The Project Gutenberg EBook of De complete werken van Joost van Vondel, by Joost van den Vondel This eBook is for the use of anyone anywhere in the United States and most other parts of the world at no cost and with almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included with this eBook or online at www.gutenberg.org. If you are not located in the United States, you'll have to check the laws of the country where you are located before using this ebook. Title: De complete werken van Joost van Vondel Met eene voorrede van H.J. Allard, leraar aan 't seminarie te Kuilenburg. Author: Joost van den Vondel Release Date: September 8, 2015 [EBook #49910] Language: Dutch Character set encoding: ISO-8859-1 *** START OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK WERKEN VAN VONDEL *** Produced by Frank van Drogen and the Online Distributed Proofreading Team at http://www.pgdp.net
OPMERKINGEN VAN DE BEWERKER:
De boekomslag is gemaakt door de bewerker en is in het publieke domein geplaatst.
De originele spelling en interpunctie is gehandhaafd. Een lijst met correcties bevindt zich aan het einde van de tekst. Dit boek bevat een aantal referenties naar andere delen uit De complete werken van Joost van Vondel, namelijk Project Gutenberg e-book 30473, 48113, 48607 en 48956. Hoewel de correctheid van deze links is geverifieerd op het moment dat het boek geupload is, is er geen garantie dat deze altijd en overal werken.
CHRISTUS.
Hier is meer als Salomon.
Het gene de voortreffelijke Michel de Montaigne in 't algemeen van een uitnemende[8] poëtisch werk getuigt, daar [Pg 82b] hij schrijft: La bonne, la supreme, la divine est au dessus des regles de la raison. Quiconque en discerne la beauté d'une veüe ferme & rassise, il ne la void pas: non plus que la splendeur d'une esclair. Elle ne prattique point nostre jugement: elle le ravit & ravage;—dat zelve mogen wij in 't bijzonder van dit juweel spreken: waar in de Heere van Bartas schijnt hem zelven te overtreffen, en uit de heerlijkheid des grooten Salomons zijnen glans te scheppen. Want gelijk hier de stoffe uitnemende is, alzoo is ook de kunst ongemeen, en de gedichtlievende lezer wordt van een aardsche tot een Hemelsche glorie opgetogen: zoo dat hij, Salomon vergetende, opstijgt voor de voeten van Christus, aller Koningen Koning, wien alle macht in Hemel en op Aarde gegeven is, en in dewelke de volheid der Godheid lichamelijk woont, en alle schatten van wijsheid en kennisse verborgen zijn. Heeft ons oordeel dan in zulken Goddelijken licht geschemeroogd: hebben onze tedere oogen kwalijk zoo heilige bliksemen konnen verdragen: en is hier Salustius niet als Salustius uitgedrukt: dat willen wij geerne toestaan. Evenwel, mijn Zangeresse leergierig heeft, om haar feilen aangewezen te zien, haar zelve willen onderwerpen uwe A. oordeel, hetwelk zij heeft ervaren te wezen gezond, rijp en bezadigd; zoo dat ze wenscht, indien de Rijmers malkanderen eenmaal uitdagen, om zonder bloedstortinge om den palm of lauwerhoed[9] te kampen: dat uwe A. de voorplaats onder de scheidsmannen moogt bekleeden, ten einde het vonnis te billijker gestreken werde. Ontvangt dan, jonstige Korver! mijn geleende veerzen, en doet ons die eere, dat gij onze feilgrepen op de kant aanteekent, opdat wij ze aanmerkende[10] namaals beteren.
t' Amstelredam, dezen 28. van Loumaand 1620.
Uwe A. verplichte Vrund
J. V. VONDELEN.
Ik hebbe, Lezer, meermaals voorgehad, mijn plompe handen aan dit zuivere te slaan; maar vreeze heeft mij altijd doen aarzelen, omdat ik ontzag, met ongewijde vingeren deze arke aan te tasten: en liet mij vastelijk voorstaan, dat geen gemeen priester of Leviet, maar wel een hooger als ik geoorloofd was, zijn voetzool in dit heilige der heiligen te zetten. Mijn gevoelen hier in wierd versterkt, vermids het loflijk getuigenisse, dat de aldertreffelijkste verstanden van dit puikjen gaven: gelijk dan, neffens andere, zijnen uitlegger Simon Goulart hier van luidskeels trompettet in deze woorden: s'ensuit la Magnificence ou seconde partie du quatriesme jour de la seconde Sepmaine, ou Salomon est proposé esleu pour successeur a son pere. Sa sapience, son mariage, son Temple basti a l'Eternel, y sont si magnifiquement descrits, qu'en cest eschantillon le Sieur du Bartas semble avoir voulu surmonter soy-mesme, & par ses riches inventions debatre avecq la dignité d'un si sublime sujet. Dat is: volgt de Heerlijkheid of het tweede deel van de vierde dag der tweeder weke, alwaar Salomon wordt voorgesteld als zijns vaders gekoren nazaat; zijn wijsheid, zijn houwelijk, zijnen tempel Gode gebouwd, wordt er zoo heerlijk beschreven, dat in dit munster-staal[11] de Heere van Bartas schijnt hem zelven te willen overtreffen, en met zijn rijke versieringen te worstelen met de weerdigheid van zoo hoogwichtige stoffe.—Het was dan niet zonder oorzaak, dat ik mij hier aan vreesde te bezondigen. Maar gelijk mij vreeze somtijds dede deinzen, alzoo noopte mij wederom een heimelijke hertstocht, om eenmaal[12] te zien, hoe ik deze Fransche Venus met een [Pg 83a] Neêrlandsch gewaad en hulsel zouden mogen tooyen en opsmukken, en met Apelles ten toon zetten, om van nutte berispers mijn werk te laten keuren. Ik wikte. Ik waagde 't. Lezer, verwondert u niet dan wij onder alle zijn puikrijmen dit paragon[13], dezen overkijker, hebben uitgekeurd: zoo doen ook die gene, die diamanten onder diamanten uitpikken. Latet[14] u ook niet vreemd toeschijnen, dat wij wat tijds met vertalen spillen: een berooid huisraad moet veeltijds van anderen wat ter leen bezitten. En zoo gij ons voorwerpt[15] die boerterij van d' ekster, die onder de paauwen met geleende veêren dacht te pronken, wij voelen, dat wij deerlijk[16] getakt[17] en op ons zeer geraakt zijn, want wij brageeren met het gene eens anders is. Maar eer gij u aan onze rijmen ergert, zoo bidde ik, dat gij eerst deze dingen op de rijge[18] overweegt: 1. dat wij u een vertalinge en geen eigen vindinge ter hand stellen. 2. dat wij zoetelijker hadden mogen vloeyen, zoo wij ons niet naauwer aan de text wilden binden. 3. dat mijn moeder mij geen beter Nederduitsch geleerd heeft. Mag ons dit niet afwasschen, en blijfdy evenwel daar op staan, dat wij met Faëthon ons onderwonden hebben, den zonwagen te mennen: ik hebbe niet te zeggen, dan mij daar mede te troosten, dat men ten minste nog van mij getuige:
DAT IS:
Lezer, ik hebbe gezeîd. Leest nu het kort inhoud van onze overzettinge, daar na de vertalinge van het uitstekendste gedicht dezes goddelijken poëets, en oordeelt heuschelijk van onze misslagen.
