1

Virum dic mihi, Musa, versutum, qui valde multum

erravit, postquam Trojæ sacram urbem evertit;

multorumque hominum vidit urbes, et mores cognovit:

plurimos autem ille in mari passus-est dolores suo in animo,

5

quærens-servare suamque animam et reditum sociorum.

Sed neque sic socios servavit, cupiens licet;

sua enim ipsorum insipientia perierunt;

stulti, qui boves Hyperionis filii, Solis,

comederunt: sed hic iis abstulit reditus diem.

10

Ex-his partim certe, dea, filia Jovis, dic et nobis.

Tum alii quidem omnes, quotquot effugerant gravem perniciem,

domi erant, belloque elapsi atque mari;

hunc vero solum, reditus indigentem atque uxoris,

Nympha veneranda detinebat Calypso, divina inter-deas,

15

in specubus cavis, cupiens sibi maritum esse.

Sed quando jam tempus venit, circumvolventibus annis,

quo ei destinarunt dii domum redire

in Ithacam: ne tum quidem elapsus-erat ærumnis,

vel domi apud suos amicos. Dii autem miserebantur omnes,

20

præter Neptunum: is vero indesinenter irascebatur

divino Ulyssi, antequam is suam in-terram pervenisset.

Sed ille quidem Æthiopas adierat longe semotos,

(Æthiopas, qui bifariam divisi-sunt, ultimi hominum,

alii quidem ad-occidentem solem, alii vero ad-orientem)

25

accepturus taurorumque et agnorum hecatombam.

Ibi ille delectabatur convivio assidens: at dii ceteri jam

Jovis in ædibus Olympii frequentes erant.

His autem sermones orsus-est pater hominumque deûmque;

recordabatur enim in animo eximii Ægisthi,

30

quem Agamemnonides inclytus occiderat Orestes:

hujus ille recordatus, verba inter-immortales fecit:

Dii boni! quantum scilicet deos mortales culpant!

Ex nobis enim ajunt mala esse; ii vero etiam ipsi

sua stultitia præter-fatum calamitates patiuntur.

35

Quemadmodum et nunc Ægisthus præter-fatum Atridæ

duxit uxorem sponsam, ipsumque occidit reversum

sciens grave exitium ipsi imminens: quoniam ei prædiximus nos,

Mercurio misso, speculatore Argicida:

ut-neque ipsum occideret, neque ambiret ejus uxorem:

40

ex Oreste enim ultio erit Atridæ,

postquam pubueritque et suam desiderarit ditionem.

Sic dixerat Mercurius; sed non menti Ægisthi

persuasit bona consulens: nunc vero cumulate omnia luit.

Huic autem respondit deinde dea cæsiis-oculis Minerva:

45

o pater noster, Saturnie, summe regnantum,

etiam valde ille quidem merita jacet morte:

sic pereat et alius, quicunque talia fecerit!

Verum mihi de Ulysse prudenti cruciatur cor,

infelice; qui jam diu procul-ab amicis calamitates patitur

50

insula in circumflua, ubi et umbilicus (medium) est maris:

insula est silvosa; dea vero in ea domos habitat,

Atlantis filia perniciosa-cogitantis, qui maris

omnes fundos novit, sustinetque columnas ipse

longas, quæ terramque et cœlum distinent.

55

Hujus filia infortunatum lugentem detinet,

semperque mollibus et blandis sermonibus

demulcet, ut Ithacæ obliviscatur; verum Ulysses,

cupiens vel fumum exsilientem videre

suæ terræ, mori desiderat. Neque tibi tandem

60

commovetur carum cor, Olympie. Nonne tibi Ulysses

Argivorum apud naves gratificabatur sacra faciendo

Troja in lata? quid illi tantum irasceris, Jupiter?

Hanc autem respondens allocutus-est nubes-cogens Jupiter:

filia mea, quale tibi verbum exciditi septo dentium!

65

Quomodo subinde Ulyssis ego divini obliviscerer?

qui mente quidem superat mortales, abunde vero sacra diis

immortalibus dedit, qui cœlum latum tenent?

verum Neptunus terram-continens ei assiduo semper

ob-Cyclopem irascitur, quem oculo privavit,

70

parem-deo Polyphemum, cujus robur est maximum

inter-omnes Cyclopas: Thoosa vero eum peperit nympha,

Phorcynis filia, maris infructuosi principis,

in specubus cavis Neptuno mixta.

Ex eo nempe Ulyssem Neptunus terræ-concussor

75

non occidit, sed errabundum-arcet a patria terra.

Verum agite, nos ipsi dispiciamus omnes

de-reditu ejus, ut revertatur; Neptunus autem remittat

suam iram: neque enim quicquam poterit contra omnes

immortales deos, iis invitis contendere solus.

80

Huic autem respondit deinde dea cæsiis-oculis Minerva:

o pater noster, Saturnie, supreme regnantum,

si quidem nunc hoc gratum est beatis diis,

redire Ulyssem prudentem suam domum,

Mercurium quidem inde, internuntium Argicidam,

85

insulam in Ogygiam jubeamus-ire, ut celerrime

Nymphæ pulcris-comis edicat certam nostram sententiam,

reditum Ulyssis audentis-animi, uti redeat.

Atque ego in-Ithacam profiscar, ut ei filium

magis excitem, et huic robur in mente ponam,

90

ut-in concionem vocatis capite-comantibus Achivis,

cunctis procis interdicat, qui ei semper

pecora plurima mactant et pedes-trahentes camuros boves.

Mittam autem eum in Spartam et in Pylum arenosam,

reditum sciscitaturum patris dilecti, sicubi audierit,

95

atque ut ipsum gloria proba inter homines habeat.

Sic fata, pedibus subligavit pulcra talaria,

immortalia, aurea, quæ ipsam ferebant tam super mare,

quam super immensam terram, simul-cum flatibus venti.

Sumsit et validam hastam, præfixam acuto ære,

100

gravem, magnam, solidam, qua domat acies virorum

heroum, quibus quidem irascitur forti-patre-nata.

Descendit autem ab Olympi verticibus concita:

stetitque Ithacæ in populo ad vestibulum Ulyssis,

limine in aulæ; manu vero tenebat æream hastam,

105

similis hospiti, Taphiorum ductori, Mentæ.

Invenitque inde procos superbos: hi quidem tum

talis ante januam animum oblectabant,

sedentes in pellibus boum, quos occiderant ipsi.

Præcones vero ipsis et seduli famuli,

110

alii quidem vinum miscebant in crateribus et aquam,

alii autem spongiis multiforis mensas

abstergebant, et apponebant, et carnes multas distribuebant.

Hanc vero longe primus vidit Telemachus deo-similis;

sedebant enim inter procos, caro mœstus corde,

115

cernens patrem strenuum in mente, si alicunde veniens

procorum quidem dispersionem per ædes faceret,

honorem autem ipse haberet, et bonis suis imperaret.

Hæc cogitans, procis assidens, aspexit Minervam;

ivitque recta ad-vestibulum; indignabatur vero in animo,

120

hospitem diu ad-januam stare: prope autem stans,

manum prehendit dextram, et accepit æream hastam,

et ipsam compellans verbis alatis allocutus-est:

Salve hospes; a nobis amice-excipieris: ac deinde

cœna refectus loqueris, quid tibi opus-sit.

125

Sic fatus præibat, sequebaturque Pallas Minerva.

Illi vero quum jam intra domum essent excelsam,

hastam quidem Telemachus statuit ferens ad columnam longam,

intra armarium bene-politum; ubi quidem aliæ

hastæ Ulyssis audentis-animi stabant multæ;

130

ipsam vero ad sellam ducens sedere-fecit, stragulo substrato,

pulcro, artificioso: sub pedibusque scabellum erat.

Juxta autem ipse sibi sedile posuit varium, seorsum ab-aliis

procis; ne hospitem, offensum tumultu,

convivii tæderet, cum-insolentibus congressum,

135

atque ut ipsum de patre absente interrogaret.

Aquam vero ancilla ex gutturnio profundebat ferens,

pulcro, aureo, super argenteum lebetem,

ad-lavandum; juxtaque politam stravit mensam.

Panem vero veneranda proma apposuit ferens,

140

fercula multa apponens, largiens de-præsentibus (repositis);

[coquus autem carnium lances apposuit elevatas

omnigenarum, atque ipsis apponebat aurea pocula:]

præco vero eos sedulo obibat vinum-infundens.

Ingressi-sunt autem proci superbi; qui quidem deinde

145

ordine sedebant per sedilia sellasque.

His vero præcones quidem aquam in manus fuderunt;

panemque ancillæ accumulabant in canistris:

juvenes autem crateras coronarunt potu.

Illi vero ad cibos paratos appositos manus porrigebant.

150

Ac postquam potus et cibi desiderium exemerant

proci, ipsis quidem in mente alia curæ-erant,

cantus saltatioque: hæc enim sunt ornamenta convivii.

Præco autem in manibus citharam perpulcram posuit

Phemio, qui canebat inter procos necessitate:

155

atque is citharam-pulsans orsus-est pulcre canere.

Verum Telemachus allocutus-est cæsiis-oculis Minervam

prope admoto capite, ut ne audirent ceteri:

Hospes care, num etiam mihi irasceris, ob id quod dixero?

his quidem hæc curæ-sunt, cithara et cantus,

160

facile: quoniam alienum cibum impune absumunt,

viri, cujus jam alicubi alba ossa putrescunt imbre,

vel jacentia in continenti, vel illa in mari fluctus volvit.

Si illum utique in-Ithacam viderint reversum,

omnes optarint celeriores pedibus esse,

165

quam ditiores auroque vestibusque.

Nunc vero ille sic periit malo fato, neque ulla nobis

recreatio est, etiamsi quis terrestrium hominum

dicat rediturum-esse; ejus vero periit reditus dies.

Sed age, mihi hoc dic et vere enarra:

170

quis et unde es hominum? ubi tibi urbs, ac parentes?

quali autem in navi advenisti? quo-pacto te nautæ

duxerunt in Ithacam? quosnam se esse prædicant?

neutiquam enim te pedibus existimo huv venisse.

Et mihi hoc dic vere, ut bene sciam:

175

utrum recens adveneris, an etiam paternus sis

hospes? quoniam multi adibant viri nostram domum

alii; quippe etiam ille adire-solitus erat homines.

Hunc autem rursus allocuta-est dea cæsiis-oculis Minerva:

enimvero ego tibi hæc valde accurate narrabo.

180

Menten Anchiali bellicosi me-profiteor esse

filium, ceterum Taphiis navigandi-studiosis impero.

Nunc vero huc cum navi deveni atque sociis,

navigans super nigrum pontum ad alienæ-linguæ homines,

in Temesen ad-quærendum æs: fero autem splendidum ferrum.

185

Navis vero mihi illic stat ad agrum, seorsum ab-urbe,

in portu Rhetro, sub Nei silvoso.

Hospites autem invicem paternos nos-ferimus esse

ab initio, siquidem senem interroges congressus

Lærten heroem; quem non-amplius aiunt in-urbem

190

venire, sed seorsum in agro dolores pati,

vetula cum ancilla, quæ illi cibumque potumque

apponit, quoties ipsi defatigatio membra invaserit,

reptanti per fertile-solum areæ vitibus-consitæ.

Nunc autem veni; jam enim ipsum ajebant apud-suos esse

195

tuum patrem: verum hunc dii fallunt de-via.

Nondum enim mortuus-est in terra divinus Ulysses;

sed adhuc alicubi vivus detinetur in-lato ponto,

insula in circumflua; sævi autem ipsum viri tenent,

feri, qui alicubi illum detinent invitum.

200

Sed nunc tibi ego vaticinabor, quemadmodum animo meo

immortales injiciunt et quemadmodum perfectum-iri puto,

neutiquam vates licet-sim, neque auguriorum clare sciens:

nequaquam adhuc diu cara a patria terra

aberit, ne si ferrea quidem vincula eum detinerent;

205

excogitabit nempe, quomodo redeat, quia sollertissimus est.

Sed age mihi hoc dic, et vere enarrato,

num vere ex ipso tantus filius sis Ulysse.

Vehementer enim capiteque et oculis pulcris similis-es

illi: quippe frequenter ita nos-invisebamus invicem,

210

antequam ille in-Trojam ascendisset; quo utique alii

Argivorum principes ierunt cavis in navibus:

ex hoc neque Ulyssem ego vidi, nec me ille.

Hanc autem rursus Telemachus prudens allocutus-est:

enimvero ego tibi, hospes, valde vere enarrabo.

215

Mater quidem me ait ejus esse, at ego

nescio; nondum enim quisquam suum parentem ipse cognovit.[TR1]

Utinam sane ego felicis potius alicujus essem filius

viri, quem in bonis uis senectus deprehendisset:

nunc vero, qui infelicissimus est mortalium hominum,

220

ex hoc me dicunt natum-esse: quoniam tu me hoc interrogas.

Hunc autem rursus allocuta-est dea cæsiis-oculis Minerva:

non sane tibi genus dii ignobile in-posterum

dederunt, quum te talem peperit Penelope.

Sed age mihi hoc dic et vere enarrato:

225

quodnam epulum, quæve turba hæc est? quid vero te opus tenet?

convivium, an nuptiæ? quoniam haud symbola hæc sunt.

Ita mihi superbientes contumeliose videntur

convivari per domum: indignaretur vir

hæc turpia multa videns, quicunque cordatus intervenisset.

230

Hanc autem rursus Telemachus prudens contra allocutus-est:

hospes: quandoquidem me hæc interrogas ac percontaris:

debebat quidem aliquando domus hæc locuples et integra

esse, quamdiu adhuc ille vir in-populo suo erat:

nunc vero aliter statuerunt dii mala meditantes,

235

qui illum quidem ignarum reddiderunt supra omnes

homines. Nam ne ob mortuum quidem sic lugerem,

si inter suos socios interfectus-fuisset Trojanorum in populo;

aut amicorum in manibus, postquam bellum confecisset:

tunc ei tumulum quidem fecissent universi-Achivi,

240

atque etiam suo filio magnam gloriam parasset in-posterum.

Nunc vero ipsum inglorie Harpyiæ abripuerunt:

periit nulli-visus, nulli-auditus, mihi vero dolores fletusque

reliquit; neque amplius illum lugens defleo

solum, quoniam mihi alias dii malas curas struxerunt.

245

Quotquot enim insulis dominantur optimates,

Dulichioque, Samoque, et nemorosæ Zacyntho,

et quotquot per asperam Ithacam imperant,

tot matrem meam ambiunt, destruuntque domum.

Hæc autem neque abnuit odiosas nuptias, nec finem

250

facere potest: hi vero dilapidant epulantes

domum meam; brevi certe me male-perdent et ipsum.

Hunc autem commiserata alloquebatur Pallas Minerva:

dii boni! profecto multum absentis Ulyssis

indiges, qui procis impudentibus manus injiciat.

255

Si enim nunc veniens, domus in primis foribus

staret, habens galeam et scutum et duo hastilia,

talis, qualem ipsum ego primum vidi,

domo in nostra bibentemque seque-oblectantem,

ex Ephyra reversum ab Ilo Mermerida:

260

profectus-erat enim et illuc celeri in navi Ulysses,

venenum mortiferum quærens, ut ipsi esset

ad-sagittas unguendas æratas: sed ille quidem non ei

dedit, quoniam deos verebatur sempiternos:

at pater illi dedit meus; amabat enim eum vehementer:

265

talis inter precos si versaretur Ulysses,

omnes et brevis-fati fierent et amaris-nuptiis.

Verum enimvero hæc deorum in genibus posita-sunt,

utrum reversus eos ulciscatur, an etiam non,

suis in ædibus: te vero considerare jubeo,

270

quomodo procos expellas ex ædibus.

Verum age nunc attende et meam adverte orationem:

cras in concionem ubi-vocaveris heroas Achivos,

orationem edissere omnibus; dii vero testes adsint.

Procos quidem ad sua quemque discedere jube;

275

matrem autem, si ei animus appetit nubere,

ea redeat in domum patris divitiis-præpotentis:

illi vero nuptias conficient et apparabunt dotem

amplam admodum, quantam par-est caram filiam comitari.

Tibi autem ipsi prudenter consulam, siquidem parueris:

280

nave instructa remigibus viginti, quæ sit optima,

proficiscere sciscitaturus de-patre diu absente:

si quis tibi dicat mortalium, aut rumorem audiveris

ex Jove, qui potissimum fert famam hominibus.

Primum quidem in Pylum abi, et interroga Nestorem divinum;

285

illinc autem Spartam ad flavum Menelaum:

hic enim novissimus venit Achivorum ære-loricatorum.

Si quidem patris vitam et reditum audieris,

tum sane, vexatus licet, adhuc perduraveris annum;

sin vero mortuum audieris, neque amplius superstitem,

290

reversus jam deinde caram in patriam terram,

tumulum illi aggere et parentalia perfice

magna valde, qualia decet; et viro matrem dato.

Atque ubi jam hæc finieris et perfeceris,

considera deinde in mente et in animo,

295

quo-pacto procos in ædibus tuis

interficias, sive dolo, sive palam: neutiquam te decet

puerilia consectari, quoniam non-amplius ea-ætate es.

An non audis qualem gloriam consecutus-est divinus Orestes

omnes apud homines, postquam interfecit patris-occisorem,

300

Ægisthum dolosum, qui illi patrem inclytum interemerat?

et tu, amice (admodum enim te video pulcrumque magnumque),

strenuus esto; ut aliquis te etiam posterorum laudet.

At ego ad navem celerem descendam jam,

atque ad socios, qui me fortasse perægre-ferunt exspectantes:

305

tibi vero ipsi istud curæ-sit, et meos observa sermones.

Hanc autem rursus Telemachus prudens contra allocutus-est:

hospes, profecto quidem hæc amico animo dicis,

sicut pater suo filio; et nunquam obliviscar eorum.

Sed age nunc mane, accelerans licet iter,

310

ut lotusque oblectatusque caro corde

donum habens ad navem eas, gaudens in animo,

pretiosum, valde-pulcrum, quod tibi munus-reponendum erit

ex me, qualia amici hospites hospitibus dant.

Huic autem respondit deinde dea cæsiis-oculis Minerva:

315

ne me amplius nunc detine, cupidum quidem itineris.

Donum vero, quodcunque te mihi dare tuum cor jubet,

rursus redeunti da, domum ferendum,

etiam valde pulcrum eligens: tibi vero dignum erit retributione.

Sic quidem locuta abiit cæsiis-oculis Minerva:

320

avis autem ut Anopæa avolavit; huic vero in animo

indidit robur et audaciam, recordarique eum fecit patris

magis adhuc quam antea. Hic autem, mente sua considerans,

obstupuit in animo; suspicatus-est enim deum esse.

Continuo vero procos adibat deo-similis vir.

325

Illis autem cantor cantabat inclytus: ipsi vero tacite

sedebant audientes; ille autem Achivorum reditum canebat

gravem, quem ex Troja iis decreverat Pallas Minerva.

Hujus autem e-superiore-parte-domus animo advertit divinum cantum

filia Icarii, prudens Penelope:

330

scalamque altam descendit suæ domus,

non sola, simul eam et ancillæ duæ sequebantur.

Hæc vero quando jam ad-procos pervenerat, divina inter mulieres

stetit juxta postem domus affabre structæ,

Genis prætendens tenuia capitis-redimicula:

335

ancilla vero ei proba utrinque astabat.

Lacrimans autem deinde alloquebatur divinum cantorem:

Phemie, multa enim alia mortalium oblectamenta nosti,

gesta hominumque deorumque, quæ celebrant cantores:

horum unum ipsis cane assidens; illi autem silentio

340

vinum bibant: ab-hoc vero desine cantu

tristi, qui mihi perpetuo in pectoribus carum cor

affligit; quippe me inprimis invasit luctus immensus.

Tale enim caput desidero, memor semper

viri, cujus gloria lata est per Helladem et medium Argos.

345

Hanc autem rursus Telemachus prudens contra allocutus-est:

mater mea, quid igitur moleste-fers, jucundum cantorem

oblectare, utcunque illi mens impellitur? non sane cantores

in-causa sunt, sed fere Jupiter in causa est, qui dat

dona viris ingeniosis ita, ut vult, unicuique.

350

Huic vero non reprehensio est Danaorum malam sortem canere:

eum enim cantum magis celebrant homines,

quicunque auditoribus novissimus adsit.

Tibi vero sustineat cor et animus audire;

non enim Ulysses solus perdidit reditus diem

355

in Troja: multi vero et alii viri perierunt.

Sed in thalamum profecta, tua ipsius opera administra,

telamque et colum, et ancillis impera

opus suum ut-obeant: sermo vero viris curæ-erit

omnibus, maxime vero mihi; hujus (mei) enim imperium est in-domo.

360

Illa quidem attonita, rursus in-thalamum ivit;

filii enim dictum prudens posuit-in animo.

Ad superiorem autem domum ubi-ascenderat cum ancillis mulieribus,

flebat deinde Ulyssem, carum maritum, donec ipsi somnum

dulcem palpebris immisit cæsiis-oculis Minerva.

365

Proci vero tumultuabantur per ædes umbrosas;

omnes autem optabant juxta eam in lectis recumbere.

Illis vero Telemachus prudens incepit sermonem:[TR2]

Matris meæ proci, superba contumelia instructi,

nunc quidem convivantes delectemur, neque clamor

370

adsit: nam hoc honestum est, audire cantorem

talem, qualis hic est, diis assimilis voce.

Mane vero in-concionem consideamus euntes

omnes: ut vobis sermonem audenter renuntiem,

exire ex-ædibus; alias vero parate dapes,

375

vestra bona edentes, alternantes per domos.

Si vero vobis videtur hoc satius et melius

esse, viri unius victum impune perdere,

absumite; ego vero deos invocabo sempiternos,

si quando Jupiter dederit vindicatum facta hæc iri;

380

inulti forte deinde intra ædes perituri-sitis.

Sic ait: illi vero omnes mordicus in labiis hærentes

Telemachum admirabantur, quod audacter loquereter.

Hunc autem rursus Antinous allocutus-est, Eupithei filius:[TR3]

Telemache, certe admodum te docuerunt dii ipsi

385

et grandiloquum esse, et audenter concionari:

ne te utique in circumflua Ithaca regem Saturnius

constituat; quod tibi genere paternum est.

Hunc autem rursus Telemachus prudens contra allocutus-est:

Antinoe, an mihi irasceris, ob id quod dixero?

390

Et hoc vellem, Jove utique dante, accipere.

An putas hoc pessimum inter homines esse?

neutiquam enim malum est, regem-esse? statimque ei domus

dives fit, et honoratior ipse.

Sed certe reges Achivorum sunt etiam alii

395

multi in circumflua Ithaca, juvenes et senes;

horum aliquis hoc munus habeat, siquidem mortuus-est divinus Ulysses:

at ego domus dominus ero nostræ

ac servorum, quos mihi bello-acquisivit divinus Ulysses.

Hunc autem rursus Eurymachus, Polybi filius, contra allocutus-est:

400

Telemache, nempe hæc deorum in genibus posita-sunt,

quisnam in circumflua Ithaca dominabitur Achivorum:

bona vero ipse habeas, et ædibus tuis imperes.

Ne enim talis veniat vir, qui te invitum violentia

bonis spoliaturus-sit, Ithaca adhuc habitata.

405

Sed volo te, optime, de hospite interrogare,

unde venerit ille vir, quali autem se-profiteatur esse

e-terra; ubinam ei genus et patrium solum;

an tibi nuntium patris affert venientis?

an suum ipsius debitum expetens huc venit?

410

ut exsiliens statim abiit, nec sustinuit,

ut-cognosceremus; nequaquam enim vilis hominis vultum ferebat.

Hunc autem rursus Telemachus prudens contra allocutus-est:

Eurymache, certe reditus periit patris mei:

neque itaque nuntio amplius credo, sicunde venerit:

415

nec vaticinium curo, si-quod mater

in domum vocato ex-vate sciscitetur.

Hospes vero hic meus paternus e Tapho est;

Menten Anchiali bellicosi se-profitetur esse

filium; ac Taphiis navigandi-studiosis imperat.

420

Sic dixit Telemachus; mente vero immortalem deam agnovit.

Hi autem ad saltationem et suavem cantum

conversi oblectabantur; exspectabantque vesperum advenire.

His autem se-oblectantibus, niger vesper supervenit;

tunc vero dormituri iverunt domum quisque.

425

Telemachus autem, ubi ei thalamus perpulcræ aulæ

sublimis ædificatus-erat, conspicuo in loco,

illic lectum conscendit, multa mente reputans.

Simulque cum eo ardentes faces ferebat proba sciens

Euryclea, Opis filia Pisenoridæ:

430

quam olim Laertes emerat facultatibus suis,

primum pubescentem, pretiumque-vigini-boum dederat;

æque autem ipsam ac-pudicam uxorem honorabat in ædibus;

lecto vero nunquam ei mixtus est; sed iram vitabat uxoris:

hæc cum-eo-simul ardentes faces ferebat, et ipsum maxime

435

ancillarum amabat, et enutrierat parvulum.

Aperuit autem januas thalami firmiter structi:

sedebat vero in lecto, mollemque exuebat tunicam;

et eam quidem aniculæ prudentis injecit manibus.

Hæc quidem, plicata et aptata tunica,

440

ad-paxillum suspensa juxta tornatos lectos,

profecta-est ire e thalamo; januam autem attraxit annulo

argenteo: in eoque pessulum obtendit loro.

Hinc ille per-totam-noctem, tectus ovis florida-lana,

meditabatur mente sua iter, quod ipsi designaverat Minerva.

1

Quando autem mane-genita apparuit roseis-digitis Aurora,

surrexit inde e lecto Ulyssis dilectus filius, et

vestes sibi-induit: ac gladium acutum suspendit ab-humero,

pedibus autem sub nitidis ligavit pulcra calceamenta;

5

profectusque-est ire e cubiculo, deo similis coram.

Continuo autem præcones argutos jussit

convocare ad-concionem capite-comantes Achivos.

Hi quidem convocabant: illi vero congregabantur perceleriter.

Ac postquam convenerant, in-unumque-congregati-erant,

10

profectus-est ire in concionem; manu autem tenebat æream hastam;

non solus, simul eum canes pedibus veloces sequebantur:

divinam autem in-eum gratiam defundebat Minerva.

Ipsum vero omnes cives advenientem admirabantur:

consedit autem in patris sella; cesseruntque[TR1] ei senes.

15

His vero deinde heros Ægyptius cœpit concionari,

qui jam senio incurvus erat et plurima norat.

Etenim hujus dilectus filius cum divino Ulysse

ad Ilium generosis-equis-fœcundum ierat cavis in navibus,

Antiphus bellator: illum vero sævus interfecit Cyclops

20

in spelunca cava, ultimamque sibi paravit cœnam.

Tres vero ei alii erant: et unus quidem inter-procos versabatur,

Eurynomus; duo autem curabant paterna opera:

sed neque sic illius oblitus-erat, lugens et dolens.

His ille lacrimans concionatus-est, et dixit:

25

Audite jam nunc me, Ithacenses, quodcunque dixero;

neque unquam a-nobis concilium factum-est, nec consessus,

ex quo Ulysses divinus abiit cavis in navibus.

Nunc vero quis huc congregavit? quem necessitas tantum incessit

sive juniorum virorum sive eorum qui seniores sunt?

30

an aliquem nuntium de-exercitu audivit veniente,

quem nobis clare enarret, quum prior audiverit?

an quippiam publicum aliud declarat et concionatur?

probus mihi videtur esse, utilis civis. Utinam ei ipsi

Jupiter bonum perficiat, quodcunque mente sua cogitat!

35

Sic ait: gaudebat autem omine Ulyssis carus filius,

nec inde diu sedit, sed cepit-impetum concionandi;

stetitque in-media concione; sceptrum autem ei imposuit in-manum

præco Pisenor, prudentia consilia sciens.

Primum deinde senem alloquens dixit:

40

O senex, non procul hic est vir (statim autem cognosces ipse),

qui populum congregavi; potissimum autem me dolor incessit.

Neque ullum nuntium de-exercitu audivi veniente,

quem vobis clare enarrem, quum prior audiverim:

neque quicquam publicum aliud declaro nec concionor;

45

sed meum ipsius negotium: quod mihi malum incidit domui,

duplex: unum, quod patrem strenuum perdidi, qui olim inter vos

ipsos imperabat, paterque velut, mitis erat;

nunc autem etiam longe majus, quod jam brevi domum omnem

prorsus evertet, victumque nostrum plane disperdet.

50

Matri meæ proci ingruerunt nolenti,

eorum virorum cari filii, qui hic quidem sunt principes:

qui patris ipsius in domum reformidant ire

Icarii, ut ipse dotet filiam,

detque cui voluerit et qui ipsi gratus venerit.

55

Illi vero in nostram domum commeantes diebus omnibus,

boves mactantes, et oves, et pingues capras,

splendide-convivantur, bibuntque nigrum vinum

temere: nostra vero plurima absumuntur. Non enim adest vir,

qualis Ulysses erat, qui malum a domo arceat.

60

Nos vero neutiquam sumus tales qui-arceamus: (profecto inde

ignavique reperiemur, ac non periti roboris:)

aliter certe malum arcerem, siquidem mihi vis adesset.

Non enim jam tolerabilia facinora patrata-sunt, neque honeste

domus mea periit; indignemini et ipsi,

65

aliosque revereamini vicinos homines,

qui circumhabitant: deorum vero timete iram,

ne-quid rependant, irati propter-mala facinora.

Oro et per-Jovem Olympium, et per Themidem,

quæ hominum concilia et solvit et cogit.

70

abstinete, amici, et me solum sinite dolore mœsto

affligi: nisi forte quippiam pater meus, probus Ulysses,

infensus malis affecit bene-ocreatos Achivos;

quæ mihi rependentes, malis me afficite infensi,

istos incitantes. Mihi vero satius esset,

75

vos absumere opesque-reconditas proventumque:

si vos comedissetis, fortasse olim etiam retributio foret.

Tamdiu enim per urbem vos insectaremur verbis,

bona repetentes, donec omnia reddita-essent:

nunc vero mihi insanabiles dolores injicitis animo.

80

Sic ait iratus, ac sceptrum projecit in-terram,

lacrimas profundens: commiseratio autem cepit populum omnem.

Tunc ceteri quidem omnes taciti erant, nec quisquam ausus-est

Telemacho verbis respondere asperis;

Antinous vero ipsum solus respondens allocutus-est:

85

Telemache altiloque, animi impotens, quid locutus-es,

nos dedecorans! vis vero nobis maculam inferre.

Tibi autem neutiquam proci Achivorum in-causa sunt,

sed cara mater, quæ sane perquam versutias callet.

Jam enim tertius est annus, citoque aderit quartus,

90

ex quo eludit animum in pectoribus Achivorum.

Omnes quidem sperare-facit, et promittit viris singulis,

nuntios mittens; mens autem ei alia cogitat.

Ipsa vero dolum hunc alium in mente excogitavit:

exorsa magnam telam in ædibus texebat,

95

subtilem et immensam; continuoque nos allocuta-est:

juvenes, mei proci, quandoquidem obiit divinus Ulysses,

manete, urgentes meas nuptias, donec vestem

perfecero (ne mihi vana fila pereant)

Laerti heroi sepulcralem; in tempus quo ipsum

100

fatum triste abstulerit longum-sternentis mortis;

ne-qua me in populo mulierum-Achivarum culpet,

si absque tegumento jaceat, multa qui-possedit.

Sic ait; nobis vero inde ei obsecutus-est animus generosus.

Atque ibi interdiu quidem texebat magnam telam,

105

per-noctes vero dissolvebat, postquam faces sibi-apposuerat.

Sic triennio quidem latebat dolo, et persuadebat Achivis:

sed quum quartus venit annus, et advenerunt horæ,

tum vero demum aliqua dixit mulierum, quæ bene norat,

et ipsam dissolventem invenimus pulcram telam.

110

Sic eam quidem perfecit, etiam nolens, per necessitatem.

Tibi vero sic proci respondent, ut scias

ipse tuo animo, sciantque omnes Achivi.

Matrem tuam dimitte; jube autem ipsam nubere

illi, cuicunque pater jusserit, et qui placuerit ipsi.

115

Si vero adhuc vexabit multo tempore filios Achivorum,

ea cogitans in animo, quæ ei abunde dedit Minerva,

operaque scire præpulcra, et mentem bonam,

et versutias, quales nondum ullam audivimus nec veterum

earum quæ olim fuerunt pulcris-comis Achivæ,

120

Tyroque, Alcmeneque, pulcramque-coronam-gerens Mycene:

harum nulla similia commenta Penelopæ

norat: at hoc quidem probum non cogitavit:

tandiu igitur victumque tuum et bona edent,

quamdiu illa hunc habebit animum, quem illi nunc

125

in pectoribus posuere dii: magnam quidem gloriam sibi

comparat, at tibi desiderium multi victus (divitiarum):

nos vero nec ad negotia nostra prius ibimus, nec usquam alio,

antequam ipsa nupserit Achivorum cuicunque voluerit.

Hunc autem rursus Telemachus prudens contra allocutus-est:

130

Antinoe, nullo-modo fas-est ex-ædibus invitam expellere

quæ me peperit, quæ me enutrivit; pater autem meus alibi terræ,

vivit ille, vel mortuus-est: durum vero me multa reddere

Icario, si ipse volens matrem dimisero.

Ex patre enim mala patiar, aliaque deus

135

dabit; quippe mater odiosas imprecabitur Furias,

a-domo discedens; reprehensio vero mihi ex hominibus

erit: itaque nunquam hunc ego sermonem dicam.

Vester vero siquidem animus indignatur ipsorum,

exite mihi domo, aliasque parate dapes,

140

vestra bona comedentes, alternantes per domos.

Si vero vobis videtur hoc satius et melius

esse, viri unius victum impune perdere,

absumite; ego vero deos invocabo sempiternos,

si unquam Jupiter dederit vindictæ opera fieri:

145

inulti forte deinde intra domos perieritis.

Sic ait Telemachus: huic vero duas-aquilas late-sonans Jupiter

ex-alto a vertice montis demisit volantes.

Hæ autem aliquamdiu quidem volabant cum flatibus venti,

propinquæ invicem, contendentes alis:

150

sed quum jam ad-mediam concionem clamosam pervenissent,

ibi in-gyrum-flexæ concusserunt alas densas,

aspexeruntque omnium capita, portendebantque mortem:

atque ut-se-laniarant unguibus circa malas et colla,

ad-dextram volarunt perque ædes et per urbem ipsorum.

155

Admirati-sunt autem aves, postquam viderunt oculis,

agitaruntque in animo, quæ perfectum-iri imminebat.

Inter-hos vero et locutus-est senex heros Halitherses

Mastorides: hic enim solus æquales superabat

auguria dijudicando et fatalia edicendo:

160

hic ipsis bene-cupiens concionatus-est et dixit:

Audite jam nunc me, Ithacenses, quodcunque dixero:

procis vero potissimum significans hæc dico.

Illis enim ingens periculum imminet: non enim Ulysses

diu seorsum ab-amicis suis aberit; sed alicubi jam,

165

prope quum-sit, his cædem et fatum struit

omnibus; pluribus vero etiam aliis malum erit,

qui habitamus Ithacam undique-conspicuam. Sed longe ante

consideremus, quomodo ipsos compescamus: ii vero etiam per-se

quiescant: etenim ipsis continuo hoc utilius est.

170

Non enim inexpertus vaticinor, sed bene sciens:

etenim illi dico perfecta-esse omnia,

ut ei narraveram, quando ad-Ilium ascendebant

Argivi, cumque ipsis abiit ingeniosus Ulysses:

dixi, eum mala multa passum, amissisque omnibus sociis,

175

incognitum omnibus, vicesimo anno

domum venturum: hæc jam nunc omnia perficiuntur.

Hunc rursus Eurymachus, Polybi filius, contra allocutus-est:

o senex, eia age nunc vaticinare tuis liberis,

domum profectus, ne forte quid mali patiantur in-posterum:

180

hæc autem ego te longe sum præstantior vaticinatu.

Aves vero multæ sub radiis solis

volitant, neque omnes sunt fatales; ceterum Ulysses

periit procul: utinam etiam tu periisse cum illo

deberes: non tanta vaticinans concionareris,

185

nec Telemachum iratum sic incitares,

tuæ domui donum exspectans, si quod præbeat.

Sed tibi edico, quod et perfectum erit:

si juniorem virum, veteraque multaque sciens,

deceptum verbis incitaveris ad-irascendum,

190

ei quidem ipsi primum perniciosius erit;

[efficere autem omnino nihil poteris illorum gratia:]

tibi vero, senex, mulctam infligemus, quam in animo

luens ægre-feras: gravisque tibi erit dolor.

Telemacho autem in primis ego suadebo ipse:

195

matrem suam ad patris domum jubeat redire;

ei vero ibi nuptias facient, et parabunt dotem

amplam valde, quantam convenit caram filiam comitari.

Non enim antea quieturos puto filios Achivorum

a-conjugii-ambitu molesto; quia neminem timemus omnino,

200

nec sane Telemachum, valde licet multiloquus sit:

neque vaticinium curamus, quod tu, senex,

loqueris irritum; odio-eris autem adhuc magis.

Bona vero rursus male absumentur, neque unquam patria

erunt, dum hæc (Penelope) differat Achivos

205

suis nuptiis; nos vero rursus, exspectantes diebus omnibus,

propter virtutem contendimus, neque ad alias

imus, quas conveniens ducere est unicuique.

Hunc autem rursus Telemachus prudens contra allocutus-est:

Eurymache atque alii quotquot proci estis generosi,

210

de-istis quidem non vos amplius oro, neque concionor:

jamjam enim hæc sciunt dii et omnes Achivi.

Sed age mihi date navem celerem, et viginti socios,

qui mihi hinc et illinc pertranseant viam maris.

Proficiscar enim in Spartam et in Pylum arenosam,

215

reditum sciscitaturus patris diu absentis,

si quis mihi dicat mortalium, aut rumorem audiam

ex Jove, quæ potissimum fert famam hominibus.

Si quidem patris vitam et reditum audivero,

sane, vexatus licet, adhuc perduraverim in-annum:

220

si vero mortuum audivero, neque amplius superstitem,

reversus jam inde caram in patriam terram,

tumulum illi aggeram, et parentalia perficiam

plurima, quanta decet, et viro matrem dabo.[TR2]

Ille quidem sic locutus consedit. His autem surrexit

225

Mentor, qui Ulyssis eximii erat sodalis;

et is ei proficiscens in navibus, commisit domum totam,

utque-parerent seni, et ipse firme omnia custodiret:

qui-ipsis bene-cupiens concionatus-est et dixit:

Audite jam nunc me, Ithacenses, quodcunque dixero:

230

ne quis amplius benignus, mansuetus et mitis sit

sceptriger rex, neque mente justa sciens,

sed semper difficilisque sit, et injusta faciat.

Adeo nullus recordatur Ulyssis divini

civium, quibus præfuit, paterque velut mitis erat.

235

Verum enimvero procos superbos nequaquam invideo

committere facinora violenta malis-consiliis mentis:

sua enim objectantes capita comedunt violenter

domum Ulyssis, quem non-amplius putant rediturum-esse.

