N.B. Met St. wordt Stenzler’s uitgave van de Mṛcchakaṭikâ aangeduid, met Calc. I de
Calcutta-editie van 1829, met Calc. II die van 1876 en met Calc. III die van 1891.
W. is Wilson’s vertaling van de Mṛcchakaṭikâ, R. die van Reignaud, A. die van Böhtlingk
en Fr. die van Fritze.
P.W. is het Petersburgsch Woordenboek.
Blz. XI 4). H. H. Wilson. Select Specimens of the Theatre of the Hindus. Translated from the original Sanskrit.
Calcutta 1827; 2d Ed. London 1834; 3d Ed. London 1871.
Theater der Hindus. Aus der Englischen Uebertragung des Sanskrit Originals von H. H.
Wilson, metrisch übersetzt von O. L. B. Wolff. Weimar 1828–1831.
Chefs d’œuvre du théatre indien traduit de l’original sanskrit en anglais par H. H. Wilson et de l’anglais
en français par Langlois, accompagnés de notes et d’éclaircissemens et suivis d’une table alphabétique. Paris 1828.
Mery et Gérard de Nerval. Le Chariot d’enfant, drame en vers, traduction du drame
indien du roi Soudraka. Paris 1850.
Hippolyte Fauche. Une tétrade, ou drame, hymne, roman et poëme, traduits pour la première
fois en français. Paris 1861 (I. La Mritchakatika, le petit Chariot d’argile, drame
en dix actes).
Paul Regnaud. Le Chariot de Terre cuite (Mricchakatika) drame sanscrit attribué au
roi Çûdraka, traduit et annoté des scolies inédites de Lallâ Dîkshita. 4 Tomes. Paris
1876–77.
Victor Barrucand. Le Chariot de Terre cuite d’après la Mṛcchakaṭikâ. Paris 1895.
Otto Böhtlingk. Mṛcchakaṭikâ d.i. Das irdene Wägelchen, ein dem König Çûdraka zugeschriebenes
Schauspiel. St. Petersburg 1877.
Ludwig Fritze. Mricchakatika oder das irdene Wägelchen. Ein indisches Schauspiel.
Metrisch übersetzt. Chemnitz 1879.
Emil Pohl. Vasantasenâ, Bühnenbearbeitung in 5 Akten. Stuttgart 1892.
Michael Haberlandt. Vasantasenâ oder das irdene Wägelchen. Ein altindisches, [184]dem König Çûdraka zugeschriebenes Schauspiel. Frei wiedergegeben. Leipzig 1893.
Hermann Camillo Kellner. Vasantasenâ oder das irdene Wägelchen (Mṛicchakaṭikâ). Ein
indisches Schauspiel in zehn Aufzügen, von König Çûdraka. Leipzig. Verlag von Philipp
Reclam Jun.
C. Kossowitsch’ Russische vertaling verscheen in den „Moskwitjanin”, September 1849
(Buitenl. Letterk.).
E. Brandes. Lervognen, et Indisk Skuespil. Kjöbenhavn 1870.
Michele Kerbaker. Il Carruccio di Creta, waarvan, naar de vertaler mij meldt, slechts vijf bedrijven zijn verschenen, het
eerste met inleiding in de Revista Europea di Firenze, 1872, de overige vier in het Giornale Napoletano, 1878–79.
Blz. XII 1). Bij het navolgen der Indische metra in Hollandsche verzen kan het kwantiteitsverschil
niet anders dan door verschil in klemtoon worden weergegeven; echter is het niet wel
doenlijk en m.i. ook onnoodig, steeds iedere lange lettergreep door een beklemtoonde,
iedere korte door een onbeklemtoonde te vervangen, waarbij men bovendien in aanmerking
neme, dat een dergelijk kenmerkend onderscheid, als bestaat tusschen lange en korte
lettergrepen in het Indisch, bij beklemtoonde en niet-beklemtoonde ontbreekt.
In het algemeen heb ik er naar gestreefd, met behoud van het aantal lettergrepen van
den versregel, een vorm te kiezen, die op het gehoor zooveel mogelijk denzelfden indruk
maakt als de Indische versmaat. Op deze wijze behield ik çloka, vasantatilaka, trishṭubh
(upajâti, upendravajrâ) en vaṃçasthavila.
Het çârdûlavikrîḍita-metrum heb ik soms in den oorspronkelijken vorm, soms in jamben-
(of dactylen-) maat weergegeven.
Bij metra, die een opeenvolging van verscheidene korte of lange lettergrepen bevatten,
bepaalde ik mij er toe, syllaben-aantal en caesuur-indeeling te behouden (sragdharâ) of koos een geheel afwijkenden vorm (mâlinî, pushpitâgrâ, çikhariṇî). In ’t laatste geval nam ik een enkele maal een ander Indisch metrum.
De ârya-strofe scheen mij in een Nederlandsch vers zelfs niet bij benadering weer
te geven; doorgaans bezigde ik bij het vertalen daarvan den jambus, een enkele maal
den trochaeus. Bij de groote moeilijkheid, die het metrisch vertalen oplevert, zullen
mij, hoop ik, vergrijpen tegen het geslacht der substantiva (der dans, der lust) niet
te zwaar worden aangerekend.
Blz. 1. R. 28. Hoewel het Indisch metrum behoudend, noopte mij de omschrijving der samenstellingen
een tweeregelig couplet door een drieregelig weer te geven.
Blz. 2. R. 6. Vyapagatatimire cakshushî copalabhya (St. 1:16) door B. vert.: „hatte er sein getrübtes Augenlicht wieder erlangt”, heb ik in overdrachtelijken [185]zin opgevat, evenals W.: „he enjoyed eyes uninvaded by darkness”, en R.: „ses yeux virent disparaître l’obscurité (de l’ignorance).”
Blz. 2. R. 18. Paravâraṇabâhuyuddha- (St. 2:1) door vorige vertalers als tatpurusha-, door mij als dvandva-samenstelling
opgevat. „Ein Faustkampf mit eines Gegners Elefanten” (B.) schijnt mij in verband met het overige omtrent koning Çûdraka meegedeelde wel
wat al te overdreven.
Blz. 2. R. 34. Deze ârya-strofe (St. 2:9–11) in ongeveer dezelfde bewoordingen, maar in çloka-vorm
komt voor Hit. I, 120 (ed. Schl.-L. p. 30, 12–14), volgens W. ook in het Pan̄c, waar
ik ze echter niet vond, en volgens R. ook in Câṇakya en in de Vikramorvaçî (Indische Sprüche, Spr. 151 en 249).
Blz. 3. R. 1. Hîmâṇahe (St. 2:19) weergeg. door Skr. âçcaryaṃ is toch eigenlijk wel niets anders dan Skr. hî mâṇavâḥ (Vgl. St. 79:8). Als Prâkṛt-vorm van âçcaryaṃ komt St. 172:6 accariaṃ voor.
Blz. 3. R. 6. Puvvaviḍhattaṃ ṇihâṇaṃ (St. 2:23) vert. B, „ein ehemals vergrabener Schatz.” Ik betwijfel, of deze beteekenis aan vidadhâti mag worden toegekend en kies liever de gewone beteekenis: „vormen, tot stand brengen,”
enz. (P.W. i. v.).
Blz. 3. R. 35. Varaṇḍalambuo (St. 3:17) door W. met „a ball on a turret top,” door B. met „eine Fahne,” door Fr. met „ein Brunnenschwengel” weergegeven. Bij de volkomen onzekerheid omtrent de ware beteekenis van dit woord,
scheen het mij het veiligst, (tenzij men het met R. onvertaald wil laten) mij aan
den Comm. te houden en wel aan den door Stenzler aangehaalden (die bij R. levert geen
verstaanbaren zin op), hoewel de bedoeling van mṛttikâsthûṇaḥ niet duidelijk is (voor dvaram leze men dûram). In elk geval zou het woord iets aanduiden, dat aan het einde van den pompzwengel
(varaṇḍa) is bevestigd (niet de pompzwengel zelf, zooals Fr. meent), terwijl aan het andere
uiteinde de emmer hangt, zoodat inderdaad bij het water-putten de varaṇḍa-lambuo eerst hoog wordt opgeheven en dan weer nedervalt.
Blz. 7. R. 12. Letterlijk: Vastgehouden door het lichaam, leeft hij dood [zijnde] (St. 7:13).
Blz. 7. R. 35. Deze plaats (St. 8:2–5) vert. B.: „Diese Söhne von Sklavinnen mit ihrem Bischen Gelde machen es ja wie die vor Wespen
sich fürchtenden Hirtenknaben im Walde: sie gehen immer nur dahin, wo sie nicht ausgesogen
werden.” Dezelfde opvatting heeft Fr.; ook R. en W. beschouwen dâsîeuttâ, als slaande op de zelfzuchtige vrienden, waarvan Câr. heeft gesproken.
Het is echter duidelijk, dat de vergelijking met de herdersjongens, die bang zijn
door wespen te worden „gegeten”, deze opvatting niet toelaat. [186]Ook is atthakallavattâ hier ongetwijfeld hetzelfde als 8:15 en dus niet als bahuvrîhi op te vatten (vgl.
ook itthîkallavatta 60:19). Ten slotte wijs ik nog op Pañc. I, 278, waar gezegd wordt: kṛpaṇânusâri ca dhanaṃ.
Zooals men ziet, heb ik khajjanti eenigszins vrij vertaald.
Blz. 8. R. 9. Dit vers (St. 8:11–15) in eenigszins gewijzigden vorm ook Hit. I, 128 (ed. Schl.-L.
p. 31, 11–15).
Blz. 8. R. 39. Met „hoveling” vertaal ik, evenals Fr., Skr. viṭa, hoewel deze vertaling ongetwijfeld niet geheel juist is. Zij scheen mij echter te
verkiezen boven de vertaling van B. „Schmarotzer”, daar toch, zooals W. terecht opmerkt de viṭa „evinces something of the character of the Parasite in the Greek comedy, but that he
is never rendered contemptible.” (H. Th. XLVII). W. en R. behouden het Skr.-woord.
Blz. 9. R. 17. Ajjuâ, (St. 10:2) door B. vertaald met „Hetäre” (ook in het P.W.) houd ik voor een vereerenden titel (Prâkṛt-diminutief van âryâ) Fr. vert. een enkele maal „Hetäre” (p. 20), gewoonlijk „Herrin, Gebieterin”; ook deze vertaling scheen mij minder juist, daar niet alleen Vasantasenâ’s onderhoorigen
haar zoo betitelen, maar ook de çakâra (13:8); diens slaaf (10:2), de sambâhaka (37:3,
6, 9, 19), die haar ook ajje noemt (36:2,8), Radanikâ (94:20) en Candanaka (102:22). Beter is „lady” bij W. en „madame” bij R.
Blz. 9. R. 30. Mama maaṇam aṇan̄gaṃ bammahaṃ (St. 10:13) vert. B. „Meine Liebe, den körperlosen Liebesgott”. Eerder geloof ik met het oog op des çakâra’s voorliefde voor synoniemen (vgl. 10:25;
116:16, 17; 136:11, 12, 13), dat wij hier met drie substantieven te doen hebben.
Blz. 10. R. 5. ṇîçâçâ (St. 10:24) kan bezwaarlijk aan Skr. nirnâsa beantwoorden, dat eerder ṇiṇṇâça of ṇîṇâça zou hebben opgeleverd; is misschien ṇîçîçâ te lezen?
Blz. 10. R. 8. Veçavahû çuveçaṇilaâ veçan̄gaṇâ veçiâ (St. 10:25) bij B.: „eine Hurenmutter, eine Zierpuppe, eine Metze, und eine Hure”, blijkbaar vier samenstellingen met veça van gelijke beteekenis: veçavahû en veçan̄gaṇâ = bordeelvrouw; veçiâ lett. bordeelsche; çuveçaṇilaâ = een, die in een goed bordeel woont.
Blz. 12. R. 7. Om de woordspeling santaṃ-çante (St. 13:7) weer te geven heb ik „ge gaat te verre” ingevoegd; ook de uitleg, die
dan door den viṭa wordt gegeven, ondergaat hierdoor eenige wijziging.
Blz. 12. R. 16. Letterlijk: Door jonge lieden begeleid moet het verblijf in een bordeel worden gedacht
(St. 13:13).
[187]
Blz. 12, R. 41. Gacchatu (St. 14:5) wordt door B. op den çakâra toegepast: „ich lasse ihn laufen.”
Blz. 13, R. 17. Op dit vers (St. 14:16–18) berust bijna geheel Pischel’s betoog ten gunste van Daṇḍin’s
auteurschap der Mṛcch; het komt nl. ook voor Kâvyâdarça 2,226, een rhetorisch werk,
waarin Daṇḍin steeds verzen van eigen maaksel als voorbeeld bezigt. Dus is, meent
Pischel, ook dit vers en bij gevolg de geheele Mṛcch. het werk van Daṇḍin. Zie: Rudraṭa’s
Çṛn̄gâratilaka enz. (p. 16 vlg.). De mogelijkheid van interpolatie wordt door Pischel
niet aangeroerd.
Blz. 16. R. 16. Letterlijk: dat door de armoede van den edelen Cârudatta vreemde lieden zijn huis
worden binnengevoerd (St. 17:18–19).
Blz. 17. R. 2. Tot herstel van het metrum leze men: ṇa duggado tti (St. 18:12).
Blz. 17, R. 4. Bij B.: „Auch der Reiche wird arm, wenn ihm guter Wandel abgeht” (St. 18:13).
