numerum agregare, admettre qqn au nombre de ses amis. Eodem crimine aliquem aggregare, in societatem criminis vocare. Cf. Adjungo, Annumero, Addo.

AGGRESSĬO, ōnis, f. Exorde. Syn. Principium, exordium. Epith. Contraria, prima. Usus: Operam det orator, ut animos prima aggressione occupet.

ĂGĬLIS, e, gen. com. Agile, léger. * Syn. Brevi et expedito corpore. Usus: Naves agiles. Cf. Celer.

ĂGĬLĬTAS, ātis, f. Agilité. Habilitas, agendi dexteritas. Usus: Agilitas, mollitiesque naturæ.

ĂGĬTĀTĬO, ōnis, f. Agitation, mouvement. Syn. Commotio. Epith. Æqualis; tanta, tam varia. Usus: 1. Corporis, mouvement. Agitatione linguæ cibus depellitur. 2. Animi, activité. Nunquam animus motu, et mentis agitatione vacuus esse potest.

ĂGĬTĀTOR, ōris, m. Cocher. Syn. Auriga qui currum, et equos agit. Epith. Bonus, callidus. Usus: Bonus agitator equos vel in medio cursu sustinet.

ĂGĬTO, as, avi, atum, are, a. Chasser devant soi. Adv. Aliunde, belle, celerrime, simul, copiosius, immoderate, vehementer, mobiliter, celeriter, dissolute, populariter, severe. Usus: 1. Verso, excito, poursuivre. Feras agitare, excitare, insectari, chasser. Atomi agitantur concursu fortuito. 2. Vexo, disturbo, inquiéter, troubler, tourmenter. Impii sui sceleris furiis ut tædis ardentibus agitantur. Metu atque libidine diversum agitari. Animo formidines agitare. 3. Inquiro, verso in omnes partes, discutio, rouler (dans son esprit), penser. Hæc sententia multis diebus in senatu est agitata, jactata tum in senatu, tum ad populum. Agraria lex vehementer agitata. Animus semper agitatur. Agitare et exquirere rationes. Aliquid animo secum agitare, commentari, reputare. Quæstionem, consilia cum vicinis agitare. Res hæc omnium sermonibus agitatur, jactatur. 4. Ago, être, vivre, habiter. Getuli in tuguriis agitant. Diem natalem, convivium agitare. Sacra, vigilias, vitam suavem, jocos, ludos, rem militarem agitare. Cf. Vexo, Verso, Ago.

AGMEN, ĭnis, n. Troupe en marche, armée, bataillon. Syn. Multitudo armata, turma, copiarum ordo. Epith. Medium, perpetuum, quadratum. Usus: Redeuntem Ciceronem perpetuum Italiæ agmen comitatum est. Agmen constituere. Agmen extremum sagitarii claudunt, cogunt, fermer. Agmen ultimum, novissimum hostes premebant, morabantur. Cf. Acies.

AGNASCOR, nasceris, natus sum, nasci, d. Naître après le testament du père. Usus: Constat agnascendo testamentum rumpi.

AGNĀTĬO, ōnis, f. Parenté du côté paternel. Syn. Sanguinis conjunctio, et familiarum. Usus: 1. Lex agnationum; Gentilitatum et agnationum jura, droits qui régissent les agnations. 2. Communio et affinitas naturæ, sive societas et propinquitas, communauté d’origine. Homines Deorum agnatione et stirpe tenentur.

AGNĀTUS, i, m. Parenté du côté paternel. Syn. Qui per virilis sexus personas conjuncti sunt, gentiles. Cf. Affinis.

AGNĪNUS, a, um, D’agneau. * Usus: Agnina caro, pellis.

AGNĬTĬO, ōnis, f. Connaissance. Syn. Cognitio. Usus: Res ad animi agnitionem pulcherrima.

AGNŌMEN, ĭnis, n. Surnom. Syn. Cognomen.

AGNOSCO, is, nōvi, nĭtum, ere, a. Connaître, reconnaître. Syn. Intelligo, nosco, sentio, audio, reperio; percipio, assequor, perspicio. Adv. Facile, leviter, libenter, nuper. Usus: Quod mihi gratularis, agnosco humanitatem tuam DEUS ex operibus agnoscitur. Cf. Intelligo, Percipio, Adverto.

AGNUS, i, m. Agneau. Syn. Agnellus, fœtus ove natus.

Agnus DEI, Syn. Cereæ Agni cœlestis imagines, effigies. Agni e cera rite consecrata ficti. Sacrata in cera effigies Agni cœlestis. Divinus Agnus in cerea effigie. Sacra Agni DEI imago. Sigillata Agni divini imagine cera.

ĂGO, agis, ēgi, actum, agere, a. Faire. Syn. Tracto, curo, procuro, tento, molior, gero, agito, contendo, transigo, aggredior. )( Cesso, quiesco. Adv. Acerbe, acriter, acrius, acerrime, accurate, accuratius, accusatorie, actuose, ambitiose, aperte, apertius, astute, atrocissime, attentius, austere, bene, benignissime, calide, caute, publice, commodius. Phras. Agendum est mihi cum homine importuno, j’ai à traiter avec cet importun. Res est mihi cum homine ferrei oris, ac importuno. Negotium mihi est cum homine, cujus importunitatem oris non facile, quisquam sustineat. Miscendum est mihi negotium cum homine insigniter impudente. Usus: 1. Censorem, civem, partes alicujus, causam amici, lenonem agere, faire, avoir l’emploi de. Rem tuam, negotium egi optima fide. Egi cum amicis de rebus tuis. 2. Litigo, discepto, judicio contendo, plaider, attaquer en justice. Ego tecum non gladiis, sed ex jure, ex syngrapha, ex sponso[37] agam. Agere aliquem injuriarum, furti, subintellige, reum. Ad populum agere. 3. Admoveo, pousser, approcher. Turres, vineas ad urbem. 4. Impello, urgeo, pousser, mener. Agere asellum; aliquem in arma agere; in fraudem, in omnem libidinem agere. 5. Celebro, célébrer. Agere ludos, diem festum, choreas, triumphum. 6. Vivo, vivre. Agere in bona spe. Inter homines agere. Ætatem desidiose agere. Hiemem sub pellibus agere. 7. Agito, au pas. être agité. Diris agitur. Cf. Facio. Sunt et aliæ formulæ, ut: animam agere, rendre l’âme. Bene, male, præclare tecum agitur, on a bien, mal agi à votre égard. Alia omnia agis, extra rem vagaris, vous n’êtes pas à la question, vous êtes distrait. Nihil agis, actum agis, frustra laboras, vous travaillez en vain.

ĂGŌNĬA, æ, f. Agonie. Syn. Supremus morientis conflictus; suprema cum morte luctatio; ultimæ morientium angustiæ. Phras. In agonia est, il est à l’agonie. Animam agit, cum morte luctatur, confligit; vita deficit; in supremo vitæ articulo versatur; in confinio mortis est; animam jam ægre trahit; abest a morte proxime; in extremis est; extremo mortis discrimine tenetur; extremos ducit anhelitus, extremum spiritum. In confinio vitæ mortisque versatur. Ad supremas mortis angustias redactus, adductus est. Ad mortem, obitum recta fertur. Cf. Morior.

ĂGRĀRĬUS, a, um, Agraire. Usus: Res, lex agraria, partage des terres, loi agraire.

ĂGRESTIS, e, gen. com. Agreste, grossier. Syn. Rusticus, incultus, asper, silvestris. Phras. Homo agrestis est, c’est un paysan, un homme mal élevé. Homo est incultis moribus, agrestibus, incompositis; sub cœlo crasso; crassiore sub ære natus est; homo e robore dolatus, a morum urbanitate alienus. Rudis ac impolitus agrestibus vivit institutis; asper est moribus, ac incultus; vultu motuque corporis vastus est et agrestis; officii et humanitatis expers, ingenii illiberalis homo est; rusticitate, asperitate inter omnes insignite impudens. Cf. Rusticus, Inhumanus. Usus: Homines duri et agrestes. Fera et agrestis vita. Vox rustica et agrestis. Vultu motuque corporis vastus et agrestis.

ĂGRĬCŎLA, æ, m. Cultivateur, laboureur. Syn. Agricultor, colonus. Epith. Assiduus, diligens, diligentissimus. Usus: Diligentissimus agricola, et pecuarius. Cf. Rusticus, Villicus, Agricultura.

ĂGRĬCULTŪRA, æ, f. Agriculture. Syn. Cultura agri, cultio agri. Epith. Bona, uber, dulcis, digna. Phras. Agriculturæ operam dare, laudabile est, il est louable de cultiver la terre. Insudare, inservire agrorum cultui; dare, dicare, tradere se colendis agris; agricolam agere; ruri opus facere; exercere se opere rustico. Cf. Rus. Usus: Nihil agricultura melius, nihil libero homine dignius.

ĂGRĬPĔTA, æ, f. Partisan de la loi agraire. Syn. Agri competitor. Usus: Agripetas ejectos, concisos fuisse gaudeo.

ĂĬO, is, Dire. Syn. Affirmo, dico, loquor. Usus: Quid ergo Aius iste? Deus locutius, ait, qu’est-ce donc que cet Ajus? c’est le Dieu de la parole, dit-il. Cf. Affirmo.

ĀLA, æ, f. Aile, qua volant aves. Usus: 1. Alas extendere, protendere, étendre les ailes. 2. Transl. Turma, ordoque equitum, corps de cavalerie. Dextra, sinistra ala, l’aile droite, l’aile gauche. Alam alicui committere; alæ aliquem præficere. Alam hostis sinistram fregimus, dissipavimus.

ĂLĂCER et ĂLĂCRIS, e, gen. com. Prompt, agile, léger. Syn. Erectus, hilaris, paratissimus. )( Timidus, perterritus. Phras. Alacer juvenis est, ce jeune homme est actif. Lætus, erectus, inflammato animo juvenis est; fortis et animosus; impiger ad labores; vigor illi ingens juventæ inest, lætus illi, erectusque animus est; celsus et spe propinqua animosior est juvenis; alacer est et plenus spiritu; insigni alacritate juvenis est; strenuus suopte ingenio, celsus corpore, vultuque ita læto, ut quos in studiorum contentione nactus est æmulos, vicisse jam crederetur. Alacri est, parato et expedito ad omnia animo. Usus: Lætus et alacer ad tutandam rempublicam: ad hostes invadendos. Animus, vultus alacer. Feræ bestiæ, alacres, et erectæ ad nocendum. Vide hominem erecto, alacri, prompto, celso vultu huc illuc intuentem. Cf. Animus, Fortis.

ĂLĂCRĬTAS, ātis, f. Vivacité, ardeur. Syn. Lætitia gestiens, animi vigor, studium, cupiditas, nimia facilitas. Phras. Alacritate summa in prœlium eunt, ils vont au combat avec une grande ardeur. Inflammatis in prælium animis eunt; feroces et suopte ingenio, et adhortantium pleni vocibus pugnam capessunt. Juvante vigore vividi, alacres et spiritu pleni in hostem irruunt. Hostem excipiunt celsi corpore, vultuque ita læto, ut vicisse jam crederes. Usus: 1. Inanis alacritas non multum ab amentia differt. 2. Alacritatem afferre, mettre de l’entrain. Frequentia auditorum miram alacritatem dicenti affert, addit, fert; in dicente excitat. 3. Alacritatem tollere, enlever l’ardeur. Contra infrequentia dicentis alacritatem omnem eripit, aufert, delet, extinguit.

ĀLĀRĬUS, a, um, vel ĀLĀRIS, e, gen. com. Qui appartient aux ailes de l’armée. Alarios sociis remisit. Alariis utendum non duxit, cavaliers auxiliaires que l’on plaçait aux ailes.

[38]

ĂLAUDÆ, arum, f. La légion des Alaudes. Legio quædam Romana, ab Alauda ave, alouette, dicta. Usus: Alaudæ, cæterique veterani rem strenue gessere.

ALBĀTUS, a, um, Vêtu de blanc. Syn. Albo indutus. )( Atratus. Usus: Ipse epuli dominus albatus accumbebat.

ALBESCIT, Le jour commence. Syn. Fit album. Usus: Mare a sole albescit, albescente die.

ALBUM, i, n. Tableau, liste. Syn. Tabula, in qua nomina alicujus ordinis, vel res gestæ breviter notabantur, ut populo fieret copia. Usus: Album Senatorium, Judicum, Decurionum.

ALBUS, a, um. Blanc. Syn. Candidus. )( Ater, niger. Phras. Manibus est mire candidis, ses mains sont d’une extrême blancheur. Manibus est gypsatissimis; eximio est manuum candore. Albidis, cretatis, candidulis est manibus. Usus: Albus color DEO decorus. Ater, an albus sis, ignoro, de homine ignoto, et parum curando. Quasi albam avem, sic probum virum respiciunt.

ĀLĔA, æ, f. Jeu de dés; en gén. jeu de hasard. Syn. Omnis ludus, in quo temeritas et casus, non ratio, aut consilium valet, qualiest talorum et tesserarum. Usus: 1. In lustris, popinis, alea, vino, tempus ætatis omne consumere. Alea ludere. Alios in aleam provocare. Aleæ multum tempus tribuere. De alea condemnari, propter hunc ludum reddi infamen, être condamné comme joueur. 2. Fortuna, casus, chance, hasard. Aleam universi certaminis adire, subire. Aleam jacere, rem fortunæ arbitrio committere, confier tout au hasard, le sort en est jeté. Aleam sequeris, eventum fortuitum, non rationem. Cf. Fortuna.

ĀLĔĀTOR, ōris, m. Joueur. Syn. Aleæ cupidus, aleæ lusor. Usus: Domus erat aleatoribus plena.

ĀLĔĀTŌRĬUS, a, um, Relatif au jeu ou aux joueurs. Usus: Memorabantur damna aleatoria. Ritus aleatorii; Forum aleatorium, règle du jeu; académie des jeux.

ĀLES, ĭtis, m. et f. Oiseau. Aut adjective: qui a des ailes, ailé. Epith. Nuncius. Syn. Volucris. Usus: Aves, alites et oscines. Secunda alite, sous d’heureux auspices. Aves, angues alites.

ALGĔO, ea, alsi, ere, n. Avoir froid. Syn. Frigeo )( Æstuo. Adv. Facile. Usus: Militibus et algendum est sæpe et esuriendum. Cf. Frigeo.

ALGĬDUS, a, um, Froid, glacé. Syn. Frigidus. Usus: Regio, loca algida.

ĂLĬAS, Une autre fois. Syn. Alio tempore, aliquando. Usus: 1. De præterito: De his rebus et sæpe alias commemoravi, et tum maxime etc., autrefois, déjà. 2. De præsenti et futuro: Homo alias beatus, alias miser, tantôt heureux, tantôt malheureux. Homo alias modestus et temperans, du reste. Hoc ad te scribam alias subtilius, je vous écrirai plus en détail. 3. Adhibetur a Livio pro unquam: Non alias dux militi familiarior. Non alias tanta ad spectaculum multitudo confluxit. 4. Jungitur et cum interdum: Une autre fois. Tantôt.... tantôt. Geminatio verborum alias vim habet, interdum leporem, la répétition donne tantôt la force, tantôt l’agrément.

ĂLĬBI, Dans un autre endroit, ailleurs. Syn. In alio loco. Usus: 1. Nusquam alibi reperiri potuit, on n’a jamais pu le trouver autre part. 2. Alia in re, dans une autre chose. Nolo alibi, quam innocentia spem habere. Non alibi spes salutis est, quam in innocentia, il n’y a d’espoir de salut que dans l’innocence.

ĂLĬCŬBI, Quelque part, en quelque lieu.

ĂLĬCUNDE, De quelque lieu. Usus: 1. Ab aliquo loco, de quelque part. Alicunde discedere, venire. 2. Ab aliquo homine, de quelque personne. Non alicunde audivi, quam ex te.

ĂLĬĒNĀTĬO, ōnis, f. Éloignement, rupture. Syn. Defectio, diductio, animorum diversio. Epith. Nimia. Usus; Subita amicorum defectio, cognatorum alienatio res meas admodum perturbat.

ĂLĬĒNĀTUS, a, um, part. v. alieno. Égaré, troublé. Syn. Abhorrens, alienus, abalienatus. Phras. Alienatus mente, sensibus, vel a sensu est; il est hors de lui. Vix apud se est præ ira; vigilans dormit; vivus sanusque interit; animus illi abest: aberrat animus; aures, sensus animus peregrinantur; neque audit, neque prospicit satis oculis. Usus: Omnes sentiunt me ab illo alienatum. Animus alienatus et offensus.

ĂLĬĒNĬGĒNA, æ, m. Étranger. Syn. Alienus, peregrinus, externus, alia ex gente. )( Domesticus, indigena. Usus: Homo longinquus et alienigena. Dii, religiones alienigenæ. Hostes domestici, quam alienigenæ nocentiores.

ĂLĬĒNO, as, avi, atum, are, a. Vendre; éloigner; écarter. Syn. Abalieno, vendo, disjungo, avoco. Adv. In perpetuum, plane ab aliquo. Phras. Invidi te a me alienarunt, des envieux vous ont irrité contre moi. Mentem tuam a me averterunt; opera sua me a tua amicitia disjunxerunt; a tua me conjunctione avocarunt; offensionem tam gravem, tantam voluntatis commutationem attulere; te mihi immutarunt; animo mirandum in modum alienato, animo non amico reddidere, effecere, ut amici animum omnem de me[39] ejiceres. Æmulorum artes tuum a me studium alienavere; mentem tuam a me abjunxere, a caritate veteris amici te diduxere, distraxere. Cf. Infensus, Inimicus, Amicitiam dissolvo. Usus: 1. Cur vectigalia, cur a majoribus accepta alienas. Vendre, céder. 2. Juvenem illum non tam allicere volui, quam alienare nolui. Éloigner. 3. Mente alienari, delirare, devenir fou.

ĂLĬĒNUS, a, um, Étranger, qui est à un autre. Quod alterius est. Syn. Abhorrens, adversus, non amicus, discrepans, alienatus. Usus: Alieni homines. Alieno more vivere. Alienæ domi esse. Alienum ab aliquo animum habere, gerere. Non alienum erit, non absurdum, de ea re disputare, il ne me paraît pas hors de propos de discuter cette question. Alienum hoc est dignitate tua, majestate reipublicæ, alienum etiam tuis rationibus, et vivendi instituto, alienum ingenio tuo, étranger à vos habitudes. Alienissimo reipublicæ tempore, minime opportuno, temps malheureux. Aliena loqui, delirare, dire des choses extravagantes. Aliena agere, curare, s’occuper des choses d’autrui. Ad alienam causam accedere, aspirare; negotiis alienis se illigare, immiscere, immittere. Aliena melius videre, quam sua. Cf. Disjunctus, Discordo.

ĂLĬMENTĀRĬUS, a, um, Alimentaire. Syn. Ad alimenta pertinens. Usus: Lex alimentaria.

ĂLĬMENTUM, i, n. Aliment. Syn. Nutrimentum. Usus: Fruges et cætera alimenta. Cf. Cibaria, Annona.

ĂLĬO, Ailleurs, autre part (avec mouv.). Syn. In alium locum, ad aliam rem, in alium usum. Usus: Alio sermonem transferre. Alio responsionem derivare. Cupiditatem hanc tuam alio serves.

ĂLĬŌQUI et ĂLĬŌQUIN, D’ailleurs du reste. Syn. Alias, cæteroquin. Usus: Magnum delectum adhibeo, alioquin fallerer.

ĂLIPTES, æ, vel is, m. Celui qui frotte, qui parfume les athlètes ou les baigneurs. Syn. Unctor. Usus: Aliptæ virium et coloris rationem habent, les soins des chefs dans les écoles de lutte, ont pour objet les forces et le teint.

ĂLĬQUA, De quelque côté. Syn. Per aliquam partem, vel locum. Usus: 1. Cuperet aliqua evolare, evadere, si posset, il désirerait, s’il le pouvait, s’échapper quelque part. 2. Aliquo pacto, modo, par quelque moyen, de manière ou d’autre. Vereor, ne uxor aliqua resciscat.

ĂLĬQUAMDĬU, Quelque temps, pendant qqtemps. Usus: Athenis aliquamdiu restiti.

ĂLĬQUANDO, Autrefois; un jour à venir. Syn. Alias, nonnunquam, interdum; quodam, aliquo tempore, tandem. )( Nunquam, Phras. Erit aliquando ut me vindicem, il viendra enfin le temps de la vengeance. Lucebit, illucescet ille dies; veniet illud tempus; lucem illam aliquando videbimus; diem aliquando illum sol afferet mortalibus, quo pœnas de te sumam. Usus: Collegi me aliquando, enfin je repris courage. Sit aliquando discordiarum finis. Non diffido, fore aliquando, ut etc.

ĂLĬQUANTO, Un peu. Syn. Paulum. Usus: Aliquanto ante diluculum profectus est.

ĂLĬQUANTŬLUM, Un peu. Syn. Paululum, paulum, nonnihil, leviter, paulisper, aliqua ex parte, aliquid. Usus: Aliquantulum deflectere de itinere, de recto.

ĂLĬQUANTUM, Un peu. Syn. Paulum. Usus: Lectis tuis litteris aliquantum acquievi. Cf. Aliquantulum.

ĂLĬQUANTUS, a, um, Assez grand. Syn. Mediocris. Usus: Timor aliquantus, sed spes amplior.

ĂLĬQUIS, qua, quod et quid, Quelque. Syn. Quidam, quispiam, ullus, nonnullus, unus aliquis, non nemo. In plur. Aliquot, pauci. )( Nullus. Usus: Alicui succensere aliquid. Exime unum aliquem ex mense diem. Confugere ad unum aliquem virtute præstantem. Quid mihi ut alicui Græculo insultas?

ĂLĬQUO, Quelque part (avec mouv.). Syn. In aliquem locum. Usus: Aliquo profugit militatum.

ĂLĬQUOT, Quelques-uns. Nomen numerale. Usus: Accepi a te aliquot epistolas.

ĂLĬQUŎTĬES, Quelquefois. Adv. Numer. Usus: Hanc causam aliquoties apud te egi; semel, atque: iterum egi.

ĂLĬTER, Autrement. Syn. Secus alio modo, non eodem modo, non perinde, alia ratione, multo secus. Phras. Aliter se res habet, la chose est tout autre. Commutata ratio est; versa sunt omnia; longe alia fortuna, aliis initiis, ac ominibus agendum est; omnia contra opinionem acciderunt. Usus: 1. Aliter evenit, atque putaram. Eadem somnia aliis aliter evadunt. 2. Alioquin, autrement. Aliter amicitiæ stabiles esse non possunt, autrement aucune amitié ne peut être solide. Jus æquabile sit, oportet, aliter jus non esset.

ĂLĬUNDE, D’un autre lieu. Syn. Ex alio loco, ex alia re. Phras. Aliunde hoc descripsisti, vous avez pris cela ailleurs, c. à d., vous l’avez copié. Ex alieno largiris; non ex tuo sensu deprompta est hæc oratio; ex alieno opere accersita. Hoc quidem translatitium et adventitium auxilium est. Sermo[40] tuus insititius est, et inductus. Usus: Non poteras scire aliunde. Pro alioquin, Barbarum est.

ĂLĬUS, a, ud, Autre. Syn. Non idem, reliquus, alter, diversus. Usus: Aliud ex alio peccat, il fait fautes sur fautes. Me quotidie aliud ex alio impedit. Alius alio melior est. Res eadem aliis atque aliis effertur verbis. Ex alio alia nexa sunt. Alia solis lux est, et lychnorum. Aliud mihi respondes, ac rogo. Alium me esse censes, atque olim fui. Nihil aliud ago, nisi ut cives mei salvi sint. Quæ est alia pœna, præter mortem?

ĂLĪUSMŎDI, D’une autre manière. Syn. Rationis disparis, alterius, dissimilis. Usus: Res aliusmodi est, ac putatur.

ALLĀBOR, eris, lapsus sum, labi, d. Se glisser vers, arriver à. Syn. Accedo, accido, adhæreo. Usus: Humor allapsus extrinsecus.

ALLĂTRO, as, avi, atum, are, a. Aboyer après. Usus: Transl. Aliquem, alicujus magnitudinem allatrare, per invidiam criminari, se déchaîner contre l’élévation de quelqu’un.

ALLECTO, as, are, a. Inviter, attirer. Syn. Allicio, prolecto, blande invito. Usus: Vani homines assentationem ipsi invitant, et allectant Cf. Allicio.

ALLĒGĀTĬO, ōnis, f. Envoi, députation. Syn. Privata legatio. Epith. Difficilis. Usus: Ad hunc hominem omnes allegationes difficiles, omnes aditus ardui sunt, et occlusi.

ALLĒGO, as, avi, atum, are, a. Envoyer, députer. Syn. Lego, mitto privati negotii causa. Usus: Amicos allegare ad rem conficiendam.

ALLĒGŎRĪA, æ, f. Allégorie. Tropus Rhetoric. Usus: Multæ Allegoriæ obscurant et enervant orationem.

ALLĔVĀMENTUM, i, n. Soulagement. Syn. Allevatio, remedium. Usus: E meis malis nullum allevamentum spero.

ALLĔVĀTĬO, ōnis, f. Soulagement, consolation. Syn. Allevamentum. Usus: In meis malis sine ulla allevatione permaneo. Cf. Levamentum.

ALLĔVO, as, avi, atum, are, a. Soulager, consoler. Syn. Leve facio, lenio, mitigo, levo, levamento sum, levationem affero. Usus: Allevor, cum tecum per litteras loquor, je me console en vous écrivant. Tuæ litteræ meas sollicitudines allevant, leniunt, demulcent. Cf. Levo, Recreo.

ALLĬCĬO, is, lexi, lectum, ere, a. Attirer. Syn. Allecto, invito, capio, capto, prolecto, traho, duco, attraho, pellicio, permulceo, induco, excito, titillo, illicio. )( Alieno, avoco. Phras. Invitat, atque allicit incautam juventutem voluptas, la volupté invite et attire la jeunesse inconsidérée. Suis illecebris voluptas ad omne dedecus trahit, rapit. Multa habet invitamenta libido, multas illecebras, quibus ad cupiditatem impellit juventutem. Quot juvenes voluptate, ut objecta esca, pelliciuntur? Ad hanc illecebram quis non commovetur? non æstuat? Quis non inescatur delinimentis vitiorum? Illecta et inflammata cupiditate juventus facile rapitur ad illicita. Voluptas in rudibus animis magnum commovet desiderium; cupiditatem vehementer incitat ac inflammat. Ætatis primæ fervor cupiditati imprimis opportunus est, quam voluptas injicit. Voluptas mirum quantum illecebris suis juventutis animos afficit, ac incendit. Proritat hæc pestis rudes maxime annos, atque ad cupiditatem excitat et impellit. Irretit, delinit omnium quidem, sed juvenum præcipue mentes voluptas. Cf. Attraho. Usus: Hominum studia ad suas utilitates allicere.

ALLĬDO, is, lĭsi, lĭsum, ere, a. Heurter contre, briser. Syn. Impingo, incurro, affligo. Usus: Navis in scopulos allisa. In amicorum damnationibus allisus. Cf. Impingo.

ALLĬGO, as, avi, atum, are, a. Lier à, attacher à. Syn. Adstringo, obstringo, stringo, ligo, devincio. )( Solvo. Usus: 1. Alligare ad columnam, ad palum, lier à une colonne, à un poteau. 2. Transl. Aliquem stipulatione, beneficio alligare, lier qqn par un contrat, par des bienfaits. Scelere se alligare, se rendre coupable d’un crime.

ALLĬNO, is, lēvi, lĭtum, ere, a. Mettre un enduit sur, communiquer. Syn. Lino, aspergo. Usus: His sententiis nullæ sordes videbantur allini posse, on ne pouvait plus flétrir cette sentence.

ALLĬUM, ii, n. Ail. Usus: Fessis messoribus allium medetur.

ALLŎCŪTĬO, ōnis, f. Allocution, paroles de consolation. * Usus: Allocutione solari languentes.

ALLŎQUĬUM, ii, n. Entretien, paroles de consolation. Syn. Allocutio. Usus: Blando, benigno alloquio, comitate invitandi, beneficiisque sibi aliquem conciliare.

ALLŎQUOR, eris, lŏcūtus sum, loqui, d. Parler à qqn; s’entretenir. Syn. Affari, compello, appello; sermonem cum altero jungo, habeo. Phras. Aspere allocutus est hominem, il lui adressa durement la parole. Verbis vehementioribus prosecutus hominem est; duris appellavit: asperius, verbis gravibus in hominem invectus est. Verbis in hominem incurrit, incursavit sane asperis; acriter, vehementer, acerbe hominem apellavit; multos severitatis aculeos emisit in hominem; multa dixit aspere, multa petulanter et contumeliose, Verbis accepit hominem haud sane[41] mollibus, omni verborum importunitate in hominem se concitavit, acriter, acerbe inclamavit, interpellavit hominem. Usus: Te nunc alloquor, Africane. Cf. Loquor.

ALLŬBESCO, is, lubui, lubitum, ere, n. Commencer à plaire. * Usus: Nunc mihi allubescit primulum. Cf. Libet.