Nunc autem cetero populo succenseo, quod-adeo omnes

240

sedeatis muti, ac neutiquam adorientes verbis

pauciores procos compescatis, multi quum-sitis.

Hunc autem Evenorides Leocritus contra allocutus-est:

Mentor noxie, ingenio stolide, quale locutus-es,

nos adhortans ut-compescant! Difficile vero erit

245

viris etiam pluribus pugnare nobiscum de convivio.

Etenim si Ulysses Ithacensis ipse adveniens

convivantes per domum suam procos illustres

expellere domo cogitaret in animo,

non ipso lætaretur uxor, quantumvis valde desiderans,

250

veniente; sed is ibi sævam mortem obiret,

si cum-pluribus pugnaret; tu vero non recte locutus-es.

Sed age, cives quidem dispergamini ad opera unusquisque;

huic autem properabit Mentor iter, et Halitherses,

qui ei a principio paterni sunt amici.

255

Sed, puto, etiam diu sedens, nuntios

percontabitur in Ithaca; perficiet vero iter hoc nunquam.

Sic igitur locutus-est, solvitque concionem celerem.

Atque hi quidem dispergebantur suam ad domum quisque:

proci vero ad ædes iverunt divini Ulyssis.

260

Telemachus autem seorsum profectus ad litus maris,

manus quum-lavisset e-cano mari, supplicabat Minervæ:

Audi me, qui heri deus venisti nostram domum,

et me in navi jussisti per obscurum pontum,

reditum sciscitaturum patris diu absentis,

265

proficisci: hæc vero omnia impediunt Achivi,

proci autem potissimum, male superbientes.

Sic ait precans: prope autem illum venit Minerva,

Mentori similis tum corpore, tum etiam voce;

et eum compellans verbis alatis allocuta-est:

270

Telemache, neque in-posterum ignavus eris, nec imprudens.

Si quidem tibi tui patris instillatus-est animus fortis,

qualis ille erat ad-perficiendum opusque dictumque,

non tibi deinde vanum iter erit, neque irritum:

si vero non illius es filius et Penelopes,

275

non te-quidem deinde spero perfecturum-esse quæ moliris.

Pauci etenim filii similes patri sunt;

plerique pejores, pauci vero patre meliores.

Sed quoniam neque in-posterum ignavus eris nec imprudens,

nec te penitus prudentia Ulyssis reliquit,

280

spes tibi deinceps est te perfecturum hæc opera.

Ideo nunc procorum quidem sine consiliumque mentemque

insipientium, quoniam neutiquam prudentes, nec justi sunt;

neque omnino sciunt mortem, ac fatum atrum,

quæ jam illis imminet, die uno omnes ut-pereant.

285

Tibi vero profectio non-amplius longe aberit quam tu moliris.

Talis enim tibi amicus ego paternus sum,

qui tibi navem celerem parabo, et simul comitabor ipse.

Sed tu quidem ad domos profectus procis intersis,

apparaque viatica et vasis conde singula,

290

vinum in amphoris, et farinam, medullam hominum,

utribus in densis; ego vero per populum socios

statim voluntarios colligam: sunt autem naves

multæ in circumflua Ithaca, novæ et veteres:

harum quidem tibi ego providebo eam quæ optima sit;

295

statimque instructam deducemus in-latum mare.

Sic dixit Minerva, filia Jovis: neque amplius diu

Telemachus morabatur, postquam deæ audiverat vocem.

Profectusque-est ire ad domum, suo mœstus animo:

invenit autem procos superbos in ædibus,

300

capras excoriantes, porcosque assantes in aula.

Antinous autem ridens obviam ivit Telemacho;

inque ejus hæsit manu, verbumque dixit et elocutus-est:

Telemache altiloque, animi impotens, ne-quid tibi aliud

in pectoribus malum sit-curæ opusque verbumque,

305

sed mihi ede, et bibe, sicut antea quidem.

Ista autem tibi plane omnia perficient Achivi,

navem, et delectos remiges, ut ocyus pervenias

in Pylum divinam, ad-quærendam inclyti patris famam.

Hunc autem rursus Telemachus prudens contra allocutus-est:

310

Antinoe, nequaquam licet insolentibus cum vobis

convivarique invitum, et lætari quietum.

An non satis est, quod antea absumsistis multas et eximias

possessiones meas, proci; ego autem adhuc infans eram?

Nunc vero quum jam adultus sum, et aliorum orationem audiens

315

percipio, et jam mihi augescit intus animus,

tentabo, quomodo vobis malum fatum immittam,

sive Pylum profectus, sive hic, hoc in populo.

Proficiscar quidem (neque vanum iter erit, quod dico),

in-aliena-navi; neque enim navis compos, nec remigum

320

fio: sic utique vobis visum-est melius esse.

Dixit, et ex manu manum traxit Antinoi

facile: proci autem per domum convivium apparabant.

Hi vero cavillabantur et illudebant ei verbis:

sic autem aliquis dicebat juvenum superbientium:

325

Profecto magnopere Telemachus cædem nobis molitur:

aut aliquos ex Pylo ducet auxiliatores arenosa,

aut ille etiam ex Sparta; quandoquidem sane cupit vehementer;

aut etiam in Ephyram vult, pinguem terram,

proficisci, ut inde mortifera venena afferat,

330

injiciatque crateri, et nos omnes perdat.

Alius autem rursus dicebat juvenum superbientium:

quis vero scit, an non et ipse profectus cava in navi,

longe ab-amicis pereat, errans, sicut Ulysses?

Sic etiam magis augeret laborem nobis:

335

bona enim omnia divideremus, domum vero tum

illius matri daremus habendam, atque ei, qui illam duxerit.

Sic dixere: ille vero in-alte-tectum penum descendit patris,

amplum, ubi cumulatum aurum et æs jacebat,

vestisque in cistis, abundeque odoriferum oleum:

340

ibique dolia vini veteris dulcis-potu

stabant, merum divinum potum in-se continentia,

ordine ad murum aptata: si-quando Ulysses

domum reverteretur, etiam dolores multos passus.

Clausiles vero impositæ-erant fores accurate aptatæ,

345

bifores: intus autem mulier proma noctesque diesque

erat, quæ omnia asservabat mentis magna-prudentia,

Euryclea, Opis filia Pisenoridæ.

Hanc tum Telemachus allocutus-est, in-penum vocatam:

Nutrix, age jam mihi vinum in amphoris hauri

350

suave, quale post illud dulcissimum est, quod tu servas,

illum exspectans infelicem, siquando venerit

generosus Ulysses, mortem et fatum elapsus.

Duodecim vero imple, et operculis apta omnes.[TR3]

Ac mihi farinam infunde bene-consutis utribus:

355

viginti autem sint mensuræ molitæ frumenti farinæ.

Ipsa vero sola scias: hæc autem conferta omnia adsint:

sub-noctem enim ego ea accipiam, quando jam

mater in superna-conclavia ascenderit, somnumque cogitarit.

Proficiscar enim in Spartam et in Pylum arenosam,

360

reditum sciscitaturus patris cari, sicubi audiero.

Sic dixit; ejulavit vero cara nutrix Euryclea,

et lugens, verbis alatis eum allocuta-est:

Cur vero tibi, care fili, in mente hæc cogitatio

est? quonam autem vis ire multam per terram,

365

solus quum-sis filius dilectus? ille vero periit longe a-patria,

generosus Ulysses, alieno in populo.

Hi vero tibi statim profecto mala machinabuntur posthac,

ut dolo pereas; hæc vero ipsi omnia divident.

Verum mane hic, tuis insidens; neque omnino te oportet

370

per pontum infructuosum mala pati, neque errare.

Hanc autem rursus Telemachus prudens contra allocutus-est:

confide, nutrix: quippe nequaquam sine deo hoc consilium est.

Sed jura, te non matri caræ hæc dicturam,

priusquam quando undecimaque duodecimaque dies affuerit,

375

aut ipsa desiderarit, et me-discessisse resciverit:

ut ne flens corpus pulcrum lædat.

Sic igitur dixit; anus vero deorum magnum jusjurandum juravit.

Ac postquam juraverat, perfeceratque jusjurandum,

statim inde illi vinum in amphoris hausit;

380

atque ei farinam infudit bene-consutis utribus;

Telemachus vero domos ingressus, cum-procibus versabatur.

Tum rursus aliud cogitavit dea cæsiis-oculis Minerva;

Telemachoque assimilata urbem obibat quaquaversum,

et singulis viris astans dicebat sermonem:

385

vesperi vero ad navem celerem congregari jubebat.

Ipsa autem porro Noemonem, Phronii clarum filium,

poscebat navem celerem; ille vero ipsi lubens promisit.

Occiditque sol, obumbrabanturque omnes viæ.

Et tunc navem celerem in-mare protraxit, omniaque in ipsa

390

armamenta posuit, quæ naves bene tabulatæ ferunt;

statuitque in extremitate portus; circum autem strenui socii

frequentes congregabantur: deaque hortabatur singulos.

Tunc rursus aliud cogitavit dea cæsiis-oculis Minerva:

festinavit ire ad ædes Ulyssis divini;

395

ibi procis dulcem somnum infudit,

fallebatque bibentes; e-manibus ipsis excutiebat pocula.

Hi autem dormitum festinabant in urbem, neque amplius diu

sedebant, quia ipsis somnus palpebris incidebat.

Sed Telemachum allocuta-est cæsiis-oculis Minerva,

400

evocatum ex-ædibus bene-habitatis,

Mentori similis tum corpore, tum etiam voce:

Telemache, jam quidem tibi bene-ocreati socii

sedent ad-remigium, tuum exspectantes impulsum:

sed eamus, ne diutius differamus iter.

405

Sic igitur locuta præcessit Pallas Minerva

celeriter; ille autem continuo post vestigia ibat deæ.

Ac postquam ad navem devenerant et mare,

invenerunt deinde in litore capite-comantes socios.

Hos vero allocuta-est divina vis Telemachi:

410

Adeste, amici, viatica afferamus: omnia enim jam

conferta sunt in domo: mater vero mea neutiquam scit,

neque aliæ ancillæ; una autem sola rem audivit.

Sic igitur locutus præcessit; illi simul sequebantur.

Ipsi vero inde omnia ferentes bene-tabulata in navi

415

deposuerunt, ut præcepit Ulyssis carus filius.

Inde Telemachus navem conscendit, præibat autem Minerva,

navisque in puppe consedit; prope autem eam

sedebat Telemachus: illi vero retinacula solverunt;

atque etiam ipsi nave conscensa in transtris considebant.

420

His vero secundum ventum misit cæsiis-oculis Minerva,

acrem Zephyrum, sonantem per obscurum pontum.

Telemachus autem socios adhortatus[TR4] jussit

armamenta tractare: hi vero adhortanti auscultarunt.

Malum autem abiegnum cavam intra basem

425

statuerunt elevatum, et rudentibus colligarunt:

trahebantque vela alba bene-tortis loris-bubulis.

Flatu autem implevit ventus medium velum; ac fluctus circa

carinam ater valde resonabat, nave eunte:

hæc vero currebat per fluctum conficiens viam.

430

Quumque-ligassent inde armamenta celerem per navem nigram,

statuerunt crateras, coronatos vino:

libabantque immortalibus diis sempiternis;

ex omnibus vero potissimum Jovis oculis-cæsiæ filiæ.

Per-totam-noctem quidem illa et mane conficiebat iter.

1

Sol autem prorupit, relicto pulcro lacu,

cœlum in æreum, ut immortalibus luceret,

et mortalibus hominibus super almam terram:

illi autem ad-Pylum, Nelei bene-ædificatum oppidum,

5

pervenerunt; hi vero (Pylii) in litore maris sacra faciebant,

tauros totos-nigros, Neptuno cæruleis-capillis.

Novem autem consessus erant, quingeni vero in unoquoque

sedebant, et porriciebant in-singulis novem boves.

Quum hi viscera gustarunt, deoque femora incenderunt,

10

illi recta appellebant, atque vela navis æqualis

legerunt tollentes, ipsamque in-portu-statuere, egressique-sunt ipsi:

ac Telemachus nave egrediebatur: præibat autem Minerva.

Illum prior allocuta-est dea cæsiis-oculis Minerva:

Telemache, non tibi opus jam pudoris ne tantillum quidem:

15

ideo enim et pontum pernavigasti, ut audires

de-patre, ubi eum occultet terra, et quodnam fatum adierit.

Verum age nunc recta vade ad-Nestorem equûm-domitorem:

videamus, quodnam consilium in præcordiis absconditum-habeat.

Ora autem eum ipsum, ut vera dicat:

20

mendacium vero non dicet; valde enim prudens est.

Huic autem rursus Telemachus prudens contra locutus-est:

Mentor, quonam-modo jam accedam, quoque-modo salutabo ipsum?

neutiquam adhuc sermonum peritus-sum prudentium;

pudor vero est, juvenem virum seniorem interrogare.

25

Hunc vero rursus allocuta-est dea cæsiis-oculis Minerva:

Telemache, alia quidem ipse in mente tua dispicies,

alia vero et deus suggeret; non enim puto

te diis invitis natumque-esse enutritumque.

Sic igitur locuta præivit Pallas Minerva

30

celeriter: ille vero continuo post vestigia ibat deæ.

Venere autem in Pyliorum virorum congregationemque et consessus.

Ibi Nestor sedebat cum filiis; circumque socii

convivium apparantes, carnes assabant, aliasque transfigebant.

Hi vero, ut hospites viderunt, conferti venerunt omnes,

35

manibusque prehensabant, et considere jubebant.

Primus Nestorides Pisistratus prope accedens,

utrorumque prehendit manum ipsosque collocavit ad epulas,

pellibus in mollibus, super arenas marinas,

juxtaque fratrem Thrasymedem, et patrem suum.

40

Præbuit autem inde viscerum partes, infundebatque vinum

aureo poculo: propinans vero allocutus-est

Palladem Minervam, filiam Jovis ægidem-tenentis:

Supplica nunc, o hospes, Neptuno regi;

hujus enim in-epulas incidistis, huc profecti.

45

Ac postquam libaveris et supplicaveris, qua fas est,

da et huic deinde poculum dulcis vini

ad-libandum; quoniam et hunc puto immortalibus

supplicare: omnes enim diis indigent homines.

Sed junior est, ætasque-ejus-eadem mecum ipso:

50

propterea tibi priori dabo aureum poculum.

Sic locutus in manibus deæ posuit poculum dulcis vini:

gaudebat autem Minerva prudenti viro justo,

eo-quod ipsi priori præbuerat aureum poculum.

Statimque supplicavit multa Neptuno regi:

55

Audi, Neptune terram-continens, neu dedigneris

nobis supplicantibus perficere hæc opera.

Nestori quidem omnium-primo et filiis gloriam præbe:

ac deinde ceteris da gratam remunerationem,

cunctis Pyliis, ob-inclytam hecatombam.

60

Da vero etiam Telemachum et me re-confecta redire,

cujus-gratia huc venimus celeri cum nave nigra.

Sic igitur jam precabatur, et ipsa omnia perficiebat;

dedit vero Telemacho pulcrum poculum duplex.

Eodemque ipso-modo supplicavit Ulyssis carus filius.

65

Hi autem ut assarant carnes superiores et igni extraxerant

partibus distributis, epulabantur splendidas epulas.

Ac postquam potus et cibi desiderium exemerant,

illis inde sermonem exorsus-est Gerenius eques Nestor:

Nunc jam decentius est inquirere et interrogare

70

hospites quinam sint, postquam saturati-sunt cibo.

O hospites, quinam estis? unde navigatis humidas vias?

utrum ob aliquod negotium, an temere vagamini,

tanquam prædones, per mare; qui-quidem errant,

animas objectantes, malum alienis ferentes?

75

Hunc rursus Telemachus prudens contra allocutus-est,

confidens: ipsa enim ei in animo confidentiam Minerva

posuit, ut illum de patre absente interrogaret:

[et ut ipsum gloria insignis inter homines haberet:]

O Nestore Nelide, magna gloria Achivorum,

80

interrogas, unde simus; ego vero tibi enarrabo.

Nos ex Ithaca sub-Neio sita venimus;

negotium autem hoc privatum est, non publicum, quod dico.

Patris mei famam latam inquiro, sicubi audiero,

divini Ulyssis audentis-animi; quem pridem aiunt,

85

una tecum pugnantem, Trojanorum urbem evertisse.

Alios enim omnes, quotquot cum-Trojanis pugnarunt,

audivimus, quo-in-loco unusquisque perierit sæva morte:

illius vero etiam mortem incognitam reddidit Saturnius.

Non enim quisquam potest clare dicere, ubinam perierit;

90

utrum ille in continenti domitus-sit a-viris infestis,

an etiam in pelago inter fluctus Amphitritæ.

Ideo nunc ad-tua genua venio, si velis

illius tristem mortem enarrare, sicubi videris

oculis tuis, aut alius orationem si-audiveris

95

errantis; valde enim ipsum ærumnosum peperit mater.

Nec quicquam mihi verecundans blandiaris, neu miserescens;

sed probe mihi narres, utcunque tibi-contigit videre.

Oro, si unquam tibi aliquod pater meus, strenuus Ulysses,

sive dictum, sive aliquod factum pollicitus perfecit

100

populo in Trojanorum, ubi passi-estis detrimenta Achivi:

horum nunc mihi memor-sis et mihi verum dicas.

Huic autem respondit deinde Gerenius eques Nestor:

o amice: quoniam me recordari-facis calamitatis, quam in illo

populo passi-sumus robore indomiti filii Achivorum;

105

sive quanta cum navibus per obscurum pontum

errantes ad prædam, quacunque duceret Achilles;

sive quanta etiam circa urbem magnam Priami regis

præli-fecimus; ibi vero inde occisi-sunt, quotquot optimi:

illic quidem Ajax jacet Mavortius, illic vero Achilles,

110

illic et Patroclus, diis belli auctor similis;

illic et meus dilectus filius, simul fortis et eximius,

Antilochus, supra-modum currendo velox ac pugnator;

aliaque multa præter hæc passi-sumus mala; quis illa

omnia enarraret mortalium hominum?

115

neque si vel quinquennio et sexennio hic-permanens

interrogaveris, quot illic passi-sunt mala divini Achivi:

prius tædio-affectus tuam ad-patriam terram perveneris.

Novennio enim ipsis mala machinati-sumus circumvenientes

omnigenis dolis: vix tandem finem-dedit Saturnius.

120

Ibi nullus unquam prudentia comparari contra

voluit, quippe valde multum eos superabat divinus Ulysses

omnigenis dolis, pater tuus; siquidem revera

illius gnatus es; admiratio me tenet aspicientem.

Profecto enim sermones quidem similes, nec putares

125

virum juniorem tantopere ipsi similiter loqui.

Ibi nempe usque quidem ego et divinus Ulysses,

neque unquam in concione diverse dicebamus, nec in consilio,

sed eundem animum habentes, mente et prudenti consilio

consultabamus, Argivis ut quam optima fierent.

130

At postquam Priami urbem destruximus excelsam,

abivimusque in navibus, deusque dispersit Achivos:

tunc sane Jupiter tristem in mente moliebatur reditum

Argivis: quia nequaquam prudentes neque justi

omnes erant; ideoque ipsorum multi malum fatum consecuti-sunt,

135

ira ex perniciosa Minervæ forti-patre-natæ,

quæ contentionem Atridas inter ambos posuit.

Hi vero convocatis ad concionem omnibus Achivis,

temere, at non ut decuerat, sub solem occidentem, post cœnam,

(ac venerant vino gravati filii Achivorum)

140

sermonem proferebant, cujus gratia populum congregarant.

Ibi nempe Menelaus jubebat omnes Achivos

reditus meminisse super lata dorsa maris:

nec-tamen Agamemnoni omnino placebat: volebat enim is

populum detinere, facereque sacras hecatombas,

145

ut illam Minervæ vehementem iram placaret;

stultus, neque istud noverat, quod iis non persuasurus esset.

Non enim subito deorum vertitur mens sempiternorum.

Sic hi quidem asperis sibi-vicissim-respondentes verbis

stabant: ac surrexere bene-ocreati Achivi,

150

clamore ingenti: bifariam autem ipsis placebat consilium.

Per-noctem quidem dormivimus, perniciosa mentibus cogitantes

mutuo: in nos enim Jupiter parabat damnum mali.

Mane autem alii quidem naves deduximus in mare divinum,

resque imposuimus, profundeque-cinctas mulieres.

155

Dimidia vero inde pars-populi se-continebat manens

illic, apud Atriden Agamemnonem, pastorem virorum:

dimidia autem conscensis navibus vela-dabamus; hæ autem valde cito

navigabant; stravit autem deus vastum pontum.

In Tenedum inde quum-venissemus, fecimus sacra diis,

160

domum festinantes; Jupiter vero nondum meditabatur reditum:

infestus, qui contentionem concitavit malam secundo iterum.

Alii quidem aversis iverunt navibus utrinque-recurvis,

qui circa Ulyssem erant regem prudentem, variis-consiliis-instructum,

rursus Atridæ Agamemnoni gratificantes.

165

Sed ego cum navibus confertis, quæ me sequebantur,

fugi, quoniam cognoscebam, quod jam mala meditabatur deus.

Fugit porro Tydei filius Mavortius, excivitque socios;

sero vero tandem ad nos venit flavus Menelaus,

in Lesbo autem invenit de-longa navigatione deliberantes:

170

utrum supra Chium iremus asperam,

insulam versus Psyriam, ipsam a sinistris habentes;

an infra Chium, propter ventosum Mimantem.

Rogabamus autem deum, ut-ostenderet signum; atque nobis

ostendit, et jussit pelagus medium in Eubœam

175

secare, ut quam-celerrime infortunium effugeremus.

Ortus-est autem stridulus ventus spirare: naves vero valde cito

piscosas vias percurrerunt, ad Geræstumque

nocturnæ deductæ-sunt: Neptuno autem taurorum

multa femora igni imposuimus, pelagus magnum emensi.

180

Quartus dies erat, quando in Argo naves æquales

Tydidæ socii Diomedis equûm-domitoris

statuere: atque ego Pylum versus cursum tenui; nec unquam desiit

ventus, postquam primum deus dimisit flaturum.

Sic veni, dilecte fili, inscius; nec quicquam scio

185

de-illis, et qui servati-sint Achivorum, quique perierint.

Quæcunque autem in ædibus sedens nostris

audivi, qua fas est, doceberis, nec te celabo.

Bene quidem Myrmidonas dicunt rediisse hastis-exercitatos,

quos ducebat Achillis magnanimi præclarus filius:

190

bene etiam Philocteten, Pæantis illustrem filium:

omnes porro Idomeneus in-Cretam duxit socios,

qui fugerunt ex bello, pontusque ei nullum abstulit.

Atriden vero et ipsi auditis, procul quanquam estis,

utque venit, utque Ægisthus ei molitus-est tristem interitum.

195

Sed sane ille quidem graviter luit.

Adeo bonum est, et filium interemti relictum-esse

viri; quoniam et ille ultus-est patris-occisorem

Ægisthum dolosum, qui ei patrem inclytum interfecerat.

Et tu, amice, (valde enim te video pulcrumque magnumque)

200

fortis esto, ut aliquis tibi et posterorum bene dicat.

Hunc autem rursus Telemachus prudens contra allocutus-est:

o Nestor Nelide, magna gloria Achivorum,

et abunde ille quidem ultus-est, et ei Achivi

deferent gloriam amplam, quæ et posteris innotescat.

205

Utinam enim mihi tantam dii potentiam dedissent,

ut-ulciscerer procos de-injuria molesta,

qui mihi contumeliose-agentes, improbissima machinantur.

Sed non mihi hujusmodi destinarunt dii felicitatem,

patrique meo et mihi: nunc vero opus-est pati omnino.

210

Huic autem respondit deinde Gerenius Nestor:

o amice: quandoquidem hæc me recordari-fecisti et protulisti:

aiunt procos tuæ matris gratia multos

in ædibus, invito te, mala machinari.

Dic mihi, num lubens subigeris, an-te quidem cives

215

odio-habent in populo, sequentes dei vocem?

Quis vero scit, an non aliquando eorum violentiam ulciscatur reversus,

sive ipse solus, sive et universi Achivi?

Si enim te sic vellet amare cæsiis-oculis Minerva,

quemadmodum tunc Ulyssis curam gerebat gloriosi,

220

populo in Trojanorum, ubi passi-sumus dolores Achivi

(non enim unquam vidi usque-adeo deos manifeste amantes,

quemadmodum illi manifeste astitit Pallas Minerva):

si te adeo vellet amare, curaretque animo,

tum aliquis (quivis) illorum utique oblivisceretur nuptiarum.

225

Hunc autem rursus Telemachus prudens contra allocutus-est:

o senex, nunquam hanc rem perfectum-iri existimo:

nimis enim magnum dixisti; stupor me tenet; non mihi-certe

speranti ea contingeret, ne si quidem dii sic vellent.

Hunc vero rursus allocuta-est dea cæsiis-oculis Minerva:

230

Telemache, quale tibi dictum effugit septum dentium!

Facile deus, volens, etiam e-longinquo virum servarit.

Malim vero ego, etiam dolores multos passus,

domumque redire, et reditus diem videre,

quam, reversus, perire ad-focum meum, ut Agamemno

235

periit sub Ægisthi dolo et suæ uxoris.

Verum enimvero mortem omnibus-æque-gravem ne dii quidem ipsi

etiam ab-amato viro possunt arcere, quando eum

fatum perniciosum corripuerit longum-sternentis mortis.

Hunc autem rursus Telemachus prudens contra allocutus-est:

240

Mentor, ne-amplius hæc inter-nos disseramus, mœsti quidem:

illi vero non-amplius reditus verus, sed ei jam

moliti-sunt immortales mortem et fatum atrum.

Nunc vero volo rem aliam inquirere et interrogare

Nestorem: quoniam novit jura et prudentiam præ-aliis.

245

Ter enim jam ipsum dicunt imperasse ævis virorum:

adeo mihi immortalis velut-videtur aspectu.

O Nestor Nelide, tu vero verum dic:

quomodo mortuus-est Atrides late-imperans Agamemno?

ubi Menelaus erat? quam vero illi machinatus-est mortem

250

Ægisthus dolosus? quoniam occidit se multo præstantiorem.

An non in-Argo erat Achaico Menelaus, sed alicubi alibi

errabat apud homines, ille vero sumto-animo interfecit?

Huic autem respondit deinde Gerenius eques Nestor:

profecto ego tibi, fili, vera omnia narrabo.

255

Nempe hoc ipse fere suspicaris, quemadmodum evenit.

Si viventem Ægisthum in ædibus deprehendisset

Atrides, a-Troja profectus, flavus Menelaus:

sane ei nec mortuo superfusam terram injecissent,

sed certe hunc canesque et aves dilaniassent,

260

jacentem in campo procul ab-Argo; neque ulla ipsum

deplorasset Achivarum: valde enim magnum molitus-erat facinus.

Nos enim illic multa obeuntes certamina,

sedebamus; ille vero securus in-secessu Argi equos-pascentis

multum Agamemnoniam uxorem demulcebat verbis.

265

Hæc vero primo quidem abnuebat facinus indignum,

divina Clytæmnestra; mente enim utebatur bona:

atque aderat etiam cantor vir, cui plurimum mandarat

Atrides, ad-Trojam proficiscens, ut-servet uxorem.

Sed quum jam ipsum fatum deorum irretivit ut-domaretur,

270

tum vero hunc quidem cantorem ducens in insulam desertam,

dereliquit avibus capturam et prædam futurum:

ipsam vero volens volentem duxit suam in-domum;

multa autem femora adolebat deorum sacris super aris,

multaque donaria suspendit, textiliaque, aurumque,

275

perfecto magno opere, quod nunquam sperasset animo.

Nos quidem enim simul navigabamus, a-Troja profecti,

Atrides Menelaus et ego, amice affecti invicem.

Sed quum ad-Sunium sacrum pervenissemus, promontorium Athenarum,

illic gubernatorem Menelai Phœbus Apollo

280

suis mitibus telis aggrediens occidit,

clavum in manibus currentis navis tenentem,

Phrontin Onetoriden; qui vincebat gentes hominum

nave gubernanda, quoties ingruebant procellæ.

Sic ille quidem illic detentus-est, deproperans licet iter,

285

ut socium sepeliret, et inferias faceret.

Sed quando jam et ille, profectus super obscurum pontum

in navibus cavis, Malearum ad-montem excelsum

pervenit properans: tum vero invisum iter late-sonans Jupiter

ei destinavit, stridulorumque ventorum flatum immisit,

290

fluctusque tumidos, ingentes, æquales montibus.

Illic disjunctis navibus, has quidem Cretæ admovit;

ubi Cydones habitabant, Iardani circa fluenta.

Est autem quædam lævis excelsaque in mare procurrens petra,

ad-fines Gortynis, in obscuro ponto;

295

hic Notus ingentem fluctum ad sinistrum promontorium pellebat,

in Phæstum; parvulus autem lapis magnum fluctum inhibet.

Hæ quidem eo venere: vix autem effugerunt mortem

viri: at naves ad saxa allisas fregerunt

fluctus: sed quinque naves cæruleis-proris

300

Ægypto admovit ferens ventusque et unda.

Sic ille quidem ibi plurimum victum et aurum congregans

errabat cum navibus apud alius-linguæ homines.

Interea vero ista Ægisthus molitus-est domi tristia,

occidens Atriden: subactus-est autem populus sub illo.

305

Septennium vero is imperavit divitibus Mycenis;

at octavo anno ei in-perniciem venit divinus Orestes

retro ab-Athenis; atque interfecit patris-occisorem,

Ægisthum dolosum; qui illi patrem inclytum interfecerat.

Atque hic quum hunc occidisset, dedit cœnam-sepulcralem Argivis

310

matrisque invisæ et imbellis Ægisthi:

eodemque-die ei supervenit bello strenuus Menelaus,

plurima bona vehens, quantum ei naves onus ferre-poterant.

Et tu, amice, ne diutius a domo procul erres,

bonisque relictis virisque in tuis ædibus

315

adeo insolentibus: ne tibi omia devorent

bona, inter-se-divisa, tu vero vanum iter feceris.

Sed ad Menelaum quidem ego adhortor et jubeo te

proficisci; ille enim nuper aliunde venit

ex iis hominibus, unde non speraret animo

320

se rediturum, quemcunque primum abegerint procellæ

in pelagus vastum tantum: unde utique nec aves

intra-annum venire-possunt, quoniam magnumque horrendumque.

Sed ito nunc cum nave tua et tuis sociis:

sin vero velis terrestri-itinere, aderit tibi currusque et equi,

325

aderuntque tibi filii mei, qui tibi duces erunt

in Lacedæmonem divinam, ubi est flavus Menelaus.

Ora autem eum ipsum, ut vera tibi dicat:

mendacium vero non dicet: valde enim prudens est.

Sic dixit: sol autem occidit et tenebræ supervenerunt.

330

Inter-hos vero et dixit dea cæsiis-oculis Minerva:

O senex, profecto hæc recte dixisti:

sed agite, secate quidem linguas, miscete autem vinum,

ut Neptuno et aliis immortalibus

ubi-libaverimus, de-cubitu cogitemus; ejus enim hora adest.

335

Jam enim lumen ivit sub occasum; nec decet

diu deorum in epulo sedere, sed abire.

Dixit Jovis filia; hi vero auscultarunt locutæ.

Ipsis autem præcones aquam manibus infuderunt;

juvenes vero crateras coronarunt potu;

340

distribueruntque inde omnibus, auspicantes poculis;

linguas autem in igne conjecerunt, surgentesque libarunt.

Ac postquam libarant, biberantque quantum cupiebat animus,

tum vero Minerva et Telemachus deo-similis

ambo volebant cavam ad navem redire.

345

Nestor autem detinebat eos incessens verbis:

Jupiter hoc prohibeat, et immortales dii ceteri,

ut vos a me celerem ad navem eatis,

tanquam ab-aliquo vel prorsus vestis-carenti, aut pauperculo,

cui nec lænæ nec stragula multa sint in domo,

350

quibus neque ipse molliter, neque hospites indormiant.

At mihi sunt lænæ et stragula pulcra.

Nunquam certe hujus viri Ulyssis carus filius

navis in tabulatis cubaverit, dum equidem

vixero, deinde vero liberi mihi in ædibus relinquantur,

355

hospites qui-excipiant, quicunque meam domum venerit.

Hunc autem rursus allocuta-est dea cæsiis-oculis Minerva:

bene sane hæc dixisti, senex amice: tibi vero decet

Telemachum parere, quoniam longe melius sic.

Verum hic quidem nunc te sequetur, ut dormiat

360

tuis in ædibus; ego autem ad navem nigram

ibo, ut confirmemque socios præcipiamque singula.

Solum enim inter illos seniorem me-profiteor esse;

at ceteri ob-amicitiam juniores viri nos comitantur,

omnes æquales-ætate magnanimo Telemacho.

365

Illic cubaverim cava in nave nigra,

nunc: sed mane ad Cauconas magnanimos

ibo, ubi debitum mihi debetur, non-sane recens,

neque exiguum: tu vero hunc, quoniam tuam venit domum,

deduc cum curru et filio: daque ei equos,

370

qui tibi celerrimi sint currendo et robore fortissimi.

Sic igitur locuta abiit cæsiis-oculis Minerva,

aquilæ similis: stupor vero cepit omnes videntes.

Admirabatur autem senex, ut vidit oculis;

Telemachique prendit manum, verbumque dixit et elocutus-est:

375

O amice, haud te opinor ignavum et imbellem fore,

siquidem te juvenem sic dii ductores comitantur.

Non enim quisquam hic alius cœlestes domos habitantium,

sed Jovis filia, augustissima Tritogenia,

quæ tibi et patrem strenuum inter Argivos honorabat.

380

At, regina, propitia-sis; daque mihi gloriam eximiam,

ipsi, et filiis, et venerandæ uxori:

tibi autem ego sacrificabo bovem anniculam, lata-fronte,

indomitam, quam nondum sub jugum duxit vir:

hanc tibi ego sacrificabo, auro cornibus circumfuso.

385

Sic dixit supplicans; hunc vero audivit Pallas Minerva.

Illos autem præibat Gerenius eques Nestor,

filios et generos, suas ad ædes pulcras.

Sed postquam ad-ædes venerant inclytas regis,

ordine sedebant per sediliaque sellasque.

390

His vero senex, ubi-advenerant, craterem miscuit

vini dulcis-potu, quod undecimo anno

aperuit proma, et operculum demsit:

hujus senex craterem miscuit; plurimum vero Minervæ

supplicabat libans, filiæ Jovis ægidem-tenentis.

395

Sed ut libarant, biberantque quantum volebat animus,

alii quidem decubituri abierunt domum quisque:

hunc vero illic decumbere-fecit Gerenius eques Nestor,

Telemachum, carum filium Ulyssis divini,

tornatis in lectis, sub porticu sonora:

400

juxta eum vero bellicosum Pisistratum, ducem virorum,

qui ei adhuc cælebs filiorum erat in ædibus.

Ipse autem dormivit in-recessu domus excelsæ:

huic vero uxor regina lectum paravit et cubile.

Quando autem mane-genita apparuit roseis-digitis Aurora,

405

surrexit e lecto Gerenius eques Nestor.

Egressusque consedit super politos lapides,

qui illi erant ante fores excelsas,

albi, resplendentes unguento; quibus quidem antea

Neleus insidebat, diis consiliarius par;

410

at ille quidem jam fato domitus ad-Orcum descenderat,

Nestor autem tum insidebat Gerenius, custos Achivorum,

sceptrum tenens; circum autem filii frequentes congregabantur,

e thalamis egressi, Echephronque, Stratiusque,

Perseusque, Aretusque, et deo-par Thrasymedes:

415

his vero deinceps sextus Pisistratus venit heros:

juxta autem Telemachum deo-similem collocarunt ducentes.

Illis vero sermones exorsus-est Gerenius eques Nestor:

Celeriter mihi, filii cari, perficite voluntatem,

ut scilicet omnium-primam inter-deos propitiem Minervam,

420

quæ mihi manifesta venit dei ad convivium opiparum.

Verum age, alius quidem rus ad-quærendam bovem eat, ut celerrime

veniat, adducatque eam boum bubulcus vir;

unus autem ad Telemachi magnanimi navem nigram

profectus, omnes socios adducat, relinquat vero duos solos:

425

unus porro aurificem Laerceum huc jubeat

venire, ut aurum bovis cornibus circumfundat.

At ceteri manete hic simul-omnes; mandate autem intus

ancillis per domum inclytam convivium apparare,

sediliaque lignaque undique, et limpidam afferre aquam.

430

Sic dixit; illi autem omnes properabant: venit quidem bos

ex agro, veneruntque celeri a nave æquali

Telemachi socii magnanimi: venit porro faber,

arma in manibus tenens fabrilia, instrumenta artis,

incudemque, malleumque, bene-factamque forcipem,

435

quibus-quidem aurum elaborabat; venit vero Minerva,

sacris adfutura: senex autem eques Nestor

aurum dedit: ille vero deinde bovis cornibus circumfudit,

ubi-elaborarat, ut ornatum dea gauderet intuita.

Bovem autem ducebant cornibus Stratius et divinus Echephron.

440

Aquam vero ipsis Aretus in floribus-cælatis-ornato lebete

venit e thalamo ferens; alteraque gestabat molas

in canistro; securim autem bellicosus Thrasymedes

acutam tenens in manibus astabat, bovem cæsurus.

Perseus vero vas tenebat: senex autem eques Nestor

445

aquamque molasque prælibabat: multumque Minervæ

supplicabat primitias-offerens, e-capite pilos in ignem conjiciens.

Ac postquam precati-sunt, et molas projecerunt,

statim Nestoris filius, magnanimus Thrasymedes,

feriit bovem prope stans: securis autem abscidit nervos

450

cervicales, solvitque bovis robur: et alte-precatæ-sunt

filiæque nurusque, et pudica uxor

Nestoris, Eurydice, maxima-natu Clymeni filiarum.

Hi quidem deinde tollentes bovem a terra spatiosa

tenebant: at mactavit Pisistratus, dux virorum.

455

Ex-illa autem ut niger sanguis fluxerat, reliqueratque ossa animus,

cito dein ipsam divisere; statimque femora exciderunt

omnia rite, et adipe cooperuerunt,

hanc duplicantes; super ea vero frusta-cruda-imposuere.

Adolebatque in lignis-fissis senex, insuperque nigrum vinum

460

libabat; juvenes vero juxta eum tenebant verua-quinque-cuspidum manibus.

Sed ubi femora exusta-erant, et viscera gustarant,

minutatim-secuere cetera, et verubus transfixere,

assabantque, acuta verua in manibus tenentes.

Interea vero Telemachum lavit pulcra Polycaste,

465

Nestoris minima-natu filia Nelidæ.

Ac postquam laverat, et unxerat pingui oleo,

eique indusium pulcrum circumjecerat et tunicam,

ipse e lavacro exiit, corpore immortalibus similis:

juxtaque Nestorem consedit, pastorem virorum.

470

Hi vero postquam assarant carnes superiores, et igni extraxerant,

epulabantur sedentes; deinde viri præstantes surgebant,

vinum infundentes in aureis poculis.