Blz. 18. R. 16. Indautte (St. 19:19) door B. in aansluiting aan de Skr.-vertaling bij St. met indradatta weergeg., kan toch wel niets anders zijn dan Skr. indraputra (zoo ook in Calc. II en III). Indautte en dhammaputte worden door B. gescheiden van lâvaṇe en jaḍâû. Verbindt men echter deze namen met de genoemde patronymica, dan zegt de çakâra weer
een paar domheden, zooals telkens, waar hij van zijn bekendheid met het epos wil doen
blijken.
Na aççatthâme is vâ in te voegen tot herstel van het metrum.
Blz. 18. R. 24. Çîlavelâsamudraḥ (St. 19:24) bij B.: „ein hochgehendes Meer von edler Gemüthsart.” Zoo geeft ook het P.W. voor velâsamudra „ein hochgehendes Meer zur Zeit der Fluth.”
Blz. 19. R. 12. Om de woordspeling bhâve abhâvaṃ (St. 20:16) weer te geven, heb ik eenigszins vrij vertaald.
Blz. 20. R. 5. Ṇavaṇâḍaadaṃçaṇuṭṭhidâ çuttadhâli (St. 21:9) door B. vert.: „eine beim Anblick eines neuen Schauspiels hoch aufspringende Vorsteherin einer Schauspielertruppe”. Daar de sûtradhârî niet tot de toeschouwers, maar tot de vertooners behoort, meen ik daṃçaṇa hier niet als „het zien” maar als „het laten zien, het vertoonen” te moeten vertalen
(vgl. dantadarçana). Dit is ook de opvatting van W., R. en Fr. Zij brengen echter evenals B. ṇava bij ṇâḍaa, terwijl ik geloof, dat het in samenstelling met een part. praet. pass. eerder als
„zoo pas, zoo juist” is te vertalen (Vgl. ṇavabandhaṇamukkâe St. 29:19; navotthitaṃ St. 108:7).
Blz. 21. R. 10. Samâghrâya (St. 22:21) vert. B.: „riecht an ihm.”
[188]
Blz. 21. R. 12. Prâvṛṇoti (St. 22:23) vert. B.: „hüllt den Rohasena ein.” Uit -avasaktena (St. 23:9) en vooral uit de daarop volgende vergelijking (St. 23:12) blijkt, dat
Vasantasenâ zich zelf den mantel omhangt. Ook 42:5 wordt prâvṛṇoti reflexief gebruikt.
Blz. 21. R. 16. Mandabhâiṇî khu ahaṃ tuha abbhantarassa (St. 22:25) bij B.: „Für dein Inneres bin ich gewiss eine arme Seele.” Ik meen, dat met het oog op den genitief, die volgt, mandabhâiṇî (Skr. mandabhâginî) niet in beteekenis is gelijk te stellen met mandabhâgyâ; bhâgin bet. immers: „aandeel hebbend,” en ook „wien een aandeel toekomt” met het „waaraan”
in den gen. of in samenstelling voorafgaande (zie P.W. s.v. bhâgin) mandabhâgin dus: „wien weinig aandeel toekomt aan, die weinig recht heeft op (gen.)”.
Blz. 22. R. 25. Devatopasthânayogyâ (St. 24:5–6) „eine Gottheit, die angebetet zu werden verdient” (B.). Mijn vertaling komt overeen met die van R. en Fr.
Blz. 22. R. 29. Mijne vertaling van dit couplet (St. 24:7–11) stemt in hoofdzaak overeen met die
van B., met dit onderscheid echter dat B. bhâgyakṛtâṃ daçâm opvat als doelende op den lotstoestand van Vasantasenâ. Ik geloof eerder dat Cârudatta
zijn eigen armoede op het oog heeft, die hij als de reden beschouwt, waarom Vasantasenâ
geen gevolg geeft aan zijn uitnoodiging om binnen te treden. Dat inderdaad het praviça gṛhamiti pratodyamânâ slaat op een verzoek van Cârudatta en niet van den çakâra zooals W., R. en Fr. meenen,
blijkt m.i. voldoende uit 22:24.
Blz. 23. R. 36. Ubahâro (St. 25:15) „Opferthier” (B.). Ik geloof eerder, dat de bali bedoeld is; deze wordt immers juist op den viersprong aan de mâtaras aangeboden (8:12–13).
Blz. 24. R. 7. De woordspeling die ṇissiṇehâo (St. 25:21) bevat, dat „zonder olie” en „zonder liefde” beteekent, heb ik bij eenigszins
vrije vertaling in het woord „ontvlammen” gelegd.
Blz. 25. R. 11. Met B. lees ik mantemi voor mantesi (St. 27:7).
Blz. 26. R. 8. B. leest voor aṇavagahido (St. 28:1) aṇavagâhido (Skr. anavagâhitaḥ) en vert.: „dieser unergründliche, hehre Gott.” Ik behoud liever de lezing van St.; aṇavagahido (Skr. anavagṛhîta) van avagṛhṇâti in de bet.: „hemmen, zurückhalten” (P.W.) schijnt mij juist voor Kâma een byzonder geschikt epitheton; vgl. nog avagraha „Hemmniss, Hinderniss.” Onjuist dunkt mij Windisch’ opvatting, die het met mahûsavo verbindt (Gr. Einfl. p. 91–92).
Blz. 27. R. 22. Paccuaâradubbaladâe (St. 29:10) door B. gevoegd bij ahisârianto: „um ihm einen schwachen Gegendienst zu erweisen.”
[189]
Blz. 27. R. 28. Bhaṭṭâ (St. 29:15) schijnt door B. ten onrechte te worden opgevat als beantwoordend aan
Skr. bhadra („Hé, mein Bester”). Volgens den Comm. bij R. zouden deze woorden van Mâthura tot den speler gericht
zijn; daar echter Mâthura met den speler den sambâhaka achtervolgt, geloof ik eerder
dat Mâthura zich wendt tot de omstanders en dus bhaṭṭâ als pluralis is op te vatten. Het woord bhaṭṭa (Skr. bhartar) beteekent „heer”.
Blz. 27. R. 30. Apaṭîkshepeṇa (St. 29:17) vertaal ik met B. (ook P.W.) „zonder het gordijn weg te schuiven”. Vgl. echter Windisch, Gr. Einfl. p. 24–25, die een subst. apaṭi wil aannemen en in kshepa het buitengewone van de aangeduide wijze van optreden zoekt.
Blz. 29. R. 21. Çilu paḍadi (St. 31:10) vert. Fr.: „Mir schwindelt der Kopf.”; met het oog op 78:10 schijnt mij toch B.’s opvatting waarschijnlijker.
Blz. 29. R. 28. Ganthu (St. 31:16, 20; 32:5; 39:16), weergeg. met Skr. gaṇḍa, beantw. aan Skr. grantha (= brief, schuldbrief).
Blz. 30. R. 8. In navolging van B. lees ik voor daçasuvaṇṇaṃ (St. 32:3) pañcasuvaṇṇaṃ; immers Mâthura heeft den sambâhaka de helft zijner schuld kwijtgescholden.
Blz. 30. R. 12. De conclusie van den sambâhaka (St. 32:4–7) is niet volkomen duidelijk; de bedoeling
zal toch wel deze zijn: De één heeft mij de helft kwijtgescholden, de ander heeft
mij de helft kwijtgescholden. Twee helften is één geheel; dus is mij alles kwijtgescholden.—Vooral
de genitivi ekkâha en abalâha zijn bevreemdend.
Blz. 30. R. 14. Ṇa ahaṃ dhuttijjâmi (St. 32:7–8) bij B.: „auf diese Gaunerstreiche verstehe ich mich nicht.” Dhuttijjâmi is echter passief (Skr. dhûrtye); dus zal aan *dhûrtayati de bet. „bedriegen” moeten worden toegekend.
Blz. 31. R. 12. Dit vers (St. 33:6–8), door B. opgevat als slaande op „men” in ’t algemeen, meen
ik met het oog op het volgende wel op Darduraka te mogen toepassen.
Blz. 31. R. 25. Kimayaṃ tapasvî karishyati (St. 33:18) luidt bij B.: „Was kann mir der erbärmliche Schwächling anhaben.” Ik betwijfel of tapasvî aldus mag vertaald worden; het P.W. geeft: „der Leiden zu tragen hat, geplagt, vom Schicksal heimgesucht, arm”; het woord wordt dus ter uitdrukking van medelijden, niet van verachting gebezigd
(vgl. St. 9:25; 34:1; 52:6; 114:11; 152:6).
Bovendien duidt het volgende yo ’haṃ er op, dat Darduraka met tapasvî niemand anders dan zich zelf bedoelt.
[190]
Blz. 32. R. 35. Ahaṃ pi ṇâma mâthuru dhuttu jûaṃ micchâ âdaṃsaâmi (St. 34:25) is niet recht duidelijk. B. vert.: „Auch ich heisse ja der Schelm Mâthura und lehre falsch spielen.”
Blz. 33. R. 2. Gosâviâputta (St. 35:5), weergeg. met Skr. veçyâputra, is niet anders dan Skr. goçâvikâputra, dus: „zoon van het vrouwelijk jong eener koe.”
Overigens volg ik hier de lezing van Calc. II en III: ṇaṃ evvaṃ jjeva jûdaṃ tue sevidaṃ; evvaṃ jjeva wil dan zeggen: zooals deze man, zonder te betalen. B. vertaalt deze plaats: „Du Bastard! Wenn ich spiele, verpflichte ich mich zu Nichts. Dard: Ich aber thue es, wenn ich spiele.”
Blz. 33. R. 35. Voor apalâvuda- (St. 35:25) te lezen: apâvuda- (Skr. apâvṛta); Calc. II heeft: aṇapâvuda-; dat deze lezing verkeerd is, blijkt uit St. 36:3.
Blz. 34. R. 12. Kadhaṃ dhaṇikâdo tulidaṃ çe bhaakâlaṇaṃ (St. 36:10) geeft moeilijkheid. B. vermoedt: abhaakalaṇaṃ en vertaalt: „Wie! Einem Gläubiger gegenüber vermag sie eine angemessene Sicherheit zu gewähren.” Ik geloof eerder, dat voor dhaṇikâdo dhaṇâdo is te lezen, dat licht tot dhaṇikâdo kan zijn geworden door invloed van hetzelfde woord in R. 8. De zin zou dan zijn:
Hoe, de oorzaak van mijn vrees wordt door haar afgewogen naar haar rijkdom, d.w.z.
zij, die rijk is, behoeft niet bevreesd te zijn voor een schuldeischer. Bij deze opvatting
zijn tulidaṃ in R. 10 en tulidaṃ in R. 12, in dezelfde beteekenis genomen, en bevat het vers een verklaring van het
voorafgaande.
Blz. 36. R. 31. Iti nishkrântâ (St. 38:25), door B. vertaald: „Tritt ab”, moet betrekking hebben op het gaan uit Vasantasenâ’s huis, niet op het verlaten
van het tooneel.
Blz. 37. R. 8. Jai îdisâiṃ ṇa mantesi tâ ṇa hosi jûdiaro (St. 39:11) luidt bij B.: „Wenn du nicht solche Dinge redetest, wärest du kein Spieler.” (evenzoo R. en Fr.). Ik volg de lezing van Calc. I en III: ṇaṃ in plaats van ṇa
en stel mij de zaak voor als volgt: Madanikâ ziet twee menschen, die zij vermoedt
dat de sabhika en de dyûtakara zijn, waarvan de sambâhaka heeft gesproken. Zij wendt zich tot hen met de vraag:
„Wie van U beiden is de sabhika?” waarop deze, meenende, dat zij met andere bedoelingen tot hem komt, zegt: „Ga heen, ik heb geen geld.” Hierop nu zegt Mad.: „Uit uw gezegde merk ik, dat ge de
speler niet zijt, want een speler zegt nooit, dat hij geen geld heeft.” (Comm. bij
Calc. III: dyûtakaraḥ âtmanaḥ nirdhanatvaṃ kadâcidapi na prakâçayatîti bhâvaḥ). Aldus ook W.’s vertaling.
Blz. 39. R. 10. Sarosaṃ (St. 41:16), dat door B. bij hatthiṃ wordt getrokken (diesem wüthenden Elephanten), heb ik als adverbium opgevat, daar het, vóór de caesuur vallend, mij toescheen,
eerder bij âhaṇiûṇa te behooren (zoo ook R.).
[191]
Blz. 42. R. 4. Samaṃ (St. 44:8), door B. als adjectief opgevat („gleichmässig”).
Blz. 42. R. 27. Letterlijk: Gelijk de overgebleven slagtandspits van den in het water gedompelden
woudolifant (St. 44:13).
Blz. 42. R. 34. Ettha vitthiṇṇe âçaṇe (St. 45:3) vert. B.: „Da habe ich zwei Lager ausgebreitet”; vitthiṇṇe âçaṇe kan echter m.i. niet anders dan als sing. zijn op te vatten (hetzij nom. of loc.),
de dualis toch is in ’t Prâkṛt verloren gegaan (Zie: Lassen, Inst. Pracr. p. 298 §
92, 1). De Skr.-vertaling: vistîrne âsane is dus als loc. sing. op te vatten.
Blz. 43. R. 2. Eso dâṇiṃ dâsîe utto bhavia (St. 45:8) vert. B.: „dieser da erniedrigt sich jetzt zu dem Sohne einer Sklavin.” Vardhamânaka is echter inderdaad een dâsîeutto en als zoodanig stelt de Vidûshaka hem tegenover zich zelf, den Brahmaan.
