ZESDE TOONEEL.
De vorigen. Saart. Truus.
Saart.
Wat kijke jullie bezeten?… Dag juffrouw …
Jo.
Hè, góddánk, dat jullie komme.
Saart.
Vies buiten! ’t Zand zit dik in me nek en me oore. En koud! Gooi nog ’n paar blokkies
bij!
Truus.
’k Kon ’t thuis oók niet uithoue – me kindere legge – zoo niks geen anspraak – en
dat gehùil van de wind. – D’r zijn twee ducdalve weggeslage …
Knier
(een kous stoppend). Twéé ducdalve …
Saart.
Vertel nou liever wat ànders …
Jo.
Dat zeg ’k ook … Wat hebbe we an die … Suiker en melk? Ja, hè?
Saart.
Wat ’n vraag! ’k Zal koffie zònder suiker drinke!…
Jo.
Nou – Géert wou nooit suiker …
Clémentine.
Je zoontje heeft zich dapper gehouen, Truus … ’k Zie ’m nog staan wuiven …
Truus
(breiend). Ja, da’s ’n schát van ’n jongen – en amper twaalef jaar – U had ’m motte bijwone,
[91]twee en ’n halleve maand gelejen, – toen de Anna zònder Ari binnenkwam – wat het dat
kind zich toen as ’n èngel gedrage – net ’n groote man. – ’s Avons zat-ie bij me op
en ’n gesprekke! – die jongen weet meer as ik – As ’t schaap maar niet èrreg zeeziek
is geweest …
Saart
(breiend). Nou zal je me niet geloove – maar met ’n rooie bril wòr je niet zeeziek.
Jo
(een baaien broek verstellend). Hahaha! Heb-ie ’t zellef geprobeerd? Zij doet as de dokters – die late ’n ànder slikke …
Saart.
Ik heb ménig nachie an boord geslape toen me man nog leefde en mènig tochie meegemaakt …
Jo.
’k Had jóú wel is wille zien in je oliepakkie!…
Clémentine.
Ben jij getróúwd geweest, Saart?
Saart.
Wacht, nou smeert de juffrouw me stroop om me mond!… Zóó knàp zie ’k ’r nog uit, hoor
je, jònge meide? – En òf ’k getrouwd was – en stevig! – ’t Was ’n goeie vent, ’n beste
vent – alleen as ’m iets niet na z’n zin was – nou dan zònder kwaadsprekerij – dan
hield-ie z’n poote niet thuis – dan smeet-ie de boel stuk – ’k heb nòg ’n koffieketel,
waarvan-ie ’t [92]oor het afgeslage – en voor geen daalder zou ’k ’m wille misse.
Clémentine.
Ik bie je geen gùlden! Hahaha!
Jo.
Hè, zij kan zoo lollig klesse! Vertel is van de haarlemmerolie, Saart!…
Saart.
Ja, zonder haarlemmerolie was ’k misschien geen weduwe, kon ’k weer trouwe!…
Clémentine.
Die is leuk!…
Jo.
O, u mot ’r hóore … Toe, drink nou wat gauwer!…
Saart.
’k Stik ’r al in!… Wat kijk je nou Knier? Da’s de wind – Nou dan – me man was ’n kemiekert
– zoo vin je d’r geen tweede. Je kocht ’m ’n mes in ’n leeren schee – duùr betaald,
hoor – en as die na vijf weke van de reis werom kwam – en je ’m vroeg: Jacob ben je
me mes verlore? – dan zei-die ’k weet niks van ’n mes – ’k hèb geen mes van jou gekrege
– zóo had-ie z’n hersens bij mekaar – maar as-ie zich dan voor ’t eerst in vijf weke
uitkleedde en z’n olieschoene uittrok – klets – viel ’t mes op de grond – had-ie-àl
die tijd niks van gevoeld!
Clémentine.
Vijf weke z’n olieschoenen angehouen!…
Saart.
… En dan most ’k ’m schoonmake met [93]zeep en soda – geen water gezien en dik in de luis …
Clémentine.
Hè – jakkes!…
Saart.
’k Wou da’k voor al ’t ongedierte an boord ’n cent voor ’t dozijn kreeg! Dat hebbe
ze toe op de d’r gazie … hahaha! – Nou dan – z’n laatste reis slaat ’n stuk water
’m tegen de verschansing, net toen de schotter ’t bezaanzeil na bakboord ophaalde
– en z’n been kapot – gebroken. Daar zatte ze mee. De schipper kon pappe en ’n eksteroog
snijje, maar ’n been héel make – née. Toen wou de schotter ’r ’n plank onder steke
– maar Jacob wou haarlemmerolie. Elleke dag moste ze haarlemmerolie op z’n been wrijve
– en wéer haarlemmerolie – en nog is haarlemmerolie – ach jezis – de stakker – toen
die ankwam was z’n been héelemaal mis. – Je had ’t me toch niet motte late vertelle.