ALLŪDO, is, ludi, lusum, ere, n., nonnunquam a. Badiner, plaisanter. Syn. Ludere, et quod dictum, alio referre. Usus: Galba varie et copiose alludens, varias similitudines afferebat. Alludere ad mulierem.

ALLŬO, is, lui, ere, a. Baigner, arroser. Syn. Juxta fluo. Usus: Fluvius mœnia alluit; mare terras.

ALLŬVĬO, ōnis, f. Alluvion. Syn. Eluvies. Usus: Alluvionum jura, droits d’alluvion.

ALMUS, a, um, Sacré, auguste. Syn. Sanctus, augustus. Usus: O fides alma! quo te terrarum recepisti?

ĂLO, is, alui, alĭtum vel altum, ere, a. Nourrir. Syn. Educo, nutrio, pasco. Differ. Nutrire parvulorum, alere adultorum. Adv. Copiosius. Phras. E prædiis alitur, son champ le nourrit. Prædiorum fructibus sustinetur, spiritum et vitam ducit; vitam propagat. Habet quasi nutriculas prædia. Ager educator et altor illum nutricatur. Alimenta prædiis expedit. Lacte, atque pecore vivit, vitam tolerat. Curandis agnis victitat, victum sibi quærit. Prædiorum fructus alimenta illi subministrant; victum præbent; opportuna illi vitæ subsidia conferunt, adjiciunt. Usus: 1. Alere exercitum, magnas copias, entretenir une armée. 2. Transl. Augere, fortifier, soutenir, animer. Impunitate alitur hominum improborum audacia, spes, furor. Hominis mens discendo, ingenium exercitatione, dicendi assiduitate, verborum copia alitur et crescit.

ALPES, ium, f. les Alpes. Usus: Alpium vallum, murum contra transgressionem Gallorum natura objecit. Cf. Mons.

ALSĬUS, Comp. de l’in. Alsus. Plus frais. Usus: Antio nihil quietius, nihil alsius.

ALSUS, a, um, Frais. Syn. Frigidus.

ALTĀRE, is, n. Autel. Syn. Ara. Epith. Religiosum, religiosissimum. Usus: Altaria religiosissima diis struere. Ab altaribus abstrahere. (Altare portatile, Vulg. autel portatif. Syn. Altare temporarium, mobile).

ALTE, Haut, en haut. Syn. Sublime. Usus: Alte extollere manum. Alte cadere.

ALTER, terius, Autre. Usus: Et altera dies intercessit, cum etc. Numa alter a Romulo rex. Alterius crudelitate oppugnor, alterius blanditiis. Necesse est, ut sit alterum e duobus, aut etc. Primo, altero, tertio die senatus habitus est. Alter adjutus ab altero. De amico intimo, un autre moi-même. Ad te, tanquam ad alterum me proficiscar.

ALTERCĀTĬO, ōnis, f. Altercation, dispute. Syn. Jurgium, lis, contentio, concertatio, disceptatio, forensis dimicatio. Epith. Magna, inutilis. Usus: 1. Altercationem cum altero quærere, aucupari, chercher querelle à qqn. 2. Habere altercationem maximis clamoribus, se quereller à grands cris. Orta est mihi cum illo gravis altercatio. Dies multi altercationibus consumpti. Fregi illum altercatione. Cf. Controversia, Dissidium, Rixa.

ALTERCOR, aris, atus sum, ari, d. Se quereller. Syn. Rixor, litigo, contendo. Phras. Altercatus sum graviter cum adversario, j’ai eu une violente dispute avec mon adversaire. Contentionem suscepi maximam; verborum rixa non levis contracta est; altercatio orta mihi gravis est; contentio non mediocris mihi erat. Enata est gravis altercatio mihi cum adversario; altercationem habui difficilem. Ex causa non magna altercatio ingens facta est. Usus: Cum Vatinio altercari incipit. Cf. Contendo, Dissideo.

ALTERNUS, a, um, L’un l’autre, alternatif. Syn. Quod vicissim fit, aut vicissitudinem habet. Usus: Epigramma alternis vicibus longiusculis. Alterni pedes ex iambis sint. Alternis verbis, altero quoque verbo. Alterna capita sibi contraria. Alternis, absolute subintell. vicibus, annis, diebus.

ALTĔRŬTER, utrius, l’Un ou l’autre. Syn. E duobus alter. Usus: Si in alterutro sit peccandum, malim videri nimis timidus, quam parum prudens. Alterutrum tibi eligendum est, il vous faut choisir l’un ou l’autre.

ALTĬTŪDO, ĭnis, f. Hauteur, élévation. Syn. Celsitas, excelsitas. Epith. Infinita, miranda, concava. Usus: 1. Arborum, montium altitudo. 2. Labes agri ad infinitam altitudinem descendit. Latumiæ opus ingens in mirandam altitudinem depressum, carrière d’une profondeur immense. Maris altitudo, abîmes de la mer. 3. Transl. Animi, fortunæ gloriæ altitudo. Altitudo et elatio orationis. Cf. Altus.

ALTOR, ōris, m. Celui qui nourrit. Syn. Educator. Usus: Omnium rerum seminator et altor Deus.

ALTRINSĔCUS, De l’autre côté. * Syn. E regione, ex altera parte. Usus: Assiste altrinsecus.

ALTRIX, ĭcis, Celle qui nourrit. Syn. Nutrix, educatrix, alumna. Usus: Terra patria, altrix nostra.

ALTUM, i, n. La pleine mer. Usus: Tempestate in alto jactantur nautæ. Ex alto emergere.

ALTUS, a, um, Haut, élevé. Syn. Sublimis, excelsus, celsus, erectus, editus, excitatus humo. )( Abjectus, humilis. Phras. 1. Turris est altissima, cette tour est fort élevée.[42] Turris in magnam altitudinem evecta; situ et opere multum edita, in ingens fastigium elata. 2. Vienna altissimis ædibus est conspicua, Vienne est remarquable par la hauteur de ses édifices. Vienna cœnaculis sublata, atque suspensa latissime eminet; ædibus editissimis, in altitudinem ingentem elatis, late eminentibus constructa; ædibus ad eximiam altitudinem perductis, mira altitudine ædium urbes cæteras superat, et excedit. 3. Alto vir animo es, et excellenti, vous avez une âme noble et magnanime. Vir sapiens es, et alta quadam mente præditus; nihil times, nemini cedis; altum quiddam spiras; invictum semper, et ad altiora quædam, et magnificentiora te natum meministi. Altum te natura videlicet, et humana despicientem genuit. Alta spectas, virtutis gloria ad cœlum te effers. Animo es super humanum fastigium elato; supra fortunam animos geris. Usus: 1. Sua virtute pervenire in altiorem locum, parvenir par son mérite aux plus hautes dignités. Virtus altissimis defixa radicibus. Cœli altissimus complexus. 2. Transl. Ad animum: Alta mens; humanarum rerum alta quædam despectio. Alta et exaggerata oratio. Altus et excellens vir. Nihil nisi altum, et magnificum suscipere, moliri. Cf. Excelsus, Animus.

ĂLUMNUS, i, m. Qui est nourri, enfant, élève. Syn. Qui alit, quique alitur; discipulus. Usus: Eloquentia bene constitutæ civitatis velut alumna est, et nutrix. Platonis, disciplinæ Platonicæ alumnus. Cf. Discipulus.

ĂLŪTA, æ, f. Peau molle. Syn. Pellis mollior. Usus: Pellis pro velis, alutæque molliter confectæ.

ALVĔĀRĬUM, ii, n. Ruche d’abeilles. Usus: Apes in alvearium concesserant.

ALVĔŎLUS, i, m. Petite cavité; petit damier, table à jouer. Syn. Tabula, in qua tesseris, aut talis luditur. Usus: Ludum quærere, alveolum poscere.

ALVĔUS, i, m. Excavation, cavité; baignoire. Syn. Vas amplum, quo in balneis utebantur. Usus: In alveum descendere.

ALVUS, i, f. Ventre. Syn. Venter, intestina; uterus. Epith. Multiplex, tortuosa. Usus: 1. Mater alvo filium continet. 2. Alvum ciere, medicamentis citare, movere, lâcher le ventre. 3. Alvum laxare, solvere, purgare dejicere, aller à la selle. 4. Alvum mollire, bonam facere, ventre lâche. 5. Alvum fluentem sistere, tardare, inhibere, arrêter le flux de ventre. 6. Astricta alvo esse, être constipé. Suppresso ventre alvum consistere; venter non reddit, non excernit. 7. Alvo esse fusa, citata, resoluta; alias: dejectionibus laborare, avoir le flux de ventre. Citata alvo exerceri; accidere frequentem alvi dejectionem; ventre esse liquido. 8. Ire ad alvum subtrahendam, alias: ire ad requisita naturæ; ire, quo saturi solent; naturæ parere; ventris causa de medio abire; ad necessaria secedere; ad reddenda ciborum onera se subducere, aller à la selle.

ĂMĀBĬLIS, e, gen. com. Aimable. Syn. Amore dignus, suavis, omnibus jucundus. Phras. Amabilis est; dignus qui diligatur, qui ametur, il est aimable. Sunt in eo multa, quæ amorem conciliant; possidet, quæ ad colligendam benevolentiam valent. Ad alliciendas voluntates, ad animos adjungendos, ad comparanda hominum studia nihil desideres, nihil in eo requiras, nihil deesse dicas. Causas amoris in eo plurimas, odii nullas invenio. Amandus est propter multas suavitates, ingenii, officii, humanitatis. Ejus suavitates, virtutes ipsi studium hominum adjungunt, pariunt, gratiam comparant, adipiscuntur. Ferreus sit, qui illum non amet. Aversus ab omni humanitate, expers humanitatis, prorsus homo non sit, qui illum amore non prosequatur. Nihil non est in eo, nulla non re commendatur, quæ homines ad illum amandum alliciat, qua ab omnibus gratiam ineat, qua adjungere sibi hominum benevolentiam possit. Nulla in eo desideres animi bona, ornamenta, quibus benevolentia colligitur. Usus: Virtute nihil amabilius. Mores, homines amabiles.

ĂMĀBĬLĬTER, Avec amour. Syn. Animo amico, suaviter, humaniter.

ĂMĀBO, De grâce, je te prie. Syn. Si me amas, rogantis est. Usus: Exspecta, amabo, dum te conveniam. Amabo te; incumbe in eam rem.

ĂMANDĀTĬO, ōnis, f. Éloignement, exil. Syn. Relegatio, rejectio. Usus: An hæc rusticana vita relegatio, atque amandatio appellabitur.

ĂMANDO, as, avi, atum, are, a. Éloigner, reléguer, exiler. Syn. Ablego, relego, removeo, dimitto, mitto. Usus: Amandato Catone, Tullio expulso.

ĂMANS, antis, part. v. amo. Qui aime. Syn. Observans, studiosus, fautor, benevolus. Usus: Ad nos tui amantissimos veni. Nemo me tui amantior. Lenissimis et amantissimis verbis accipere.

ĂMANTER, En ami, tendrement. Syn. Peramanter, studiose, prolixe. Usus: Valde hoc velim, amanter, diligenterque conficias. Conjunctissime et amantissime vivere cum aliquo.

ĂMĀRUS, a, um, Amer. Syn. Sapore præditus dulci adverso. Usus: 1. Sensus indicat dulce, et amarum, les sens nous indiquent qu’une chose est douce ou amère. 1. Transl. Calamitosus, insuavis, morosus, désagréable, pénible. Amariorem me et stomachantem omnia senectus facit.

ĂMĀSĬUS, ii, m. Amant. * Syn. Amator.[43] Usus: Miserrimum hunc hodie habebo amasium.

ĂMĀTOR, ōris, m. Qui aime, ami de. Syn. Amicus, cultor. Epith. Acer, antiquissimus, communis. Usus: 1. In bonam partem: Sapientiæ me amatorem profiteor. Ciceronis amatores. 2. In malam partem: An tu amatorem, non adulterum dices? Amatores puerorum.

ĂMĀTŌRĬE, Avec amour, passionnément. Syn. Amatorum more. Usus: Amatorie scripta, dicta.

ĂMĀTŌRĬUS, a, um, Qui concerne l’amour, qui inspire l’amour. Syn. Quod ad amorem pertinet, vel allicit. Usus: Amatorius sermo. Amatorium carmen.

AMBĀGES, um, f. Détours, sinuosités; ambiguité. Syn. Circuitio, anfractus, inflexus Mæandri, diverticula, inflexiones. Usus: Ambages fidei fallendæ exquirere.

AMBĬGO, is, ere, a. Douter, disputer. Syn. Dubito, in controversiam voco, adduco, discepto, in dubium traho, revoco. Usus: Ambigunt agnati cum hærede, les parents sont en discussion avec l’héritier, disceptant. Ambigere de re aliqua. Hoc inter nos ambigitur. Ex contrariis scriptis ambigere aliquid. Cf. Dubito, Dubium, Controversia.

AMBĬGŬE, D’une manière douteuse, équivoque. Syn. Dubie. Usus: Ambigue dicta, scripta, posita, dividenda sunt et explananda.

AMBĬGŬĬTAS, ātis, f. Équivoque, obscurité. Syn. Anceps, dubia, incerta, multiplex verborum potestas; verba media et suspensa; quæ in duas vel plures sententias trahi possint Usus: Nominum ambiguitas in multos errores inducit. Cf. Dubitatio.

AMBĬGŬUS, a, um, Ambigu, incertain, équivoque, douteux. Syn. Anceps, dubius, incertus, obscurus, multiplex, perplexus. )( Perspicuus. Usus: Non habeo ambiguum, je ne balance point. Oracula obscura, ambigua. Ex ambiguo dicta existunt argutissima. Invidiæ nomen ambiguum. Cf. Dubius, Perplexus.

AMBĬO, is, ivi, vel ii, itum, ire, a, nonnunquam n. Entourer, briguer. Syn. Circumeo, vel prenso. Adv. Valde, vicatim. Phras. Consulatum artibus parum honestis ambit, il se sert de moyens peu honnêtes pour briguer le consulat. Quibus artibus sibi viam ad consulatum muniat, quod iter affectet, video. Summa ambitione, honoris contentione, ambitu contendit. Circuit et prensat Patres juxta, ac tribules. Est in illo summa honoris contentio; ambitus illi est in petendis honoribus incredibilis. Nullum in prensando studium prætermittit; in prensandis, appellandis Patribus studium adhibet maximum. In aucupandis magistratibus nullos scopulos, nullos casus pertimescit; aureis retibus venatur imperium. Honoribus operam dat, sed artibus parum decoris. Honorum in republica nullus est, quem non appetat, ad quem non aspiret, il n’y a point de dignité qu’il n’ambitionne. Usus: 1. Lunæ cursus terram proxime ambit, la lune fait sa révolution autour de la terre. 2. Prensare, petere, solliciter. Si comitia in senatu haberi placet, petamus, ambiamus.

AMBĬTĬO, ōnis, f. Sollicitation, brigue. Syn. Ambitus, studium cupiditasque honorum. Epith. Levis, major, miserrima, nimia, perniciosa, popularis, summa, timida. Usus: Ambitione labi, ardere. In tuo favore mea ambitio nititur.

AMBĬTĬŌSĒ, Par brigue; avec faste. Syn. Cum ambitione. Usus: Provinciam ambitiose petere. Facere aliquid, fovere aliquem ambitiose.

AMBĬTĬŌSUS, a, um, Ambitieux. Syn. Ambitione plenus, honorum cupidus. Phras. Vir est ambitiosus, avaritia gloriæ, et honoris cupiditate insatiabili, c’est un ambitieux, un intrigant. Ambitioni servit perdite, ardet infinita honorum cupiditate, in honorum studio pene modum nescit, ad ambitionem toto pectore incumbit, fertur incredibili gloriæ cupiditate; honorum nusquam illi satis est, honoris est supra modum appetens. Cf. Ambio, Gloria, Superbus, Arrogans. Usus: Amicitiæ ambitiosæ, in quibus assentationis plurimum, nihil rei. Homo minime ambitiosus.

AMBĬTŬS, ūs, m. Circuit, détour; ambition. Syn. Conversio, circuitus, orbis; ambitio, ambitionis crimen. Epith. Contractus et brevis, et vehemens verborum, immanis, infinitus, par, perfectus, completusque verborum, rotundus, totus verborum, argutus, certusque et circumscriptus verborum. Usus: 1. Ambitus domus, le tour de la maison. Rotundi stellarum ambitus. 2. Circuitus verborum, périodes. Comprehensio, et ambitus ille verborum, quem periodum vocamus. 3. Ambitio, ambition. Accusari, damnari ambitus.

AMBŬLĂCRUM, i, n. Promenade couverte, galerie, allée d’arbres. Syn. Locus in ædibus ad deambulandum accomodatus.

AMBŬLĀTĬO, ōnis, f. Promenade. Epith. Aurea, meridiana, inferior, pomeridiana, compitalitia. Usus: 1. Ambulandi actio, promenade, action de se promener. Constituimus inter nos, ut ambulationem ruri conficeremus. 2. Locus ambulationis, promenade, lieu où l’on se promène. Nostram ambulationem, quæso, invisas. Hedera intercolumnia ambulationis convestit. Nondum absoluta est ambulatio, nondum sub tecto.

AMBŬLĂTĬUNCŬLA, æ, f. Petite promenade. Epith. Tecta. Usus: Cum una ambulatiuncula, et sermone nostro delicias urbis omnes non permutavero.

[44]

AMBŬLO, as, avi, atum, are, n. Se promener. Syn. Deambulo, inambulo, obambulo, deambulationem perago, spatior, eo, decurro, abeo, iter facio, contendo, pedibus peragro. Adv. Artificiose, contentius, recte. Usus: Ambulare in sole. Ambulare lente, ut philosophi. Intra diem plura passuum millia ambulare. Xerxes, juncto classibus Hellesponto, Athoque perfosso, maria ambulavit, terram navigavit.

AMBŪRO, is, bussi, bustum, ere, a. Brûler autour, consumer. Usus: Num tu ex ambustis fortunarum mearum reliquiis spolium petes? Vicina Cremona incendio ambusta, Mantua tamen salva evasit.

ĀMENS, entis, gen. omn. Troublé, égaré, insensé, fou. Syn. Insanus, mente motus, perturbatus. Phras. Homo excors, omnibus consiliis præceps ac devius, mente captus, alienatus mente, amentia præceps, obcæcatus; prolapsus in furorem, mente paulum imminuta animo parum validus, mente orbatus. Usus: Homo amentissimus, vecors, ac consiliis omnibus præceps, ac devius. Cf. Insanus.

ĀMENTĀTUS, a, um, Garni d’une courroie. Syn. Loris religatus ad acrius feriendum. Usus: 1. Hastæ amentatæ. Javelot garni de sa courroie. 2. Transl. Argumenta amentata præclari oratoris lacertis viribusque contorta, arguments tout prêts.

ĀMENTĬA, æ, f. Démence, folie. Syn. Insania. Epith. Civilis, magna, mira, præceps, singularis, summa, tanta. Phras. Hic homo in amentiam incidit, cet homme est devenu fou. A se, a mente discessit; ad insaniam redactus est; impulsus, prolapsus in furorem est: mens reliquit hominem; injecta illi amentia est. Amentia incredibilis hunc hominem tenet, un trouble incroyable s’est emparé de lui. Amentia flagrat, torquetur, rapitur, tenetur, excæcatur plane insolita, alienata penitus mente est. Cf. Amens, Alienatus, Furor, Insania, Stultitia. Usus: Amentia est animi affectio lumine mentis carens. Qua amentia inductus hoc egisti?

ĂMĪCA, æ, f. Amie, amante. Syn. Mulier amata. Usus: Alcibiades amicæ amiculo tectus. Septem currus amicarum plenos secum trahebat Verres.

ĂMĬCĒ, En ami. Syn. Benevole, familiariter, animo amico, et conjunctissimo. Usus: Vivere simpliciter, vitæque hominum amice. Quod tantum mihi tribuis, facis, fecistique sane amice.

ĂMĬCĬO, is, cui, vel xi, ictum, ire, a. Couvrir d’un vêtement, envelopper. Syn. Vestio, operio. Usus: Amictus toga purpurea.

ĂMĬCĬTĬA, æ, f. Amitié. Syn. Benevolentia, conjunctio, familiaritas, necessitudo; vetus et assiduus inter æquales usus, ac vitæ consuetudo; jucunda vitæ, atque officiorum omnium societas, amabilissimus amicitiæ nexus; amoris vinculum arctissimum; omnes amicitiæ necessitudines; conjunctionis, ac necessitudinis vinculum; benevolentiæ conjunctio; familiaritatis nexus; summa voluntatum consensio. Epith. Adjutrix virtutum, comes vitiorum, afflicta, non solum ampla, sed etiam jucunda, concors, conjunctior, consularis, desiderata, ditior, et affluentior, firmior, bona, gratuita, insignis, intempestiva, inveterata, justa veraque, magna, uber, jucundissima, molesta, naturalis, non brevis et suffragatoria, sed firma et perpetua, pulcherrima et maxime naturalis, pyladea, remissior, et liberior, et dulcior, et ad omnem comitatem facilitatemque proclivior, sancta, summa, vetus, vetusta, vulgaris aut mediocris, vera et perfecta. Phras. 1. Amicitiam contrahere, contracter amitié. Amicitiam cum aliquo appetere, expetere potentum amicitias, gratiam et amicitiam petere; adrepere sensim, applicare se ad alterius amicitiam; insinuare se in potentum amicitiam; adjungere se, conferre, aggregare ad alterius amicitiam; amicitiam sibi parare, comparare, conciliare; in consuetudinem alterius se dare, insinuare, immergere; amicitiis multorum implicari; amicitias sibi parere, gignere, jungere, conjungere, instituere; consuetudine alterius se implicare, devincire, jungere; amicitiæ fores sibi aperire; consuetudinem jungere cum altero; amicitiam conglutinare, conjugare, constituere; colligere, contrahere consuetudinem cum altero; amicitiæ et societatis vinculo se adstringere; incipere, conflare amicitiam; coire societatem cum altero; amicitiam sequi, ad amicitiam accedere; alterius amicitiæ se dedere ac devovere, sancire; ferire, percutere fœdus amicitiæ; amicitiæ fœdere se devincire. 2. In amicitiam alicujus venire, devenir ami de quelqu’un. In amicitiam accipi, recipi, adjungi; in familiaritatem alterius venire, pervenire; adscribi ad alterius amicitiam; inire cum altero societatem; jungi amicitia; incidere in improborum hominum amicitiam; familiaritatem alterius penitus intrare, consequi; amicitiam adipisci; in familiaris amicitiæ jura adduci. 3. Amicitiam habere cum altero, être lié d’amitié avec un autre. Necessitudo intercedit mihi cum illo, et vetus amicitiæ usus; necessitudo mihi cum illo constituta dudum est; est mihi amicitia, consuetudo, hospitium cum illo; amicitiam gero, habeo cum illo; intime utor homine; societatem habeo cum illo firmam ac perpetuam; intima illi familiaritate conjunctus sum; locum amicitiæ non infimum tenet apud me; est mihi cum homine magnus usus, vetus cunjunctio; conjunctissime et amantissime inter nos vivitur; arcta familiaritate hominem complector; longa consuetudine devinctum teneo hominem; mutua benevolentia implicatum habeo;[45] conjunctus sum longo familiaritatis usu; inveterata mihi cum illo est amicitiæ fides; perpetua gratia atque amicitia mihi cum illo est. 4. Amicitiam observare, garder l’amitié. Amicitiam colere, servare, retinere; obsequio amicitiam tueri; amicitiam præstare; necessitudinem colere, conservare; uno tenore fidem colere; in amicitia et fide manere, permanere. Par voluntas, ab unoquoque nostrum redditur, et accipitur. Amicitiæ nostræ fides sanctior est, quam ut malevolorum sermonibus labefactetur. Amicitiam gerimus non modo officiosam, sed veram et concordem. 5. Amicitiam firmare et augere, entretenir, augmenter l’amitié. Amicitiam confirmare, firmiorem facere, reddere; in amicitia provehi; firmare obsequio gratiam; concordiam in perpetuum firmare; consuetudinem facere majorem; id agere, ut amicitia non modo vigeat, sed crescat, accrescat. 6. Amicitia minuitur, l’amitié décroît. Claudicat amicitia nostra, labefactatur sensim malevolorum sermonibus, et elevatur. Vacillat, inclinat amicitiæ nostræ stabilitas. Satietas quædam amicitiæ subit. Multis rebus quotidie violatur amicitia nostra. Non respondet animus tuus in amicitia meo. Non eum præstas animum mihi, quem debes. Parem in me benevolentiam non commonstras. Tuus in me amor cum meo conferendus non est; longe inferior meo est; longe infra est. Non es mutuo erga me animo; non æque, atque ego, animatus es. Conjunctio illa vetus, ac jucunda multum a te imminuitur, perfringitur, ac labefactatur. 7. Amicitiam abrumpere, rompre une amitié. Disrumpere, discindere, dissociare, dissolvere, dissuere, præcidere, extinguere, tollere, evertere amicitiam; deserere jus amicitiæ, spernere, negligere; extinguere necessitudinem pristinam; amicitiam dimittere, deponere, excludere; in inimicitiam convertere; ab amico se abrumpere; ab amicitia se removere; caritatem, conjunctionem dirimere; a conjunctione animos avocare; collectam diu gratiam momento effundere; amabilissimum amicitiæ nodum tollere; renunciare alteri societatem, hospitium, amicitiam; finem gratiæ ponere; amicitias diducere cohærentes; gratiam alterius repudiare, recusare; totum se ab amicitia alterius avertere; refugere a pristina consuetudine; ab amicitia deficere; sejungere se a veteri societate; conjunctionem solvere, amorem ex animo penitus ejicere. 8. Amicitiam redintegrare, renouveler, rétablir l’amitié. Redire cum altero in gratiam; renovare, redintegrare pristinam consuetudinem; gratiam novo beneficio redimere; ad gratiam et amicitiam receptum habere. Cf. Amicus, Familiaritas, Necessitudo, Inimicitia. Usus: Amicitia est omnium divinarum, humanarumque rerum cum benevolentia et caritate summa consensio. Amicitia nihil majus, uberius, jucundius. Hæc amicitia, hæc conjunctio, hæc jucundissima vitæ, atque officiorum omnium societas fictis sermonibus, falsis criminibus, sæpe dirimitur.

ĂMICTUS, a, um, Vêtu, recouvert. Syn. Vestitus, indutus, tectus, opertus. Usus: Amictus lana, toga purpurea, pallio, amiculo.

ĂMICTŬS, ūs, m. Toute espèce de vêtement extérieur. Usus: Imitari alicujus amictus statum, aut motum, imiter qqn dans sa manière de porter la toge ou d’en disposer les plis. Cf. Vestis.

ĂMĪCŬLA, æ, f. Amante. Syn. Amica. Usus: De amicula rixari.

ĂMĬCŬLUM, i, n. Petit vêtement. Syn. Palliolum, vestis. Epith. Aureum, frigidum, grave. Usus: Dionysius aureum Jovi detraxit amiculum.

ĂMĪCŬLUS, i, m. Cher petit ami. Syn. Amicus.

ĂMĪCUS, i, m. Ami. Syn. Necessarius, familiaris. )( Inimicus. Differ. Amator, in malam, Amicus in bonam partem accipitur. Epith. Amans et observans, antiquior, antiquissimus, benevolus, blandus, bonus, communis, firmus et fidelis, fortior, fortis, gravissimus, satis honestus, indignus fortuna aliqua, infidus, insolens, lepidus, locupletior, magnus, mediocris, multo justior, officiosissimus, paternus, ac pernecessarius, præceps, privatus, prudens, recens, simplex et communis, et consentiens, studiosus, observans, suavis, verus, vetus, voluntarius. Phras. 1. Amicus meus est, il est mon ami. Multis annis illo utor familiariter; est ex domesticis meis, et intimis familiaribus; necessarius meus est, et amantissimus mei; conjunctus mihi usu, est in intimis; me plane suum numerat; sunt mihi cum illo omnes amicitiæ necessitudines; utor hominis amicitia diu, et concorditer; in meis familiarissimis est, ac plane meus; longe omnium amicorum carissimus est; in intima ejus familiaritate versor; conjunctissimus illi sum; omnia mihi cum eo intercedunt jura summæ necessitudinis; arctissimo mihi est amicitiæ vinculo copulatus, colligatus, connexus; est mihi amicitia cum eo non vulgaris; utor illo intime; est mihi intimus; nihil illo mihi conjunctius, carius, jucundius. Cf. Familiaris, Adjungo, Amicitiam habere. 2. Amicos sibi paravit plurimos, il s’est fait beaucoup d’amis. Multos ille sibi beneficio adjunxit; multos sibi consuetudine devinxit; animos multorum sibi conciliavit; multorum voluntates sibi obsequio demeritus est; amicitiam fecit cum plurimis; ex adversa factione suos sibi fecit quamplurimos; necessitudinem constituit, fecit, conjunxit cum multis, ad amicitiam adscripsit, aggregavit non paucos. Cf. Amicitiam contrahere. Usus: 1. Amici maxima amoris conspiratione consentientes. Mihi nemo te[46] amicior, carior, jucundior. 2. Amicum facere, diligere, eligere, acquirere; conciliare sibi alterius voluntatem, gratiam, studium. 3. Amico uti et necessario, avoir un ami. 4. Amico orbari, vitam ab amicis desertam et incultam agere, n’avoir pas d’amis.