Blz. 43. R. 25. In plaats van dasîeutto (St. 45:24) lees ik dâsîeuttaṃ (Calc. III heeft dasîe putta, waar vermoedelijk het teeken van den anusvâra is weggevallen). Immers het scheldwoord
past op het goudkistje, dat de Vidûshaka verfoeit, niet op den dief, dien hij juist
te hulp roept, om hem van het kistje te verlossen. Hiervoor spreekt ook de plaatsing
tusschen edaṃ en ṇiddâcoraṃ. Dat het scheldwoord „slavinnenzoon” niet enkel voor personen wordt gebruikt, blijkt
St. 79:24; 91:18 en ook 8:2, indien althans mijn opvatting van die plaats de juiste
is. Het ongewone echter van een dergelijk gebruik kan aanleiding zijn geworden, dat
dâsîeuttaṃ in dâsîeutto werd veranderd.
Blz. 43. R. 31. B. vert.: „Du darfst ihn nicht in ’s Innere des Hauses bringen, da ein öffentliches Mädchen ihn
getragen hat” (St. 46:2). Ik geloof niet, dat tasmât van yasmât te scheiden is; ook komt het mij zeer onwaarschijnlijk voor, dat Cârudatta er bezwaar
tegen zou hebben de sieraden in zijn huis te bewaren, omdat zij van een prakâçanârî afkomstig zijn, terwijl hij later niet het minste bezwaar heeft, haar zelf in zijn
huis (zie St. 92:11; 93:16–20) toe te laten. Daarom heb ik alaṃ van het volgende gescheiden.
Blz. 44. R. 7. Met Calc. III na jareva (St. 46:8) yâ in te voegen.
Blz. 44. R. 19. Letterlijk: Wiens optreden bevreesd is voor des vorsten mannen (St. 46:17). B. heeft:
„dessen Erscheinen die Diener des Königs vermuthen.” Ik geloof niet, dat çankita hier iets anders dan „bevreesd” kan beteekenen; mocht het in passieven zin worden opgevat, dan zoude ik het liever met „gevreesd” vertalen, wat inderdaad in
den toon van Çarvilaka byzonder goed zou passen. Het vers zou dan luiden:
Den held, van zins, een anders huis te schaden
wiens nadering des konings mannen duchten.
[192]
Blz. 44. R. 26. Met B. lees ik voor vardhate (St. 46:21) vartate.
Blz. 45. R. 1. Mûshikotkara (St. 47:6), ook door B. in zijn vertaling weergeg. door „Mauseloch,” in het P.W. echter door „Maulwurfshaufen.” Inderdaad schijnt het tweede deel der samenstelling (bij utkirati = opwerpen) eerder voor de laatste beteekenis te pleiten, vooral daar ook âkhûtkara in die bet. voorkomt. Op grond, dat âkhu zoowel voor „mol” als „muis” wordt gebezigd, zou men dan hetzelfde van mûshika moeten aannemen. Daar dit laatste mij echter bedenkelijk schijnt (het P.W. geeft
voor mûshika alleen Ratte, Maus) en utkirati ook in de bet.: „ausgraben, aushöhlen” voorkomt, verkoos ik in dezen de eerstgenoemde vertaling, daarbij in aanmerking
nemende, dat juist een muizengat voor een dief als een gelukkig voorteeken mag gelden,
omdat 1o. daaruit blijkt, dat de muur niet zeer stevig is, 2o. de muis, als de dief onder de dieren (men denke aan het ww. mushṇâti) hem sympathiek is.
Blz. 45. R. 7. De woorden „welken vorm zal ik kiezen” heb ik tot goed begrip van het volgende vers
ingevoegd.
Blz. 46. R. 8. B. vat bhûmau patac (St. 48:18) op als slaande op de deur; kapâṭa is echter gewoonlijk masc.; ook spreekt Çarv. zijn vrees uit, terwijl hij bezig is,
het water uit te gieten en ten slotte is het toch niet denkbaar, dat de deur wordt
geopend, door haar op den grond te laten vallen.
Blz. 46. R. 9. Pṛskṭḥena pratîkshya kapâṭam udghâṭya (St. 48:19) vert. B. „mit dem Rücken die Thür ganz allmählich öffnend.” De beteekenis „ganz allmählich,” die B. aan pratîkshya toekent, steunt echter alleen op deze plaats (zie P.W. i. v.); bovendien is een deur
met den rug openen wel eenigszins zonderling, ook al wil men met B. aannemen, dat
de deur op den grond wordt neergelaten. Daarentegen is door pṛskṭḥena pratîkshya eenvoudig te vertalen met „achter zich ziende” de plaats volkomen duidelijk; immers
vóór hij de deur opent ziet Çarvilaka om naar de beide slapenden, om, wanneer zij
teekenen van ontwaken geven, oogenblikkelijk de vlucht te nemen.
Blz. 46. R. 24. Bhavanapratyayât (St. 49:3) vert. B.: „in der Gewissheit, dass es das rechte sei.”
Blz. 47. R. 3. Voor bhadrapîṭḥena (St. 49:20), dat door Calc. II en III wordt verklaard als de naam van een insect,
als zoodanig ook in het P.W. wordt opgegeven, maar in die bet. elders niet voorkomt,
lees ik bhadrakîṭena (zoo ook Huizinga, blz. 28: „De goede vlieg heeft duisternis gebracht”).
Blz. 47. R. 8. Praṇayam (St. 49:23) vert. B. „Vertrauen” (evenzoo 50:3); het woord kan echter zoowel „genegenheid” (vertrouwen, vertrouwelijkheid)
als „geneigdheid” (verlangen, begeerte) beteekenen en is hier m.i. in de laatste bet.
op te vatten (zie P.W. i. v.).
[193]
Blz. 47. R. 26. Athavâ âtmâ pâtitaḥ (St. 50:7–8) vert. B.: „Doch nein, mich selbst habe ich hineingestürzt.” Dat pâtitaḥ niet met mayâ, maar met dâridryena moet worden aangevuld, blijkt, dunkt mij, uit het onmiddelijk volgende vers, dat
een verklaring bevat van het voorafgaande (khalu!). Çarvilaka is onder zijn diefstal bezig, zich afwisselend te beschuldigen en te
verontschuldigen; eerst zegt hij: „Ik heb mijn geslacht ten val gebracht” en dan „maar
neen, ik ben zelf ten val gebracht door de Armoede, die een geheimzinnige kracht over
mij bezit” (B. vert.: anirveditapaurusham: „die keinen Mannesmuth verräth.”).
Blz. 47. R. 36. Grahâluñcane vert. B.: „wenn es eine Beute zu rupfen gilt.” Daar het P.W. voor graha niet de bet. „Beute”, maar wel „das Ergreifen, Packen” geeft, heb ik gemeend, de samenstelling als dvandva te moeten opvatten.
Blz. 48. R. 19. Ter wille van het komisch effekt veroorloofde ik mij een kleine wijziging; letterlijk
zegt Radanikâ: „Een dief, in ons huis een opening gebroken hebbend, is weggeloopen”,
waarop de Vidûshaka: „O slavinnendochter, wat zegt ge, een dief is gebroken, de opening
weggeloopen?”
Blz. 48. R. 23. Dudiaṃ pi duâraaṃ ugghâḍidaṃ (St. 51:10) vert. B.: „Auch die zweite Thür sei geöffnet worden?” maar wat is met „die zweite Thür” bedoeld? Een betere lezing geven Calc. I en III, nl. via voor pi, welke door mij is gevolgd (ook door R. en Fr.).
Blz. 48. R. 36. De beteekenis van uparitalanipâtiteshṭako (St. 51:18) is niet duidelijk; het P.W. geeft voor uparitala „superficies” met verwijzing naar deze plaats; de hier bedoelde superficies kan dan
wel niet anders dan het aardoppervlak zijn; B. heeft echter in zijn vertaling: „Die Ziegel sind herausgezogen und auf einander gelegt worden” op grond van den Comm. bij Calc. II.
Blz. 49. R. 5. Bij B. luiden deze twee regels (St. 52:2–4): „Wenn es ein Fremdling war, der mit Anwendung von vieler Mühe diese Oeffnung in mein
Haus schlug, dann wusste er nicht, dass hier ein armer Mann im Gefühl der Sicherheit
ruhig schläft.” Mijn vertaling komt in hoofdzaak overeen met W. en wat het laatste gedeelte betreft
ook met R. en Fr.
Blz. 52. R. 23. Parivâdavahaladoshân (St. 55:23) bij B.: „da ihr grösster Fehler der ist, dass sie Andern Böses nachsagen.”
Voor vahala moet in elk geval bahula worden gelezen.
Blz. 54. R. 35. Met B. lees ik: tvaritagatiṃ (St. 58:22) als tegenstelling tot sthitaṃ in den volgenden regel. Reeds W.’s vertaling berust op deze lezing: „him, who appears to track my rapid steps.”
Blz. 56. R. 32. Deze plaats (St. 60:24–25) vert. B.: „Çarvilaka! Dein Wandel [194]ist unbefleckt. Mithin kannst du nicht im vollkommenen Widerspruch damit meinetwegen
eine unbesonnene That verübt haben”; waarbij echter karenteṇa onvertaald blijft (vgl. St. 61:24); bovendien wordt niet door Mad. betwijfeld, dat
Çarv. een sâhasa heeft bedreven, maar zij vermoedt, dat, daar Çarv. akhaṇḍidacâritto is, hij niet iets volkomen ongeoorloofds zal hebben verricht. Alleen bij deze opvatting
is het antwoord van Çarv. begrijpelijk. Ook Fritze vertaalt in denzelfden zin.
Blz. 57. R. 7. Letterlijk: Een sieraad, dat niet mag vertoond worden en menschen, zooals wij, die
twee passen niet (St. 61:9–10).
Blz. 57. R. 26. Met B. nîyamânâbhujishyâtvam (St. 61:22) te lezen.
Blz. 58. R. 11. Dit vers (St. 62:13–15) volgens R. ook Dampatîç. 45.
Blz. 58. R. 15. Dit vers (St. 62:15–17) volgens R. te vergelijken met Bhartṛhari I, 90.
Blz. 58. R. 22. Dit vers (St. 62:19–21) volgens R. ook Dampatîç. 45.
Blz. 58. R. 30. Dit vers (St. 62:24–63:3) met geringe wijziging ook Pañc. I, 192 (ed. Kielhorn5 I, p. 34), in de vertaling van H. G. van der Waals, I, blz. 54. Çmaçânasumanâ iva (St. 63:2) vert. B.: „wie den Jasmin, der auf einer Leichenstätte wächst”; sumanâ zal echter om ’t meervoud veçyâḥ wel als plur. van sumanâ en niet als sing. van sumanas zijn op te vatten. Daar sumanâ volgens de Lexicografen Iasminum grandiflorum, Rosa glandulifera of Chrysanthemum indicum kan aanduiden, vond ik het veiligst, net woord met „bloem” te vertalen.
Blz. 58. R. 35. Dit vers (St. 63:4–6) met geringe wijziging ook Pañc. I, 194 (ed. Kielhorn5 I, p. 34), bij Van der Waals I, blz. 54; volgens R. ook te vergelijken met Bhartṛhari
Çṛn̄gâra passim.
Blz. 58. R. 40. Dit vers (St. 63:7–9) volgens R. te vergelijken met Bhartṛhari I, 81. ’t Laatste
deel is door mij vrij vertaald.
Blz. 59. R. 9. Asaṃbhâvanîyam, eigenlijk: wat niet te veronderstellen is (saṃbhâvayati voraussetzen, Jmd. Etwas zutrauen; zoo o.a. St. 15:15) B. vert.: „reine Phantasiegebilde.”
Blz. 62. R. 26: Siddhâdeçapratyayaparitrastena râjñâ pâlakena (St. 66:24–25) vert. B.: „Im festen Glauben an die Richtigkeit der Aussage eines Wahrsagers, dass u. s. w. hat
König Pâlaka in seiner Angst u. s. w.” Dat echter koning Pâlaka zijn maatregelen tegen de troonsverheffing van ′Aryaka
neemt, bewijst, dunkt mij, dat hij niet aan de juistheid der voorspelling gelooft,
dat hij niet met ′Aryaka zegt: „daivî ca siddhirapi langhayituṃ na çakyâ” (St. 98:13); hieruit blijkt juist Pâlaka’s goddeloosheid. Wel kan hij bevreesd zijn,
dat men geloof zal slaan aan de voorspelling, wat aanleiding zou kunnen geven tot
een opstand, dien hij door gevangenneming [195]van ′Aryaka wil voorkomen. Evenzoo is de opvatting van R.: „Le roi Pâlaka, ému de la foi qu’on accorde à une prophétie etc.”
Blz. 62. R. 39. Guruaṇâṇaṃ (St. 67:8), door B. vertaald „Eltern”, heeft hier blijkens bet onmiddelijk volgende een ruimere beteekenis.
Blz. 64. R. 12. Pâsâdabantîo (St. 69:1) kan bezwaarlijk met W. en de Duitsche vertalers als „een rij paleizen” worden opgevat. Wat pâsâda hier wel is, is moeilijk uit te maken („ein erhöhter Platz zum Sitzen oder Zuschauen.” P.W.). R. heeft „serie de bâtiments.”
Ook de beteekenis van viṇihidacuṇṇamuṭṭḥipaṇḍurâo (St. 68:25) is niet helder; volgens W. en R. zou met cuṇṇa „pleisterkalk” bedoeld zijn; volgens Fr.: „Pulver, das man verstreute Wohlgeruch zu schaffen”, ook B. heeft: „Handvoll wohlriechenden Pulvers.”
Blz. 64. R. 22. Pajjantobaṇîdajavasabusakavalasupuṭṭḥâ (St. 69:7) „die ihnen hingeworfenen Bissen Javasa-Spreu haben sie hübsch fett gemacht” (B.).