Jo.
En je het ’r laatst zèllef om gelache!
Saart.
Nou jawel. – Affijn de dooie maak je niet levend. En as je ’r goed over denkt is ’t
’n smerige gemeenheid da’k niet hertrouwe mag …
Clémentine.
Màg? Wie zal ’t je belette?
Saart.
Wie? Wie die gekke wette in mekaar geflanst het! ’n Jaar later vergaat de Wisselvalligheid [94]met man en muis. Dan zou je verdikkie meene, dat as je man dóod is – met z’n anderhalleve
poot was-ie nòg meegegaan – je ’n àndere man mag trouwe. Mis poes. Dan mot je, geloof
’k, eerst in de krante oproepe waar-die zit – en as je driemaal geen aasem gekrege
het, dàn màg-ie ’n nieuw boterbriefie hale.
Truus
(zeurigjes-breiend). Ik geloof niet da’k ooit hertrouwe zal …
Saart.
Wat ’n wonder – jij wàs al tweemaal getrouwd – as je de manne dan nóg niet kent …
Truus.
’k Wou da’k net as jij over alles kon prate … Nee – ’t is me ’n angst. Met me eerste
was ’t ’n grùwel – met me tweede dat wete jullie …
Clémentine.
Toe vertel is, Truus – ’k zou wel nachte kunne opzitten om die verhalen-van-de-zee
an te hooren …
Kniertje.
Vertel nou geen dinge van dood en ellende …
Saart.
Hè, wat knies jij – steek maar in zee – en schenk jij nog is in – Jij most knies heete
in plaas van Knier …
Truus
(rustig-breiend en toonloos pratend). Ach – ’t kan je hier niet gebeure, Knier – toen [95]woonde ’k in Vlaardingen en ’k was ’n jaar getrouwd zonder kindere – née, Pietje is
van Ari – en toen ging-ie weg met de Magneet – ja, ’t was de Magneet – op de haringvangst. Da’s nou allemaal niks. En je begrijpt wel wat ’r gebeurd is
– anders zou ’k geen kennis an Ari hebbe gekregen en niet naàst je wone. – De Magneet bleef op ’t Zand of erges anders. Maar dat wist ’k toen niet en daar dàcht ’k niet
an …
Jo
(verschrikt). Sst! Wees is stil …
Truus.
… Nou – in Vlaardingen heb je de toren en op de toren heb je de kijker – de tòrenkijker …
Marietje
(breiend). Da’s in Maassluis óok …
Truus.
En die kijker hijscht ’n rooie bal as-ie ’n logger of ’n twawler of ’n andere schuit
in de verte ziet – en as-ie weet wiè ’t is – gewoon ’n wònder hoe-ie an ’n mast, an
’t tuig, an de kleur, an de zeile, an de dekdeele – vraag niet an wàt – ’n schip herkent,
dan laat-ie de bal zakke – loopt na de reeder en na de familie en waarschouwt – laat
’k zegge: de Albert Coster of de Goedkoop komt. Nou, de familie waarschouwe is haast niet noodig. Want zóo as de bal op de
[96]toren gehesche is, loope de kindere in de straat te schreewe – toen ’k jong was, dee
’k ’t ook: „’n Bal op! ’n Bal op!” – dan gaan de vrouwe na de toren en wachte benejen
tot de kijker komt en dan geve ze ’m cente as ’t hùn schip is …
Truus
(in den schouw starend). En … en … de Magneet met me eerste man – heb ’k al gezeid da’k ’n jàar getrouwd was? – de Magneet bleef zès weke weg, zèven weke weg – toch maar proviand voor zès. En tellekes riepe
de kindere „’n Bal op, Truus! ’n Bal op, Truus!” Dan liep je as ’n gekkin na de toren
– maar niemand die je nakeek – ze wiste wel wáárom je liep – en as de kijker benee
kwam, dan had je ’m wel de woorde uit z’n mond wille schéúre – maar dan vroeg je àngstig:
heb je ting? – ting da’s tijding op z’n Vlaardingsch – „Ting van de Magneet?” zei die dan: „née, ’t is de Vrouw Maria of de Waakzaamheid of de Concordia” – en dan slofte je terug zoo langzaam – zoo langzaam – liep je te huile, denkend
an je màn – je màn … Elleke dag kreeg je ’n schok door je hersens as je de kindere
hoorde – en elleke dag was je bij de toren – biddend dat God – maar de Magneet kwám niet, – kwám niet – telangeleste [97]dorst je niemeer na de toren as de bal geheschen was – dorst je niemeer an de deur
te blijve wachte òf soms de kijker zèllef met de boodschap kwam … Dat het twee maande
geduurd – twee maande – en toen – nou toen geloofde ’k ’t wel (toonloos)... De visch wordt dúur betaald …
Clémentine
(na eene verhaal-stilte). … En met Ari – wat is daarmee precies gebeurd?