ĀMISSĬO, ōnis, f. Perte. Syn. Jactura, detrimentum. Epith. Tanta rerum, turpis. Usus: Amissio omnium rerum, desperatio recuperandi.

ĂMĬTA, æ, f. Sœur du père. Syn. Soror patris.

ĀMITTO, is, mīsi, missum, ere, a. Perdre. Syn. Dimitto, perdo, jacturam facio. Adv. Funditus, penitus, plane. Phras. Amisisti omnia, vous avez tout perdu. Jacturam fecisti fortunarum omnium. In hoc portu gloriæ, dignitatis naufragium fecisti. Eversus es rebus omnibus, captus, orbatus. Omnia tibi illo jactu perierunt, occiderunt. Gratia omnis, ac gloria tibi defluxit. Cum fortunis fama te simul, ac fides deseruit. Cf. Perdo, Eripio, Evanesco. Usus: 1. Amittere occasionem. Prædam de manibus amittere, manquer, laisser échapper. 2. Dignitatem, civitatem, jus imperii, memoriam, mentem, vitam, lucem amittere. Vires, et corpus ægritudine, vitam per dedecus amittere, perdre. 3. Dimitto; renvoyer, congédier. 4. Abjicio, abandonner. Assiduitate malorum omnem sensum humanitatis ex animo amittere.

AMNIS, is, m. Fleuve. Syn. Fluvius. Epith. Funestus, incitatior, sedatus, magnus, nobilis, obscurus, profluens, contortus, deflexus. Usus: Liquores perlucidi amnium, riparum vestitus viridissimi. Alter sine salebris amnis, alter incitatior fertur. Contortus et deflexus in alium cursum amnis. Cf. Flumen.

ĂMO, as, avi, atum, are, a. Aimer. Syn. Diligo, carum habeo, studio prosequor, benevolentia complector, magno studio et amore sum in aliquem; faveo, cupio alicui maxime, honestissime. Adv. Admodum, æque atque, certatim, fraterne, illustrius, maxime, merito, mirabiliter, mirifice, multum, nimium se; plus, plurimum, præcipue, recte, turpissime, valde, vehementer, unice, vulgo. Phras. 1. Amo te plurimum, je vous aime beaucoup. Sic te diligo, ut neminem magis, ne me ipsum quidem. Singulari erga te amore sum, singulari sum in te benevolentia. Ego te, ut oculos, aut si quid oculis est carius, diligo. Nemo est omnium, in quem magis, quam in te, mea sit propensa benevolentia; qui mihi te sit carior; quem ego vehementius, quam te, diligam, quem ego majore, quam te benevolentia complectar; quem ego magis ex animo, quam te, diligam. Quo amoris vinculo adstricti sumus, eo nihil potest esse arctius; id ejusmodi est, ut laxari nullo modo possit. Summe, vehementer, valde, magnopere, maximopere, maxime, etiam atque etiam, mire, mirifice, incredibiliter, unice, singulariter, egregie, insigniter, ex animo, ex intimo sensu, cumprimis, imprimis, apprime, præcipue, admodum, oppido, majorem in modum, mirum in modum, minime vulgariter, non mediocriter te diligo. Omnibus tibi necessitudinis causis conjunctus sum maxime. Ita multæ mihi tecum sunt necessitudinis causæ, ut nihil possit esse jucundius. Omnes mihi necessitudines, necessitudinum causæ, omnia mihi necessitudinum summa jura tecum intercedunt. Mihi tecum omnia sunt communia. Amo te singulariter omnibus de causis. Omnibus ad te amandum causis adducor, moveor, impellor. Causam tui diligendi nullam non habeo. Arctissimo necessitudinis vinculo conjuncti sumus. Nihil est nostra necessitudine conjunctius. Pervenit ad summum amicitia nostra. Benevolentia in te mea ad summum pervenit, aucta sic est, ita jam crevit, ut nihil ad eam possit accedere. Amor in te meus is est, ita accumulatus est, ut addi nihil possit. Æque, similiter, pariter ac me ipsum; itidem ut me ipsum; non secus, ac me ipsum te diligo. In te amando nemini concedo. Qui te vehementius diligat, concedo nemini. Amorem in te meum cogitatione fortasse consequi, complecti possum, verbis quidem exprimere, explicare, expromere profecto non possum. Cum te multi diligant, in amore tamen omnes vinco, principatum appeto, primas partes mihi vindico, principem locum obtineo. Fero te in oculis. Mihi es in amoribus. Nihil mihi est te carius. Secundum DEUM, post DEUM, excepto DEO, cum a DEO discessi, nemo mihi te est carior. Primum in amore DEUM, te habeo proximum. Amor in te meus tantus est, quantus potest esse maximus. Hæres mihi in animo, in medullis, in intimis sensibus. Ut pater in filium, ita ego in te sum animatus. Habeo te fratris loco. Quid est, cur te non etiam atque etiam diligam? Quod vinculum, quod studii genus aut officii, quæ omnino res amori nostro, amicitiæ, conjunctioni, necessitudini nostræ deest, in amicitia nostra requiri, ac desiderari potest? Amorem in te meum verbis exprimere qui possum, quem cogitatione vix complector, cujus magnitudinem vix mente comprehendo? 2. Tu si me amas, communem amicum dilige, si vous m’aimez, aimez aussi mon ami. Tu si me carum habes; si tibi cordi sum; si animum mihi dedisti tuum; amicum omni benevolentia, caritate, officio complectere. Sit tibi ille in pectore, hæreat in venis, animo, visceribus. Tu si mei amore duceris; si totus ego tuus sum; si ardes, cales, teneris studio complectendi mei; amicum in sinu, in oculis gesta; hæreat ille tibi in medullis; gradum ac caritatem filii apud te habeat. Si amore tibi conjungor; si, ut tute affirmas, ita in oculis tuis habito; in medullis inclusus sum; amicum toto animo,[47] omni gratia, officio, caritate complectere. Si tanta propendes in me voluntatis inclinatione, quantam singularis in me tua benevolentia, eximia caritas, perpetua officia pollicentur, mea potiorem vita communem amicum habe. Siquis amor mei in te residet; si amore mei caperis, incensus es; si caritate flagras; carissimum tibi amicum habe nostrum; magisque quam oculos illum ama meos. Si quis amor penitus hæret mei; si in medullis resideo tuis; si in deliciis sum; amicum oculis, animo, complexu tene; omni amore prosequere; dignum profecto ob multas suavitates ingenii, ut animo tuo carus sit egregie. 3. Amat intemperanter, inhoneste, il se livre à la débauche. Amoribus servit; turpius, quam par est, diligit; differtur amore; immodico amore flagrat. Deperit hominem misere; amore occupatus est; animum amori deditum habet; in amores effunditur; amore amens, malesanus est; perdite amat; amore languet; cæcis maceratur ignibus; totus in amore est; in castris Veneris militat; versatur in amoris rota; amore vadatus, ac vinctus attinetur; in hospitium divertit ad Cupidinem. Usus: Quidam seipsos amant sine rivali. Me aut amabis, aut, quo contentus sum, diliges. Differ. Amare plus est, Diligere minus. )( Odio habeo.

ĂMŒNĬTAS, ātis, f. Agrément, charme. Syn. Suavitas locorum. Epith. Summa. Usus: Hortorum et littorum amœnitates. Cf. Jucunditas.

ĂMŒNUS, a, um, Agréable. Syn. Voluptuarius, jucundus. Usus: Amœnus sane, et arbitris semotus locus. Prædiola belle ædificata amœno loco, et salubri. Cf. Jucundus.

ĂMOR, ōris, m. Amour. Syn. Benevolentia, gratia, pietas, studium, caritas. )( Odium. Differ. Amor genus est ad omnia pertinens, Caritas species ad homines tantum. Epith. Gloriæ nimis acer, verumtamen honestus, communis, cultus, dulcis et optatus, flagitii et levitatis auctor, fraternus domesticusque, honestus, humanus, tam improvisus ac repentinus, tam castus, tam religiosus, tam sanctus, tam pius, inauditus, non ignotus, sed tamen gratus, et optatus, incredibilis, et bonus, insitus, jucundus, magnus, mediocris, mirificus, muliebris, mutuus, naturalis, novus, vetus, patrius, perpetuus, præcipuus, princeps, pristinus, sævus, singularis, sollicitus atque anxius, summus, turpissimus, vetus et fictus, veterrimus, verissimus, vetustus. Phras. 1. Utinam excitare amorem patriæ in te possem! puissé-je vous inspirer l’amour de la patrie! Utinam te patriæ amore inflammare, pietatem in patriam intendere, excitare, gignere, conciliare possem! utinam efficere id possem, ut patriæ amor in te nascatur, oriatur, exoriatur! utinam ea mihi facultas sit, ut meis hortatibus pietas illa in patriam rursus in te exsistat, emergat; ut ex natalis soli dulcedine amor ille effluat, emanet, progrediatur, proficiscatur, qui erga patriam optime de te meritam exstare, residere in animis civium debet. 2. Amorem in te meum ubique declarabo, je vous prouverai partout mon affection. Quem diu tecum constitutum habeo amorem, omnibus in rebus testificabor, demonstrabo. Respondebo profecto amori tuo, et omni officiorum genere tecum certabo. Recognosces non modo ex litteris, sed ex omnibus studiis, officiisque meum in te amorem. Amorem hunc meum, quem a puero suscepi, omnibus officiis colam, præstabo, reddam amori tuo. Meam in te singularem benevolentiam, summum, incredibilemque amorem quovis officii genere testatum faciam; officiis ac studiis illustrabo, approbabo. Nullum erga te officium hominis amantissimi prætermittam. Qui in me residet amor tui, eidem serviam semper; hunc fovebo, et augebo. Non est quod vereare; in amore egregie respondebo. Efficiam profecto, ut omnibus pateat, neminem ut fugiat, lateat, quæ mea sit in te benevolentia. Amorem tui, qui in animo insidet mea non verbis modo præ me feram, sed rebus, factisque ostendam, patefaciam, confirmabo. 3. Amorem in te meum semper conservabo, je serai toujours votre ami. Amorem, quo semel tibi conjunctus fui, quo te adhuc prosecutus sum, fovebo semper, augebo, colam, servabo, confirmabo. In amore tui semper provehar. Illa pietas, id studium, quo te semel complexus sum, incrementa capiet maxima. Ad eum amorem, quem adhuc præstiti, accessiones fient maximæ. Ut amandi causæ semper novæ, ita nova semper officia ad pristini amoris significationem accedent. Idem dies amorem tui mihi eripiet, qui vitam. Dum spirabo, spirabit simul in me amor tui. 4. Amorem exuit, il ne m’aime plus. Amorem abjecit, excussit, deposuit omnem. Multum de vetere amore detractum, laxatum est. Amorem omnem ex animo ejecit. Nemo te, nisi tua illa inconstantia ab amore nostri avertit; illa amorem diremit, illa exhausit. Usus: Amor verus et fictus non facile dijudicatur, il n’est pas facile de distinguer la véritable amitié de la fausse. Honestus amor e virtute nascitur. Judicio labitur, qui fortunam in amore, non virtutem spectat. Amor flagitii et levitatis auctor.

ĀMŌTĬO, ōnis, f. Action d’éloigner, éloignement. Syn. Remotio. Usus: Doloris amotio successionem efficit voluptatis.

ĀMŎVĔO, es, movi, motum, ere, a. Éloigner, écarter. Syn. Arceo, prohibeo, removeo. Phras. Fames hostem ab urbe amovit, la famine a éloigné l’ennemi de la ville. A mœnibus hostem detraxit, depulit, dejecit. Fames hostilem impetum propulit,[48] submovit, propulsavit; emovit hostium multitudinem; pestem illam a mœnibus urbis avertit. 2. Amovet a se omnes, il éloigne de lui tout le monde. Abstinet procul homines; segregat a se omnes, removet, submovet; emovet domo salutantium multitudinem; hospitum ac clientum turbam suis ab ædibus amolitur. 3. Amovet se a rebus publicis, il ne prend aucune part aux affaires publiques. Animum procul habet a republica; animum abducit a forensi strepitu; publicæ rei curam a se in alios transfert. Usus: Libidinem, odium, invidiam, metum, cupiditates omnes ab aliquo amovere, éloigner, détourner. Segnitiem, crapulam, calumniam a se amovere, depellere. Molestiam a foribus; suspicionem a domesticis amovere. Cf. Repello, Arceo, Rejicio.

AMPHĬBŎLĬA, æ, f. Amphibologei. Vulg. Amphibologia. Usus: Amphibolias aucupantur Dialectici.

AMPHŎRA, æ, f. Amphore. Usus: In singulas vini amphoras quaternos denarios portorii nomine exigunt.

AMPLĒ, Amplement, largement. Amplissime. Syn. Magnifice, honorifice, honeste. )( Abjecte, humiliter. Usus: Ample, elateque dicebat Cicero; honores idem amplissime sibi decretos, magnificentissime, amplissime gessit, Cicéron avait un langage élevé et abondant; il exerça avec la plus grande distinction toutes les charges qui lui furent confiées.

AMPLECTOR, eris, plexus sum, plecti, d. Embrasser. Syn. Amplexor, amplexu stringo, comprehendo. Adv. Amicissime, vehementer, ultro et citro, usu, vel officiis; libenter, generatim, nequaquam satis. Phras. Pater filium amantissime amplexus est, le père embrassa tendrement son fils. Amplexatus est, brachia in collum filii injecit; pectus pectori commisit, conjunxit, admovit; amplexu filium petiit, aggressus est, vinxit, arcte tenuit, continuit, fovit; apertis brachiis filium amplexurus, ad ejus caput advolavit; in ejus amplexus effusus est, ruit; ejus cervicibus se innexuit, et arctissimis complexibus illigavit; pater filii cervicibus injecit manus, et toto pectore se adstrinxit. Filii collum invasit pater; ad complexum concurrit; tulit complexum filio, inque eum fimul corpore, fimul animo effusus est, circumfusus amplexibus filii pater, pectori collo eumdem admovit. Recepit filium sinu, complexuque pater; dextera cervicem ejus manu strinxit; amplexu filium cooperuit pater, et pectus pectore constrinxit. Usus: 1. Ille me amplexus, flere prohibebat, celui-ci m’ayant embrassé, m’empêchait de pleurer. 2. Transl. Amo, colo, cultiver, s’adonner à. Auctor tibi sum, ut rempublicam, bonas artes, jus civile amplectare. Cæsar me in dies amicius amplectitur. Amplector animum in me tuum. 3. Comprehendo, stringo, comprendre, renfermer. Non is est, qui res tantas consilio amplectatur, animo, ac mente circumspiciat. Paucis plurima; artem omnem paucis præceptis amplector.

AMPLEXOR, aris, atus sum, ari, d. Embrasser. Syn. Amplector, amo, amplexibus excipio, foveo sinu, amplexu circumplico, circumplector. Adv. Familiariter, hilare, mirifice, recte, vehementius. Usus: Inimicum meum sic amplexabuntur, sic in manibus habebant, sic fovebant. Amplexari auctoritatem senatus. Certam sententiam amplexari. Cf. Amplector.

AMPLEXŪS, ūs, m. Embrassement. Usus: Pudici amplexus.

AMPLĬFĬCĀTĬO, ōnis, f. Augmentation. Syn. Cessio, incrementum, cumulus, exaggeratio. )( Diminutio. Epith. Magna, nemini nocens, vehemens. Usus: Amplificatio gloriæ, honoris, pecuniæ, rei familiaris, accroissement de richesses. Amplificatio Rhetorica. Gravior quædam affirmatio, quæ motu animorum conciliat in dicendo fidem, ampfilication.

AMPLĬFĬCO, as, avi, atum, are, a. Augmenter, agrandir. Syn. Amplum facio, dilato; rem parvam verbis majorem facio; augeo, multiplico, locupleto. )( Minuo, infirmo. Phras. 1. Amplificare imperium, reculer les frontières de son royaume. Proferre imperium, imperii fines; ingentibus incrementis rempublicam augere; ampliare, dilatare, extendere, protendere imperium; imperii fines promovere, propagare, magnas imperio accessiones adjungere. 2. Amplificare dicendo, développer un sujet. Augere rem, et tollere altius dicendo; verbis exaggerare, extollere; rem ornare; tragice et rhetorice, omnia dicendo augustiora, majora facere; vero majora jactare; in majus celebrare; verbis in majus ferre, extollere. Usus: 1. Semper studui, tuam gloriam laudibus amplificare, je me suis toujours efforcé d’augmenter votre gloire en vous louant. Sermo tuus dolorem mihi meum amplificat. Urbs, fortuna urbis in dies amplificatur et augetur. 2. Amplificare atque ornare dicendo. Cf. Augeo, Amplus.

AMPLĬO, as, avi, atum, are, a. Remettre, ajourner. Syn. Comperendino, differo, temporis plus concedo causam dicturo. Usus: Hæc causa septies est ampliata. Quid hominem nefarium ampliatis?

AMPLĬTER, Amplement, largement. Syn. Ample. Usus: Ampliter in cœna apposuit Ampliter mentiri.

AMPLĬTŪDO, ĭnis, f. Grandeur, dignité, rang. Syn. Gloria, dignitas, splendor, auctoritas, gravitas, pondus, claritudo, præstantia,[49] majestas, claritas. Epith. Rara, egregia, modica, summa. Usus: Amplitudo est potentiæ, aut majestatis, aut aliquarum copiarum abundantia. Ipsæ injuriæ tuam amplitudinem illustrabunt. Omne meum studium ad tuam amplitudinem amplificandam, retinendam conferam, je ferai tous mes efforts pour vous élever en dignité et vous garder votre rang. Pompeius posteris suis amplitudinem nominis, quam non acceperat, tradidit. Pervenisti ad summam amplitudinem. Cf. Splendor, Dignitas, Præstantia, Magnitudo.

AMPLĬUS, En plus grande quantité, davantage. Syn. Plusquam, plus, magis, supra, quod excurrit. Usus: Amplius est triennium, vel triennio. Non amplius decem cohortes pugnavere. Decem et amplius nummis, decem, et quod excurrit, nummis. Ita quidem Socrates; hoc amplius Theophrastus, quod etc., a cela de plus que, etc. Morem tibi geram, hoc amplius, ut oraculum te audiam, je vous obéirai, bien plus, je vous écouterai comme un oracle.

AMPLUS, a, um, Ample, spacieux, grand. )( Angustus, parvus. Usus: 1. Ampla domus, maison spacieuse. Theatrum magnitudine amplissimum, celebritate refertissimum. Locus præter modum amplus, ingentis laxitatis, et qui multorum millium multitudinem capiat. Ædes amplæ, spatiosæ, effusæ. Forum, quantumvis amplum, laxandum videbatur. 2. Seges gloriæ ampla. Res ampla, et immensi operis. Copiæ amplissimæ, militum is numerus, ut virium jam non pœniteat. 3. Amplissimus civitate, amplissimo loco natus. Id curo unice, ut respublica opibus firma, copiis locuples, gloria ampla, virtute honesta sit. Cf. Clarus Magnificus, Magnus.

AMPULLA, æ, f. Petite fiole au corps bombé. Syn. Vas vitreum ventre amplo et inflato.

AMPULLOR, aris, atus sum, ari, d. S’exprimer avec emphase. Syn. Turgeo, inflor. Cf. Superbus, Facto.

AMPŬTĀTĬO, ōnis, f. Action de couper, d’émonder. Usus: Sarmentorum amputatio.

AMPŪTO, as, avi, atum, are, a. Couper, tailler; supprimer, retrancher. Syn. Reseco, circumcido, rejicio. Usus: Amputetur quidquid in republica est pestiferum. Sit aliquid in adolescentis ingenio quod circumcidam, quod amputem. Cf. Præcido.

AN, Où, est-ce que? Syn. Ne, anne, utrum, num, ecquid? Usus: Multum refert, utrum coram multis, an paucis dicatur. An licebit cunctis, tibi non licebit? Patris partes suscipiam, an filii? Eloquat, an sileam.

ĂNAGNOSTES, æ, m. Lecteur. Syn. Lector conductitius. Usus: Puer festivus anagnostes noster.

ĂNĂLŎGĬA, æ, f. Conformité, rapport. Syn. Proportio. Usus: Analogia ejus vocabuli me decepit.

ĂNAS, ătis, f. Canard. Usus: Anatum ova gallinis supponimus.

ĂNĂTŎCISMUS, i, m. Intérêt de l’intérêt, intérêt composé. Syn. Fœnus, quod ex fœnore capitur. Usus: Ille quidem ne centesimis, cum anatocismo contentus est.

ANCEPS, cipitis, omn. gen. Douteux, incertain. Syn. Dubius, incertus, ambiguus. )( Certus. Usus: 1. Incertus est exitus, et belli fortuna. Cura, disputatio, causa anceps. Anceps fatorum via. Anceps et multiplex verborum potestas. Cf. Dubius, Ambiguus. 2. Anceps gladius, glaive à double tranchant.

ANCHŎRA, æ, f. Ancre. Syn. Ferrum aduncum ad firmandas naves. Usus: Ergo ille malum erigi, vela fieri, anchoras præcidi, solvi jussit.

ANCĬLLA, æ, f. Servante. Syn. Famula, pedissequa. Usus: An partus ancillæ in fructu sit habendus, disputant.

ANCILLĂRIS, e, gen. com. Servile, bas, dégradant. Usus: Ancillare ac sordidum artificium.

ANCILLOR, aris, atus sum, ari, d. Servir. Syn. Servio. Usus: Nemini uni ancillatus sum, aut privatim me addixi. Cf. Servio.

ANCILLŬLA, æ, f. Servante. Usus: Juris scientiam eloquentiæ tanquam ancillam, et pedissequam adjungebant; contra nunc est.

ANDĂBĂTA, æ, m. Andabate, gladiateur qui combattait à cheval et les yeux couverts. Syn. Gladiatorum genus velatis oculis pugnantium. Usus: Quem antea ne andabatam quidem defraudare poteramus.

ANFRACTŬS, ūs, m. Tour, révolution. Syn. Circuitio, flexus, ambitus. Epith. Non longus, longus ad spiritum et aptus, annuus, septenus. Usus: Figura nihil habens incisum angulis, nihil anfractibus. Longo anfractu circumscripta oratio. Ætas tua septenos octies solis anfractus, reditusque convertit, vous êtes âgé de 56 ans.

ANGĔLUS, i, m. Ange. Syn. Genius bonus, spiritus cœlestis, cœlestis internuntius, minister DEI et nuntius. Phras. 1. Angelus custos, ange gardien. Genius humanæ salutis custos; cœlestis custos homini adjunctus, additus, addictus; præses vitæ nostræ spiritus; adjutor, defensor, patronus, auxiliarius vitæ nostræ genius; cœlestis genius, qui hominem ab ortu suo suscipit ac tuetur; qui defendit, custodit, incolumem servat traditum curæ suæ, custodiæ, tutelæ hominem; cui a DEO, Parente optimo, demandatum est hominis patrocinium, cura credita, tutela commissa, et commendata. 2. Angelorum chorus, chœur des anges. Spiritus cœlestes;[50] cœlestes internuntii; mentes corporibus secretæ, beatæ et ab omni concretione mortali semotæ, segregatæ mentes; cœlestes animæ atque ab omni admistione corporum remotæ, puræ atque sinceræ. Numinis administri; DEI ad homines interpretes spiritus; spiritus discriminum et periculorum comites mortalium vitæ adjuncti; cœlestium spirituum cœtus, chorus.

ANGĪNA, æ, f. Angine. Usus: Sues angina moriuntur.

ANGĬPORTŬS, ūs et i, m. Rue étroite, ruelle. Syn. Vicus, angusta via et compendiaria inter domos. Usus: Effusum frumentum vias omnes et angiportus constravit.

ANGO, is, anxi, ere, a. Serrer; attrister, tourmenter. Syn. Constringo, sollicito, vexo, torqueo, premo, crucio, discrucio. )( Recreo. Adv. Vehementer. Phras. 1. Filii morbus vehementer me angit, la maladie de mon fils m’inquiète fort. Sollicitum habet, tenet, reddit, efficit; miseris me sollicitat modis; morbus filii non mediocrem mihi affert, conficit, struit sollicitudinem; morbus filii sollicitudinem acuit, auget, duplicat; sollicitudine afficit ingenti; anxiis implet curis; metum, sollicitudinem incutit. Sollicitudini est non exiguæ repentinus filii morbus. Morbus filii animum meum intempestiva sollicitudine turbat, perturbat, vexat, commovet. Morbus filii graviter me afficit; multum curæ, molestiæ, ægritudinis affert; acerbum animo vulnus infligit; curis me frangit, et sollicitudine. Morbus filii molestissime me exercet; gravi mœstitia, atque animi ægritudine afficit, gravem animo sollicitudinem parit repentina filii invaletudo. 2. Admissum a filio dedecus graviter angit patrem, la honte du fils attriste mortellement son père. Susceptum a filio dedecus urit, mordet, pungit vehementer patrem. Ea labes filii acerba admodum videtur patri; graviter eumdum urget concepti facinoris probrum, macerat, concoquit, exercitum habet; ea dedecoris nota patri corpus, viresque exedit; cor, corpusque cruciat; ægritudine conficit. Cf. Dolor, Tristis, Anxius, Cura, Affligo. Usus: Illa me cura vehementer angit et sollicitat. Ea me res intimis sensibus, animis, dolore præcipue angit, et sollicitum habet.

ANGOR, ōris, m. Angoisse, chagrin. Syn. Ægritudo, sollicitudo animum vexans, premens, discrucians. Epith. Utilis. Usus: 1. Noli angoribus te dare, dedere, ne vous tourmentez pas. Ecquid angoribus te implicas? ecquid te metu diurno, nocturnoque tam misere conficis? Sæpe pro amico angor capiendus est. 2. Angorem tollere, faire cesser le chagrin. Tuæ litteræ angores meos levaverunt; ab angoribus me abduxere; vacuitatem ab angoribus præstiterunt. Cf. Angor, Mœror, Tristitia, Anxius.

ANGUĪNUS, a, um, De serpent. Usus: Anguina cervix.

ANGUIS, is, m. Serpent. Syn. Serpens. Epith. Fœmina, mas, neuter, ingens, volucris. Usus: Angues alites. Anguis ab ara exstitit.

ANGŬLĀTUS, a, um. Anguleux. Usus: Corpuscula rotunda alia, alia angulata.

ANGŬLUS, i, m. Coin; retraite. Epith. Summus, par. Usus: Angulum mihi provinciæ eligas reconditum, ac derelictum.

ANGUSTĒ, Étroitement. Syn. Arcte, stricte, presse, exigue, exiliter, tenuiter, jejune. )( Late, fuse, ample. Usus: Anguste urbem obsidere. Anguste, exiliter dicere. Presse, anguste definire. Anguste, tenuiter disputare.

ANGUSTĬÆ, arum, f. pl. Espace étroit, défilés. Epith. Magna, incredibilis, summa. Usus: 1. Fauces terræ marisque, détroits. Corinthus in angustiis, et faucibus Græciæ. Phras. 1. In angustias locorum redigi, être enfermé dans les défilés. In exiguum gyrum compelli; tanquam in pistrinum detrudi, ac compingi; in angustum locum concludi, coangustari; in angustum contrahi et adduci; in exiguum orbem contrahi; in arcto stipari, ad colligendum breviori spatio orbem adigi; in arcto esse; in angustias locorum incidere; angustiis locorum claudi, premi. 2. Paupertas, gêne, pénurie, pauvreté. Incredibiles angustiæ ærarii, et pecuniæ publicæ. Ex meis rei familiaris angustiis ejus sustento tenuitatem. 3. Difficultas, embarras, difficultés. Quid me in has verborum angustias revocas? Cur me in Stoicorum dumeta, et angustias tantas adducis, compellis? Angustiæ temporis breviorem me fecere. 4. Infirmitas, petitesse, faiblesse. Non capiunt angustiæ pectoris tui, non egestas animi tantam personam.

ANGUSTUS, a, um, Étroit. Syn. Arctus, brevis, (de loco præcipue). Phras. Angusta loca sunt, ces lieux sont resserrés. Angustæ fauces coarctant iter. Magnæ sunt, et admodum difficiles locorum angustiæ. Impedimento sunt magnæ locorum difficultates. Locus non capit tantam hominum multitudinem; loci angustiæ non accipiunt, non patiuntur extendi copias. Angusta se loca crebro objiciunt; difficilem ac laboriosam viam faciunt. Impeditissima ad iter faciendum loca sunt. Maximus hic labor ex locorum angustiis enascitur iter illuc habentibus. Montium illæ fauces multis locis arctissime coeunt. Via multis locis constringitur, coangustatur. Usus: 1. In angustum locum concludi, être enfermé dans un défilé. 2. Res angusta, pauvreté. Cf. Angustiæ.

ĂNHĔLĬTŬS, ūs, m. Respiration, haleine, souffle. Syn. Spiritus, respiratio. Usus:[51] 1. Vix anhelitum recipiebam, je respirais à peine. Anhelitus latentem morbum indicat. 2. Terræ vapores, exhalaisons. Anhelitus terrarum, cum fluere cœperint, venti fiunt.