Blz. 64. R. 23. Aṇṇadaro (St. 69:8) wijst er m.i. op, dat met seriho één van de twee te voren genoemde pavahaṇabaillâ wordt bedoeld. B. vert.: „Dort seufzt ein Büffel.”
Blz. 64. R. 35. In sâhîṇamaṇimaasâriâsahido (St. 69:17) zal sâriâ wel „speelfiguur” beteekenen, gelijk de opvatting is van W. en B. (Het P.W. geeft
s.v. çâri „ein beim Würfelspiel gebrauchter Stein,—Figur” en voor çârikâ „Würfelspiel mit Steinen”). Of Dr. Huizinga het met „schaakstukken” mag vertalen, zou ik betwijfelen (Vidûshaka,
blz. 137). R. en Fr. zien er „dobbelsteenen” in.
Blz. 65. R. 16. Uâsâbedi (St. 70:9) wordt door B. vert.: „erregt meinen Appetit.” Ik heb gemeend, het als causatief te moeten beschouwen van Skr. upâste in de bet. „ehrend nahen.”
Calc. II en III hebben ususâbedi (Skr. utsukâyate).
Blz. 65. R. 18. Vajjhanti (St. 70:11) weergeg. door Skr. vadhyante (B. heeft: „Confect wird in Formen gebracht”, leest dus blijkbaar badhyante) is door mij opgevat als beantwoordend aan Skr. vardhyante.
Blz. 65. R. 20. Vaḍḍḥiaṃ (St. 70:12) door R. met „des mets”, door B. met „Schüssel”, door Fr. met „Napf” vertaald, heb ik gemeend, in verband te moeten brengen met het voorafgaande vajjhanti (zie mijn vorige Aant.) en dus eenvoudig als part. praet. pass. van vardhate opgevat; de bet. „Schüssel”, die ook het P.W. geeft, vindt alleen steun in Kullûka’s Comm. bij Manu 3, 224.
Blz. 65. R. 22. Terecht lezen alle vertalers voor gandhavvasuragaṇehiṃ (St. 70:13) gandhavvassaragaṇehiṃ.
[196]
Blz. 65. R. 28. Ik volg hier B.’s conjectuur, die voor guṇeshvavâcyâ (St. 70:19) ṛṇeshvavâcyâ leest.
Blz. 66. R. 3. Mijn vertaling van deze plaats (St. 71:8–10) komt overeen met die, welke B. onder
„Anmerkungen” geeft, waarbij te als ace. = tân (sc. karakân) moet worden opgevat. Zoo vertalen ook W., R. en Fr.
Blz. 66. R. 12. Maaṇasâriâ (St. 71:16) is niet met B. en het P.W. als Predigerkrähe te vertalen (zie: Bühler,
Zschr. Dschen Morgenl. Ges. XXXXVI, p. 69). Dat çârikâ en niet sârikâ de juiste schrijfwijze is, werd op grond van Slavische verwanten, door Dr. C. C.
Uhlenbeck aangetoond (Archiv. f. Slavische Philologie XVII, p. 629).
Blz. 66. R. 22. Van pasâraṇaaṃ kidaṃ gaṇiâe ṇâṇâpakkhisamûhehiṃ (St. 71:23–24) geeft B. een tweede vertaling onder „Anmerkungen”, luidende: „Eine Hetäre hat Vögel aller Art zu Schau aufgestellt”; zoo vertaalt ook Fr. (met dit verschil, dat volgens hem met gaṇiâe Vasantasenâ is bedoeld); echter zou bij deze opvatting ṇâṇâpakkhisaṃûhâṇaṃ te verwachten zijn. Hetzelfde geldt van R.’s vertaling: „La courtisane [qui habite ici] a rassemblé des oiseaux de toute espèce.”
De eerste vertaling, die B. geeft, schijnt mij daarom verkieslijk, alhoewel dan aan
prasâraṇa een ongewone beteekenis moet worden toegekend, die zich echter uit prasârayati als caus. v. prasarati zeer goed laat afleiden. Of is misschien pasâdaṇaaṃ te lezen?
Blz. 66. R. 29. An̄gabhan̄gehiṃ parikkhalanto ido tado paribbhamadi (St. 72:3–4) bij B.: „reckt und streckt die Glieder und schreitet taumelnd einher.”
Blz. 66. R. 37. Phulla (St. 72:9) door B. vert. met „bauschig”, door mij, in aansluiting aan den Comm. bij R. met „gebloemd” (evenzoo Fr.).
Blz. 67. R. 15. Ter wille van het rijm eenigszins vrij vertaald.
Blz. 67. R. 24. W., Fr. en Kellner laten deze passage (St. 72:23–73:2) onvertaald. Het al te realistische
tthaṇaṇiambajahaṇâ heb ik eenigszins gewijzigd weergegeven.
Voor macchâharaṇâ lees ik met B.: maṇaharaṇâ (de lezing van HS. B. en D. en van Calc. I en III).
Blz. 67. R. 33. B. leest hier met Calc. II voor: accharîakusumapatthârârobidâṇeapâdabâ (St. 73:8) accharîakusumâ jattha robidâ aṇeapâdabâ, en vertaalt: „in dem eine ganze Menge von Bäumen mit den wunderbarsten Blüthen gepflanzt ist!”
Blz. 67. R. 35. Ṇirantarapâdabatalaṇimmidâ juadijaṇajahaṇapamâṇâ paṭṭadolâ (St. 73:8–9) zijn door mij tot één samenstelling verbonden als bepaling van rukkkavâḍiâe sassirîadâ. Hierdoor wordt het mogelijk St. 73:7–12 als één zin op te vatten, gelijk ik in mijn
vertaling gedaan heb.
[197]
Blz. 67. R. 39. Saṃjhâadi (St. 73:13), door alle vertalers beschouwd als denominatief van saṃdhyâ („scheint gleichsam die Morgenröthe vorzustellen”, bij B.), is door mij als samenstelling van Skr. dyâyati (= nadenken) opgevat met het oog op het elders voorkomende ṇijjhâadi (St. 59:24; 69:2; 89:4) in dezelfde beteekenis. Misschien is het wel als een woordspeling
op te vatten, die beide beteekenissen vereenigt.
Blz. 69. R. 11. Imâdo gaṇiâpasan̄gâdo (St. 74:25) vert. B.: „von dieser Neigung zu Vasantasenâ.” Ik geloof, dat het juist in het karakter van den Vidûshaka ligt, Cârudatta’s liefde
als niet meer dan „een neiging tot hetaeren” te beschouwen (evenzoo St. 77:15).
Blz. 70. R. 5. Deze versregel (St. 76:4) luidt bij B.: „(man sehe nur) wie die zum Wegzuge bereiten Flamingos eine Unruhe verrathen und schliesslich
von ihrem Vorhaben abstehen.” Ik heb gemeend, het geheele couplet met het voorafgaande yadetat als één zin te moeten beschouwen, waarbij dus apâkṛtam, evenals het voorafgaande âlokitaṃ, ter bepaling dient van âkâlikaṃ durdinam. De beteekenis, door mij op deze plaats van apâkaroti toegekend, is zeer nauw verwant aan die, welke het P.W. geeft: „von sich abwerfen,—stossen—weisen enz.” Ook is de versregel, aldus vertaald, overeenkomstig met de werkelijkheid, daar,
gelijk reeds Wilson in een Noot mededeelt, de zwanen (of ganzen) bij het begin van
den regentijd naar het meer Mânasa trekken. Men vergelijke nog St. 77:4 en 84:23.
Blz. 70. R. 11. Kuṭilabalâkâvalîracitaçan̄khaḥ (St. 76:12) letterlijk: met een schelp, gevormd door de gebogen kraanvogelrijen.
Blz. 70. R. 25. Patracchedyam (St. 76:21) vert. W.: „a picture”; evenzoo R.: „un tableau varié”, in aansluiting aan den Comm. van Lallâ Dîkshita. B. vertaalt: patracchedyamiveha bhâti gagaṇaṃ: „es hat den Anschein, als ob ihm (dem Himmel) gleichsam die Federn ausgerupft würden,” en geeft ook in het P.W. s.v. pattracchedya: „dem die Federn ausgerupft sind.” Fr. eindelijk heeft: „als wär’ er ein Gesicht das manchen Moschusstreifen trägt zur Zier.”
Boven deze zoo uiteenloopende opvattingen schijnt mij de volgende verkieselijk: pattra op te vatten als „lemmer” (P.W. i.v. pattra: „Blatt, so v.a. ein schmaler dünner Streifen von Metall”) en chedya als gerundivum van chinadmi in de gewone beteekenis: „snijden”; dus pattracchedya „met een lemmer te snijden, dicht van duisternis” (vgl. ook de uitdrukking: tamasi sûcîbhedye, voorkomende Hit. ed. Schlegel-Lassen 98:22). Ik gaf het in mijn vertaling weer door
„duister”.
Blz. 71. R. 8. Evenals B. lees ik met Calc. II (en III) adakkhiṇadâ (St. 77:8) in één woord.
[198]
Blz. 71. R. 11. B. volgt hier de lezing: ṇa tâe ahaṃ bhaṇido; ik behield die van St. (77:10).
Blz. 71. R. 14. Akandasamutthidâ (St. 77:13) vert. B.: „die nicht aus einer Wurzel hervorgeschossen wäre”. Het P.W. geeft echter juister s.v. kanda: „Wurzelknolle, Zwiebel.” R. vert. dan ook terecht: „un lotus qui ne sorte pas d’une bulbe.”
Blz. 71. R. 36. Ik verkies hier (St. 78:2) met B. de v.l.: kadhaṃ ṇa viṇaṭṭham (zoo ook Calc. III).
Blz. 74. R. 2. Indamahakâmuko (St. 80:15) vert. B.: „wie ein auf das Indrafest versessener”, hetgeen zou doen vermoeden, dat een persoon bedoeld is; volgens W., R. en Fr. zou
het woord den hond aanduiden. Waarschijnlijker is mij de Comm. bij Calc. III, die
het verklaart als = kâka (men denke aan de uitdrukkingen balibhuj, balibhojana, balipushṭa, kâkakṛt en het woord kâka zelf, dat toch wel niet anders dan als onomatop. zal zijn op te vatten). Ook Dr.
Huizinga vertaalt het aldus op blz. 113 zijner dissertatie. Niet onwaarschijnlijk
komt het mij voor, dat vóór kâkâaçi het woord kâko is weggevallen.
Blz. 75. R. 6. In den tekst staat: padâiṃ palivattâbehi (St. 81:17) d.w.z. keer de voeten (of: de leden der samenstelling) om.
Blz. 76. R. 15. Varavṛksha (St. 82:21) is door mij opgevat als synoniem van kalpavṛksha; B. vert.: „die Blüthe des besten der Bäume, des Kâma”. Verder verbindt B. ratisamayalajjâ praṇayinî tot één woord en vert.: „(sie) sehnt sich nach dem Gefühl der Scham in der Minnestunde.” Ik behield hier de lezing van St.
Blz. 76. R. 18. R. teekent hierbij (St. 83:1.) aan: „La ressemblance porte sur la fumée, entourant le coeur, consumé par le chagrin de
la séparation, de l’amante éloignée de celui qu’elle chérit”, welke verklaring mij niet zeer aannemelijk voorkomt. Eerder geloof ik, dat het
punt van overeenkomst moet gezocht worden in het ww. garjati, dat ongeveer de verschillende beteekenissen van Hd. „grollen” in zich vereenigt (der Donner grollt, ein grollendes Herz; ook wordt „grollen” evenals garjati voor het geluid van sommige vogels gebruikt).
Blz. 76. R. 39. Strîsvabhâvadurvidagdhayâ (St. 83:15) vert. B.: „da sie in Folge ihrer Weibernatur gar einfältig ist”; evenzoo Fr. R. heeft: „Elle est femme et par conséquent obstinée.” Met het oog op het volgende vers, meen ik dat het eerste lid der samenstelling strîsvabhâva eerder in locatief- dan in instrumentaal-verhouding tot het tweede lid durvidagdhayâ is op te vatten. Immers daar de Nacht den aard der vrouwen niet kent, tracht zij
Vasantasenâ terug te houden; kende zij dien, dan zou zij weten, dat „vrouwen zich
niet laten terughouden” enz.
[199]
Blz. 77. R. 5. Letterlijk vertaald, luidt deze versregel (St. 83:22): „De wolk ontrooft een menigte
stralen (of: schatting) in de lucht aan de maan.”
Blz. 77. R. 12. B. volgt hier (St. 84:1) de v.l. sataḍitbalâka- en vert.: „von Blitzen und Kranichen bunt schimmernden (Wolken).”
Blz. 77. R. 26. Apîta- (St. 84:8) is door B. en Fr. opgevat als adj. (gelblich). Een beteren zin geeft het m.i. het te beschouwen als part. praet. pass. van âpibati (= hineintrinken, einschlürfen, absorbiren, verschwinden machen). Dit doen ook W. en R.
Blz. 77. R. 38. B. leest voor vidyudguṇa- (St. 84:13) vidyudgaṇa-, terwijl ik St.’s lezing behield (vgl. St. 76:13). Voor sarâgâ (St. 84:14) verkies ik met B. de v. l. sadhârâ.
Blz. 78. R. 24. Pracchâditâçâmukham (St. 85:2) vert. B.: „ihr Horizont ist verhüllt”; payodhârâgṛhântargataṃ (St. 85:3): „Sie hat sich in ihr Badegemach begeben.”