De poëet beschrijft heerlijk in dit boek de Heerlijkheid van Salomon, de Zone Davids, het afzetsel, gedurende zijn wijze regeeringe, van den waren Salomon, de vrede-Vorst, Jezus Christus, de Zone Godes, en Bruidegom der Kerken[20]. Zijn voorreden vervat een noodzakelijke vertooninge van het onderscheid tusschen hem en de andere poëten dezes tijds, voornamelijk in de langheid[21] van zijn voorgenomen werk, alwaar hij zich zediglijk ontschuldigt: daar na, volgens zijn voornemen, komt ter zaken[20]: en als het eerste lid van zijn verhaal stelt David voor, die met uitnemende leerstukken zijnen zone onderwijst, om hem bekwaam te maken tot de regeeringe des koninkrijks: beschrijvende de voornaamste deugden, waarmede een goed vorst zich geduriglijk behoort te vergezelschappen, daar na de kwade, waar van het hem betaamt zich te wachten: het welk besloten wordt met de overlijdinge dezes grooten konings.
Het tweede lid begrijpt[22], hoe God aan Salomon verschijnt, wien glorie, rijkdom, gezondheid en wijsheid aangeboden worden. Hij, van den heiligen Geest gedreven, stelt, en met goede reden, de wijsheid boven alle de andere, waarmeê hem God begaaft, om zijn gaven in hem te kroonen. Daar na stelt de poëet voor oogen deze wijsheid van [Pg 83b] Salomon, bestaande in de kennisse van alle goddelijke, natuurlijke, en aardsche zaken, voornamelijk in de bestieringe zijner onderzaten, en in de bedieninge des gerechts; waartoe hij bijbrengt een aanmerkelijk voorbeeld, genomen uit de heilige geschichten[23], uit de tien hoofdstukken van het eerste boek der Koningen, waar uit dit heele poëetsche werk getogen is.
In het derde lid, hebbende aangewezen de gelukzaligheid van Salomon, zoo verhandelt hij zijn houwelijk met de vorstinne van Egypten: het welk, vereischende de alderschoonste streken van een warachtig poëtelijk pinceel, veroorzaakt ook, dat onze uitnemende dichter in 70 veerzen vervolgt een schoone lusthof, waaruit de minneboefjens vertrekken, die Salomon en Faronida tot onderlinge minne bewegen, waar op het houwelijk wordt in het werk gesteld. Te dezer oorzaak hebben het vertrek van Egypten, de aankomste van deze vorstinne te Jeruzalem, de ontmoetinge van den koning met haar, en haar bruiloftsmaal hare bekwame beschrijvinge. Ende overmids dat dit houwelijk van Salomon iet wat grooters beteekent, als de grootheid zelf, te weten: de verborgen eenigheid[24] van Jezus Christus met zijn kerke, de poëet, willende de Lezer omhooge voeren tot deze goddelijke betrachtinge, neemt de zake wat leeger[25]: en onder het deksel van Salomons bruiloftsfeest te vereeren, vertoont ons een wonderbaarlijke dans, te weten der Hemelen: alwaar vaste en dwalende sterren een zoo juist afgepaste beweginge hebben, dat alle andere beweginge ten aanzien van deze maar lomperij[26] is. Onder andere past hij tot deze goddelijke dans zon en maan, en bij de zon stelt hij voor oogen Salomon en Christus, bij de maan, de vorstinne van Egypte en de kerke. Dit alles ziet men hier afgemaald in veerzen, die een oneindelijke schoone betrachtinge behelzen, en een ernstiger overweginge vereischen als dit kort begrip: inzonderheid, zoo men waarneemt het gene hij daar aan hecht van het heilig gesprake des bruidegoms met zijne bruid. Wij hebben kortelijk deze dingen op de kant aangeteekend[27], om alle heilige gemoederen te bekoren, de meeninge des poëets veel grondiger na te vorschen.
Het leste lid begrijpt geen mindere verwonderinge[28] in de beschrijvinge van de bouwinge dezes heerlijken Salomons tempel, gesticht naar de groote wereld, en ingetogen in de drie boeken dezes wijzen vorst, wiens gebed gedaan in de inwijdinge des tempels hier bij gevoegd wordt: En volgende de aankomste van de koninginne van Saba te Jeruzalem: alwaar zij navorscht de wijsheid des konings, die haar onderwijst in de kennisse des eenigen waren Gods, waar uit vloeit de met rechte verwonderinge des koningins.