ĂNHĒLO, as, avi, atum, are, n. et a. Respirer. Syn. Spiro, respiro. Usus: Catilinam furentem audacia, scelus anhelantem, ex urbe vel ejecimus, vel emisimus. Species hominis est crudelitatem ex imo pectore anhelantis.

ĂNHĒLUS, a, um, Haletant. Usus: Equus anhelus.

ĂNĬCŬLA, æ, f. Vieille femme. Syn. Anus, mulier vetula. Epith. Minime suspiciosa, indocta. Usus: Aniculæ sæpe inediam biduo, aut triduo ferunt.

ĂNĪLIS, e, gen. com. De vieille femme. Syn. Quod aniculam potius, quam virum decet Adv. Pene. Usus: Ineptiæ, fabulæ aniles. Omnis superstitio anilis est, et imbecillis.

ĂNĪLĬTER, A la manière des vieilles femmes. Syn. Anicularum instar, more. Usus: Superstitiose, atque aniliter dicere aliquid.

ĂNĬMA, æ, f. Ame. Epith. Æterna, infecta, particeps consilii atque rationis, pura, tenuis, carissima. Usus: (Anima vegetativa, Vulg.) Anima altrix plantarum, cujus virtute eæ vigent, crescunt, germinant, frondescunt, florent. 2. (Anima sensitiva, Vulg.) Anima sensu prædita, quæ sensu aliquo utitur, quæ sentientis vitæ beneficio fruitur. 3. (Anima rationalis, Vulg.) Ame raisonnable. Anima rationis particeps, compos; ratione utens; ratione ac mente prædita. Sempiternarum rerum, ac sub intelligentiam cadentium compos, et particeps animus. Particeps consilii atque rationis anima. Immortalis mortali in corpore animus. 4. Anima a corpore separata, âme séparée du corps. Animus a corpore sejunctus; corporeis vinculis laxatus, relaxatus; qui ex vinculis, carcere corporis evolavit. Anima soluta legibus corporeæ servitutis; e corpore dimissa; e corporis custodia in libertatem asserta. 5. Animæ defunctorum. Manes; mortuorum, vita functorum animæ. 6. (Animæ in purgatorio, Vulg.) Animæ piacularibus ignibus addictæ; piaculari flamma suas eluentes maculas; animæ, quæ purgantibus flammis torquentur; salutarium flammarum ignibus lustrantur. 7. Animæ in cœlo beatæ. Animæ cœlo redditæ; æterna jam in cœlo felicitate potitæ; donatæ sempiternæ mercede gloriæ; infinitis ac sempiternis in cœlesti regno gaudiis perfruentes. Cf. Beatus, Sancti. 8. (Animæ damnatæ, Vulg.) Impii manes; animæ sempiternis suppliciis addictæ; æternis cruciandæ flammis; perpetuis inferorum incendiis mactandæ. Cf. Inferi. 9. Ponitur pro vita: In unius hominis anima spes nostras positas omnes habemus, toutes nos espérances reposent sur lui seul. Ægroto, dum anima, spes est. 10. Pro anhelitu, souffle. Continere, comprimere animam, retenir sa respiration. 11. Pro ære, air. Inter ignem ac terram aerem DEUS, animamque posuit. Anima, quæ spiritu in pulmones ducitur. 12. Pro causa et principio vitæ, âme, principe de vie. Animam agere, edere, efflare, amittere, mourir. 13. Pro mente, intelligence, cœur. Ea causa in anima, sensuque meo penitus insita est, et infixa.

ĀNĬMĀBĬLIS, e, gen. com. Vivifiant. Aer animabili, spirabilique natura.

ĂNĬMĀDVERSĬO, ōnis, f. Remarque, réflexion. Syn. Consideratio, attentio, notatio. Epith. Censoria, humanissima, liberalissima, paterna, mediocris. Usus: 1. Notatio naturæ, et animadversio peperit artem. Nosse regiones animadversionis est, aut consuetudinis. 2. Pœna, castigatio, reprehensio, correction, châtiment. Animadversio omnis, ac castigatio contumelia vacare debet. Continere improbos metu animadversionis. Uti in aliquem animadversione. Remittere, condonare animadversionem. Cf. Pœna, Objurgatio.

ĂNĬMADVERSOR, ōris, m. Observateur, qui fait attention à. Epith. Acris, diligens. Usus: Si acres et diligentes judices esse volumus, animadversoresque vitiorum, magna intelligemus sæpe ex parvis.

ĂNĬMADVERTO, tis, verti, versum, ere, a. Faire attention à, remarquer, observer. Syn. Animum adverto, noto, attendo; animum attendo, deprehendo, sentio, intelligo. Adv. Curiosius, attentius, diligentius, facile, graviter, maxime, plane, recte, rectissime, serius, vehementer, usque eo. Phras. Animadvertit, quid velim, il fait attention à mes désirs. Cernit animo, videt, quid velim. Quid agam, sentit. Præsentit, præsensione quapiam capit; nonnullum sensum habet; subolet illi, quid consilii parem. Non fugit hominem, non latet, ambiguum non est, quo mea spectent consilia. Cf. Noto, Adverto. Usus: 1. Animadverte, quæso, pro tua prudentia quæ fiant, observez, je vous prie. 2. Punio, castigo, punit, châtier, sévir. Crudeliter in aliquem animadvertere.

ĂNĬMAL, ālis, n. Ce qui respire, être animé. Syn. Animans. )( Inanimatus, inanimis. Epith. Aptissimum ad cultum, funestum, ac nefariis stupris concretum. Usus: Homo animal divinum, providum, sagax. Homo animal acutum, plenum consilii et rationis, sempiternum, particeps pudoris ac verecundiæ. Animalium alia sugunt, alia carpunt, alia vorant, alia mandunt cibum.

ĂNĬMĀLIS, e, gen. com. D’air. Syn. Spirabilis, aerius. Usus: 1. Natura animantis, vel terrena, vel ignea, vel animalis, vel humida. 2. Animæ proprium, vitale,[52] principe de vie, âme. Intelligentiam animalem quidam etiam astris tribuunt.

ĂNĬMANS, antis, m. f. Au pl. ANIMANTES, ium, m. f. Vel ANIMANTIA, ium, n. Être animé, animal. Syn. Animal. Epith. Aquatile, dispar, divinum atque cœleste, mortale, pennigerum et aereum, terrestre. Usus: Animantes armatæ cornibus, obductæ plumis, hirsutæ spinis, tectæ coriis, vestitæ villis. Animantes aspiratione æris sustinentur. Quidam mundum ipsum animantem, sapientemque dixerunt.

ĂNĬMĀTĬO, ōnis, f. Action d’animer. Epith. Divina. Usus: Divinæ animationis species ex igne.

ĂNĬMĀTUS, a, um, Animé. Usus: 1. Animatum est, quod motu cietur interiore. 2. Bene, vel male affectus, bien ou mal disposé à l’égard de qqn. Ut homines abs te affecti sunt, ita in te sunt animati. Phras. Erga te semper optime animatus fui, j’ai toujours été plein de bonnes intentions pour vous. Animos gessi non modo benevolos tibi, sed addictos. Egregia semper in te fuit animi mei propensio. Cf. Affectus.

ĂNĬMO, as, avi, atum, are, a. Animer; exciter. Syn. Vitam do, animatum facio, anima dono: vel * excito, stimulo, exstimulo, impello. Phras. Juvenes identidem animandi sunt, il faut exciter les jeunes gens. Recreandi, excitandi, spei animorumque implendi sunt juvenes. Ad spem, fiduciam erigendi sunt torpentes, demissi juvenum animi. Addendi identidem sunt juvenibus animi, et laude confirmandi. Augere animos juventuti oportet, et adhortatione firmare. Juventuti ut consulas, animum dare necesse est; stimulos ac spiritus subdere; fortitudinem inspirare; alacritatem accendere. Incalescant animi juventutis oportet, et alieno studio incitentur. Arrigendi juvenum animi, accendendi, inflammandi. Opera imprimis danda est, ut animus juvenum se colligat, atque confirmet; ut ardor animis injiciatur; alacritas addatur; vigor mentium revocetur. Non desint, quæ juventuti incitamento esse possint; quæ calorem pristinum reddant animis; quæ animos novos afferant; mentes excitent; studium injiciant et alacritatem. Exemplis ac monitis spiritus identidem hauriat juventus; animos renovet; redintegret. Moderator juvenes animum habere bonum jubeat, ut animo forti sint; ut animis vigeant; ut spes languentes erigat, alacritas et fiducia incendatur, curet. Cf. Impello, Excito, Incito. Usus: 1. DEUS omnia animat, format, alit, auget, animer, donner la vie. 2. * Laude animandi sunt juvenes, exciter.

ĂNĬMŌSĒ, Courageusement. Syn. Magno animo, intrepide. Usus: Non solum id animose et fortiter sed considerate etiam sapienterque fecerunt.

ĂNĬMŌSUS, a, um, Courageux, hardi. Syn. Plenus animi, plenus roboris, intrepidus. )( Timidus. Phras. Homo ingentis spiritus, homme de cœur. Animæ prodigus; capax ingentis spei pectus. Cf. Fortis, Alacer. Usus: Vir fortis et animosus.

ĂNĬMŬLA, æ, f. Petite âme, faible existence. Usus: In unius mulierculæ animula, quæ tandem jactura fit?

ĂNĬMUS, i, m. Ame; pensée; courage. Syn. Mens, anima, ratio: vel benevolentia; vel consilium, cogitatio. Epith. Abjectus, abjectior, acer et magnus, præsens et acutus atque versatus, acrior, attentus, accusatorius, æger, æquus atque fortis, paratusque, æquior, æquissimus, æternus, afflictus, agrestis ac durus, alacer et erectus, alienus, gloriæ cupidus, amicus, amplus et excelsus, et patiens incommodorum, non omnino integer, angustus atque demissus et jejunus, tamque parvus. Phras. 1. Animo magno eat fortique, cet homme a un grand courage. Animus illi magnus est, et ad omnes casus ferendos constans, atque paratus. Animo sane est virili. Est in illo animus amplus, excelsus, incommodorum patiens, acer, præsens, robustus, omni liber cura et angore. Est in illo viro animi altitudo, firmitudo, gravitas, constantia incredibilis. Quantum in ejus viri animo roboris et nervorum, quam eximia virtus insit, quo sit animi robore, qua virtutis indole, qua animi excelsitate, et quasi exaggeratione, quis non videt? Animi firmitudine, gravitateque est singulari. Animo est erecto, et minime perturbato. Animi robore incredibili septus. Stat animo; viget animo et celsitate quadam indolis incredibili. Plenus animorum est. Vigore animi est acerrimus. Vir est, cuius constantiam, vigoremque mentis res nulla labefactet. Vivit in vivido pectore ingenium plusquam pro ætate vegetum. Pectus est homini animorum plenum. Excellenti est animo præditus. Vigore animi inter suos excellit maxime. Est in illo animi excellentia quædam, excelsitas singularis. Animum induit maximis rebus parem. Cf. Fortis, Alacer. 2. Animo est pusillo et abjecto, il a un cœur faible et pusillanime. Homo est animo fracto, remisso, humili, et imbecillo. Est illi animus mollis, perturbatus, irritabilis. Videas in illo homine ridiculam animi debilitatem, summam animi remissionem, dissolutionem, languorem, imbecillitatem. Minimus terror ejus animum frangit, minuit, effeminat; illi animum adimit. Ad minimum terrorem animus homini cadit; animum despondet, contrahit, inflectit, demittit; animo deficit, consternitur, concidit. Est quædam in eo homine animi humilitas, impotentia, contractio. Sensibus mirum quam[53] angustis est. Ad primum fortunæ impetum animos submittit. Terroris siquid increpuit, animus mox concidit; frangitur metu; timore debilitatur, exanimatur. Cf. Abjectus, Timidus. 3. Animo est erga me benevolo, il est bien disposé à mon égard. Animo in me est bono, optimo. Summa in me fide est, et animo amicissimo. Summa ejus semper in me voluntas fuit. Quæ ille confert in me officia, ab optimo animo proficiscuntur. Secunda est ejus in me voluntas. Cf. Affectus, a, um. 4. Animo est a me alieno, il est mon ennemi. Alienum a me habet, gerit animum. Animo et voluntate a me dissidet. Armatum retinet in me animum. Animo est mirum in modum abalienato; aversissimo est a rebus meis animo. 5. Animo est invido, il est envieux, jaloux. Animo pravo est, et malevolentia suffuso. Cf. Invidus. 6. Animum habeo discedendi, j’ai dessein de partir. Animus est in discessu. In animo est; in animo habeo; cum animo; apud animum statui; deliberatum cum animo habeo, proxime migrare. Animus est in eo, ut proxime me hinc auferam. Animum induxi, vel in animum; animum hunc suscepi; animus mihi est, abire propediem. Id ago; in eo nunc sum, ut quamprimum discedam. 7. Animum non habeo, je n’ai pas le courage. Abhorret animus ab hoc consilio. Studio toto, ac voluntate abhorreo a re. 8. Animi causa ludit, il s’amuse pour se reposer. Delectationis et otii consumendi causa; ad oblectandum temporis otium; fallendi otii gratia; animi remittendi ergo ludo utitur. 9. Animo hæc eo facta sunt, il a fait cela dans te dessein de.... Isto animo, atque ea opinione; ea mente et cogitatione, ea voluntate; eo consilio hæc gesta sunt. 10. Animo cado, je perds courage. Animo concido; animo contrahor, animo succumbo; spes me deserit; animus cadit, deficit, deest; animo deficere; animum submittere; frangi animo, debilitari; mente consterni soleo. 11. Animum excitare, enhardir. Animum erigere; a molestiis revocare, animum addere, augere, dare, renovare, afferre, reficere. 12. Animum recepi, je suis remis de ma frayeur. Collegi me ex timore; recreavi me ex illo pavore, recepi me a timore; recuperavi me; redintegravi animum, ac collegi ex illo tumultu. Aberrationem ab iis molestiis nonnullam habeo; animus accessit novus, animos sustuli, cœpi animo stare rursus, ac vigere. Fregit se tandem, ac deferbuit æstus ille animi. Cf. Remitto. Usus: Mens, anima, ratio, Ame, intelligence, raison. Animus est, qui viget, sentit, moderatur, et movet corpus, cui præpositus est. Cernere animo, comprehendere, complecti, tenere. Animum a negotio ad seipsum avocare, secum esse cogere, a corpore abducere. Animo excubare. Animi motus, perturbatio, contentio. 2. Ad benevolentiam refertur: Ex animo diligo, aimer du fond du cœur. Quem tibi debeo animum, nunquam mutabo, je vous aimerai toujours autant que je le dois. 3. Pro consilio et deliberatione, disposition naturelle, dessein, volonté. Animus mihi est. In animo est. Animo volvo, cum animo reputo. Animo perspicio. Cum animo constituo. Statuo apud animum; ex animi mei sententia; animo lustro, intueor. Animus is nunquam excidet, discedet. Defigo animum. 4. Ad mentis fortitudinem vel debilitatem refertur, âme élevée, caractère bas. Animo esse magno, acri, ac præsente. Animo esse solutiore, fracto, jejuno, angustiore. 5. Animo bono, bienveillance. Animo amicissimo, summa fide ac voluntate. 6. Temeritas, ferocitas, temérité, fierté. Animos alicujus, ac impetus retardare.

ANNĀLES, ium, m. Annales, histoire. Epith. Maximi. Usus: Ex vetustate annalium eruenda est memoria nobilitatis. Ex annalium monumentis, et vetustis commentariis hæc petenda sunt.

ANNĀLIS, e, Annuel, relatif aux années. Usus: Majores nostri leges annales non habebant, nos aïeux n’avaient pas de lois annales (qui fixaient l’âge requis pour les magistratures). Lex annalis est, quæ certos annos Magistratui cuivis capessendo præscribit.

ANNECTO, is, nexui, nexum, ere, a. Attacher. Syn. Agglutino, necto. )( Avello. Usus: Stomachus ad linguam annectitur.

ANNELLUS, i, m. Anneau. Syn. Annulus parvus. Usus: Epicuri imaginem in poculis, et annellis habebant.

ANNĬVERSĀRĬUS, a, um, Qui revient tous les ans, annuel. Syn. Quod singulis annis recurrit, revertitur. Usus: Agere sacra anniversaria; festos dies anniversarios; anniversariæ cœli vicissitudines.

ANNŌNA, æ, f. Récolte de l’année; vivres, denrées. Syn. Res frumentaria, commeatus, cibaria. Epith. Cara, carior, carissima, durior. Phras. 1. Annonæ penuria est, il y a disette de vivres. Annonæ summa est caritas; rei frumentariæ inopia. Annonæ difficultas ingravescit; premit urbem. Durior fit annona. Frugum est inopia; arcti commeatus. Arctiorem annonam hostis, clausum mare facit. Annona laboratur graviter. Annus in summa caritate est. Gravi conflictamur annona. Clausa sunt annonæ subsidia. Consumpta re frumentaria magnis sumus in angustiis. Frumenti inopia, re frumentaria premimur. Rerum omnium ad victum spectantium tantam inopiam sentimus, ut jam non caritas, sed fames timeatur. Copia frumenti deficit. Ad summam frugum inopiam adducti sumus. Annona crescit indies, puta pretio. Res frumentaria in angusto est Annonæ angustiis premimur. In difficultate nobis res est. Annonæ magnis[54] incommodis conflictamur. Laboratur ab re frumentaria. Anguste utimur re frumentaria. Frumentum angustius provenit. Angustiis rei frumentariæ ac cibariorum inopia in summas difficultates incurrimus. 2. Annonam interclusit hostis, l’ennemi empêcha les vivres d’arriver. Hostis re frumentaria nos exclusit, interclusit; frumento, commeatuque nos prohibuit; commeatu interclusit; annonam avertit, arctiorem annonam fecit. 3. Annonam mittere, envoyer des vivres. Commeatum mittere, subministrare, portare, supportare, subvehere, devehere, adducere, advehere, parare. Frumentum conferre; frumento juvare; rem frumentariam comparare, expedire, explicare. 4. Annonæ difficultas non multum minuitur, la difficulté de se procurer des vivres ne diminue pas. Annona haud multum laxaverat; nullum adeo momentum annonæ eo consilio factum est. 5. Annonæ caritas imminuta est, la cherté des vivres a diminué. Secuta tandem est annonæ levatio, vilitas. Consecuta est ex summa inopia summa vilitas. Levavit, laxavit, præstitit annonam magistratuum solertia. Apertis horreis frugum pretia levata sunt. Laxaverat tandem annona. Copia frumenti rursum suppetit. Utimur tandem expeditiore re frumentaria; a commeatu melius instructus, omnium rerum copia completus est exercitus. Commeatu, omnium rerum copia abundamus.

ANNŌSUS, a, um, Vieux. Usus: Annosa arbor. Cf. Senex.

ANNŎTO, as, avi, atum, are, a. Annoter, prendre note de. Syn. Noto, observo. Phras. Rei gestæ series annotanda est, il faut consigner ces actions dans les annales. Monumentis mandanda, commendanda, consecranda, celebranda; res ea in tabulas, in album est referenda; prodenda, committenda litteris; scripto relinquenda; memoriæ prodenda. Rei gestæ memoria posteris est prodenda. Usus: Et meminisse et annotare oportet Cf. Noto, Consigno.

ANNŬLĀRĬUS, ii, m. Fabricant d’anneaux. Syn. Opifex annulorum.

ANNŬLĀTUS, a, um, Qui porte un anneau. * Syn. Annulis ornatus. Usus: Incedunt cum annulatis auribus.

ANNŬLUS, i, m. Anneau. Epith. Aureus. Usus: Annulo in cera sigillum imprimere.

ANNŪMĔRO, as, avi, atum, are, a. Compter, évaluer; mettre au nombre de. Syn. In aliquorum numero pono, in eundem numerum refero, adscribo, adscisco, coopto, recipio. Usus: 1. His libris annumerandi sunt illi de Republica, à tous ses ouvrages, il faut ajouter ses livres sur la République. In horum numerum librorum et isti veniunt; de horum numero; in horum numero librorum et illi sunt de Republica, in horum numero librorum et illi habendi, reponendi, collocandi de Republica. 2. Numerare simpliciter, compter. Pecuniam alicui annumerare. Difficile fit omnes de finibus sententias annumerare. Cf. Adnumero.

ANNUNTĬO, as, avi, a tum, are, a. Annoncer; faire savoir. Syn. Nuntio, denuntio. Usus: Ei salutem a me annuntiabitis.

ANNŬO, is, ui, nutum, ere, n. et a. Donner son assentiment, affirmer. Syn. Nutu capitis assentio. Usus: Id ille toto capite annuit. Si annuerit, salvus sum.

ANNUS, i, m. An, année. Syn. Tempus, spatium annuinum. Epith. Absolutus perfectusque, egregius, exiens, fatalis, funestus, gravissimus, et pestilentissimus, integer, intolerabilis, judicialis, lenior, magnus, memorabilis, perfectissimus atque ornatissimus, pestifer, plenus, posterior, postremus, proximus, recentissimus, salubris, salutaris, similis, superior, totus, tranquillus aut certe munitissimus, uberrimus quæstuosissimusque, vertens. Phras. 1. Anni principio, au commencement de l’année. Anno ineunte; se aperiente, anni initio, exordio, ingressu. 2. Sub finem anni, vers la fin de l’année. Anno exeunte, vertente, circumacto, transacto. Dum annus se circumagit, dum annus in exitu est. Cum jam anni pars major processisset; cum extremum iam anni esset. Cum anni tempus circumactum esset. 3. Anni duo abierunt, deux années se sont écoulées. Anni duo intercessere, interfluxere. Biennium jam factum erat, postquam etc. Tertius est hic annus, ex quo etc. 4. Annum agit tertium, il est âgé de trois ans. Tres habet annos. Quadrimo minor est. Major est annis duobus. Annorum est trium. Nondum tertium egressus est ætatis annum. Annum agit tertium. Annos natus est, complevit tres. Trimulus est puer. Ætas universa ad tertium processit annum. Ætas est illi trium annorum. Hinc annus est illi tertius. Annum decurrit tertium. Annum tertium nondum explevit, excedit. Ad annum vitæ pervenit tertium. Usus: Homeri et Virgilii ætates non annis, sed seculis sunt disjunctæ. Annus integer, solidus, qui cursu solis, solstitiali orbe circumagitur. Annus abhinc alter abiit, exiit, præteriit. Anno Domini, l’an du Seigneur, l’an de grâce. Anno post Christum natum; Christi nati. Anno a salute humana hominum generi, restituta, data, recuperata. Anno a partu virginis; a partu virgineo; a puerpera virgine; a partu Matris semper virginis. Anno partus virginei; salutis per Christum restitutæ, reparatæ, recuperatæ salutis humanæ.

ANNŬUS, a, um, Annuel. Syn. Quod unius anni spatio continetur. Usus: Cursus annuus finitur ad rationem solis. Annuum tempus prope emeritum habes.

[55]

ANQUĪRO, is, quisivi, quisitum, ere, a. Rechercher soigneusement. Syn. Inquiro, quæro. Usus: Omnes artis locos anquirere. Judicio anquirere. Capite, vel capitis anquirere, intenter une action capitale. (Vulg. Contra aliquem criminaliter procedere.) Cf. Inquiro.

ANSA, æ, f. Anse, poignée. Syn. Manubrium. Epith. Plures. Usus: Transl. Pro occasione, occasion, moyen. Dare ansam ad agendum. Capere ansam dicendi. Retinere ansam ad aliquem exagitandum. Cf. Occasio.

ANSĀTUS, a, um, Qui a une poignée. * Syn. Quod ansam habet. Usus: Homo ansatus, qui subnixis alis sese infert, homme qui a les poings sur les hanches.

ANSER, ĕris, m. Oie. Usus: Anseribus in Capitolio, et canibus cibaria publice præbentur.

ANTE, Avant, devant. Syn. Præ, pro, a fronte, in conspectu, ob. )( Post. Usus: 1. Loci ratione: Ante tribunal, ante pedes, ante oculos; ante suum fundum Clodius Miloni insidias parat. 2. Ratione temporis: Ante tempus consulatum inis. Idem jam quatriduo ante cogitarem. Proxime tu dices, ante ego censueram. (Interdum omittitur): Quarto (subintell. ante) Calendas, Idus, Nonas Novembres. 3. Magis (in comparatione): Te ante alios diligo. Virgo longe ante alias specie insignis. Numidæ ante omnes barbaros in venerem effusi. Nulli mortalium armis, aut fide ante Germanos.

ANTĔA, Auparavant. Syn. Antehac, ante hoc tempus, superioribus diebus, superioribus temporibus. Usus: Ad te antea, atque adeo prius scripsi. Id magis nunc opportunum, quam unquam antea.

ANTĔACTUS, a, um, Passé, écoulé. Syn. Superior. Usus: Ex anteacta vita facere judicium de aliquo.

ANTĔCAPTUS, a, um, Préconçu. Syn. Ante conceptus, præceptus. Usus: Antecapta quædam animo totius rei informatio, opinio.

ANTĔCĒDO, is, cessi, cessum, ere, a. et n. Marcher devant, devancer. Syn. Anteeo, præeo, præcurro, prægredior, antegredior, anteverto. )( Sequor. Adv. Efficienter. Usus: Biduo illum antecessi. Aliquem auctoritate, ætate, usu rerum antecedere. Cf. Excello.

ANTĔCELLO, is, cellui, ere, a. et n. Surpasser, l’emporter sur. Syn. Excello, præsto, antesto, præcedo, antecedo. )( Inferior sum. Adv. Longe, longe et multum. Usus: Chaldæi astrorum scientia aliis gentibus antecellunt, les Chaldéens n’ont point de rivaux dans la connaissance des astres. Eloquentia, ingenii gloria, humanitate, integritate, militari laude antecellere. Cf. Potior.

ANTĔCESSĬO, ōnis, f. Action de marcher devant; cause antérieure. Syn. Præcursio, prægressio. )( Consecutio. Usus: Vir sapiens causas rerum videt, earumque progressus, et quasi antecessiones non ignorat.

ANTĔCESSOR, ōris, m. Soldat d’avant-garde. * Syn. Qui præcedit. Usus: Res per speculatores, et antecessores equites enuntiatur, il apprend l’affaire par ses éclaireurs.

ANTĔCURSOR, ōris, m. Éclaireur. * Usus: Cum antecursoribus Cæsaris prælium commisit.

ANTĔDĪCO, is, dixi, dictum, ere, a. Dire à l’avance, prédire. Syn. Prædico, ante prædico. Usus: Augurum est, antedicere ea, quæ vitari possunt.

ANTĔĔO, is, ii vel ivi, itum, ire, a. et n. Précéder; surpasser. Syn. Antecedo, præeo, præcedo. Usus: Præstantia animi omnibus bonis corporis anteit. Si me amas, fortunam ipsam fortunis anteeo meis. Aliquem tempore, ætate, intelligentia, virtute anteire. Cf. Supero, Excello.

ANTĔFĔRO, fers, tuli, latum, ferre, a. Préférer. Syn. Antepono, præpono, præfero. Adv. Longe. Usus: Iniquissima pax justissimo bello; bonus Imperator optimo Jurisperito anteferendus est. Catonis fortunam afflictam omnibus Cæsaris triumphis antefero. Cf. Antepono.

ANTĔGRĔDĬOR, eris, gressus sum, gredi, d. Marcher devant, devancer. Syn. Antecedo, anteverto, prægredior. )( Sequor. Adv. Fortuito. Usus: Lucifer, cum solem antegreditur; cum subsequitur, Hesperus dicitur. Omnia quæ fiunt, causis fiunt antegressis. Cf. Præcedo.

ANTĔHAC, Auparavant. Syn. Antea. Usus: Antehac sperare licebat, nunc etiam spes erepta est.

ANTĔLŪCĀNUS, a, um, Qui a lieu avant le jour. Syn. Quod ante lucem est, vel fit. Usus: Tempus antelucanum. Cœnæ antelucanæ, repas prolongés jusqu’au jour. Litteratus antelucana opificum industria ne se vinci sinat.

ANTĔMĔRĬDĬĀNUS, a, um, Qui a lieu avant midi. Syn. Quod fit ante meridiem. )( Pomeridianus, vespertinus. Usus: Antemeridianus sermo. Antemeridianis litteris tuis me recreasti.

ANTENNA, æ, f. Antenne, vergue. Syn. Transversum in navi lignum ad malum, cui velum alligatur. Usus: Quid tam in navigio necessarium, quam prora, puppis, antennæ, vela, mali?

ANTĔOCCŬPĀTĬO, ōnis, f. Antéoccupation. Figura Rhetorica. Syn. Impulsio.

[56]

ANTĔOCCŬPO, as, are, a. Aller au-devant, prévenir. Syn. Præoccupo. Usus: Ut anteoccupet, quod putat opponi.

ANTĔPĪLĀNI, ōrum, m. pl. Soldats des deux premiers rangs. Usus: Hoc agmen antepilanos vocabant.