Blz. 78. R. 30. Na râjanti kakubhaḥ (St. 85:7) vert. B.: „Die Weltgegenden sind alles Schmuckes ledig.” W. vert. kakubhaḥ: „the heavens”, R. „les régions du ciel”, Fr. „die Himmelsgegenden.”
Blz. 79. R. 44. Tot herstel van het metrum leze men voor ca kântam (St. 86:16) kântaṃ ca.
Blz. 80. R. 28. Ik verkies hier (St. 87: 11) met B. de lezing van Calc. II (en III): sukkharukkha- (Skr. çushkavṛksha-), daar anders de vraag van Vasantasenâ onbegrijpelijk is.
Blz. 82. R. 16. Vicârayati (St. 89:3) vert. B.: „Maitreya zögert es entgegen zu nehmen”, Fr.: „Maitreya prüft es”, R.: „Maitreya réfléchit”.
Blz. 82. R. 31. Deze plaats (St. 89:11) luidt bij B.: „Es ist ja die Rede von der List, die wir ersannen, um das uns anvertraute Gut wiederzuerstatten.
Im Uebrigen hält man uns fürwahr zum Narren.” Evenzoo is de opvatting van R. en Fr. Het volgende saccaṃ van den Vidûshaka kan echter m.i. niet anders zijn dan een bevestiging van het satyam van Cârudatta. Zoo zou bij B.’s opvatting de Vidûshaka laten volgen: „Waarlijk (men
houdt ons voor den mal) dat zweer ik” enz. en juist het tegengestelde wil hij betuigen.
Daarom is viḍambanâ in bet. a) P.W. „das Nachmachen, Nachahmen” te nemen en tweeledig op te vatten, nl. als toepasselijk op het bedrog en toepasselijk
op het goudkistje, m.a.w. Cârudatta zegt: „Ons bedrog wordt hier nagevolgd; maar kan
navolging werkelijkheid zijn?” en tevens: „kan een namaak (waarvoor hij het getoonde
kistje houdt) echt zijn?” Zeer helder is de plaats zeker niet.
[200]
Blz. 83. R. 38. Deze plaats (St. 90:15–16) vert. B.: „Es ziemt sich nicht, mich und diese Perlenschnur mit gleichem Maasse zu messen.” Wat de zin van deze woorden zou moeten zijn, is mij niet recht duidelijk; tulayati moet hier m.i. worden genomen in dezelfde bet. als twee regels verder, nl. in die
van „wantrouwen” (zoo ook St. 58:24). Dan wordt ook het antwoord van Cârudatta begrijpelijk.
Vasantasenâ zegt: „Ge hebt door het zenden van dat paarlensnoer getoond, mij te wantrouwen,
dat hadt ge niet moeten doen”, waarop Cârudatta antwoordt: „Ik had wel reden tot vrees:
daar ik arm ben, sta ik aan verdenking bloot en hecht men geen geloof aan mijn woorden”.
Deze opvatting staat dicht bij die van Fr., behalve dat hij tulaiduṃ blijkbaar als caus. beschouwt; zijn vertaling der plaats luidt:
„Es war nicht recht, mir Argwohn zuzutraun
Und deshalb, ehrenwerther Tscharudatta,
Mir diese Perlenschnur zu schikken.”
Blz. 84. R. 11. Pan̄kântarâṇîva mṛṇâlasûcyaḥ (St. 91:2) bij B.: „wie die Nadeln der Lotuswurzel die Lotusblüthe(?)” pan̄kântarâṇi kan toch wel niets anders zijn dan „’t binnenste van het slijk”, gelijk ook W., R.
en Fr. het opvatten.
Blz. 86. R. 12. Ik lees voor tumhâṇaṃ (St. 93:8) amhâṇaṃ.
Blz. 87. R. 2. Ik geloof, dat pariaṇo (St. 93:20) hier in ruimeren zin is op te vatten dan als „Dienerschaft”, zooals B. en Fr. doen, n.l. in dien van „gezamenlijke huisgenooten, familia” (het
P.W. geeft ook: „Umgebung”) en vooral aan Cârudatta’s vrouw moet gedacht worden, voor wie Vasantasenâ’s bezoek
in de eerste plaats verondersteld mocht worden, onaangenaam te zijn. W. vertaalt dan
ook: „I fear me his family are vexed.” Zoo volgt ook Vasantasenâ’s vraag zeer logisch op de opmerking der ceṭî, dat haar
Meesteres „savvajaṇassa hiae” is.
Blz. 88. R. 24. Muddheṇa muheṇa adikaruṇaṃ mantesi (St. 95:19) vert. B.: „Dein einfältiger Mund spricht gar kläglich.” Ik heb adikaruṇaṃ als object van mantesi opgevat; zoo doet ook Fr., die het vertaalt: „ein hartes Wort des Vorwurfs.” Of aan karuṇa deze bet. mag worden toegekend, zou ik echter betwijfelen (cf. P.W. i. v.).
Blz. 89. R. 21. Çûle (St. 97:3), bij St. weergegeven door Skr. sûtaḥ, in Calc. II en III door Skr. sûraḥ, kan alleen aan ’t laatste woord beantwoorden, dat hier geen zin oplevert, of aan
Skr. sûryaḥ (vgl. St. 116:7), waarvan hetzelfde geldt, of aan Skr. çûraḥ (aldus de Comm. bij R., vgl. ook St. 12:5). Het is dus òf met „held” te vertalen,
òf, wat mij verkieselijk schijnt, te emendeeren tot çûde (of çûe).
Blz. 90. R. 15. Deze beide regels (St. 98:4–5) luiden bij B.: „Nachdem ich [201]ein ganzes Meer von Widerwärtigkeiten und Ungemach für uns Menschen, das man mit dem
Namen eines königlichen Gefängnisses belegt, hinter mir habe.”
Blz. 90. R. 21. Voor açrûṇi vimṛjya (St. 98:10) leest B. met Calc. II (en III): açrûṇi visṛjya („Thränen vergiessend”); ik behield de lezing van St.
Blz. 90. R. 25. Dezen versregel (St. 98:14) vert. B.: „Einem Könige kann man wohl beikommen, wie mag man aber an einen Kampf mit einem Stärkeren
denken?” Ik vermoed, dat uit de â van het voorafgaande çakyâ a met gamyo te verbinden is.
Blz. 91. R. 3. Svairam (St. 99:6) vert. B.: „ohne Weiteres”; de beteekenis b) van het P.W. „langsam, leise, vorsichtig, behutsam” scheen mij hier verkieselijk; evenzoo St. 107:16 en 165:3.
Blz. 91. R. 15. In de ârya-strofe (St. 99:16–18) is het metrum in de war. Voor het tweede ca, câbi te lezen, zooals St. onder corrigenda (p. 331) geeft, brengt hierin geen verbetering.
Door voor acchadha, gacchadha en voor bandhaṇaṃ ca, bandhaṃ ca te lezen, wordt het metrum hersteld. Voor vaccai (St. 99:17, ook: 100:19; 101:7; 105:4 en 9) zal wel vajjai (zie: St. 100:15) te lezen zijn. ’t Eerste toch beantwoordt aan Skr. vartate, niet aan Skr. vrajati.
Blz. 91. R 35. Voor bhaḍa (St. 100:10) lees ik bhadda (Skr. bhadra).
Blz. 93. R. 4. Pûrvavairî en pûrvabandhuḥ (St. 101:18) vert. B.: „ärgster Feind” en „bester Freund.” Fr. heeft: „Der eine ist seit langer Zeit mein Feind, Der andre ist mein alter guter Freund.” (Zoo ook W. en R.). Dat echter Vîraka en Candanaka oude bekenden van ′Aryaka zouden
zijn, blijkt uit niets. Bestond er tusschen de beide laatsten een vriendschapsbetrekking,
dan zou Candanaka dit toch zeker vermelden onder de redenen, die hem nopen, ′Aryaka
bij te staan (St. 102:16–18). Trouwens, dat Vîraka wel, Candanaka niet den wagen wil
visiteeren, heeft niets te maken met hun gevoelens tegenover ′Aryaka, van wien zij
niet weten, dat hij zich in den wagen bevindt. Ik geloof, dat pûrva hier (evenals St. 2:23; 85:22) ziet op een vroegere existentie.
Blz. 93. R. 19. Voor oṇâmehi dhuraṃ (St. 102:2) verkiest B. de lezing: uṇṇâmehi dhuraṃ („Hebe das Joch in die Höhe!”).
Blz. 93. R. 21. Ik lees met B. ayi voor api (St. 102:4).
Blz. 94. R. 12. Taha bi a loe guṇo jjevva (St. 102:21) vert. B.: „In der Welt gilt so Etwas dennoch für eine Tugend.”
[202]
Blz. 94. R. 14. Misschien is hier, zooals B. opmerkt, voor ajjuâ (St. 102:22) ajjaâ te lezen, wat in Calc. II (en III) de gewone vorm is.
Blz. 94. R. 31. Diṭṭo diṭṭâ vâ (St. 103:8) liet ik om begrijpelijke redenen onvertaald. Çabda (St. 103:9) neemt B. in de gewone beteekenis „woord”; hier scheen mij echter de beteekenis
„uitgang” (bet. 6, P.W.) byzonder geëigend.
Blz. 94. R. 41. Voor ajjagobâladârao (St. 103:14) lees ik: ajjao gobâladârao; dit is immers de vaste formule, waar van ′Aryaka sprake is.
Blz. 95. R. 35. Bhaṇau (St. 104:12) bij B.: „Wer möchte das sagen?” volgens de lezing ko bhaṇau.
Blz. 96. R. 6. Evenals B. lees ik voor dummuhakaraḍa- (St. 104:18) dummuha karaḍa.
Blz. 96. R. 8. Cammârao (St. 104:19) heeft blijkens hetgeen onmiddelijk voorafgaat hier een ruimere bet.
dan die van „schoenmaker” (aldus het P.W., de Duitsche vertalers en R.). W. zegt dan
ook terecht: „a Chamâr or worker in leather.”
Blz. 96. R. 20. Suṇahasariseṇa (St. 105:4) eigenlijk: „met een hond overeenkomende”. B. vert.: „Hundeseele”; evenzoo Fr.
Blz. 96. R. 26. Ahiṇṇâṇaṃ (St. 105:9): Geleitschein (B.), Pass (Fr.), sauf-conduit (R.).
Blz. 98. R. 9. Deze versregel (St. 107:6) luidt bij B.: „Die Bienen schwärmen da umher wie Leute, die den Zoll bezahlen”. Fr. daarentegen: „Und als Beambte, die den Zoll erheben Bewegen sich die Bienen hin und her.” (Zoo ook W. en R.). Ongetwijfeld verdient de laatste opvatting de voorkeur; het
P.W. toch geeft voor sâdhayâmi: 6) Geld, eine Schuld eintreiben. Ook is zoo alleen de vergelijking begrijpelijk.
Blz. 99. R. 32. Als mannelijken vorm van Vasantasenâ koos ik, om het geslacht beter te doen uitkomen,
den Prâkṛt-nominatief op o. Kellner heeft: „Zum Geier! Das ist keine Vasantasene, das ist ’n Vasantasenrich (!)”
Blz. 99. R. 38. Na kevalaṃ çrutiramaṇîyo dṛshṭiramaṇîyo ’pi (St. 108:25) vert. B.: „Er entzückt nicht nur das Ohr, sondern auch das Auge.” Çrutiramaṇîyo moet, dunkt mij, zijn verklaring vinden in St. 108:5.
Misschien is dit ook B.’s bedoeling, beter komt het bij Fr. uit, die vertaalt: „Nicht nur von ihm zu hören, ist erfreulich, Das Auge freut sich auch, ihn anzusehn.”
[203]
Blz. 100. R. 3. Ik heb gemeend voor pṛthutarasama- (St. 109:4) pṛthutarusama- te moeten lezen, omdat 1o. het mij onwaarschijnlijk voorkomt, dat sama hier als op zich zelf staand adj. zou zijn op te vatten, dus anders dan het sama in den vorigen regel; 2o. de comparatief-vorm pṛthutara hier bevreemdend is te noemen; 3o. de beteekenis van sama als adjectief bij vakshas niet recht duidelijk is („bien proportionnée” bij R., „wohlgebaut” bij Fr. wijken toch tamelijk van de eigenlijke beteekenis af; B. heeft: „ebenmässig”).
Blz. 100. R. 29. Ik lees met B. voor eso bi mukko (St. 109:19) eso vimukko. De vertaling van deze plaats luidt bij B.: „Jetzt, da er befreit ist, kannst du in die Ketten fahren. Ich mache mich aus dem Staube.” Ik heb saṃgacchehi (bij St. weergeg. door Skr. saṃgaccha) opgevat als caus., waarvoor het P.W. onder 4) geeft: „übergehen lassen auf (Loc.), übergeben”; dus bedoelt de Vidûshaka: „Doe de voetboeien overgaan van hem op ons” bij vajjissamo moet dan ṇialâiṃ worden aangevuld.
Blz. 100. R. 33. Praṇayena (St. 109:22) vert. B.: „so ohne alle Umstände”, Fr. heeft: „ganz ohne weit’res”, R. „familièrement.” Ongetwijfeld is dit de beteekenis, die ′Aryaka bedoelt, echter vat Cârudatta het
woord blijkbaar op in de meer oorspronkelijke beteekenis: „uit genegenheid, in vertrouwen”;
dezelfde woordspeling vinden we ook St. 24:18.
Blz. 103. R. 9. B. leest pekkhiâ (Skr. prekshitâ) en vat çalaṇamhi met den Comm. bij R. als loc. op: „Wer die Vergänglichkeit der Dinge vor Augen hat steht zunächst nur unter dem Schutze
der guten Werke.” Wanneer echter çaraṇa hier wordt opgevat in de bet. „Wohnung” (zie P.W.) kan de lezing van St. (112:5) zonder bezwaar worden gehandhaafd.