Ac quum potus et cibi desiderium exemissent,

illis dein sermones exorsus-est Gerenius eques Nestor:

475

Filii mei, agite, Telemacho pulcris-jubis equos

jungite sub currum ducentes, ut conficiat iter.

Sic dixit; hi vero ei statim auscultarunt ac paruerunt:

celeriterque junxere sub currum veloces equos.

Ac mulier proma panem et vinum imposuit,

480

obsoniaque, qualia edunt Jovis-alumni reges.

Inde Telemachus perpulcrum conscendit currum:

juxta eum vero Nestorides Pisistratus, dux virorum,

in currumque conscendit, et habenas cepit manu:

scuticaque-percussit equos ut-currerent: hi vero non inviti volarunt

485

in campum, reliqueruntque Pyli excelsam urbem;

ac per-totum-diem quatiebant jugum utrinque habentes.

Occiditque sol, obumbrabanturque omnes viæ:

ad Pheras autem venerunt, Dioclis ad domum,

filii Orsilochi, quem Alpheus genuit filium.

490

Ibi vero noctem dormiverunt: illeque iis hospitalia apposuit.

Quando autem mane-genita apparuit roseis-digitis Aurora,

equosque junxerunt, et currum varium conscenderunt;

[eque vestibulo agitarunt, et e-porticu sonora:]

scuticaque-percussit equos ut-currerent: hi vero non inviti volarunt.

495

Venerunt autem in campum frugiferum; ibi vero inde

conficiebant iter: tantopere enim eos extulere veloces equi.

Occiditque sol, obumbrabanturque omnes viæ.

1

Hi autem pervenere in-cavam Lacedæmonem cavernosam;

ad ædes vero agebant Menelai gloriosi.

Hunc invenere præbentem-epulum nuptiale multis sodalibus,

filii atque filiæ eximiæ, sua in domo.

5

Hanc quidem Achillis perrumpentis-agmina-virorum filio mittebat:

in Troja enim primum spoponderat et annuerat se

eam daturum: illis vero dii nuptias perficiebant.

Hanc igitur ipse illuc cum-equis et curribus mittebat, ut-iret

Myrmidonum in urbem inclytam, quibus ille imperabat.

10

Filio autem e-Sparta Alectoris nuptum-dabat filiam,

qui ei sero-natus erat, fortis Megapenthes,

e serva: Helenæ autem dii prolem non-amplius dabant,

ex-quo semel pepererat filiam amabilem,

Hermionen, quæ speciem habebat aureæ Veneris.

15

[Sic hi quidem epulabantur per altam magnam domum,

vicini atque amici Menelai gloriosi,

oblectantes-se: inter eos vero cantabat divinus cantor,

citharam-pulsans; duoque saltatores inter eos,

illo cantum auspicante, saltabant in medio.]

20

Hi autem in vestibulo ædium, ipsique et equi,

Telemachusque heros, et Nestoris inclytus filius,

steterunt: ac progressus vidit eos præstans Eteoneus,

sedulus famulus Menelai gloriosi.

Ivit autem annuntiaturus per ædes pastori virorum,

25

propeque stans verbis alatis eum allocutus-est:

Hospites en quidam isti adsunt, Jovis-alumne o Menelae,

viri duo, soboli vero Jovis magni similes-sunt.

Sed dic, utrum ipsis solvamus veloces equos,

an ad-alium dimittamus ut-eant, qui eos amice-excipiat.

30

Hunc autem valde indignatus allocutus-est flavus Menelaus:

non quidem stultus eras, Boethide Eteoneu,

antea: at nunc quidem, veluti puer, puerilia loqueris.

Profecto jam nos, hospitalia multa postquam-comedimus

aliorum hominum, hunc venimus: utinam Jupiter

35

in-posterum quidem liberarit ab-ærumna. Sed solve equos

hospitum, atque ipsos introduc ad-epulandum.

Sic dixit: ille vero e domo proruit, vocabatque alios

sedulos famulos, una ut-sequerentur se ipsum.

Hi vero equos quidem solverunt sub jugo sudantes:

40

et eos quidem alligarunt ad equina præsepia,

apponebantque far, et hordeum album admiscuerunt:

currus autem inclinarunt ad parietes collucentes:

ipsos vero duxerunt-in augustam domum; hi autem videntes

admirabantur euntes per domum Jovis-alumni regis.

45

Instar enim solis splendor erat, sive lunæ,

domum per excelsam Menelai gloriosi.

At postquam satiati-sunt videndo oculis,

ad labra descendentes perpolita, lavarunt.

Hos vero postquam ancillæ laverant et unxerant oleo,

50

et lænas villosas circumjecerant ipsis atque tunicas:

in sellis consederunt hi juxta Atriden Menelaum.

Aquam autem ancilla gutturnio infundebat ferens,

pulcro, aureo, super argenteo lebete,

ad-lavandum: juxtàque politam extendit mensam.

55

Cibum[TR1] vero veneranda proma apposuit ferens,

fercula multa imponens, largiens de-præsentibus.

[Coquus autem carnium lances apposuit elevatas

diversarum: et eis apposuit aurea pocula.]

Hosque dextera-prehendens allocutus-est flavus Menelaus:

60

Cibumque gustate et gaudete. Ac deinde,

cœnam quum-gustaveritis, interrogabimus, quinam sitis

hominum: non enim vestrorum genus oblivione periit parentum,

sed virorum genus estis Jovis-alumnorum regum,

sceptriferorum: quippe nequaquam ignavi tales genuerint.

65

Sic dixit; atque ipsis terga bovis pinguia apposuit,

assata, manibus prehensa, quæ ei in-honorem apposuerant ipsi.

Hi vero ad cibos paratos appositos manus porrigebant.

Ac postquam potus et cibi desiderium exemerant,

tum vero Telemachus alloquebatur Nestoris filium,

70

prope admoto capite, ut ne audirent ceteri:

Considera, Nestoride, meo carissime animo,

ærisque splendorem per domum sonoram,

aurique, electrique, et argenti, atque eboris.

Jovis utique talis est Olympii intus aula.

75

Quanta hæc infinita multa! admiratio me tenet intuentem.

Hunc autem loquentem intellexit flavus Menelaus,

et ipsos compellans, verbis alatis allocutus-est:

Filii cari, cum-Jove quidem mortalium haud ullus contenderit:

immortales enim hujus ædes et possessiones sunt:

80

hominum vero aut aliquis mihi contendat, aut etiam non,

opibus; certe enim multa passus et multum vagatus

adduxi hæc in navibus, et octavo demum anno veni:

ad-Cyprum, Phœnicenque, et Ægyptios vagatus,

Æthiopasque adii, et Sidonios, et Erembos,

85

et Libyam, ubi agni protinus cornuti sunt.

Ter enim ibi pariunt oves integrum per annum.

Ibi quidem neque herus indigens est, neque omnino pastor,

casei et carnium, neque dulcis lactis:

sed semper præbent per-totum-annum lac mulgendum.

90

Dum ego circa illa multas facultates colligens

errabam, interea mihi fratrem alius interfecit,

clam, ex-improviso, dolo perniciosæ uxoris:

adeo nequaquam gaudens hisce facultatibus impero.

Et e-patribus ista debetis audivisse, quicumque vobis

95

sunt: quandoquidem valde multa passus-sum, et perdidi domum,

perquam habitantibus-commodam, continentem multa et pretiosa.

Quorum utinam vel tertiam habens in ædibus partem

habitarem, at viri salvi essent, qui tum periere

Troja in lata, longe ab-Argo equos pascente.

100

Sed tamen omnes quidem lugens et deflens,

(crebro in ædibus desidens nostris,

modo quidem luctu mentem oblector, modo autem rursus

quiesco: cita vero venit satietas tremendi luctus)

horum omnium-causa non tantum lugeo, dolens licet,

105

ut unius-gratia, qui mihi somnum invisum-facit et cibum,

recordanti: quoniam nullus Achivorum tanta molitus-est,

quanta Ulysses molitus-est et pertulit: huic autem destinatum-erat

ipsi dolores ut-forent, mihi vero mœror semper gravissimus

de-eo, quoniam diu longe-abest; nec quicquam scimus,

110

vivatne ille, an mortuus-sit: deflent certe illum

Laertesque senex, et prudens Penelope,

Telemachusque, quem reliquit recens natum in domo.

Sic dixit: huic autem ob-patrem desiderium excitavit fletus.

Lacrimam vero a palpebris humi demisit, de-patre audiens,

115

lænam purpuream oculis prætendens

utraque manu: animadvertit autem ipsum Menelaus;

deliberavitque deinde in mente et in animo,

utrum eum ipsum patris sineret meminisse,

an prior interrogaret, singulaque exploraret.

120

Dum ille hæc deliberabat in mente et in animo,

Helena ex thalamo odorifero alte-tecto

egressa-est, Dianæ aureum-arcum-habenti similis.

Huic autem ilico Adrasta sellam bene-factam posuit:

Alcippe vero tapetem ferebat mollis lanæ:

125

Phylo autem argenteum calathum ferebat, quem illi dedit

Alcandra, Polybi uxor, qui habitabat in Thebis

Ægyptiis, ubi plurimæ in ædibus possessiones jacent:

qui Menelao dedit duo argentea labra,

geminosque tripodas, decemque auri talenta.

130

Seorsum vero rursus Helenæ uxor ejus dedit pulcra dona;

aureamque colum, calathumque infra-circinatum præbuit,

argenteum, auro vero superius labia munita-erant.

Hunc igitur ei ancilla Phylo apposuit ferens,

filo elaborato repletum: ac super eum

135

colus extensa-erat, violaceam lanam habens.

Sedit autem in sella, et scabellum sub pedibus erat.

Continuo vero hæc verbis maritum interrogabat singula:

Scimusne jam, Menelae Jovis-alumne, quosnam hi

hominum se-profiteantur venisse nostram domum?

140

Mentiar, an verum dicam? jubet autem me animus.

Non enim me ullum puto similem adeo vidisse

nec virum nec mulierem, (admiratio me tenet adspicientem;)

ut hic Ulyssis magnanimi filio similis-est,

Telemacho, quem reliquit recens natum in domo

145

ille vir, quando mei impudentis gratia Achivi

venistis sub Trojam, bellum sævum excitantes.

Hanc autem respondens allocutus-est flavus Menelaus:

sic nunc et ego existimo, uxor, ut tu conjicis:

illius enim ejusmodi sunt pedes, ejusmodique manus:

150

oculorumque jactus, caputque, et superne comæ.

Et nunc sane ego recordatus de Ulysse

loquebar, quanta ille, ærumnas-patiens, toleraverit

pro me: atque hic amaram sub palpebris lacrimam stillabat,

lænam purpuream oculis obtendens.

155

Hunc vero rursus Nestorides Pisistratus contra allocutus-est:

Atride Menelae, Jovis-alumne, dux virorum,

illius quidem hic filius est vere, quemadmodum dicis;

sed modestus est, indignumque-putat in animo,

huc profectus primum, interpellationes proferre

160

coram te, cujus nos, dei tanquam, delectamur voce.

Ceterum me misit Gerenius eques Nestor,

hunc simul comes ut-sequerer; cupiebat enim te videre,

ut ei aut sermonem aliquem suggereres, aut aliquod opus.

Plurimos enim dolores habet de-patre filius absente

165

in domo sua, cui non alii auxiliatores sunt;

sicut nunc Telemacho hic quidem (pater) abest, neque ei alii

sunt, qui in populo avertant ab eo calamitatem.

Hunc autem respondens allocutus-est flavus Menelaus:

dii boni, certe perquam amici viri filius meam domum

170

venit, qui mea gratia plurima exanclavit certamina:

atque ipsum cogitabam huc profectum me amice-excepturum præ aliis

Argivis, si nobis super mare reditum dedisset

navibus velocibus fieri Olympius late-sonans Jupiter.

Et sane ei in Argo condidissem urbem, et ædes exstruxissem,

175

et Ithaca advecto cum facultatibus et filio suo

et omnibus civibus, una urbe evacuata,

earum quæ circumhabitantur regunturque a-me ipso.

Et crebro, hic si-essemus, una-versaremur: nec nos

aliud quicquam diremisset amantesque oblectantesque-nos,

180

antequam tandem mortis nigra nebula nos obtexisset.

Sed hæc quidem futurum-erat ut-invideret deus ipse,

qui illum infelicem non-reducem solum reddidit.

Sic dixit: his vero omnibus desiderium excitavit fletus.

Flebat quidem Argiva Helena, Jove enata;

185

flebat etiam Telemachusque et Atrides Menelaus;

neque Nestoris filius absque-lacrimis habebat oculos.

Recordabatur enim in animo eximii Antilochi,

quem Auroræ interfecit splendidæ inclytus filius:

hujus ille recordatus verba alata dixit:

190

Atride, supra quidem alios te mortales prudentem esse

Nestor dicebat senex, quando mentionem-faceremus tui:

[ipsius in ædibus, et nos-mutuo alloqueremur:]

atque nunc, si qua licet, pareas mihi; non enim ego

delector flens inter-cœnandum: sed et Aurora

195

aderit mane-genita: gravor quidem neutiquam

deflere eum, quicunque mortuus-fuerit mortalium et fatum obierit.

Hic nimirum et honor solus est miseris mortalibus,

comam tondere amicos de mortuis, profundereque lacrimas de-genis.

Etenim meus obiit frater, neutiquam ignavissimus

200

Argivorum: debes autem tu nosse: non enim ego

congressus-sum, nec vidi: supra autem alios dicunt fuisse

Antilochum, supra quidem alios currendo velocem ac bellatorem.

Hunc autem respondens affatus-est flavus Menelaus:

o amice: quandoquidem tanta dixisti, quanta prudens vir

205

diceret et faceret, etiam qui major-natu esset:

(talis enim et patris es, quare etiam prudenter loqueris:

facile autem conspicua est proles viri, cui Saturnius

felicitatem destinaverit et uxorem-ducenti et nascenti,

quemadmodum nunc Nestori dedit perpetua diebus omnibus,

210

ipsum quidem molliter senescere in ædibus,

filios porro prudentesque et hastis (bello) esse optimos)

nos vero fletum quidem sinamus, qui prius incidit:

cœnæ autem rursus memores-simus, manibusque aquam

infundant: sermones autem etiam mane erunt

215

Telemacho et mihi, ut-colloquamur inter-nos.

Sic dixit: Asphalion vero aquam manibus infundebat,

sedulus famulus Menelai gloriosi.

Hi vero ad cibos paratos appositos manus extendebant.

Tum vero aliud cogitavit Helena, Jove enata:

220

protinus inde in vinum misit medicamen, unde bibebant,

luctui-iræque-adversum, malorum oblivionem-inducens omnium.

Qui illud biberit, postquam crateri mixtum-fuerit,

non tota-die profuderit lacrimam de genis,

ne si quidem ei mortui-fuerint materque paterque;

225

ne si quidem ei coram fratrem, aut carum filium

ferro trudicarint, ipse vero oculis videret.

Talia Jovis filia habebat medicamina sollerter-excogitata,

bona, quæ ei Polydamna præbuerat, Thonis uxor,

Ægyptia; ubi plurima producit alma terra

230

medicamina, multa quidem bona mixta, multa autem perniciosa:

medicus vero ibi unusquisque est peritus supra omnes

homines: sane enim Pæonis sunt ex-genere.

Ac postquam immiserat, jusseratque vinum-infundi,

denuo verbis excipiens maritum allocuta-est:

235

Atride Menelae, Jovis-alumne, atque etiam hi

virorum fortium filii, (enimvero deus alias alii

Jupiter bonumque malumque dat: potest enim omnia)

sane nunc convivamini, sedentes in ædibus,

et sermonibus delectamini: convenientia enim narrabo.

240

Omnia quidem non ego enarrare-queam, nec nominare,

quot Ulyssis audentis-animi sunt certamina:

sed qualiter istud fecit, et sustinuit fortis vir

populo in Trojanorum, ubi passi-estis ærumnas Achivi.

Se ipsum plagis indecoris domans,

245

pannos-viles circumjiciens humeris, servo similis,

virorum hostium ingressus-est urbem latis-viis:

alii vero se-ipsum viro celans assimilabat,

mendico, qui neutiquam talis erat apud-naves Achivorum:

huic similis ingressus-est Trojanorum urbem. Illi eum ignorabant

250

omnes: ego vero ipsum sola agnovi, talis licet-esset,

et ipsum interrogabam: ille tamen astutia tergiversabatur.

Sed quum jam ipsum ego lavissem et unxissem oleo,

vestibusque induissem, et juravissem firmum jusjurandum,

non prius me Ulyssem inter Trojanos prodituram,

255

quam ipse ad naves veloces tentoriaque pervenisset:

tum demum mihi omnem mentem aperuit Achivorum.

Plurimos autem Trojanorum quum-interfecisset longo ære,

ivit ad Argivos: atque astutiæ famam reportavit multam.

Ibi aliæ Trojanæ stridule ejulabantur: sed meum pectus

260

gaudebat: quippe jam mihi cor versum-erat ut-redirem

rursus domum: noxam vero deflebam, quam Venus

dederat, quando me duxit illuc cara a patria terra,

filiamque meam post-me-relinquentem, thalamumque, maritumque,

nulla re mancum, nec mente, nec forma.

265

Hanc autem respondens allocutus-est flavus Menelaus:

sane hæc utique omnia, uxor, recte dixisti.

Jam quidem multorum cognovi consiliumque mentemque

virorum heroum, multamque peragravi terram:

sed nondum talem ego vidi oculis,

270

quale Ulyssis audente-animo erat carum cor.[TR2]

Quale etiam hoc fecit et ausus-est fortis vir

equo in polito, ubi insidebamus omnes optimi

Argivorum, Trojanis cædem et fatum ferentes.

Venisti deinde tu illuc: jussisse autem te videbatur

275

deus, qui Trojanis volebat gloriam præbere;

et te Deiphobus deo-similis sequebatur profectam.

Ter autem circumlustrasti cavas insidias attrectans,

et nominatim Danaorum appellabas optimos,

omnium Argivorum vocem tuam assimilans uxoribus (uxorum vocibus).

280

At ego et Diomedes et divinus Ulysses,

sedentes inter medios, audivimus ut vocasti.

Nos quidem ambo promti-eramus exsilientes

aut exire, aut intus protinus respondere:

at Ulysses prohibuit et continuit quantumvis cupidos.

285

[Ibi ceteri quidem omnes tacebant filii Achivorum:

Anticlus vero te solus excipere verbis

volebat; sed Ulysses os manibus comprimebat

indesidenter robustis, servavitque omnes Achivos: quem

tamdiu tenuit, donec te seorsum abduxisset Pallas Minerva.]

290

Hunc autem rursus Telemachus prudens contra allocutus-est:

Atride Menelae, Jovis-alumne, dux virorum,

durius est: nequaquam enim ei ista depulere tristem interitum,

ne si ei cor quidem ferreum intus esset.

Sed agite, ad cubile dimittite nos, ut jam

295

somno sub dulci delectemur cubantes.

Sic dixit: Argiva autem Helena, ancillis præcepit

cubilia sub porticu ut-ponerent, et stragula pulcra

purpurea injicerent, sternerentque supra tapetas,

lænasque imponerent villosas superne quibus-integerentur.

300

Illæ vero iverunt ex ædibus, facem in manibus habentes:

cubiliaque stravere; sed hospites ducebat præco.

Atque hi quidem in vestibulo domus illic cubarunt,

Telemachusque heros, et Nestoris inclytus filius;

Atride vero dormiebat in-recessu domus excelsæ,

305

juxtaque Helena sinuoso-peplo cubavit divina inter-mulieres.

Quando vero mane-genita apparuit roseis-digitis Aurora,

surrexit e lecto bello strenuus Menelaus,

vestesque sibi-induit, et gladium acutum suspendit-ab humero,

pedibusque nitidis subligavit pulcros calceos:

310

progressus-est autem e thalamo, deo similis coram:

Telemachoque assidebat, verbumque dixit et elocutus-est:

Quænam vero te necessitas huc duxit, Telemache heros,

ad Lacedæmonem divinam, per lata dorsa maris?

publicane-res, an privata? hoc mihi vere dic.

315

Hunc autem rursus Telemachus prudens contra allocutus est:

Atride Menelae, Jovis-alumne, dux virorum,

veni, si quam mihi famam de-patre diceres.

Comeditur mihi domus, perieruntque pinguia opera:

hostilium autem virorum plena est domus, qui mihi perpetuo

320

pecora alia-post-alia mactant, et trahentes-pedes camuros boves,

matris meæ proci, superbam contumeliam exercentes.

Propterea nunc ad-tua genua veni, si forte velis

illius sævam perniciem narrare, sicubi vidisti

oculis tuis, sive de ea alius sermonem audivisti

325

errantis: valde enim ipsum ærumnosum peperit mater.

Nec quicquam mihi verecundans blandiaris, neu miserescens,

sed plane mihi enarra, quemadmodum tibi-contigit videre.

Precor, si unquam tibi aliquod pater meus, strenuus Ulysses,

aut dictum, aut aliquod factum pollicitus effecit

330

populo in Trojanorum, ubi passi-estis ærumnas Achivi:

horum nunc mihi memento, et mihi verum dic.

Hunc autem graviter ingemiscens allocutus-est flavus Menelaus:

dii boni! profecto perquam fortis viri in cubili

volebant cubare, imbelles ipsi quum-sint.

335

Ut vero quando in lustro cerva fortis leonis

hinnulos ubi-collocarit recens-genitos, lactentes,

saltus investigat, et valles herbosas

pascens; ille vero deinde suum ingressus-est cubile,

utrisque autem illis duram mortem infert:

340

ita Ulysses illis durum fatum inferet.

Utinam enim, Jupiterque pater, et Minerva, et Apollo,

talis, qualis olim bene-condita in Lesbo

e contentione cum-Philomelide luctatus-est assurgens,

prostravitque eum fortiter, gavisi-sunt autem omnes Achivi

345

talis cum-procis quoque congrederetur Ulysses:

omnes brevisque-vitæ fierent amarisque-nuptiis.

De-istis vero quæ me interrogas et petis, non equidem

alia præter verum dixerim declinando, nec te decipiam:

sed quæ quidem mihi dixit senex marinus verax,

350

horum nullum tibi ego celabo dictum, neque occultabo.

In-Ægypto etiamnum dii huc cupientem redire

detinebant, quoniam non ipsis feceram perfectas hecatombas.

[sed semper volebant dii nos meminisse præceptorum.]

Insula autem quædam est undoso in ponto,

355

Ægyptum ante, (Pharum autem ipsam vocant)

tantum semota, quantum spatii toto-die cava navis

confecerit, cui stridulus ventus aspiret a-puppi:

in ea autem portus est opportunus, unde naves æquales

in pontum deducunt, postquam-hauserunt nigram aquam.

360

Illic me per-viginti dies detinebant dii, neque unquam venti-secundi

spirantes apparebant in-mare-flantes, qui navium

ductores sunt super lata dorsa maris.

Et jam viatica omnia consumta-fuissent, et animi virorum,

nisi me aliqua dearum miserata-fuisset, et me servasset,

365

Protei potentis filia, marini senis,

Idothea: huic enim maxime sane animum commovi;

quæ mihi soli reptanti occurrit, seorsum a-sociis.

Semper enim circa insulam vagantes piscabantur

curvis hamis: urgebat vero ventrem fames.

370

Hæc autem me prope stans, verbum dixit, locutaque-est:

Stultus es, o hospes, tantopere, an desipiens?

aut sponte cessas, et delectaris dolores ferens,

quod adeo diu in insula detineris, neque ullum finem

invenire potes; deficit autem tibi cor sociorum.

375

Sic dixit: sed ego ipsam respondens allocutus-sum:

eloquar tibi, quæcunque tandem es dearum,

quomodo ego neutiquam volens detinear, sed videor

immortales offendisse, qui cœlum latum habitant.

Sed tu quidem mihi dic, (dii vero omnia sciunt)

380

quisnam me immortalium impedit, et arcet ab-itinere,

reditumque dic, ut per pontum proficiscar piscosum.

Sic dicebam: illa autem statim respondit, præstantissima dearum:

enimvero tibi, hospes, hæc valde vere enarrabo.

Versatur quidam hic senex marinus verax,

385

immortalis Proteus Ægyptius, qui-utique maris

totius fundos novit, Neptuno subserviens:

huncce meum aiunt patrem esse, ac me genuisse.

Quem si quo-pacto tu possis insidiatus prendere,

ille tibi dicat viam et mensuras itineris,

390

reditumque, ut per mare proficiscaris piscosum;

ac præterea tibi dicat, Jovis-alumne, si velis,

quodcunque tibi in ædibus malumque bonumque acciderit,

absente te per-longam viam difficilemque.

Sic dixit: at ego ipsam vicissima allocutus-sum:

395

ipsa nunc explica tu insidias divini senis,

ne quo-pacto me prævidens, aut præsciens, effugiat:

difficilis etenim est deus mortali homini domitu.

Sic dicebam; illa vero continuo respondit, præstantissima dearum:

enimvero ego tibi, hospes, has valde vere enarrabo.

400

Quando sol in-medium cœlum ascenderit,

tunc e mari emergit senex marinus verax,

flatu sub Zephyri, nigra superficie-horrescentis-maris obtectus;

egressusque decumbit sub specubus cavis:

circa ipsum vero phocæ, progenies (s. pisces) pulcræ Halosydnæ,

405

confertæ dormiunt, e cano mari egressæ,

acerbum exspirantes maris perprofundi odorem.

Illuc te ego ducens, simul cum aurora illucescente,

collocabo vos ex-ordine: tu vero diligenter elige socios

tres, qui tibi apud naves bene-tabulatas optimi sunt.

410

Omnes autem tibi enarrabo malas-astutias hujus senis.

Phocas quidem primum numerabit, et obibit:

ac postquam omnes per-quinos-numerarit et inspexerit,

cubabit in mediis, pastor veluti in-gregibus ovium.

Hunc quidem ubi primum decubuisse videritis,

415

tum deinde vobis curæ-sit roburque visque:

illic vero tenete obluctantem et nitentem licet elabi.

Omnia vero ut-fiat, tentabit, quæcunque in terra

reptilia oriuntur, et aqua, et immane-ardens ignis:

vos autem firmiter tenete, magisque premite.

420

Sed quando demum te ipse interrogaverit verbis,

talis apparens, qualem decubuisse videritis,

tum vero desiste a-vi, solveque senem,

heros: interroga vero, deorum quisnam te affligat;

reditumque, ut per pontum proficiscaris piscosum.

425

Sic locuta, pontum subiit fluctuantem.

At ego ad naves, ubi stabant in arenis,

ibam: multa vero mihi cor in-profundo-agitabat eunti.

Ac postquam ad navem deveneram ac mare,

cœnamque apparavimus, et supervenit divina nox;

430

tum vero dormivimus in litore maris.

Quando autem mane-genita apparuit roseis-digitis Aurora,

tum vero ad litus maris late-patentis

ivi, multum diis supplicans: atque socios

tres ducebam, quibus potissimum confidebam omnem ad impetum.

435

Interea autem illa ingressa maris latum sinum,

quatuor phocarum e ponto pelles attulit;

omnes vero erant recens-detractæ: dolum autem struebat patri.

Cubilia vero in arenis quum-exsculpisset marinis,

sedebat exspectans; nos autem valde prope venimus ipsam:

440

ex-ordineque ea nos collocavit, injecitque corium unicuique.

Illic sane molestissimæ insidiæ erant: affligebat enim graviter

phocarum in-mari-nutritarum teterrimus odor:

quis enim marinum apud cetum cubare-posset?

sed ipsa nos servavit et excogitavit magnum auxilium:

445

ambrosiam naribus unicuique supposuit afferens,

dulce admodum spirantem, sustulitque ceti odorem.

Totum autem mane exspectabamus patienti animo:

phocæ vero e mari venere confertæ: eæ quidem deinde

ordine cubabant juxta litus maris.

450

Meridianus autem senex exiit e mari, invenitque phocas

obesas: omnes vero obibat, recensuitque numerum.

Ac nos primos recensuit inter-cetos, neque omnino animo

suspicabatur dolum esse: deinde autem decubuit et ipse.

Nos vero vociferantes irruimus; circumque eum manus

455

jecimus; nec senex dolosæ obliviscebatur artis:

sed primum quidem leo factus-est bene-jubatus,

ac deinde draco, et panthera, atque ingens sus;

factus-est etiam liquida aqua, et arbor alto-vertice-comans.

Nos vero firmiter eum tenebamus constanti animo.

460

Sed quum jam angebatur senex, malas-versutias sciens,

tum vero me verbis interrogans allocutus-est:

Quisnam tibi, Atrei fili, deorum contulit consilia,

ut me caperes invitum insidiatus? cujus-rei tibi est-opus?

Sic dixit: at ego ipsum respondens allocutus-sum:

465

scis, senex, (quid me ista decipiens interrogas?)

quomodo jam diu in insula detineor, neque aliquem finem

invenire queo, conficitur autem mihi intus cor.

Sed tu saltem mihi dic, (dii vero omnia sciunt)

quisnam me immortalium detineat, et arceat ab-itinere,

470

reditumque dic, ut per pontum proficiscar piscosum.

Sic dicebam; ille vero me statim respondens allocutus-est:

atqui omnino debebas Jovique aliisque diis

facere sacra pulcra et naves conscendere, ut citissime

tuam in patriam venires, navigans per nigrum pontum.

475

Non enim tibi prius fatum est amicosque videre et venire

ad-domum bene-ædificatam, et tuam in patriam terram,

quam quando Ægypti, a-Jove-fluentis fluvii,

rursus ad-aquas redieris, fecerisque sacras hecatombas

immortalibus diis, qui cœlum latum tenent:

480

et tunc tibi dabunt viam dii, quam tu cupis.

Sic dixit; at mihi confractum-est carum cor,

eo-quod me rursus jubebat per obscurum pontum

in-Ægyptum ire, longum iter difficileque.

Verum etiam sic ipsum verbis respondens allocutus-sum:

485

Hæc quidem sic plane perficiam, senex, ut tu præcipis.

Sed age mihi hoc dic et vere enarra,

si omnes cum navibus incolumes redierint Achivi,

quos Nestor et ego reliquimus, a-Troja profecti,

an aliquis periit morte inopinata, sua in nave,

490

aut amicorum in manibus, postquam bellum confecerit.

Sic dicebam: ille vero me statim respondens allocutus-est:

Atride, quid me hæc interrogas? nec quicquam te oportet

scire, neque explorare meum animum; nec te puto

diu absque-lacrimis fore, postquam bene omnia audieris.

495

Multi enim illorum domiti-sunt, multi vero relicti;

duces autem duo soli Achivorum ære-loricatorum

in reditu periere: pugnæ vero etiam tu interfuisti.

Unus autem adhuc alicubi vivus detinetur lato in-ponto.

Ajax quidem apud naves domitus-est longis-remis-instructas.

500

Gyris primum Neptunus admovit,

petris magnis, et salvum-eduxit e-mari:

et sane effugisset mortem, etiamsi invisus Minervæ,

nisi superbum dictum protulisset, et in-magnum incidisset-peccatum:

dixit vel invitis diis se evitaturum magnos fluctus maris.

505

Hunc vero Neptunus magna audivit jactantem:

statim deinde, tridente sumto, manibus validis

percussit Gyræam petram, et abscidit ipsam:

et unum quidem illic manebat, alterum vero frustum incidit mari:

cui Ajax primum insidens valde perculsus erat;

510

eum autem ferebat in mare infinitum, undosum.

[Sic ille quidem ibi periit, postquam biberat salsam aquam.]

Tuus vero utcunque effugit mortem frater et evitavit

in navibus cavis: servavit enim eum veneranda Juno.

Sed quando jam statim erat ad-Malearum montem arduum

515

perventurus, tum vero ipsum abreptum procella

pontum per piscosum tulit, valde ingemiscentem,

agri ad extremam-oram; ubi ædes habitabat Thyestes

prius, at tunc habitabat Thyestiades Ægisthus.

Sed quum jam et illinc appareret reditus incolumis,

520

retro vero dii ventum verterunt, et illi domum venerunt:

sane ille quidem gaudens ingressus-est patriam terram,

et osculabatur tangens suam patriam: multæ vero ab ipso

lacrimæ calidæ fundebantur, quia lubenter vidit terram.

Hunc autem e specula conspexit speculator, quem constituerat

525

Ægisthus dolosus eo ducens: promisit autem mercedem,

auri duo talenta: observabat vero hic in annum,

ne ipsum lateret prætervehens, recordareturque Agamemno strenuæ fortitudinis.

Ivit autem nuntiaturus ad ædes pastori virorum.

Statim vero Ægisthus dolosam excogitavit machinam:

530

electis per populum viginti viris optimis

constituit insidias, et ab-altera-parte jussit convivium apparari.

At ipse ivit invitans Agamemnonem, pastorem virorum,

cum-equis et curribus, nefanda animo-agitans.

Hunc autem ignarum perniciei reduxit, et trucidavit

535

convivio-exceptum, ut aliquis interfecerit bovem ad præsepe.

Nec quisquam Atridæ sociorum relictus-est, qui eum sequebantur,

nec quisquam Ægisthi; sed strati-sunt in ædibus.

Sic dixit; at mihi confractum-est carum cor;

flebam autem in arenis sedens; nec mihi cor

540

volebat amplius vivere, et videre lumen solis.

At postquam flendoque volutandoque saturatus-eram,

tum vero me allocutus-est senex marinux verax:

Ne-amplius, Atrei fili, longo tempore indesinenter sic

fleas, quoniam non remedium aliquod inveniemus: sed citissime

545

tenta, quo jam tuam in-patriam terram pervenias.

Aut enim ipsum vivum deprehendes, aut Orestes

interfecit præveniens: tu vero sepulturæ occurreris.

Sic dixit: at mihi cor et animus generosus

rursus intra pectus, etiamsi mœsto, lætabatur:

550

et ipsum compellans verbis alatis allocutus-sum:

Hos quidem jam novi: tu vero tertium virum nomina,

qui adhuc vivus detinetur in-lato mari.

[aut mortuus: volo autem, etiamsi mœstus, audire.]

Sic dicebam: ille vero me statim respondens allocutus-est:

555

filius Laertæ, in Ithaca ædes habitans:

hunc vero vidi in insula uberes lacrimas fundentem,

Nymphæ in ædibus Calypsus, quæ ipsum necessitate

detinet: illeque non potest in-suam patriam terram pervenire.

Non enim ei adsunt naves remigio-instructæ, et socii,

560

qui ipsum devehant per lata dorsa maris.

Tibi vero non a-fato-decretum est, Jovis-alumne o Menelae,

in Argo equos-pascente mori et fatum obire:

sed te in Elysium campum et fines terræ

immortales mittent, ubi flavus Rhadamanthus est:

565

ubi quidem facillima vita est hominibus:

non nix, neque hiemis multa, neque unquam imber,

sed semper Zephyri argute-spirantes auras

Oceanus emittit, ad-refrigerandum homines:

quoniam habes Helenam, et ipsis Jovis gener es.

570

Sic locutus, pontum subiit fluctuosum.

At ego ad naves simul cum divinis sociis

ivi; multa autem mihi cor in-profundo-agitabat eunti.

Ac postquam ad navem devenimus et mare,

cœnamque apparavimus, supervenitque divina nox:

575

tum denique dormivimus in litore maris.

Quando autem mane-genita apparuit roseis-digitis Aurora,

naves quidem omnium-primum deduximus in mare divinum,

et malos imposuimus et vela navibus æqualibus:

et ipsi porro ingressi in transtris consederunt;

580

ordine autem sedentes canum mare verberabant remis.

Rursus autem ad Ægypti regionem, a-Jove-fluentis fluvii,

constitui naves, et feci perfectas hecatombas.

Ac postquam sedaveram deorum iram sempiternorum,

aggessi Agamemnoni tumulum, ut inexstincta ei gloria esset.

585

His peractis, redii: dederuntque mihi ventum-secundum

dii, qui me celeriter caram in patriam deduxerunt.

Verum age nunc mane in ædibus meis,

donec undecimaque duodecimaque fuerit dies;

et tunc te bene dimittam, daboque tibi splendida dona,

590

tres equos et currum bene-politum: ac deinde

dabo pulcrum poculum, ut libes diis

immortalibus, mei memor per-dies omnes.

Hunc autem rursus Telemachus prudens contra allocutus-est:

Atride, ne sane me multo tempore hic detine.

595

Etenim in annum ego apud te certe perdurarem

sedens, nec me domus caperet desiderium, nec parentum:

vehementer enim sermonibus verbisque tuis auscultans,

oblector: sed jam mihi tædio-afficiuntur socii

in Pylo divina: tu vero me in-tempus hic detines.

600

Donum autem, quodcunque mihi dederis, sit quod-recondi-possit;

equos vero in Ithacam non ducam, sed tibi ipsi eos

hic relinquam oblectamentum: tu enim campo imperas

lato, in quo quidem lotus multus, in quo cyperus,

triticumque, et far, ac late-germinans hordeum album.

605

In Ithaca autem nec sane curricula lata, nec omnino pratum:

capris-pascendis-apta est; et magis ardua solo equos-pascente.

Nulla enim insularum equis-agendis-idonea nec-bonis-pratis-instructa,

quæ mari incumbunt; Ithaca vero etiam supra omnes.

Sic dixit: risit vero bello strenuus Menelaus,

610

manuque eum demulsit, verbumque dixit et elocutus-est:

Sanguinis es boni, care fili, quippe-talia loqueris:

atqui ego tibi hæc dona commutabo; possum enim.

Donorum autem, quæcunque in mea domo recondita jacent,

dabo, quod pulcerrimum et pretiosissimum est.

615

Dabo tibi craterem elaboratum; argenteus vero

est totus, auro autem labra supra-munita-sunt;

opus vero est Vulcani: donavit autem eum mihi Phædimus heros,

Sidoniorum rex, quando ejus domus suscepit

illuc me in-reditu-profectum: tibi autem volo id præbere.

620

Sic hi quidem talia inter se loquebantur.

Convivatores autem in ædes ierunt divini regis:

illique adducebant quidem oves, afferebantque validum vinum:

panem vero ipsis uxores pulcris-vittis-in-capite intulerunt.

Sic illi quidem circa cœnam in ædibus occupabantur.

625

Proci vero ante Ulyssis domum

discis delectabantur et hastilibus jaculantes;

in facto-arte pavimento, ubi antea insolentiam exercebant.

Antinous vero consederat et Eurymachus divinæ-formæ,

principes procorum, virtute autem erant longe optimi.

630

His autem filius Phronii Noemon prope accedens,

Antinoum verbis interrogans allocutus-est:

Antinoe, numquid scimus in mente nostra, an etiam non,

quando Telemachus redeat e Pylo arenosa?

navem mihi abiit abducens; mihi vero opus est illa,

635

Elidem in spatiosam ut-trajiciam, ubi mihi equæ

duodecim feminæ, subtus autem muli patientes-operis

indomiti: ex-quibus aliquem adigens domarem.

Sic ait: illi vero in animo obstupescebant; non enim putabant

in Pylum eum abiisse Neleiam, sed alicubi illic

640

in-agris, aut apud-oves esse, aut cum-subulco.