ANTĔPŌNO, is, posui, positum, ere, a. Mettre devant; préférer. Syn. Præpono, præfero, antefero, præstabilius puto, primas do, primum et summum habeo. Adv. Longe, nimium, recte, stulte. Phras. Publica commoda privatis antepono, je préfère l’intérêt de l’état à mes propres intérêts. Reipublicæ commoda privatis potiora habeo; mihi reipublicæ prima est dignitas, vitaque potior. Majorem publicæ, quam privatæ utilitatis rationem duco. Ad publica magis, quam privata commoda, consilia mea, studia, ac cogitata refero. Pluris ego publica, quam privata facio commoda. In quærendis commodis non tam meas, quam reipublicæ utilitates specto; non tam mei, quam publici boni rationem habeo. In consiliis, ac cogitationibus ampliorem publicis, quam privatis utilitatibus locum do, tribuo, relinquo. Reipublicæ mihi cura potior est ac antiquior, quam privata rerum mearum commoda. Usus: Ego nec meum consilium nec judicium tuo, nec laude probitatis me tibi antepono.

ANTĔPRÆDĬCO, is, dixi, dictum, ere, a. Dire à l’avance, prédire. Syn. Prædico. Usus: Itaque hoc apud vos testificor, denuntio, anteprædico.

ANTĔQUAM, Avant que. Syn. Priusquam, antequam. Usus: Scribam, antequam discendo.

ANTĔSIGNĀNUS, i, m. Soldat qui est devant les enseignes; chef. Syn. Primipilus. Usus: Antesignanos constituere judices. Fuerat in acie Pharsalica antesignanus.

ANTESTO, stas, steti, statum, stare, a. et n. Être au premier rang, surpasser, exceller. Syn. Præsto, antecello, excello. Adv. Multum. Usus: Crotoniatæ olim corporis viribus omnibus antestetere.

ANTĔVĔNĬO, is, vēni, ventum, ire, a. et n. Arriver avant, devancer. Syn. Prævenio, anteverto, præverto. Usus: Consilia et insidias hostium antevenire. Omnibus rebus, credo, amorem prævenire. Cf. Præsto.

ANTĔVERTO, is, verti, versum, ere, a. et n. Aller devant, prévenir. Syn. Præverto, antecedo. )( Subsequor. Usus: 1. Itinere illum antevertit. Antequam tecum agerem, antevertisti. 2. Rebus aliis antevertam, quæ mandas mihi, je m’occuperai avant tout de ce que vous m’ordonnez. Cf. Prævenio.

ANTĬCĬPĀTĬO, ōnis, f. Connaissance anticipée, préalable. Usus: Quis non habet sine doctrina anticipationem quamdam Deorum? i. e. anteceptam Deorum agnitionem, quel est celui qui, même sans instruction, n’a pas une certaine connaissance de la Divinité?

ANTĬCĬPO, as, avi, atum, are, a. Devancer, anticiper. Syn. Anteoccupo, anteverto. Usus: Quid anticipas molestias diu post secuturas? Anticipatum est mentibus nostris, DEUM humana forma concipere.

ANTĬPŎDES, um, m. Antipodes. Syn. Gentes adversi orbis incolæ. Usus: Antipodes e regione nobis, adversis stant vestigiis, adversa urgent vestigia.

ANTĪQUĒ, A l’antique. Usus: Quædam antique, pleraque dure dicit, employer des expressions vieillies, des archaïsmes.

ANTĪQUĬTAS, ātis, f. Antiquité. Syn. Vetustas. Epith. Incorrupta, mutata, ultima. Usus: 1. Antiquitas proxime ad Deos. In exemplis auctoritatem habet antiquitas. 2. Priscorum mores: Cato documentum virtutis, antiquitatis, prudentiæ, Caton, ce modèle de vertu, de probité antique, de prudence.

ANTĪQUO, as, avi, atum, are, a. Rejeter. Syn. Abrogo. Usus: Legem, rogationem antiquare. Cf. Aboleo, Abrogo.

ANTĪQUUS, a, um, Antique, ancien, Syn. Vetus, priscus. )( Recens. Differ. Senes, quantum ad vitam privatam; Veteres, quantum ad publicum tempus. Antiqui utrique dicuntur, sed magis Veteres, quam Senes. Phras. 1. Quæ tu narras, antiqua sunt, ce que vous racontez est bien ancien. Horum non satis explicata recordatio est, quæ propter vetustatem obsoleverunt. Hæc jam diu gesta, et a memoria nostra sunt remota. Perantiqua ista sunt, ex annalium monumentis, et Regum memoriis repetenda. Res sunt vetustate, senio, et situ oblitteratæ, vetustate nimia obscuræ, ut quæ ex magno intervallo non cernuntur. Exoleta vetustate annalium ista sunt exempla. Exesa sunt vetustate monumenta; profundæ vetustatis caligine obducta; ex veterrimis commentariis eruenda, conquirenda. Res sunt vetustate obrutæ; vexatæ; vetustatis rubigine obsitæ. Monumenta sunt vetustatis injuria victa. 2. Antiqua verba adhibes, et obsoleta, vous vous servez d’expressions vieillies et qui ne sont plus en usage. Versus affers, quos Fauni olim, vatesque canebant. Prisca verborum vetustate uteris. Verba adhibes ex Faunorum et Aboriginum seculo repetita. Quasi cum Evandri matre loquereris, ita verborum quævis monstra aucuparis. Videris inter Menenios, et Appios litteras didicisse. Verba affers a Sabinis usque, ac Curibus accita. Pacuvios sermone refers. Reconditæ istæ voces sunt et exoletæ, quarum tibi in sermone[57] usus est. 3. Antiquarum rerum investigator est diligens, c’est un critique habile de l’antiquité. Cognoscendæ vetustatis avidus est; vir est morum et litterarum veterum studiosissimus; mirifico antiquitatis studio tenetur. Diligentissimus est antiquitatis investigator. Usus: 1. Hæc nimis antiqua, et obsoleta sunt, tout cela est bien vieux et passé de mode. Hæc memoria nostra antiquiora sunt. Homo est antiquus, simplex et antiqui moris, qui ex sua natura cæteros fingat. In hoc homine vestigia antiqui officii remanent. 2. Comparat. Antiquior, pro carior, melior, potior. Nihil tibi sanctius sit, et antiquius, quam etc., n’ayez rien de plus sacré, de plus à cœur que.... Nihil habui antiquius, quam salutem publicam. Hæc mihi cura erit antiquissima. Cf. Potior.

ANTISTES, stitis, m. Prêtre, pontife. Syn. Præsul. Usus: Sacrorum antistites, religionum interpretes.

ANTISTĬTA, æ, f. Prêtresse. Usus: Fani Cereris antistita.

ANTRUM, i, n. Antre, caverne. * Syn. Caverna, specus.

1. ĀNUS, i, m. Anus, fondement. Usus: Anum appellas alieno nomine, cur non suo potius?

2. ĂNŬS, ūs, f. Vieille femme. Epith. Delira, excors, fatidica. Usus: Quæ anus, ita, ut tu, deliret.

ANXĬĒ, Avec anxiété. * Syn. Sollicite, curiose, religiose, cum anxietate. Usus: Anxie rem ferre videtur. Anxie quærit.

ANXĬĔTAS, ātis, f. Anxiété, tourment, souci. Syn. Sollicitudo, dolor. Differ. Anxietas ab angore ut ebrietas ab ebriositate. Cf. Afflictor.

ANXĬUS, a, um, Inquiet, tourmenté. Syn. Natura proclivior ad angorem, sollicitus. Phras. 1. Anxius sum, je suis inquiet. In angustiis sum; omnibus rebus urgeor; in summas angustias adductus, inclusus sum; valde suspenso animo exspecto, qui evadam. Angor animo; metu conficior et angore. In sollicitudine sum; non mediocrem habeo, sustineo sollicitudinem; hæret in me sollicitudo illa; discrucior animo; sollicitor plurimis modis; animo male est, exedor, excrucior, emaceror. Nullum mihi tempus sine sollicitudine intercedit; vehementer re ista commoveor. Angitur intimis sensibus, il est profondément troublé, inquiet. Cruciatur, æstuat, titubat, hæsitat; quo se vertat, nescit. Qui homini æstus, quis error, quæ tenebræ? quid ille, caput sinistra perfricans, secum commurmurat? nocturno metu, et diurno vitam agit angore plenissimam. Æger animi, trepidus rerum suarum, nec satis certus, quo loco res suæ sint; afflictat se, manus supplices ad cœlum tendit; cogitationibus animum exedit; gravatum animi anxietate corpus ægre trahit. In angustum ejus coguntur copiæ. 2. Anxio te animo esse video, je vois que vous êtes triste, inquiet. Sentio te ægritudine confici; multis curis urgeri; affligi mœrore et consumi. Non me fugit, quantis curarum fluctibus, quantis perturbationibus animus jactetur tuus. Video, te in molestissimis esse curis; mœrore contrahi; ægritudine contabescere. Tristibus vexatum curis; angoribus implicatum; sollicitudine æstuantem te conspicio. Magnis mihi curis agi, magnis premi, angique sollicitudinibus videris. Nisi me conjectura fallit, multum acerbitatis tibi exortum est; magnum mœrorem eo ex casu cepisti, suscepisti, hausisti; ingentem ea tibi res sollicitudinem incussit; multas tibi curas dedit. Angorem capis, ut video, nimium; angori te das, dedis, implicas nimio; speciem mali majorem anxio animo tibi figuras; sollicitudine exsanguis es; in angustiis versaris maximis. Noctem, reor, cum perpetuis vigiliis, et magno animi motu agis. Turbata magnopere, quantum conjectura consequor, tibi mens est; gravis tibi injecta est cura; magnus te incessit metus. Cf. Affligo, Sollicitus, Timeo. Usus: Morosi sunt, iracundi, anxii et difficiles senes. Sollicitus et anxius amor. Animo esse anxio. Cf. Scrupulosus.

ĂPĂGE et ĂPĂGĬTE! Ôte, retire-toi; arrière, loin d’ici. Abigentis vox est, et fastidientis aliquid. Usus: Apage cum illo.

ĂPER, pri, m. Sanglier. Syn. Silvestris porcus. Epith. Ingens. Usus: Hercules cum Erymanthio porco confligens.

ĂPĔRĬO, is, ui, ertum, ire, a. Ouvrir. Syn. Patefacio, recludo, resero. Adv. Aliquando, breviter, diligentius, paulum, studiosius. Phras. 1. Domum meam amicis aperio, ma porte est ouverte à mes amis. Domus mea patet omnibus; nemini clausa est amicorum. Adapertæ, expansæ fores sunt; angulos ædium mearum omnes amicis pervios facio, pando, resero. 2. Jussit vi aperiri portam, il ordonna d’enfoncer la porte. Militi negotium datum est, ut portas moliretur; seras, claustraque refringeret, revelleret; impetum in portas faceret. 3. Aperuit litteras, il ouvrit les lettres. Litteras resignavit; vincula epistolæ solvit, laxavit. 4. Animum aperire grave est, ouvrir son cœur est chose grave. Grave est, denudare judicia sua; animum patefacere; occulta sua apud aliquem expromere. Res est periculi plena, significationem dare, animi sui, sic ut sensus, voluntates ac studia quisque intelligat, perspiciat, cognoscat; ut pateant, exstent, perspecta sint studia nostra; ut ex signis quisque obviis de sensu nostro conjiciat. Usus: 1. Non ita claudenda est res familiaris, ut eam[58] benignitas aperire nesciat; nec ita reseranda, ut pateat omnibus, il ne faut être ni prodigue, ni avare. 2. Declaro, indico, explico, dissero aperte, facile reddo, découvrir, montrer, parler de... Studia, consilia, cogitationes, sententiam meam tibi aperire soleo. Philosophiæ fontes Socrates primus aperuit. Ego in senatu sceleratorum consiliorum fontes omnes aperui. Virtus sibi reditum in patriam aperit. Fores amicitiæ, occasionem ad invadendum aperire.

ĂPERTĒ, Ouvertement. Syn. Publice, plane, palam, non obscure, non dissimulanter. )( Tecte, ex insidiis, clam. Phras. Res in aperto, ac propatulo loco; in ore, atque oculis provinciæ; luce palam, inspectantibus omnibus gesta, chose faite ouvertement, au vu et au su de tout le monde. Apertissime et planissime rem explicare. Proferre aliquid aperte falsum. Simpliciter, candide et aperte loqui. Cf. Palam.

ĂPERTŬRA, æ, f. Ouverture. * Usus: Contra eas cellas relinquantur aperturæ.

ĂPERTUS, a, um, Ouvert. Syn. Patens, manifestus, planus, ante oculos positus. Phras. Homo eat apertissimus, cet homme est très-ouvert. Eo ingenio natus est, ut amicitiam et inimicitiam in fronte promptam gerat; animo simplici est et aperto, animum in vultu et lingua promptum habet. Cf. Sincerus. Usus: 1. Nihil tam clausum, tam reconditum, quod istius cupiditati non apertissimum, promptissimumque foret. Apertam simultatem gerere. Apertum scelus. Nihil tam apertum, tam perspicuum. 2. Facilis, perspicuus, sincerus, ouvert; clair. Multus tibi apertus est ad laudem cursus. Homo apertissimus. Aperta, dilucida oratio.

ĂPEX, ĭcis, m. Sommet. Syn. Fastigium. Usus: 1. Apex senectutis est auctoritas. 2. Diadema regium, diadème. Aquila Tarquinio apicem imposuit.

ĂPHRACTUS, i, f. Vaisseau sans pont. Usus: Morata est navigationem aphractorum imbecillitas. Genus est navigii Rhodiis usitati.

ĂPIS, is, f. gen. pl. apium et apum, Abeille. Usus: Homines mollitia fluentes apis aculeum ferre non possunt. Apum examina, quibus plurimum natura ingenii atque artis tribuit.

ĂPŎLŎGUS, i, m. Narration, fable, apologue. Syn. Fabula, in qua bruta animalia inducuntur loquentia. Usus: Narrationes apologorum.

ĂPOPHTHEGMA, ătis, n. Apophthègme.

ĂPOSTĂTA, æ, Apostat. Syn. Datæ Christo fidei desertor impius; desertor sacri instituti. Phras. 1. Nuntium remisit religioni veræ, il a abjuré la vraie religion. Ejuravit Christi sacra; a fide Christo data impia defectione descivit; ejurato Christi nomine ad superstitiones pristinas se recepit; a vera Religione, ab recta in DEUM fide defecit; desertis Christi castris ad sacrilegas superstitiones revertit. 2. Defecit a sacri ordinis instituto, il a quitté son ordre, sa profession religieuse. Deseruit religiosum, quod professus erat, institutum; sua voluntate a religiosa se militia segregavit; spreta votorum religione profanis se iterum curis, rebusque reddidit; abruptis legum, religionumque vinculis in nefariam se libertatem restituit; descivit a religiosæ familiæ institutis. Obligatam sacramento fidem nefaria instituti desertione impius fefelit.

ĂPOSTŎLI, ōrum, m. pl. Les Apôtres. Phras. Primi Christianæ legis Magistri, ac doctores; duodecim Christianæ doctrinæ præcones; legati a Christo missi ad omnes terrarum nationes; Christianæ reipublicæ Duodecim viri; Christianæ religionis signiferi; primorum Ecclesiæ principum collegium.

ĂPŎTHĒCA, æ, f. Magasin; cellier, cave. Syn. Cella vinaria, penuaria, etc. Usus: Domos omnium et apothecas scrutari.

APPĂRĀTĒ, Avec appareil, somptueusement. Syn. Cum apparatu, magnifice. Usus: Itaque edit, et bibit jucunde, sane et opipare, et apparate.

APPĂRĀTĬO, ōnis, f. Magnificence. Usus: Magnificentia, et apparatio popularium munerum, pompe des jeux publics.

APPĂRĀTŬS, ūs, m. Préparatifs; ornement, apparat. Syn. Apparatio. Epith. Epularum a magnificentia recedens, magnificus, non privatus, aut plebeius, sed patricius, et prætorius, major, maximus, minor, navalis, præclarus; regius, tantus, tam præclarus, tenuissimus. Usus: Delectant me magnifici apparatus, vitæque cultus cum elegantia, et copia. Dies festus argento, veste, omni apparatu, ornatuque visendo agitur. Regio epularum apparatu accipi. Nullo apparatu pure et dilucide dicere. Hæc erat totius operis designatio, et apparatus. Apparatu nobis opus est, et rebus exquisitis undique, et collectis, accersitis, comportatis.

APPĀRĔO, es, ui, itum, ere, n. Apparaître, se montrer. Syn. Adsum, præsto sum, videor, compareo, in conspectum me do. )( Occulto. Adv. Leviter, clarius, facile, nusquam, prorsus, plane, serius. Phras. Apparuit in somno, il apparut en songe. In somnis observata hominis species; repræsentatæ sunt illi species minarum, iræque cœlestes; cœlo repente delapsa viri species se obviam dedit; in quiete visus divina specie juvenis; secundum quietem oblata illi species est hominis; in somno spectabilem habuit[59] virum. Erat in oculis species hominis incogniti; per speciem se oculis obtulit; spectandum se præbuit vir ad eum diem ignotus. Usus: 1. Nulla uspiam navis prædonum, equi nulli, nulli equites apparuere. Deus ille sub anguis specte Syllæ apparuit. 2. Patet, liquet, être évident, manifeste. Ut apparet ex ejus orationibus, fuit vir doctus. Quo magis opprimitur, eo magis ejus virtus eminet, et apparet. Apparebunt demum fraudes tuæ, dilucebunt, detegentur. Cf. Emineo.

APPĀRĬTĬO, ōnis, f. Fonction d’appariteur. Syn. Apparitoris officium. Epith. In longa ejus apparitione fidem ejus, et abstinentiam cognovi.

APPĀRĬTOR, ōris, m. Appariteur, nom générique de tous les officiers subalternes attachés aux magistrats romains. Syn. Satelles, stipator. Epith. Humilis et abjectus, necessarius, recens. Usus: Quis unquam apparitor tam humilis, et abjectus.

APPĂRO, as, avi, atum, are, a. Préparer. Syn. Comparo, paro. Adv. Omnino, opipare. Differ. Præparare est antea utilia parare; apparare pertinet ad dignitatem quamdam, ac verius pompam. Usus: Bellum apparavit, suscepit, confecit. Convivium, cœnam, nuptias, prandium apparare et ornare. Crimina in insontem apparare. Ludi apparatissimi. Instructa et apparata domus rebus omnibus. Cf. Paro, Instruo.

APPELLĀTĬO, ōnis, Appel (en justice); appellation, dénomination. Syn. Compellatio. Epith. Improbissima, inanis, levis, venalis. Usus: Regum appellationes venales erant. Le titre de roi était à vendre. Ea Tribunorum appellatio intercessit auxilii causa.

APELLĀTOR, ōris, m. Appelant, qui interjette appel. Usus: Vix manus ab illo appellatore abstinebantur.

APPELLO, as, avi, atum, are, a. Adresser la parole. Adv. Apertius, blande, blandissime, comiter, commode, communiter, durius, græce, gravissime, honorificentissime, identidem, inutiliter, ita sane, latine, melius, nimirum, recte, nominatim, nusquam, omnino non, pessime, prudenter, recte, rite, rectius, temere, valde, probe, vere, ultro, vulgo. Usus: 1. Voco, compello, alloquor. Rem suo nomine appellare. Salutare benigne, comiter, hilariter appellare unumquemque. Blando sermone milites appellare. Superbius, asperius, duriore verbo appellare quemquam, parler à. 2. Nomino, nuncupo, nommer, proclamer, mentionner. Nunquam Cæsar Pompeium honorifice appellat. Nominatim, nomine aliquem, tertio quoque verbo appellare. 3. In jus voco, appeler en justice. Debitum reposco, sommer un débiteur de payer. Cur me post biennium primo appellas? Sponsores appellare. De pecunia quem appellare. 4. Invoco, et confugio ad, appeler à son secours. Quis mihi Deus appellandus, quæ hominum fides invocanda, imploranda? A Prætore ad Tribunos, vel Tribunos appellavit. (Vulg. Majorem potestatem imploro, en appeler à une juridiction supérieure.) Cf. Nomino, Voco.

APPELLO, is, pŭli, pulsum, ere, a. Aborder. Syn. Applico, admoveo, accedo. Adv. Valde, timide. Phras. Navis ad littus appulit, le navire aborda au rivage. Littori admovit; terræ applicuit; navi ad portum successit; in terram evasit; ad terram pervenit; littus attigit; aditum ad terram navibus habuit; portum tenuit; in portum delatus, invectus est; portus hominem accepit; littore potitus est; portum ingressus est, cepit, tenuit, subiit; ad portum accessit; in portum navim subduxit; portum tetigit, assecutus est, intravit. Usus: 1. Classem ad portum, ad littus appulit, aborder. 2. Transl. Animum ad litteras appellere, s’appliquer à l’étude. Animum ad uxorem, ad scribendum appellere. 3. Pass. Classis appulsa. Appulsi in navibus prædones Cf. Accedo.

APPENDĬCŬLA, æ, f. Petit accessoire. Syn. Corollarium, accessio. Usus: Est hæc quasi appendicula ejus causæ.

APPENDIX, ĭcis, Appendice. Syn. Additamentum, accessio, corollarium. Usus: Appendix animi corpus, le corps est une dépendance de l’âme.

APPENDO, is, di, sum, ere, a. Peser. Syn. Annecto, suspendo, pendo. Differ. Perpendo, expendo, ejusdem fere significationis, rem exacte pondero: appendo, suspendo ad lancem; vel statera pondero. Usus: Non annumero verba, sed appendo, je ne compte pas les mots, mais j’en pèse la valeur. Omnia sua tibi concessit, annumeravit, appendit. Aurum appendere artifici.

APPĔTENTĬA, æ, Appétit, désir. Syn. Appetitus. Epith. Effrænata. Usus: Lætitia, profusam hilaritatem, libido effrænatam appetentiam efficit. Appetentiam cibi præstare; famem obsonare, faire provision d’appétit.

APPĔTĪTĬO, ōnis, f. et APPĔTĪTŬS, ūs, m. Désir, convoitise; besoin. Syn. Appetentia, impetus. Epith. Immoderata, nimia, naturalis. Usus: Natura belluis dedit sensum, et motum, et cum quodam appetitu accessum ad res salutares. Appetitus rationi obediant, subjecti sint. Contrahere et sedare omnes appetitus, ut tranquilli sint, et omni perturbatione careant. Cf. Desiderium.

APPĔTO, is, ivi vel ii, itum, ere, a. Rechercher, désirer. Syn. Cupio, opto, desidero, expeto. )( Refugio. Differ. Appeto cum affectu qualicunque: expeto cum ratione honesta et bona. Adv. Ardentius,[60] cupide, frustra magnificentius, plus, semper, rapide, ultro. Phras. Aliena bona appetit, il convoite le bien d’autrui. Oculos ad prædia illa adjicit; inhiat, imminet fundis illis. Usus: 1. Non solum non recuso; sed appeto, reposco, non seulement je ne refuse pas, mais je désire. Homo voluptatum, gloriæ appetentior, laudis appetens. 2. Invado, impeto, attaquer, assaillir. Vita ejus sæpe ferro, insidiis appetita est. Lapidibus se appetitum, ac percussum clamitat. 3. Appropinquo, approcher (en parl. du temps). Dies appetebat septimus, le septième jour approchait. Cf. Peto, Desidero.

APPINGO, is, pinxi, pictum, ere, a. Ajouter en écrivant. Usus: Novi semper aliquid appingitur.

APPLAUDO, is, plausi, plausum, ere, a. Battre des mains, applaudir. Syn. Manuum vel pedum plausu favorem significo. Usus: Cui civium generi maxime applauditur. Cf. Plaudo, Admurmuratio, Gratulor.

APPLAUSŬS, ūs, m. Applaudissement. Syn. Favor popularis, secunda populi admurmuratio, festa acclamatio. Epith. Magnus. Usus: Assentiente populo magno applausu dixit Cf. Plaudo, Plausus.

APPLĬCĀTĬO, ōnis, f. Attachement, sympathie. Syn. Adjunctio, adjectio. Usus: Amicitia potius ex applicatione quadam animi cum sensu amandi, quam a cogitatione utilitatis secuturæ oritur.

APPLĬCO, as, cui, citum, are, a. Appliquer, attacher, joindre. Syn. Adjungo. Adv. Familiariter, maxime, studiose. Phras. Ad bonas artes, se diligenter applicat, il s’applique à l’étude avec ardeur. Mentem, animum, consilium, studium ad litterarum studia appellit; mentem in bonarum artium studiis figit, locat. Animum ad doctrinarum studia adjungit. Bonarum artium studiis se addicit, operam dat; operam et studium navat. Ad artes liberales animum applicat; operam, studium, laborem confert; se ad bonarum artium studia transfert; in iis elaborat, desudat; operam ponit, consumit; industriam suam exercet. Animum adjicit ad bonas artes; nullam in iis consequendis industriam omittit; nulli parcit operæ; toto pectore, omni studio, cura, cogitatione in honestas artes incumbit; in honestissimarum artium studio, ac cultura omnes curas intendit. Usus: 1. Applicare naves ad terram, terræ. Flumini castra; se ad arborem applicat, aborder; adosser, s’appuyer contre. 2. Adjungo, s’attacher à qqn. Se ad aliquem præsidii causa; se ad ductum alterius, ad fidem et amicitiam populi applicare, s’appliquer à. Alii ad jus civile; ad eloquentiam alii se applicant. Animum denique ad frugem applicuit. Ad deteriorem partem animum ægrotum applicare, se laisser aller au mal. Cf. Adjungo.

APPŌNO, is, posui, positum, ere, a. Placer auprès; ajouter. Syn. Addo, adjungo, admoveo, adjicio, appingo, adscribo. Usus: 1. Ad ignem apponere aliquid, mettre qqchose sur le feu. Notam alicui rei, ad rem aliquam, ad malum versum adscribere, apponere. Ad illa præcepta de suo aliquid apposuit. Nec dies tuæ epistolæ, nec signum appositum est. 2. Pono, placer qqn auprès d’un autre. Custodem alicui apponere. Lucro apponere aliquid. 3. Ex composito adhibeo, aposter. Accusatorem alicui, calumniatorem apponere, aposter des accusateurs, des délateurs. Cf. Addo, Adjicio.

APPORTO, as, avi, atum, are, a. Apporter, amener. Syn. Affero. Adv. Undique. Usus: 1. Multos secum morbos senectus apportat. Clitellis frumentum eo apportandum est. 2. Nuntio, apporter une nouvelle. Quid apportas novi! gaudium apportas, an luctum? Cf. Affero.

APPŎSĬTĒ, Convenablement. Syn. Apte, accommodate, convenienter. Usus: Apposite ad persuadendum dicere. Cætera apposite tibi mandabo, je vous écrirai le reste en temps utile.

APPŎSĬTĬO, ōnis, f. Citation. Syn. Adjunctio. Usus: Obscuriora sunt præcepta sine appositione exemplorum.

APPŎSĬTUS, a, um, Propre à, convenable. Syn. Aptus, accommodatus. Usus: Locus minime appositus ad pietatem. Forma ad dignitatem apposita. Tempus ad bonarum artium studia appositissimum amici eripiunt. Cf. Accommodatus, Aptus.

APPRĔHENDO, is, di, sum, ere, a. Prendre, saisir. Syn. Accipio, arripio. Usus: 1. Alicujus manum apprehendere, prendre qqn par la main. 2. Transl. Quod ego apprehendebam, mox accusator eripiebat e manibus.

APPRIME, Beaucoup, fort. Syn. Valde, multum, perquam, plurimum. Usus: Homo apprime doctus, pius, nobilis.

APPRŎBĀTĬO, ōnis, f. Approbation, assentiment. Syn. Comprobatio. Epith. Inutilis, magna, popularis, tanta, turpis. Usus: Id vulgi assensione, populari approbatione, et plausibus metiendum est.

APPRŎBĀTOR, ōris, m. Approbateur. Syn. Comprobator. Usus: Tu fuisti suasor, impulsor itineris mei, magis autem approbator.

APPRŎBO, as, avi, atum, are, a. Approuver. Syn. Comprobo, laudo, confirmo. )( Improbo. Adv. Honorifice, mirabiliter. Necessario, temere, valde, vehementer. Phras. Approbavere omnes viri sententiam, tout[61] le monde approuva cet avis. Summa assensione plebis, secundis admurmurationibus senatus auditus est. Conclamavere omnes, ita fieri oportere. Viri sententiam laudaverunt omnes et approbaverunt; ratam omnes habuere; assensu excepere. Itum est, pedibus itum est in ejus viri sententiam. In ejus sententiam discessio facta est; in ejus sententiam discessum est. Summa assensione Senatus, secundoque populo sententia comprobata est. Una omnium, consentiensque vox erat: æquum esse, quod postularet; standum esse ea viri sententia; ad ejus viri sententiam, suam adscribi voluere; album calculum adjecere. Usus: Milites ducis sententiam magno clamore, una voce approbarunt. Quod actum est, Dii approbent! Utinam tibi consilium, officium meum approbem! puissent les dieux le trouver bon! puissiez-vous approuver mes desseins, mes services! Cf. Probo, Assentior, Astipulor.

Approbandi formulæ: Festive, probe, optime! Non possum, quin exclamem: bene hercle factum est. Euge optime! o factum bene! beasti! vir es! Eugepæ nunc places! (Iron.)