Blz. 104. R. 24. Ik heb de woordspeling vrij weergegeven. De tekst heeft dhaṇṇa, dat zoowel aan Skr. dhanya (= rijk) als aan Skr. dhânya (= koren) beantwoordt en puṇṇa, dat zoowel aan Skr. puṇya als aan Skr. pûrṇa beantwoordt.
Blz. 104. R. 37. Pulâṇakulutthajûçaçavalâiṇ (St. 113:22) vert. B.: „die an Scheckigkeit alten Bohnen und Erbsen gleichen.”
Blz. 105. R. 10. Dûraṃ nigûḍhântaraṃ (St. 114:5) bij B.: „da das Mittelstück desselben ganz versteckt ist.”
Blz. 105. R. 30. Ik lees voor bhaçṭake puttake (St. 114:16) bhaçṭakâ, puttakâ, daar het onwaarschijnlijk is, dat deze woorden bij çamaṇake zouden behooren; onmogelijk is het echter geenszins, daar toch de çakâra aan het
woord is, van wien terecht gezegd wordt: „sarvam asya mûrkhasya sambhâvyate.” In Calc. II en III worden bhaçṭake en puttake in de Sanskṛt-vertaling door vocativi weergegeven.
[204]
Blz. 106. R. 11. Deze çloka (St. 115:4–6) vert. B.: „Unsere Erde ist schwer beladen mit Thoren, die verkehrt denken und handeln; ihre Leiber
(Knochen) sind die Felsstücke, ihr Fleisch die Bäume.” Het laatste gedeelte van deze vertaling is mij volkomen onbegrijpelijk; een beteren
zin herkrijgt men door mâṃsavṛkshaîḥ niet als bahuvrîhi, maar als tatpurusha op te vatten en varshman te nemen in de bet. „Scheitel” (zie P.W.).
Blz. 106. R. 23. B. vert. kaṭhora (St. 115:13) met „üppig”; ook in het P.W. geeft hij die bet. met verwijzing naar deze plaats. De bet. „üppig” laat zich echter bezwaarlijk uit de oorspr. bet. „hart, steif, fest” verklaren en is niet van elders „belegt”; waarom is kaṭhora hier niet in de gewone bet. op te vatten?
Blz. 106. R. 31. B. vert. dezen versregel (St. 115:20): „Affen tändeln mit Brodfrüchten”. Daar echter de maat eischt, dat de 6de syllabe van den 4den versregel kort zij, moet wel met Calc. III paṇaçaphalâ iva worden gelezen.
Blz. 107. R. 7. De tekst heeft: bhûmî daḍhaçantattâ (St. 116:8) de aarde is heftig verhit (of: heftig gekweld).
Blz. 107. R. 20. Deze versregel luidt bij B.: „Ein Sonnenstrahl ist, kluger Herr, in meinen Kopf geschlüpft”.
Blz. 107. R. 30. Hin̄gujjalâ (St. 116:24) vert. B. hier en evenzoo St. 117:7 „vor Allem aber aus (mit) Teufelsdreck.”
Blz. 107. R. 40. Zie vorige Aanteekening.
Blz. 110. R. 39. Anusarati (St. 120:14) bij B.: „verfolgt.”
Blz. 111. R. 13. Ik vermoed, dat voor manyate (St. 120:21) manyase moet gelezen worden, tenzij manyate, als pass. opgevat, op den çakâra mag worden toegepast.
Blz. 111. R. 34. B. vert. hier (St. 121:10): „Ich gehe nur vor Göttern und Brahmanen zu Fusse”. Men lette op het volgend ṇahi ṇahi enz.
Blz. 113. R. 6. Tishṭatu (St. 122:25) wordt door B. op Vasantasenâ toegepast „So mag sie sich denn erheben”; dat dit onjuist is, blijkt uit den toestand zelve: Vasantasenâ bevindt zich in
den wagen, de çakâra daarentegen is op den grond gevallen.
Blz. 113. R. 24. Ik volg met B. de lezing lakkhaçîkâbi in plaats van lakhaliâ bi (St. 123:12). Immers wat lakhaliâ (bij St. weergegeven door Skr. rasa!) [205]zou moeten beteekenen, is volkomen onzeker; lakkhaçî geeft wel geen geheel bevredigenden, maar toch met het oog op hetgeen voorafgaat
een mogelijken zin.
Blz. 113. R. 41. Bij dit vers (St. 123:23–124:2) vergelijke men Pan̄c. I, 182 en 405 (ed. Kielhorn5 I, p. 33 en 87) bij Van der Waals I, blz. 51 en 136 en ook Hit. II, 108 (ed. Schl.-L.
p. 65).
Blz. 116. R. 9. B. volgt hier (St. 126:3) de lezing van Calc. II (en III): bhâve bhaṭṭakaṃ mâledi en vert.: „Der kluge Herr mordet den hohen Herrn”.
Blz. 116. R. 18. Wat met gallakka (Skr. galvarka) bedoeld wordt, is niet recht duidelijk; B. vert. het „Krystallnäpfchen.” Het woord komt behalve op deze plaats (St. 126:9) nog voor: St. 6:6; 77:11 en in
hetzelfde verband als hier St. 139:23.
Blz. 116. R. 23. Deze versregel (St. 126:13) luidt bij B.: „Auf einem guten Felde findet man recht üppige Bäume mit Dornen” (Evenzoo St. 140:3–5).
Blz. 116. R. 26. Met B. lees ik voor gade bi eçe (St. 126:15) gaddabe via çe.
Blz. 116. R. 41. De dubbelzinnigheid, die in het woord ṇâçe (St. 126:24) ligt opgesloten, dat tegelijk aan Skr. nyâsa (= pand) en aan Skr. nâça (= ondergang) beantwoordt, heb ik gelegd in de uitdrukking „onder iemands handen
blijven”.
Blz. 117. R. 24. B. scheidt: khala caritantkṛshṭa jâtadoshaḥ (St. 127:15) en vert.: „Du Bösewicht, du niederträchtiger Mensch! Wie wagst du es, da doch dein Vergehen offen
zu Tage liegt” etc. Ik behield St.’s lezing en heb het woord opgevat als een dvandvische samenstelling,
waarvan het eerste lid khalacaritanikṛshṭa „door schelmengedrag verlaagd” en het tweede jâtadoshaḥ „bij wien kwaad is ontstaan, bron van kwaad” zal beteekenen.
Blz. 118. R. 11. B. neemt hier (St. 128:8–12), evenals in vorige soortgelijke verzen (St. 12:12–16;
19:18–22) van den çakâra, alle eigennamen afzonderlijk, terwijl ik de patronymica
met de daarop volgende namen verbonden heb. Dat dit werkelijk de bedoeling is, wordt
vooral waarschijnlijk gemaakt door den eersten versregel, waar hij volgens mijn opvatting
van Vâlins zoon Mahendra in plaats van Mahendra’s zoon Vâlin spreekt, wat juist een
vergissing is voor den çakâra. B. voegt verder iââ bij ’t volgende doṇaputte „oder der fürstliche Sohn des Droṇa”, terwijl ik het met ludde verbond.
Blz. 118. R. 36. Met B. volg ik de lezing, die door den Comm. bij Calc. II [206]wordt aangegeven: in plaats van malei ambaçumalâ (St. 129:3) male iaṃ ca çumalâ (Skr. mriyate iyaṃ ca sumṛtâ).
Blz. 118. R. 41. B. leest voor uttâçidâ (St. 129:5) uttâmidâ (Skr. uttâmitâ). Ik houd het er voor, dat wij hier weer met een verspreking van den çakâra te doen
hebben, dat hij uttâmidâ bedoelt, maar uttâçidâ zegt, wat ik in mijn vertaling heb weergegeven door „verschrikt” in plaats van „verstrikt”.
Blz. 119. R. 2. Deze versregel (St. 129:6) is volkomen onbegrijpelijk. B. teekent er bij aan: „Ich weiss mit dem Bruder Nichts anzufangen und vermuthe, dass in bhâduka das Wort bhadra steckt. Ferner fasse ich mâdeva als mâteva” B.’s vertaling luidt: „Mein Vater ist wie die Mutter Draupadî um sein Glück betrogen worden”.
Fr. meent, dat met vañcidabhâduke Yudhishṭhira is bedoeld en vertaalt: „Unglücklich ist, wie einst Judhischthira, Mein Vater, und wie Draupadî die Mutter”. Ik vertaalde letterlijk naar St.; dat aldus geen verstaanbare zin wordt verkregen,
is, daar de çakâra aan het woord is, nog geen bewijs van corruptie.
Blz. 119. R. 14. Deze laatste zes regels (St. 129:12–16) worden m.i. terecht door Fr. onvertaald gelaten
en zijn als geïnterpoleerd te beschouwen, daar toch de viṭa eerst Blz. 120. R. 13 (St. 130:15) tot de ontdekking komt, dat Vasantasenâ is omgebracht; ook is het onwaarschijnlijk,
dat de çakâra zijn zegezang (St. 128:25–129:8) „op de knieën liggend” zou voordragen.
Blz. 120. R. 23. Krîḍârasodbhâsini (St. 130:21) vert. B.: „du Förderin aller Lust zum Spiel”.
Blz. 120. R. 29. B. leest voor nu (St. 130:25) na, en vert.: „Was könntest du nicht noch Alles vollbringen, du, durch den dieses vollbracht ist”. Mij schijnt een tekstverandering hier noch noodig, noch wenschelijk, daar toch
St.’s lezing een goeden zin oplevert, daarentegen bij de wijziging, door B. voorgesteld,
de bet., door hem aan de woorden gehecht, ternauwernood daaruit is af te leiden.
Blz. 121. R. 13. Nirguṇa (St. 131:17) bet. zoowel „zonder deugd” als, op den boog toegepast „zonder pees”.
Blz. 122. R. 4. Jettike vele alan̄kalemi tettike mama aṇṇam tava (St. 132:13–14) vert. B.: „So oft ich mich schmücke, sollst du von mir einen andern haben”.
Blz. 122. R. 8. Pâçâdabâlaggapadolikâe (St. 132:16–17, ook 132:19–20; 162:23; 164:3 en 164:8) vert. B.: „im Taubenhäuschen auf der Zinne meines Palastes”. B. beschouwt het dus blijkbaar als synoniem van pâçâdabâlaggakabodabâliâe (St. 21:21). Nu geeft het P.W. voor Skr. [207]pratolî: „breiter Weg, Hauptstrasse”; St. 99:18 wordt gesproken van een padolîduâraa, waarmede, naar ik vermoed, „de poort, waardoor de hoofdstraat voert, de hoofdpoort”
is bedoeld. Hoe echter uit de bet. „weg”, die van „duiventil” kan worden afgeleid,
is mij niet duidelijk; ik vermoed, dat het „omgang, gaanderij” of iets dergelijks
beteekent.
Blz. 123. R. 5. Deze strofe (St. 133:23–25) luidt bij B.: „Die durch Wind und Sonnenhitze erwärmten Blätter sind durch das Wasser des Gewandes
feucht geworden. Diese ausgebreiteten Blätter regen sich, so meine ich, wie Federn
hin und her.” Ik heb het driemaal voorkomende patte (Skr. pattra) telkens in een andere bet. opgevat, n.l. als „blad”, als „vleugel” en als „veer”;
vithiṇṇapattâ beschouwde ik als bahuvrîhi-samenstelling.
Blz. 123. R. 37. palaloahatthe niçcale (St. 135:2) vert. B.: „der hält die jenseitige Welt fest in seiner Hand” (evenzoo Fr.).
Blz. 124. R. 16. Çuhidehiṃ (St. 136:14), bij St. en Calc. III weergeg. met Skr. suhitaiḥ, door B. met Skr. sukhitaiḥ, „und (ich) habe Wohlbehagen empfunden an meinen Gliedern”, is door mij opgevat als beantwoordend aan Skr. çubhitaiḥ of çobhitaiḥ (aldus Calc. II).
Blz. 124. R. 19. Mukke (St. 136:16), door B. vert met „Perlen”, zal toch wel evenals gaṇṭhî, jûlake enz. doelen op een bepaalde haardracht en is m.i. gelijk te stellen met Skr. muktaḥ (niet: muktâḥ), waarbij keçe verzwegen is. Dit is ook de opvatting van Fr.: „Bald aufgelöst und bald ein Scheitelbüschel.”
Blz. 124. R. 22. Evenals B. heb ik viça- (St. 136:17) beschouwd als beantwoord aan Skr. bisa-, niet visha, zooals de Skr.-vertalingen bij St. en in Calc. II en III geven: hetzelfde geldt
van St. 164:1.
Blz. 124. R. 27. Ik volg met B. de lezing van Calc. II, waar ajja- vóór câludattâkeṇa (St. 137:1) is weggelaten; de çakâra toch spreekt nergens van ajjacâludatte. ’t Zou ook mogelijk zijn, ajja van câludattâkeṇa te scheiden en als beantwoordend aan Skr. adya op te vatten.
Blz. 125. R. 32. Paratattva- (St. 138:1) vert. B.: „die gute Sache des Andern.”
Blz. 125. R. 41. B. verkiest de lezing praviçanti voor upaviçanti (St. 138:8).
Blz. 126. R. 20. Ik heb ajja gaccha (St. 138:23) omgezet in overeenstemming met het onmiddelijk voorafgaande gacchâdya.
Blz. 127. R. 4. Met Calc. III lees ik ṇaṃ ettha ubaviçâmi (St. 139:17); ook de Skr.-vertaling bij St. heeft nanu.