Hunc autem rursus Antinous allocutus-est, Eupithei filius:

vere mihi dic; quando abiit, et quinam illum

juvenes sunt-secuti? ex-Ithacane electi, an sui ipsius

mercenariique servique? poteruit etiam perficere.

645

Et mihi hoc dic vere, ut bene sciam,

utrum tibi vi invito abstulit navem nigram,

an lubens ei dedisti, postquam adortus-est te sermone?

Hunc autem filius Phronii Noemon contra allocutus-est:

ipse lubens ei dedi: quid fecerit etiam alius,

650

quando vir talis, habens curas in-animo,

petat? difficile negare præbitionem foret.

Juvenes autem, qui in populo excellunt apud nos,

illi eum secuti-sunt; ac ducem ego conscendentem vidi

Mentorem, aut deum; illi vero ipsi in-omnibus similis-erat.

655

Sed hoc miror: vidi hic Mentorem divinum

heri sub-auroram; tunc autem conscendit navem in-Pylum.

Sic igitur locutus abiit ad domos patris.

His vero utrisque perculsus-est animus generosus;

proci autem simul consedere, et cessarunt a-certaminibus.

660

Inter-eos vero Antinous fatus-est, Eupithei filius,

dolens: furore autem multum præcordia circumfusa-nigro sanguine

implebantur, oculi vero ei igni splendenti similes-erant:

Di boni! certe magnum facinus superbe patratum-est

Telemacho, profectio hæc! dicebamus autem ei non perfectum-iri.

665

Tot vero invitis juvenculus puer abiit sic,

nave deducta, electisque per populum optimis.

Incipiet et ulterius malum esse: sed ei ipsi

Jupiter perdat vim, antequam nobis malum severit.

Verum agite, mihi date navem celerem et viginti socios,

670

ut eum ipsum venientem insidiis-excipiam, et observem,

in freto Ithacæque Samique asperæ:

ut cum-sua-pernicie naviget propter patrem.

Sic dixit; illi vero omnes laudabant atque hortabantur:

statim deinde exsurgentes ibant in domum Ulyssis.

675

Neque inde Penelope per-longum tempus fuit inscia

sermonum, quos proci in mente profunde-cogitabant;

præco enim illi dixit Medon, qui audiebat consilia,

extra aulam quum-esset: illi vero intus consilium texebant.

Ivit autem annuntiaturus per domos Penelopæ:

680

hunc autem in limine venientem allocuta-est Penelope:[TR3]

Præco, cur vero te miserunt proci inclyti?

an ut-dicas ancillis Ulyssis divini,

a-labore ut-cessent illisque ipsis convivium apparent?

Ne ambientes me neque alio decedentes,

685

ultimum et postremum nunc hic cœnent!

Qui frequenter congregati, victum absumitis multum,

possessionem Telemachi prudentis. Nec quisquam a-patribus

vestris pridem audiistis, pueri quum-essetis,

qualis Ulysses erat inter vestros parentes,

690

neque ulli faciens injuriam, nec quicquam tale locutus

in populo? qui-utique est mos potentium regum,

alium ut-oderit quis mortalium, alium amet.

Ille vero nunquam omnino malo quemquam affecit:

sed vester quidem animus et indigna facinora

695

apparent, neque ulla est in vobis gratia postea beneficiorum.

Hanc autem rursus allocutus-est Medon, prudentia sciens:

utinam enim sane, regina, hoc maximum malum esset.

Sed multo majusque et gravius aliud

proci meditantur, quod ne perficiat Saturnius:

700

Telemachum cogitant interficere acuto ære,

domum revertentem; ille vero profectus-est ad-quærendam patris famam

in Pylum sacram et in Lacedæmonem divinam.

Sic ait; illi vero ibi soluta-sunt genua et carum cor:

diu autem ipsam inopia-vocis tenuit; atque ei oculi

705

lacrimis impleti-sunt, clara autem ei detenta-est vox.

Tandem vero ipsum verbis respondens allocuta-est:

Præco, cur vero mihi filius abiit? nec quicquam ipsum oportebat

naves celeres conscendere, quæ maris equi hominibus sunt,

trajiciuntque immensum humidum.

710

An ut ne nomen quidem ejus inter homines relinquatur?

Huic autem respondit deinde Medon, prudentia sciens:

haud scio an aliquis ipsum deus impulerit, an et ipsius

animus impetum-ceperit ire in Pylum, ut audiat

patris sui aut reditum aut quodnam fatum obierit.

715

Sic igitur locutus abiit per domum Ulyssis.

Illam autem dolor circumfudit animum-crucians, neque amplius sustinuit

in-sella sedere, multæ in domo quæ-erant:

verum super limine sedebat elaborati thalami,

miserabiliter lamentans: circum autem ancillæ ejulabant

720

omnes, quotquot in domibus erant juniores atque vetulæ.

Illas vehementer flens alloquebatur Penelope:

Audite, amicæ; nimios enim mihi Olympius dolores dedit

præ omnibus, quotquot una mecum nutritæ-ac natæ-sunt:

quæ antea quidem maritum bonum amisi magnanimum,

725

omnibus virtutibus ornatum inter Danaos:

[eximium, cujus gloria lata per Helladem et medium Argos:]

nunc rursus filium dilectum abripuerunt procellæ

inglorium ex ædibus, nec de-abeunte audivi.

Infelices, ne vos quidem in animum induxistis unaquæque

730

e lecto me suscitare, bene scientes animo,

quando ille conscendit cavam navem nigram.

Si enim ego intellexissem istud iter molientem,

sane certe aut mansisset, quantumvis cupidus itineris;

aut me mortuam in ædibus reliquisset.

735

Sed aliquis famulus Dolium vocet senem,

ministrum meum, quem mihi dedit jam pater huc eunti,

et mihi hortum servat arboriferum: ut celerrime

Laertæ hæc omnia assidens enarret:

si forte aliquod ille in mente consilium texens

740

progressus inter-cives deploret, qui cupiunt

ipsius et Ulyssis perdere prolem deo-paris.

Hanc autem rursus allocuta-est dilecta nutrix Euryclea:

puella cara, tu quidem me interfice sævo ære,

vel sine in domo; sermonem vero te non celabo.

745

Noveram ego ista omnia; præbui autem illi, quæcunque jubebat,

panem et vinum dulce: a-me autem exegit magnum jusjurandum,

non prius tibi me dicturam, quam duodecima adesset dies,

aut tu ipsa desiderares, et abiisse se rescivisses;

quo ne flens corpus pulcrum læderes.

750

Verum tu quando-lavaris, puris corpori vestibus sumtis,

in supernam-domum conscendens cum ancillis mulieribus,

supplica Minervæ, filiæ Jovis ægidem-tenentis:

hæc enim ipsum deinde et e morte ereptum-servaverit.

Neu senem afflige afflictum: non enim existimo

755

penitus diis beatis sobolem Arcesiadæ

invisam-esse: sed adhuc fere aliquis supererit, qui habeat

domos excelsas, et procul sitos pingues agros.

Sic dixit; illiusque sedavit fletum, cohibuitque oculos a-fletu.

Ipsa vero lota, puris corpori vestibus sumtis,

760

in supernam-domum conscendit cum ancillis mulieribus;

imposuitque molas canistro, supplicavitque Minervæ:

Audi me, ægidem-tenentis Jovis filia, indomita,

si-unquam tibi ingeniosus in ædibus Ulysses

aut bovis aut ovis pinguia femora adolevit:

765

horum nunc mihi memento, et mihi carum filium serva;

procos vero averte male superbientes.

Sic locuta, ululavit; dea autem ejus audivit preces.

Proci vero tumultuabantur per ædes obscuras:

sic autem aliquis dicebat juvenum superbientium:

770

Profecto jam nuptias nobis multum-ambita regina

apparat; neque omnino novit, quod suo cædes filio parata-est.

Sic igitur aliquis dicebat; ea vero nesciebant, ut acta-erant.

Inter eos autem Antinous concionatus-est et dixit:

Mirifici, sermones quidem insolentes fugite

775

omnes pariter, ne forte quis annuntiet etiam intus.

Sed age, silentio talem exsurgentes perficiamus

sermonem, qui jam etiam omnibus in mente placuit nobis.

Sic locutus, elegit viginti viros optimos:

profectique-sunt ire ad navem velocem et litus maris.

780

Navem quidem omnium-primum maris in-altum traxerunt:

ac malum imposuere et vela navi nigræ:

aptaruntque remos vertebris in coriaceis;

[omnia, ut oportebat; ac vela alba expanderunt;]

arma autem ipsis tulerunt animosi famuli.

785

Alte vero in humido hanc stiterunt; ingressique-sunt ipsi:

illic autem cœnam sumserunt, exspectabantque vesperem supervenientem.

Illa vero in superna-domo, prudens Penelope,

jacebat jejuna, non-gustans cibum, nec potum,

cogitans, si sibi mortem effugeret filius eximius,

790

an ille a procis insolentibus domaretur.

Quanta autem cogitat leo virorum in turba,

timens, quum ipsi dolosum circulum circumdant:

tanta ipsam agitantem corripuit dulcis somnus:

dormiebat vero recumbens; solutique-sunt ei artus omnes.

795

Ibi autem aliud cogitavit dea cæsiis-oculis Minerva;

simulacrum effinxit, corpore autem assimilatum-erat mulieri,

Iphthimæ, filiæ magnanimi Icarii:

quam Eumelus duxerat, in Pheris ædes habitans.

Misit vero hanc ad domum Ulyssis divini,

800

dum Penelopen lamentantem, flentem,

compesceret a-fletu, ploratque lacrimoso.

In thalamum vero ingressa-est ad seræ lorum;

stetitque ei supra caput, et ipsam sermone allocuta-est:

Dormis, Penelope, caro afflicta corde?

805

nequaquam te sinunt dii facile viventes

flere neque afflictari: quoniam adhuc rediturus est

tuus filius: nequaquam enim diis peccato-obnoxius est.

Huic autem respondit deinde prudens Penelope,

suaviter admodum dormiens in somniorum portis:

810

Cur, soror, huc venisti? nequaquam ante quidem

ventitabas, quandoquidem valde procul ædes habitas:

et me jubes cessare ab-ærumna ac doloribus

multis, qui me irritant in mente et in animo:

quæ ante quidem maritum bonum amisi magnanimum,

815

omnibus virtutibus ornatum inter Danaos:

[eximium; cujus gloria lata per Helladem et medium Argos:]

nunc rursus filius dilectus abiit cava in nave,

puer, nec laborum probe gnarus, nec negotiorum.

Hujus-causa jam ego etiam magis lugeo, quam illius:

820

et ob-hunc contremisco et timeo, ne-quid patiatur,

sive is eorum in populo, quo abiit, sive in ponto.

Hostes enim multi in ipsum mala machinantur,

cupientes occidere, antequam in-patriam terram pervenerit.

Hanc autem respondens allocutum-est simulacrum obscurum:

825

confide, nec omnino in mente timeas tantopere.

Talis enim eum comes una sequitur, quam etiam alii

viri optarint sibi adesse (pollet enim),

Pallas Minerva: te vero lamentantem miseratur:

quæ nunc me demisit, tibi hæc ut-dicerem.

830

Hanc vero rursus allocuta-est prudens Penelope:

siquidem vere tu dea es, deæque audivisti vocem,

eia age mihi et de-illo ærumnoso enarra,

sicubi adhuc vivat et videat lumen solis,

an jam mortuus-sit, et in Plutonis ædibus.

835

Hanc autem respondens allocutum-est simulacrum obscurum:

non tibi de-illo quidem continuo dicam,

vivatne is, an mortuus-sit: malum vero vana loqui.

Sic locutum, januæ apud seram evanuit

in flatus ventorum: illa vero e somno exsiliit,

840

filia Icarii; carum autem ei cor exsultavit,

ut ipsi manifestum somnium supervenerat noctis conticinio.

Proci vero conscensa nave navigabant humidas vias,

Telemacho cædem gravem in mente meditantes.

Est autem quædam insula medio in-mari petrosa,

845

media-inter Ithacamque Samumque asperam,

Asteris, non magna; portus vero navibus-apti insunt ipsi

utrinque-accessi: ibi hunc manebant insidiantes Achivi.

1

Aurora autem ex lectis ab eximio Tithono

surgebat, ut immortalibus lucem ferret et mortalibus:

ac dii ad-consessum considebant; inter illos vero

Jupiter altitonans, cujus potentia est maxima.

5

Illis autem Pallas recensebat ærumnas multas Ulyssis,

recordata; curæ-erat enim illi morans in domo Nymphæ:

Jupiter pater, atque alii beati dii sempiterni,

nullus amplius benignus, mitis, et mansuetus sit

sceptrifer rex, neque animo justa sentiens;

10

sed semper durus sit, et injusta faciat.

Adeo nemo memor-est Ulyssis divini,

civium quibus præfuit, et quibus pater velut mitis erat;

sed ille quidem in insula jacet graves dolores patiens,

Nymphæ in ædibus Calypsus, quæ ipsum necessitate

15

detinet; is vero non potest suam in-patriam terram venire.

Non enim ei adsunt naves remigio-instructæ, et socii,

qui ipsum deducant super lata dorsa maris.

Nunc rursus filium dilectum occidere cupiunt,

domum revertentem: ille vero abiit ad-quærendam patris famam

20

in Pylum sacram atque in Lacedæmonem divinam.

Hanc autem respondens allocutus-est nubes-cogens Jupiter:

filia mea, quale tibi dictum excidit septo dentium!

nonne enim hoc quidem excogitasti consilium ipsa,

ut scilicet illos Ulysses ulciscatur reversus?

25

Telemachum autem tu deduc prudenter (potes enim),

ut plane incolumis suam in-patriam terram veniat,

proci vero in nave retro iter-relegant.

Dixit, et Mercurium, carum filium, contra allocutus-est:

Mercuri: tu enim itidem et in-aliis nuntius es:

30

Nymphæ comis-pulcris dicito firmum nostrum consilium,

reditum Ulyssis audenti-animo, ut redeat,

nec deorum ductu, nec mortalium hominum;

sed is in rate multis-compacta-vinculis ærumnas patiens

die vicesima ad-Scheriam glebosam perveniat,

35

Phæacum ad terram, qui propinqui-diis sunt;

qui ipsum ex animo, veluti deum, honorabunt,

deducentque in nave caram in patriam terram,

æsque aurumque abunde, vestemque ipsi quum-dederint,

plurima, quanta nunquam e-Troja sustulisset Ulysses,

40

etiam-si sine-detrimento venisset, sortitus e præda portionem.

Sic enim ei fatale est amicosque videre, et pervenire

domum in excelsam, et suam in patriam terram.

Sic dixit; nec non-obsecutus-est internuntius Argicida.

Statim deinde pedibus subligavit pulcros calceos,

45

immortales, aureos, qui ipsum ferebant sive per mare,

sive per immensam terram, una-cum flatibus venti.

Cepit etiam virgam, qua virorum oculos demulcet,

quorumcunque vult, alios autem et dormientes excitat:

hanc in manibus tenens volabat fortis Argicida.

50

Pieriæ autem insistens, ex æthere incidit in-mare:

festinabat deinde super fluctus, gaviæ avi similis,

quæ circum magnos sinus maris infructuosi

piscens venans, crebro alas sibi-mergit salsugine:

huic similis multis supervectus-est fluctibus Mercurius:

55

sed quando jam ad-insulam pervenit procul sitam,

tum ex ponto egressus violaceo ad-litus,

vadebat, donec ad-magnam specum pervenit, in qua Nympha

habitabat pulcris-comis; hanc vero intus invenit.

Ignis quidem in focis magnus ardebat, procul vero odor

60

cedrique fissilis thyiæque per insulam redolebat,

ardentium: ipsa vero intus cantillans voce pulcra,

telam obiens, aureo radio texebat.

Silva autem circa specum creverat virescens,

alnusque, populusque, ete bene-odorata cypressus:

65

ibi vero et aves extensas-alas-habentes nidulabantur,

buhones, accipitresque, latasque-linguas-habentes cornices

marinæ, quibus-quidem marina opera curæ-sunt.

Atque ibidem extensa-erat circa speluncam cavam

vitis pubescens, florebat vero uvis:

70

fontes autem ex-ordine quatuor fluebant aqua limpida,

vicini inter-se versi alio alius.

Circùm vero prata mollia violis atque apio

virescebant: ibi subinde etiam immortalis si-accessisset,

admiratus-esset intuens, et oblectatus-esset animo suo.

75

Illic stans hæc admirabatur internuntius Argicida.

Ac postquam omnia suo admiratus-erat animo,

statim in amplam speluncam intravit: neque ipsum coram

ignoravit conspicata Calypso, nobilissima dearum,

(non enim ignoti dii sibi-invicem sunt

80

immortales, nec si quis longe procul ædes habitet);

neque Ulyssem magnanimum intus invenit,

sed is in litore flebat sedens; ubi antea etiam,

lacrimis et gemitibus et doloribus animum scindens,

pontum in infructuosum prospiciebat, lacrimas stillans.

85

Mercurium autem interrogabat Calypso, nobilissima dearum,

in sella collocatum splendida, admiranda:

Cur ad-me, Mercuri aureo-caduceo, venisti,

venerandusque carusque? ante quidem neutiquam frequentabas.

Dic quod cogitas; perficere autem me animus jubet,

90

si possum quidem perficere, et si perfectu est.

[Verum sequere ulterius, ut tibi hospitalia apponam.]

Sic igitur locuta dea apposuit mensam,

ambrosia repletam, miscuitque nectar rubrum.

Atque ille bibebat et edebat, internuntius Argicida.

95

Et postquam cœnaverat, et refecerat animum cibo,

tum vero ipsam verbis respondens allocutus-est:

Interrogas me huc profectum, dea, deum: atque ego tibi

vere eum sermonem enarrabo; jubes enim:

Jupiter me jussit huc ire invitum:

100

quis enim volens tantam percurret salsam aquam,

immensam? neque ulla prope est mortalium urbs, qui diis

sacraque faciunt, et eximias hecatombas.

Sed prorsus non est Jovis mentem ægidem-tenentis

nec prætergredi alium deum, neque irritam-facere.

105

Ait, tibi virum adesse ærumnosissimum præ-ceteris

illis viris, qui circa urbem Priami pugnabant

novennio; decimo vero anno urbe excisa abierunt

domum: at in reditu Minervam offenderunt,

quæ ipsis excitavit ventumque malum et fluctus ingentes.

110

[Ibi huic alii quidem omnes perierunt strenui socii,

ipsum autem huc ventusque ferens et fluctus appulit.]

Eum nunc te jubet dimittere quam celerrime:

non enim ei hic sors est ab-amicis seorsum perire;

sed adhuc ei fatale est amicosque videre, et pervenire

115

domum in excelsam, et suam in patriam terram.

Sic dixit: exhorruit vero Calypso, nobilissima dearum,

et ipsum compellans verbis alatis allocuta-est:

Improbi estis, dii, invidi præ aliis!

qui-quidem deabus invidetis cum viris dormire

120

palam, si qua aliquem carum sibi fecerit maritum.

Sic quidem, quando Orionem cepit roseis-digitis Aurora,

tamdiu illi invidebatis dii facile viventes,

donec ipsum in Ortygia aureum-solium-habens Diana casta

suis mitibus sagittis aggrediens occidit.

125

Sic etiam, quando cum-Iasione pulcras-comas-habens Ceres,

suo animo obsecuta, commixta-est amore et cubili,

novali in tertiato; neque diu fuit ignarus

Jupiter, qui ipsum occidit percussum corusco fulmine.

Sic rursus nunc mihi invidetis, dii, mortalem virum adesse.

130

Illum quidem ego servavi navis carinæ innavigantem

solum; quoniam ei navem celerem corusco fulmine

Jupiter percussam diffiderat medio in nigro ponto.

[Ibi huic alii quidem omnes perierunt strenui socii,

ipsum vero huc ventusque ferens et fluctus appulit.]

135

Hunc quidem ego amice-excipiebam et nutriebam, ac dicebam

me facturam immortalem, et senii-expertem per-dies omnes.

Verum quandoquidem nequaquam est Jovis mentem ægidem-tenentis

nec prætergredi alium deum, neque irritam-facere;

valeat, si eum ille impellit et ire jubet

140

pontum per infructuosum: dimittam vero ipsum nusquam ego.

Non enim mihi adsunt naves remigio-instructæ et socii,

qui ipsum deducant super lata dorsa maris.

At ei lubens consulam, neque celabo,

quomodo plane incolumis suam in-patriam perveniat.

145

Hanc autem rursus allocutus-est internuntius Argicida:

sic nunc dimitte, Jovisque respice iram,

ne-forte tibi in-posterum iratus succensuerit.

Sic igitur locutus abiit fortis Argicida:

ipsa vero ad Ulyssem magnanimum, veneranda Nympha,

150

ibat, postquam Jovis audierat mandata.

Illum autem in litore invenit sedentem: neque unquam oculi

a-lacrimis siccabantur; consumebaturque ei dulcis ætas

ob-reditum lugenti, quoniam non-amplius placebat Nympha.

At sane nocte quidem dormiebat etiam necessitate

155

in specubus cavis, nolens apud volentem:

die vero in petris et litoribus sedens,

[lacrimis et gemitibus et doloribus animum scindens,]

pontum in infructuosum[TR1] prospiciebat, lacrimas stillans.

Prope autem astans eum allocuta-est nobilissima dearum:

160

Infelix, ne mihi amplius hic lugeas, neu tibi ætas

consumatur; jam enim te perquam lubens dimittam.

Verum age, lignis longis abscissis, compinge-tibi ære

latam ratem: ac tabulata fige in ea

alte, ut te ferat super obscurum pontum.

165

Atque ego panem et aquam, et vinum rubrum

imponam animo-gratum, quæ tibi famem[TR2] arceant:

vestesque induam; mittamque tibi ventum a-tergo,

ut plane incolumis tuam in-patriam terram pervenias,

si modo dii voluerint, qui cœlum latum habitant,

170

qui me potiores sunt in-cognoscendoque judicandoque.

Sic ait: cohorruit autem audens divinus Ulysses,

et ipsam compellans verbis alatis allocutus est:

Aliud quid jam tu, dea, in-hoc moliris, neutiquam dimissionem:

quæ me jubes rate trajicere ingentem voraginem maris,

175

horrendamque difficilemque; quam neque naves æquales

veloces trajiciunt, gaudentes Jovis vento-secundo.

Neque ego, invita te, ratem conscenderim,

nisi mihi sustinueris, dea, magnum jusjurandum jurare,

nullum mihi ipsum damnum malum structuram te aliud.

180

Sic ait; risit vero Calypo, nobilissima dearum,

manuque ipsum demulsit, verbumque dixit et elocuta-est:

Profecto improbus es, et non incallida sciens;

qualem jam hunc sermonem induxisti-in-animum proloqui.

Sciat nunc hoc Terra et Cœlum latum superne,

185

et delabens Stygis aqua: quod quidem maximum

jusjurandum gravissimumque est beatis diis:

non ullum tibi ipsi damnum malum me structuram aliud.

Sed ea quidem cogito, et suadebo, quæcunque mihi quidem

ipsi suaderem, si-quando me necessitas tanta incesseret.

190

Etenim mihi mens est æqua, neque mihi ipsi

animus in præcordiis ferreus, sed misericors.

Sic igitur locuta, præivit augustissima dearum

celeriter; ille vero deinde post vestigia ibat deæ.

Pervenerunt autem ad-speluncam cavam, dea atque vir:

195

et ille quidem ibi resedit in solio, unde surrexerat

Mercurius: Nympha vero apposuit ei omnem cibum,

ad-edendum et bibendum, qualia mortales viri edunt.

Ipsa vero e-regione sedit Ulyssis divini;

ipsique ambrosiam ancillæ et nectar apposuerunt.

200

Hi vero ad cibos paratos appositos manus extendebant.

Ac postquam saturati-sunt cibo et potu,

inter-eos inde sermones exorsa-est Calypso, nobilissima dearum:

Generosissime Laertiade, sollers Ulysse,

siccine vero domum caram in patriam terram

205

protinus nunc vis proficisci? tu autem vale nihilominus.

Siquidem scires tua mente, quantos tibi fatale est

dolores implere, priusquam in-patriam terram pervenias,

certe hic manens apud me hanc domum custodires,

immortalisque esses, quantumvis cupidus sis videndi

210

tuam uxorem, cujus usque desiderio-teneris dies omnes.

Nequaquam certe illa inferiorem me-profiteor esse,

nec corpore, neque habitu: quandoquidem minime decet

mortales cum-immortalibus corpore et forma contendere.

Hanc autem respondens allocutus-est ingeniosus Ulysses:

215

veneranda dea, ne mihi ob-hoc succenseas; scio etiam ipse

omnia omnino, quod te prudens Penelope

forma deterior est, et magnitudine, coram aspectu:

illa enim mortalis est, tu vero immortalis et senii-expers.

Sed etiam sic volo, et desidero diebus omnibus,

220

domumque redire, et reditus diem videre.

Si quis autem me pessumdet deorum in nigro ponto,

patiar, in pectore habens sustinentem-ærumnarum animum:

jam enim valde multa passus-sum, et multa pertuli

fluctibus et bello: post illa et hoc quoque fiat.

225

Sic dixit; sol vero occidit et tenebræ supervenerunt:

profecto autem hi in-secessu speluncæ cavæ

oblectabantur amore, prope invicem manentes.

Quando autem mane-genita apparuit roseis-digitis Aurora,

continuo quidem lænamque tunicamque induit Ulysses:

230

ipsa vero candidam stolam magnam induit Nympha,

tenuem et venustam, et zonam circumposuit lumbis

pulcram, auream: capitique imposuit calyptram:

et tum Ulyssi magnanimo parabat dimissionem.

Dedit quidem ei securim magnam, habilem in manibus,

235

æream, utrinque acutam: atque in ipsa erat

manubrium perpulcrum, oleaginum, bene adaptatum:

dedit vero deinde asciam perpolitam; duxque-erat viæ

insulæ ad extremam-oram, ubi arbores proceræ creverant,

alnusque, populusque, abiesque erat in-cœlum-pertingens,

240

aridæ dudum, valde-siccæ, quæ ei natarent leviter.

Ac postquam ostenderat, ubi arbores proceræ creverint,

ipsa quidem rediit ad domum, Calypso, nobilissima dearum.

At ille cædebat ligna; celeriterque ei perficiebatur opus.

Vigini autem dejecit arbores omnes, dolavitque inde ære,

245

lævigavitque scite, et ad normam direxit.

Interea autem attulit terebras Calypso, nobilissima dearum:

terebravit vero ille omnia, et composuit inter-se;

clavis autem eam (ratem) et compagibus coagmentavit.

Quantum aliquis fundum navis tornaverit vir

250

onerariæ latæ, bene sciens fabrilis-artis,

in tantum latam ratem fecit Ulysses.

Tabulata vero erigens, coaptans densis trabibus,

faciebat; sed longis asseribus perstruebat.

In ea autem malum fecit, et antennam congruentem ei:

255

prætereaque gubernaculum fecit, ut dirigeret.

Communivit quoque ipsam cratibus undique vimineis,

fluctuum propugnaculum ut-essent; multamque ingessit materiam.

Interea vero lintea attulit Calypso, nobilissima dearum,

ad-vela conficienda; ille autem scite confecit et hæc.

260

Illigavit autem funesque rudentesque, pedesque in ea,

vectibusque deinde eam deduxit in mare divinum.

Quartus dies erat, et ei perfecta-erant omnia:

ac quinto dimisit eum ab insula divina Calypso,

vestibusque indutum odoratis, et lavatum.

265

Imposuit autem ei utrem dea nigri vini,

alterum, alterum vero aquæ magnum; atque etiam viatica

in-pera; imposuitque ei obsonia animo-grata multa:

ventum autem immisit innocuumque placidumque.

Lætus vero vento-secundo extendit vela divinus Ulysses.

270

Atque is gubernaculo dirigebat artificiose,

sedens: neque ei somnus palpebris incidebat,

Pleiadasque contemplanti, et sero occidentem Booten,

Ursamque, quam et Currum vulgari-appellatione vocant,

quæ ibidem-usque vertitur, atque Orionem observat:

275

sola vero expers est lotionum Oceani.

Hanc etenim eum jussit Calypso, nobilissima dearum,

ponto-navigare ad sinistram manum habentem.

Septemdecim vero navigabat dies in-mari-iter-faciens,

decima octava autem apparuerunt montes umbrosi

280

terræ Phæacum, qua proximum erat illi:

apparebat autem, veluti scutum in obscuro ponto.

Hunc vero ex Æthiopibus reversus potens Neptunus

procul e Solymorum montibus conspexit; visus-est enim ei

in-ponto navigans; ille vero iratus-est in-animo magis:

285

quassansque caput ad suum dixit animum:

Dii boni! profecto jam statuerunt dii aliter

de Ulysse, me apud Æthiopas absente:

et jam Phæacum terræ prope est, ubi ei fatale

effugere magnam metam ærumnarum, quæ ipsum occupant:

290

sed adhuc quidem eum puto abunde miseriarum subiturum.

Sic fatus collegit nubes, turbavitque pontum,

manibus tridente sumto; omnesque concitavit procellas

omnigenorum ventorum; ac nubibus operuit

terram simul et pontum; ingruit autem a-cœlo nox.

295

Una vero Eurusque Notusque ruit, Zephyrusque vehemens,

et Boreas serenus, magnum fluctum provolvens.

Et tunc Ulyssis soluta-sunt genua et carum cor:

ingemiscensque inde dixit ad suum magnum animum.

Heu me miserum, quid mihi in-futurum erit?

300

Vereor, ne jam omnia dea vera dixerit:

quæ me dicebat in mari, priusquam in-patriam terram pervenerim,

dolores impleturum-esse; ea jam nunc omnia perficiuntur.

Qualibus nubibus circumtegit cœlum latum

Jupiter, turbavitque mare; ingruunt vero procellæ

305

omnigenorum ventorum. Nunc mihi certum est grave exitium.[TR3]

Ter-beati Danai et quater, qui tunc perierunt

Troja in lata, Atridis gratificantes.

Utinam ego mortuus fuissem, et fatum obiissem,

die illo, quando mihi plurimi æratas hastas

310

Trojani injecerunt circa Peliden mortuum.

Tum sortitus-essem parentalia, et meam gloriam celebrassent Achivi:

nunc vero me misera morte decretum-est perire.

Sic igitur ipsum locutum pepulit magnus fluctus a vertice,

horrendum irruens, et ratem circumrotavit.

315

Longe vero a rate ipse excidit; clavum autem

e manibus dimisit; medium vero ei malum fregit

horrenda commixtorum ventorum irruens procella.

Longe autem velum et antenna inciderunt ponto.

Ipsum vero sub-aqua detinuit fluctus longo tempore; nec potuit

320

cito admodum emergere, magni sub fluctus impetu.

Vestes enim eum gravabant, quas illi dederat divina Calypso.

Sero vero tandem emersit, et ore evomuit salsuginem

amaram, quæ ei multa a capite defluebat.

Sed ne sic quidem ratis oblitus-est, tametsi afflictus,

325

sed impetu-facto in fluctibus, apprehendit eam:

in medio autem consedit, finem mortis evitans.

Hanc autem ferebat magnus flucuts secundum cursum-aquarum huc et illuc.

Ut vero quum autumnalis Boreas fert spinas

per campum, densæ autem inter se cohærent:

330

sic illam per mare venti ferebant huc atque illuc:

interdum quidem Notus Boreæ objectavit ferendum,

interdum vero rursus Eurus Zephyro cessit persequendam.

Hunc autem vidit Cadmi filia, pulcros-talos habens Ino,

Leucothea, quæ ante quidem erat mortalis loquens;

335

nunc vero maris in æquoribus deorum sortita-erat honorem.

Hæc Ulyssem miserata-est vagantem, dolores habentem:

[mergo vero assimilata, volatu emersit e-gurgite,]

seditque in rate multis-vinculis-compacta, dixitque verba:

Infelix, quid tibi sic Neptunus, terræ concussor,

340

iratus-est vehementer, quod tibi mala multa struat?

nequaquam quidem te perdet, valde licet cupiens.

Sed omnino sic fac; videris autem mihi non desipere:

vestes has exue-et ratem ventis ferendam

relinque; at manibus natans quære reditum

345

ad-terram Phæacum, ubi tibi fatale est effugere.

Accipe autem hanc vittam, et sub pectore extendas

immortalem: haud tibi ne-quid-patiaris timendum, nec, ne-pereas.

At postquam manibus contigeris litus,

rursus exuens projice in nigrum pontum,

350

longe a continente, ipse autem seorsum te-avertas.

Sic igitur locuta dea vittam ei dedit:

ipsa vero rursus pontum ingressa-est fluctuantem,

mergo assimilata: niger vero ipsam fluctus obtexit.

Ac deliberavit audens divinus Ulysses,

355

ingemiscensque inde dixit ad suum magnum animum:

Heu mihi, ne-quis mihi struat dolum iterum alius

immortalium, quando me a-rate discedere jubet!

Sed omnino nondum parebo; quoniam procul oculis

terram ego vidi, ubi mihi dixit effugium esse.

360

Sed omnino sic faciam, videturque mihi hoc esse optimum:

quamdiu quidem ligna in compagibus cohæserint,

tamdiu hic manebo et sustinebo dolores patiens:

at posteaquam mihi ratem fluctus discusserit,

natabo; quandoquidem nihil adest prospectu melius.

365

Dum ille hæc cogitabat in mente et in animo,

immisit magnum fluctum Neptunus terræ-concussor,

horrendumque, gravemque, excelsum: impulit autem ipsum.

Ut vero quum ventus vehementer-spirans palearum acervum dissipat

aridarum, quas quidem dispergit alias alio:

370

sic ipsius tabulata longa dispersit: verum Ulysses

in unum lignum conscenderat, desultorium ut equum impellens;

vestes vero exuit, quas ei dederat divina Calypso;

statimque vittam sub pectore extendit:

ipse autem pronus in-mare cecidit, manibus extensis,

375

natare paratus; vidit vero potens-rex Neptunus,

quassansque caput ad suum locutus-est animum:

Sic nunc mala plurima passus erra per mare,

donec hominibus Jovis-alumnis miscearis:

sed neque sic te spero parvi-pensurum malum.

380

Sic igitur locutus, impulit pulcris-jubis equos;

pervenitque ad Ægas, ubi ei inclytæ ædes sunt.

Ac Minerva, filia Jovis, aliud excogitavit:

nempe ceterorum ventorum obstruxit vias

et quiescere jussit, et consopitos-esse omnes;[TR4]

385

incitavit autem velocem Boream, fluctusque præfregit,

donec ille Phæacibus remigii-studiosis misceretur,

generosus Ulysses, mortem et fatum elapsus.

Hic duas noctes, duosque dies in fluctu denso

errabat: sæpe vero ei cor præsagiebat mortem.

390

Sed quando jam tertiam diem comis-pulcris fecit Aurora,

tum deinde ventus quidem quievit, atque serenitas

erat tranquilla; ipse vero inde prope conspexit terram,

acute admodum prospiciens, magno a fluctu levatus.

Ut autem quum grata vita filiis apparet

395

patris, qui in morbo decumbit ingentes dolores patiens,

diu contabescens, infestus autem ei ingruerat deus;

grate vero inde hunc dii a-malo liberarunt:

sic Ulyssi grate apparuit terra et silva.

Natabat vero, nitens pedibus continentem ut-conscenderet:

400

sed quum tantum abesset, quantum exauditur vociferatus,

tum vero sonitum audivit ad scopulos maris.

Murmurabat enim magnus fluctus, ad aridam continentis

horrendum eructans; obducta vero erant omnia maris aspergine.

Non enim erant portus, navium capaces, neque accessus;

405

sed litora projecta erant, scopulique, saxaque;

et tunc Ulyssi soluta-sunt genua et carum cor;

ingemiscensque inde dixit ad suum magnum animum:

Heu mihi, postquam terram insperatam dedit videre

Jupiter, et jam has undas sulcatas penetravi,

410

egressus nusquam apparet e-mari cano foras:

extra enim stant saxa acuta, circumque fluctus

fremit impetuosus, lævisque se-attollit petra,

prope autem profundum mare: et nullo-modo licet pedibus

consistere ambobus, et effugere malum:

415

ne-forte me egredientem jactet lapidosam ad petram

fluctus magnus abripiens; vanus vero mihi erit conatus.

Sin vero adhuc ulterius præternatabo, sicubi inveniam

litora obliqua, portusque maris,

vereor, ne me rursus abripiens procella

420

pontum in piscosum ferat, graviter gementem;

aut etiam mihi et cetum immittat magnum deus

ex mari, qualia multa nutrit inclyta Amphitrite:

novi enim, ut mihi infensus-sit inclytus Neptunus.

Dum ille hæc deliberabat inmente et in animo,

425

interea ipsum magnus æstus tulit asperum ad litus.

Ibi cutisque lacerata-, simulque ei ossa confracta-fuissent,

nisi in mentem ei hoc indidisset dea cæsiis-oculis Minerva:

ambabus vero manibus irruens prehendit petram,

cui adhærebat ingemiscens, donec magnus fluctus præteriisset.

430

Et hunc quidem sic effugit: refluus autem fluctus ipsum rursus

percussit irruens, longeque ipsum injecit ponto.

Sicut vero quum polypi, e-cubili extracti,

acetabulis multi calculi adhærescunt:

sic hujus ad saxa fortibus a manibus

435

cutis-partes direptæ-sunt: ipsum vero magnus fluctus obtexit.

Ibi jam infelix præter-fatum periisset Ulysses,

nisi prudentiam ei dedisset cæsiis-oculis Minerva.

E-fluctu ubi-emerserat, qua is eructatur ad-litus,

ibi præternatabat, in terram spectans, sicubi inveniret

440

litoraque obliqua, portusque maris.

Sed quando jam fluvii ad ostia pulcre-fluentis

pervenerat natans, ibi demum ei visus-est locus optimus,

lævis scopulorum, et receptus inerat a-vento;

agnovit autem profluentem, et supplicavit suo in animo:

445

Audi, rex, quisquis es; exoptatissimum autem ad-te venio

fugiens ex ponto Neptuni minas.

Venerabilis quidem est etiam immortalibus diis,

hominum quicunque venerit errans, quemadmodum ego nunc

ad-tuum fluentum, tuaque genua accedo, plurima passus.

450

Sed miserere, rex; supplicem vero tibi me profiteor esse.

Sic ait: ille vero continuo sedavit suum fluentum, continuitque fluctum;

et ante ei fecit tranquillitatem, ipsumque servavit

ad fluvii ostia: ille vero deinde ambo genua flexit,

manusque validas; mari enim afflictus-erat caro corde.

455

Tumebat vero corpore toto; mare autem manabat copiosum

per osque, naresque; ipse vero absque-anhelitu et -voce

jacebat viribus-defectus: defatigatio autem eum vehemens incessit.

Sed quando jam respiravit et in mente animus collectus-est,

tum vero vittam a se solvit deæ,

460

et ipsam in fluvium mari-se-miscentem immisit;

retro autem illam ferebat magnus fluctus per fluentum. Ilico vero Ino

suscepit eam manibus caris; ille autem ex fluvio secedens

junco incubuit, osculatusque est almam terram:

ingemiscens autem inde dixit ad suum magnum animum:

465

Heu mihi, quid patiar? quid mihi in-futurum etiam fiet?