Eindelijk, het zij men waar neemt Salomons onderwijzinge, het zij de verschijninge Godes om hem te zegenen, of zijn wijsheid, of zijn glorie, of zijn houwelijk, het afzelsel[29] van al onze gelukzaligheid, of zijnen tempelbouw, of zijn gansche gelegenheid huiselijk, burgerlijk, en geestelijk, gedurende zijn godsdienstigheid, het zij de bouwinge en schoonheid des gedichts dat alles voor oogen stelt: men moet bekennen, dat met recht dit boek den titel draagt van
EINDE
[1] Naar de oude beteekenis van 't woord, voor machtigen.
[2] Eene latere lezing van die verzen zie in Van Lenneps Nalezing.
[3] Germanisme voor schittert.
[4] Rijmshalve voor opgetast.
[5] Voor zwaait.
[6] Doodt.
[7] Thans dan.
[8] uitstekend.
[10] opmerkende, in aanmerking nemende.
[11] proefstuk.
[12] Germ. voor eens.
[13] Grieksch voor puikbeeld en hier door overkijker vertaald.
[14] Laat het.
[15] Germ. voor voorhoudt, voor de voeten of tegen-werpt.
[16] Zoo lees ik voor heerlijk, dat geen zin geeft.
[17] Voor getroffen, gekwetst.
[18] Thans rij; in Overijsel zegt en zingt men echter nog steeds van "bonte, bonte riege".
[19] Al is hem.
[20] Thans tot kerk (gelijk zake tot zaak) geslonken.
[21] Min gelukkig voor lengte.
[22] houdt in (naar de oorspronkelijke beteekenis van 't woord).
[23] Germ. voor geschiedenissen.
[24] Voor éénheid.
[25] Gelijk reeds herhaaldelijk voor lager.
[26] Germanisme voor kinderspel of iets derg.
[27] In de oorspronkelijke uitgave en die van Heins; de desbeluste lezer kan ze dus daar, of anders in Van Lenneps Nalezing naslaan.
[28] Voor bewonderenswaardige dingen.
[29] afbeeldsel.
[30] Voor gij die, gelijk steeds in 't Hoogd.
[31] Thans liederen en gemoederen (zie reeds vroeger).
[32] molensteen.
[33] Voor ijver of liever naarstigheid, dat eigenlijk hetzelfde woord (neerst voor eernst) is.
[34] in eens.
[35] Van een nachtegaal gesproken, minder natuurlijk.
[36] vrees (verg. 't Hoogd. fürchten).
[37] tak om op te nestelen.
[38] snel.
[39] telkenmale verpoost, rust gij.
[40] volop.
[41] vallende (naar de eigenlijke beteekenis van 't woord).
[42] te gader, zaam.
[43] Thans niets.
[44] Mozaïek werk (niet van Mozes, maar van 't Grieksche museion af te leiden).
[45] verscheiden.
[46] onderrichten.
[47] Versta: Gods geheime stem.
[48] Hij wien.
[49] mededinger.
[50] de rijksgebruiken.
[51] u beradende, bedacht.
[52] Minder gelukkig voor hof-gewelf.
[53] Gallicisme voor doolhof (daar die op Creta, naar 't zeggen, door Dedalus was aangelegd).
[54] noodlot.
[56] myter: het suikerbroodachtige hoofddeksel der Meden.
[57] voegt, dat men oudtijds ook vuegt en omgekeerd veugt spelde, gelijk dueght voor deugd, enz.
[58] Israëls Richterstoel.
[59] Hier voor nazitter (op den koningstroon Israëls).
[60] Binnen, midden uit.
[61] Anders oor-ringen.
[62] Doen zij zich inbeelden.
[63] Hier in goeden zin, schrander.
[64] Rijmshalve voor onderdrukker.
[65] doorbrenger.
[66] levend water.
[68] het eerst van allen.
[69] Zonder zijn leven te ontzien.
[70] minzaam.
[71] Anders lieftallig of eig. lieftalig.
[72] Gallicisme (gelijk het ook thans nog dikwijls gemaakt wordt, als vertaling van ces) voor dier.
[73] voor den dag haalt.
[74] terugnemen.
[75] fopt.
[76] Voor argwanend.
[77] Anders wees.
[78] schraal, karig.
[79] dringt, noopt.
[80] koud: (nam. van bloed, en dus koelbloedig).
[81] ondernemen.
[82] als een ontembare held.
[83] Zoo lees ik, voor 't onzinnige gewonnen.
[84] plataan loof.
[85] lichaams-oefening.
[86] Rijmshalve voor ergens, hier of daar.
[87] omgedraaide (verg. nog ons wiel en wieling).
[88] schiet, vliegt over.
[89] In zijn oorspronkelijke beteekenis, maar blijkbaar grootendeels rijmshalve en als stopwoord: daarna.
[90] Medgezel, krijgsmakker.
[91] merkt op, houdt in 't oog.
[92] al te langdurige natheid.
[93] versmachten.
[94] Rijmshalve voor steelt (tenzij men levensdeelen leze, daar telen hier geen zin geeft).
[95] van maan en zon.
[96] Nam. de wereld.
[97] Thans te bewonderen.
[98] Gelijk steeds, voor lager.
[99] verguldsel (verg. 't Fransche vermeil).
[100] Voor schepterdrager; verg. met Van Lennep, vendrig en bliksemdrig.
[101] Minder gelukkig, in verband met hooren, voor opzichters, beheerders.
[102] deugt niet voor vorst (eig. is als vorst niet te dulden).