Jo.
Nou … da’s nog zoo kort gelejen …
Truus
(rustig). Ach kind, je zou ’t ellek uur van de dag an iedereen wille vertelle – as je met zes
kindere ben blijve zitte – ’n beste man – nooit ’n kwaad woord met ’m gehad – nooit.
In twee uur was-ie ’r uit – ’n slag van ’t spil – geen woord het-ie meer gesproken.
– As ’t zes dage láter was gebeurd, hadde ze ’m meegebracht – zoue we ’m hier begrave
hebbe – nou zwomme de haaie al om ’t schip – die ruike as ’r ’n dooie an boord is …
Kniertje.
Ja, da’s waar, anders zie je ze nooit.
Truus
(gelaten). U zal wel geen visscher trouwe, juffrouw, maar ’t is droevig, droevig, god, zoo droevig,
dat ze wat je lief heb gehad op ’n plank [98]sjorre – met ’n stuk zeildoek ’r om – en ’n steen ’r in – driemaal om de groote mast
– en dan één – twee – drie – in godsnaam … De visch wordt dúur betaald … (snikt zachtjes).
Jo
(opstaand – haar pakkend). Nou – Truus!…
Saart.
Schenk ’r nog maar ’n kommetje … (tot Marietje) Huil jij nou ook weer? Die zit maar an Mees te denke …
Marietje.
Nee – nou dacht ’k niet an Mees – nou dacht ’k an me broertje – die toen ook verdronken
is.
Jo
(nerveus). Jullie schijne ’r plezier in te hebbe …
Clémentine.
Was dat niet op de haringvangst?…
Marietje
(weer doorbreiend). Z’n tweede reis – ’n slag van de fok … In eens lag-ie overboord … Reepschieter was-ie …
De schipper stak ’m nog ’n haringschop toe en die greep-ie, maar de schop was te glad
– z’n hande gleje ’r langs – toen hield Jeruzalem, de stuurmansmaat, ’m de bezem voor
– die greep-ie weer. Met z’n drieën trokke ze ’m op – toen liet de bezem los – viel-ie
terug in de golve – en nòg is voor de derde maal smeet de schipper ’n lijn overboord …
God wou me broertje hèbbe – de lijn brak – en [99]de andere helft ging mèt me broertje in de diepte …
Clémentine.
Da’s schrikkelijk – driemaal grijpen, driemaal loslaten …
Marietje.
… En asof ’t kind ’t ’s morges voelde ankomme … De heele nacht had-ie legge huile
– vertelde de schipper – legge huile om moeder die ziek lei – En toen de schipper
’m troostte, zei-ie: nee, schipper, al wordt me moeder beter, ik eet vandaag me laatste
harinkie … Dàt het vader zoo an de drank gebracht …
Clémentine.
Nou Marietje.
Marietje.
Née, niet nou juffrouw – heusch toen-ie van Pieterse werom kwam met ’t deel van de
besomming dat Toontje as reepschieter most hebbe – achttien gulden vijf en dertig
cente – over vijf weke – nee, vijf en halleve week – toen dee-die gewoon krankzinnig
– toen smeet-ie de cente over de grond – toen vloekte die op – ’k zal ’t maar niet
overbrenge – op àlles – en ikke – hoe oud was ’k – veertien – ik raapte ze huilend
op – we konne ’t best gebruike – moeder d’r ziekte en d’r begrave hadde ’n boel gekost …
Achttien gulden is ’n hoop geld … ’n hééle hoop.
[100]
Jo.
Achttien gulden voor je kind … achttien … (verschrikt de windvlagen beluistrend). Wees is stil …
Saart.
Niks niemendal! Ben je zoo báng uitgevallen van avond?
Jo.
Bang? Ik bang? Nee, hoor, hahaha!… Ik bàng!
Kniertje
(voor zich heen). Ja, ja, – as ’t water is spreke kon …
Clémentine.
Toe vertel jìj nou ook is – jij heb zoo’n boel ondervonden.
Kniertje.