Si quidem in fluvio gravem per noctem excubavero,

timeo, ne me simul frigusque malum et floridus ros

præ imbecillitate conficiant exspirantem animum:

aura vero ex fluvio frigida spirat ante auroram.

470

Si vero in clivum ascendens et umbrosam silvam,

arbustis in densis dormiero, si me sineret

frigus et lassitudo, jucundus autem mihi somnus obreperet:

vereor, ne feris captura et præda fiam.

Sic igitur ei deliberanti visum-est utilius esse:

475

profectusque-est ire in silvam; hanc autem prope aquam invenit

in conspicuo-loco; duo autem inde subiit arbusta,

ex uno-loco enata, hoc quidem oleastri, illud autem oleæ.

Hæc quidem nec ventorum perflat vis humidum spirantium,

neque unquam Sol lucidus radiis percutiebat,

480

neque imber penetrat penitus: sic sane densa

invicem creverunt alterum-alteri-intertextum; quæ Ulysses

subiit; statimque cubile congressit manibus caris

latum: foliorum enim erat lapsarum-copia satis magna,

quantum vel duos, vel tres viros tegeret

485

tempestate hiberna, etiamsi vel admodum ea sæviret.

Illa quidem conspecta gavisus-est audens divinus Ulysses:

in medio autem decubuit, copiamque superingessit foliorum.

Ut autem quum aliquis torrem in-cinere absconderit nigro,

agri in extremitate, cui non adsunt vicini alii,

490

semen ignis servans, ut ne qua aliunde incendat:

sic Ulysses foliis se-obtexit: huic autem Minerva

somnum in oculis fudit, ut is ipsum cessare-faceret citissime

a-difficili labore, caras palpebras obtegens.

1

Sic is quidem illic dormiebat, audens divinus Ulysses,

somno et labore oppressus: verum Minerva

ivit ad Phæacum virorum populumque urbemque;

qui olim quidem aliquando habitabant in spatiosa Hyperea,

5

prope Cyclopas, viros superbientes,

qui ipsos infestabant, viribusque potiores erant.

Inde excitos illos deduxit Nausithous deo-similis,

collocavitque in Scheria, procul ab-hominibus sollertibus;

ac murum circumduxit urbi, et ædificavit domos,

10

et templa fecit deorum, et divisit agros.

Sed hic quidem jam fato domitus, ad-Orcum descenderat:

Alcinous vero tunc imperabat, a-diis consilia doctus.

Hujus quidem ivit ad domum dea cæsiis-oculis Minerva,

reditum Ulyssi magnanimo moliens.

15

Profecta-est autem ire ad thalamum multa-arte-factum, in quo puella

cubabat, immortalibus habitu et forma similis,

Nausicaa, filia magnanimi Alcinoi;

juxta autem duæ ancillæ, a Gratiis pulcritudinem habentes,

ad-postem-forium utrinque; fores vero clausæ-erant splendidæ.

20

Illa vero venti veluti flatus accessit ad-cubile puellæ:

stetitque surpa caput, et ipsam sermone allocuta-est,

assimilans-se filiæ nautæ-celebris Dymantis,

quæ ei æqualis quidem erat, grataque animo;

huic se-quum-assimilasset, illam affata-est cæsiis oculis Minerva:

25

Nausicaa, quid te sic negligentem peperit mater?

vestes quidem tibi jacent neglectæ splendidæ;

tibi vero nuptiæ propinquæ sunt, ubi oportet pulcras quidem te ipsam

induere, alias autem illis præbere, qui te ducant.

Etenim ex his fama apud-homines oritur

30

bona; gaudent vero pater et veneranda mater.

At eamus loturæ cum aurora illucescente:

et te ego adjutrix una comitabor, ut celerrime

hæc instruas; quoniam non amplius diu virgo eris.

Jam enim te ambiunt optimi in populo

35

omnium Phæacum, ubi tibi clarum genus est et ipsi.

Verum age, hortare patrem inclytum sub auroram

mulos et currum ut-apparet, qui vehat

cingulaque, et peplos, et pallia splendida.

Et vero tibi sic ipsi multo honestius est, quam pedibus

40

ire; multum enim absunt labra ab-urbe.

Hæc quidem sic locuta abiit, cæsiis-oculis Minerva,

ad-Olympum, ubi aiunt deorum sedem firmam semper

esse: nec ventis concutitur, neque unquam imbre

rigatur, nec nix ingruit; sed omnino serenitas

45

panditur innubis, candidusque ambit splendor:

in quo delectantur beati dii diebus omnibus.

Eo abiit Minerva, postquam hæc suaserat puellæ.

Statim vero Aurora advenit in-pulcro-solio, quæ eam excitabat,

Nausicaam pulcro-peplo; continuoque ea admirata-est somnium.

50

Ivit autem per ædes, ut nuntiaret parentibus,

patri caro et matri: deprehenditque eos, intus dum-essent.

Illa quidem ad focum sedebat, cum ancillis mulieribus,

pensa versans marina-purpura-tincta: ipsum autem foras

egredientem convenit ad inclytos reges

55

in consilium, quo ipsum vocabant Phæaces nobiles.

Hæc autem valde prope stans carum patrem allocuta-est:

Pater care, non jam mihi apparaveris currum

excelsum, agilem-rotis, ut pulcras vestes agam

ad flumen, lotura, quæ mihi sorditata jacent?

60

Et vero te ipsum decet inter primores versantem

consilia consulere, puras in-corpore vestes habentem.

Quinque autem tibi cari filii in ædibus sunt,

duo in-matrimonio, tres autem cœlibes florentes:

hi vero semper volunt recens-lotas vestes habentes,

65

ad choream ire; hæc autem meæ menti omnia curæ-sunt.

Sic dixit: verebatur enim floridas nuptias nominare

patri caro; ille vero omnia intelligebat, et respondit sermone:

Nequaquam[TR2] tibi mulos invideo, filia, nec quicquam aliud.

Abi: ceterum tibi famuli apparabunt currum

70

altum, agilem rotis, sirpea instructum.

Sic locutus, servis præcepit; hi vero paruerunt.

Ii quidem foras currum agilem-rotis mulinum

instruebant, mulosque submiserunt, junxeruntque sub curru:

virgo autem e thalamo ferebat vestes pulcras;

75

et eas quidem deposuit bene-polito in curru;

mater vero in cista collocabat animo-gratum cibum,

varium, et obsonia imposuit, et vinum infudit

utre in caprino; (puella vero conscendit currum:)

dedit etiam aurea in ampulla humidum oleum,

80

ut ungeretur cum ancillis mulieribus.

Illa vero accepit scuticam et habenas pulcras,

percussitque, ut-inirent-cursum; strepitus autem erat mulorum;

hi vero impigre contendebant, ferebantque vestes, et ipsam,

non solam; una cum-ea etiam ancillæ proficiscebantur aliæ.

85

Hæ vero quum jam fluvii ad-alveum perpulcrum pervenere,

ubi quidem labra erant perennia, multaque aqua

pulcra profluebat, etiam admodum sordidata quæ-purget:

ibi illæ mulos quidem solverunt-a curru.

Et eos quidem egerunt fluvium propter vorticosum,

90

ut-carperent gramen dulce: ipsæ vero a curru

vestes manibus sumserunt, et inferebant in-nigram aquam:

constipabantque in scrobibus, celeriter certamen proferentes.

Sed postquam lavarantque, purgarantque sordes omnes,

ordine eas explicuerunt ad litus maris, ubi potissimum

95

lapillos ad litus abluebat mare.

Ipsæ porro lotæ, et unctæ pingui oleo,

prandium inde sumserunt ad ripas fluvii:

vestes autem solis manebant dum-siccarentur splendore.

Ac postquam cibo saturatæ-sunt ancillæque et ipsa,

100

pila hæc inde ludebant, capitum-redimiculis depositis:

illis vero Nausicaa pulcris-ulnis exordiebatur ludum.

Qualis autem Diana incedit per montem sagittis-gaudens,

aut per Taygetum arduum, aut Erymanthum,

oblectans-se apris, et velocibus cervis;

105

cum-illa autem simul Nymphæ, filiæ Jovis ægidem-tenentis,

agrestes ludunt; gaudet vero mente Latona;

omnes autem ipsa capite supereminet ac fronte,

facileque conspicua est, pulcræ vero omnes:

sic illa inter-ancillas excellebat virgo indomita.

110

Sed quum jam esset rursus domum reditura,

junctis mulis, plicatisque vestibus pulcris:

tunc iterum aliud excogitavit dea cæsiis-oculis Minerva,

ut Ulysses excitaretur, videretque pulcram-oculis puellam,

quæ ipsum Phæacum virorum ad urbem duceret.

115

Pilam deinde jecit in ancillam regina;

ab-ancilla quidem aberravit, profundum autem incidit in-vorticem:

illæ vero alte clamarunt. Atque experrectus-est divinus Ulysses,

sedensque cogitabat in mente et in animo:

Heu mihi, quorum demum hominum in terram deveni?

120

anne hi injurii sunt et feroces, nec justi?

an hospitales, et ipsis mens est deorum-reverens?

ut me puellarum circumvenit femineus clamor,

Nympharum, quæ habitant montium altos vertices,

et fontes fluviorum, et palustria-loca herbosa.

125

An jam alicubi homines sum prope vocales?

Verum age, ego ipse experiar ac videbo.

Sic locutus, arbustis egrediebatur divinus Ulysses:

ex densa autem silva ramum fregit manu robusta,

cum-foliis, ut tegeret circa corpus pudenda viri.

130

Profectus-est autem ire, veluti leo in-montibus-nutritus, robore confisus,

qui incedit complutus et ventos-passus; intus vero ei oculi

ardent: atque is boves invadit, aut oves,

aut agrestes cervas; jubet vero eum venter,

pecudes tentaturum, etiam in densam domum ire:

135

ita Ulysses puellis pulcras-comas-habentibus erat

congressurus, nudus licet esset: necessitas enim urgebat.

Horribilis vero ipsis apparuit, deturpatus salsugine:

diffugerunt autem, alio alia, per ripas prominentes:

sola vero Alcinoi filia mansit; ei enim Minerva

140

audaciam in mente posuit, et metum exemit e-membris.

Stetit vero contra, continens-se: at deliberabat Ulysses,

utrum genubus prehensis supplicaret pulcræ-oculis puellæ:

an sic ut erat verbis eminus-stans blandis

eam precaretur, si ostenderet urbem, et vestes daret.

145

Sic igitur ei deliberanti visum-est melius esse,

precari verbis eminus-stantem blandis,

ne ei genua prehendenti irasceretur mente puella.

Protinus blandum et sollertem dixit sermonem:

Supplex-oro te, regina; deane tu aliqua, an mortalis sis.

150

Si quidem aliqua dea es, eorum qui cœlum latum incolunt,

Dianæ te ego, Jovis filiæ magni,

formaque, staturaque, orisque-habitu, quam-proxime assimilo:

sin aliqua es ex-hominibus, qui super terram habitant,

ter-beati quidem tibi pater et veneranda mater,

155

ter-beati et fratres; valde, credo, ipsis animus

semper lætitia perfunditur, tui gratia,

videntibus te tale germen choream ingredientem.

Ille vero rursus in animo felicissimus præter ceteris,

quicunque te, sponsalibus-donis præponderans,, domum duxerit.

160

Nondum enim aliqua talem vidi mortalem oculis,

nec virum, nec mulierem; admiratio me tenet aspicientem.

In-Delo sane aliquando tale, Apollinis juxta aram,

palmæ recens germen succrescens vidi:

(profectus enim eram etiam illuc, multusque me sequebatur populus

165

in-ea profectione quæ demum erat mihi malum damnum futura:)

eodem autem ipso-modo et illud conspicatus, obstupui animo

diu; quandoquidem nunquam tale succrevit lignum e terra:

ita te mulier admirorque, obstupeoque, vereorque admodum

genua prehendere: gravis autem me dolor occupat.

170

Heri vigesimo effugi die nigrum pontum:

eousque vero me perpetuo fluctus ferebat, celeresque procellæ,

insula ab Ogygia: nunc tamen huc me conjecit deus,

ut adhuc fortasse et hic patiar malum. Non enim puto

cessaturum; sed adhuc multa dii efficient prius.

175

Verum,[TR3] regina, miserere: te enim mala multa passus

primam accessi; at ceterorum neminem novi

hominum qui hanc urbem et terram incolunt.

Urbem vero mihi ostende daque pannum circumjiciendum,

si quod forte involucrum pannorum habes, huc profecta.

180

Tibi vero dii tanta dent, quanta animo tuo concupiscis;

maritumque et familiam, et concordiam præbeant

bonam: non enim hoc quicquam præstantius et melius est,

quam quando concordes animis domum teneant

vir et uxor: tum oriuntur multi dolores malevolis,

185

gauda autem benevolis; maxime vero sentiunt ipsi.

Hunc autem rursus Nausicaa candidis-ulnis contra allocuta-est:

hospes: quandoquidem neque ignavo, nec stulto viro similis es:

Jupiter vero ipse distribuit felicitatem Olympius hominibus,

bonis atque malis prout voluerit, unicuique:

190

et ferre tibi istæc dedit, te autem oportet pati omnino:

nunc vero, quum ad nostramque urbem et terram venisti,

nec jam vestium indigebis, nec cujusquam alius rei,

quarum decet supplicem miserum compotem fieri.

Urbem autem tibi monstrabo, dicamque tibi nomen civium.

195

Phæaces quidem hanc urbem et terram habitant:

sum autem ego filia magnanimi Alcinoi;

ex-quo Phæacum pendet et imperium et potentia.

Dixit, et ancillis comas-pulcras-habentibus imperavit:

sistite-gradum mihi ancillæ: quo fugitis, virum conspicatæ?

200

an forte aliquem hostilium putatis esse virorum?

Non est ille vir vegetus homo, nec fere nascetur,

qui Phæacum virorum in terram veniat,

hostilia inferens; valde enim cari sunt hi immortalibus.

Habitamus autem seorsum, undoso in mari,

205

extremi, nec quisquam nobiscum mortalium commercium-habet alius.

Sed hic aliquis infelix errans huc venit,

quem nunc oportet curare: a Joven enim sunt omnes

hospitesque et egeni: donum autem ipsis exiguumque gratumque est.

Verum date, ancillæ, hospiti cibumque potumque,

210

et lavate eum in fluvio, ubi receptus est a-vento.

Sic dixit; illæ vero steterunt, et se-invicem hortatæ-sunt:

atque Ulyssem collocarunt in receptu, uti jusserat

Nausicaa, filia magnanimi Alcinoi;

atque ei palliumque tunicamque vestes apposuerunt:

215

dederunt porro ei aurea in ampulla liquidem oleum,

jusseruntque dein ipsum lavare-se fluvii in-fluento.

Ac tum ancillas allocutus-est divinus Ulysses:

Ancillæ, state ita eminus, dum ego ipse

salsuginem ab-humeris abluam, circumque oleo

220

ungam me: jam enim diu a corpore abest unctio.

Coram vero haud ego lavero; vereor enim

nudari, inter-puellas pulcris-comis versans.

Sic dixit; illæ vero secesserunt, narraruntque inde puellæ.

At ex flumine a-corpore abluebat divinus Ulysses

225

salsuginem, quæ ei terga et latos obtegebat humeros:

e capite autem eluebat maris sordes infructuosi.

Ac postquam usquequaque lavarat-se, et oleo unxerat,

vestesque induerat, quas ei præbebat virgo indomita:

illum quidem Minerva reddidit, Jove enata,

230

majoremque aspectu, et crassiorem: a capite vero

crispas demisit comas, hyacinthino flori similes.

Ut autem quum quis aurum circumfundit argento vir

sollers, quem Vulcanus docuerit et Pallas Minerva

artem omnigenam; pulcra vero is opera perficit:

235

sic in-hunc defudit gratiam in-capiteque et humeris.

Considebat deinde, seorsum profectus ad litus maris,

pulcritudine et gratia resplendens: admirabatur autem puella:

ac tunc ancillas pulcris-comis allocuta-est:

Audite me, ancillæ candidis-ulnis, ut aliquid dicam;

240

non omnibus invitis diis, qui Olympum tenent,

ad-Phæacas hic vir pervenit similes-diis.

Quippe antea quidem mihi indecorus videbatur esse,

nunc vero diis similis-est, qui cœlum latum habitant.

Utinam mihi talis maritus appellatus esset,

245

hic habitans, et ipsi placeret hic manere.

Verum date, ancillæ, hospiti cibumque potumque.

Sic dixit; illæ vero huic diligenter auscultarunt et paruerunt:

et subinde Ulyssi apposuerunt cibumque potumque.

Atque is bibebat et edebat, audens divinus Ulysses,

250

rapaciter; diu enim cibum non-gustaverat.

Sed Nausicaa candidis-ulnis aliud cogitavit;

vestes jam plicatas posuit pulcrum in currum,

junxitque mulos fortibus-ungulis, atque inscendit ipsa.

Adhortata-est autem Ulyssem, verbumque dixit, et elocuta-est:

255

Surge nunc jam, hospes, ad-urbem eamus, ut te deducam

patris mei in domum prudentis; ubi te puto

omnium Phæacum visurum-esse quotquot sunt optimi.

Sed omnino sic facito; videris vero mihi non desipere:

donec quidem per agros iverimus et culta hominum,

260

tamdiu cum ancillis post mulos et currum,

celeriter ito; ego autem viæ dux-ero.

At postquam ad-urbem ascenderimus: circa quam murus

altus, pulcer vero portus ab-utraque-parte urbis,

arctus autem introitus; naves vero per-viam utrinque-recurvæ

265

subductæ-sunt: omnibus enim nautis ibi statio est singulis.

Ibi porro et ipsis forum est pulcrum Neptunium circa templum,

vectitiis lapidibus profunde-immissis exstructum.

Ibi vero navium armamenta nigrarum curant,

rudentes, et spiras: et acuunt remos.

270

Non enim Phæacibus curæ-est arcus, nec pharetra,

sed mali, et remi navium, et naves æquales,

quibus læti canum trajiciunt mare.

Horum evito famam amaram, ne-quis a-tergo

me carpat: valde enim sunt insolentes per vulgus:

275

et fortasse quis sic dicat vilior obviam-factus:

Quis vero ille qui Nausicaam sequitur, pulcerque magnusque,

hospes? ubi illum nacta-est? maritus utique ei erit ipsi.

Aut aliquem forte vagatum excepit sua a navi

virorum longinquorum: quippe nulli prope sunt:

280

aut aliquis ei supplicanti multum-exoptatus deus advenit,

e-cœlo delapsus; habebit vero ipsum dies omnes.

Rectius fecit, si etiam ipsa quærens maritum invenit

aliunde: certe enim hos quidem spernit in populo

Phæacas, qui ipsam ambiunt multique et nobiles.

285

Sic dicent; mihi vero probra hæc essent.

Et vero alii succensuerim, quæcunque talia quidem fecerit,

quæ invitis caris patre et matre viventibus,

viris misceatur, priusquam palam nuptiæ advenerint.

Hospes, tu vero ita meum observa verbum, ut celerrime

290

deductione et reditu potiaris a patre meo.

Invenies pulcrum lucum Minervæ, prope viam,

ex-populis; ibi autem fons effluit, circà vero est pratum:

ibi vero patris mei est prædium, et florentes horti,

tantum ab urbe, quantum aliquis auditur clamans:

295

ibi desidens mane aliquamdiu, donec nos

ad-urbem accesserimus, et pervenerimus ad-ædes patris.

Ac postquam nos putaveris ad ædes pervenisse,

tunc Phæacum eas in urbem, ac require

ædes patris mei magnanimi Alcinoi.

300

Facile vero conspicuæ sunt, et vel puer duceret

infans: neque enim omnino similes illis sunt

ædes Phæacum, qualis domus Alcinoi

herois. Ac postquam te ædes occuluerint et aula,

celeriter valde ædes transi, donec perveneris

305

ad-matrem meam; illa autem sedet ad focum in ignis splendore,

pensa versans purpurea, mirabile visu,

columnæ acclinata; ancillæ ero illi sedent a-tergo.

Ibi autem patris mei solium acclinatum-est foco:

cui ille vinum-potat insidens, immortalis instar.

310

Hoc præterito matris ad genua manus

extende nostræ, ut reditus diem videas

gaudens cito, etiamsi valde procul hinc sis.

[Si tibi illa quidem bene cupierit in animo,

spes tibi deinde amicosque videndi, et perveniendi

315

ad domum pulcre-ædificatam, et tuam in patriam terra.]

Sic igitur locuta, percussit scutica splendida

mulos; hi vero celeriter reliquerunt fluvii fluenta:

ii autem bene currebant et bene alternabant pedes.

Illa autem sedulo aurigabatur, ita ut simul sequerentur pedibus

320

ancillæque Ulyssesque; mente (arte) vero impingebat scuticam.

Occidebatque sol, et illi inclytum ad-lucum pervenere

sacrum Minervæ, ubi proinde consedit divinus Ulysses.

Statim deinde supplicabat Jovis filiæ magni:

Audi me, ægidem-tenentis Jovis filia, indomita:

325

nunc tandem me exaudi, quoniam antea nunquam exaudisti

jactatum, quando me jactabat inclytus Neptunus.

Da me ad Phæacas gratum venire ac miserandum.

Sic dixit supplicans; eum autem audivit Pallas Minerva:

ipsi vero nondum apparebat palam; verebatur enim etiam

330

patruum; is autem vehementer irascebatur

divino Ulyssi, antequam is suam ad-terram perveniret.

1

Sic quidem ibi supplicabat audens divinus Ulysses;

puellam vero ad urbem ferebat robur mulorum.

Illa vero quando jam sui patris ad-inclytas ædes pervenerat,

stetit in vestibulo: fratres vero eam undique

5

circumstabant, immortalibus similes; qui a curru

mulos solverunt, vestemque portarunt intro.

Ipsa vero ad thalamum suum ibat; accendebat autem ei ignem

anus Apiræa, cubicularia Eurymedusa,

quam olim ex-Apira naves duxerunt utrinque-recurvæ:

10

Alcinoo autem eam munus elegerant, eo-quod omnibus

Phæacibus imperabat, deoque veluti populus ei auscultabat:

quæ enutrierat Nausicaam pulcris-ulnis in ædibus.

Hæc ei ignem accendebat, et intus cœnam adornabat.

Et tunc Ulysses surrexit ad-urbem iturus; ac Minerva

15

multam ei caliginem infudit, bene cupiens Ulyssi,

ne-quis Phæacum magnanimorum obviam-factus,

conviciareturque verbis, et interrogaret, quisnam esset.

Sed quum jam esset urbem ingressurus amœnam,

tum ei obviam-facta-est dea cæsiis-oculis Minerva,

20

virgini similis juvenculæ, urnam gestanti;

stetitque ante eum: interrogabat autem divinus Ulysses:

O filia, nonne me ad-domum viri deduxeris

Alcinoi, qui hosce inter homines imperat?

etenim ego hospes multa-passus huc veni,

25

procul e longinqua terra: quare neminem novi

hominum, qui hanc urbem et hæc opera inhabitant.

Hunc autem rursus allocuta-est dea cæsiis-oculis Minerva:

enimvero ego tibi, hospes pater, domum, quam me jubes,

monstrabo; quoniam mecum prope patrem eximium habitat.

30

Verum eas tacite sic; ego vero viam monstrabo:

neu quenquam hominum aspice, neu interroga.

Non enim hospites hi valde homines colunt,

nec amice-excipientes amplectuntur, qui aliunde venerit.

Navibus velocibus hi freti celeribus,

35

voraginem maris magnam trajiciunt; quippe ipsis hoc dedit Neptunus:

horum naves veloces veluti ala sive cogitatum.

Sic igitur locuta, præibat Pallas Minerva

celeriter: ille vero inde post vestigia ibat deæ.

Hunc autem Phæaces nautæ-inclyti non adverterunt

40

gradientem in urbe per ipsos. Non enim Minerva

sinebat pulcris-comis, potens dea, quæ ei caliginem

divinam offuderat, bene ei cupiens in animo.

Mirabatur autem Ulysses portus et naves æquales,

ipsorumque heroum fora, et mœnia longa,

45

sublimia, vallis munita, mirabile visu.

Sed quando jam regis ad-inclytas domos pervenerant,

inter-eos sermones exorsa-est dea cæsiis-oculis Minerva:

Hæc jam tibi, hospes pater, domus est quam me jubes

monstrare; invenies vero Jovis-alumnos reges

50

epulas epulantes: tu autem intro eas, neu quicquam animo

timeas: audax enim vir in omnibus potior

operibus est, etiam sicunde aliunde venerit.

Reginam quidem primo invenies in ædibus:

Arete vero nomen est inditum ei: ex parentibus autem

55

iisdem est, qui-quidem genuerunt Alcinoum regem.

Nausithoum quidem primum Neptunus terræ-concussor

genuit, et Peribœa, mulierum forma præstantissima,

minima-natu filia magnanimi Eurymedontis,

qui olim superbis Gigantibus imperabat:

60

verum hic quidem perdidit populum scelestum, periitque ipse.

Cum-illa vero Neptunus mixtus-est, et genuit filium

Nausithoum magnanimum, qui inter Phæacas imperabat:

Nausithous vero genuit Rhexenoremque, Alcinoumque.

Illum quidem, prole-mascula-carentem, interemit argenteo-arcu Apollo,

65

ducta-recens-uxore, in regia, unica sola filia relicta

Areta; hanc vero Alcinous duxit uxorem,

et ipsam honoravit, ut nulla super terra honoratur alia,

quotquot nunc mulieres sub viris domum habent.

Sic illa ex animo honoraturque, et est honorata

70

et a caris liberis, et ab ipso Alcinoo,

et civibus, qui ipsam veluti deam suspicientes,

excipiunt vocibus faustis, quum incedit per urbem.

Neque enim omnino mente et ipsa eget bona;

quibus quidem bene velit, his viris etiam lites solvit.

75

Si tibi illa quidem bene velit in animo,

spes tibi deinde amicosque videndi, et perveniendi

in domum excelsam, et tuam in patriam terram.

Sic igitur locuta, abiit cæsiis-oculis Minerva

pontum super infructuosum; reliquitque Scheriam amabilem:

80

venit autem ad Marathona, et latas-vias-habentes Athenas,

ingressaque-est Erechthei bene-munitam domum. At Ulysses

Alcinoi ad domos ibat inclytas: multa vero ei cor

agitabat stanti, priusquam æreum ad-limen venisset.

Instar enim solis splendor erat, aut lunæ,

85

domum per excelsam magnanimi Alcinoi.

Ærei etenim parietes ducti-erant hinc et illinc,

ad intimum-secessum a limine: circum autem corona ex cyano:

aureæ vero fores firmam domum intus claudebant:

argentei autem postes in æreo stabant limine,

90

argenteumque superliminare, aureus autem annulus.

Aurei porro utrinque et argentei canes erant,

quos Vulcanus fecerat peritis præcordiis,

domum ut-custodirent magnanimi Alcinoi,

immortales qui-sunt et senii-expertes per-dies omnes.

95

Intus vero solia circa parietem firmata-erant hinc et illinc,

ad intimum-secessum a limine usque: ibi pepli

tenues bene-texti instrati-erant, opera mulierum.

Hic autem Phæacum primates sedebant,

bibentes et edentes; perpetuo enim epulas habebant.

100

Aurei vero juvenes bene-structas super aras

stabant, ardentes faces in manibus tenentes,

illucentes noctu per domum convivis.

Quinquaginta porro ei ancillæ per domum mulieres;

aliæ quidem molunt in mola flavum frumentum;

105

aliæ vero telas texerunt et fusos versant

sedentes, mobiles qualia folia excelsæ populi:

textilibus autem a-linteis distillat humidum oleum.

Quantum Phæaces supra omnes periti sunt homines

navem celerem per pontum dirigendi, tantum etiam mulieres

110

telam texendi; supra-modum enim illis dedit Minerva

operaque scire perpulcra, et ingenium habere bonum.

Extra vero aulam magnus est hortus prope januas

quatuor-jugerum: circa autem eum septum ductum-est utrinque.

Ibi vero arbores proceræ creverant virentes,

115

piri, et mali-punicæ, et mali pulcro-fructu,

ficusque dulces, et oleæ virescentes.

Ex-his nunquam fructus perit, nec deficit

hieme, neque æstate, perennis; sed omnino semper

Zephyrus spirans, alia quidem crescere-facit, alia vero maturescere.

120

Pirus post pirum senescit, malumque post malum,

ac post uvam uva, ficusque post ficum.

Ibi porro ei fructuum-plena vinea fundata-est:

hujus alterum quidem apricum-solum plano in loco

siccatur sole; alias autem uvas vindemiant,

125

alias vero calcant; ante autem, uvæ immaturæ sunt,

florem emittentes, aliæ vero submaturescunt.

Ibi porro cultæ leguminum-areolæ ad extremum ordinem

omnigenæ consitæ-sunt, perenne florentes:

insunt autem duo fontes, alter quidem per hortum totum

130

dispergitur, alter vero ex-altera-parte sub aulæ limen fluit

ad domum excelsam, unde aquabantur cives.

Talia igitur in Alcinoi domo deorum erant splendida dona.

Ibi stans hæc admirabatur audens divinus Ulysses.

Ac postquam omnia suo admiratus-erat animo,

135

celeriter super limen ingressus-est intra domum.

Invenit autem Phæacum ductores atque principes

libantes poculis speculatori Argicidæ;

cui ultimo libabant, quando cogitabant de-lecto.

Verum ivit per domum audens divinus Ulysses,

140

multam caliginem habens, quam ei circumfuderat Minerva,

donec perveniret ad-Aretenque et Alcinoum regem.

Circumjecit autem Aretæ genubus manus Ulysses.

Et tum demum rursus dissipata-est divinitus-offusa nebula.

Illi vero muti facti-sunt per domum, virum conspicati:

145

admirabanturque intuentes: sed supplicabat Ulysses:

Arete, filia Rhexenoris paris-deo,

ad-tuum maritum, et ad-tua genua veni, multa passus,

et ad-hosce convivas; quibus dii feliciter dent

vivere, et liberis transmittat unusquisque

150

possessiones in ædibus, honoremque, quem populus dedit.

At mihi deductionem parate, in-patriam ut-perveniam

ocyus: quoniam diu procul ab-amicis ærumnas patior.

Sic fatus, resedit ad focum in cineribus,

juxta ignem; illi vero omnes obmutuerunt silentio.

155

Seroque tandem inter-eos-fatus-est senex heros Echeneus

qui sane Phæacum virorum maximus-natu erat,

et sermonibus præstabat, priscaque et multa sciens:

qui inter-eos benevolens concionatus-est et dixit:

Alcinoe, non sane tibi hoc honestius, nec convenit,

160

hospitem quidem humi sedere ad focum in cineribus:

hi vero tuum sermonem exspectantes continent-se.

Verum age jam hospitem in sede argenteis-clavis-distincta

colloca erectum: tu vero præcones jube

vinum infundere, ut et Jovi fulmine-gaudenti

165

libemus, qui supplices una venerandos comitatur:

cœnam vero hospiti proma det ex-intus reconditis.

Ac postquam hoc audivit sacra vis Alcinoi,

manu prehensam Ulyssem prudentem, versutum,

erexit a foco, et in sedem collocavit splendidam,

170

filio surgere-jusso, virtutis-amante Laodamante,

qui ei proximus sedebat; maxime autem ipse eum diligebat.

Aquam vero ancilla gutturnio infudit ferens

pulcro, aureo, super argenteum lebetem,

ad-lavandum; juxtaque politam extendit mensam.

175

Panem vero venerabilis proma apposuit ferens,

fercula multa apponens, largiens de-præsentibus.

Atque ille bibebat et edebat, audens divinus Ulysses:

et tum præconem allocuta-est vis Alcinoi:

Pontonoe, cratere mixto vinum distribue

180

omnibus per domum; ut et Jovi fulmine-gaudenti

libemus, qui supplices una venerandos comitatur.

Sic dixit; Pontonous autem dulce vinum miscebat;

distribuitque omnibus, auspicatus poculis.

Ac postquam libarantque biberantque, quantum volebat animus,

185

illis dein Alcinous concionatus-est et dixit:

Audite, Phæacum ductores atque principes,

ut dicam quæ me animus in pectoribus jubet.

Nunc quidem epulati cubetis domum profecti:

mane vero senibus pluribus advocatis,

190

hospitem in ædibus hospitaliter-excipiemus, ac diis

faciemus sacra pulrca: deinde autem et de deductione

cogitabimus, ut hic hospes sine labore et molestia

deductione sub nostra suam in-patriam terram perveniat,

gaudens, celeriter, etiam si valde procul sit:

195

neu quod interea malum et damnum patiatur,

antequam ipse suæ terræ appellat: ibi vero deinde

patietur quæcunque ei Fatum Parcæque graves

nascenti neverunt filo, quando ipsum peperit mater.

Sin autem quis immortalium utique de cœlo venit,

200

aliud quippiam hoc deinceps dii moliuntur.

Semper enim pridem certe dii apparent manifesti

nobis, quando facimus inclytas hecatombas;

convivanturque apud nos sedentes, ubi quidem nos.

Si vero quis et solus profectus occurrerit viator,

205

nequaquam hoc occultant; quoniam ipsos prope sumus,

quemadmodum Cyclopesque et feroces gentes Gigantum.

Hunc autem respondens allocutus-est ingeniosus Ulysses:

Alcinoe, aliud quid tibi curæ-sit in-animo; non enim ego

immortalibus similis-sum, qui cœlatum latum tenent,

210

non corpore, nec oris-habitu, sed mortalibus hominibus;

quoscunque vos nostis maxime subeuntes miseriam

hominum, hisce in doloribus æquipararer.

Et adhuc etiam plura ego mala narrarem,

quæ jam cuncta deorum voluntate pertuli.

215

Verum me quidem cœnare sinite, dolentem licet.

Non enim odiosum præter ventrem importunius aliud

est, qui jubet sui recordari necessitate,

etiam valde afflictum, et in animo dolores habentem.

Sic et ego dolores quidem habeo in-animo; hic vero omnino semper

220

edere jubet et bibere; et me omnium

oblivisci-facit, quæcunque passus-sum, et repleri postulat.

Vos autem festinate simul-cum aurora illucescente

ut me infaustum meam deducatis in-patriam,

quamvis multa passum; conspicatum me vel relinquat vita

225

possessionem meam, famulosque, et altam magnam domum.

Sic dixit: illi autem omnes approbabant, et hortabantur

deducere hunc hospitem, quoniam recte locutus-erat.

Ac postquam libarantque biberantque quantum volebat animus,

illi quidem decubituri iverunt domum unusquisque.

230

At in ædibus relinquebatur divinus Ulysses,

apud ipsum autem Areteque et Alcinous deo-par

sedebant: famulæ autem auferebant vasa convivii:

inter-eos vero Arete candidis-ulnis exordiebatur sermones:

agnovit enim pallium et tunicam, vestimenta videns

235

pulcra, quæ quidem ipsa fecerat, cum ancillis mulieribus;

et ipsum compellans alatis verbis allocuta-est:[TR1]

Hospes, hoc quidem te primum interrogabo ipsa:

quis et unde es hominum? quis tibi hæc vestimenta dedit?

an-non dicis, per mare errantem te huc venisse?

240

Hanc autem respondens affatus-est ingeniosus Ulysses:

difficile est, regina, penitus enarrare meas

ærumnas: quandoquidem mihi multas dederunt dii-cœlestes;

hoc vero tibi dicam, quod me interrogas et inquiris.

Ogygia quædam insula procul in mari jacet,

245

ubi quidem Atlantis filia, dolosa Calypso,

habitat pulcris-comis, potens dea: nec quisquam cum-ipsa

versatur, nec deorum, nec mortalium hominum.

Sed me infelicem ad-focum ejus duxit deus

solum, postquam mihi navem velocem candenti fulmine

250

Jupiter percussam diffiderat medio in nigro mari.

Ibi reliqui quidem omnes periere boni socii:

at ego, carina ulnis comprehensa navis utrinque-recurvæ,

novem-diebus ferebar: decima autem me nocte nigra

insulam ad Ogygiam appulerunt dii, ubi Calypso

255

habitat pulcris-comis, potens dea; quæ me susceptum

sedulo amice-tractabat, et alebat, et dicebat se

facturam immortalem et senii-expertem per-dies omnes:

sed meum nunquam animum in pectoribus flectebat.

Illic quidem septem-annos manebam perpetuo, vestes autem semper

260

lacrimis rigabam, quas mihi divinas dedit Calypso.

Sed quum jam octavus mihi revolutus annus venit,

tum demum me jussit hortans redire,

Jovis e jussu, sive etiam animus mutatus-est ipsius.

Misit vero me in rate multis-vinculis-juncta: multa autem dedit,

265

panem et vinum suave; et divinas vestes induit:

ventumque misit innocuumque placidumque.

Septem et decem autem navigabam dies per-mare-iter-faciens,

decima octava vero mihi apparuerunt montes umbrosi

terræ vestræ; lætatum vero est mihi carum cor,

270

infelici: certe enim eram adhuc conflictaturus ærumnis

multis, quas mihi immisit Neptunus terræ-concussor;

qui mihi incitatis ventis impedivit iter,

commovitque mare immensum; neque ullo-pacto me fluctus

sinebat in rate vehementer ingemiscentem vehi.

275

Hanc quidem deinde procella dispersit: atque ego

natans hanc voraginem emensus-sum, donec me terræ

vestræ appulit ferens ventusque et aqua.

Ibi me egredientem allisisset fluctus ad terram,

petras ad magnas jaciens et ingratum locum:

280

sed recedens natavi rursus, donec veni

ad fluvium, ubi demum mihi visus-est locus opportunissimus,

lævis petrarum; et receptus ibi-erat a-vento.

Excidi autem animum-collecturus: ac divina nox

supervenit: ego autem seorsum ab divinitus-fluente fluvio

285

egressus in arbustis dormivi: circumquaque vero folia

congessi: somnum autem deus immensum in me defudit.

Ibi quidem in foliis, caro afflictus corde,

dormiebam per-totam noctem, et ad auroram et meridiem;

occidebatque sol, et me dulcis somnus dereliquit.

290

Ancillas vero in litore tuæ vidi filiæ

ludentes: inter eas autem ipsa erat similis deabus.

Ei supplicavi: illa vero neutiquam a-mente aberrabat bona,

ut non sperares juniorem obviam-factum

acturum: semper etenim juniores desipiunt.

295

Quæ mihi cibum dedit affatim, et nigrum vinum,

et lavit in flumine, et mihi has vestes dedit.

Hæc tibi, tametsi afflictus, ex-vero enarravi.

Huic autem rursus Alcinous respondit, dixitque:

hospes, enimvero hoc quidem decens non advertit

300

filia mea, quod te neutiquam cum ancillis mulieribus

duxit in nostram domum: tu vero illi primæ supplicaveras.