APPRŌMITTO, is, misi, missum, ere, a. Répondre pour qqn, se faire caution. Syn. Promitto. Usus: Factum est, ut volui, quod decies sestertium appromisisti.

APPRŎPĔRO, as, avi, atum, are, a. Hâter, accélérer; n. se hâter. Syn. Propero. Usus: Ut approperent, adhortabor. Cf. Propero, Festino.

APPRŎPINQUĀTĬO, ōnis, f. Approche. Usus: Senectus est appropinquatio mortis.

APPRŎPINQUO, as, avi, atum, are, n. Approcher, s’approcher. Syn. Accedo, advento prope, propius, proxime; propius sum, adsum; vicinus sum, impendeo, pedem confero; in oculis, in conspectu sum; in conspectum me do. )( Absum. Adv. Valde. Usus: Ejus rei maturitas nondum venit, etsi appropinquet. Impendet fatum aliquod, plane instat, certe appropinquat. Alicui, ad aliquem appropinquare. Cf. Propinquus, Vicinus, Prope.

APPULSŬS, ūs, m. Accès, atteinte. Syn. Accessus. Epith. Nimius. Usus: 1. Tactus frigoris, et caloris omnes appulsus nimios sentit, il sent toutes les atteintes un peu fortes du chaud et du froid. 2. Commotio, action, impulsion, influence. Tribus modis Deorum appulsu homines somniant. Cf. Adventus.

ĂPRĪCĀTĬO, ōnis, f. Action de se tenir au soleil. Usus: Unam in tua villa apricationem omnibus istorum regnis antefero. Calescere apricatione, vel igni. Loci amœnitas libero sole fruentis; a tepore solis indefensi.

ĂPRĪCOR, aris, atus, sum, ari, d. Se chauffer au soleil. Usus: Alexander Diogeni apricanti officiebat.

ĂPRĪCUS, a, um, Exposé au soleil. )( Opacus. Usus: Hortus, locus, vinea aprica.

APTĔ, Bien, convenablement, parfaitement. Syn. Apposite, accommodate, decore, commode, congruenter, eleganter. Usus: Apte dicere et numerose. Facile judicamus, quid apte fiat, quid ab officio, naturaque discrepet.

APTO, as, avi, atum, are, a. Adapter, ajuster. Syn. Accommodo, compono, paro. Usus: Hoc verbum ad hanc sententiam bene aptatur. Pugnæ se aptare, se préparer au combat. Cf. Accommodo.

APTUS, a, um, Propre à, apte à. Syn. Accommodatus, appositus, conveniens, congruens, habilis, idoneus, consentaneus. )( Ineptus, solutus. Adv. Bene, communiter, maxime, mirabiliter, vehementer, mediocriter, omnino. Phras. Natura aptus ad omnia, homme naturellement propre à tout. Dederat hoc natura, quidquid aggrederetur, ut egregie conficeret. Natus ad omnia videbatur. Ingenium acceperat a natura ad omnes res appositum, atque accommodatum. Eo erat, eo utebatur ingenio quidvis ut exequi, præstare satis commode posset. Præcipuo quodam naturæ munere aptus erat, accommodatus ad omnia. Habebat hoc a natura, ut quamcunque ad rem se conferret, quamcumque rem capesseret, ea perfungeretur optime, ex ea cum laude discederet. Nemo erat illo commodior ad res quaslibet. Factus a natura videbatur ad res omnes. In omni re, in omni judicio elegantissimus est. Nihil agit non commode, non apte, non eleganter, laute, venuste, lepide, egregie. Lepores, elegantiam, venustatem habet in omni re. Quidquid agit, cum lepore agit, cum elegantia, sic ut gratiam ab omnibus ineat, ut aptior, accomodatior videatur esse nemo. Idoneus videbatur, et probe affectus ad fungendum munus suum; satis dexter: negotiis gerendis habilis; negotiorum haud quaquam rudis. Ingenio erat commodo et versatili, dignusque, cujus opera ad res quaslibet adhiberetur. Egregio ad res gerendas judicio perpolitus erat. Ad sustinendam cum dignitate quamlibet in republica personam omnem habebat aciem. Cf. Accommodatus. Usus: 1. Ad dicendum natus, aptus, orateur. Calceus habilis et aptus ad pedem. Homo non aptissimus ad jocandum. Aptum et consentaneum tempori et personæ. 2. Cohærens, consentiens, enchaîné, lié. Partes orationis omnes inter se aptæ, et connexæ. Facilius est, apta dissolvere, quam dissipata connectere. Multa dixit, parum apta inter se et cohærentia. Cf. Accommodatus.

[62]

ĂPUD, Auprès cum accus. Syn. Prope, juxta, non procul. Usus: 1. Prope, près de. Apud Corfinium, apud Romam castra posuit. 2. Cum, chez. Apud matrem erat Apud Pompeium cœnavit. Apud me insidias sibi dixit esse factas. 3. Coram, en présence de, devant. Apud pontificem, apud populum dixit. 4. Cum citantur auctores etc., ut apud poetam, ut apud Terentium est, ainsi que nous le voyons dans Térence. Apud majores hoc erat in more positum. Apud priscos quæsitum est. Dicitur quoque: non sum apud me, je ne me possède pas; je ne suis pas maître de moi.

ĂQUA, æ, f. Eau. Syn. Unda. Epith. Alba, alumna, belle fluens, calida, dulcis, gelida, intercus, jugis, nigra, pluvia, profluens et uber, summa, turbida et cadaveribus inquinata, uberior, marina, perennis, pulchra. Usus: Aqua frigore concrescit. Aquam deducere in villam. Aquam ducere per fundum. Aqua illi hæret, il ne sait que dire, il est dans l’embarras. Aqua et igni interdicere, interdire l’eau et le feu (bannir, exiler). Aquarum fluxiones, ductus, divortia. Aquæ perennes. Aqua imbribus aucta. Aquæ eo anno ingentes fuere, il y eut cette année-là de grandes inondations. Aquam frigidam suffundere, refroidir, opérer un refroidissement (Fig.)

Ăqua benedicta, (Vulg.) Eau bénite. Syn. Aqua lustralis, consecrata. Phras. Aqua lustrali frontem tingere, faire le signe de la croix avec de l’eau bénite. Corpus aqua consecrata aspergere; labeculas animæ aquæ lustralis aspersione abstergere. Aqua consecrata se lustrare.

Ăqua intercus, tis, f. Hydropisie. Syn. Hydrops. Usus: Medicamentum dare ad aquam intercutem.

ĂQUÆDUCTŬS, ūs, m. Conduit d’eau, aqueduc. Usus: De aquæductu probe fecisti.

ĂQUĀRĬUS, a, um, Relatif à l’eau. Usus: Provincia tibi obtigit aquaria, vous avez obtenu l’intendance des eaux.

ĂQUĀRĬUS, ii, m. Porteur d’eau. Epith. Humidus. Usus: Cum aquariis mihi pugnandum fuit (scil. curatoribus), je dus me disputer avec les inspecteurs des eaux.

ĂQUĀTĬLIS, e, gen. com. Aquatique. Syn. In aquis vivens, agens, degens, aquarum incolæ. Usus: Bestiæ terrenæ, aquatiles, volatiles.

ĂQUĀTĬO, ōnis, f. Action de s’approvisionner d’eau. Usus: Hac aquatione carere non possunt. Milites aquationis causa longius progressi.

ĂQUĀTOR, ōris, m. Qui va à la provision d’eau. Usus: Aquatores nostri ab hostibus pressi.

ĂQUĬLA, æ, f. Aigle, oiseau. Epith. Argentea, ac omnibus perniciosa, ac funesta. Usus: 1. Nulla avis aquila vehementius volat. 2. Signum militare, aigle, enseigne. Aquilam inferre in medios hostes. Inter prædam decem aquilæ relatæ.

ĂQUĬLĪNUS, a, um, D’aigle. * Usus: Homo milvinis, aut aquilinis unguibus.

ĂQUĬLO, ōnis, m. Aquilon, vent du nord. Syn. Ventus ex Septentrione, vel Septemtrionibus spirans; Septentrio; ventus Septentrionalis; ventus Austro obversus; item: Pars ea mundi, quæ ad Septentriones spectat. Usus: Domus Aquiloni obversa; Aquilonis frigori obnoxia.

ĂQUĬLŌNĀRIS, e, gen. com. Du nord, septentrional. Usus: Regio Aquilonaris.

ĂQUĬLUS, a, um, Brun, foncé, noirâtre. * Syn. Fuscus et subniger. Usus: Homo colore aquilo, corpore aquilus.

ĂQUOR, aris, aquatus sum, ari, d. S’approvisionner d’eau. Usus: Oppidani sine periculo aquari non poterant.

ĂQUŌSUS, a, um, Aqueux, humide, pluvieux. * Usus: Campus aquosus, plaine marécageuse.

ĂQUŬLA, æ, f. Filet d’eau. Syn. Aqua exigua.

ĀRA, æ, f. Autel. Syn. Altare. Epith. Illustris, infima, princeps, vetus. Usus: Aram dedicare; consecrare. Ad aram confugere. Pro aris et focis certare (pro religionibus). Aram tenere.

ĂRĀTĬO, ōnis, f. Labour, labourage; pl. terres labourables. Syn. Agricultura, agri cultio; arvum. Epith. Desertæ, glandiferæ et fructuosæ, paternæ, relictæ totæ, vacuæ. Usus: Per bellum multæ arationes, fructuosæ alioquin, desertæ jacent. Vastatæ sunt arationes, et agri vectigales.

ĂRĀTOR, ōris, m. Laboureur. Epith. Experientissimus ac diligentissimus fortis et experiens, invitus, nobilis, inimicus, laboriosissimus, locupletissimus, magnus et gnavus, miser, optimus, summus, remotissimus a foro. Usus: Ex aratore oratorem fieri. Ager ille habuit aratores ducentos. Cf. Rusticus.

ĂRĀTRUM, i, n. Charrue. Usus: Aratro terram perstringere. Circumducere aratrum. Boum vires ad extrahenda aratra.

ARBĬTER, ri, m. Arbitre, juge, témoin. Syn. Disceptator litis; præses, testis. Epith. Honorarius, remotus. Usus: 1. Ad disceptandas res meas te arbitrum adopto, statuo. Ad judicandas controversias meas cuperem te arbitrum mihi dari; te arbitrum postulo, capio, sumo; te arbitro mearum rerum utor. 2. Testis, spectateur, témoin. Aliquid agere arbitris remotis.

[63]

ARBĬTRĀTŬS, ūs, Arbitrage, sentence; avis. Syn. Sententia, opinio, judicium. Usus: 1. Meo arbitratu potius quam tuo agam. 2. Libitum, desiderium, volonté, bon plaisir. Illius arbitratu de pace agam. 3. Potestas, autorité. In arbitratum, ditionem alterius se dare, dedere. Cf. Arbitrium, Sententia.

ARBĬTRĬUM, ii, n. Volonté, bon plaisir. Syn. Arbitratus, voluntas, libido. Epith. Honorarium. Usus: 1. Ad alterius nutum et arbitrium fingere se totum et accommodare. Omnia sua ad alterius arbitrium conferre. Num id faciendum sit, tuum esto arbitrium. 2. Judicium arbitrii, sententia, sentence. Minos severa facit arbitria apud inferos. Arbitrium ad senatum rejicio; judicem senatum capio, je prends le sénat pour juge.

ARBĬTROR, aris, atus sum, ari, d. Penser, juger. Syn. Judico, censeo, statuo, autumo, existimo, puto. Adv. Imprudenter, omnino, magis, necessario, nimirum, similiter, prorsus non, recte, similiter, usque eo. Usus: 1. Patris est, arbitrari de filii rebus, un père doit surveiller les actes de son fils. 2. Æstimo, estimer. Arbitrari facultates alterius; mores hominis, et facta arbitrari. Cf. Judico, Existimo, Puto.

ARBOR, ŏris, f. Arbre. Epith. Aurifera, novella, vetula, infelix, senescens. Usus: Arbores vivere et senescere dicimus. Directæ in quincuncem arbores. Ambulatio a novellis arboribus opacata. Arbores serere, qua alteri seculo prosint. Proceritates arborum.

ARBUSTUM, i, n. Arbuste. Syn. Arbores multæ ad fructum consitæ; solum arboribus consitum, convestitum. Usus: Arbusta foliorum tegmine ornata.

ARCA, æ, f. Armoire, coffre-fort. Syn. Armarium, capsa, cista. Epith. Inanis, plena. Usus: Animus hominis dives, non arca appellari solet. Argentum in arca positum. Arcæ alicujus confidere, compter sur la caisse de qqn.

ARCĀNO, En secret. Syn. Secreto, clam, remotis arbitris. Usus: Arcano paucula cum illo collocutus sum.

ARCĀNUM, i, n. Secret.

ARCĀNUS, a, um, Secret, caché. Syn. Occultus. Phras. 1. Non sunt ista arcana, ces choses ne sont pas secrètes. Non ex occulto aliquo genere litterarum quæsita sed sumpta de medio. Non sunt ista interiora quæpiam; nihil est, quod non in concione recte legi possit. Nihil hic mysteriorum; nihil quod non committi omnibus possit. 2. Arcana ista sunt, ces choses sont secrètes. Si quid sancti est ad silentium, istud est. In secreto hæc cum amicis sunt volutanda, et non foras efferenda. Tecum ista tibi habeto, quæ committi omnibus haud tuto possunt. Usus: Arcana occultaque omnia foras extulit, il a tout découvert et montré au grand jour.

ARCĔO, es, cui, ere, a. Enfermer, écarter, détourner. Syn. Defendo, abigo, propulso, prohibeo. Usus: 1. Honestas, non pœna ab injuria homines arcere debet. Ferro arcere contumeliam. 2. Prohibeo, pello, removeo, averto, repousser, éloigner de. Hostem finibus pauperes aditu arcere. Juventus a libidinibus arcenda. Frigora, nives, solem arcere; defendere solem, hiemem, ardorem, défendre du soleil, du froid etc. 3. Coerceo, emprisonner. Servi custodiis arcendi sunt et vinculis.

ARCESSO, & ACCERSO, is, ivi, itum, ere, a. Mander, appeler. Syn. Voco, evoco. Adv. Aliunde, ultro. Usus: 1. Olim ab aratro arcessebantur consules. In senatum, in patriam arcessere aliquem. 2. Repeto, tirer de, chercher. A capite rem arcessere, reprendre (une chose à son origine). Longius inde arcessere. 3. Accuso, appeler en justice, accuser. Capitis, in judicium capitis, arcessere quempiam, accuser qqn d’un crime capital. Judicio aliquem arcessere. 4. Concilio, procurer. Orationi splendorem arcessere, donner de l’éclat à un discours. Cf. Voco, Accuso.

ARCHĔTYPUS, i, m. Original, modèle, archétype. Syn. Prima forma, typus, exemplar. Usus: Archetypus crebris locis refectus et inculcatus.

ARCHĬPĪRĀTA, æ, m. Chef de pirates. Syn. Princeps piratarum. Epith. Subdititius, terrestris, vetus. Usus: Archipirata a latrone productus.

ARCHĬTECTOR, aris, atus sum, ari, d. Construire, bâtir. Syn. Fabricor, struo. Adv. Optime. Usus: Mente quidlibet nobis fabricari possemus, et architectari. Voluptates invenire novas, et architectari, inventer des plaisirs nouveaux. Cf. Ædifico.

ARCHĬTECTŪRA, æ, f. Architecture. Syn. Architectandi ars. Usus: Honestæ artes sunt, medicina, architectura.

ARCHĬTECTUS, i, m. Architecte. Syn. Machinator, princeps architectandi. Epith. Bellus, malus. Usus: Omnium architectorum et machinatorum princeps Chrysogonus. 2. Transl. Auctor, magister, auteur, artisan. Stoici, architecti verborum. Epicurus inventor voluptatis, et quasi architectus beatæ vitæ. Sceleris architectus.

ARCTĒ, Étroitement. Syn. Stricte. Usus: Arcte et graviter dormire. Arcte complecti aliquem.

ARCTO, as, avi, atum, are, a. Serrer. Syn. Constringo, coangusto, coarcto, in angustum cogo. Usus: Naves arctatæ. Cf. Angustiæ.

ARCTUS, a, um, Étroit, resserré. Syn.[64] Adstrictus, obstrictus, angustus. )( Laxatus, latus. Usus: Arctissimum amicitiæ vinculum. Arctioribus laqueis tenetur, quam ut evadat. Arctiora somni tempora, quam nectis. Arctus me somnus complexus est. Cf. Angustus.

ARCŬLA, æ, f. Petite boite. Syn. Arca parva, capsa. Usus: Liber meus omnes Isocratis arculas consumpsit, mon livre a consumé tous tes parfums d’Isocrate (en parlant des ornements du style).

ARCŬO, as, atum, are, a. Courber en arc. Syn. In modum arcus curvo. Usus: Curru arcuato vectus, assis dans un char couvert.

ARCŬS, ūs, m. Arc. Epith. Coloratus, intentus, pulcher. Usus: 1. Animum tanquam arcum intentum habere. Arcum intendere, adducere; arcum remittere, laxare. 2. Iris, arc-en-ciel. Arcus ille e nubibus efficitur.

ARDENTER, Avec ardeur. Syn. Vehementer, intensius, majorem in modum cupere aliquid.

ARDĔO, es, arsi, arsum, ere, n. Être enflammé, brûler. Syn. Flagro, conflagro, deflagro. Adv. Acerrime. Phras. 1. Helenæ causa Troja arsit, Hélène fut la cause de l’incendie de Troie. Conflagravit; igne periit, absumpta, consumpta est; deflagravit, incensa est, in cineres abiit; in bustum conversa est. 2. Domus ardere cœpit, la maison commence à brûler. In ea domo non mediocre incendium excitatum est; domus igne correpta, absumpta, combusta est: gravis periculi, summi damni flamma exorta est. Domus ignem, flammam concepit, exarsit pars domus, et collucet continenti incendio; late fundit incendium; flammam differt; periit incendio domus; incendio hausta, deleta est. Usus: 1. Domus ardebat non fortuito, sed oblato incendio. 2. Transl. Ira et dolore ardet, il brûle de dépit et de douleur. Bello ardet Gallia. Ardent oculi. Ardet illi ad ulciscendum animus. Cupiditate, amore, invidia ardet. Omnium bonorum odia in te ardent. Cf. Flagro, Incendium, Accendo.

ARDOR, ōris, m. Ardeur, feu. Syn. Æstus, flagrantia, incendium. Epith. Acerrimus, et mobilissimus, cœlestis, clarus, expressus, imperatorius oculorum, integer et purus, et liber, restinctus, summus, nimius, temperatus, tenuis et nulla admixtione concretus, ultimus et altissimus atque undique circumfusus et extremus, omnia cingens, atque complexus. Usus: 1. Solis ardore torreri. Ardore conflagrare. Ardorem a vitibus pampini defendunt, propulsant. 2. Fulgor, splendor, éclat. Vide in eo ardorem vultus, atque motuum. 3. Vehementia, vis ingens, désir, ardeur, passion. Impetus animi, cupiditas vincendi, ardor mentis ad gloriam. Ardorem, cupiditatem restinguere, reprimere. Consedit ille animi ardor et studium. Cf. Fervidus, Calor.

ARDŬUS, a, um, Escarpé, élevé. Syn. Ascensu acclivi et aspero. Adv. Vehementer. Usus: 1. Oppidum difficili ascensu, et arduo. 2. Transl. Difficilis, pénible, difficile. Arduum longi temporis, magnæque cogitationis opus moliri. Cf. Difficilis.

ĀRĔA, æ, f. Aire, surface plane, unie. Syn. Locus sine ædificio in urbe; ruri ager, et ubi frumenta excutiuntur. Epith. Præclara, pulchra. Usus: Æstimatores magni æstimant tuas areas. In areis fraudare Decumanum, tromper le percepteur de la dîme. Nemo frumentum de area tollat.

ĂRĒNA, æ, f. Sable. Usus: Arenam emere aut paludem.

ARĒNŌSUS, a, um, Sablonneux. Usus: Terra, littus arenosum.

ĂRĔO, es, arui, ere, n. Être desséché, aride. * Usus: Fauces arent siti, sa gorge brûle de soif.

ĀRESCO, is, escere, n. Se dessécher. Syn. Viriditatem amitto. )( Madefio. Usus: Arescere herbæ, et interfici incipiunt. In alienis malis lacrima cito arescit.

ARGENTĀRĬA, æ, f. Banque. Syn. Argentariorum munus, functio, vel taberna. Epith. Dissoluta, non ignobilis, maxima. Usus: Argentariam non ignobilem fecit. Dissolvere argentariam.

ARGENTĀRĬUS, ii, m. Banquier. Syn. Trapezita, collybista, qui argentariam facit. Epith. Gratiosus apud omnes homines. Usus: Augusti avus fuit argentarius. Vidi hoc in argentariorum tabulis.

ARGENTĔUS, a, um, D’argent. Aquila, signa argentea.

ARGENTUM, i, n. Argent. Epith. Expositum, grande, optimum, plenum artis, purum, tam præclarum, tam nobile. Usus: 1. In illa insula ne scrupulus quidem argenti inventus est. 2. Pecunia, nummi argentei, argent monnayé, pièces d’argent. Navis erat plena argenti facti et signati. Argentum cælatum. Argento aliquem emungere. Cf. Pecunia. Argentum infectum, argent non travaillé, en lingots. Cui opponitur: Argentum factum, aut cælatum, argent travaillé, ciselé; Argentum signatum, argent monnayé.

ARGILLA, æ, f. Argile, terre de potier. Syn. Terra tenax. Usus: Hic homulus ex argilla et luto fictus.

ARGŬMENTĀTĬO, ōnis, f. Argumentation, raisonnement. Syn. Ratio, argumentum, argumenti inventi artificiosa expolitio. Epith. Aptissima ad judicationem, bipartita, expers artis, firma, firmior, firmissima, necessaria, probabilis, vehemens, accommodata,[65] contraria, longa et brevis, multa. Usus: Argumentatio est argumenti explicatio. Argumentationem quærere, invenire, concludere.

ARGŪMENTOR, aris, atus sum, ari, d. Argumenter, raisonner. Syn. Argumentis ostendo, probo; argumentis vel conjecturis prosequor. Adv. Sedulo. Usus: Sed quid ego argumentor? quid plura disputo? Tu quidem sedulo argumentaris, quo ista pecunia pervenerit, quid de ea sperandum. Cf. Argumentum.

ARGŪMENTUM, i, n. Argument, raison. Syn. Ratio. Epith. Accusatorium, probabile, inventum, certius, certissimum, commune, falsum, firmum, grave, gravissimum et firmissimum, magnum, majus, maximum, mediocre, molestum et difficile, multum, parvum, pertenue, præclarum et nobile, premendum, propositum, proprium, simile, universum, aptum quoddam et paratum singulis causarum generibus, certum, clarum, clarius luce, consimile, expeditum, exquisitum, firmius, gravius, insitum, aut assumptum, leve, levissimum, medium, plurimum, perfectum, probabile et necessarium, utile. Phras. 1. Argumentis rem probare, prouver une chose. Exquisitis rationibus confirmare; accurate de re dicere; rationibus conquisitis disputare; argumentis uti gravibus et certis; rationibus concludere; rationes suggerere firmas, et certissimas; causam rationibus persuadere, ostendere, agere, tueri, sustinere. 2. Argumentum hoc affirmandi non leve habeo, j’ai de bonnes raisons pour affirmer ce que j’avance. Rerum earum hæc maxima argumenta habeo; argumentum non leve mihi nascitur; pro argumento est mihi; argumentum est; argumentum duco, accipio, arripio; argumento magno est. Usus: 1. Argumentum est ratio rei dubiæ faciens fidem. Argumentum excogitare, proponere, afferre. Argumentum ducere ab adjunctis; ex re obvia nancisci, arripere, accipere. Argumentum Stoicorum more breviter adstringere, premere, in pauca conferre, serrer ses preuves. Argumentum dilatare. 2. Conjectura, signum, indicium, nota, causa, occasio, signe, indication, indice. Exstant certissima argumenta et indicia sceleris. Id magno argumento est, hominem innocentem esse. Id ego jam antea multis argumentis judicaram. 3. Poematis, Comœdiæ, Tragœdiæ materia, sujet d’un poëme, d’une comédie etc. Tragici, cum explicare argumentum nequeunt, ad Deos confugiunt. 4. Quæcunque res, de qua agendum, subjecta materia tractanda, sujet, matière. Deest mihi argumentum scribendi, je n’ai rien à vous écrire. Argumentum epistolæ hoc erat. Audite concionis ejus argumentum. Cf. Probo, Confirmo, Disputo.

ARGŬO, is, ui, ūtum, ere, a. Accuser, inculper, convaincre. Syn. Accuso, incuso, insimulo. )( Defendo. Adv. Suspiciose. Usus: 1. Aliquem gravis sceleris, de gravi scelere, facinoris reum arguere. 2. Affirmo, prouver, affirmer. Arguo te pecunias in præmium sceleris accepisse. Tu arguis, ego nego. Cf. Reprehendo, Insimulo, Accuso.

ARGŪTĒ, Finement, ingénieusement. Usus: Acute mihi et argute respondit. Callide et argute aliquid conjicere. De difficillimis argumentis argute disputavit.

ARGŪTĬÆ, arum, f. pl. Traits ingénieux, grâce. Syn. Acumen, elegantia, jocus, urbanitas. Usus: Illa oratio multum argutiarum, acuminis, urbanitatis habuit. Argutiæ digitorum (celeritas), gesticulation des doigts. Cf. Acumen, Jocus.

ARGŪTOR, aris, atus sum, ari, d. Babiller, bavarder. Usus: Totam diem argutatur quasi cicada.

ARGŪTŬLUS, a, um, Un peu subtil. Usus: Perfeci libros sane argutulos.

ARGŪTUS, a, um, Fin, ingénieux. Syn. Qui argutias habet, callet, festivus, urbanus, concinnus, elegans, acutus. Adv. Nimium, plane. Phras. Nihil illo argutius esse potest, personne n’est plus délicat que lui. Multum argutiarum et urbanitatis habet; insunt in eo homine argutiæ non inanes ac frivolæ; acumen est singulare. Usus: 1. Poema est ita argutum, concinnum, elegans, ut nihil supra. Quis in sententiis subtilior? quis argutior? 2. Mobilis, vif, mobile. Oculi nimis arguti, ut affecti simus, arguunt. Manus minus arguta digitis. Cf. Facetus.

ĀRĬDUS, a, um, Aride, sec, desséché. Syn. Exsiccatus. Usus: 1. Folia arida. 2. Transl. Tenuis, maigre, sec, chétif. In hac arida, et horrida rusticorum vita. Genus dicendi aridum, exile, concisum, minutum, style sec, maigre.

ĂRĬES, ĕtis, m. Bélier. Animal, signum cœleste, machina bellica. Usus: Pellis inaurata arietis. Ariete murum verberare, quatere, percutere.

ĂRĬĔTĬNUS, a, um, De bélier. Usus: Arietinum jecur ad morbos utile.

ĂRĬĔTO, as, avi, atum, are, a. et n. Choquer (en parl. du bélier), heurter. Syn. Cornibus peto, impeto. Usus: Nisus est cornibus in me arietare.

ĂRĬŎLĀTĬO, ōnis, f. Oracle. Epith. Superstitiosæ ariolationes Accii.

ĂRĬŎLOR, aris, atus sum, ari, d. Débiter des oracles. Syn. Divino, prædico. Usus: Sunt qui quæstus causa ariolentur. Cf. Divino.

ĂRĬŎLUS, i, m. Devin. Syn. Divinationi deditus, divinus. Epith. Impudentes, aut inertes, aut insani. Usus: Aruspicum, arilorum, augurum, vatum, conjectorum furiosæ prædictiones. Cf. Vates.

[66]

ĂRISTA, æ, f. Barbe, pointe de l’épi. Usus: Spica munitur vallo aristarum contra avium minorum morsum.

ĂRITHMĒTĬCA, æ, f. Arithmétique. Syn. Ars numerorum. Usus: Homo remotus a dialecticis, in arithmeticis satis versatus.

ARMA, ōrum, n. pl. Arme. Syn. Telum, ferrum. Epith. Aliena, aptissima, avita, civilia, domestica, firma, impia, justa, nefanda, prava, perniciosa, salutaria, scelerata, sempiterna, servilia. Usus: 1. Arma parare, préparer ses armes, s’en revêtir. Arma capere, sumere, induere; armis se accingere, instruere, munire; arma raptim capere, galeam sumere, clypeo corpus protegere, hastam vibrare. 2. Ad arma vocare, appeler aux armes. Ad arma concitare, ciere, conclamare; arma dare imparatis. 3. Ad arma descendere, en venir aux armes. Ad arma venire, concurrere; arma expedire; in armis esse; ire ad arma; arma tentare; rem armis committere. 4. Armis decertare, combattre. Armis contendere, disceptare, decernere; arma movere, ferre, inferre, conferre. 5. Ab armis discedere, cesser le combat. Arma vel conditionibus ponere, deponere, relinquere; aut defatigatione jactare, abjicere, projicere. 6. Defensio, armes, moyen de défense. Prudentiæ armis se tegere. Arma senectutis exercitationes virtutum. 7. Bellum, guerre. Res ad arma spectat, tout tourne à la guerre. Cf. Bellum.