[103] verbrokkelen.
[104] bron.
[105] Men ziet hoe onachtzaam Vondel steeds met het enkel- en meerv. van 't werkw., in verband met het steeds meer in onbruik rakende voorn.w. van den tweeden persoon omspringt. Gelijk hij hier steeds (zie bijv. boven scheid en weert in één versregel) meer- en enkelv. dooreen gebruikt, zoo plaatst hij hier het enkelv. van 't voorn.w. bij 't meerv. van 't werkw., en gebruikt 't eerste blijkbaar alleen om den rijm.
[106] verschiet.
[107] Houdt, handhaaft ze.
[108] Thans minder welluidend, en daarom verkeerdelijk daarnaar.
[109] Thans liederen.
[110] uit die vier.
[111] Voor drilt.
[112] Thans vat.
[113] Gallicisme voor stoutmoedig.
[114] Voor onderlegging of nederlaag.
[115] Gallicisme voor beschilderd.
[116] Thans kan.
[117] Voor schitterend van robijnen.
[119] Waarschijnlijk met zinspeling op de Engelsche munt der Angelotten (ook elders wel engelen genoemd); eigenlijke Engelen zouden hier geheel te onpas komen.
[120] Geheel verouderd voor zonder (verg. 't Hoogd. ohne).
[121] voordeel.
[122] naauwlijks.
[123] schamelheid, berooidheid (naar de oorspronkelijke beteekenis van 't woord; verg. snoeyen).
[124] Overwinning.
[125] Voor zwellen.
[126] Karmel, in Palestina.
[127] Wel wat plat voor 't afgrazen der achterzij van een Godgewijden berg.
[128] Rijmshalve voor korenveld of -akker.
[129] Voor naauwlettende inspanning.
[130] Germanisme voor vrees.
[131] aarde.
[132] hel.
[134] Maatshalve voor waren, zouden zijn.
[135] goederen; verg. vroeger.
[136] inzonderheid.
[137] kinderlijk.
[138] Gallicisme voor kudden van Abraham, d. i. Abrahams volk.
[139] vlinder.
[140] verschroei.
[141] Maatshalve voor vorst.
[142] veilig.
[143] Rijmshalve voor doe toenemen of derg.
[144] zonder, zie boven.
[145] temperament; Gallicisme voor de eigenaardigheid.
[146] gesprek, kout.
[147] Door geleerdheid verlicht.
[148] Voor een anders.
[149] Thans tot zon geslonken.
[150] Wansmakelijke voorstelling van den dauw.
[151] Rijmshalve voor beginsel.
[152] voor der teef.
[153] Thans behendig, loos.
[154] bevrijdt, behoedt.
[155] in.
[156] Nam. de metalen.
[157] klimop.
[158] past (d.i. Bacchus).
[159] behendige.
[160] getallen.
[161] nuttige; verg. heilzaam, leerzaam.
[162] vatten.
[163] Een herinnering van den Gasconschen dichter aan zijn vaderland, maar die bij Salomo vrij te onpas komt.
[164] verheldert, verlicht.
[165] stort.
[166] gedraagt hij zich als.
[167] wet, scherpt het.
[168] pleitgedinger.
[169] listen (verg. nog ons parten spelen.)
[170] Thans looze.
[171] Anders zomers (voor jaren.)
[172] besliste als scheidsrechter.
[173] verstikt.
[174] Toen.
[175] Voor bijslaap.
[176] Hier in zijn eigenlijke beteekenis van kreng.
[177] Voor kerk-, d. i. heiligschennis.
[178] ouderdom.
[179] muskus, en dit bijtend voor stank.
[180] het lastig leven.
[181] dan toch, nochtans.
[182] gebaar.
[183] beladen.
[184] Thans tot lachtet verzwakt.
[185] vederdons.
[186] Rijmshalve, maar min gelukkig voor eer 't ochtend werd.
[187] hare vlokken.
[188] Thans 'tgeen, maar in de volkstaal nog gebruikelijk (verg. ook gunder of ginder.)
[189] spelers.
[190] van den dobbelsteen.
[191] mijmert; 't woord wordt anders meer in onedelen zin gebruikt.
[192] Het kenmerkt noch beschuldigt.
[193] In zijn mijmerend overleg.
[194] waarborg, waarmerk.
[195] ontbreekt, ontgaat.
[196] Versta: hij zich.
[197] instelling, wet (verg. 't Hoogd. Gesetz.)
[198] worde.
[199] ten slotte.
[200] verdeelt het.
[201] ontroering.
[202] In 's dichters tijd nam.
[203] zamelt in, plukt.
[204] Voor alles.
[205] jufferen (verg. 't Hoogd. Jungfer).
[206] Juister ware geweest: 't Onsterflijk zaad is voor.
[207] echtbreuk (verg. 't Hoogd. Ehe en 't oude ee voor wet).
[208] neigt altijd ten val.
[209] zich.
[210] bederf (eig. melaatsheid, van den armen Lazarus afgeleid).
[211] naar.
[212] zoo verergerde, bedierf.
[213] met een bloemtapijt overdekken.
[214] slaat er.
[215] Venus, die hier zeker geen minder vreemde vertooning maakt dan Peru of de Pyreneën.
[216] Thans ongelukkig verouderde Nederlandsche uitgang voor de Fransche op -es of esse.
[217] Gelijk steeds herhaaldelijk, voor ouderdom.
[218] weg-werpt.
[219] genot.
[220] tooverzangen.
[221] De beladen tak.
[222] Nam. een ei.
[223] toont.
[224] Thans verouderd voor appelboom (verg. echter hazelaar).
[225] Letterlijk gaauwdiefjens, guitjens (dat wij beiden dan ook nog steeds in gelijken zin bezigen).
[226] Het vlindertjen.
[227] bedriegt.