Hunca utem respondens affatus-est ingeniosus Ulysses:

heros, ne mihi ideo eximiam reprehende puellam:

ipsa enim me jussit cum ancillis subsequi;

305

sed ego nolui, timens reveritusque,

ne-qua et tibi animus irasceretur conspicato:

suspicaces etenim sumus in terra genera hominum.

Huic autem rursus Alcinous respondit, dixitque:

hospes, non mihi tale in præcordiis carum cor,

310

temere ut-irascar: potiora autem mihi sunt honesta omnia.

Utinam enim, Jupiterque pater, et Minerva et Apollo,

talis quum-sis qualis es, eaque sentiens quæ ego et ipse,

filiamque meam habere-velles, et meus gener vocari,

hic manens; domum autem ego et bona darem,

315

si modo volens maneres, invitum vero te nemo detinebit

Phæacum: ne hoc gratum Jovi patri sit.

Deductionem vero in hoc tempus ego constituam, ut bene scias,

crastinum; tum-diu autem tu quidem domitus somno

decumbes; illi vero remigabunt per-tranquillum, donec perveneris

320

in-patriam tuam, et domum, et sicubi tibi gratum sit,

etiam si valde multo longius absit quam-Eubœa:

eam quidem longissime aiunt abesse, qui eam viderunt

civium nostrorum, quando flavum Rhadamanthum

duxerunt, invisurum Tityum, Terræ filium:

325

atque illi quidem illuc venere, et absque labore perfecerunt

iter die eodem, et finierunt domum retro venientes.

Cognosces vero et ipse in mente, quam optimæ

naves meæ et juvenes ad-torquendum mare gubernaculo.

Sic dixit, gavisus-est autem audens divinus Ulysses:

330

precansque deinde ait, verbumque dixit et elocutus-est:

Jupiter pater, utinam, quæcunque dixit, perficeret omnia

Alcinous: cujus quidem per almam terram

immortalis gloria esset; ego autem in-patriam pervenirem.

Sic illi quidem talia ad se-invicem loquebantur.

335

Jussit autem Arete candidas-ulnas-habens ancillas

cubilia sub porticu ponere, et stragula pulcra

purpurea injicere, insternereque desuper tapetas,

lænasque imponere villosas, superne ut-indueretur.

Illæ vero iverunt ex ædibus, facem in manibus tenentes.

340

Ac postquam straverant densum lectum accelerantes,

hortabantur Ulyssem adstantes verbis:

Surge decubiturus, o hospes: paratus vero est tibi lectus.

Sic dixerunt: huic vero gratum visum-est dormire.

Sic is quidem ibi dormiebat, audens divinus Ulysses,

345

tornatis in lectis, sub porticu personante.

Alcinous vero decubuit in-penetrali domus excelsæ;

juxta vero uxor regina lectum paravit et cubile.

1

Quando vero mane-genita apparuit roseis-digitis Aurora,

surrexit e lecto sacra vis Alcinoi;

surrexit porro divinus urbium-eversor Ulysses.

Illis vero præibat sacra vis Alcinoi

5

Phæacum ad-concionem, quæ ipsis apud naves constituta-erat.

Ingressi autem considebant in politis lapidibus

prope invicem: sed per urbem obibat Pallas Minerva,

assimilans-se præconi prudentis Alcinoi,

reditum Ulyssi magnanimo meditans:

10

atque unicuique viro astans dixit verbum:

Huc age, Phæacum ductores et principes,

ad concionem ite, ut de-hospite audiatis,

qui recens Alcinoi prudentis venit domum,

ponto pererrato, corpore immortalibus similis.

15

Sic locuta, incitavit robur et animum uniuscujusque.

Cito vero implebantur hominibus foraque et sedilia

congregatis: multi vero admirati-sunt conspicati

filium Laertæ prudentem. In-eum vero Minerva

divinam defudit gratiam, in-caputque et humeros;

20

et ipsum proceriorem et crassiorem reddidit aspectu,

ut Phæacibus gratus omnibus fieret,

gravisque et venerabilis, et ut perficeret certamina

multa, quibus Phæaces experiebantur Ulyssem.

Ac postquam convenerant, unaque-congregati-erant,

25

inter-eos Alcinous concionatus-est et dixit:

Audite, Phæacum ductores atque principes,

ut dicam, quæ me animus in pectoribus jubet.

Hospes hic, nescio quis, errans venit meam domum,

sive ab orientalibus, sive occidentalibus hominibus;

30

deductionemque flagitat et precatur ratam esse.

Nos vero, ut antea quidem, maturemus deductionem.

Neque enim quisquam alius, quicunque meam domum pervenerit,

hic lugens diu manet propter deductionem.

Sed age, navem nigram deducamus in mare divinum

35

recentem: juvenes autem duo et quinquaginta

eligantur per populum, quicunque pridem sunt optimi.

Ligatis autem bene omnes ad transtra remis

exite: ac deinde subitum apparate convivium,

ad-nostram domum profecti; ego autem laute omnibus præbebo.

40

Juvenibus quidem hæc præcipio: at ceteri

sceptrigeri reges meam ad domum pulcram

veniatis, ut hospitem in ædibus amice-excipiamus;

neu quis recuset: advocate vero divinum cantorem,

Demodocum: huic etenim deus excellenter dedit cantum,

45

ut oblectet quandocumque animus eum impellit ad-canendum.

Sic igitur locutus præivit; ac simul sequebantur

sceptrigeri: præco autem arcessebat divinum cantorem.

Juvenes vero electi duo et quinquaginta

iverunt, ut præceperat Alcinous, ad litus maris infructuosi.

50

Ac postquam ad navem devenerant ac mare,

navem quidem ipsi nigram maris in-profundum deduxere:

imposueruntque malum, et vela navi nigræ,

aptarunque remos vinculis in coriaceis,

omnia rite; atque vela alba expanderunt.

55

Alte vero in humido ipsam stiterunt: ac postea

profecti-sunt ire Alcinoi prudentis ad magnam domum.

Implebantur autem porticusque, et septa, et domus viris.

[congregatis: multi vero erant juvenes ac senes.]

Illis vero Alcinous duodecim oves mactavit,

60

octoque albis-dentibus sues, duosque pedes-trahentes boves.

quos excoriarunt curaruntque pararuntque epulas gratas.

Præco autem prope venit, ducens amabilem cantorem:

quem eximie Musa dilexit, et dedit bonumque malumque:

oculis quidem privavit, dedit autem dulcem cantum.

65

Huic vero inde Pontonous posuit sedem argenteis-clavis-distinctam,

in-medio convivarum, columnæ longæ acclinans:

et e paxillo suspendit citharam argutam,

ipsius supra caput, et monuit, quomodo manibus prehendat,

præco; juxtaque ponebat canistrum, pulcramque mensam,

70

juxta etiam poculum vini, ut-biberet, quando animus juberet.

Illi vero ad cibos paratos appositos manus extenderunt.

Ac postquam potus et cibi desiderium exemerant,

Musa jam cantorem excitavit, ut-caneret laudes virorum,

e-cantione, cujus tunc utique gloria ad-cœlum latum pervenit.

75

contentionem Ulyssis ac Pelidæ Achillis,

ut quondam contenderunt, deorum in convivio celebri,

acribus verbis: rex autem virorum Agamemno

gaudebat animo, quum optimi Achivorum contenderent.

Sic enim ei vaticinans prædixerat Phœbus Apollo

80

Pytho in divina, quando supergressus-est lapideum limen

oraculum-petiturus: tunc enim devolvebatur mali principium

Trojanisque et Danais, Jovis magni propter consilia.

Hæc igitur cantor cantabat inclytus: at Ulysses

purpuream magnam vestem prehensam manibus robustis,

85

super caput traxit, obtexitque pulcram faciem:

verecundabatur enim Phæacas, sub superciliis lacrimas stillans.

Verum quando desierit canere divinus cantor,

lacrimis abstersis, a capite vestem demebat,

et poculo duplice sumto, libabat diis.

90

Sed quando rursus incipiebat, et hortabantur eum, ut caneret,

Phæacum optimates: quippe oblectabantur illius carminibus:

rursus Ulysses, capite obvoluto, flebat.

Ibi alios quidem omnes latebat lacrimas stillans,

Alcinous vero ipsum solus animadvertit et observavit,[TR1]

95

sedens prope ipsum; graviter autem suspirantem audivit.

Continuo vero inter-Phæacas remigii-studiosos loquebatur:

Audite, Phæacum ductores atque principes:

jam quidem convivio saturavimus animum æquo

citharaque, quæ convivio comes est lauto:

100

nunc vero exeamus, et certamina experiamur

omnia; ut hospes narret suis amicis,

domum reversus, quantum superemus alios

pugillatuque, luctaque, et saltu, atque cursu.

Sic igitur locutus, præivit; illi vero una secuti-sunt.

105

Atque e paxillo suspendit citharam argutam,

Demodocum vero prehendit manu, et eduxit ex ædibus

præco; præibat autem ei eandem viam, quam et alii

Phæacum optimates iverant, certamina admiraturi.

Profecti-sunt autem ire ad forum, simulque sequebatur multa turba,

110

innumeri; ac surgebant juvenes multique et fortes.

Surrexit quidem Acroneosque, et Ocyalus, et Elatreus,

Nauteusque, Prymneusque, et Anchialus, et Eretmeus,

Ponteusque, Proreusque, Thoon, Anabesineosque,

Amphialusque, filius Polynei Tectonidæ:

115

surrexit etiam Euryalus, homicidæ similis Marti,

Naubolidesque, qui optimus erat specieque corporeque

omnium Phæacum, post egregium Laodamantem:

surrexerunt porro tres filii eximii Alcinoi,

Laodamasque, Haliusque, et deo-par Clytoneus.

120

Hi vero primum quidem periculum-fecerunt pedibus.

Eis autem a carceribus extensus-erat cursus; ac simul omnes

celeriter volabant pulverem-excitantes per-campum.

Horum autem currendo longe optimus erat Clytoneus eximius:

quantumque in novali spatium est mularum-duarum,

125

tantum præcurrens ad-cives venit; illi vero relicti-sunt.

Alii autem luctæ molestæ periculum-fecerunt:

in hac vero Euryalus vicit omnes optimos.

Saltu autem Amphialus omnium eminentissimus erat:

disco rursus omnium præstantissimus erat Elatreus:

130

pugilatu denique Laodamas, eximius filius Alcinoi.

Ac postquam omnes oblectarant animum certaminibus,

inter-eos jam Laodamas locutus-est, filius Alcinoi:

Agite, amici, hospitem rogemus, si quod certamen

novitque et didicit: habitu-corporis quidem non malus est,

135

femoribusque, et cruribus, et ambabus manibus superne,

cerviceque firma, magnoque robore: nec vigore-juvenili

caret; at malis confractus-est multis.

Non enim equidem aliquid existimo pejus aliud esse mari

ad-hominem confringendum, etiam si valde fortis sit.

140

Huic autem rursus Euryalus respondit, dixitque:

Laodama, sane hoc verbum recte dixisti.

Ipse nunc eum provoca profectus, et admone sermone.

Ac postquam hoc audivit strenuus filius Alcinoi,

stetit in medium progressus, et Ulyssem allocutus-est:

145

Huc age etiam tu, hospes pater, periculum-fac certaminum,

si quod forte didicisti; par vero est, te scire certamina.

Non enim major gloria hominis, quoad fuerit,

quam quod pedibus strenue-agat et manibus suis.

Verum age, fac-periculum; pelle autem mœstitiam ab animo:

150

tibi vero profectio non-amplius diu aberit, sed tibi jam

navisque deducta-est, et parati sunt socii.

Hunc autem respondens affatus-est ingeniosus Ulysses:

Laodama, quid me hæc jubetis, lacessentes?

dolores mihi etiam magis in animo sunt quam certamina;

155

qui antea quidem valde multa passus-sum, et multa pertuli;

nunc vero in vestro consessu reditus indigens

sedeo, precans regemque omnemque populum.

Huic vero rursus Euryalus respondit, objurgavitque palam:

non enim te, hospes, perito viro assimilo

160

certaminum, qualia utique multa inter homines sunt;

sed illi, qui navem multis-transtris-instructam frequentans,

princeps nautarum, qui quidem negotiatores sunt,

onerisque memor, et inspector sit mercium,

lucrique rapto-acquisiti; neque athletæ similis-es.

165

Illum autem torve intuitus affatus-est ingeniosus Ulysses:

hospes, non honeste dixisti; protervo viro similis-es.

Ita non omnibus dii amabilia munera donant

hominibus, nec formam, nec ingenium, nec eloquentiam.

Alius etenim specie deterior est vir,

170

at deus formam verbis (eloquentia) ornat: alii vero in ipsum

oblectati spectant: hic autem secure loquitur

modestia cum suavi, eminetque-inter congregatos;

incedentemque eum per urbem, deum veluti, aspiciunt.

Alius vero rursus forma quidem similis immortalibus:

175

verum haud ei gratia circum-affunditur sermonibus.

Sic et tibi species quidem per decora, neque aliter

ne deus quidem fingeret; mente vero rudis es.

Irritasti mihi animum in præcordiis caris,

locutus non decenter: ego vero non ignarus sum certaminum,

180

ut tute fabularis, verum inter primos puto

fuisse me, donec juventa fretus-fui, manibusque meis.

Nunc vero teneor ærumna et doloribus: multa enim passus-sum,

virorumque bella, sævosque fluctus penetrans.

Sed etiam sic, mala multa passus, periculum-faciam certaminum;

185

mordax enim sermo tuus; impulisti autem me, locutus.

Dixit, et cum-ipsa veste impetu-facto prehendit discum

majorem et crassum, gravioremque non paulo quidem,

quam quali Phæaces ludebant inter-se.

Hunc utique circumrotatum misit valida e manu:

190

insonuit vero lapis; inclinaverunt autem se ad terram

Phæaces longis-remis-utentes, navigatione-celebres viri,

lapidis ab impetu: is vero supervolavit signa omnia (jactuum ceterorum),

rapide ruens a manu: posuit vero signa Minerva,

viro corpus assimilata; verbumque dixit, et elocuta-est:

195

Etiam cæcus tibi, hospes, distinxerit signum

palpando; quandoquidem neutiquam mixtum-est multitudini,

sed est longe primum: tu vero confide hoc quidem in-certamine:

nullus Phæacum ad-hoc perveniet nec transmittet.

Sic dixit, lætatus-est vero audens divinus Ulysses,

200

gaudens quod socium benignum videret in circo.

Et tunc levius allocutus-est Phæacas:

Hunc nunc assequimini, juvenes; brevi autem denuo alium

me missurum-esse aut tantum puto, aut adhuc longius.

E-ceteris vero, quemcunque cor animusque jubet;

205

huc age, periculum-faciat, quoniam me irritastis valde,

aut pugilatu, aut lucta, aut etiam cursu, nihil recuso,

ex-omnibus Phæacibus, præter ipsum Laodamantem.

Hospes enim mihi ille est; quis cum-amico-excipiente pugnaverit?

insipiens vero ille et nullius-pretii est vir,

210

quicunque cum-hospite contentionem proferat certaminum,

populo in alieno; sui vero ipsius omnia clauda-reddit.

Ceterorum autem haudquaquam ullum rejicio, nec despicio;

sed volo cognoscere et periculum-facere palam.

In-omnibus enim non ignavus sum, inter homines quotquot certamina sunt.

215

Bene quidem arcum novi perpolitum tractare:

primus virum contingerem, sagitta-missa in turba

virorum infestorum: etiam si valde multi socii

juxta astarent, et sagittas-mitterent in-viros.

Solus vero me Philoctetes vincebat arcu,

220

populo in Trojanorum, quando arcum-tendebamus Achivi;

ceteris vero me aio longe præstantiorem esse,

quotquot nunc mortales sunt in terra panem edentes.

Cum-viris autem priscis contendere nolo,

neque cum-Hercule, neque cum-Euryto Œchaliensi;

225

qui etiam cum-immortalibus contendebant de arcuum-peritia:

ideo etiam subito mortuus-est magnus Eurytus, neque ad senectutem

pervenit in ædibus; iratus enim eum Apollo

occidit, quia ipsum provocarat ad-arcum-tendendum.

Hasta vero jaculor, quantum non alius quisquam sagitta.

230

Solis timeo pedibus, ne quis me superet

Phæacum: nimis enim improbe domitus-sum

fluctibus in multis; quoniam non commeatus apud navim

erat perpetuus; ideo mihi cara membra soluta-sunt.

Sic dixit; illi vero omnes obmutuerunt silentio:

235

Alcinous autem ipsum solus respondens allocutus-est:

Hospes, quandoquidem non ingrata inter nos hæc concionaris,

sed vis virtutem tuam ostendere, quæ te comitatur,

iratus, quod te hic vir in certamine astans

objurgavit; ut tuam virtutem mortalis nullis vituperaret,

240

quicunque norit sua mente idonea loqui:

verum age, nunc meum intellige sermonem, ut etiam alii

dicas heroum, quando tuis in ædibus

epuleris apud tuamque uxorem et tuos liberos,

nostræ virtutis recordatus, qualia etiam nobis

245

Jupiter opera præbuit perpetuo jam-inde a-majoribus.

Non enim pugiles sumus inclyti, nec luctatores,

sed pedibus celeriter currimus, et navibus optimi sumus:

semper autem nobis conviviumque gratum, citharaque, chorique,

vestesque mutatoriæ, lavacraque calida, et cubilia.

250

Verum age, Phæacum saltatores, quotquot optimi,

ludite; ut hospes dicat suis amicis,

domum reversus, quantum superemus alios

rei-nauticæ-peritia, et pedibus, et saltatione, et cantu.

Demodoco vero aliquis statim profectus citharam argutam

255

afferat, quæ alicui jacet in nostris ædibus.

Sic dixit Alcinous deo-similis: surrexit autem præco,

allaturus citharam cavam e domo regis.

Moderatores autem ludorum lecti novem omnes surrexere,

publici, qui in certaminibus ordinabant singula:

260

complanarunt autem aream, pulcrumque dilatarunt circum.

Præco vero prope venit, ferens citharam argutam

Demodoco; is autem deinde ivit in medium: circum vero juvenes

primum-pubescentes stabant, periti saltationis:

quatiebant vero circum divinum pedibus: at Ulysses

265

micationes admirabatur pedum, stupescebatque animo.

Sed ille (Demodocus) chitharam pulsans orsus-est pulcre canere,

de Martis amore pulcraque-corona-cinctæ Veneris,

ut primum coierint in Vulcani ædibus

clam: plurima autem dedit, lectumque dedecoravit et cubile

270

Vulcani regis: statim vero illi nuntius venit.

Sol, qui ipsos observavit sese-miscentes amore.

Vulcanus autem, simulac tristem stermonem audiverat,

profectus-est ire in officinam, mala animo intimo-moliens:

imposuitque incudis-stipiti magnam incudem, cudebatque vincula

275

infragilia, insolubilia, ut firmiter illic manerent.

Ac postquam struxerat dolum, iratus Marti,

profectus-est ire in thalamum, ubi ei cara cubilia strata-erant:[TR2]

circumfudit autem lecti fulcris vincula circulo undique:

multa autem et desuper e-fastigio effusa-erant,

280

tanquam araneæ-fila tenuia, quæ nemo ne cerneret quidem,

nec deorum beatorum: perquam enim dolosa facta-erant.

Ac postquam omnem dolum circa lectum fuderat,

simulavit-se ire in Lemnum, pulcre-ædificatum oppidum,

quæ illi terrarum multo carissima est omnium.

285

Nec cæcam-speculationem habebat aureis-frenis-utens Mars,

ut vidit Vulcanum inclytum-artificem seorsum profectum;

profectus-est autem ire ad domum inclyti Vulcani,

cupiens amoris pulcra-corona-redimitæ Veneris.

Hæc vero recens a patre præpotente Saturnio

290

veniens jam desidebat: ille autem intra domum ivit,

inque manu ei hæsit, verbumque dixit, et elocutus-est:

Huc-age, cara, ad-lectum convertamur decumbentes.

Non enim amplius Vulcanus inter-nos est, sed puto jam

abiit in Lemnum, ad Sintias barbara-lingua.

295

Sic dixit: illi autem gratum vistum-est cubare.

Hi vero lectum ingressi concumbebant; sed vincula

fabrefacta circumfundebantur prudentis Vulcani;

neque ullum movere erat membrorum, neque attollere.

Et tum demum agnoscebant, quod non-amplius effugium erat.

300

Prope autem eis venit inclytus Vulcanus,

iterum reversus, antequam ad-Lemni terram venisset;

Sol enim ei speculationem habebat, narravitque rem.

[Profectusque-est ire ad domum, caro afflictus corde.]

Stetit autem in vestibulo, iraque ipsum sæva cepit:

305

horrendumque clamavit, ut-audiretur omnibus diis:

Jupiter pater, atque alii beati dii sempiterni,

venite, ut opera ridicula et non tolerabilia videatis:

ut me, claudus quum-sim, Jovis filia Venus

semper ignominia-afficit, amatque perniciosum Martem:

310

eo-quod ille quidem pulcerque et sanis-pedibus, at ego

imbecillis sum: ac neutiquam mihi in-causa alius est,

quam parentes duo; qui eam non genuisse debebant.

Sed videte, ubi illi dormiunt in amore,

meum lectum ingressi; ego vero aspiciens contristor.

315

Non quidem illos amplius puto, vel paululum, dormituros ita,

etiamsi valde amantes: cito non volent ambo

dormire: sed ipsos dolus et vinculum detinebit,

donec mihi prorsus omnia pater retribuat sponsalia,

quæcunque ei præbui impudentis gratia puellæ:

320

quoniam illi pulcra erat filia, at non animi-continens.

Sic dixit; ac congregati-sunt dii ad-ære-fundatam domum:

venit Neptunus terræ-concussor: venit utilium-auctor

Mercurius; venit etiam rex jaculator Apollo.

Feminæ vero deæ manebat præ-pudore domi singulæ.

325

Stabant autem in vestibulo dii, datores bonorum;

immensusque inde exortus-est risus diis beatis,

artificia inspicientibus prudentis Vulcani.

Sic autem aliquis diebat intuitus proximum alium:

Non bene-succedunt mala opera: assequitur vero tardus celerem:

330

ut nunc Vulcanus, qui-est tardus, cepit Martem,

velocissimum licet deorum, qui Olympum tenent.

claudus ipse, artificio: eo et adulterii-mulctam debet.

Sic illi quidem talia inter se loquebantur.

Mercurium autem allocutus-est rex, Jovis filius, Apollo:

335

Mercuri, Jovis fili, internuntie, dator bonorum,

numquid[TR3] in vinculis velles fortibus compressus

dormire in lectis, apud auream Venerem?

Huic autem respondit deinde internuntius Argicida:

utinam enim hoc fieret, rex longe-jaculans Apollo.

340

Vincula quidem ter tanta infinita circumjecta me tenerent;

vos autem inspiceretis dii, omnesque deæ:

at ego dormirem apud auream Venerem.

Sic dixit; risus autem exortus-est inter-immortales deos.

Non-vero Neptunum risus tenebat, precabatur autem is usque

345

Vulcanum inclytum-artificem, ut solveret Martem:

et ipsum allocutus verba alata dicebat:

Solve; ego vero tibi ipsum spondeo, ut tu jubes,

respensurum-esse æqua omnia inter immortales deos.

Hunc autem rursus allocutus-est inclytus Vulcanus:

350

ne me, Neptune terræ-concussor, hæc jube:

debiles utique pro-debilibus etiam sponsiones ad-spondendum.

Quo-pacto ego te obligarim inter immortales deos,

si Mars abierit, debito et vinculis elapsus?

Hunc autem rursus allocutus-est Neptunus terræ-concussor:

355

Vulcane, etiamsi enim Mars debito elapsus

abierit fugiens, ipse tibi ego hæc persolvam.

Huic autem respondit deinde inclytus Vulcanus:

non licet, neque decet, tuam orationem abnuere.

Sic locutus, e-vinculis eos solvit robur Vulcani.

360

Illi vero postquam e vinculis soluti-erant, fortia licet essent,

statim prosilientes, ille quidem in-Thraciam ivit;

hæc autem in-Cyprum pervenit, risum-amans Venus,

in Paphum; ibi vero ei lucus est araque odorata;

ibique ipsam Gratiæ lavarunt, et unxerunt oleo

365

immortali, qualia diis gratiam-addunt sempiternis;

ac vestesque ei induerunt desiderabiles, mirabile visu.

Hæc igitur cantor cantabat inclytus: at Ulysses

oblectabatur in mente sua audiens, atque etiam alii

Phæaces longis-remis-utentes, re-nautica-inclyti viri.

370

Alcinous autem Halium et Laodamantem jussit

solos tripudiare, quoniam cum-ipsis nemo certabat.

Hi igitur postquam pilam pulcram in manibus acceperant,

purpuream, quam ipsis Polybus fecerat prudens:

hanc alter jactabat ad nubes umbrosas,

375

flexus retro; alter autem a terra in-altum elatus

facile receptabat, antequam pedibus ad-solum venisset.

At postquam pila in rectum jacienda periculum-fecerant,

saltabant jam deinde in terra alma,

frequenter alternantes; juvenes vero applaudebant ceteri,

380

stantes in consessu-spectatorum: multus autem strepitus ortus-est.

Tum vero Alcinoum allocutus-est divinus Ulysses:

Alcinoe rex, omnium clarissime civium,

sane quidem pollicitus-es, tripudiatores esse optimos;

sane vero inde hæc effecta sunt: stupor me tenet inspicientem.

385

Sic dixit; lætata-est autem sacra vis Alcinoi;

statimque Phæacas remigii-studiosos allocutus-est:

Audite, Phæacum ductores atque principes:

hospes valde mihi videtur prudens esse.

Verum age, ei demus hospitale-munus, uti par est.

390

Duodecim enim in populo præclari reges

principes imperant, tertius-decimus vero ego ipse;

horum ei vestem singuli bene-lotam, et tunicam,

et auri talentum ferte pretiosi:

statim vero omnia portemus conferti, ut in manibus

395

hæc hospes habens, ad cœnam veniat gaudens in animo.

Euryalus autem eum ipsum placet verbis,

et dono; quoniam nequaquam verbum decenter locutus-est.

Sic dixit: illi autem omnes approbabant, et hortabantur;

donaque apportatum miserunt præconem singuli.

400

Huic autem rursus Euryalus respondit, dixitque:

Alcinoe rex, omnium illustrissime civium,

enimvero ego hospitem placabo, sicut tu jubes:

dabo ei hunc ensem totum-æreum, cui inest manubrium

argenteum, vagina autem recens-secti eboris

405

circum-tornata-est: magni vero ei pretii erit.

Sic fatus, in manibus posuit ensem argenteis-clavis-distinctum,

et ipsum compellans verbis alatis allocutus-est:

Gaude, pater o hospes! verbum vero si quod temere-dictum-est

grave, statim illud auferant abreptum procellæ.

410

Tibi autem dii uxorem videre, et in-patriam pervenire,

dent; quoniam diu procul ab amicis ærumnas pateris.

Hunc autem respondens affatus-est ingeniosus Ulysses:

et tu, amice, valde gaude; dii vero tibi felicia dent;

neque ullum tibi ensis desiderium posthac fiat

415

hujus, quem jam mihi dedisti, ubi-placaras verbis.

Dixit et circa humeros sibi-posuit ensem argenteis clavis-distinctum.

Occidebatque sol, et ei inclyta dona aderant:

et hæc in domum Alcinoi ferebant præcones illustres:

suscepta autem filii eximii Alcinoi,

420

matrem juxta venerandam posuerunt perpulcra dona.

Illis autem præibat sacra vis Alcinoi;

accedentes vero consederunt in altis soliis.

Tunc vero Areten allocuta-est vis Alcinoi:

Huc-age, mulier, fer arcam luculentam, quæ sit optima;

425

inque ea pone vestem bene-lotam et tunicam.

Et ei in igne ahenum calefacite, tepefaciteque aquam;

ut ubi-laveritque-se, et viderit bene posita omnia

dona, quæ ei Phæaces eximii huc tulerunt,

convivioque oblectetur, et cantilenæ modos audiens.

430

Atque ei ego hoc poculum meum perpulcrum præbebo,

aureum, ut mei memor diebus omnibus

libet in domo Jovique, aliisque diis.

Sic ait; Arete autem inter ancillas dixit,

in igne ut-poneret tripodem magnum quam celerrime.

435

Hæ vero lavacri tripodem posuerunt in igne ardenti:

et aquam infuderunt, subtusque ligna accendebant allata.

Alvum quidem tripodis ignis ambibat, calefiebatque aqua.

Interea vero Arete hospiti perpulcram arcam

efferebat e-thalamo, imposuitque pulcra dona,

440

vestes, aurumque, quæ ei Phæaces dederant:

inque ea pallium posuit, pulcramque tunicam;

et ipsum compellans verbis alatis allocuta-est:

Ipse nunc vide de-operculo, statim vero vinculum inde,

ne-quis tibi in itinere damnum-afferat, quando tum

445

dormieris dulcem somnum, iter-faciens in nave nigra.

Ac postquam hoc audierat audens divinus Ulysses,

statim aptavit operculum, celeriterque vinculum indidit

varium, quod olim eum docuit mente veneranda Circe.

Ilico autem ipsum mulier-œconoma lavari jussit,

450

in balneum ingressum; ille vero libenter vidit animo

calida lavacra; quoniam neutiquam curatus erat-frequenter,

ex-quo liquerat domum Calypsus pulcris-comis:

tunc autem ei curatio, tanquam deo, perpetua erat.

Hunc vero postquam ancillæ laverant et unxerant oleo,

455

circque ipsum lænam pulcram jecerant ac tunicam,

e balneo egressus viros ad vini-potores

ibat: Nausicaa vero, a diis pulcritudinem habens,

stetit juxta postes tecti firmiter fabricati:

admirabatur autem Ulyssem in oculis aspiciens,

460

et ipsum compellans verbis alatis allocuta-est:

Salve, hospes, ut etiam olim, quando-eris in patria terra,

memineris mei, quod mihi primæ vitæ-conservatæ-pretium debes.

Hanc autem respondens affatus-est ingeniosus Ulysses:

Nausicaa, filia magnanimi Alcinoi,

465

sic nunc Jupiter det, altitonans maritus Junonis,

domumque ut-veniam, et reditus diem videam:

ut tibi etiam illic, deæ veluti, vota-fecerim

semper diebus omnibus: tu enim me servasti, puella.

Dixit, et in solio consedit juxta Alcinoum regem.

470

Hi vero jam portiones distribuebant, miscebantque vinum.

Præco autem prope venit, ducens amabilem cantorem,

Demodocum, populo honoratum; sedereque-fecit ipsum

in-medio convivarum, ad columnam longam acclinatum.

Tunc vero præconem allocutus-est ingeniosus Ulysses,

475

a-tergo parte abscissa (multum vero supererat)

albis-dentibus suis, florida autem erat circum pinguedo:

Præco, accipe jam, hanc præbe carnem, ut comedat,

Demodoco; et ipsum complectar, mœstus licet.

Apud-omnes enim homines terrestres cantores

480

honoris compotes sunt et reverentiæ; eo-quod ipsos

cantus Musa docuit; amavit autem ea genus cantorum.

Sic igitur dixit; præco autem ferens in manibus posuit

heroi Demodoco: is autem accepit, gaudebatque animo.

Illi vero ad cibos paratos appositos manus extendebant.

485

Ac postquam potus et cibi desiderium exemerant,

tum vero Demodocum affatus-est ingeniosus Ulysses:

Demodoce, longe sane te supra-mortales laudo omnes:

sive te Musa docuit, Jovis filia, sive te Apollo.

Valde enim accurate Achivorum fatum canis,

490

quanta fecerint passique-sint, et quanta laborarint Achivi:

tanquam alicubi aut ipse præsens fueris, aut ab-alio præsente audieris.

Verum age jam alio transi et equi apparatum canta

lignei, quem Epeus fecit cum (auxiliante) Minerva,

quem quondam in arcem, dolum, duxit divinus Ulysses,

495

viris impletum, qui Ilium destruxerunt.

Si jam mihi hæc accurate enarraveris,

inde ego omnibus edicam hominibus,

quod sane tibi benignus deus præbuerit divinum cantum.

Sic dixit: ille vero concitus a-deo incipiebat, exhibebatque cantum,

500

inde aggressus, quomodo alii quidem bene-tabulatas in naves

ingressi enavigarunt, igne in tentoria injecto,

Argivi: alii vero jam inclytum circa Ulyssem

sedebant in Trojanorum cœtu, tecti equo:

ipsi enim eum Trojani in arcem protraxerant.

505

Sic ille quidem stabat; hi autem incerta multa concionabantur,

sedentes circa ipsum: trifariam autem ipsis placebat consilium,

aut discindere cavum lignum sævo ære,

aut de petris dejicere protractum in summitatem,

aut sinere magnum simulacrum deorum placamen esse;

510

qua utique sententia etiam postea peractum-iri decretum-erat.

Fatale enim erat ut-perirent, quando urbs intra-se-conclusisset

ligneum magnum equum, ubi sedebant omnes optimi

Argivorum, Trojanis cædem et fatum ferentes.

Canebat porro, ut urbem depopulati-sint filii Achivorum,

515

ex-equo effusi, cavis insidiis relictis.

Alium autem alias canebat urbem diripere excelsam;

at Ulyssem ad ædes Deiphobi

ivisse, tanquam Martem, cum pari-deo Menelao.

Illic jam gravissimam pugnam dicebat ausum,

520

vicisse etiam deinde, per magnanimam Minervam.

Hæc igitur cantor cantabat eximius; at Ulysses

tabescebat; lacrima autem rigabat sub palpebris genas.

Ut vero femina flet dilectum maritum, ei circumvoluta,

qui suam ante urbem populumque ceciderit,

525

urbi et liberis arcens sævum diem;

hæc quidem illum morientem et palpitantem intuita,

super illum fusa stridule ejulat; illi vero pone

cædentes hastis tergum, atque etiam humeros civium,

servitutem inducunt, laboremque sustinendum et ærumnam;

530

hujus autem miserabilissimo dolore tabescunt genæ:

sic Ulysses miserabilem sub palpebris lacrimam stillabat.

Ibi alios quidem omnes latebat lacrimas fundens,

Alcinous autem ipsum solus animadvertit et observavit,

sedens prope ipsum, graviterque ingemiscentem audivit:

535

statim vero Phæacibus remigii-studiosis dicebat:

Audite, Phæacum ductores atque principes,

Demodocus vero jam cohibeat citharam argutam;

nequaquam enim omnibus gratificans hæc cantat.

Ex quo cœnavimusque, et exorsus-est divinus cantor,

540

ex hoc nunquam cessavit a-luctuoso fletu[TR4]

hospes; valde certe ipsi dolor mentem circumdedit.

Sed age, illi quidem cesset, ut pariter oblectemur omnes,

hospitio-suscipientes et hospes: quoniam multo satius ista.

Propter hospitem enim hæc venerandum parata-sunt,

545

deductio et amica dona, quæ ei damus amice-excipientes.

Instar fratris hospesque supplexque est

viro, qui-utique vel paululum attingat mentem sanam.

Ideo nunc neque tu cela ingenio versuto,

quodcunque te percontatus-fuero: dicere vero te satius est.

550

Dic nomen, quo te illic vocabant materque paterque,

aliique, qui in urbe tua, et qui circum-habitant.

Non enim quisquam omnino sine-nomine est hominum,

nec malus, nec bonus, postquam primus natus-est:

sed omnibus nomen imponunt, simul-ac genuerint, parentes.

555

Dic etiam mihi terramque tuam, populumque, urbemque,

ut te illuc mittant, collimantes mente naves.

Non enim Phæacibus navium-gubernatores sunt,

neque omnino gubernacula sunt, quæ quidem aliæ naves habent;

sed ipsæ sciunt cogitata et mentes virorum,

560

et omnium norunt urbes et pingues agros

hominum; et voraginem celerrime maris tranant,

caligine et nebula obtectæ; neque unquam ipsis

nec damni quid subeundi inest metus, nec pereundi.

Sed hoc ita quondam patrem ego locutum audivi

565

Nausithoum, qui dicebat Neptunum succensere

nobis, quod deductores tuti sumus omnium.

Dixit aliquando Phæacum virorum affabre-factam navem

ex deductione revertentem in obscuro ponto

perditurum-esse eum, magnumque nobis montem urbi obducturum.

570

Sic prædicabat senex: ea vero deus sive perfecerit,

sive imperfecta sint, ut ei placitum est animo.

Verum age mihi hoc dic, et vere enarra,

ubinam erraverisque, et ad-quasnam perveneris regiones

hominum; enarra et ipsos, urbesque bene habitatas:

575

vel quotquot sævique et feroces, nec justi;

quique hospitales sint, et ipsis mens est deorum-reverens.

Di vero etiam quidnam fleas et lugeas in animo,

Argivorum, Danaorum, atque Ilii fatum audiens.

Hoc autem dii quidem fecere, destinaruntque interitum

580

hominibus, ut sit et posteris cantilena.

Utrum aliquis tibi et cognatus periit ante Ilium

eximius qui-erat gener, aut socer, qui-quidem maxime

curæ-sunt, post sanguinem et genus nostrum ipsorum?

an aliquis forte et socius vir, grata sciens,

585

eximius? quoniam nequaquam quidem frater inferior

talis est, qui, socius, prudenti animo-sit.

1

Hunc autem respondens allocutus-est ingeniosus Ulysses:

Alcinoe rex, omnium illustrissime-civium,

sane hoc pulcrum est, audire cantorem

talem, qualis hic est, diis similis voce.

5

Non enim equidem ullam puto rem gratiorem esse,

quam quando lætitia quidem detineat populum universum,

convivæque per domos audiant cantorem,

sedentes ordine; juxta autem plenæ-sint mensæ

pane et carnibus; vinum autem ex cratere hauriens

10

pincerna afferat et infundat poculis;

hoc aliquid mihi pulcerrimum in mente videtur esse.

Tibi vero meas ærumnas animus institit luctuosas

sciscitari, ut adhuc magis lugens ingemiscam:

quid primum tibi jam, quid vero ultimum narrabo?

15

ærumnas quandoquidem mihi multas dedere dii cœlestes.

Nunc vero nomen primum dicam, ut et vos

sciatis: ego vero deinde, postquam-effugero sævam diem,

vobis hospes sim, etiam longe domos habitans.

Sum Ulysses Laertiades, qui ob-omnigenos dolos

20

hominibus in-animo-sum, et mea fama ad-cœlum pervenit.

Habito autem Ithacam late-conspicuam: in ipsa vero mons est

Neritus, nemorosus, conspicuus: circum autem insulæ

multæ habitantur valde prope invicem,

Dulichiumque, Sameque, et nemorosa Zacynthus:

25

ipsa autem humilis longe-suprema in mari jacet

ad occasum (illæ vero seorsum Auroram versus Solemque);

aspera, sed bona juvenum-altrix; neutiquam ego

propria terra possum dulcius aliud videre.

Sane quidem me apud-se detinebat Calypso, diva dearum;

30

[in specubus cavis, cupiens me sibi maritum esse;]

similiterque prorsus Circe me detinebat in ædibus

Ææa, dolosa, cupiens me sibi maritum esse:

sed meum nunquam animum in pectore flectebant.