ARMĀMENTA, ōrum, n. pl. Agrès, équipement d’un vaisseau; arme de guerre etc. Syn. Omnis generis instrumenta, ut navis, plaustri, belli. Usus: Caute armamenta locare omnia.

ARMĀMENTĀRĬUM, ii, n. Arsenal. Syn. Locus, ubi armamenta armaque servantur; item: Navale. Epith. Publica. Usus: Ex armamentariis publicis arma populo dividuntur.

ARMĀRĬUM, ii, n. Armoire. Syn. Locus in quo vestes, stragula, et id genus alia servantur. Usus: Aurum ex armario proferre. Armarium perfringere.

ARMĀTŪRA, æ, f. Armure. Epith. Levis, melior, varia. Usus: Levis armaturæ miles. Armatura Romana Transalpina melior.

ARMĀTUS, a, um, Armé, équipé. Syn. Armis instructus, ornatus. Phras. Succinctus armis est, il est revêtu de ses armes. Succinctus ferro est; cum telo est; in armis est; arma fert; telo paratus ornatusque est. )( Inermis, togatus. Usus: 1. Armatos vere appellare possumus, qui scutis telisque parati, ornatique sunt. 2. Transl. Munitus, præditus, animé, doué. Incredibili audacia armatus.

ARMENTUM, i, n. Troupeau de gros bétail. Differ. Grex minorum pecorum; armentum, majorum. Usus: Bos armenta sui generis sequitur.

ARMĬGĔR, ĕri, m. Écuyer. Usus: Armiger Catilinæ, stipator tui corporis, signifer seditionis.

ARMILLÆ, arum, f. pl. Bracelets. Usus: Armillæ, quæ brachialia appellantur.

ARMO, as, avi, atum, are, a. Armer, équiper. Syn. Arma do, arma induo, armis induo, armis instruo. Adv. Justius in aliquem. Usus: 1. Multitudinem hominum cogere, armare, instruere. 2. Transl. Munio, orno, instruo, confirmo, armer, munir, pourvoir. Perditos cives religione Deorum, temeritatem plebis auctoritate publica; se eloquentia armare.

ĂRO, as, avi, atum, are, a. Labourer. Syn. Solum aratro perstringo; terram proscindo, subigo; sulcum imprimo; solum opere renovo; aratro terram verto, effringo, findo. Usus: Sulcum altius imprimere, ut ager aratus, novatus, iteratus meliores fœtus possit, et grandiores edere.

ARRĒPO vel ADRĒPO, is, repsi, ere, n. S’insinuer. Adv. Moderate, sensim. Usus: Sensim et moderate arrepere ad amicitiam alterius.

ARRHA, æ, f. vel ARRHĂBO, ōnis, m. Gage. * Syn. Pignus. Usus: Ea relicta est arrhaboni, elle fut laissée en nantissement.

ARRĪDĔO, es, risi, risum, ere, n., nonnunquam a. Rire, sourire. Adv. Facete, leniter, leviter, valde, vehementius, urbane. Usus: 1. Arridere alicui, sourire à quelqu’un. 2. Transl. Placet, il plaît. Quod mihi plurimum arridet, tibi valde displicet.

ARRĬGO, is, rexi, rectum, ere, a. Lever, dresser. Syn. Erigo, excito. Usus: Arrigere aures, animum advertere. Animos oratione sua arrexit, exciter.

ARRĬPĬO, is, ripui, reptum, ere, a. Prendre, enlever; s’emparer de. Syn. Apprehendo, rapio, accipio, capio, eligo, assumo, aggredior. )( Relinquo. Adv. Aliunde, avide, celeriter, sero, subito. Usus: 1. Arripere facultatem lædendi, maledictum ex trivio; causam ad incendia, et cædes arripere. Arripere sermonem. 2. Disco, intelligo. Litteras Græcas avidissime arripui, j’ai embrassé avec avidité l’étude des lettres. Pueri celeriter res innumerabiles arripiunt 3. Prehendo, saisir. Medium arripere aliquem. Illum collo arripuit.

ARRĬSĬO, ōnis, f. Sourire d’approbation. Usus: Exordiemur ab arrisione.

ARRŌDO, is, rosi, rosum, ere, a. Ronger. Syn. Rodo, consumo, perdo. Usus: Rempublicam arrodere.

[67]

ARRŎGANS, antis, omn. gen. Arrogant, présomptueux, hautain. Syn. Insolens, superbus, temerarius. Adv. Stulte. Phras. Arrogas tibi plus quam licet, vous êtes plus arrogant qu’il ne convient. Altius, quam oporteat, te extollis. Nimium te effers, tibi places; Assentaris tibi ipsi, et amas. Cum de te judicas, non rationem consulis, non veritatem. Largiris ipse tibi plus, quam veritas concedat, vel plus quam veritati. Plus tibi assumis, quam deceat, conveniat, æquum sit, ratio ferat, patiatur, concedat. Ita superbe agis, ut ferri non possis. Superbia est prorsus non ferenda. Parem tibi neminem vis, te cunctis antefers. Omnes despicis, te unum suspicis. Tibi ipsi magnus es, atque eximius. Amas ipse te sine rivali. Omnia putas in te uno collocata. Fortunam ipsam minus esse te fortunatam putas. Persuasum habes, tuis te fortunis ipsam Fortunam anteire. Elati nimium animi es, et superbia tumes, turgescis, intumescis, turges, inflatus es nimia. Arrogantiam tibi sumis nimiam; spiritus sumis nimis arrogantes. Animos effers insolentes. Spiritus tollis. Fastu turges et insolentia intolerabili. Superbe te circumspicis. Te unum miraris; neminem præ te hominem putas. Cf. Arrogo, Superbus, Insolens, Fastus.

ARRŎGANTER, Avec arrogance. Syn. Superbe, contumaciter. Usus: Nihil aspere, nihil arroganter, turpiter, aut sordide quidquam ab illo dictum. Contumaciter et arroganter scribere.

ARRŎGANTĬA, æ, f. Arrogance. Syn. Superbia, insolentia, contumacia, intolerantia. )( Modestia. Epith. Desipiens, gravis atque intolerabilis, inanis, molestissima, odiosa, summa. Usus: Sermo odiosæ arrogantiæ plenus. Ex arrogantia odium, ex odio arrogantia nascitur. Alterius arrogantiam deprimere. Cf. Ambitio, Superbia, Insolentia.

ARRŎGO, as, avi, atum, are, a. s’Arroger, s’approprier. Syn. Temere mihi tribuo, mihi sumo. )( Derogo. Phras. Non mihi tantum arrogo, tribuo, ut.... je n’ai pas la prétention de.... Non eam de me opinionem suscepi. Non sumo, assumo mihi tantum. Non ita mihi assentor. Non ita mihi placeo. Non ita me effero. Non in me tantum statuo, pono, loco; non ipse me tanti facio, æstimo, pendo, puto, duco. Ad hunc me sapientiæ gradum pervenisse non puto. Eam mihi sapientiam contigisse non sentio. Fateor eo me sapientiæ non pervenisse; ea me sapientia non esse, non usque adeo sapere. Non præcerpo mihi hunc laboris tui fructum; alienam hanc laudem mihi non appeto; nihil mihi ex ea laude decerpo. Alii ad se trahant omnia; assumant sibi in hoc præcipuam prudentiam; ego nihil istorum mihi vindico. Non istam adscisco mihi sapientiam; non cos tollo spiritus; non eam mihi sumo arrogantiam. Usus: Non hoc mihi sumo et arrogo. (Vulgo: non præsumo.) Multum tibi tribuo, illud mihi arrogo. Cf. Vindico, Sumo.

ARS, artis, f. Art, science, métier, profession. Syn. Artificium, ratio faciendi, facultas, doctrina, scientia, disciplina. Epith. Amplissima, absoluta et perfecta, bona, difficilis, difficillima, divina, dux certior quam natura, excellens, facilis, facillima, fidelis, humilis, inaudita, incompta, iners, intima, levis, loquax nimium, ludicra, magna et gloriosa, major et uberior, maxima, multa, mutua, nulla aut perennis, obscura et difficilis, opinabilis, optima, politissima, perfecta atque uber, plena delectationis, recondita, multiplex subtilisque; rhetorica, solers, sordida, summa, tanta tamque fructuosa, tanquam operosa, et perinde fructuosa, tanta tamque varia, tota. Phras. Artes liberales discere, étudier les arts libéraux. Artibus erudiri, quibus ingenia ad magnæ fortunæ cultum excitantur. Omnibus artibus liberalium studiorum excoli. Bonis, ingenuis artibus; studiis bonarum artium; omnibus doctrinis erudiri; omnium doctrinarum studiis, omnibus disciplinis imbui, institui. Cf. Litteræ, Humanus, Disco, Doceo. Usus: 1. Ars est præceptio, quæ dat certam viam, rationemque discendi. Ars a natura proficiscitur. Artem efficit, parit animadversio naturæ. Non omnia ad artem et præcepta sunt revocanda. 2. Artibus aliquem instituere, instruire qqn dans les arts. Erudire, tingere, inficere. 3. Homo artibus præditus, homme bien doué, instruit. Qui disciplinas egregie coluit, percepit penitus, in arte multum versatus est. Ex omnibus ejus dictis ars exstat. Quam quisque norit artem, in hac se exerceat. 4. Artem abjicere, quitter une profession. Se ab arte abducere. 5. Artem exercere, exercer un métier. Artem facere, factitare, exercere, profiteri; operam dare arti.

ARTĒRĬA, æ, f. La trachée-artère; artère du pouls. Epith. Aspera, crebra, multa. Usus: Micat arteria velut igneo motu, palpitat, facile læditur; abactis febribus acquiescit.

ARTHRĪTĬCUS, a, um, Goutteux. Syn. Qui articulorum dolores habet.

ARTĬCŬLĀTĒ, Clairement, distinctement. Syn. Clare, aperte. Usus: Illam a me articulate salutabis.

ARTĬCŬLĀTIM, Par morceaux, par pièces. Syn. Separatim, seorsim. Usus: Quæ fuse olim, ac libere, nunc articulatim, distincteque dicentur. Membra articulatim dividit.

ARTĬCŬLUS, i, m. Articulation, jointure. Syn. Nodus, junctura. Epith. Singuli. Usus: 1. Terentia magnos habet articulorum[68] dolores. 2. Momentum, occasio, opportunitas, punctum temporis, point, moment, occasion favorable. In ipso articulo temporis supervenit. Omnes commoditatis articulos novit. 3. Membra et intervalla orationis, membre de phrase, mot, article. Oratio sine nervis, sine articulis fluctans, dissoluta. Articulis membrisque distincta oratio. 4. (Articulus fidei. Vulg.) article de foi. Captus doctrinæ Christianæ, dogma Christianæ religionis præcipuum.

ARTĬFEX, ĭcis, m. Artiste, artisan, auteur. Syn. Opifex; item: Sciens, peritus. )( Inscius. Epith. Callidus, egregius, politus, probus, summus, multus, scenicus. Adv. Plane. Usus: 1. Artificem non fortuito, sed quem præcepta, et comprehensa tenere videmus, appellamus. 2. Magister, auctor, rhéteur, écrivain, créateur. Græci dicendi artifices et doctores. Callidus comparandarum voluptatum artifex. DEUS mundi artifex. Cf. Opifex.

ARTĬFĬCĬŌSĒ, Avec art, avec méthode; artistement. Syn. Scite, venuste, summo artificio; opere mirabili; politissima arte; arte exquisita, summa, singulari; opera et artificio præclaro. Usus: Artificiose rem digerere.

ARTĬFĬCĬŌSUS, a, um, Avec art, industrieux; artificiel. Syn. Habens artem, et vim artificii. )( Naturalis. Usus: 1. Natura non artificiosa modo, sed plane artifex. 2. Artificio præditus. Artificiosum et divinum opus, œuvre magnifique et vraiment divine. Artificiosa divinandi genera, præsensio artificiosa. Cf. Naturalis divinatio.

ARTĬFĬCĬUM, ii, n. Art, métier, profession; adresse, habileté. Syn. Artificis industria, opus, actio, præstantia, opera; ars ipsa. Epith. Accusatorium, alienum, antiquum, callidissimum, commodum, dissimile aliorum, incertum, intimum, levius, maximum, mirum, proprium, singulare, sordidum ancillareque, suburbanum, summum, tenue et leve, urbanum, elegantius, magnum, necessarium, varium. Usus: 1. Omnia antiquo opere, et summo artificio facta. Non tam argenti illius, quam artificii cupidus fuerat. 2. Astus, dolus, artifice, ruse, manège. Homo artificio simulationis eruditus. Non tantum consilio, sed artificio pugnare. 3. Ratio, disciplina, institutio, affectata diligentia, studium, apparatus, science, théorie, système. Orator in artificio accusatorio callidus. Suspicio artificii minuit dicentis auctoritatem, fidem. Non eloquentia ex artificio nata est, sed contra, l’éloquence n’est pas née de la théorie, mais la théorie de l’éloquence. Cf. Ars.

ARTŎLĂGĂNUS, i, m. Sorte de pâtisserie. Panis delicati genus, qualia sunt liba, et placentæ. Usus: Dediscendæ sunt tibi sportellæ tuæ, et artolagani.

ARTŬS, ūs, m. Sæpius artus, artuum, tubus, m. pl. Membre. Syn. Membrum. Epith. Mollis, tremulus. Usus: 1. Vehementer omnes ejus artus laborant. Omnibus artubus cruciatur. 2. Articulus, commissura, nodus, articulation, jointure des os. Omnibus artubus contremisco. Nervi atque artus sapientiæ sunt, non temere credere.

ĂRUNDO, ĭnis, f. Roseau. * Usus: Arundine texta; stramento intecta ædificia.

ĂRUSPEX, ĭcis, m. Aruspice. Syn. Extispex. Usus: Aruspices, augures, arioli, conjectores, vates prædicunt, quæ extis significentur.

ĂRUSPĬCĬNA, æ, f. Science des aruspices. Syn. Ars aruspicum. Usus: Aruspicinam facere, colere, exercere, rendre des oracles d’après l’inspection des entrailles des victimes.

ĂRUSPĬCĪNŬS, a, um, Relatif aux aruspices. Usus: Libri rituales et aruspicini.

ĂRVUM, i, n. Plus ordin. au pl., champs, terre. Usus: Ager, campus. Epith. Frugiferum et fertile. Usus: Frugifera Asiæ arva.

ARX, arcis, f. Citadelle. Syn. Castellum. Epith. Alta, communis, tota. Usus: 1. Amisso oppido arx munita retenta est. 2. Perfugium, præsidium, place forte; refuge, asile. Roma arx omnium gentium. Fecisti ex illo templo arcem improbitatis, castellum forensis latrocinii.

ĀS, assis, m. Nummus minimus. Monnaie de cuivre. Usus: 1. Negat, se vel assem daturum. 2. Totum, cujus divisio est in duodecim assis partes, unité que quelconque se divisant en douze parties. Ex asse hæres, légataire universel.

ASCENDO, is, scendi, scensum, ere, n. et a. Monter. Syn. Scando. )( Descendo. Adv. Alte, gradatim, omnino non, sensim in partem. Phras. 1. Ascendit in montem, il gravit la montagne. Gradum fecit ad montis fastigium; in montem, in jugum montis ascensu arduo ac difficili evasit. Enisus est, et loci iniquitatem exsuperavit; montis jugum petiit; per ardua nisus, horrentibus scopulis gradum intulit; in summum clivi jugum leni gradu ductus est; in ardua evasit; montis fastigium cursu subiit. 2. Ascendere in classem altiorem, monter dans une classe plus élevée. Ingredi majorum studiorum rationem; gradum studiorum altiorem conscendere; gradum facere ad superiorem studiorum classem; in scholam superiorem adscisci; absolvi ab inferiore studiorum classe; donari altiore. 3. Non ascendere ad classem altiorem, ne pas monter dans une classe supérieure. Prohiberi aditu scholæ superioris; depelli de spe classis altioris; rejici, excludi, repulsam ferre, præteriri, cum de evehendis in classem[69] superiorem litterarum alumnis sententiæ feruntur. Usus: Quibus veluti gradibus in cœlum me ascendisse credebam. Ascendere in oppidum. Ascendere, et in altiorem locum virtute pervenire.

ASCENSĬO, ōnis, f Ascension. Syn. Ascensus. Usus: Quæ fuerit ascensio, dicam.

Ascensio Domini, l’Ascension de Jésus-Christ. Christi reparatoris in cœlum ascensus. Triumphalis Christi in cœlum reditus. Dies ascendenti in cœlum liberatori hominum Christo sacra. Dies memoria triumphalis Christi in cœlum reditus celeberrima.

ASCENSŬS, ūs, m. Action de monter, ascension. Usus: Oppidum est arduo ascensu et difficili. Ad honoris amplioris gradum hic primus ascensus esto.

ASCĬA, æ, f. Hache pour travailler le bois, doloire. Syn. Dolabra. Usus: Ascia polire lignum.

ASCISCO et ADSCISCO, is, scīvi, scītum, ere, a. Rechercher, approuver. Syn. Appeto, approbo. )( Repudio. Adv. Undique. Usus: 1. Natura ipsa voluptatem asciscit, dolorem reprobat. Hæc senatus populusque ascivit, adopter. 2. Adscribo, adjungo, annumero, s’associer qqn, s’adjoindre. Plurimos ad ejus sceleris fœdus, societatem ascivit. Boni bonos sibi asciscunt, et diligunt. In civitatem asciscere quempiam. 3. Retineo, comparo, adopter, acquérir, attirer à soi. Consuetudinem aliquam, leges certas sibi asciscere. Laudem sibi asciscere. Me patronum ascivit. Inest in eo ascitus quidam, ac minime nativus lepor. Non eam mihi sapientiam ascisco. Cf. Adjungo.

ASCRĪBO et ADSCRĪBO, is, scripsi, scriptum, ere, a. Mettre au nombre de, s’adjoindre. Syn. Adjungo, ascisco, assigno. Adv. Vulgo. Usus: 1. Ad judicium tuum sententiam ascribo meam, je joins mon opinion à la vôtre. Tu me tuis laudibus socium ascribis. Quæso in numerum tuorum, in tuam amicitiam me ascribe. 2. Assigno, tribuo, attribuer, rapporter, imputer à. Bonos exitus Diis adscribimus; (Vulg. imputamus). 3. Immatriculo, coopto, vulgo, inscrire, enrôler. Homo Tarsensibus ascriptus. Smirnæ, Epheso ascriptus. 4. Litteris aliquid inferre, ajouter à une lettre. Caius salutem tibi adscribit, Caius vous salue.

ASCRIPTĬO, ōnis, f. vel ADSCRIPTĬO, Addition (à un écrit), clause additionnelle. Usus: Declarat ista ascriptio.

ASĬNUS, i, m. Ane. Epith. Onustus auro. Usus: 1. Longum est, persequi mulorum utilitates, et asinorum. 2. Transl. Ad hominem segnem, imbécile, stupide. Quid nunc te, asine, litteras doceam? non opus est verbis, sed fustibus.

ASŌTUS, i, m. Voluptueux. Syn. Prodigus, in luxum effusus. Epith. Acerbus, mundus et elegans, non religiosus. Usus: Asoti mundi, et elegantes, optimis cocis, pistoribus, aucupio, piscatu, venatione.

ASPECTĀBĬLIS, e, gen. com. Que l’on peut voir, regarder. Syn. Quod sub aspectum cadit. Usus: Corporeum et aspectabile, itemque tractabile est omne, quod natum est.

ASPECTO et ADSPECTO, as, avi, atum, are, a. Regarder souvent. Syn. Intueor, aspicio. Usus: Quid me aspectas?

ASPECTŬS vel ADSPECTŬS, ūs, m. Vue, regard. Syn. Acies. Epith. Acris, defixus. Usus: 1. Roma ad aspectum venusta. E primo tui aspectu voluptatem maximam cepi; curæ omnes consedere. 2. Præsentia, conspectus, aspect d’un objet, présence, extérieur. Adducere copias in aspectum hostium. Aspectum, præsentiam hominum vitare. Plura sub uno aspectu ponere. 3. Acies oculorum, vue, yeux. Solem intuens aspectum amisit. Ista sub aspectum cadunt, veniunt. Orator in contentione utatur aspectu acri.

ASPELLO, is, pŭli, pulsum, ere, a. Chasser, bannir. Syn. Pello, depello. Usus: Longe a patria aspellor. Cf. Pello.

ASPER, era, erum, Rude, raboteux. Syn. Scaber, durus, habens aliquid asperitatis. )( Lenis, levis. Usus: 1. Loca aspera, et insalubria. 2. Transl. Homo moribus asper et durus, homme dur et intraitable. Aspera, tristis, horrida oratio. Cf. Agrestis, Durus.

ASPĔRĒ, Âprement, durement. Syn. Dure, severe, rigide, acerbe. )( Leniter. Usus: Aspere et vehementer loqui, accusare. Aspere, ferociter, libere dicta. Asperrime eum tractavit.

ASPERGO vel ADSPERGO, is, spersi, spersum, ere, a. Répandre sur, arroser, saupoudrer. Syn. Respergo. Adv. Leniter, temere. Usus: 1. Sale carnem, aras sanguine aspergere. Aspersa temere pigmenta in tabula. 2. Transl. Maculo, souiller. Dignitati alicujus maculam, labemque aspergere. Hujus facti non modo infamia, sed ne suspicione unquam fui aspersus. 3. Misceo, adjungo, tribuo, ajouter, parsemer. Comitati gravitatem aspergere, sales orationi. Aliquid in litteris aspergere. Hæreditatis particulam homini aspergere. Cf. Conspergo.

ASPĔRĬTAS, ātis, f. Aspérité, inégalité. Syn. Salebra. Epith. Judicialis, rustica. Usus: 1. Viarum, saxorum asperitates, les aspérités des pierres. 2. Transl. In his rerum asperitatibus, temporum angustiis, morem tibi tamen gero, dureté, rigueur, sévérité. Agrestem, inconcinnam, nativam asperitatem humanitate adscita condire. Cf. Durus, Inhumanus.

[70]

ASPERNĀTĬO, ōnis, f. Mépris. Syn. Contemptio, contemptus. Usus: Perturbationes animi ex aspernatione rationis eveniunt. Cf. Contemptus.

ASPERNOR, aris, atus sum, ari, d. Mépriser. Syn. Respuo, repudio, recuso, rejicio, fugio, abhorreo. )( Appeto, amo, consector. Adv. Admodum, aperte. Usus: Hæ eorum querimoniæ aspernandæ non sunt. Nemo est, qui te oculis fugiat, auribus respuat, recordatione ipsa perhorrescat, ac animo aspernetur. Cf. Abhorreo, Sperno, Contemno.

ASPERSĬO vel ADSPERSĬO, ōnis, f. Action de répandre, aspersion. Syn. Respersio. Epith. Fortuita, sumptuosa. Usus: Fortuita aspersione commaculatus.

ASPĬCĬO et ADSPĬCĬO, is, spexi, spectum, ere, a. Regarder, voir. Syn. Conspicio, intueor, contueor, aspecto, contemplor. Adv. Decore, furtim inter se, strictim. Phras. 1. Hominem diu aspexi, j’ai longtemps considéré cet homme. Conjeci in hominem oculos; obtutumque in illo defixi. Oculos de homine nunquam dejeci; in ejus vultu diu habitarunt oculi mei. Os, oculosque in hominem converti. Hominem oculis probe collustravi. Aspectu ejus oculos diu pavi meos. Oculos adverti penitus. Oculos ad hominem adjeci illico; intenta immotaque acie contemplatus sum. Oculos a vultu hominis nunquam movi. Intendi in hominem oculos, diu in ejus vultu moratus sum. 2. Aspicio loci situm, je contemple les beautés de ce site. Perlustro oculis; oculis metior regionem omnem. Oculos collium nemorumque spectaculo, quæ locum coronant, impleo. Regionem loci omnem oculis obeo, usurpo. Ludentis eo loco tot naturæ spectacula oculis capesso. Oram omnem felicissimi littoris oculis mando, trado diligenter. 3. Corpus tot vulneribus deformatum ab omnibus aspicitur, tout le monde regarde ce corps couvert de blessures. Ante omnium oculos versatur; in omnium oculos incurrit; spectaculo est omnibus; omnium in se oculos avertit. Omnium oculi in tam fœdum spectaculum sunt conversi. 4. Torvo hominem oculo aspicere, regarder de travers, méchamment. Terribili vultu, limis oculis intueri; torvo lumine, acriterque intuente hominem obire. 5. Nolo aspicere tam fœdum spectaculum, je ne veux pas voir ce spectacle horrible. Contagionem aspectus fugio; ne oculis quidem contingere sustineo tam fœdum spectaculum. Refugit oculus tam atrocis mali speciem; aspectum flagitii aversor. A conspectu tam indigni facinoris me averto; oculos removeo. Usus: Orationis vim & incitationem aspexi. Cf. Video.

ASPĪRĀTĬO, vel ADSPĪRĀTĬO, ōnis, f. Souffle. Syn. Exhalatio. Usus: 1. Fiunt hæ ex cœli varietate, et disparili terrarum aspiratione. 2. Spiritus, aspiration. Romani aspiratione in solis vocalibus utebantur. 3. Spiratio, exhalaison. Est ejus cœli aspiratio gravis, ac pestilens. Æris aspiratione animantes sustinentur.

ASPĪRO et ADSPĪRO, as, avi, atum, are, n. Souffler. Usus: 1. Spiro, souffler. Aspirant auræ in noctem. 2. Tendo, connitor, approcher de; aspirer à. Nemo ad alienam causam nisi vocatus, aspirare debet. Nemo ad laudem bellicam Scipionis adhuc aspiravit. In curiam aspirare. Aspirare ad fortunam meliorem; animum ad spem liberalioris fortunæ adjicere, adjungere. 3. Faveo, favoriser. Labori fortuna aspiravit. In rebus difficillimis aspirare alicui. 4. Accedo, s’approcher de. Impedivi omnes aditus, ne hostes ad nos, ad urbem aspirent. Aspirare in curiam. Cf. Desidero, Ambio.

ASPIS, ĭdis, f. Aspic. Usus: Aspide ad corpus admota se sustulit.

ASPORTĀTĬO, ōnis, f. Action de transporter, transport. Epith. Perdifficilis. Usus: Earum statuarum demolitio, et asportatio difficilis videbatur.

ASPORTO, as, avi, atum, are, a. Transporter. Syn. Aufero. Usus: Multa de suis rebus asportarunt. Cf. Tollo, Removeo.

ASPRĒTUM, i, n. Lieu couvert de pierres et de broussailles. Syn. Locus asper et abruptus. Usus: Tabernacula statuere in aspretis, et inæquabili solo.

ASSĔCLA, æ, m. Qui est à la suite de, partisan. Syn. Assectator. Usus: Assentatores omnium mensarum asseclæ. Legatorum, Prætorum asseclæ.

ASSECTĀTĬO, ōnis, f. Action d’accompagner, cortége. Usus: Tenues homines divitum assectatione se sustinent.

ASSECTĀTOR, ōris, m. Celui qui accompagne, qui fait cortége; disciple. Syn. Assecla. Epith. Vetus. Usus: Assidua eum assectatorum et amicorum copia obsidet.

ASSECTOR, aris, atus, sum, ari, d. Accompagner, suivre. Syn. Sector. Differ. comitari in itinere: assectari fere per urbem. Usus: Aliquem assectari in petendo magistratu. Cf. Comitor, Sector.

ASSENSĬO, ōnis, f. Assentiment, adhésion, approbation. Syn. Assensus, approbatio, applausus, plausus. )( Dissensio. Epith. Falsa, firma, constans, imbecilla, popularis, voluntaria, crebra, vera, nec tacita, nec occulta. Usus: 1. Ea oratio omnium admiratione, approbatione populari, omnium assensione audita est, de nombreuses approbations accueillirent ce discours. 2. Sensatio vulgo. Assensio fieri non potest, nulla re foris excitata. Cf. Consensio, Concordia.

[71]

ASSENSOR, ōris, m. Approbateur. Usus: Tu ex omnibus solus assensor non fuisti.

ASSENSŬS, ūs, m. Assentiment, approbation. Syn. Assensio, approbatio. Usus: Ab assensu se sustinere. Assensum retinere, cohibere, suspendre son assentiment. Assensu aliquid suo comprobare, approuver quelque chose.

ASSENTĀTĬO, ōnis, f. Flatterie. Syn. Adulatio, blanditiæ. Epith. Adjutrix vitiorum, callida, faceta, molesta, nimia, non digna homine aliquo, perniciosa, turpis. Usus: Assentationibus et blanditiis se in Cæsaris consuetudinem immersit, ses flatteries et ses caresses l’ont fait entrer bien avant dans l’amitié de César. Assentatione ejus benevolentiam collegit; gratiam aucupatus est. Homo ad assentationem eruditus. Amovenda est vitiorum adjutrix assentatio.

ASSENTĀTĬUNCŬLA, æ, f. Petite flatterie. Usus: Assentatiuncula quadam aucupari gratiam.