Vertelle? Ach, juffrouw, ’t leven op zee is geen vertelsel – Door ’n dùimsplankie
zijn ze van de eeuwigheid gescheijen. – De mànne hebbe ’t hard en de vroùwe hebbe
’t hard. – Gisteren ging ’k voorbij de tuin van de burgemeester – ze zatte net an
tafel en atte schelvisch waarvan de damp afsloeg – enne de levertjes leien ampart
– enne de kindere zatte met gevouwen hande te bidde. Toen dacht ’k in me onnoozelheid
– as ’t verkeerd was, mag God ’t me vergeven – dat ’t niegoed van de burgemeester
was – van de burgemeester niet – en van andere niet – want de wind woei zoo hard,
zoo hard uit ’t oosten – en de vissche [101]komme uit ’t zelfde water waarin onze dooie – hoe mot ’k ’t zegge – waarin onze dooie
– u begrijpt me wel – (een stilte) ’t Is dwaas om zulleke mallighede te denke – ’t is je bestaan – en tegen je bestaan
mag je niet in opstand komme.
Truus.
Ja – zìj kan er van meeprate …
Kniertje
(stillekens stoppend). Me man was ’n visscher één-uit-de-duuzend. As ’r gelooid wier, proefde-die an ’t
zànd waar-ie was. ’s Nachs zei-ie menigmaal we binne op de 56 en dan wàs-ie op de
56. Wat het-ie al niet meegemaakt as matroos! Eens het-ie twee dage en twee nachte
met drie andere in de boot rondgezworreve. Dat was toen ze de beug moste inhale en
’r zoo’n mist opsting, dat ze geen jóon meer konde onderscheijen, laat staan de logger
terugvinde. In twee dage en tweé nachte geen ete of drinke – En later weer toen de
schuit verging – dat had u ’m motte hoore vertelle – zwom-ie met ouwe Dirk na ’n omgeslage
roeiboot – daar klom-ie op. Die nacht zei-die vergeet ’k nooit. Ouwe Dirk was te moe
of te oud om ’n vasthou te krijge. Toen stak me man z’n mes in de boot en Dirk die
grijpe wou en haast zonk, greep in ’t mes dat drie van z’n vingers [102]’r bijhinge – ja, ja – da’s àllemaal gebeurd – en met gevaar van z’n eigen leven trok-ie
’m op de omgeslagen boot – Zoo dreve ze met d’r tweeë in de nacht – en Dirk – die
ouwe Dirk – of ’t van ’t bloedverlies kwam of van angst – Dirk wier gek. Die zat me
man maar an te kijke met ooge as van ’n kat – die sprak van de duvel die in ’m was
– van de satan – en ’t bloed, zei me man, liep over de boot – de golve hadde maar
werk om ’t weg te spoele. Net tegen de morgen glee Dirk na benee – zoo uit zich zelf
– me man wier opgepikt door ’n vrachtboot die langs voer. ’t Het niet geholpe – drie
jaar later – da’s nou twaalef jaar gelejen – bleef de Clémentine – die uw vader na u genoemd had – op de Doggersbank mèt me twee oudste – Van wat
’r met diè gebeurd is, weet ’k niks, heelemaal niks – Nooit ’n luik of ’n joon angespoeld
– niks meer, niks – Je kan ’t je eerst niet voorstelle – maar na zooveel jare weet
je d’r gezichte niegoed meer – en daar dánk je voor. Want hoe erreg zou ’t niet zijn
as je de herinnering hield. Nou heb ’k óok me vertelsel gedaan – elleke zeemansvrouw
het zoo ies in d’r femilie – ’t is geen nieuwigheid – Truus het gelijk: de visch wordt
duur betaald … Huil je juffrouw?
[103]
Clémentine
(losbarstend). God – as ’r vànnàcht maar geen schèpen vergaan …
Kniertje.
… We zijn àllemaal in God’s hand – en God is groot en goed …
Jo
(woest-opstuivend) … Schepe vergaan! Schepe vergaan! De een blert – de ander huilt … ’k Wou da’k van
avond in me eentje gezeten had (met de vuisten haar hoofd bebonzend) Jullie make iemand dol, dol, dol!…
Clémentine
(verbaasd). Jo – wat hèb je?…
Jo
(hartstochtelijk) … Háár man en háar broertje – en me arreme oom – die beroerde verhale – inplaas van
je op te vroolijke!… Vraag mijn nou ook! (gillend) Me vader is verdronken, verdronken, verdronken, verdronken! D’r zijn ’r nog meer
verdronken, verdronken!… En … Jullie zijn ellendelinge – jullie zijn … (smijt heftig de deur achter zich dicht).