[228] poos.
[229] Anders borstjens (verg. 't Hoogd. bursche en ons adel-borst).
[230] Eig. mienetjens (verg. 't Fransche mine en minauderie).
[231] overal.
[232] Voor boog (en dus eig. halven kring).
[233] toen.
[234] pronk.
[235] streek hare lokken glad.
[236] platte steenen, plaveisel.
[237] toevertrouwd aan.
[238] vrij golvende lokken.
[239] lokken, als vroeger.
[240] Wellicht liet zich hier beter 's linkers (d. i. van den deugniet) lezen.
[241] Staat eig. voor lijk- of blijkteeken, kenmerk.
[242] op staanden voet.
[243] Thans ziel.
[244] door en door venijnige.
[245] schitterend, bont (eig. 't Fr. vermeil).
[246] in zich zelf gekeerd.
[247] Jeruzalem.
[248] over-slag (verg. vroeger), plan, ontwerp.
[249] kim.
[250] welberaden.
[251] in 't werk stellen.
[252] vreemde dingen.
[253] ontroerd.
[255] loeyende (verg. rooyen en uitroeyen, enz.)
[256] torens.
[257] krielt het.
[258] Thans waar.
[259] Anders vloed.
[260] Thans maagd.
[261] werpen (verg. vroeger).
[262] schitterend, blinkend.
[263] Thans natuur.
[264] Waardoor zij zich namelijk, als vrouw en man, kenteekenen.
[265] Zooveel als schoone wichten.
[266] kool vuurs.
[267] schaamachtig.
[268] Zaamgetrokken uit schijnt het.
[269] "Toen Thetis, 't is al lang geleên, met Peleus zou gaan trouwen."
[270] Versta: Salomo, de Jupijn van 't Id. land.
[271] zich ontveinzende.
[272] los, luchtig.
[273] Nam. bogen, voor arcaden.
[274] de tafelbedden.
[275] Met snij- of beeldhouwwerk versierd.
[276] Voor tienmaal tien.
[277] kluchtig.
[278] schikken, zetten er zich toe.
[279] Voor tafereelen.
[280] deftige.
[281] Gallicisme voor: nadat de lekkere schotels nu weggenomen zijn.
[282] keizerlijk, weidsch.
[283] De bekende baak der oudheid.
[284] blinkende sieraden (verg. 't Fransche clinquant).
[285] staan.
[286] gemarmerd.
[287] De zeven dwaalsterren Saturnus, Jupiter, Mars, Venus, Mercurius, Zon, en Maan.
[288] Saturnus.
[289] Men zou of lezen kunnen, daar (naar Van Lennep's juiste opmerking) beiden één zijn.
[290] Als algemeene titel aller geestelijken (van daar ons Heer-oom).De Joodsche priester vertegenwoordigt hier Jupiter.
[291] Thans voor 't zaamgestelde vrolijk geheel verouderd; verg. echter 't Hoogd. froh, 't oude ver-froyen en ons vreugde.
[292] naar.
[293] arenden.
[294] somber.
[295] met torens beladen.
[296] reuk.
[297] Mars.
[298] 'tzelfde vlak.
[299] gedreven.
[300] Venus.
[301] Voor melden.
[302] gordelriem.
[303] Mercurius.
[304] welbespraakte.
[305] Anders koegras of duivekervel.
[306] toch, nochtans.
[307] Zon en Maan.
[308] Thans verzadige.
[309] Anders heggerank of wilde wijngaard.
[310] te gader, te zaam.
[311] de kameleon.
[312] Rijmshalve voor uitgelezen.
[313] Voor spiegelglas.
[314] van.
[315] krans.
[316] paren.
[317] Salomo als zinnebeeld van Kristus, den bruidegom der Kerk.
[318] speldewerk; verg. desbelust Tesschelschade Roemers en hare vrienden, bl. 8.
[319] uitnemende (verg. vroeger).
[320] goed gestreken.
[322] boos.
[323] Min gelukkig voor scherpt, aanzet.
[324] Rijmshalve voor randen.
[325] gewelfde.
[326] slaat.
[327] Gallicisme voor kraait.
[328] Rijmshalve voor pas.
[329] Voor gaan.
[330] den dierenriem.
[331] teekent.
[332] Verouderd voor wandelen.
[333] Voor duizenderlei.
[334] de een voor de ander.
[335] Verkeerdelijk voor voetstappen, gang.
[336] rugwaarts.
[337] Voor zoo er.
[338] huwen, paren.
[339] zorgstillende.
[340] Voor dans.
[341] In navolging (naar de oude kantteekening) van "het geestelijk gesprake tusschen Christus en de Kerke, beschreven in het schoon boek, genaamd het Lied der Liederen (Hooglied)."
[342] Rijmshalve voor evenzeer.
[343] geurige lokken.
[344] geringd.
[345] naam, lof.
[346] Gelijk reeds meer voor midden; verg. aldaar ook beids voor beiden.
[347] welkome.
[348] laagste, onaanzienlijkste.
[349] anders (verg. elders).
[350] schendt.
[352] Voor doorkliefd.
[353] marmer.
[354] den voorgevel.
[355] ronding (naar buiten).
[356] tegenronding (naar binnen).
[357] Gebaren.
[358] den omvang.
[359] Thans metselaars.
[360] van den arbeid afhoudt.
[361] die reuzenmoed.
[362] Voor plompen brok.
[363] soorten.
[364] helder, doorschijnend.
[365] Min gelukkig voor beschoten of bedekt.
[366] lonkend (gelijk 't oog van 't bekende Constantijntjen).
[367] stemt overeen met.
[368] verwonderlijk wel.
[369] Voor idee, beeld.
[370] bij uitzondering.
[371] Rijmshalve voor 'thoogste of derg.
[372] Als beeldgieter.