Adeo nihil dulcius sua patria nec parentibus

35

est, etiam si quis procul divitem domum

terra in aliena habitet seorsum a-parentibus.

Si vero vis, age tibi et reditum meum lacrimosum narrabo,

quem mihi Jupiter immisit a Troja profecto.

Ab-Ilio me ferens ventus Ciconibus appulit,

40

ad-Ismarum: ibi autem ego urbem diripui, occidique ipsos (incolas):

ex urbe vero uxores et possessiones multas ubi-ceperamus,

divisimus, ut ne-quis mihi privatus abiret æquali portione.

Tum vero ego quidem celeri pede fugere nos

hortabar; illi vero valde stulti non parebant.

45

Hic vero multum quidem vinum bibebatur, multas autem oves

mactabant ad litus, et trahentes-pedes camuros boves.

Interea vero abeuntes Cicones Ciconibus acclamabant,

qui ipsis vicini erant simul plures et meliores,

continentem habitantes, docti quidem ab equis

50

cum-viris pugnare, et ubi opus-erat, pedibus.

Venerunt deinde, quot folia et flores nascuntur vere,

matutini: tunc sane malum Jovis fatum astitit

nobis infelicibus, ut dolores multos pateremur.

Instituentes autem pugnam pugnabant ad naves veloces;

55

feriebantque se-invicem socii et Cicones æreis hastis.

Quamdiu quidem tempus-matutinum erat, et augebatur sacra dies,

tamdiu nos-defendentes sustinebamus, plures licet essent:

quando vero Sol transibat vesperam-versus,

tum vero Cicones inclinarunt domitos Achivos.

60

Sex autem a singulis navibus bene-ocreati socii

periere: ceteri vero effugimus mortemque fatumque.

Illinc vero ulterius navigabamus, dolentes animo,

lubentes ex morte, caris amissis sociis.

Nec inde mihi ulterius naves procedebant utrinque recurvæ,

65

priusquam miserorum sociorum ter unumquemque vocassemus,

qui perierunt in campo, a Ciconibus trucidati.

Navibus autem immisit ventum Boream nubes-cogens Jupiter

cum-procella ingenti, ac nubibus cooperuit

terram simul et pontum; ingruit vero e-cœlo nox.

70

Hæ quidem deinde ferebantur obliquæ; vela autem ipsis

in-tres et quatuor-partes discidit vis venti.

Et ea quidem in naves demisimus, timentes interitum;

ipsas vero festinanter subduximus in-continentem.

Hic per-duas noctes duosque dies continenter usque

75

jacebamus, simul laboreque et doloribus animum exedentes.

Sed quando jam tertium diem pulcris-comis fecit Aurora,

malis erectis, at velis albis explicatis,

sedebamus: illas vero ventusque gubernatoresque dirigebant.

Et jam incolumis pervenissem in patriam terram,

80

sed me flcutus æstusque, circumflectentem Maleam,

et Boreas depulit, et aberrare-fecit Cytheris.

Hinc autem per-novem-dies ferebar perniciosis ventis

pontum per piscosum: at decimo conscendimus

terram Lotophagorum, qui-quidem floridum cibum edunt.

85

Hic vero continentem ingressi-sumus et hausimus aquam;

statim autem prandium cepere celeres apud naves socii.

Ac postquam cibum gustaveramus et potum,

tum vero ego socios præmisi sciscitatum vadentes,

viros duos electos, tertium præconem simul additum,

90

quinam viri essent in terra panem edentes.

Hi vero statim abeuntes congressi-sunt viris Lotophagis:

neque Lothophagi parabant sociis mortem

nostris, sed ipsis præbuerunt lotum gustandam:

horum autem quicunque loti comedisset dulcem fructum,

95

non-amplius renuntiare rursum volebat, nec redire;

sed illic volebant inter viros Lothophagos

lotum edentes manere, reditusque oblivisci.

Hos quidem ego ad naves duxi flentes necessitate,

navibusque in cavis sub transtra ligavi tractos.

100

At ceteros jussi dilectos socios

festinantes naves conscendere veloces,

ne-forte quis loto pastus reditus oblivisceretur.

Hi autem statim ingrediebantur, et in transtris consedere;

ordine vero sedentes canum mare verberabant remis.

105

Illinc autem ulterius navigabamus, dolentes corde.

Cyclopum autem ad terram superborum, exlegum,

venimus, qui quidem diis freti immortalibus,

nec plantant manibus plantam, neque arant:

sed hæcce sine-semente et -aratione omnia proveniunt,

110

triticum, et hordeum, ac vites, quæ ferunt

vinum in-magnis-uvis, et iis Jovis imber incrementum-dat.

Ipsis vero nec conciones sunt consiliariæ, nec leges;

sed hi celsorum montium inhabitant cacumina,

in speluncis cavis; jus autem dat unusquisque

115

liberis atque uxoribus; neque se-invicem curant.

Insula deinde fossioni-apta præ portu obtenditur

terræ Cyclopum, nec prope, nec remote,

silvosa: in ea vero capræ innumeræ nascuntur

agrestes; neque enim frequentatio hominum eas prohibet:

120

neque ipsam ingrediuntur venatores, qui per silvam

dolores patiuntur, juga montium lustrantes.

Neque etiam gregibus occupatur, neque arationibus,

sed ipsa sine-semente et inarata diebus omnibus

viris caret; pascit vero balantes capras.

125

Non enim Cyclopibus naves adsunt rubris-proris,

nec viri insunt navium fabri, qui conficiant

naves bonis-transtris-instructas, quæ transmittant singula,

ad urbes hominum euntes, (veluti crebro

viri ad se-invicem navibus trajiciunt mare);

130

qui ipsis et insulam bene-habitatam elaborarent.

Neque enim omnino mala est; ferret autem tempestiva omnia:

insunt enim prata maris cani ad litus

irrigua, mollia; omnino ibi perennes vites essent.

In ea etiam aratio facilis esset; valde altam segetem semper

135

in suas anni-tempestates meterent; quia valde pingue subest solum.

In ea porro portus est opportunus, in-quo non opus retinaculo est,

neque ancoris jactis, nec rudentibus alligatis;

sed qui-appulerint maneant aliquamdiu, donec nautarum

animus impulerit, et aspirarint venti.

140

Sed in vertice portus fluit limpida aqua,

fons sub specu: circum autem populi creverunt.

Huc devehebamur, atque aliquis deus nobis dux-erat

noctem per obscuram: nec-tamen apparebat conspectus:

caligo enim circa naves densa erat, nec Luna

145

de-cœlo lucebat; obtegebatur vero cœlum nubibus.

Ibi nullus hanc insulam vidit oculis;

nec sane fluctus magnos volutos ad litus

vidimus, antequam naves bonis-transtris-instructæ appulissent.

Appulsis autem navibus, collegimus vela omnia:

150

egressi autem et ipsi sumus in litus maris;

ibique obdormientes exspectavimus Auroram divinam.

Quando autem mane-genita apparuit roseis-digitis Aurora,

insulam admirantes, obambulabamus per eam.

Excitarunt vero Nymphæ, filiæ Jovis ægidem-tenentis,

155

capras montanas, ut prandium-sumerent socii.

Continuo incurvos arcus et hastas longis-cuspidibus

cepimus ex navibus; in tres-partes autem dispositi

jaculabamur; statim vero dedit deus copiosam venationem.

Naves quidem me sequebantur duodecim, in unamquamque autem

160

novem sortito-contigere capræ; mihi vero decem elegi soli.

Sic tum per-totum diem, ad solis occasum,

sedebamus epulantes carnes immensas, et bibentes vinum dulce.

Nondum enim e-navibus absumtum-erat vinum rubrum,

sed inerat: multum enim in amphoris singuli

165

hausimus, Ciconum sacro oppido capto.

Cyclopum autem ad terram prospiciebamus, prope qui-erant,

fumumque, ipsorumque vocem audiimus oviumque et caprarum.

Quando autem sol occidit et tenebræ supervenere,

tunc vero decubuimus in litore maris.

170

Quando autem mane-genita apparuit roseis-digitis Aurora,

tunc ego concione instituta inter omnes dixi:

Alii quidem nunc manete, mihi dilecti socii;

at ego cum navique mea et meis sociis

profectus, hos homines explorabo, quinam sint:

175

utrum illi flagitiosi et feroces, nec justi,

an hospitales, et ipsis mens sit deorum-reverens.

Sic fatus, navem conscendi; jussique socios

ipsosque conscendere, et retinacula solvere.

Hi vero continuo inscendebant, et in transtris consedere;

180

ordine autem sedentes canum mare verberabant remis.

Sed quum jam in-eum locum perveneramus, prope qui-erat,

ibi in extrema-parte speluncam vidimus, prope mare,

excelsam, lauris contectam: ibi vero multa

pecora, ovesque et capræ stabulabantur; circum autem caula

185

excelsa ædificata-erat excisis lapidibus,

procerisque pinis, et quercubus alte-comantibus.

Hic autem vir habitabat ingens, qui quidem pecora

solus pascebat procul; neque cum aliis

versabatur, sed seorsum manens nefario animo-erat.

190

Etenim monstrum erat horrendum; nec similis-erat

homini quidem pane-vescenti, sed cacumini silvoso

excelsorum montium, quando apparet solum ab aliis.

Tum vero ceteros jussi dilectos socios

illic apud navemque manere, et navem custodire:

195

at ego, electis sociorum duodecim optimis,

ivi; sed caprinum utrem habebam nigri vini,

dulcis, quod mihi dederat Maron, Evanthei filius,

sacerdos Apollinis, qui Ismarum tuebatur;

quoniam ipsum cum prole tutati-sumus atque uxore,

200

reverentes: habitabat enim in luco arborifero

Phœbi Apollinis. Ille vero mihi dedit pulcra dona:

auri quidem mihi dedit elaborati septem talenta;

dedit autem mihi craterem totum-argenteum: ac deinde

vinum in amphoris duodecim omnibus (summâ) haustum,

205

suave, incorruptum, divinum potum: nec quisquam illud

norat famulorum, neque ancillarum in domo,

sed ipseque uxorque cara, promaque una sola.

Hoc autem quum bibebant dulce vinum rubrum,

unum poculum qui-impleverat, aquæ ad viginti mensuras

210

infundebat; odor autem dulcis a cratere spirabat,

divinus: tum nequaquam abstinere gratum fuisset.

Hujus ferebam impletum utrem magnum; insuper etiam viatica

in-pera: statim enim mihi suspicatus-est animus generosus,

virum superventurum, ingenti præditum robore,

215

ferocem, nec jura bene scientem, nec leges.

Celeriter autem in antrum venimus, neque ipsum intus

invenimus; sed pascebat per pascua pinguia pecora.

Ingressi vero antrum admirabamur singula:

calathi quidem caseis gravabantur; repleta-erant autem stabula

220

agnorum atque hædorum: separati vero singuli

inclusi-erant; seorsum quidem grandiores, seorsum et ætate-medii,

seorsum itidem recens-nati: natabant autem sero vasa omnia,

mulctraliaque, scaphiaque elaborata, quibus immulgebat.

Tum me quidem primum socii precabantur verbis,

225

e-caseis ut-sumeremus-et abiremus retro; ac deinde

confestim ad navem celerem hædosque et agnos

e-stabulis agentes, pernavigaremus salsam aquam;

sed ego non parui (certe multo satius fuisset),

donec ipsumque viderem, et experirer si mihi hospitalia daret:

230

nec sane erat sociis visus amabilis futurus.

Tum vero igne acenso sacrificavimus; atque etiam ipsi

e-caseis sumentes comedimus; exspectabamusque ipsum intus

sedentes, donec venit pascens: ferebat autem ingens onus

ligni aridi, ut ei ad-cœnam esset.

235

Extra antrum autem dejiciens strepitum fecit:

nos vero perterriti diffugimus in recessum antri.

At ille in latam speluncam egit pinguia pecora,

omnia prorsus, quae mulgebat: ac mares reliquit foris,

arietesque, hircosque, profundam extra caulam.

240

Ac deinde admovit operculum ingens alte-sublatum,

grave: non illud duo et viginti currus

fortes, quaternis-rotis, a solo dimovissent:

tantam excelsam petram admovit ostio.

Sedens autem mulgebat oves et balantes capras,

245

omnia faciens rite, et fœtum submisit singulis.

Statim autem dimidium ubi-coagularat albi lactis,

textilibus in calathis constructum reposuit:

dimidium vero rursus constituit in vasibus, ut sibi esset

ad-potandum sumenti, set sibi ad-cœnam foret.

250

Ac postquam cito-expedierat obiens sua opera,

tunc ignem accendebat, et aspexit interrogabatque nos:

O hospites, quinam estis? unde navigatis humidas vias?

numquid[TR1] ad negotiationem, an temere erratis,

tanquam prædones super mare, qui errant,

255

animas periculo-objectantes, malum alienigenis ferentes?

Sic dixit; nobis autem statim confractum-est carum cor,

timentibus sonitumque gravem, ipsumque monstrosum.

Sed etiam sic eum verbis respondens alloquebar:

Nos quidem a-Troja devii-acti Achivi

260

variis ventis super magnam voraginem maris,

domum petentes alia via, aliis itineribus

venimus: sic fere Jupiter voluit constituere.

Viros autem Atridæ Agamemnonis nos-profitemur esse,

cujus sane nunc maxima sub-cœlo gloria est:

265

tantam enim diripuit urbem, et perdidit populos

multos: nos autem demum te assecuti, ad-tua genua

venimus, si quod præbeas hospitale-munus, sive etiam aliter

des donum, qui-utique hospitum mos est.

Sed verere, optime, deos; supplices tibi sumus:

270

Jupiter autem ultor est supplicumque hospitumque,

Hospitalis, qui hospites simul venerandos comitatur.

Sic dicebam: ille vero mihi rursus respondit sævo animo:

stultus es, o hospes, vel e-longinquo advenisti,

qui me deos jubes aut timere aut observare.

275

Non enim Cyclopes Jovem ægidem-tenentem curant,

nec deos beatos: quoniam multo[TR2] potentiores sumus.

Neque ego Jovis inimicitias evitans pepercerim

nec tibi, nec sociis, nisi animus me jubeat.

Sed mihi dic, ubi appuleris veniens fabrefactam navem,

280

utrum alicubi ad extremam-oram, an prope, ut sciam.

Sic dixit tentans: me autem non latuit scientem multa;

sed ipsum vicissim allocutus-sum dolosis verbis:

Navem quidem mihi confregit Neptunus terræ-concussor,

ad scopulos conjectam, vestræ ad fines terræ,

285

promontorio impactam; ventus autem ex ponto tulit:

at ego cum hisce effugi arduam perniciem.

Sic dicebam; ille autem mihi nihil respondit sævo animo;

sed ipse impetu-facto sociis manus inferebat;

simulque duos correptos, tanquam catulos, ad terram

290

illidebat: ac cerebrum humi fluebat, irrigabatque terram.

His vero membratim dissectis sibi-apparavit cœnam:

vorabat autem, quemadmodum leo montanus, nec relinquebat

intestinaque, carnesque, et ossa medullosa.

Nos vero flentes sustulimus Jovis manus,

295

improba opera videntes; desperatio autem tenebat animum.

Ac postquam Cyclops magnum impleverat ventrem,

humanas carnes comedens, et insuper merum lac bibens,

jacebat intra antrum extensus per pecora.

Hunc quidem ego volui in magno animo,

300

propius accedens, gladio acuto stricto a femore

vulnerare ad pectus, ubi præcordia jecur circumdant,

manu admota: alius autem me animus retinebat.

Ibidem enim et nos periissemus sæva morte:

non enim potuissemus ab-ostio excelso

305

manibus amovere saxum grave, quod admoverat.

Ita tum quidem ingemiscentes exspectabamus Auroram divinam.

Quando vero mane-genita apparuit roseis-digitis Aurora,

tunc ignem accendebat et mulgebat egregia pecora,

omnia rite, et fœtum submisit singulis.

310

Ac postquam cito-expedierat obiens sua opera,

simul ille rursus duobus correptis sibi-apparavit prandium.

Pransus autem, ex-antro egit pinguia pecora,

facile amoto operculo ingenti: ac deinde

rursus admovit, veluti si pharetræ operculum imponeret.

315

Multo autem strepitu ad montem agebat pinguia pecora

Cyclops: at ego relictus-eram mala profunde-cogitans.

si qua ulciscerer, daretque mihi votum Minerva.

Hoc autem mihi in animo optimum videbatur[TR3] consilium.

Cyclopis enim jacebat ingens clava ad stabulum

320

viridis, oleagina; hanc quidem exciderat, ut ferret

arefactam; eam nos assimilabamus inspicientes,

quantus malus est navis viginti-remis-agitatæ nigræ,

onerariæ, latæ, quæ trajicit magnam voraginem-maris:

tanta erat longitudo, tanta crassitudo aspectu.

325

Ab-hac quidem quantum ulnam ego abscidi astans,

et apposui sociis, lævigareque jussi.

Hi vero lævem fecerunt; ego autem acui astans

summum: statimque prehensam adurebam in igni ardente.

Et hanc quidem bene deposui reconditam sub stercore,

330

quod per speluncam fusum-erat admodum dense multum.

Ac ceteros sorte sortiri jussi,

quinam auderet mecum vectem sublatum

terere in oculo, quando eum dulcis somnus occuparet.

Hi autem sorte-electi-sunt, quos et voluissem ipse eligere,

335

quatuor, at ego quintus cum his delectus-sum.

Vespertinus autem rediit pulcris-velleribus pecora pascens:

continuo vero in latam speluncam egit pinguia pecora,

omnia prorsus; neque ullum relinquebat profundam extra caulam,

sive quid suspicatus, sive etiam deus sic jusserat.

340

Ac deinde admovit operculum ingens alte sublatum;

sedensque mulgebat oves et balantes capras,

omnia faciens rite, et fœtum submisit singulis.

Ac postquam cito-expedierat obiens sua opera,

simul ille rursus duobus correptis sibi-paravit cœnam.

345

Et tum ego Cyclopem alloquebar prope astans,

poculum in manibus tenens nigri vini:

Cyclops, accipe, bibe vinum, postquam comedisti humanas carnes;

ut scias, qualem quendam potum hunc navis condebat

nostra; tibi autem libamen ferebam, si me miseratus

350

domum mitteres: tu vero furis non-amplius tolerabiliter.

Inique, quomodo quisquam ad-te et in-posterum alius accedat

ex-hominibus multis? quoniam non recte fecisti.

Sic dicebam: is autem accepit et ebibit, delectatusque-est vehementer

dulcem potum bibens; et a me petebat secundo rursus:

355

Da mihi adhuc lubens, et mihi tuum nomen dic

statim nunc, ut tibi dem hospitale-munus, quo tu gaudeas.

Etenim Cyclopibus fert alma terra

vinum in-magnis-uvis, et iis Jovis imber dat-incrementum;

verum hoc ambrosiæ et nectaris est surculus.

360

Sic dixit; at ei rursus ego dedi nigrum vinum;

ter quidem præbui ferens, ter autem is ebibit stultitia.

Ac postquam Cyclopi circa mentem venit vinum,

tunc vero ipsum verbis alloquebar blandis:

Cyclops, interrogas me nomen inclytum? at ego tibi

365

dicam; tu autem mihi da hospitale-munus, uti pollicitus-es.

Nemo mihi nomen est; Neminem vero me vocant

mater atque pater et alii omnes sodales.

Sic dixit; ille vero mihi statim respondebat sævo animo;

Neminem ego postremum edam post suos socios,

370

ceteros autem prius; hoc tibi hospitale-munus erit.

Dixit, et recumbens cecidit supinus; ac deinde

jacebat inflexa crassa cervice: atque eum somnus

capiebat omnium-domitor; e-gutture vero erumpebat vinum,

frustaque-carnis[TR4] humanæ; ipse autem eructabat vino-gravatus.

375

Et tunc ego vectem sub cinerem immisi multum,

donec calefieret; verbisque omnes socios

confirmabam, ne-quis mihi subveritus defugeret.

Sed quum jam brevi vectis oleaginus in igne erat

arsusur, viridis licet esset, candebatque vehementer,

380

tum ego eum propius afferebam ex igne, circum autem socii

stabant: atque audaciam inspiravit magnam deus.

Hi quidem vectem prehensum oleaginum acutum in summo

oculo infixerunt; ego autem superne arrectus

versabam. Ut vero quum quis terebrat lignum navale vir

385

terebra, alii autem infra torquent loro

apprehensam utrinque: hæc autem circumvolvitur assiduo semper:

sic ejus in oculo ignea-acie vectem prehensum

versabamus; hunc autem sanguis circumfluebat calentem.

Omnes vero ei palpebras circum et supericilia cremavit vapor,

390

pupilla ardente: crepitabant autem ei igne radices.

Veluti autem quum vir faber securim magnam, aut asciam,

in aqua frigida mergit valde stridentem,

temperans; hoc enim deinde ferri robur est:

sic ejus stridebat oculus oleaginum circa vectem.

395

Horrendum autem magnum ejulavit; insonuitque petra:

nos vero perterriti diffugimus. At ille vectem

extraxit oculo fœdatum sanguine multo

illum quidem deinde abjecit a se manibus dolore-furens.

Atque Cyclopas magno clamore-vocabat, qui circa ipsum

400

habitabant in speluncis per promontoria ventosa:

illi autem clamorem audientes accurrebant aliunde alius;

stantesque interrogabant circa speluncam, quidnam ipsum affligeret:

Cur tantum, Polypheme, læsus sic clamasti

noctem per divinam, et insomnes nos facis?

405

num quis a-te oves mortalium invito abigit?

an metuis ne-quis te ipsum occidat dolo aut vi?

Hos autem rursus ex antro allocutus-est fortis Polyphemus:

o amici, Nemo me occidit dolo, neque viribus.

Illi vero respondentes verba alata dicebant:

410

si quidem revera nullus tibi vim-infert, solus quum-sis,

morbum sane nullo-modo licet Jovis magni effugere:

sed tu-quidem supplica patri Neptuno regi.

Sic dixerunt abeuntes; meum autem risit carum cor,

quod nomen eos decepisset meum et consilium eximium.

415

Cyclops autem ingemiscensque, et cruciatus doloribus,

manibus palpans, amovit quidem lapidem ab-ostio;

ipse vero in ostio considebat, manibus extensis,

si quem forte inter oves deprehenderet exeuntem foras;

adeo enim videlicet me putabat in mente stultum esse.

420

At ego deliberabam, quomod hæc omnium optime fierent,

si quam sociis mortis liberationem, ac mihi ipsi

invenirem: omnes vero dolos et consilium omne texebam,

utpote de vita; magnum enim malum prope erat.

Hoc vero mihi in animo optimum videbatur consilium.

425

Mares oves erant bene-nutriti, densis-velleribus,

pulcrique, magnique, violaceum vellus habentes;

hos tacite colligabam bene-tortis viminibus,

in quibus Cyclops dormiebat, monstrum, nefario animo,

tres-una sumens: qui quidem in-medio erat, is virum ferebat,

430

ceteri autem duo utrinque ibant, servantes socios.

Ternæ autem quemque virum oves ferebant: atque ego

(aries enim erat, pecudum longe maximus omnium),

hujus tergo arrepto, villosum sub ventrem volutus

extendebar: at manibus lanæ egregiæ

435

firmiter implicatus hærebam constanti animo.

Sic tum quidem gementes exspectavimus Auroram divinam.

Quando autem mane-genita apparuit roseis-digitis Aurora,

tum vero deinde ad-pascua erumpebant mascula pecora;

feminæ vero balabant immulctæ per stabula:

440

ubera enim gravabantur. Dominus vero doloribus gravibus

afflictus, omnium ovium palbabat terga

erecte stantium; illud autem stultus non animadvertit,

ut illi sub lanigerarum ovium pectoribus ligati-erant.

Ultimus aries pecorum exibat foras,

445

vellere gravatus, et me, multa cogitante.

Hunc autem palpatum allocutus-est fortis Polyphemus:

Aries care, quid mihi ita per speluncam exis pecudum

ultimus? neutiquam antea quidem relictus venis post-oves,

sed multo primus pasceris teneros flores herbæ,

450

magnis passibus-incedens; primusque ad-fluenta fluviorum pervenis;

primus autem in-stabulum cupis redire

vespertinus: nunc contra omnium-ultimus: num tu domini

oculum desideras? quem vir malus excæcavit

cum perniciosis sociis, postquam-domuit mentem vino,

455

Nemo, quem nondum existimo elapsum esse mortem.

Si jam idem-mecum-sentires, vocalisque fieres,

ut-diceres, ubinam ille meum robur evitet;

profecto ei cerebrum quidem per speluncam huc illuc

eliso spargeretur ad solum; ac meum cor

460

quiesceret a-malis, quæ mihi nihili-vir intulit Nemo.

Sic locutus, arietem a se mittebat foras.

Quum-venissemus autem paululum a speluncaque et caula,

primus ab ariete me-expedivi, solvi vero deinde socios.

Celeriter autem pecora pedes-tendentia, pinguia adipe,

465

multa circumducentes abigebamus, donec ad navem

pervenissemus; desiderati vero caris sociis apparuimus,

qui effugimus mortem: ceteros autem lugebant flentes.

At ego non sinebam, sed superciliis innuebam unicuique,

ne-flerent; verum jussi celeriter pulcris-velleribus pecora

470

multa in navem quum-immisissent, navigare salsam aquam.

Illi vero statim inscendebant, et in transtris consedere;

ordineque sedentes canum mare verberabant remis.

Sed quando tantum aberam, quantum aliquis audiri-potest clamans,

tunc ego Cyclopem alloquebar conviciis:

475

Cyclops, non ergo eras imbellis viri socios

comesurus in spelunca cava, vi violenta.

Et nimis-abunde te erant assecutura mala facta tua:

inique! quoniam hospites non verebaris tua in domo

comedere: ideo te Jupiter ultus-est et dii alii.

480

Sic dixi; ille autem inde iratus-est in-animo magis:

misit autem abruptum verticem montis magni;

dejecitque ante navem nigra-prora.

[paululum vero abfuit quin clavum extremum attingeret.]

Fluctavit autem mare decidente a petra:

485

ipsam vero navem statim ad-continentem refluus ferebat fluctus,

inundatio e mari, adegitque-prope terram ut-veniret.

Atque ego manibus sumto prælongo conto

detrusi a litore; sociosque hortatus jussi

incumbere remis, ut malum effugeremus,

490

capite annuens: illi vero incumbentes remigabant.

Sed quando jam bis tantum per-mare iter-facientes aberamus,

tunc ego Cyclopem alloquebar; circum vero socii

blandis verbis me inhibebant aliunde alius:

Improbe, cur vis irritare ferocem virum?

495

qui etiam nunc in-pontum jacto telo deduxit navem

rursus ad continentem, et sane existimabamus illic nos perituros.

Si vero vociferatum aliquem, aut locutum audiisset,

collisisset nostra capita, et navalia ligna,

saxo aspero conjecto; tantum enim jaculatur.

500

Sic dixerunt; sed non flectebant meum magnum animum,

sed illum rursus allocutus-sum irato animo.

Cyclops, si quis te mortalium hominum

de-oculi interrogaverit fœda cæcitate,

dic, Ulyssem urbium-eversorem excæcasse te,

505

filium Laertæ, in Ithaca ædes habentem.

Sic dixi; ille autem mihi ejulans respondet sermone:

dii boni, certe omnino jam me antiqua vaticinia attingunt.

Erat quidem hic vates vir, bonusque magnusque,

Telemus Eurymides, qui vaticiniis excellebat,

510

et vaticinans consenescebat inter-Cyclopas;

qui mihi dixit hæc omnia perfectum-iri in-posterum,

manibus ex Ulyssis me privatum-iri visu.

Sed semper aliquem virum magnum et pulcrum exspectabam

huc venturum-esse, magno præditum robore;

515

nunc autem me, parvusque et nihili-homo, et imbellis,

oculo privavit, postquam me domuerat vino.

Sed age huc veni, Ulysse, ut tibi hospitalia præbeam,

deductionemque impellam ut-det inclytum Neptunum:

hujus enim ego filius sum, patrem autem is meum se-profitetur esse:

520

ipse autem, si voluerit, sanabit, nec quisquam alius,

nec deorum beatorum, nec mortalium hominum.

Sic dixit: at ego ipsum sic respondens alloquebar:

utinam enim ita jam animaque et vita te possem

expertem factum mittere in domum Plutonis,

525

ut non oculum utique sanabit nec Neptunus.

Sic dixit: ille autem inde Neptuno regi

supplicabat, manus tendens ad cœlum stellatum:

Audi, Neptune terram-continens, cæruleis-crinibus

si revera tuus sum, patremque te meum profiteris esse,

530

da, ut-ne Ulysses urbium-eversor domum veniat.

[filius Laertæ, in Ithaca domos habens.]

At si ei fatale est amicosque videre et pervenire

ad-domum bene-ædificatam, et suam in patriam terram:

sero male veniat, amissis omnibus sociis,

535

nave in aliena, inveniatque calamitates domi

Sic dixit precans; eum autem exaudivit Neptunus.

Atque ille rursus multo majore lapide sublato,

misit circumrotatum; intendit autem vim immensam.

Dejecti vero post navem nigra-prora,

540

paululum, parumque-abfuit-quin clavum extremum attingeret.

Fluctuavit vero mare decidente a petra;

ipsam autem navem ulterius ferebat fluctus, adegitque-prope terram ut veniret.

Sed ut jam ad-insulam pervenimus, ubi ceteræ

naves bonis-transtris stabant confertæ, circum autem socii

545

sedebant lugentes, nos exspectantes semper:

navem quidem, illuc ut-venimus, subduximus in arenis,

egressique et ipsi sumus in litus maris.

Pecudes autem Cyclopis cava ex navi sumtas

divisimus, ut nullus mihi privatus abiret æquali portioni.

550

Arietem autem mihi soli bene-ocreati socii,

ovibus divisis, dederunt insuper: eum vero in litore

Jovi atras-nubes-cogenti Saturnio, qui omnibus imperat,

sacrificans, femora incendebam: ille vero non-curabat sacra;

sed jam deliberabat, quo-pacto perderentur omnes

555

naves bonis-transtris, et mihi dilecti socii.

Sic tunc quidem per-totum diem ad solis occasum

sedebamus, epulantes carnesque immensas et bibentes vinum dulce.

Quando vero sol occiderat, et tenebræ supervenerant,

tum vero decubuimus in litore maris.

560

Quando autem mane-genita apparuit roseis-digitis Aurora,

tum vero ego socios adhortatus jussi

ipsosque inscendere naves, et retinacula solvere.

Illi vero statim ingrediebantur, et in transtris consedere,

ordineque sedentes canum mare verberabant remis.

565

Hinc vero ulterius navigabamus, dolentes animo,

lubentes ex morte, caris amissis sociis.

1

Æoliam autem in insulam pervenimus; ubi habitabat

Æolus Hippotades, carus immortalibus diis,

natatili in insula; totam vero circa eam murus est

æreus, infragilis; lævisque assurgit petra.

5

Hujus et duodecim liberi in ædibus nati-sunt,

sex quidem filiæ, sex autem filii pubescentes.

Ibi ille filias dedit filiis ut-essent uxores.

Hi vero semper apud patrem carum et matrem venerandam

convivantur; atque ipsis cibaria plurima apponuntur;

10

odorata autem domus circum-personat in-aula

interdiu; nocte vero rursus apud pudicas uxores

dormiunt inque tapetibus et in tornatis lectis.

Et ad-horum quidem pervenimus urbem et ædes pulcras.

Mensem vero totum amice-excipiebat me et exquirebat singula,

15

de-Ilio, Argivorumque navibus et reditu Achivorum;

et ego quidem ei omnia accurate enarravi.

Sed quum jam et ego iter postulabam, atque hortabar ut me

dimitteret, nequaquam ille abnuit, sed paravit deductionem.

Dedit mihi excoriatum utrem bovis novennis,

20

in-eo vero mugientium ventorum ligavit flatus:

illum enim promum ventorum fecit Saturnius

et ut-compescat, et ut-cieat, quemcunque velit.

Nave vero in cava colligavit funiculo splendido,

argenteo, ut ne-quid præter-flaret, vel paululum:

25

ac mihi flatum Zephyri immisit ad-flandum,

ut-ferret navesque et ipsos: nec-tamen inde erat

perfecturus: ipsorum enim periimus insipientia.

Per-novem-dies quidem continuo navigabamus noctesque et dies;

decima vero jam apparebat patria terra:

30

et jam ignem-accendentes videbamus, prope qui-erant.

Ibi me quidem dulcis somnus occupavit defessum:

semper enim pedem navis movebam, nec cuiquam alii

dedi sociorum, ut citius perveniremus in-patriam terram.

Sed socii verbis ad se-invicem loquebantur,

35

et me putarunt aurumque et argentum domum reportare,

dona ab Æolo magnanimo Hippotada

sic autem aliquis dicebat, intuitus in proximum alium:

Dii boni! ut hic omnibus gratus est magni-æstimatus est

hominibus, quorumcunque in-urbem et terram venerit.

40

Multas quidem ex Troja ducit res-pretiosas, pulcras,

e-præda: nos vero contra, idem iter emensi,

domum redimus vacuas manus habentes.

Et nunc ei hæc dedit gratificans amicitia

Æolus; sed age ocyus videamus, quidnam hæc sint,

45

quantum quid aurique et argenti utri insit.

Sic dicebant; consiliumque malum vicit sociorum;

utrem quidem solverunt, venti autem erupere.

Illos vero statim abreptos ferebat in-pontum procella

flentes, terra a patria; at ego

50

experrectus, in animo eximio deliberavi,

utrum delapsus ex navi perirem in ponto,

an tacitus sustinerem, et adhuc vivis interessem.

Sed sustinui et mansi; obvolutus autem in navi

jacebam; illæ vero ferebantur malo venti turbine

55

rursus ad Æoliam insulam: gemebant autem socii.

Ibi vero in terram ascendimus, et hausimus aquam:

statim autem prandium ceperunt celeres apud naves socii.

Ac postquam cibumque gustaveramus ac potum,

tum vero ego, præconem mihi ubi-asciveram et socium,

60

ivi ad Æoli inclytas ædes; eum autem inveniebam

convivantem cum suaque uxore et suis liberis.

Ingressi autem domum, ad fores in limine

sedebamus: illi vero in animo obstupescebant, interrogabantque:

Quomodo venisti, Ulysse? quis tibi malus ingruit deus?

65

certe quidem te accurate dimittebamus, ut pervenires

in-patriam tuam et domum, et sicubi tibi gratum sit.

Sic dixerunt; at ego eos alloquebar, mœrens corde:

læserunt me sociique mali, præterque eos somnus

infaustus: sed medemini, amici: potest enim est penes vos.

70

Sic dixi, blandis eos demulcens verbis:

illi vero muti facti-sunt; pater autem respondebat sermone:

Abi ex insula ocyus, pessime viventium.

Non enim mihi fas est curare nec dimittere

virum illum, qui diis invisus-sit beatis.

75

Abi; quoniam immortalibus invisis huc venisti.

Sic locutus, dimittebat ex ædibus graviter gementem.

Hinc vero ulterius navigabamus, dolentes corde.

Fatigabatur autem virorum animus a remigatione molesta,

nostra stultitia: quoniam non-amplius apparebat reductio.

80

Per-sex-dies quidem continuo navigabamus noctesque et dies;

septima vero venimus Lami ad-excelsam urbem,

magnam (vel Telepylum) Læstrygoniam, ubi pastorem pastor

inclamat intro-agens, alter vero exigens auscultat.

Ibi insomnis vir duplicem reportaret mercedem,

85

unam quidem, pascendis-bobus, alteram vero, candidas pecudes pascens;

prope enim ibi noctisque et diei sunt viæ.

Ibi postquam ad portum inclytum veneramus, circa quem petra

excelsa est, continenter utrinque

litoraque prominentia e-regione sibi-invicem

90

in ostio procurrunt; angustus vero introitus est:

ibi illi intus omnes tenebant naves utrinque-recurvas.

Hæ quidem intra portum concavum alligatæ-erant

propinquæ: nunquam enim attollebatur fluctus in ipso,

nec magnus, nec parvus; candida autem erat circum tranquillitas.

95

At ego solus tenebam extra navem nigram,

illic in extrema-parte, e petra funibus ligatis:

constiti vero, speculam in præruptam ubi-ascenderam.

Ibi quidem nec boum nec virorum apparebant opera,

fumum autem solum videbamus a terra exsurgentem.

100

Tum vero ego socios præmisi sciscitatum vadentes

quinam viri essent in[TR1] hac terra panem vescentes;

viros duos electos, tertium præconem una comitem addens.

Hi vero iverunt, egressi, per planam viam, qua plaustra

ad urbem ab excelsis montibus devehebant lignum.

105

Puellæ vero obvii-facti-sunt ante urbem aquam-petenti,

filiæ eximiæ Læstrygonis Antiphatæ.

Hæc quidem ad fontem descendebat pulcre-fluentem

Artaciam; hinc enim aquam ad urbem ferebant;

illi vero astantes eam alloquebantur, interrogabantque,

110

quisnam illorum esset rex, et quibus imperaret.

Illa vero valde cito patris ostendit excelsam domum.

Hi autem postquam ingressi-sunt inclytas ædes, mulierem

invenerunt, velut montis verticem; horrueruntque eam.

Hæc autem continuo e foro vocabat inclytum Antiphatem,

115

suum maritum, qui sane illis molitus-est sævum exitium.

Statim uno correpto sociorum, apparavit-sibi cœnam:

alteri vero duo conciti fuga ad naves pervenerunt.

Atque ille excitabat clamorem per urbem; hi vero audientes

vadebant, fortes Læstrygones, aliunde alius,

120

innumeri, non hominibus similes, sed Gigantibus.

Qui a petris abruptis viro-gravibus saxis

jaciebant; statim autem malus strepitus per naves ortus-est

virorum pereuntium, naviumque simul fractarum;

piscium vero instar transfigentes, tristes epulas ferebant.

125

Dum illi hos perdebant portum profundum intra,

interea ego, gladio acuto extracto a femore,

eo funes abscidi navis cærulea-prora.

Statim autem meos socios adhortatus jussi

incumbere remis, ut calamitatem subterfugeremus.

130

Hi vero mare omnes jaciebant, veriti mortem.

Libenter autem in pontum imminentes effugit petras

navis mea; at reliquæ confertæ illic perierunt.

Hinc autem ulterius navigabamus, dolentes animo,

lubentes ex morte, caris amissis sociis.

135

Ææam vero ad insulam pervenimus: ibi autem habitabat

Circe comis-pulcris, potens dea, vocalis,

germana-soror prudentis Æetæ:

ambo enim nati-sunt ex lucem-hominibus-præbente Sole,

et matre ex Perse, quam Oceanus genuit filiam.

140

Hic vero ad litus nave appulimus tacite

navium-capacem in portum, et aliquis deus dux-erat.

Ibi tum egressi, duosque dies et duas noctes

jacebamus, pariter et labore et doloribus animum rodentes.

Sed quando jam tertium diem pulcris-comis fecit Aurora,

145

tunc ego mea hasta sumta et gladio acuto,

celeriter a nave ascendi in speculam,[TR2]

sicubi opera viderem mortaliumque vocemque audirem.