ASSENTĀTOR, ōris, m. Flatteur. Syn. Adulator, homo ad assentationem eruditus, ad voluntatem dicens. Epith. Græculus, perniciosus. Usus: Cave, ne assentatoribus aurem patefacias, prenez garde de prêter l’oreille aux flatteurs. Assentator græculus ad alterius non modo sensum et voluntatem, sed vultum etiam, atque nutum convertitur. Assentatores divitum levitatem voluptate quasi titillantes. Cf. Adulator.

ASSENTĀTŌRĬĒ, En flatteur. Usus: Fraterne te, non assentatorie admoneo.

ASSENTĬO, is, sensi, sensum, ire, n. Être du même avis, approuver. Syn. Assentior, cum aliquo sentio, approbo, concedo. )( Nego, dissentio. Usus: Cave, ne multitudini temere assentias.

ASSENTĬOR, iris, sensus sum, iri, d. Être du même avis, approuver. Syn. Assentio, cum aliquo sentio, probo, in sententiam alicujus eo, discedo, discessionem facio. )( Dissentio. Adv. Aperte, arroganter, certe, facile, falso, frequenter, imbecillius, libenter, omnino, paulum, plane, prorsus, recte, temere, valde, vehementer. Phras. 1. Senatus universus mihi assensus est, le sénat tout entier fut de mon avis. Senatum assensorem habui universum. Senatus assensu suo sententiam meam approbavit; adstipulatus mihi est; in meam sententiam discessionem fecit. Universi ordinis senatorii assensionibus nec tacitis, nec occultis sententiam peregi. Favit sententiæ meæ; probavit, toto capite annuit senatus, quæ dixi. Subscripsit orationi meæ, summa voluntate acquievit; summo animo assensus est senatus. Accepta est sententia mea summa approbatione senatus. Senatus excepit assensu vocem meam; mihi accessit; in sententiam meam ivit. In sententiam meam senatorii ordinis omnes cursu vadere cœperunt. Sedere cœpit senatui mea opinio. Ad meum judicium certatim cæteri sententiam suam adscripsere; sententiæ meæ se adscripsere; calculum suum adjecere. 2. Assentior illis, qui cum republica sentiunt, je suis de l’avis de ceux qui aiment la république. Eorum sententiæ sum; cum iis facio; iis accedo, qui etc. Meus cum iis sensus congruit; nihil ab iis mea dissentit, discrepat opinio; eorum sequor sententiam; meum judicium cum iis conjungo; meam ad illorum sententiam aggrego; ab illorum judicio non abhorret sententia mea, qui etc. Congruit cum illorum opinione sententia mea; dissensio inter me, et eos nulla est; controversiæ nihil est; controversia mihi cum iis nulla intercedit; convenit inter me et eos; idem mihi atque iis placet, arridet; idem est meus, ac eorum sensus, qui cum republica faciunt Cf. Consentio, Sentio idem. Usus: De ea re tibi assentior. Omnia tibi assentiar.

ASSENTOR, aris, atus, sum, ari, d. Flatter. Syn. Adulor, blandior. Phras. Non deerunt, qui tibi assententur, vous ne manquerez pas de flatteurs. Qui assentationibus, et blanditiis in tuam se consuetudinem insinuent; gratiam aucupentur; qui multa dent auribus; auribus serviant; omnia ad voluntatem dicant; qui laudes auribus largiantur, non veritati; qui id auribus ingestis spectent, ac sequantur, ut amorem sibi tuum eo artificio adjungant; qui spem tuam ac animum solita vanitate infient; in omnem adulationem se componant; auresque tuas blanditiis imbuant. Usus: Ne credas, me tibi assentari. Imperavi mihi, tibi assentari omnia. Cf. Adulor.

ASSĔQUOR, ĕris, secūtus sum, sequi, d. Atteindre. Syn. Consequor, nanciscor. )( Amitto. Adv. Amplius quid, celeriter, facile, gradatim, optime, prudentius, subtilius. Usus: 1. Summos honorum gradus, laudem, immortalitatem virtute assecutus est. Maturitatem assequi. 2. Æquo, égaler. Nemo illius prudentiam, eloquentiam, nemo ejus in rempublicam merita assequetur, personne n’égalera jamais sa prudence, son éloquence, et personne ne rendra autant de services à la république. 3. Intelligo, conjicio, atteindre par l’intelligence, comprendre. Eam rem dudum conjectura et suspicione assequebar. Scriptum tuum obscurum, et cogitationem nemo assequitur. Cf. Obtineo.

ASSĔR, ĕris, m. Solive, poutre. Syn. Tabula. Usus: Asseres ferreo unco præfigere. Querni asseres.

ASSĔRO, is, serui, sertum, ere, a. Affirmer, réclamer. Syn. Affirmo, vindico. Usus: Aliquem in servitutem asserere, réclamer[72] qqn comme esclave. In causa liberali aliquem manu asserere, e servitute eximere, mettre en liberté, affranchir. Procurationem aliquam, nomen sapientis sibi asserere. Cf. Assevero, Affirmo.

ASSERTĬO, ōnis, f. Revendication; affirmation. Usus: Dicunt Academici, nihil oportere neque profiteri, neque affirmare quemquam, neque assertione approbare.

ASSERTOR, ōris, m. Libérateur, défenseur, qui réduit à l’esclavage. Syn. Vindex alienæ libertatis. Usus: Assertorem puellæ vocat Claudium, il appelle Claudius qui réclamait la jeune fille comme esclave.

ASSERVĬO, īs, īvi, ītum, ire, n. Travailler à. Syn. Servio. Usus: Qui volunt exclamare, toto corpore contentioni vocis asserviunt, doivent s’efforcer de grossir leur voix.

ASSERVO, as, avi, atum, are, a. Garder avec soin. Syn. Servo. Adv. Diligenter. Phras. Fruges asservo diligenter, je garde avec soin mes récoltes. Sepositas et reconditas habeo; intensissima custodia servo, conservo; hiemi repono, condo. Usus: Asservari interim hominem jussit. Scriptum tuum sub signo habeo, et fideli custodia asservo, j’ai votre écrit cacheté et je le garde précieusement.

ASSESSĬO, ōnis, f. Assistance. Usus: Oblitumne me putas, quæ tua fuerit assessio, oratio, confirmatio.

ASSESSOR, ōris, m. Assesseur. Syn. Qui juris dicendi causa principi assidet. Usus: Lacedæmonii regibus suis augurum assesorem dedere.

ASSĔVĒRANTER, Positivement, sérieusement. Syn. Affirmate. Usus: Asseveranter cum eo locutus sum. Cf. Certe.

ASSĔVĒRĀTĬO, ōnis, f. Affirmation sérieuse, assurance positive. Usus: Omni asseveratione tibi affirmo.

ASSĔVĒRO, as, avis, atum, are, a. Affirmer. Syn. Affirmo. Adv. Firmissime, pulchre. Usus: Ego nec asseverare nec contendere ausim. Id sese facturum firmissime asseveravit. Cf. Affirmo.

ASSĬDĔO, es, sēdi, sessum, ere, n., nonnumquam a. Être assis. Syn. Prope sedeo. Usus: Simul ac assedisti, senatus omnis surrexit. Amicis in hortulo assidere.

ASSĪDO, is, sessum, ere, n. et a. S’asseoir. Syn. Consido, consideo, sedeo. Usus: Simul assidamus, si videtur.

ASSĪDŬĒ, Assidûment, continuellement. Syn. Continenter, totos dies, quotidie, omni tempore, dies et noctes, diem et noctem, nullo temporis puncto intermisso. Phras. 1. Assidue litteris vacas, vous ne cessez pas d’étudier. Assiduitate et consuetudine quotidiana litteris das operam. Hora tibi a lectione nulla abit vacua. Libros de manibus nunquam deponis. Nullam tibi indulges intercapedinem laboris. Nec noctu, nec interdiu a litteris conquiescis. Perseverantissimo studio ad libros hæres. In litteris volutaris. A litterarum tractatione nunquam animum remittis, abducis; a labore studiorum ne punctum quidem temporis respiras. Operam in litterarum studia sine intermissione confers. 2. Assiduo causas agit, il plaide sans cesse. Assiduus usque forum premit; per omnes dies forum calefacit; temporis omne otium forenses illi causæ eripiunt. Cf. Semper. Usus: Assiduissime mecum fuit, il ne m’a pas quitté un moment.

ASSĬDŬĬTAS, ātis, f. Assiduité, présence continuelle. Syn. Perseverantia, opera quotidiana, et summa diligentia. Epith. Nimia, pergrata, præclara, quotidiana. Usus: 1. Talis erat ejus in rempublicam assiduitas, labor, dimicatio. Quotidiana amicorum assiduitas et frequentia. 2. Frequentia, continuité, fréquence. Assiduitate potius litterarum, quam excusatione officium explere stude. Assiduitate bellorum, malorum, sensum omnem humanitatis amisimus. Cf. Assidue, Diligentia.

ASSĬDŬUS, a, um, Assidu. Syn. Continuus, frequens, diligens. Usus: Assiduus mecum ruri est. Assidua et diligens scriptura. Ad incudem assidui. Febricula assidua.

ASSIGNĀTĬO, ōnis, f. Assignation. Syn. Attributio. Epith. Firma, nova, rata. Usus: Cæsar venditiones et assignationes Sullanas ratas habuit. Assignatio agrorum.

ASSIGNO, as, avi, atum, are, a. Assigner, distribuer, donner. Syn. Attribuo, tribuo; adscribo. Adv. Æqualiter, publice, quoquo versus. Usus: Duo jugera colono assignavit. Meis occupationibus assignato, si rarius scribo. Id non tam prudentiæ, quam perfidiæ assignandum est. Cf. Adscribo.

ASSĬLĬO, is, silui, sultum, ire, n., nonnunquam a. Sauter sur, s’élancer vers. Syn. Aggredior, invado. Phras. Assilire in urbis mœnia, s’élancer sur les remparts de la ville. Invadere urbem; impetum, impressionem facere in mœnia; irrumpere in mœnia; in mœnia cursu subire; crebris assultibus aditum urgere; extremam oppugnationem inferre; copias omnes ad expugnandam urbem admovere. Usus: Non assiliendum statim est ad argutum illud genus. Cf. Impeto, Invado, Aggredior.

ASSĬMĬLIS, e, gen. com. Semblable. Syn. Similis. Usus: Assimilis spongiæ mollitudo in pulmonibus.

ASSĬMĬLO, as, avi, atum, are, a. Rendre semblable; par ext. imiter, représenter,[73] reproduire. Syn. Confero, comparo, compono. Usus: Colores assimilare.

ASSĬMĬLĀTĬO, ōnis, f. Ressemblance, similitude.

ASSĬMŬLO, as, avi, atum, are, a. Feindre. Syn. Simulo. Usus: Non me capies assimulata illa specie virtutis. Assimulata amicitia. Cf. Simulo.

ASSĬMŬLĀTĬO, ōnis, f. Détour, feinte de langage.

ASSIS, is, m. As.

ASSISTO, vel ADSISTO, is, stĭti, ere, n. Se placer auprès; être présent, assister. Syn. Adsto, assideo. Phras. Assistere moribundo, assister un moribond. Confirmare aliquem supremo vitæ tempore, quo de salute anima disceptat; succurrere in extremo certamine; firmare in supremis; comparare ad supremum certamen; adjuvare morientem illa hora, quæ de omnibus annis fert sententiam; morienti adesse; animam agenti præsto esse; ad ultimum usque anhelitum assidere; quæ supremo vitæ tempori tribui solent, pietatis et caritatis officia præstare. Usus: Accede nate, assiste, aspice. Cocles contra omnes hostium copias unus in ponte astitit. Ad fores assistite. Cf. Juvo, Opitulor, Adjumentum.

ASSŎLET, ab anom. ASSŎLĔŎ, Avoir coutume. Syn. Soleo. Usus: Ille, quod assolet, me convenit.

ASSŬĒFĂCĬO, is, fēci, factum, ere, a. Accoutumer, habituer. Syn. Usu doceo. Usus: In rebus, quibus me et natura, et voluntas, et consuetudo assuefecerat etc. Se labore quotidiano, se armis assuefacere. Legibus parere et Romanorum Imperio cæteras gentes assuefecit. Jungitur cum ablativo.

ASSŬESCO, is, suēvi, suētum, ere, n., nonnunquam a. n.: S’accoutumer; a.: Habituer. Syn. Consuetudinem, exercitationemque capio. )( Desuesco. Phras. 1. Nondum laboribus assuevisti, vous n’êtes pas encore accoutumé à ces travaux. Nondum laboribus assuetus, assuefactus es. Labores ferre nondum consuevisti; labores nondum satis expertus es, sensisti, tulisti. Nondum in laboribus es plene versatus, exercitatus. Rudis, insolens es in laboribus. Nondum manus tuæ opere concalluere; labor nondum callum induxit. In laborandi te consuetudinem nondum adduxisti. 2. Jam assuevi malis, j’ai déjà l’habitude du malheur. Diuturna desperatione obduruit animus ad novum dolorem. Obdurui jam ad ista. Jam usu obduruit, et percalluit patientia. Diuturna malorum consuetudine jam callum obduxit stomachus meus. Assuetudine malorum efferatus jam est animus. Innutritus, insuetus sum a puero his malis. Duratus jam est animus malis et laboribus. Consueta habeo pericula jam omnia. 3. Assuevi jam his negotiis, je me suis déjà accoutumé à ces affaires. In istarum rerum studio dudum versatus sum, consenui; familiaria mihi jam sunt negotia ista; jam in morem induxi earum rerum procurationem; jam in consuetudinem veni eorum negotiorum. Usus: Assiduitate quotidiana assuescunt animi. Homo mendaciis assuetus. Cf. Consuetudo.

ASSŬĒTŪDO, ĭnis, f. Habitude. Syn. Consuetudo. Usus: Assuetudine mali efferaverant animos. Cf. Assuesco.

ASSŬLA, æ, f. Fragment de bois, copeau. Syn. Asserculus. Usus: Assulæ securibus excussæ.

ASSŬLĀTIM, Par fragments. * Syn. Minutatim, in assulas. Usus: Pulsando assulatim foribus exitium affero.

ASSULTŬS, ūs, m. Assaut. * Syn. Impetus, impressio assiliendo facta. Usus: Variis assultibus aditum urgere.

ASSŪMO, is, sumpsi; sumptum, ere, a. Prendre. Syn. Accipio, sumo; item: coopto, recipio, adscisco. Adv. Aliunde, extrinsecus, foris. Usus: 1. Ad studia noctis aliquantum assumo, j’étudie pendant une parite de la nuit. Quod alteri detrahis, tibi assumis. In senatum, in consilium, societatem assumi, recipi, adscisci, cooptari. 2. Tribuo, arrogo, prendre sur soi, s’attribuer, s’arroger. Nihil mihi assumo, quod quemquam possit offendere. 3. Argumentor, concludo. Assumis, quod probare non potes, vous affirmes ce que vous ne pouvez pas prouver.

ASSUMPTĬO, ōnis, f. Mineure d’une proposition. Ratio argumentandi. Epith. Extrema, infirma, perspicua. Usus: Assumptio est, per quam id, quod ex propositione ad ostendendum pertinet, assumitur.

Assumptio B. M. Virginis, l’Assomption de la Sainte-Vierge. Assumptæ in cœlum virgineæ Matris festus dies; Augustissimæ DEI Parentis in cœlum commigratio; assumptæ in cœlum magnæ Matris annua memoria; lux festa, triumphalis dies toto orbe festus, ac celeberrimus evectæ in cœleste domicilium cœli Reginæ; sacer, sacratus memoria assumptæ in cœlum DEI genitricis dies.

ASSUMPTĪVUS, a, um, Ajouté, emprunté, tiré du dehors. Usus: Juridicialis partes duæ sunt; altera absoluta, altera assumptiva.

ASSŬO, is, ui, ūtum, ere, a. Coudre à. Syn. Suendo annecto. Usus: Purpureum pannum assuere.

ASSURGO, is, surrexi, surrectum, ere, n. Se lever par déférence. Syn. Honoris causa surgo. Usus: Nemo tibi assurrexit, discessit, nemo salutavit, personne ne s’est levé, ne t’a fait place, personne ne t’a salué. 2. Altius[74] fio, s’élever, croître. Ædificium assurgit. Cf. Surgo.

ASSUS, a, um, Rôti. Syn. Torridus, aridus. Usus: Pro isto asso sole nitidum, unctumque repetemus. Sol assus, soleil sec (auquel on s’expose sans s’être frotté d’essences).

AST, Mais. Usus: Crebro scribis, ast ego sæpius.

ASTĬTŬO vel ADSTĬTŬO, is, ui, ūtum, ere, a. Placer auprès ou sur. Syn. Juxta colloco, admoveo. Usus: Ollas ad ignem astituere.

ASTO vel ADSTO, as, stĭti, stare, n. Se tenir auprès, debout. Usus: In meo conspectu intrepidus astat. Cf. Assisto.

ASTRICTĒ (ADS), Avec concession, brièveté. Usus: Oratio non astricte, sed remissius numerosa.

ASTRICTUS, a, um, (ADS), Serré; lié, enchaîné, obligé. Usus: Non hæc tam arcta sunt et astricta, ut laxari nequeant. Nulla necessitate adstrictus. Verborum adstricta comprehensio.

ASTRINGO (ADS), is, strinxi, strictum, ere, a. Attacher, lier. Syn. Alligo, obligo. )( Relaxo. Adv. Arctius, breviter. Usus: Aliquem sibi vel metu, vel spe, vel præmiis, vel armis, vel legibus, vinculis sempiternis adstringere. Magno se scelere, voluptatibus, libidinibus astringere. Astringere suam fidem alicui; orationem numeris, mercede se astringere. Jungitur cum Ablativo. Cf. Obligo, Adjungo.

ASTRŎLŎGĬA, æ, f. Astronomie. Syn. Astrorum scientia, astrorum cognitio, studium siderum; studium dimetiendi cœli. Usus: Cave, Astrologiam divinantem contingas.

ASTRŎLŎGUS, i, m. Astronome. Syn. Interpres astrorum. Epith. Novus, summus. Phras. Qui siderum cursus, et motus numeris persequitur, studio siderum ducitur; unicus cœli, siderumque spectator; qui siderum motus scire spectat; cœlestium notitia gloriatur; cœli ac siderum peritus; studiosus rerum cœlestium; qui siderum motus, ac statas temporum vices ostendit; qui astrorum cognitione excellit; qui in studio dimetiendi cœli versatur. Usus: Astrologorum vanissimæ prædictiones.

ASTRUM, i, n. Astre, étoile. Syn. Sidus, stella. Epith. Clarum, conglobatum, cruentum, errans, rotundum. Usus: Astra suspicere. In ære volvuntur astra, et se suo nixu conglobata continent.

ASTŬS, ūs, m. Ruse, fourberie. Syn. Astutia. Usus: Non placuere majoribus nostris astus. Cf. Astutus.

ASTŪTĒ, Avec ruse, adroitement. Syn. Callide. Usus: Nihil temere dicas, nihil callide retineas. Cf. Callide.

ASTŪTĬA, æ, f. Astuce, adresse. Epith. Confidens. Usus: Ejus vel confidenti astutiæ, vel callidæ audaciæ resistes. Cf. Dolus, Fraus, Malitia.

ASTŪTUS, a, um, Fourbe, rusé, adroit. Syn. Callidus, vafer, veterator, veteratorius, malitiosus. )( Apertus, simplex. Adv. Maxime. Phras. 1. Est homo ingenii occulti, multiplicis et tortuosi, cet homme est fourbe, rusé, trompeur. Ex fraude, fallaciis, mendaciis constare totus videtur. Peritissime et callidissime se obtegit. Homo est, qui cornicum oculos configat, qui plura astu, quam virtute perficiat. Colubrino est ingenio; expromtæ memoriæ et astutiæ homo; veterator solertissimus. Versutior, quam rota figularis. Comice. Calliditate valet, dolos venditandi gnarus est; ingenium gerit callidum. Vir calliditatis est acerrimæ; emunctæ naris, vel purgatæ. Homo est, qui semper stropham inveniat. Vafritie, astutia, calliditate vincit, anteit reliquos. Astutia nemo illi conferendus, æquandus, componendus, comparandus; ad eam astutiam, qua iste utitur, aspirare nemo potest. 2. Astuti mihi displicent, les gens rusés me déplaisent. Non amo astus, artes simulandi, fraudem artificio tectam; mores ab aperta quadam simplicitate alienos. Fucum ac fallacias odi; vafritiem, nimiam calliditatem, astuta, vafra ingenia naturali odio prosequor. Cf. Fraus, Malitiosus, Decipio. Usus: Homo versutus, obscurus; astutus, fallax, malitiosus, callidus, veterator, vafer.

ĂSȲLUM, i, n. Lieu inviolable, asile, refuge. Syn. Locus perfugii. Usus: Asylum aperit. Plebs sub tutela inviolati templi aut libertatem, aut impunitatem adipiscitur. Ea religione, et eo jure sancto, quo sunt templa, quæ Asyla Græci appellant. Aram sibi parare et Asylum.

ĂT, Mais. Syn. Sed, atqui, verum. Usus: 1. Honorifice loqueris, at aspere agis. 2. Cæterum, du reste. At mecum quomodo egit? At enim quærit Socrates, quid sit? 3. Saltem, tamen, du moins. Si non bonam, at aliquam rationem afferto. Si minus re at verbis benevolus esto. Si minus sapiens est, at amicus certe. 4. Amplificantis, mais, d’autre part. Plato dixit, at quantus vir, Platon a dit, et quel homme? 5. Sibi objicientis, et respondentis. At moribus commodis est? quis vero illo asperior? mais, dira-t-on, il a des mœurs douces? Qui au contraire est plus dur que lui?

ĂTĂT, ah! oh! eh! Interjectio timentis.

ĂT ĔNIM, Mais cependant. Syn. Verum, verumenimvero.

ĀTER, ra, rum, Noir. Syn. Niger. )( Albus. Usus: Atra bilis hominem agitat. Atrum panem apposuit.

[75]

ĂTHĔUS, i, m. Athée. Syn. Homo sacrorum religionumque omnium hostis; homo sine ulla religione, et fide; abjudicati, ejurati Numinis reus; omnis divini cultus, religionisque expers. Usus: Athei aperte naturam Deorum sustulerunt.

ATHLĒTA, æ, m. Athlète. Syn. Ad luctationem et certamen institutus. Usus: Sine arte athletæ et gladiatores nec vitando faciunt caute, nec petendo vehementer.

ATHLĒTĬCĒ, A la manière des athlètes. Usus: Athletice, pancratice, pugilice valere.

ĂTŎMUS, i, m. Non divisé, atome. Syn. Individuum corpusculum. Epith. Errantes, innumerabiles. Usus: Infinita vis innumerabilium atomorum volitant, cohærescunt inter se. Atomorum corpusculorum concursio fortuita.

ATQUE, Et. Usus: 1. Is a constantia, atque a se ipse discessit. 2. Quam, que. Contra agis, atque oportet. Alia dicis, atque agis. Aliter, atque ominabar, res evenit. 3. Uti, ut, que, comme. Colitur æque, atque Deus. Similiter nos affectos esse convenit, atque illos. 4. Immo, cum voce adeo, bien plus, que dis-je. Consilio, atque adeo amentia tua impulsus. Ego princeps in adjutoribus, atque adeo secundus fui. (Vulg. Immo etiam.) Atque etiam, bien plus.

ATQUĪ, Mais. Syn. Sed, sed enim, verum. Usus: 1. Atqui si tempus ullum est necandi hominis. 2. At vero, or. Ita quidem cogitabam; atqui in mora erat valetudo, tentari cœpta. 3. Tamen, cependant. Atqui ne ex eo quidem tempore hoc egit Sextilius.

ATHRĀMENTUM, i, n. Liqueur noire, encre. Epith. Sutorium, temperatum. Usus: Atramenti effusione sepiæ se tuentur, la sèche se défend par l’émission d’une liqueur noirâtre.

ATRĀTUS, a, um, Vêtu de noir. Syn. Funebri vestimento indutus. Usus: Quis unquam cœnavit atratus?

ATRĬENSIS, e, gen. com. Gardien de l’atrium, intendant. Syn. Servus, cui atrii cura demandatur. Usus: Servi atrienses.

ATRĬŎLUM, i, n, Petit vestibule. Syn. Atrium minus. Usus: In porticu atriolum fiat.

ATRĬUM, i, n. Atrium, cour intérieure, vestibule, portiqne. Syn. Primus intra ædes aditus. Epith. Auctionarium majus. Usus: Atriolum non fere solet nisi in iis ædificiis fieri, in quibus est atrium majus.

ATRŌCĬTAS, ātis, f. Atrocité, violence. Syn. Diritas, immanitas, crudelitas. Epith. Indigna rerum, invidiosa, tanta, et tam indigna. Usus: Locus communis, per quem facti atrocitas, aut indignitas, aut culpa augeatur, vel levetur. Atrocitatem habere, dicitur res atrox. Cf. Immanitas, Crudelitas.

ATROX, ōcis, omn. gen. Cruel, violent, atroce. Syn. Crudelis, dirus, atro horrendoque aspectu. )( Mitis, lenis. Usus: Res scelesta, atrox, nefaria. Atrox suspicio; genus orationis vehemens et atrox. Cf. Crudelis. Hinc per adverbium dicimus: Atrociter minitari, atrociter respondere.

ĀTTĀCTŬS, ūs, m. (abl. sing.) Attouchement, contact. Usus: Levi attactu demulsit.

ATTĂMĔN, Cependant. Syn. Tamen, verumtamen. Usus: Si non æquabis ejus merita, attamen narra. Si non pari, at grato tamen munere.

ATTENDO, is, tendi, tentum, ere, n. et a. Faire attention, être attentif. Syn. Animadverto, animum adverto, noto, diligenter percipio; attento animo, summaque attentione audio; mentem, auresque erigo, silentium tribuo; animum et mentem adhibeo; aures admoveo; attentum animum teneo, adsum animo. )( Remitto, negligo. Adv. Admodum, belle, bene, commodius, diligenter, diligentius, paulo, magnopere, negligentius, parum, paulisper, paululum, postremo, recte, studiose, maxime. Phras. Attendite, attention, faites attention. Percipite quæso, quæ dicam, eaque penitus animis vestris, mentibus mandate. Perattentos vestros animos velim. Reficite vos ad ea, quæ dicturus sum. Adeste omnes animis, qui corporibus adestis. Adhibete animos, non solum aures ad orationem gravissimam. Audientiam mihi fieri deposco. Causam totam, quam maxime intentis oculis, ut aiunt, acerrime contemplemini; nemo obstrepat. Hoc agite nunc jam; auscultate, operam date, mea dicta devorate. Aures vacuas advertite. Studete mihi hodie, favete; adeste æquo animo, et rem cognoscite per silentium. Attendite, intendite animos; id cuique spectatissimum sit. Ad illa mihi pro se quisque intendat animum; id animo sequatur. Attentum animum præbete, tenete. Excipite, quæ memoraturus sum; intenti, et compressa voce audite. Perpurgatis auribus operam mihi hodie date. Inservite negotio præsenti, et attentos vos præbete. Defigite in ista animum. Mentis cogitationes ad hoc convertite. Captate sermonem diligenter, et mentis aciem intendite. Benignis auribus, quæ dicam, accipite, et ad animum referte. Aurium mihi hodie operam date. Cf. Considero, Adverto. Usus: Judex animum et aures diligenter attendat ad ea, quæ dicuntur. Attendere aliquem studiose, et verba aucupari. Attendite stuporem hominis. (Vulg. Attendere alicui.)

ATTĒNTĒ, Attentivement. Attento animo, silentio, diligenter. Usus: Peto, ut pro me dicentem benigne, contra illum attente audiatis, Attente, et benignitate, qua soletis, me audite.

ATTENTĬO, ōnis, f. Attention. Usus: Cura, attentio, animi cogitatio, vigilantia,[76] assiduitas, labor, uno diligentiæ verbo continentur. Cf. Attendo.

ATTENTO, as, avi, atum, are, a. Tenter, sonder; attaquer, attenter à. Syn. Tento, pertento. Usus: Animos aliorum cognoscere, attentare. Urbem insidiis, pudicitiam virginis, fidem alicujus attentare. Cf. Tento.

ATTENTUS, a, um, Attentif. Syn. Intentus. )( Negligens, remissus. Phras. 1. Attentos reddere, rendre attentifs. Audientiam sibi facere; arrectos suspensosque animos in se avertere; attentionem captare. 2. Attentum esse, être attentif. Attentum se præbere; attento animo excipere dicentem; tempus omne in attentissima cogitatione, et acerrima ponere. Cf. Attendo. Usus: Attentus est ad rem, parcus, économe. Auditorem benevolum, docilem, attentum facito, teneto. Attentus in re aliqua, ad aliquid.

ATTĔNŬĀTĒ, Simplement. Syn. Jejune ne. Usus: Attenuate, presseque dicere.

ATTĔNŬĀTĬO, ōnis, f. Diminution. Syn. Extenuatio, imminutio. Usus: Suspicionis attenuatione fidem facere, se faire croire en affaiblissant les soupçons.

ATTĔNŬĀTUS, a, um, Amaigri, affaibli; simple. Syn. Exilis, humilis, abjectus, demissus. Usus: Oratio nimis attenuata, ad usitatam quotidiani sermonis consuetudinem demissa.