[373] In 't algemeen voor vogels.
[374] Thans dan.
[375] Als priesters.
[376] Zich.
[377] in velerlei dingen.
[378] Blijkens Van Lenneps aanhaling van 't oorspronkelijke, heeft Vondel hier den fabeldichter Fedrus voor den beeldhouder Fidias laten optreden.
[379] dooreen.
[380] Een min gelukkig gekozen beeld.
[381] Hooglied.
[382] Naar de thans geheel verouderde opvatting eener vermeende zinspeling op geestelijke dingen.
[383] Blijkens Van Lenneps aanhaling, verkeerde vertaling van 't Fransche oit l'air de ses accens, d. i. den toon Zijner (d. i. Gods) klanken hoort.
[384] zich.
[385] Voor groote (bij wijze van zamenstelling, gelijk boven in Groot-koning; verg. voorts grootvorst, groothertog, Zwartsluis, zwart-zuster (boven, bl. 71), enz.)
[386] van.
[387] Voor omhelst, begrijpt, omvat.
[388] woont, huist.
[389] Van Lennep verwijst hier op I Kon. VIII: 31, 32.
[390] beleid.
[391] lichtgeraakte.
[392] Niet van stad, maar steeds, en dus gestadige.
[393] Voor sponde.
[394] zonder; vergelijk vroeger.
[395] Verkeerdelijk voor: gestruikelde, en daardoor bedorven ('t Fransche aheurté; zie bij Van Lennep).
[396] verouderd.
[397] Voor monarchin en heidensche.
[398] Doorschrijdt.
[399] uitnemend.
[400] angstvallig, naauwgezet.
[401] Anders gitaar.
[402] Rijmshalve voor klank.
[403] Gelijk reeds herhaaldelijk, voor gebaar.
[404] zich.
[405] Voor scherp.
[406] De bekende Grieksche Treurspelheld, die 't raadsel der sfinx (verg. boven, bl. 44, XLI.) oploste.
[407] Anders advokaat.
[408] beslist.
[409] Schoolsche, Celtische, of Indische wijze.
[410] Haar mededeelen.
[411] Heidensche wijzen.
[412] alles.
[413] Thans zelfde.
[414] D. i. de mensch (naar de bekende Grieksche onderscheiding van den macro- (d. i. groote) en micro-cosmus (d. i. kleine wereld).)
[415] Naar het bekende Kristelijke Godsbegrip, dat zeker uit Salomons mond al zeer vreemd klinkt.
[416] aan dit gesticht (de wereld) gegeven zijn.
[417] Versta: evenmaat, evenredigheid.
[418] Thans geheel verouderd voor ras (verg. 't Eng. soon), maar vroeger vrij algemeen gebruikelijk.
[419] Voor het aardrijk zou aanhouden.
[420] in beroering, opstand gebrachten; hier is dus de krijg weder 't onderwerp van den zin.
[421] Voor romp, lijf.
[422] over 't algemeen.
[423] van onze handelingen uitgaande.
[424] Thans eener kerk.
[425] De Joodsche Bondsark wel te weten.
[426] Versta: zij of wij wanen.
[427] Thans vervat (zie vroeger).
[428] D. i. deftige, aanzienlijke, hooge.
[429] verdichte, verzonnen.
[430] gelijk.
[431] beginselen, eerste gronden.
[432] doel.
[433] verheerlijkt.
[434] Bijna bezwijmt, valt in zwijm.
[435] kennelijke snapster of grootspreekster.
[436] hen.
[437] Verkeerdelijk voor geleerdheid of derg.
[438] Maria Stuarts zoon, die later, als Jacob I, op den Engelschen troon zulk een verachtelijke vertooning gemaakt heeft.—De hier door Du Bartas aan hem gewijde verzen komen in de door Van Lennep gevolgde, afzonderlijke uitgave niet voor, maar worden in die van Heins gevonden.
[439] loftuitend.
[440] op avontuur.
[441] voorbestemd.
[442] kon.
[443] dierbaar, kostelijk (stoplap van Vondel).
[444] Koning Jakob schreef zoowel in Latijnsch proza als dicht, en Du Bartas zelf had zijn Slag van Lepante vertaald; hij bleek zijn Gasconschen landaard niet minder getrouw, door hem daar met Homerus, gelijk hier met C. en Virg., te vergelijken, als door den ongerijmden lof, hem hier toegegalmd.
[445] Zoo lees ik voor God; ook 't Fransche heeft bon roy.
[446] even.
[447] Zelden is voorzeker hoogdravender ophef jammerlijker door de geschiedenis weêrsproken.