[208]
Blz. 127. R. 30. Çoçâbeduṃ çodhâbeduṃ poçṭâbeduṃ luṇâbeduṃ (St. 140:9), bij B. „zu trocknen, zu reinigen, zu pflegen, zu beschneiden”, zijn causatieven; de Skr.-vertaling geeft dan ook: çushkaṃ—, pushṭaṃ—, lûnaṃ kârayitum (minder juist çodhayitum).
Blz. 127. R. 38. Met B. lees ik voor paviçia (St. 140:14) paveçia (vgl. St. 133:2; 153:21; 158:12).
Blz. 127. R. 40. Ityardhokte mukhamâvṛṇoti (St. 140:15) vert. B.: „hällt inne und verhüllt sein Gesicht”.
Blz. 128. R. 4. Uttalâanteṇa via pâaçapiṇḍalakeṇa (St. 140:20) heeft tot merkwaardig verschillende vertalingen aanleiding gegeven;
zoo heeft W.: „like a man crossing a narrow bridge precipitately, who tumbles into the stream”; R. daarentegen: „comme Pâyasapindaraka courant et volant à toute vitesse”, terwijl B. het vertaalt: „wie ein allzugieriger Reisesser” (zoo ook ongeveer Fr.). De laatste vertaling is ongetwijfeld de juiste; slechts
zal uttalâanteṇa niet aan Skr. uttaratâ, maar aan *uttarayatâ beantwoorden, dat als denominatief van uttara is op te vatten dus „zich te buiten gaande”, terwijl ik voor pâaçapiṇḍalakeṇa pâaçapiṇḍâçakeṇa zou willen lezen.
Blz. 130. R. 27. Vâsati (St. 143:13); lees vâçati.
Blz. 130. R. 32. B. vert. svairaṃ (St. 143:15) hier, evenals St. 99:6 „ohne Weiteres”.
Blz. 130. R. 41. In bhinnanîlân̄janâbhaḥ (St. 143:20) is de bet. van bhinna niet duidelijk; B. en Fr. vertalen het „zerrieben”. Moet wellicht bhṛn̄ga- gelezen worden? (Vgl. St. 76:7.)
Blz. 131. R. 20. B.’s opvatting van nânâvâçakakan̄kapakshiruciram (St. 144:11), „mannigfache krächzende Reiher schmücken in”, waarbij pakshi onvertaald blijft, schijnt mij onaannemelijk; want wat doen reigers in de rechtszaal?
Ook bevat het compositum ongetwijfeld een vergelijking, evenals de andere, waarmede
het op één lijn staat. R. in aansluiting aan den Comm. van Lallâ Dîkshita, die vâçaka gelijk stelt met karṇejaya, piçuna, vert.: „les cris des plaideurs rappellent ceux des hérons.” Ook bij deze opvatting echter is pakshi vrijwel overbodig; bovendien kunnen reigers bezwaarlijk met den oceaan in verband
gebracht worden. Fr.’s vertaling stemt overeen met die van R. De vertaling van W.
luidt: „and vile informers, like the hovering curlew, Hang fluttering o’er, then pounce upon
their prey.” Blijkens een Noot vat hij nânâvâçaka op als „disguised emisseries or informers.” De eenige oplossing schijnt mij, aan kan̄ka hier een andere dan de gewone beteekenis toe te kennen, waardoor het op één lijn
te stellen is met mantri, dûta, câra en kâyastha en wel ongeveer die beteekenis, welke door Lallâ Dîkshita aan vâçaka, door W. aan [209]nânâvâçaka wordt toegeschreven. Hierbij denke men aan de bet. van Skr. baka: „eine Reiherart” èn „Heuchler, Betrüger”.
Blz. 131. R. 22. Nîtikshuṇṇataṭaṃ (St. 144:22) vert B.: „und die Staatsklugheit bildet das unterwühlte Ufer”; kshodati bet. echter in de eerste plaats „vaststampen”, dan „door stampen doen schudden” en
ook „stukstampen”; wat echter niet hetzelfde is als „unterwühlen”.
Blz. 131. R. 34. Terecht leest B. met Calc. II (en III) voor naitadvibhâjanam (St. 144:19) naitaddhi bhâjanam.
Blz. 132. R. 7. B. leest voor prasaktaḥ (St. 145:7) prasaktiḥ; ik behield de lezing van St.
Blz. 132. R. 23. Met B. volg ik hier de lezing van Calc. II (en III): eṇṇi gûhadi ṇa taṃ hi bkaṭṭake (vgl. St. 145:17).
Blz. 133. R. 5. Voor asambaddhaḥ khalvasi (St. 146:7) leze men asambaddhaṃ jalpasi.
Blz. 133. R. 31. Mijn vertaling van dit vers (St. 146:20–24) stemt in hoofdzaak met die van B. overeen;
alleen vat deze den derden versregel als een afzonderlijken zin op („Das ist nicht dein wirkliches Gesicht, Geehrter!”), wat met de adverbiale beteekenis van mithyâ niet wel is overeen te brengen; mithyâ moet hier „zonder reden, zoo maar” of iets dergelijks beteekenen. Voor antarâ te lees ik met Calc. I, II en III antarâle, zonder daarbij echter den Comm. = gagane aan te nemen.
Blz. 135. R. 26. B. leest wel terecht voor loka- (St. 149:1) loke.
Blz. 135. R. 35. B. vat chidreshvanarthâ bahulîbhavanti (St. 149:6) als afzonderlijken zin op: „wo einmal ein Riss ist, da mehren sich die Uebel.”
Dezelfde woorden vindt men ook Pañc. V, k. 5 (ed. Kielhorn V, p. 49) bij Van der Waals
III, blz. 81.
Blz. 135. R. 42. De vertaling van dit vers (St. 149:9–13) luidt bij B.: „Nur ein Bösewicht, der Andere um ihre Vorzüge beneidet und von Leidenschaft geblendet
ist, ist im Leben mordlustig. Darf man das, was ein Mann in Folge seiner niedrigen
Geburt fälschlicher Weise vorbringt, für gültig halten. Nein das darf gar nicht in
Betracht gezogen werden”.
Blz. 136. R. 29. Den laatsten versregel (St. 150:7) vert. B. op grond van den Comm. bij Calc. II (vyasanena bâlyasulabhakrîḍayâ): „Mit Unrecht, ach, erfreust du dich stets an Spielereien”. Ik betwijfel, of aan paravyasana deze bet. mag worden toegekend en verkies voor para de bet. „hoogste” [210](zooals ook de Comm. doet), voor vyasana de gewone bet. „ramp”, terwijl met die hoogste ramp niets anders bedoeld kan zijn
dan de terechtstelling van Rohasena’s vader.
’t Eenige, wat vreemd blijft, is de instr., waar men eerder een loc. zou verwachten.
Blz. 136. R. 38. B. merkt terecht op, dat imassa (St. 150:13) niet met Calc. II door Skr. asyâs mag worden weergegeven en verkiest derhalven de lezing idaṃ se; mij schijnt het beter imassa te behouden, dat dan alleen op Rohasena kan slaan; immers dit levert een zeer goeden
zin, terwijl bij B.’s opvatting tâ samappehi volkomen overbodig is.
Blz. 137. R. 20. Met B. verkies ik hier (St. 151:6) de lezing van Calc. II (en III) strî ratirvâviçeshena; immers het ca bij St. is volstrekt onbegrijpelijk. Ook eischt aviçeshena, dat er verschillende dingen genoemd worden, niet alleen „de Rati der vrouwen”, zooals
St. heeft.
Blz. 137. R. 38. puraṭṭhâbaṇavihârârâmadeulehiṃ (St. 151:14–15) luidt bij B.: „durch Errichtung von Burgen, mit Klöstern, Hainen, Tempeln”; ik vatte puraṭṭhâbaṇa- op als bepaling der drie volgende substantiva met bet. „de stad bevestigend”.
Blz. 138. R. 27. B. vert. dit vers (St. 152:14–16): „Das schwache Auge des Königs wird es nicht für Wahrheit halten, und wenn ich nur klägliche
Worte vorbrächte, würde der Tod nicht rühmlich sein”. Alle vertalingen zijn hier min of meer verschillend; mijn opvatting staat het dichtst
bij die van W., ofschoon deze de plaats, zooals gewoonlijk, zeer vrij weergeeft.
Blz. 139. R. 11. B. leest met Calc. I voor aṇabhijâṇido (St. 153:2) aṇado (l. aṇṇado); ik behield de lezing van St., die m.i. een zeer goeden zin oplevert, wanneer na
ṇa hu ṇa hu een komma wordt gedacht.
Blz. 140. R. 16. Ook hier (St. 154:6) volg ik met B. de in de Aant. bij Blz. 35. R. 22 vermelde lezing; viçeshena is hier volkomen onbegrijpelijk.
Blz. 140. R. 33. B. verkiest hier (St. 154:15) de lezing van Calc. I ṇa a aham atthiṇî; echter schijnt mij St.’s lezing logischer, immers uit het feit, dat Vasantasenâ’s
moeder niet de aanklaagster is, behoeft niet de vrijlating van Cârudatta te volgen
en bovendien is dan het voorafgaande atthippaccatthtṇaṃ vavahâro in tegenspraak met de conclusie. Daarentegen bij St.: „Het proces is de zaak van
aanklager en beklaagde; ik als moeder der vermoorde ben de aanklaagster; daar ik echter
de veroordeeling van den beklaagde niet wensch, moet hij worden vrijgelaten.”
Blz. 141. R. 7. De hier (St. 154:24) bedoelde plaats (Manu 8, 380) luidt: „na jâtu brâhmaṇam hanyât, sarvapâpeshvapi sthitam; râshṭrâd enaṃ bahiḥ kuryât samagradhanam
akshatam”.
[211]
Blz. 141. R. 10. Met B. heb ik tahiṃ (St. 155:2) bij het voorafgaande ajjâ gada mhi gevoegd (aldus Calc. III).
Blz. 141. R. 11. Terecht leest B. met Calc. II (en III) voor tahiṃ jjeva (St. 155:3) tâiṃ jjevva.
Blz. 141. R. 12. tti (St. 155:4) behoort, zooals B. opmerkt, niet op bhajjedha, maar op sâsîadi te volgen.
Blz. 142. R. 15. Deze beide versregels (St. 156:3–5) zijn niet volkomen duidelijk, tenzij krakaca gelijk gesteld mag worden met çûla (vgl. echter St. 176:2, waar zij als verschillende strafwerktuigen worden genoemd).
Ik heb met B. den zin als vraag opgevat, maar vermoed, dat vóór vîkshya een avagraha is weggevallen. Over de godsoordeelen met vuur en water handelt Manu
8, 114 vlg.
Blz. 143. R. 2. Daar het vers, waarmede het 10de Bedrijf aanvangt (St. 157:2–4) gedeeltelijk volkomen duister is, laat ik het liever
geheel weg dan een vertaling te geven, die toch onzeker is. Zoo de Skr.-vertaling
bij St. juist is, staat er dit: „Waarom dan maakt gijlieden aanleiding? In een menigte
van nieuwe terechtstelling en gevangenneming ervaren, zijn wij bedreven in hoofd-afhouwen
en op-den-paal-steken in korten tijd.” B. heeft: „Warum unterweist ihr uns nicht in eurer Kunst, die ihr euch auf eine Menge neuer Todesarten
und Fesselungen versteht? Bald wären wir im Köpfen und Pfählen geschickt”; maar merkt hierbij op: „Die Commentare schweigen, und auch ich hätte diese Zeile lieber nicht übersetzt, da
ich auf blosses Rathen angewiesen bin.”
Blz. 143. R. 11. Raktagandhânuliptaṃ (St. 157:10) voegt B. bij baliṃ en vert. het: „mit einem Bischen Blut beschmiert”. Nu wordt weliswaar voor gandha de bet. „eine Spur von, ein Wenig” opgegeven, waarin het o.a. ook in de Mṛcch. voorkomt (St. 123:12; 124:15); echter
komt het mij hoogst onwaarschijnlijk voor, dat gandha hier in die bet. zou zijn op te vatten (besmeerd met een reuk van bloed!). Beter
schijnt mij Fr.’s vert.: „[der] eingerieben ward mit rothem Sandel.” R. geeft ook deze vertaling in een Noot. Rakta-gandha bet. letterlijk rood reukwerk (vgl. St. 157:18).
Blz. 143. R. 23. B. vert. hastaka (St. 157:18) met „Handspur” in overeenstemming met den Comm. bij R.: hastâḥ iva hastakâḥ hastacihnâni.
Blz. 143. R. 29. B. leest met Calc. I (en III) voor upajâtakhedâḥ (St. 157:21) upajâtabâshpâḥ „ihre Augen füllen sich mit Thränen”; ik volgde de lezing van St.
Blz. 144. R. 4. B. vert. çan̄kamaṃ tâlâṇaṃ (St. 158:3) op grond van den Comm. bij Calc. II met „wenn Sterne herabfallen”.
[212]
Blz. 144. R. 12. Ik houd het er voor, dat voor vajje (St. 158:7 en 9) vaççe moet gelezen worden; het is toch ondenkbaar, dat de nedervallende tranen der vrouwen
door den Cândâla voor een bliksemstraal worden aangezien. Dat Skr. varshaḥ in de taal der Cândâla’s, die het meest overeenkomt met het Mâgadhî, vaççe zou luiden, meen ik op grond van vaççadi (St. 79:9) te mogen aannemen.
Blz. 145. R. 20. Bandhu (St. 159:20) bij B.: „Freund”.