Steti autem, speculam in præruptam ubi-ascenderam,

et mihi visus-est fumus surgens a terra lata,

150

Circes in ædibus, per querceta densa et silvam.

Cogitavi autem deinde in mente et in animo

ire ac sciscitari, postquam vidi atrum fumum.

Sic vero mihi cogitanti visum-est satius esse,

primum profectum ad navem celerem et litus maris,

155

prandium sociis dare, præmittereque aliquos sciscitatum.

Sed quando jam prope eram, profectus, navem utrinque-recurvam,

tunc aliquis mei deorum misertus-est, solius,

qui mihi excelsis-cornibus cervum magnum in viam ipsam

misit: is quidem ad-flumen descendebat ex pascuis silvæ,

160

potaturus: dudum enim ipsum urgebat vis solis.

Illum vero ego egredientem per spinam medio tergo

percussi; ac penitus hastile æreum transiit;

decidit vero is in pulvere porrectus, avolavitque anima.

Illi vero ego insistens, hastam æream ex vulnere

165

extraxi; quam quidem illic reclinatam in terra

reliqui; at ego avulsi virgultaque viminaque,

funemque quantum ulnam longitudine, bene-tortum undique,

ubi-plexeram, colligavi pedes ingentis monstri.

Ivi autem eum de-cervice ferens ad navem nigram,

170

hasta fultus, quoniam nequaquam licebat in humero

manu ferre altera: valde nim magna bellua erat.

Dejeci autem ante navem; excitavique socios

blandis verbis, astans, viros singulos:

O amici, nequaquam enim descendemus, afflicti licet,

175

in Plutonis ædes, antequam fatalis dies advenerit.

Sed agite, quamdiu est in navi celeri cibusque potusque,

recordemur escæ, neu vexemur fame.

Sic dixit;[TR3] illi vero ocyus meis verbis paruerunt:

abjectisque-involucris egressi ad litus maris infructuosi

180

admirabantur cervum; valde enim magna bellua erat.

Ac postquam se-oblectarant spectantes oculis,

manibus lotis apparabant eximium convivium.

Sic tum quidem per-totum diem ad solis occasum

sedebamus, epulantes carnesque copiosas et bibentes vinum dulce.

185

Quando autem sol occidit, et tenebræ supervenerunt,

tum vero decubuimus in litore maris.

Quando autem mane-genita apparuit roseis-digitis Aurora,

tunc ego concione facta inter omnes dixi:

Audite meos sermones, mala licet patientes, socii:

190

o amici: neque enim scimus, ubi occasus, neque ubi Aurora,

neque ubi Sol hominibus-lucem-præbens vadit sub terram,[TR4]

neque ubi resurgit; sed consultemus ocyus,

si quod adhuc erit consilium; ego autem non existimo esse.

Vidi enim, speculam in præruptam ubi-ascenderam,

195

insulam, quam circumcirca pontus infinitus ambit:

ipsa vero humilis jacet: fumum autem in medio

conspicatus-sum oculis, per querceta densa et silvam.

Sic dixi: illis vero confractum-est carum cor,

recordatis facinorum Læstrygonis Antiphatæ,

200

Cyclopisque violentiæ magnanimi, viros-devorantis.

Flebant autem stridule, uberes lacrimas defundentes:

at enim nullus profectus fiebat lugentibus.

Verum ego bipartito omnes bene-ocreatos socios

numerabam, ducemque utrisque præbui:

205

alterorum quidem ego dux-eram, alterorum vero Eurylochus deo-similis.

Sortes autem in galea ærea concutiebamus celeriter;

exsiliit vero sors magnanimi Eurylochi.

Profectus-est autem ire; unaque cum-eo duo et viginti socii

flentes; ac nos reliquerunt ejulantes pone.

210

Invenerunt autem in convallibus structas ædes Circes

politis lapidibus, conspicuo in loco.

Circa vero ipsam lupi erant montanti ac leones,

quos ipsa cicurarat, postquam mala medicamina dederat.

Neque illi irruerunt in viros, sed utique ipsi

215

caudis longis circum-adulantes assurrexerunt.

Ut vero quum circa dominum canes a-convivio redeuntem

adulantur; semper enim fert delinimenta animi:

sic circa hos lupi fortibus-unguibus, ac leones,

adulabantur; illi vero timuere, ut viderunt terribilia monstra.

220

Steterunt autem in vestibulo deæ pulcris-comis:

Circen autem intus audiebant cantantem voce pulcra,

telam obeuntem magnam, divinam; qualia dearum

subtiliaque et venusta et splendida opera sunt.

His vero sermonem exorsus-est Polites, princeps virorum,

225

qui mihi carissimus sociorum erat, maximeque-venerandus:

O amici, intus enim aliqua obiens magnam telam

pulcre cantillat (pavimentum autem totum resonat),

sive dea, sive femina; sed compellemus ocyus.

Sic igitur dixit: illi vero compellabant vocantes.

230

Ea autem continuo egressa fores aperuit splendidas,

et invitabat; illi vero omnes imprudentia sequebantur:

Eurylochus autem remanebat, suspicatus dolum esse.

Collocavit vero illa-introductos per sediliaque et solia;

ipsisque caseumque et farinam et mel recens

235

vino Pramnio commiscebat; immiscebatque pani

medicamina perniciosa, ut penitus obliviscerentur patriæ terræ.

Ac postquam præbuerat et illi ebiberant, statim deinde

virga percussos intra haras concludebat.

Illi vero suum quidem habebant capita vocemque setasque

240

et corpus; at mens erat integra, ut antea quidem.

Sic hi quidem flentes conclusi-sunt; eis autem Circe

glandem-ilignam quernamque projecit, fructumque corni,

ad-edendum, qualia sues humi-cubantes semper edunt.

Eurylochus autem continuo venit celerem ad navem nigram,

245

nuntium de-sociis relaturus, et amarum fatum.

Neque ullum proloqui poterat verbum, cupiens licet,

cor dolore ingenti perculsus; atque ei oculi

lacrimis implebantur, fletumque meditabatur animus.

Sed posteaquam eum omnes mirati-sumus interrogantes,

250

tunc ceterorum sociorum narravit exitium:

Ivimus, ut jubebas, per querceta, inclyte Ulysse;

invenimus in convallibus structas ædes pulcras.

[politis lapidibus, conspicuo in loco.]

Illic autem quædam magnam telam obiens argute canebat,

255

sive dea, sive mulier: hi vero compellabant vocantes.

Illa autem continuo egressa fores aperuit splendidas,

et invitabat; hi vero simul omnes imprudentia sequebantur;

at ego remansi, suspicatus dolum esse.

Illi vero simul evanuerunt universi, nec quisquam eorum

260

apparuit: diu autem desidens speculabar.

Sic dixit: at ego gladium quidem argenteis-clavis-distinctum

humeris circumjeci, magnum, æreum, atque arcum;

illum vero continuo jussi eandem viam præire.

At ille utraque manu prehensis me precabatur genibus:

265

[et me lugens verbis alatis allocutus-est:]

Ne me duc illuc invitum, Jovis-alumne, sed relinque hic:

novi enim, quod neque ipse redibis, nec quenquam alium

reduces tuorum sociorum: sed cum hisce ocyus

fugiamus: adhuc enim effugere-poterimus malum diem.

270

Sic dixit: at ego ipsum respondens allocutus-sum:

Euryloche, sane tu quidem mane ibidem, hoc in loco,

edens et bibens, cavam apud navem nigram:

at ego ibo; dura enim mihi adest necessitas.

Sic fatus, a nave ascendebam ac mari.

275

Sed quando jam eram profectus sacras per convalles,

Circes accessurus veneficæ ad magnam domum,

ibi mihi Mercurius aureo-caduceo obviam-venit,

proficiscenti ad domum, adolescenti viro similis,

primum pubescenti, cujus quidem gratiosissima pubertas;

280

inhæsitque mihi manu, verbumque dixit, et elocutus-est:

Quorsum vero, o infelix, per juga vadis solus,

loci ignarus quum-sis? socii vero tibi illi in Circes ædibus

conclusi-sunt, ut sues, densa latibula habitantes.

An eos liberaturus huc venis? neque te puto

285

ipsum rediturum-esse: manebis vero tu, ubi quidem alii.

Sed age jam te e-malis expediam, ac servabo:

accipe, hoc medicamen bonum habens ad ædes Circes

vade, quod tibi a-capite avertat malum diem.

Omnia autem tibi dicam perniciosa consilia Circes.

290

Apparabit tibi potionem-miscellam, injicietque medicamina in-escam:

sed neque sic incantare te poterit; non enim sinet

medicamen eximium, quod tibi dabo; dicam vero singula.

Quando Circe te percutiet prælonga virga,

tum vero tu, gladio acuto stricto a femore,

295

in-Circen irrue, quasi interficere cupiens.

Illa vero te subverita invitabit ad-concubitum;

ibi tu nequaquam deinde recusa deæ cubile,

ut tibi solvatque socios, ipsumque te benigne-excipiat:

sed jube ipsam beatorum magnum jusjurandum jurare,

300

nullum tibi ipsi damnum malum machinaturam se aliud;

ne te nudatum vilem et enervem reddat.

Sic igitur locutus præbuit medicamen Argicida,

e terra evulsum, et mihi naturam ejus ostendit.

Radice quidem nigrum erat, lacti autem simile flore;

305

Moly vero ipsum vocant dii: difficileque est effossu

viris utique mortalibus; dii autem omnia possunt.

Mercurius quidem deinde discessit ad magnum Olympum,

insulam per silvosam: ego autem ad domos Circes

ivi; multum vero mihi cor æstuabat eunti.

310

Steti autem in vestibulo deæ pulcris-comis:

ibi stans clamavi; dea autem meam audivit vocem.

Illa vero statim egressa fores aperuit splendidas,

et invitabat; atque ego sequebar, dolens corde.

Collocavit autem me introductum in solio argenteis-clavis distincto,

315

pulcro, artificioso: ac scabellum sub pedibus erat:

apparavit autem mihi potionem-miscellam in-aureo poculo, ut biberem;

immisitque medicamen, mala meditans in animo.

Ac postquam dederatque et ebiberam, nec me incantavit,

virgula ubi-percusserat, verbumque dixit et elocuta-est:

320

Abi nunc in-haram, cum ceteris cuba sociis.

Sic dixit: ego vero, gladio acuto stricto a femore,

in-Circen irrui, quasi interficere cupiens.

Illa vero vehementer exclamans subtercurrit et prehendit genua,

et me ejulans verbis alatis allocuta-est:

325

Quis et unde es hominum? ubi tibi urbs atque parentes?

stupor me tenet, quod neutiquam, bibens hæc medicamina, incantatus-sis.

Minime enim quisquam alius vir hæc medicamina sustinuit,

qui biberit, et primum miserit-per septum dentium.

[Tibi vero quædam in pectoribus indomabilis mens est.]

330

Profecto tu Ulysses es versutus, quem mihi semper

prædicabat venturum aureo-caduceo Argicida,

e-Troja reversum celeri cum nave nigra.

Sed age nunc in-vagina gladium pone; nos vero deinde

lectum nostrum conscendamus, ut commixti

335

cubili et amore, confidamus nobis-invicem.

Sic dixit: at ego ipsam respondens allocutus-sum:

o Circe, quonam-modo me jubes tibi mitem esse?

quæ mihi sues quidem reddidisti in ædibus socios:

ipsum vero hic detinens, dolos-meditans jubes

340

in thalamumque ire, et tuum conscendere lectum,

ut me nudatum, vilem et enervem reddas?

Non equidem voluerim tuum conscendere lectum,

nisi mihi sustinueris, dea, magnum jusjurandum jurare,

nullum mihi damnum malum machinaturam te aliud.

345

Sic dixi; illa vero continuo abjurabat, ut jubebam.

Ac postquam juraverat peregeratque jusjurandum,

tunc ego Circes conscendi perpulcrum lectum.

Ancillæ autem tum in ædibus ministrabant

quatuor, quæ ei per domum famulæ sunt.

350

Natæ-sunt vero hæ ex fontibus et a-silvis,

ex sacrisque fluviis, qui in mare profluunt.

Harum una quidem injiciebat soliis stragula pulcra,

purpurea superne, inferne autem lintea subjiciebat:

alter vero ante solia extendebat mensas

355

argenteas, eisque imponebat aurea canistra:

tertia autem cratere suave vinum miscebat

dulce in argenteo, distribuebatque aurea pocula;

quarta vero aquam ferebat, et ignem accendebat

multum sub tripode magno; calefiebat autem aqua.

360

Ac postquam calefacta-erat aqua in splendido aheno,

in balneum me inductum lavabat ex tripode magno,

suavi fusa aqua per caputque et humeros,

donec mihi defatigationem animum-rodentem exemisset membris.

Ac postquam lavarat me et unxerat pingui oleo,

365

lænamque mihi pulcram induerat ac tunicam;

collocavit me introductum in solio argenteis-clavis-distincto,

pulcro, artificioso; ac scabellum sub pedibus erat;

[aquam autem ancilla gutturnio infundebat ferens

pulcro, aureo, super argenteo lebete,

370

ad-lavandum; juxta vero politam extendit mensam.

Cibum autem veneranda proma apposuit ferens,

ferculis multis appositis, largiens de-præsentibus;]

edere vero me jubebat: meo autem non placebat animo;

sed sedebam alia-cogitans, mala autem imaginabatur animus.

375

Circe vero ut animadvertit me sedentem, neque ad cibum

manus porrigentem, gravem autem me luctum habentem,

prope astans verbis alatis me allocuta-est:

Quid sic, Ulysse, sedes similis muto,

animum rodens; cibum autem non attingis, nec potum?

380

certe aliquem dolum alium suspicaris: nec quicquam te oportet

timere; jam enim tibi abjuravi firmum jusjurandum.

Sic dixit: at ego ipsam respondens allocutus-sum:

o Circe, quis enim vir, qui æquus fuerit,

prius sustinuerit gustare cibum ac potum,

385

quam solvi-fecerit socios et in oculis viderit?

Sed si re-vera ex animo me bibere edereque jubes,

libera, ut oculis videam, dilectos socios.

Sic dixi: Circe autem per-ædes transiens exivit,

virgam tenens in manu; foresque aperuit haræ,

390

exegitque porcis similes novennibus.

Illi quidem deinde stabant ex-adverso: hæc vero per eos

vadens adungebat unicuique medicamen aliud.

Eorum autem e membris pili defluebant, quos ante produxerat

medicamen perniciosum, quod ipsis dederat veneranda Circe;

395

viri vero statim facti-sunt juniores, quam antea fuerant,

et multo pulcriores et majores aspectu.

Agnoverunt autem me illi, hæseruntque in manibus unusquisque.

Omnes autem gratus subiit fletus; circumque domus

valide resonabat; dea vero miserabatur et ipsa.

400

Eaque me prope stans-allocuta est, diva dearum:

[Generosissime Laertiade, sollers Ulysse,

vade nunc ad navem celerem et litus maris:

navem quidem omnium-primum subducite in-terram,

possessiones autem in speluncis deponite, armaque omnia:

405

ipse vero statim revertere, et adduc dilectos socios.

Sic dixit: ac mihi persuasus-est animus generosus.

Profectusque-sum ire ad navem celerem et litus maris:

inveni deinde apud navem celerem dilectos socios,

miserabiliter ejulantes, uberes lacrimas defundentes.

410

Ut vero quum in-agris-stabulantes vitulæ circa vaccas armentales

profectas ad mandram, postquam herba se-saturarint,

omnes simul vitulantur adversæ; neque amplius stabula

eas detinent, sed dense mugientes circumcurrunt

matres: sic circum me illi, postquam viderunt oculis,

415

lacrimabundi fusi-sunt; visusque-est etiam ipsorum animus

ita esse, tanquam si in-patriam venissent et urbem ipsorum

in-aspera Ithaca, ubi nutritique-erant ac geniti:

et me ejulantes verbis alatis allocuti-sunt:

Tibi quidem reverso, Jovis-alumne, sic gratulamur,

420

ac si in Ithacam venissemus, patriam terram;

sed age, ceterorum sociorum narra interitum.

Sic dixerunt: at ego eos allocutus-sum dulcibus verbis:

navem quidem omnium-primum subducamus in-terram,

possessionesque in speluncis deponamus, armaque omnia:

425

vos vero properate, ut me una omnes sequamini,

quo videatis socios sacris in ædibus Circes,

bibentes et edentes: affatim enim habent.

Sic dixi: illi autem celeriter meis verbis paruerunt;

Eurylochus vero mihi solus detinebat omnes socios:

430

[et ipsos compellans verbis alatis allocutus-est:]

Ah miseri, quo imus? quid mala appetitis ista,

Circes ad ædes descensuri? quæ cunctos

aut sues, ad lupos reddet, aut leones;

qui ei magnam domum custodiamus etiam necessitate.

435

Sicut Cyclops fecit, quando ejus ad-caulam venerunt

nostri socii, unaque hic audax comitatus-est Ulysses:

hujus enim etiam illi vecordi-audacia perierunt.

Sic dixit: at ego in mente cogitavi,

stricto longo gladio, crasso a femore,

440

illo ei abscisum caput ad-solum dejicere,

etiamsi affinitate erat mihi proximus: sed me socii

blandis verbis retinebant aliunde alius:

Jovis-alumne, hunc quidem sinemus, si tu jubes,

hic apud navemque manere, et navem custodire:

445

nobis autem tu dux-esto sacras ad domos Circes.

Sic locuti a nave ascendebant atque mari.

Neque Eurylochus cavam apud navem relictus-est

sed sequebatur; veritus-est enim meas atroces minas.

Interea vero ceteros socios in ædibus Circe

450

studiose lavitque, et unxit pingui oleo;

circumjecitque inde eis lænas pulcras ac tunicas:

epulantes autem bene omnes invenimus in ædibus.

Hi vero postquam se-invicem conspexere reputaruntque omnia,

flebant lugentes; circum autem gemiscebat domus.

455

Illa vero me prope stans allocuta-est, augustissima dearum:

[Generosissime Laertiade, sollers Ulysse,]

ne-amplius nunc uberem fletum excitetis: novi etiam ipsa

et quantos in ponto passi-estis dolores piscoso,

et quanta infesti viri damna-intulere vobis in terra.

460

Sed agite, comedite cibum, et bibite vinum,

donec rursus animum intra præcordia receperitis,

qualem habuistis, quando primum relinquebatis patriam terram

asperæ Ithacæ: nunc vero imbecilles et animo-dejecto estis,

semper erroris duri memores; neque unquam vobis

465

animus in lætitia est, quippe valde multa passi-estis.

Sic dixit: nobis autem persuasus-est animus generosus.

Illic quidem diebus omnibus integrum in annum

sedebamus, epulantes carnesque copiosas et bibentes vinum dulce:

sed quum jam annus esset, et circumvolverentur horæ,

470

[mensibus exeuntibus, ac dies longi circumacti-erant,

tunc me evocato dixerunt dilecti socii:

Mirifice, jam nunc memor-esto patriæ terræ,

si tibi fatale est servari et pervenire

domum in excelsam, et tuam in patriam terram.

475

[Sic dixerunt: ac mihi persuasus-est animus generosus.

Sic tum quidem toto die ad solis occasum

sedebamus, epulantes carnesque copiosas et bibentes vinum dulce.

Quando vero sol occidit, et tenebræ supervenere,

illi quidem decubuerunt per ædes umbrosas.]

480

At ego Circes conscenso perpulcro lecto,

genibus-prensis supplex-oravi, dea vero meam exaudivit vocem;

et ipsam compellans verbis alatis allocutus-sum:

O Circe, perfice mihi promissum, quod præstitisti,

domum te missuram me; animus vero mihi impellitur jam,

485

et ceterorum sociorum, qui meum macerant carum cor,

circa me lugentes, quandocunque tu abscessisti.

Sic dixi: ac continuo respondebat augustissima dearum:

generosissime Laertiade, sollers Ulysse,

ne-amplius nunc inviti mea manete in domo:

490

sed aliam vos oportet primum viam perficere, et pervenire

in Plutonis domos, et venerabilis Proserpinæ,

animam consulturos Thebani Tiresiæ,

vatis cæci, cujus quidem mens integra est;

cui etiam mortuo mentem præbuit Proserpina,

495

solus ut-sapiat, reliqui vero ut umbræ volitant.

Sic dixit: at mihi confractum-est carum cor:

flebamque in lectis desidens, nec quicquam animus

volebat amplius vivere et videre lumen solis.

Ac postquam flendoque volutandoque satiatus-fueram,

500

tum demum ipsam verbis respondens allocutus-sum:

O Circe, quisnam hujus itineris dux-erit?

ad Orcum vero nondum quisquam pervenit nave nigra.

Sic dixi: ac continuo respondebat augustissima dearum:

generosissime Laertiade, sollers Ulysse,

505

minime tibi ducis desiderium apud navem curæ-sit:

malo autem erecto, et velis albis expansis,

sede: illam vero tibi flatus Boreæ feret.

Sed quando jam nave per Oceanum trajeceris,

ubi litusque fossuræ-aptum et luci Proserpinæ,

510

excelsæque populi, et salices frugiperdæ;

navem quidem ibi appelle in Oceano profundis-vorticibus,

ipse vero in Plutonis eas domum squalidam.

Ibi quidem in Acherontem Pyriphlegethonque fluunt

Cocytusque, qui Stygis aquæ est rivus;

515

rupesque est, et concursus duorum fluminum sonororum:

illic autem deinde, heros, admotus prope, ut te jubeo,

fossam fode, cubitalem quantam hinc et illinc:

circa eam autem libamen funde omnibus mortuis,

primum mulso, deinde vero dulci vino,

520

tertium rursus aqua; ac farinam albam insperge.

Valde vero supplex-precare manium inania capita, vovens,

ubi-veneris in Ithacam, sterilem vaccam, quæ sit optima,

te sacrificaturum in ædibus, pyramque impleturum rebus-bonis:

Tiresiæ vero seorsum arietem sacrificaturum soli,

525

totum-nigrum, qui inter-oves excellat vestras.

Ac postquam precibus oraveris inclytas gentes mortuorum,

ibi ovem marem sacrifica, feminamque nigram,

ad Erebum versos; ipse vero seorsum aversus-esto,

contendens ad-fluvii fluenta; ibi vero multæ

530

animæ accedent mortuorum defunctorum.

Tum vero deinde socios hortare et jube

pecudes, quæ jam jaceant mactatæ sævo ære,

excoriatas comburere, votaque facere diis,

præpotentique Plutoni, et venerabili Proserpinæ:

535

ipse autem, gladio acuto stricto a femore,

sede, neu sine manium inana capita

ad-sanguinem prope accedere, antequam Tiresiam sciscitatus-fueris.

Ibi tibi statim vates adveniet, dux populorum,

qui tibi dicat iter et mensuras viæ,

540

reditumque, ut per pontum proficiscaris piscosum.

Sic dixit: statim autem in-aureo-solio venit Aurora.

Mihi vero lænamque tunicamque vestimenta induit:

ipsa autem candidam pallam magnam sibi-induit Nympha,

tenuem et venustam, ac zonam circumposuit lumbis

545

pulcram, auream; capitique imposuit calyptram.

Atque ego per domos profectus hortabar socios,

blandis verbis, astans, virum unumquemque:

Ne-amplius nunc dormientes carpite dulcem somnum;

sed eamus: jam enim me monuit veneranda Circa.

550

Sic dixi: illis vero persuasus-est animus generosus.

Nequaquam tamen vel illinc incolumes abduxi socios.

Elpenor vero quidam erat minimus-natu, neque valde

fortis in bello, nec mente sua firmus,

qui mihi seorsum a-sociis, sacris in ædibus Circes,

555

frigoris cupiens, decubuit vino-gravatus:

moventium autem se sociorum tumultu et strepitu audito,

repente exsiliit, et oblitus-est mente sua

retrorsum descendere, accedens ad scalam longam;

sed recta de-tecto decidit: atque ei cervix

560

ex-articulis fracta-est: anima vero ad-Orcum descendit.

Venientibus autem illis ego sermonem dixi:

Existimatis jam fere domum caram ad patriam terram

vos profecturos; aliud vero nobis iter designavit Circe,

ad Plutonis domum et venerabilis Proserpinæ,

565

animam consulturis Thebani Tiresiæ.

Sic dixi: illis vero confractum-est carum cor:

desidentesque illic flebant, vellebantque capillos.

Verum enim non ullus profectus fiebat lugentibus.

At quando jam ad navem celerem et litus maris

570

ibamus tristes, uberes lacrimas defundentes:

interea profecta Circe ad navem nigram

masculam alligavit ovem, feminamque nigram,

facile clam-prætergressa: nam quis deum nolentem

oculis viderit, aut huc aut illuc vadentem?

1

Ac quando ad navem devenimus et mare,

navem quidem omnium-primum deduximus in mare divinum,

malumque imposuimus et vela navi nigræ;

atque inde pecudes sumtas induximus; atque etiam ipsi

5

inscendimus dolentes, uberes lacrimas defundentes.

Nobis vero dein pone navem cærulea-prora

secundum ventum immisit implentem-velum, bonum socium,

Circe pulcris-comis, potens dea, vocalis.

Nos autem armamentis singulis instructis per navem

10

sedimus; hanc vero ventusque gubernatorque dirigebat.

Hujus autem tota-die extendebantur vela per-pontum euntis;

occiditque sol, obumbrabanturque omnes viæ.

Illa vero ad fines pervenit profunde-fluentis Oceani.

Ibi autem Cimmeriorum est virorum populusque civitasque,

15

qui caligine et nebula tecti: neque unquam eos

Sol lucidus aspicit radiis,

nec quando vadit ad cœlum stelliferum,

nec quando rursus in terram de cœlo devertitur:

sed nox perniciosa intenditur miseris mortalibus.

20

Navem quidem illuc profecti appulimus; sed pecudes

extraximus; ipsi vero deinde propter fluentum Oceani

ivimus, donec in locum perveniremus, quem dixerat Circe.

Hic victimas quidem Perimedes Eurylochusque

tenebant; ego vero, gladio acuto extracto a femore,

25

fossam fodi, cubitalem quantam hinc et illinc:

circa eam autem libamina fundebam omnibus manibus,

primum mulso, postea vero dulci vino,

tertio rursus aqua; ac farinam albam inspergebam.

Multum autem supplex-orabam manium inania capita, vovens

30

me reversum in Ithacam, sterilem bovem, quæ sit optima,

sacrificaturum in ædibus, pyramque impleturum bonis-rebus;

Tiresiæ vero me seorsum arietem sacrificaturum soli,

totum-nigrum, qui inter-pecudes excellat nostras.

Hos vero postquam votis precibusque, gentes mortuorum,

35

exoraveram, inde pecudes prehensas jugulavi

in fossam; fluebat autem sanguis ater: ac congregabantur

animæ ex Erebo manium defunctorum.

[sponsæque, cœlibesque, et multa-passi senes,

virgunculæque tenellæ, recenti-luctu-affectum animum habentes;

40

multi quoque vulnerati æratis hastis,

viri in-bello-occisi, cruentata arma habentes;

qui multi circa fossam obambulabant aliunde alius

immenso clamore: me vero pallidus timor cepit.]

Tum vero deinde socios adhortatus jussi,

45

pecudes, quæ jam jacebant mactatæ sævo ære,

excoriatas adolere, votaque-facere diis,

præpotentique Plutoni, et venerabili Proserpinæ:

ipse autem, gladio acuto stricto a femore,

sedebam, nec sinebam manium inania capita

50

ad-sanguinem prope accedere, priusquam Tiresiam sciscitatus-essem.

Prima vero anima Elpenoris venit socii:

nondum enim sepultus-erat sub terra spatiosa:

cadaver enim in Circes domo reliqueramus nos

indefletum et insepultum; quoniam labor alius urgebat.

55

Illum quidem ego flevi conspicatus, miseratusque-sum animo

et ipsum compellans verbis alatis allocutus-sum:

Elpenor, quo-pacto venisti sub caliginem obscuram?

prius-venisti pedibus quam ego cum navi nigra.

Sic dixi: ille vero mihi plorans respondebat sermone:

60

[generosissime Laertiade, sollers Ulysse,]

læsit me dæmonis fatum malum, et copiosum vinum;

Circes autem in domo cubans non adverti

retrorsum descendere, accedens ad scalam longam,

sed recta de-tecto decidi: ac mihi cervix

65

ex-articulis fracta-est: anima vero ad Orcum descendit.

Nunc vero te per-eos quos post te (domi) reliquisti, oro, non præsentes,

per uxoremque et patrem, qui te nutrivit parvulum,

Telemachumque, quem unicum in ædibus reliquisti:

novi enim, quod hinc profectus e domo Plutonis

70

insulam in Ææam appelles fabrefactam navem:

ibi te deinde, rex, hortor recordari mei,

ne me indefletum, insepultum, profectus pone relinquas,

digressus, ne qua tibi deorum indignatio fiam:

sed me combure cum armis, quæcunque mihi sunt,

75

tumulumque mihi aggere cani in litore maris,

viri infelicis, etiam posteri ut-sciant:

et hæc mihi perfice, figeque in tumulo remum,

quo etiam vivus remigabam, quum-essem inter meos socios.

Sic dixit: atque ego ipsum respondens allocutus-sum:

80

hæc tibi, o infelix, perficiamque et præstabo.

Nos quidem sic verbis alternantes tristibus

sedebamus; ego quidem seorsum super sanguine gladium tenens,

simulacrum vero ex-altera-parte socii multa loquebatur.

Venit autem inde anima matris defunctæ,

85

Autolyci filia magnanimi, Anticlea,

quam vivam reliqui, profectus ad Ilium sacrum.

Hanc quidem ego flevi conspicatus, miseratusque-sum animo;

sed neque sic sinebam priorem, valde licet dolens,

ad-sanguinem prope accedere, priusquam Tiresiam sciscitatus-essem.

90

Venit vero inde anima Thebani Tiresiæ,

aureum sceptrum tenens: me autem agnovit et allocuta-est:

[Generosissime Laertiade, sollers Ulysse,]

cur vero, o infelix, relicto lumine solis,

venisti, ut videas manes et inamabilem locum?

95

verum recede a fossa, amoveque gladium acutum,

de-sanguine ut bibam, et tibi vera dicam.

Sic dixit: ego vero recondens gladium argenteis-clavis-distinctum

vaginæ infixi: is autem ut biberat sanguinem nigrum,

tum vero me verbis alloquebatur vates eximius:

100

Reditum quæris dulcem, splendide Ulysse;

hunc vero tibi difficilem reddet deus: non enim puto

te latiturum Neptunum, qui in-te iram reposuit animo,

iratus, quod ei filium carum excæcasti.

Verum adhuc quidem vel sic, mala licet patientes, perveneritis,

105

si velis tuum animum cohibere et sociorum,

quando primum appuleris fabrefactam navem

Trinacriam ad-insulam, elapsus violaceum pontum:

pascentesque inveneritis boves et pingues pecudes

Solis, qui omnia videt et omnia audit.

110

Has si quidem illæsas sinas reditusque sis-memor,

etiam adhuc in Ithacam, mala licet patientes, perveneritis:

sin vero lædas, tum tibi prædico exitium

navique et sodalibus: ipse vero etiamsi effugeris,

sero male redibis, amissis omnibus sociis,

115

nave in aliena; inveniesque mala domi,

viros insolentes, qui tibi victum absumunt,

ambientes divinam uxorem, et munera-sponsalia dantes:

sed sane illorum injurias ulcisceris redux.

Ac postquam procos in ædibus tuis

120

interfeceris, sive dolo, sive palam, acuto ære,

proficiscere jam deinde, sumto fabrefacto remo,

donec ad illos perveneris, qui haud norunt mare

viri, nec sale conditum cibum edunt;

neque sane hi norunt naves proris-rubris,

125

nec fabrefactos remos, qui alæ navibus sunt.

Signum vero tibi dicam valde manifestum, nec te latebit:

quando utique tibi obviam-factus alius viator

dixerit te ventilabrum habere super splendido humero,

tum vero terræ infixo fabrefacto remo,

130

factisque sacris pulcris Neptuno regi,

ariete, tauroque, suesque ineunte verre,

domum revertere, faciasque sacras hecatombas

immortalibus diis, qui cœlum latum tenent,

omnibus prorsus ordine: mors vero tibi ex mari ipsi

135

lenis admodum talis adveniet, quæ te occidat

senectute sub molli confectum: circum autem cives

felices erunt: hæc tibi vera dico.

Sic dixit: atque ego ipsum respondens allocutus-sum:

Tiresia, hæc quidem fere decreverunt dii ipsi.

140

Sed age mihi hoc dic et vere enarra:

matris hanc video animam defunctæ;

illa autem tacita sedet prope sanguinem, nec suum filium

ausa-est coram aspicere neque alloqui.

Dic, rex, quo-pacto me agnoscat talem esse.

145

Sic dixi: ille vero me respondens allocutus-est:

facile tibi verbum dicam, et in mente ponam;

quemcunque quidem sinas manium defunctorum

ad-sanguinem prope accedere, ille tibi verum dicet:

cui vero invideas, ille tibi tacitus abibit retro.

150

Sic locuta, anima quidem abiit in domum Plutonis

Tiresiæ regis, postquam vaticinia ediderat.

At ego illic manebam constanter, donec mater

advenit, et bibit sanguinem nigrum: statim vero agnovit,

et me lugens verbis alatis allocuta-est:

155

Fili mi, quo-pacto venisti sub caliginem obscuram,

vivus quum-sis? difficile vero est hæc viventibus videre:

[in-medio enim magni fluvii sunt et gravia fluenta;

Oceanus quidem primum, quem nequaquam licet trajicere

pedibus, nisi quis habeat fabrefactam navem.]

160

Num nunc demum a-Troja errans huc venisti

cum-navique et sociis, longo tempore? necdum pervenisti

in Ithacam? nec vidisti in ædibus uxorem?

Sic dixit: atque ego ipsam respondens allocutus-sum:

mater mea, necessitas detulit me in Plutonis domum,

165

animam consulturum Thebani Tiresiæ.

Nondum enim prope veni Achaiam; neque aliqua nostram

terram attigi; sed semper habens ærumnam erro,

ex quo primum secutus-sum Agamemnonem divinum

Ilium ad insignem-bonis-equis, ut cum-Trojanis pugnarem.

170

Sed age mihi hoc dic et vere narra:

quodnam te fatum domuit longam-sternentis mortis?

utrum diuturnus morbus? an Diana sagittis-gaudens

suis mitibus telis superveniens te occidit?

dic vero mihi et de-patre, et filio, quem reliqui,

175

utrum adhuc penes illos sit meum munus, an aliquis jam

virorum alius habeat, me autem non-amplius putent rediturum.

Dic etiam mihi nuptæ uxoris consiliumque mentemque,

utrum maneat cum puero, et salva omnia custodiat;

an jam eam duxerit Achivorum quicunque optimus.

180

Sic dixi: ac statim respondebat veneranda mater:

et perquam illa quidem manet afflicto animo

tuis in ædibus; ærumnosæ autem ei semper

consumuntur noctesque diesque lacrimas-fundenti.

Tuum vero nondum quisquam habet pulcrum munus; sed quietus

185

Telemachus prædia colit, et convivia æqua

epulatur, quæ decet principem virum curare;

omnes enim invitant. Pater autem tuus illic manet

in-agro, neque in-urbem devenit: neque ei lecti sunt

strata et lænæ, et stragula splendida;

190

sed ille hieme quidem dormit, ubi servi in domo,

in pulvere prope focum; vilia vero corpore vestimenta induit;

ac quando venit æstasque, florensque anni-tempus,

undique illi per fertilem-partem horti vitiferi

ex-foliis delapsis humiles strati-sunt lectuli;

195

hic ille jacet dolens, magnumque in-mente dolorem auget,

tuum fatum deflens: molesta autem eum insuper senectus incessit.

Sic enim et ego perii, et fatum obii:

nec me quidem in ædibus certa-jaculatrix Diana

suis mitibus telis superveniens interemit;

200

neque aliquis me morbus invasit, qui maxime

tabe invisa ex-membris tollere-solet animum:

sed me tuique desiderium, tuique cura, inclyte Ulysse,

tuaque benignitas usque memorem dulci animo privarunt.

Sic dixit: atque ego volebam mente cogitans

205

matris meæ animam prehendere defunctæ:

ter quidem aggressus-sum, amplectique eam me animus jubebat:

ter autem mihi e manibus, umbræ instar vel etiam somnii,

avolavit; mihi vero dolor acutus oriebatur in-animo magis:

et ipsam compellans verbis alatis allocutus-sum:

210

Mater mea, cur me non manes prehendere te cupientem

ut etiam in Orco,[TR1] caris manibus circumamplexi,

ambo tristi oblectemur fletu?

nunquid mihi simulacrum hoc inclyta Proserpina

immisit, ut adhuc magis lamentans ingemiscam?

215

Sic dixi: ac statim respondit veneranda mater:

væ mihi, fili mi, supra omnes infelix viros,

minime te Proserpina, Jovis filia, deludit,

sed hæc conditio est mortalium, quum mortui-fuerint

non enim amplius carnesque et ossa nervi habent,

220

sed ea quidem ignis valida vis ardentis

absumit, ubi primum reliquerit alba ossa animus:

anima vero, tanquam somnium, avolans volitat.

Sed in-lucem celerrime contende: hæc vero omnia

scito, ut etiam in-posterum tuæ dicas uxori.

225

Nos quidem sic verbis colloquebamur: ac mulieres

accesserunt (incitabat enim inclyta Proserpina),

quotquot optimatum uxores erant, atque filiæ;

hæ vero circa sanguinem nigrum frequentes congregabantur.

At ego consultabam, quo-pacto interrogarem singulas;

230

illud autem mihi in animo optimum videbatur consilium:

stricto acuto gladio crasso a femore,

non sinebam bibere simul omnes sanguinem nigrum.

Illæ vero se-excipientes accedebant; et unaquæque

suum genus enarrabat; ego vero interrogabam omnes.

235

Ibi nempe primam Tyro vidi nobili-patre-natam,

quæ dixit Salmonei eximii se prolem esse;

dixitque Crethei se uxorem esse Æolidæ;

quæ Fluvium amavit, Enipeum divinum,

qui longe pulcerrimus fluviorum super terram labitur:

240

et ea propter Enipei versabatur pulcra fluenta.

Huic vero quum-se-assimilasset terram-cingens Neptunus,

in ostiis fluvii ei accubuit vorticosi:

purpureus autem fluctus circumstitit, monti æqualis,

curvatus: absconditque deum mortalemque feminam.

245

[solvit autem virgineam zonam, ac somnum ipsi offudit.]

Sed postquam perfecerat deus amatoria opera,

inhæsit inde ei manu, verbumque dixit et elocutus-est:

Gaude, mulier, amore hoc; circumvolvente autem anno

paries inclytos liberos; quoniam haud inanes concubitus

250

immortalium: tu vero eos cura enutrique.

Nunc autem abi domum, et contine-te, neu memora:

at ego tibi sum Neptunus terræ-concussor.

Sic locutus, pontum subiit fluctuantem.

Illa autem gravida-facta, Peliam peperit et Neleum;

255