Correcties gemaakt door de bewerker
pagina | originele tekst | correctie |
88a | s' kinds | 's kinds |
90b | Maaltijdden | Maaltijden |
93b | groot | "groot[385] |
End of the Project Gutenberg EBook of De complete werken van Joost van Vondel, by Joost van den Vondel *** END OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK WERKEN VAN VONDEL *** ***** This file should be named 49910-h.htm or 49910-h.zip ***** This and all associated files of various formats will be found in: http://www.gutenberg.org/4/9/9/1/49910/ Produced by Frank van Drogen and the Online Distributed Proofreading Team at http://www.pgdp.net Updated editions will replace the previous one--the old editions will be renamed. Creating the works from print editions not protected by U.S. copyright law means that no one owns a United States copyright in these works, so the Foundation (and you!) can copy and distribute it in the United States without permission and without paying copyright royalties. Special rules, set forth in the General Terms of Use part of this license, apply to copying and distributing Project Gutenberg-tm electronic works to protect the PROJECT GUTENBERG-tm concept and trademark. Project Gutenberg is a registered trademark, and may not be used if you charge for the eBooks, unless you receive specific permission. If you do not charge anything for copies of this eBook, complying with the rules is very easy. You may use this eBook for nearly any purpose such as creation of derivative works, reports, performances and research. They may be modified and printed and given away--you may do practically ANYTHING in the United States with eBooks not protected by U.S. copyright law. Redistribution is subject to the trademark license, especially commercial redistribution. START: FULL LICENSE THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK To protect the Project Gutenberg-tm mission of promoting the free distribution of electronic works, by using or distributing this work (or any other work associated in any way with the phrase "Project Gutenberg"), you agree to comply with all the terms of the Full Project Gutenberg-tm License available with this file or online at www.gutenberg.org/license. Section 1. General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg-tm electronic works 1.A. By reading or using any part of this Project Gutenberg-tm electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to and accept all the terms of this license and intellectual property (trademark/copyright) agreement. If you do not agree to abide by all the terms of this agreement, you must cease using and return or destroy all copies of Project Gutenberg-tm electronic works in your possession. If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a Project Gutenberg-tm electronic work and you do not agree to be bound by the terms of this agreement, you may obtain a refund from the person or entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8. 1.B. "Project Gutenberg" is a registered trademark. It may only be used on or associated in any way with an electronic work by people who agree to be bound by the terms of this agreement. There are a few things that you can do with most Project Gutenberg-tm electronic works even without complying with the full terms of this agreement. See paragraph 1.C below. There are a lot of things you can do with Project Gutenberg-tm electronic works if you follow the terms of this agreement and help preserve free future access to Project Gutenberg-tm electronic works. See paragraph 1.E below. 1.C. The Project Gutenberg Literary Archive Foundation ("the Foundation" or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection of Project Gutenberg-tm electronic works. Nearly all the individual works in the collection are in the public domain in the United States. If an individual work is unprotected by copyright law in the United States and you are located in the United States, we do not claim a right to prevent you from copying, distributing, performing, displaying or creating derivative works based on the work as long as all references to Project Gutenberg are removed. Of course, we hope that you will support the Project Gutenberg-tm mission of promoting free access to electronic works by freely sharing Project Gutenberg-tm works in compliance with the terms of this agreement for keeping the Project Gutenberg-tm name associated with the work. You can easily comply with the terms of this agreement by keeping this work in the same format with its attached full Project Gutenberg-tm License when you share it without charge with others. 1.D. The copyright laws of the place where you are located also govern what you can do with this work. Copyright laws in most countries are in a constant state of change. If you are outside the United States, check the laws of your country in addition to the terms of this agreement before downloading, copying, displaying, performing, distributing or creating derivative works based on this work or any other Project Gutenberg-tm work. The Foundation makes no representations concerning the copyright status of any work in any country outside the United States. 1.E. Unless you have removed all references to Project Gutenberg: 1.E.1. The following sentence, with active links to, or other immediate access to, the full Project Gutenberg-tm License must appear prominently whenever any copy of a Project Gutenberg-tm work (any work on which the phrase "Project Gutenberg" appears, or with which the phrase "Project Gutenberg" is associated) is accessed, displayed, performed, viewed, copied or distributed: This eBook is for the use of anyone anywhere in the United States and most other parts of the world at no cost and with almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included with this eBook or online at www.gutenberg.org. If you are not located in the United States, you'll have to check the laws of the country where you are located before using this ebook. 1.E.2. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is derived from texts not protected by U.S. copyright law (does not contain a notice indicating that it is posted with permission of the copyright holder), the work can be copied and distributed to anyone in the United States without paying any fees or charges. If you are redistributing or providing access to a work with the phrase "Project Gutenberg" associated with or appearing on the work, you must comply either with the requirements of paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 or obtain permission for the use of the work and the Project Gutenberg-tm trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or 1.E.9. 1.E.3. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is posted with the permission of the copyright holder, your use and distribution must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any additional terms imposed by the copyright holder. Additional terms will be linked to the Project Gutenberg-tm License for all works posted with the permission of the copyright holder found at the beginning of this work. 1.E.4. Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg-tm License terms from this work, or any files containing a part of this work or any other work associated with Project Gutenberg-tm. 1.E.5. Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this electronic work, or any part of this electronic work, without prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with active links or immediate access to the full terms of the Project Gutenberg-tm License. 1.E.6. You may convert to and distribute this work in any binary, compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including any word processing or hypertext form. However, if you provide access to or distribute copies of a Project Gutenberg-tm work in a format other than "Plain Vanilla ASCII" or other format used in the official version posted on the official Project Gutenberg-tm web site (www.gutenberg.org), you must, at no additional cost, fee or expense to the user, provide a copy, a means of exporting a copy, or a means of obtaining a copy upon request, of the work in its original "Plain Vanilla ASCII" or other form. Any alternate format must include the full Project Gutenberg-tm License as specified in paragraph 1.E.1. 1.E.7. Do not charge a fee for access to, viewing, displaying, performing, copying or distributing any Project Gutenberg-tm works unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9. 