Blz. 146. R. 25. B. leest wel terecht voor -bhojanam (St. 160:20) -bhâjanam.
Blz. 146. R. 38. Abbhudae avaçâṇe (St. 161:4) vert. B.: „Auf der Höhe des Glücks und in der Todesstunde”.
Blz. 147. R. 2. Met B. volg ik hier (St. 161:7) de lezing van Calc. II (en III) paṇamia matthae ṇa kâavvam (B. leest kâavve).
Blz. 148. R. 2. B. volgt de lezing adyâvagacchâmi (vgl. St. 162:2).
Blz. 148. R. 4. Wat met samasthita ityâdi paṭhati (St. 162:2–3) wordt bedoeld, is niet duidelijk; immers een aldus aanvangend vers
komt niet voor. Wel vindt men samasaṃsthitasya (St. 159:20), maar het is bevreemdend dat Câr. juist deze regels zou herhalen, waar
Maitreya hem zoo groot blijk van vriendschap geeft.
Blz. 148. R. 25. Yatredaṃ phalamapi jîvitâvasânam (St. 162:12) vert. B.: „deren reife Frucht des Lebens Ende ist”, waarbij echter api niet tot zijn recht komt. Mijn vertaling komt overeen met die van Fr.
Blz. 148. R. 32. B. leest voor ettha (St. 162:18) atthi: „Die Sache verhält sich folgendermaassen”.
Blz. 149. R. 9. Çasye (St. 163:8, ook 171:22) te lezen sasye.
Blz. 149. R. 29. Ik vermoed dat çâliççakûleṇa (St. 163:20) in twee woorden moet gelezen worden; en er dus letterlijk staat: „met
rijst van rijst”; met kûla (Skr. kûra) wordt speciaal de gekookte rijst bedoeld. Dat çâliçça niet aan Skr. sâdṛçya (bij St.) beantwoordt, spreekt van zelf. B. vert. dit en het volgend gulodaṇeṇa: „rothen Reis und Reis mit Butter” (Skr.-guḍa?)
Blz. 149. R. 36. Viçagaṇṭhigabbhapaviçṭeṇa (St. 164:1) zie Aant. bij Blz. 124. R. 22.
Blz. 149. R. 40. B. schijnt evaḍḍhe jaṇaçamadde (St. 164:5) als loc. op te vatten; ik heb het met de Skr.-vertaling als nom. beschouwd.
[213]
Blz. 150. R. 3. Ṇibaḍidâ (St. 164:9) vert. B. „erschallen”; ik geloof eerder, dat het als synoniem van ṇivâlidâ is te beschouwen, gelijk ook R. doet („cessé-interrompu”).
Blz. 150. R. 29. Door B. als vraag opgevat: „Wie in aller Welt! Habe ich nicht den Diener Sth. in aller Ordnung gebunden?” (St. 164:24–25).
Blz. 150. R. 33. Svairakam (St. 165:3) vert. B. hier „unbefangen” (vgl. Aant. bij Blz. 91. R. 3).
Blz. 151. R. 3. Viḍatte ceḍe kiṃ ṇa ppaḍabedi (St. 165:11–12) bij W.: „a scorched slave will set anything on fire”; bij R.: „quand on corrige un esclave, on allume en lui le feu de la colère”; bij B.: „Warum sollte ein gebrannter Diener nicht Gluth ausströmen?” (evenzoo ongeveer Fr.) De opvatting van W., B. en Fr. schijnt mij hierom bedenkelijk,
daar de çakâra den slaaf niet heeft gebrandmerkt, maar alleen geslagen, wat toch bezwaarlijk
door vitaptaḥ kan worden uitgedrukt (het „corrige” van R. is geheel willekeurig); ook schijnt mij de woordspeling, die in het gezegde
zou liggen, wat al te gezocht. Ik geloof, dat wij hier moeten afwijken van de Sanskṛt-vertaling
en viḍatte als = Skr. viraktaḥ, ppaḍabadi als = Skr. pralapati opvatten. Of bij deze opvatting viḍatte en ppaḍabadi mogen behouden blijven of wel vilatte, ppalabadi moet gelezen worden, durf ik niet beslissen (Calc. III heeft: vitatte ceḍe kiṃ ṇa ppalabadi).
Blz. 151. R. 10. B. splitst nishkâranopagata bândhava dharmaçîla (St. 165:18) en vert.: „du bist ein Freund, der in uneigennütziger Weise Andern beispringt und ein ehrenwerther
Mann”. De lezing van St. schijnt mij verre te verkiezen en geeft immers een uitstekenden
zin; bij R.: „[tu] qui remplis à mon égard les devoirs d’un parent, sans que j’ai rien fait pour
le mériter”.
Blz. 151. R. 12. Letterlijk: „Het Noodlot stemt niet toe; wat is nu niet gedaan door U?” (St. 165:20).
Het laatste gedeelte van dit couplet herinnert aan het bekende yatne kṛte yadi na sidhyati ko ’tra doshaḥ (Pañc. II, 130).
Blz. 151. R. 38. Voor juttam ṇṇedam (St. 166:13) lees ik met Calc. II en III juttaṃ ṇedam (Skr. yuktaṃ nedam); volgens deze lezing vert. ook B.
Blz. 152. R. 23. B. voegt mayâ bij hatâ priyeti (St. 167:12) en vert.: „dass man hier sagen wird, ich hätte die Geliebte umgebracht”. Maar wanneer Câr. de woorden van het publiek aanhaalde, zou in plaats van mayâ, anena moeten staan; en bovendien Câr. moet immers zeggen: mae vaçantaçeṇâ vâbâdidâ (St. 167:3).
Blz. 153. R. 11. B. leest met Calc. I (en III) na teṇa (St. 168:3) baddhâveṇa of vaṭṭâbeṇa (Skr. vardhâpanena) en vert.: „bei dessen Geburtstagsfeier alle zum Tode Verurtheilten begnadigdt werden”.
[214]
Blz. 153. R. 28. B. leest met Calc. II (en III) voor prakhala- (St. 168:14) prabala- „durch die Reden mächtiger Männer.”
Blz. 153. R. 36. Wil men veçaṃ (Skr. 168:21) gelijk stellen met Skr. veshaḥ, dan dient wel veçe te worden gelezen.
Blz. 154. R. 12. Evenals B. heb ik met Calc. II (en III) loe (St. 169:4) gevoegd bij den volgenden zin.
Blz. 154. R. 14. Uṭṭhantapaḍantâha enz. tot câṇḍâlaṃ prati (St. 169:5–7) wordt door Calc. III als vers gedrukt. Wat met vaçaṇapâliâ bedoeld wordt, is niet zeer duidelijk; B. vert.: „Wenn aber Jemand zuerst sich erhebt und dann fällt, so ist es als wenn sein Gewand
abfiele” en merkt hierbij onder „Anmerkungen” op: „Der Sinn ist wohl: Wer zuerst hoch steigt und dann fällt, befindet sich in der Lage
eines plötzlich nackt dastehenden Mannes”. Ik vermoed, dat met uṭṭhedi en paḍadi „geboren worden” en „sterven” wordt bedoeld en vaçaṇapâliâ ziet op de reïncarnatie.
Immers ook elders wordt de wisseling van lichaam met de wisseling van kleederen vergeleken,
zoo Bhag. II, 22, waar gezegd wordt: vâsâṃsi jîrṇâni yathâ vihâya navâni gṛhṇâti naro ’parâṇi, tathâ çarîrâṇi vihâya jîrṇânj
anyâni saṃyâti navâni dehî. Het feit, dat de dood niets anders is dan de geboorte tot een nieuw leven, schijnt
mij een gepaster troost voor een terdoodveroordeelde dan te wijzen op de wisselvalligheid
van het geluk der menschen.
Blz. 154. R. 37. B. merkt op: „vasundharâ (St. 169:20) kann nicht richtig sein, man erwartet Schiff, wie S. 41, Z. 20.” Het komt mij voor, dat juist op grond van die analoge plaats aan vasundharâ (sc. naus) hier de bet. „schip” mag worden toegekend.
Blz. 156. R. 10. Waarschijnlijk berust het ontbreken van dezen regel (St. 171:5) in B.’s vertaling
op een vergissing; immers onder „Anmerkungen” wordt van een opzettelijke weglating geen melding gemaakt.
Blz. 156. R. 13. Câhû (St. 171:7) is door mij adverbiaal opgevat (de Skr.-vert. bij St. heeft sâdhur); om deze opvatting mogelijk te maken, moet wel câhu (sâhu bij Calc. I) gelezen worden. B. heeft: „Gut dass wir den Ehrenmann nicht hingerichtet haben”, waarbij câhû adverbiaal èn substantivisch vertaald schijnt.
Blz. 156. R. 29. Na maledha (St. 171:18) is tthi in te voegen, zooals B. terecht opmerkt.
Blz. 157. R. 22. Vidyeva (St. 172:13) door B. vert.: „wie ein Zauberspruch”; ik geloof eerder, dat Vasantasenâ met de Kennis, de Wijsheid wordt vergeleken en
wel omdat zij door haar verschijning de ware toedracht der zaak aan het licht brengt.
W. vert. het: „like the wondrous power That brings back life to its deserted source”, R.: „comme un merveilleux elixir”.
[215]
Blz. 157. R. 28. Mṛto pi ko nâma punar dhriyeta (St. 172:16) vert. B.: „Wer würde sonst noch leben, wenn er gestorben wäre?” en Fr.: „Wer wäre sonst im Leben noch, Nachdem er schon gestorben war!” De zin van deze woorden is mij niet helder; ook is dhriyate niet „leven” maar „in het leven blijven” en waar blijft api? Wanneer men den zin niet als vraag en ko als pron. indefin. opvat, is de bet. volkomen duidelijk. Reeds W. vert.: „Such is the force of love omnipotent Who calls the very dead to life again” en nog juister bij R.: „Ah! puissance de l’union des amants! Elle rendrait un mort à la vie.”
Blz. 157. R. 31. Deze beide versregels (St. 172:18–20) luiden bij B.: „wie dieses selbe schöne rothe Gewand und diese Kranz durch die Ankunft der Geliebten
den Bräutigam kleidet.” Ik geloof niet, dat vara in den eersten versregel anders is op te vatten dan in den tweeden (nl. als „bruidegom”);
Câr. zal toch wel niet het kleed, waarin hij ter dood gebracht zou worden een uitstekend
gewaad noemen. Ik geloof, dat men na raktam, vastram verzwegen moet denken, gelijk reeds W. deed: „This crimson vesture be the bridegroom’s garb”.
Blz. 158. R. 14. B. volgt hier (St. 173:12) de lezing: mâlidâ mae diṭṭhâ.
Blz. 158. R. 18. Waarom B. (en ook Fr.) jayati (St. 173:14, 15, 16) met „es lebe” vertaalt, is mij niet duidelijk. Ik geloof, dat jayati niets anders is dan „hij overwint”, zooals ook blijkt uit het object kṛtsnâṃ gâm. Dat de overwinning op Pâlaka in de eerste plaats het werk der goden is, spreekt
immers van zelf.
Blz. 158. R. 24. Çeshabhûtâṃ (St. 173:21) vert. B.: „als heiligen Kranz.” Ook geeft het P.W. voor çeshâ Pl. „von einer heiligen Handlung übrig gebliebene, Segen bringende Blumen”; Sg. „ein solcher Kranz,” waarbij het „çeshabhûtam metrisch für çeshâbhûtam” dan op deze plaats zou moeten worden toegepast.
Blz. 158. R. 33. B. leest wel terecht ayi voor api (St. 174:3).
Blz. 158. R. 36. Volgens B. zouden guṇadhṛtayâ en suçîlavatyâ (St. 174:7) zoowel op nâvâ als op priyatamayâ moeten worden toegepast. Hij vert. dienovereenkomstig: „Seine von Tugenden getragene, höchst edle Geliebte war sein durch Seile getragenes,
wohl ausgerüstetes Schiff”. Of sucîlavatî ook op het schip mag worden toegepast, is echter twijfelachtig (zie: Anmerkungen, p. 213).
Blz. 159. R. 41. Met B. lees ik voor dukkale (St. 175:15) dukkule (Skr. dushkulaḥ).
Blz. 161. R. 17. Met B. volg ik de lezing vadatvâryaḥ voor vadatyâryaḥ (St. 176:25).
[216]
Blz. 161. R. 21. Hier begint de interpolatie van Nîlakaṇṭha, die ik onvertaald liet. W. en R. namen
ze in hun vertaling op, Fr. geeft ze vertaald als bijlage.
Blz. 162. R. 29. Deze laatste versregel (St. 178:3) luidt bij B.: „Wenn ich ausser diesem noch etwas Anderes erlangen soll, so bitte ich dich jetzt um Folgendes”. Het onjuiste dezer vertaling blijkt reeds hieruit, dat er een beschouwing over
de wisselvalligheid van der menschen lot op volgt en niet een of ander verzoek aan
Çarvilaka. Bovendien is het duidelijk, dat Cârudatta in de voorafgaande drie versregels
te kennen geeft, dat hij alles heeft en dus niets meer voor hem te wenschen overblijft,
zoodat de vierde regel niet anders dan als vraag is op te vatten. Men vergelijke ook
het slot van Bhaṇa’s Pârvatîpariṇayanâṭaka, dat juist dezelfde wending bevat. Daar
vraagt Çiva aan Himavat: kimataḥ paraṃ te priyamasti, waarop deze antwoordt: samadhigatasakalamanorathânâṃ kimataḥ paraṃ prârthanîyam. tathâpîdamastu bharatavâkyam; hierop volgt dan de zegenspreuk, die het stuk besluit.