1.E.8. You may charge a reasonable fee for copies of or providing access to or distributing Project Gutenberg-tm electronic works provided that * You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from the use of Project Gutenberg-tm works calculated using the method you already use to calculate your applicable taxes. The fee is owed to the owner of the Project Gutenberg-tm trademark, but he has agreed to donate royalties under this paragraph to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation. Royalty payments must be paid within 60 days following each date on which you prepare (or are legally required to prepare) your periodic tax returns. Royalty payments should be clearly marked as such and sent to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation at the address specified in Section 4, "Information about donations to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation." * You provide a full refund of any money paid by a user who notifies you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he does not agree to the terms of the full Project Gutenberg-tm License. You must require such a user to return or destroy all copies of the works possessed in a physical medium and discontinue all use of and all access to other copies of Project Gutenberg-tm works. * You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of any money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the electronic work is discovered and reported to you within 90 days of receipt of the work. * You comply with all other terms of this agreement for free distribution of Project Gutenberg-tm works. 1.E.9. If you wish to charge a fee or distribute a Project Gutenberg-tm electronic work or group of works on different terms than are set forth in this agreement, you must obtain permission in writing from both the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and The Project Gutenberg Trademark LLC, the owner of the Project Gutenberg-tm trademark. Contact the Foundation as set forth in Section 3 below. 1.F. 1.F.1. Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread works not protected by U.S. copyright law in creating the Project Gutenberg-tm collection. Despite these efforts, Project Gutenberg-tm electronic works, and the medium on which they may be stored, may contain "Defects," such as, but not limited to, incomplete, inaccurate or corrupt data, transcription errors, a copyright or other intellectual property infringement, a defective or damaged disk or other medium, a computer virus, or computer codes that damage or cannot be read by your equipment. 1.F.2. LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the "Right of Replacement or Refund" described in paragraph 1.F.3, the Project Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project Gutenberg-tm trademark, and any other party distributing a Project Gutenberg-tm electronic work under this agreement, disclaim all liability to you for damages, costs and expenses, including legal fees. YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE PROVIDED IN PARAGRAPH 1.F.3. YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH DAMAGE. 1.F.3. LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a written explanation to the person you received the work from. If you received the work on a physical medium, you must return the medium with your written explanation. The person or entity that provided you with the defective work may elect to provide a replacement copy in lieu of a refund. If you received the work electronically, the person or entity providing it to you may choose to give you a second opportunity to receive the work electronically in lieu of a refund. If the second copy is also defective, you may demand a refund in writing without further opportunities to fix the problem. 1.F.4. Except for the limited right of replacement or refund set forth in paragraph 1.F.3, this work is provided to you 'AS-IS', WITH NO OTHER WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT LIMITED TO WARRANTIES OF MERCHANTABILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE. 1.F.5. Some states do not allow disclaimers of certain implied warranties or the exclusion or limitation of certain types of damages. If any disclaimer or limitation set forth in this agreement violates the law of the state applicable to this agreement, the agreement shall be interpreted to make the maximum disclaimer or limitation permitted by the applicable state law. The invalidity or unenforceability of any provision of this agreement shall not void the remaining provisions. 1.F.6. INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone providing copies of Project Gutenberg-tm electronic works in accordance with this agreement, and any volunteers associated with the production, promotion and distribution of Project Gutenberg-tm electronic works, harmless from all liability, costs and expenses, including legal fees, that arise directly or indirectly from any of the following which you do or cause to occur: (a) distribution of this or any Project Gutenberg-tm work, (b) alteration, modification, or additions or deletions to any Project Gutenberg-tm work, and (c) any Defect you cause. Section 2. Information about the Mission of Project Gutenberg-tm Project Gutenberg-tm is synonymous with the free distribution of electronic works in formats readable by the widest variety of computers including obsolete, old, middle-aged and new computers. It exists because of the efforts of hundreds of volunteers and donations from people in all walks of life. Volunteers and financial support to provide volunteers with the assistance they need are critical to reaching Project Gutenberg-tm's goals and ensuring that the Project Gutenberg-tm collection will remain freely available for generations to come. In 2001, the Project Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure and permanent future for Project Gutenberg-tm and future generations. To learn more about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and how your efforts and donations can help, see Sections 3 and 4 and the Foundation information page at www.gutenberg.org Section 3. Information about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non profit 501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal Revenue Service. The Foundation's EIN or federal tax identification number is 64-6221541. Contributions to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation are tax deductible to the full extent permitted by U.S. federal laws and your state's laws. The Foundation's principal office is in Fairbanks, Alaska, with the mailing address: PO Box 750175, Fairbanks, AK 99775, but its volunteers and employees are scattered throughout numerous locations. Its business office is located at 809 North 1500 West, Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887. Email contact links and up to date contact information can be found at the Foundation's web site and official page at www.gutenberg.org/contact For additional contact information: Dr. Gregory B. Newby Chief Executive and Director gbnewby@pglaf.org Section 4. Information about Donations to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation Project Gutenberg-tm depends upon and cannot survive without wide spread public support and donations to carry out its mission of increasing the number of public domain and licensed works that can be freely distributed in machine readable form accessible by the widest array of equipment including outdated equipment. Many small donations ($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt status with the IRS. The Foundation is committed to complying with the laws regulating charities and charitable donations in all 50 states of the United States. Compliance requirements are not uniform and it takes a considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up with these requirements. We do not solicit donations in locations where we have not received written confirmation of compliance. To SEND DONATIONS or determine the status of compliance for any particular state visit www.gutenberg.org/donate While we cannot and do not solicit contributions from states where we have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition against accepting unsolicited donations from donors in such states who approach us with offers to donate. International donations are gratefully accepted, but we cannot make any statements concerning tax treatment of donations received from outside the United States. U.S. laws alone swamp our small staff. Please check the Project Gutenberg Web pages for current donation methods and addresses. Donations are accepted in a number of other ways including checks, online payments and credit card donations. To donate, please visit: www.gutenberg.org/donate Section 5. General Information About Project Gutenberg-tm electronic works. Professor Michael S. Hart was the originator of the Project Gutenberg-tm concept of a library of electronic works that could be freely shared with anyone. For forty years, he produced and distributed Project Gutenberg-tm eBooks with only a loose network of volunteer support. Project Gutenberg-tm eBooks are often created from several printed editions, all of which are confirmed as not protected by copyright in the U.S. unless a copyright notice is included. Thus, we do not necessarily keep eBooks in compliance with any particular paper edition. Most people start at our Web site which has the main PG search facility: www.gutenberg.org This Web site includes information about Project Gutenberg-tm, including how to make donations to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks.