The Project Gutenberg eBook of Lexicon Latinum This ebook is for the use of anyone anywhere in the United States and most other parts of the world at no cost and with almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included with this ebook or online at www.gutenberg.org. If you are not located in the United States, you will have to check the laws of the country where you are located before using this eBook. Title: Lexicon Latinum Universae phraseologiae corpus congestum etc. Author: Franz Wagner Editor: Auguste Borgnet Release date: July 26, 2023 [eBook #71280] Language: French, Latin Original publication: Belgium: Sumptibus et typis societatis St. Augustini Credits: MWS, rmedinap and the Online Distributed Proofreading Team at https://www.pgdp.net *** START OF THE PROJECT GUTENBERG EBOOK LEXICON LATINUM *** Lexicon Latinum SEU CORPUS PHRASEOLOGIÆ. LEXICON LATINUM SEU A P. FRANC. WAGNER, SOCIETATIS JESU, Universae Phraseologiae Corpus Congestum, SECUNDIS CURIS A QUOPIAM EJUSDEM SOCIETATIS SALLUSTIANA, CÆSAREANA, LIVIANA, CORNELIANA, ETC, PHRASEOLOGIIS LOCUPLETATUM, CUI TRIPLEX ADDITUR INDEX: ALTER VOCUM BARBARARUM, ALTER VOCUM QUÆ IN FORO MILITARI, CIVILI SACROQUE OBTINENT, TERTIUS GALLICO-LATINUS. Nova Editio _accuratissime recognita, aucta et de Germanica nunc primum in Gallicam linguam translata a P. AUG. BORGNET, ejusdem Societatis, in collegio Ambianensi magistro._ [Illustration] BRUGIS MDCCCLXXVIII. [Illustration] Préface de la nouvelle Edition. _En réimprimant ce livre, fameux en Allemagne au siècle dernier, notre unique but a été de rendre aux vrais amis des études latines un ouvrage destiné à développer la connaissance du latin. Nous avons voulu offrir aux professeurs et aux élèves, surtout à ces derniers, un manuel vraiment pratique, pour approfondir les beautés intimes de la langue qui “_seule entre toutes les langues mortes, est véritablement ressuscitée, et qui_ UNE FOIS RESSUSCITÉE, NE MEURT PLUS!”_[1] _Avant d’indiquer le plan du livre et la manière de s’en servir utilement, qu’il nous soit permis de rappeler en quelques mots les principaux actes de la vie de l’auteur._ _FRANÇOIS WAGNER naquit à Wangen, en Souabe, le 14 août 1675. Il fut admis dans la Compagnie de Jésus au noviciat de Krems à l’âge de 15 ans. Après avoir terminé ses deux années d’épreuve, il enseigna pendant plus de 25 ans la rhétorique, dans les colléges de Krems, de Presbourg et de Tyrnau. Étant recteur du Séminaire de Vienne, il dirigea une congrégation et s’occupa de la composition de plusieurs ouvrages estimés. Il mourut à Vienne, le 8 février 1738, à l’âge de 62 ans._ _Tels sont les détails que nous fournit sur cet homme illustre la Bibliothèque des écrivains de la Compagnie de Jésus. Le P. Jean Nép. Stœger, dans ses _Scriptores Provinciæ Austriacæ Societatis Jesu_, nous a transmis la liste complète des nombreux ouvrages écrits par le Père Wagner, qui tour à tour, s’occupant de rhétorique, de grammaire, de géographie, d’histoire, nous a laissé dans ces diverses branches des connaissances humaines, des traces remarquables de son esprit actif et pénétrant._ _Notre but, dans cet avertissement, est de parler seulement de son Dictionnaire de Phraséologie. Mais laissons l’auteur lui-même nous raconter comment naquit ce livre, nous indiquer ce qu’il a voulu en le composant, et de quelle manière il est parvenu à mener à terme l’ouvrage que nous possédons._[2] _“Étant professeur des jeunes religieux qui recommençaient leurs humanités, le but de tous mes soins était d’accomplir le sage précepte du P. Jouvency, sans contredit le premier parmi nous dans la connaissance parfaite de la langue latine,” _Patris Juvencii, harum litterarum hodie inter nos facile Principis_. “Le premier travail du maître, dit celui-ci, sera de montrer à ses élèves le style le plus pur et de les aider à l’acquérir. Je recherchais donc ce que je pouvais offrir de mieux à ces jeunes gens, pour les conduire aussi promptement que sûrement à l’acquisition des trois grandes qualités de la langue latine, la propriété, l’élégance, l’abondance. Pour la propriété, outre les _Thesaurus_, je faisais étudier tous les jours à mes élèves pendant un quart d’heure le _Flos Latinitatis_ du P. Pomey, et au bout de deux mois, je remarquais des fruits merveilleux, _jam intra bimestre Latinum quid velut in herba efflorescere, non sine jucundo animi sensu animadverti_. Pour l’élégance, Tursellini, Schorus, Dolet, Hadrianus étaient les maîtres que je leur faisais étudier et copier. Enfin, pour l’abondance, Manusius, Bucher et Schönsleder. Mais, bientôt, je m’aperçus que cette foule de livres inondaient leurs pupitres, qu’ils perdaient un temps précieux à rechercher, ici les adverbes, là les épithètes ou les synonymes, ailleurs les développements, et c’est alors que je résolus de réunir avec ordre et méthode, dans un seul ouvrage, le fruit des veilles de tous ces hommes illustres.”_ _C’est ainsi que naquit le _Universæ Phraseologiæ corpus congestum_. Il fut d’abord exclusivement composé de phrases et de tournures tirées de Cicéron, puis on y ajouta un petit nombre d’expressions appartenant aux grands auteurs du siècle d’or de la langue latine, Salluste, César, Tite-Live, Cornelius et quelques autres. Il faut remarquer que l’auteur ne cite pas toujours textuellement l’écrivain auquel il a emprunté sa citation, et c’est ce qui a empêché, dans cette édition, d’indiquer les sources, quoique nous puissions affirmer que nous avons vérifié presque toutes les citations au moyen de l’_Apparatus_ de Nizzolius, de Forcellini et de Freund. Souvent il se contente de prendre la tournure et de l’appliquer au passage qu’il veut développer. Cependant, dans ce qui est rangé sous la rubrique USUS: les phrases qui servent à indiquer la Syntaxe particulière de chaque mot, sont empruntées textuellement à Cicéron et aux meilleurs auteurs du grand siècle. Souvent nous les avons rétablies et traduites, pour la plus grande utilité des élèves. “Leur lecture assidue, ajoute le P. Wagner, non-seulement donnera aux élèves les différentes significations d’un mot, mais encore leur prouvera que négliger d’en suivre la construction, c’est s’exposer à employer une tournure peu latine, “_si quampiam atque ab his alienam construendi formulam adhibuerint Discipuli, fere in Idiotismum se impactos admoneantur_.”_ _Mais il ne suffit pas d’avoir un bon livre, il faut savoir s’en servir; or, à première vue, il semble que l’usage de ce Dictionnaire ne soit pas accessible à tout le monde. Il est hors de doute, et l’expérience le prouve, que si l’on parvient à en saisir l’économie, si l’on en a, pour ainsi dire, la clef, on parviendra en peu de temps à faire de rapides progrès dans la connaissance de la langue latine. L’auteur en avait constaté l’efficacité, quand il nous dit: “_Noveram adolescentes qui orationem struerent tam elegantem, ut in volvendo Cicerone, multos annos posuisse videri potuissent hujus artificii ignari. Inest et illud commodi quod ea, quæ aliena fuerant, multiplici usu sua faciant; quodque dicitur, in succum et sanguinem suum vertant._”_ _Pour cela, il ne faut pas puiser indistinctement dans ce livre, coudre ensemble, sans suite et sans liens, des membres de phrase, qui, pris individuellement, sont très latins, mais qui doivent être rapprochés avec goût et discrétion. L’enfant intelligent doit faire sans dictionnaire son discours, sa narration ou son thème; il doit, après avoir médité profondément son sujet, après l’avoir ordonné dans toutes ses parties, l’écrire dans un latin plus ou moins pur, plus ou moins élégant, selon sa force et sa capacité. Ce travail, le plus important sans contredit, étant terminé, il devra, avec l’aide du dictionnaire de Phraséologie, débarrasser son devoir, que nous pouvons supposer correct, de toutes les tournures françaises, des gallicismes, des mots peu latins, et de cent autres imperfections, auxquelles il trouvera un remède assuré dans ce volume, s’il sait s’en servir avec intelligence et discernement._ _Montrons, par un exemple facile, la vraie manière d’user avec fruit de ce livre. C’est une lettre d’un fils à son père pour lui demander de l’argent, dans le but d’acheter des livres. Dans la première colonne, se trouve cette lettre dans le style d’un élève ordinaire de troisième; style simple et exempt de fautes contre les règles de la grammaire. Dans la seconde, la même lettre a été modifiée, rendue plus élégante au moyen du dictionnaire de Phraséologie. Du reste, les mots modifiés dans la première colonne sont soulignés, ce sont ceux-là qui doivent être l’objet du travail personnel de l’élève, quand il a jeté sur le papier les idées et qu’il veut donner à son style ce poli, cette perfection que demande la langue latine._ _Scio_ equidem, te alioquin mei causa multos _sumptus facere_; ausus tamen sum, novam insuper gratiam _petere_. _Suadet_ nobis magister, ut libros quos in schola _explicat, coemeremus, spondetque_, si eos domi _legerimus_, multum profecturos. Uti hactenus semper _conatus sum_, primo _loco_ aut primis proximus esse, ita nihil _tristius_ foret, quam si, ob hunc librorum defectum, priorem laudem _amitterem_ et a discipulis _contemnerer_. _Spero_ autem in causa tam æqua, te, ut fuisti, erga me _liberalem_ fore. Cognitum equidem habeo, multas alioquin impensas a te mei causa tolerari, id tamen mihi sumpsi, ut novam insuper gratiam etiam atque etiam a te contenderem. Auctor nobis fit magister, ut in coemendos eos libros, quos in schola nobis miro evolvit modo, pecuniæ aliquid collocaremus; fidemque suam obligat, fore ut, si eosdem domi etiam legendo contriverimus, magnos progressus faciamus. Uti hactenus nervis omnibus contendi, principem in schola locum vel primo proximum tenere, ita nihil tristitia majore me conficeret, atque si, ob hunc librorum defectum, priorum laudum jacturam facerem, et a condiscipulis despectui haberer. Spe autem ducor in causa tam æqua, fructus liberalitatis tuæ uberrimos, ut pervenere, ad me perventuros. _Après avoir souligné, dans mon devoir, les expressions qui me déplaisent, je cherche à les remplacer au moyen du dictionnaire de Phraséologie. Prenons, pour commencer, le verbe, _scio_; à cet article nous trouverons: _compertum habeo, cognitum habeo, etc._ Donc _compertum_ vel _cognitum equidem habeo multas alioquin impensas a te mei causa tolerari_, en substituant ce verbe passif, forme essentiellement latine, au verbe _facere_, gallicisme français, dans le sens de _facere sumptus_, faire des dépenses. Nous remplacerons, toujours au moyen de la Phraséologie, _ausus tamen sum_ par _id tamen mihi sumpsi_, et à la place du gallicisme _petere gratiam_, nous mettrons _contendere gratiam_. Avec le verbe _sumpsi_ suivi du subjonctif, nous terminerons ainsi la période: _Id tamen mihi sumpsi ut novam insuper gratiam etiam atque etiam a te contenderem._ C’est ainsi que nous trouverons dans le Dictionnaire tous les autres changements à faire. Tantôt ce sera le substantif, tantôt l’adjectif, le verbe ou même les dérivés, qui seront l’objet des remarques de l’élève studieux, et il est évident que l’habitude prise de corriger ainsi, pendant une heure, un discours de deux pages, ne pourra manquer de produire, en peu de temps, des fruits merveilleux. L’enfant sera heureux de reconnaître dans son latin quelques unes de ces tournures qu’on lui a appris à admirer, et il fera des progrès rapides, s’il parvient à se garder contre l’écueil opposé, de vouloir tout farcir d’élégances plus ou moins bien employées “_ne omnia Elegantiis farcire velit, sed ut condimentum parce inspergat et cum judicio, quo discernat quæ Phrasis, cui voci ejus sententiæ aptior sit_.”_ _Mais, me dira-t-on peut-être, à quoi bon cet amas et d’élégances, de tours propres à la langue latine, qui ne peut servir qu’à tromper professeurs et élèves, à égarer même ces derniers dans une forêt d’expressions dont ils ne sont pas capables de sentir la justesse et la portée? Ce double reproche serait sérieux, s’il était fondé. Pourquoi, dirai-je à mon tour, recommander aux élèves de choisir les expressions, les tournures les plus latines? Pourquoi ces cahiers où l’on recueille, jour par jour, les phrases les plus saillantes, les tournures les plus autorisées de la langue de Cicéron? Pourquoi ces leçons apprises chaque jour? Pourquoi ces imitations quotidiennes du prince des écrivains latins? Peut-être sera-t-il difficile, dans les commencements de saisir toute la portée du livre que nous offrons de nouveau au public lettré, mais un peu d’expérience en montrera certainement l’utilité. Ce livre a pour lui la sanction des années, et notre époque, quoique moins enthousiaste de la langue latine que les siècles précédents, conserve cependant assez de grands et nobles esprits, pour qu’il soit inutile de prouver l’utilité de l’étude des belles-lettres pour la véritable formation de l’homme et du chrétien._ _Nous ne pouvons terminer ce travail sans indiquer les améliorations apportées à cette première édition française._ _Les textes ont été revus soigneusement d’après trois éditions différentes. Quand ils étaient obscurs ou écourtés, ils ont été rétablis dans leur intégrité au moyen de Forcellini, de Freund ou des originaux, et traduits en français. Pour plus de clarté, on a établi des différences de caractères, qui permettent de trouver rapidement ce qu’on recherche. Ainsi que dans tous les lexiques modernes, la quantité a été indiquée sur les mots, pour permettre aux élèves d’observer la règle si importante de l’accent tonique._ _Trois _Index_ complètent l’ouvrage: dans le premier, on a signalé les barbarismes les plus fréquents que peuvent commettre les élèves, et le mot latin qui les remplace. Le second est aussi curieux qu’instructif. Il rend une quantité de mots techniques et propres aux arts, aux sciences et à la jurisprudence._ _Le troisième et le plus important est l’_Index Gallico-Latinus_. Les mots ont été placés par ordre alphabétique, en prenant le nom comme base du classement. Sous le nom sont placés les verbes, les adjectifs, les adverbes, et ainsi d’un seul coup-d’œil on voit les relations entre la langue française et la langue latine, les changements qui peuvent se produire dans la traduction du substantif, de l’adjectif et du verbe. Ce travail n’est pas un Dictionnaire français-latin; nous n’avons voulu faire qu’un _Index_, qui renvoyât au _Corpus Phraseologiæ_._ _Puissent ces divers travaux, entrepris pour la plus grande gloire de DIEU, édités avec le plus grand soin, répondre au but que s’est proposé l’auteur en les composant! Puissent-ils être utiles aux maîtres et aux élèves, augmenter dans les cœurs des uns et des autres l’amour de la langue latine, et avec cet amour, le désir de défendre et de protéger toujours la gardienne et la protectrice du latin, Celle qui a tant fait pour le succès des bonnes études, l’Église de DIEU!_ _AMIENS, École libre de la Providence, 23 mai 1878._ _En la fête du bienheureux martyr ANDRÉ BOBOLA, de la Compagnie de Jésus._ _Aug. BORGNET, S. J._ [1] de Maistre, _Du Pape_. [2] Voici, d’après les Auteurs de la _Bibliothèque des Écrivains de la Compagnie de Jésus_, Tome 3ᵉ, pages 1467, 1468 et 1469, (Louvain, MDCCCLXXVI) les principales éditions de l’ouvrage que nous offrons aujourd’hui au public: Universæ Phraseologiæ corpus congestum. Augustæ Vindelicorum, 1718.—Ratisbonæ, 1740, 8ᵒ. Universæ Phraseologiæ corpus congestum a P. Francisco Wagner, Societatis Jesu Sacerdote, secundis curis a quopiam ejusdem Societatis Sallustiana, Cæsareana, Liviana, Corneliana, etc., Phraseologiis locupletatum. Editio novissima, auctior et emendatior. Cum Privilegio Sacræ Cæsareæ Majestatis et Permissu Superiorum. Ratisbonæ, Sumptibus Emerici Felicis Baderi, A. P. C. N. MDCCXLV, 8ᵒ, _pp._ 816 _à 2 col._, sll. _L’épître dédicatoire, signée par l’auteur, est en date du 20 février 1718. La concession à l’imprimeur est du 4 janvier 1738. A la fin on a joint_: Latinitatis ars brevicula, seu syntaxis ornata, de tribus latinæ linguæ virtutibus, puritate, elegantia et copia, _pp._ 82. Index diffusior vocum barbararum vel minus elegantium, _p._ 1 _à_ 48. Index Germanico-Latinus _p._ 49 _à_ 96.—_Même titre._ Ratisbonæ, Sumptibus Emerici Felicis Baderi, A. P. C. N. MDCCLVIII, 8ᵒ, _pp._ 808, 80 _et_ 85—_Ibid._ id. 1751, 8ᵒ. Universæ Phraseologiæ Latinæ corpus congestum a P. Francisco Wagner, Societatis Jesu Sacerdote, secundis curis a quopiam ejusdem Societatis Sallustiana, Cæsareana, Liviana, Corneliana, etc., Phraseologiis ac denique Indice Verborum quæ in foro militari, civili sacroque obtinent, locupletatum. Editio Novissima, Auctior et Emendatior. Ratisbonæ et Viennæ, Sumptibus Emerici Felicis Baderi, 1760, 8ᵒ, _pp._ 808 _à_ 2 _col._ sll. _A la fin on a joint_: Latinitatis ars brevicula, seu Syntaxis ornata, de tribus Latinæ linguæ virtutibus, puritate, elegantia et copia, _pp._ 80. Index diffusior vocum barbararum, aut minus elegantium, _p._ 1 _à_ 48. Index vocum quæ in foro militari, civili, sacroque obtinent. Ex Iano, Noltenio, d’Aquino, Seyboldo, Strada, Maffejo, Galutio, _etc._, collectus, _p._ 49 _à_ 74. Index Germanico-Latinus, _p._ 75 _à_ 111, _fin du volume_. P. Francisci Wagner Universa Phraseologia Latina. Ab eodem secundis curis Sallustiana, Cæsareana, Liviana, Corneliana, etc. Phraseologiis ac denique Indice Verborum quæ in foro militari, civili sacroque obtinent, locupletata et ad usum juventutis litterarum studiosæ accommodata. Editio novissima, auctior et emendatior. Augustæ Vindelicorum, Sumptibus Matthæi Rieger p. m. filiorum. MDCCXCII, 8ᵒ, _pp._ XVI _à_ 896. _A la fin_: Latinitatis ars brevicula, _etc._, _pp._ 204. Stœger dit: “Universæ.... Corpus auctum ab alio Sacerdote, S. J. Phraseologia Sallust. Cæsar. Liv. Cornel. etc., Augustæ Vindelicorum, 1801, 8ᵒ, et cum indice Viennæ, Geistinger, 1824, 8ᵒ.” Fr. Wagner Universa Phraseologia Latina, edit. novissima, Schmidt, Viennæ et Tergesti, 1824, 8ᵒ. Wagneri Universa Phraseologia Latina, aucta et emendata a Span. Viennæ, 1825. Adjecta Phraseologia Germanico-Latina a P. Goldhagen, S. J. cum Indice Verborum in foro sacro, civili et militari obtinentium. Moguntiæ, 1751, 1766, 8ᵒ. Wagner’s deutsch-lateinische Phraseologie, bearbeitet von Seibt, Prag. 1846. Universa Phraseologia Latina adjecta lingua hungarico slavonica. Tyrnaviæ, 1775, 8ᵒ. Franc. Wagneri Universæ Phraseologiæ corpus idiomate slavico locupletatum. Tyrnaviæ, 1750, 8ᵒ _Par le P. B._ Zambal, S. J. Compendiaria methodus addiscendi tres præcipuas latinæ linguæ virtutes, Puritatem, Elegantiam et Copiam, in usum juventutis emendatæ latinitatis studiosæ proposita. Authore R. P. Francisco Wagner Societatis Jesu. Cum facultate superiorum. Dilingæ, Sumptibus Wilhelmi Hausen, anno 1735, 8ᵒ, _pp._ 96. Supellex latinitatis ex Phraseologia Francisci Wagner, S. J. ad usum scholarum ejusdem Societatis collecta. Vilnæ, typ. Academ. S. J., 1751, 8ᵒ. (Editor est P. Fr. Bohomolec S. J., teste Ianocki.)—Idem, cum vocibus polonis. Calissii, typ. S. J., 1752, 12ᵒ.—Editio 2ᵃ Leopoli, typ. S. J., 1756, 8ᵒ, _pp._ 42, 377 _et_ 54.—Vilnæ, typ. Academ. S. J., 1757, 12ᵒ.—Calissii, typ. S. J., 1772, 12ᵒ. Supellex latinitatis ex Phraseologia, P. Fr. Wagner S. J., ad usum scholarum ejusdem Societatis collecta. Editio 2ᵃ correctior. Leopoli, typ. S. J., 1756, 8ᵒ, _pp._ 23 _à_ 77 _et_ 102. Outre ces 24 éditions, nous en possédons deux autres. La première appartient à la bibliothèque de St Acheul: Universæ, etc... Corpus, demum linguis Hungarica, Germanica et Slavica locupletatum. Budæ, typis typographiæ Regiæ Univers. Hungaricæ, 1822, 8ᵒ, 2 vol. _pp._ 1524 à 83. L’autre, appartenant à la bibliothèque de l’École libre de la Providence, est un peu plus ancienne. C’est une réimpression de l’édition de 1792, faite chez Mathias Rieger, _pp._ XVI _à_ 896; supp. 204. Augustæ Vindelicorum, MDCCC. [Illustration] PRÆFATIO AD HUMANIORUM SCHOLARUM PROFESSORES. Cum eorum, qui humaniores litteras repetebant, domesticæ scholæ præfectus fuissem, id propositum habebam maxime, et eo industriam omnem convertendam existimabam, ut P. JUVENCII, harum litterarum hodie inter nos facile Principis, sapienti monito obtemperarem. Primus, ait ille, Magistri labor erit, Latinum stilum illis optimum demonstrare, et ut assequantur, adjuvare. Ergo putare mecum cœpi, quæ adjumenta offerrem præsentissima, queis viis Adolescentes non minus sciendi aviditate, quam ingenii præstantia, ad omnem hujus litteraturæ laudem paratissimos, ad Latinæ Linguæ Proprietatem, Elegantiam, Copiam quam celerrime commodissimeque perducerem. _Proprietatem_ ut condiscerent, hoc est, e barbarie vulgaris sermonis sordibusque emergerent, præter expositos barbararum vocum Indices multiplices, si quam vocem suspectam haberent, _Thesaurum Latinitatis_, seu _Forum Romanum_ consulerent, jussi. Ex eodem præcipuorum verborum syntaxin usumque Latinitatis proprium ipse exscripsi: quo labore perfunctus admoneor a Collega, dudum id a P. POMÆIO in suis Flosculis præstitum. Etsi dolerem actum me egisse, deque libello tam pervulgato ignorasse puderet, in eamdem tamen cum viro egregio cogitationem, methodum ac prope verba incidisse mihi gratulabar. Hos ergo flores transcribendos dedi meis; seposui quot diebus quartam horulæ partem, qua suscitandos pertentarem singulos, constitutumque ejus diei pensum de memoria repeterem; si qua adhærerent, explicabam; difficiliora paradigmatis illustrabam; et fiebat, ut quotidianæ scriptionis argumento fere aliquid inserere possent. Atque hisce scriptionis, auditionis, exercitationis industriis jam intra bimestre Latinum quid velut in herba efflorescere, non sine jucundo animi sensu animadverti. Ut vero ad _Elegantiam_ quoque perpolirentur, TURSELLINI particulas singulis, SHORUM illis aut DOLETUM, HADRIANUM aliis aut GOCLENIUM, etc., ut copia erat, divisi, monuique, ne legerent duntaxat, sed lecta in chartam compendio referrent, quo memoriæ commendarent altius, quæ ab lectione sæpe, ut fit, minus intenta facile devolatura erant. Ut _Copiam_ cum elegantia combiberent, MANUTIUM a BUCHLERO auctum, et SCHÖNSLEDERUM præbui, quos altera quavis periodo inspicerent, quorum opibus ad ornatum varietatemque nec timide et liberaliter tantisper uterentur, dum usu non admodum diutino in jus suum assererent quæ aliena fuerant, abjectisque centonibus, de suo liberum quid et nativum contexerent; cogitarent autem præterea: hæc incipientium subsidia ad proritandum duntaxat, Latinoque aliquo sapore imbuendum Tironum palatum excogitata; cæterum germanæ Latinitatis spem omnem in assidua CICERONIS, bonorumque ex aurea ætate Auctorum lectione collocandum; hos tanta cura pervolvendos velut si nihil peractum paratumque accepissent a majoribus, sed unis ipsis eruenda forent, quæ ex his venis tantis conatibus egessere, quidquid hactenus fuit Phraseologorum. Hæc agenti cum illud incommodum videbatur, quod tot libellorum, queis Discipulorum pluteos onerarem, turba mihi undeunde corradenda esset, tum quid iisdem, dum hinc Adverbia, Epitheta inde, etc., fastidiose commendicant, plurimum utilissimi temporis volvendo revolvendoque inaniter elaberetur. Hoc tædio ut levaremur utrinque, optare cœpi, esset aliquis, qui sparsas has operas, eademque apud diversos repetita in unum quoddam corpus conflandi consilium caperet. Tot jam exstare Criticorum, Grammaticorum, Phraseologorum Indices, Enchiridia, Gazophylacia, Thesauros, Elegantias observavi, ut felicem se reputare posset is, quem tantam, tam paratam materiam in unum volumen certo ordine ac methodo ædificandi animus incesseret; feliciores vero fore Discipulos, qui in magno viæ compendio progressiones tamen celeriores facerent, nec jam per rivulos concursare deberent, quos in unum fontem Vir adeo beneficus corrivasset. Externis vero nostris scholasticis quam ejusmodi opera non opportuna modo, sed necessaria foret omnino! CICERONEM, CICERONEM ex alto suggestus Juvenibus inclamamus magistri, in hunc velut regulam omnisque Latinitatis exemplum respicere, hunc legere, imitari et scribere jubemus, sed iis juvenibus, quorum parti maximæ, præter fragmenta quædam suæ classis scholastico libro (quamquam et hunc quam pauci emant) inserta nullus domi CICERO; plurimis TERENTII, LIVII, SALLUSTII, etc. ipsa nomina peregrina, plerique, quid NIZZOLIUS aut Forum Romanum hominis vel rei sint, perinde ut maragnonius quispiam ignorent. Et hos stimulis fodiemus? hos Latinos Ciceronianos effici volumus? qua autem ope, ad quem lydium lapidem suspectæ fidei voces explorent? barbaras secernant, melioribus commutent? unde colores, verasque pro adulterinis pigmentis elegantias petant? unde ad copiolam aliquam parandam vel Synonymiam exsugant? Huc certe flagitii vidi devenisse nonnullos, ut Epistolam, chriam, orationem scripturi _in Synonymis_, _Gradibus ad Parnassum_, etc. habitarent, qua re quid horribilius et ad corrumpendum stilum aptius excogitari possit? quod si opulentiores quidam filii familias circumfluant etiam natentque Ciceronibus, Terentiis, etc. quam pauci iis urantur igniculis, ut formulas inde, phrases, etc. in adversaria excerperent, justam animi contentionem ad exhaurienda principiorum ardua afferrent? Eædem atque his majores difficultates, cum Poeticæ fores obsiderent, fuere qui _Flavissas_, _Synonyma_, _Gradus ad Parnassum_, etc., præclara adeo adjumenta elaborarent, ut brevi tempore Poeticum aliquem colorem inde caloremque trahere multos experiamur. Quid est igitur, quod nemo dum ad Oratoriam gradientibus de tali adminiculo de gradibus ad rostra gratificatus est? quid? quod optarunt hoc multi, nemo optantibus moram gessit? quid autem (aiebam), quin tute hanc spartam occupas, et lexicon aliquod Phraseologicum, aut quodvis demum nomen habeat, vel ipse conficis, vel si per temporis angustias excludaris, typum denique et summas lineas designas, quas tali provocatione commoti alii depingant denique et absolvant. Consilii dubium duæ res magnopere retrahebant, magnitudo laboris et ignobilitas. Infida utebar parumque firma valetudine. Operosæ scholæ quotidianæ vacui utilisque temporis relinquebant minimum; et informaveram nonnulla, quorum Auctor minimum dici possem, cum e præsenti opere præter diligentis scribæ nomen nihil ad me rediturum cernerem. Titubantem Collega meus, externorum Rhetorum Magister, Vir et morum et Latinitatis purissimæ candore longe suavissimus, P. GABRIEL WIMMERT, iteratis identidem hortatibus in proposito retinuit, tantoque promptiorem habuit, quod ejusmodi, ut ego sum, hominum genus, ab omni fumo alienissimum esse, idque pro honestissimo ducere debet, si, magno quidem suo impendio, quæstu minimo, plurimorum commodis servire possit. Re deliberata Phraseologos, quos nancisci poteram, omnes tres in classes partior; horum alii _Proprietatem_ docerent, ut NIESSII, CELLARII, VOSSII, VORSTII, BORICHII Commentarioli; alii _Elegantiam_ præstarent, ut HADRIANUS, VALLA, DOLETUS, TURSELLINUS, SCHORUS, FABRI, etc., _Copiam_ denique nonnulli suppeterent, quorum chorum MANUTIUS duceret et SCHÖNSLEDERUS. Horum, inquam, operas omnes in unum Corpus cogendas, eximenda, quæ apud singulos præcipua essent, atque sub unum conspectum objicienda constitui, ea tamen adjecta conditione, ut ne voluminis moles ita excresceret, quin ab juvenibus in scholam ad statas scriptiones comportari posset. Hanc vero, quam vides, methodum mihi descripsi: I. NIZZOLIUM equidem pro solo operis stravi, ejusdemque ordinem alphabeticum sum secutus, quin tamen iisdem me carceribus includerem, iisdem religionibus obligarem; neque enim in ea sum hæresi, ut vel CICERONEM de omnibus argumentis disputasse, aut non iisdem cum VITRUVIO, VARRONE, LIVIO, CÆSARE, etc., si de iisdem rebus loqui voluisset, vocabulis usurum fuisse, existimem. Quare aliorum quoque ex aurea ætate Auctorum voces adjeci, asterisco notatas, ut ab Ciceronianis secernantur, non quod fugiendæ essent. Totus enim in ea sum sententia, juvenes intra hujus ætatis limites constringendos, et a Plinianis, Senecianis, etc. omnino abstinendos. Intelligent autem, quam hic vocem non repererint, nullum habere idoneum Auctorem: atque adeo meliore commutandam. II. Vocabula nihilominus _sacra et religiosa_ suis locis characterum forma diversa intexui, eademque e PONTANO, quo nemo melius christiane simul et Latine loqui docet, TYMPII opera collectis observationibus illustravi. III. Per illud Cf. _confer_, passim, qua eundum esset, præsignavi. IV. Synonyma, ut in NIZZOLIO sunt, simpliciter adscripsi. V. Contraria signo )( notata, ut quæ se ipsis offerrent, non erat, ut multa vestigatione conquirerem. VI. Vocum, quas fere pro idem significantibus usurpat vulgus, elegantiores vero haud paulum notionibus inter se differre observant, _Differentias_, e LAURENTIO VALLA dedi aliquas, ac revera cœpi potius, et quid voluissem ostendi. VII. Suam vocibus singulis syntaxim seu _Usum_ peculiarem, sententiis formulisque lectissimis e NIZZOLIO, POMÆIO, aliisque multo discrimine decerptis attexui, quarum iterata lectio cum alias utilitates afferret, tum si quampiam atque ab his alienam construendi formulam abhibuerint Discipuli, fere in Idiotismum se impactos admoneantur. VIII. Vulgatiores barbarismos seu Idiotismos Syntaxi Latinæ locis quibusdam e SCHORO, etc. subjeci; ut venia sit ingenue confitenti, ubi minimum oportebat, præparcus fui; nec enim solum demonstranda erat via, qua incederent; sed infames quotidianis erroribus scopuli detegendi, ut suæ barbariei identidem admonerentur juvenes. IX. Ad Copiam seu Phraseologiam quod attinet, nempe operis partem principem, ac discentibus desideratissimam, primæ Editiones nonnisi collectas ROTERODAMI, MANUTII, quique omnibus præstat, SCHÖNSLEDERI Phrases, paulum ad Juvenum captum deflexas habuere. In præsens opera cujusdam Collegæ mei, et tædii vere decumani labore, accessere Liviana, Cæsareana, Corneliana, Sallustiana, cum Indice diffusiore vocum barbararum, alioque Tironibus admodum desiderato Gallico-Latino; Opusque evasit ejusmodi, ut detrahi nihil, addi perparum possit. Ab viri modestia obtinere non potui, ut suum de studiosa Juventute tam præclare meriti nomen adscribi pateretur. Habetis hic humaniorum litterarum Professores, quo consilio primum cœptum sit Opus, et quantum ad ejus absolutionem recens accesserit. Si præterquam quid præstiterimus, quid insuper voluerimus, apud vos existimabitis, laboribus nostris, vestro vestrorumque commodo benevoli utemini, fruemini. [Illustration] EXPLICATIONS DES SIGNES ET ABRÉVIATIONS. a. Activus (actif). abl. Ablativus (ablatif). ADV. ADVERBIUM (adverbe). anom. Anomalus (anomal, irrégulier). c. à d. C’est-à-dire. Cf. Confer (comparez). gen. com. Generis Communis (adjectif de deux genres). dat. Dativus (datif). d. Deponens (verbe déponent). d. a. Deponens Activum (déponent actif). d. n. Deponens Neutrum (déponent neutre). EPITH. EPITHETON (Épithète). f. Femininus (féminin). FIG. Fig. (au figuré). g. Genus (genre). gen. Genitivus (génitif). imp. Impersonalis (impersonnel). indecl. Indéclinable. ind. Indicativus (indicatif). m. Masculinus (genre masculin). m. à m. Mot-à-mot. n. Neuter (genre neutre). nom. Nominativus (nominatif). omn. gen. Omnis generis (adjectif qui marque la même désinence au nominatif à tous les genres). p. Passivus (passif). part. Participium (participe). PHRAS. PHRASIS (phrase à développer). pl. Pluralis (pluriel). poet. Poetice (d’une manière poétique). pr. Au propre. præt. Præteritum (parfait). q. Quasi. q. d. Quod dicitur. RAD. RADIX (racine). Remp. Rempublicam. Rep. Republica. Resp. Respublica. Rom. Romani, Romanorum. sc. Scilicet. SIGNIF. Significatio (différentes acceptions d’un mot). Sing. Singularis (singulier). subaud. Subauditum (sous-entendu). SYN. Synonima (synonymes). t. Terme. TRANSL. TRANSLATIO (au figuré). USUS: Emploi fait par les auteurs latins du mot dont il s’agit. v. Verbum (verbe). VULG. Vulgare est (expression vulgaire). Le caractère bréviaire antique est employé pour les phrases qui sont l’objet de l’article et qui ne doivent pas être imitées. La parenthèse () renferme les expressions vulgaires. * Indique que le mot n’est pas dans Cicéron, mais seulement dans Tite-Live, César ou Salluste. )( Indique les contraires. [Illustration] [Illustration: Ad : Majorem : Dei : Gloriam : ] CORPUS PHRASEOLOGIÆ. A Ā. _De._ SYN. Ab, abs, de, ex, per. USUS: Ager a filio emptus; conductus a Censoribus. Libri per Duumviros aditi, _les livres consultés par les Duumvirs_. Clientelæ per Cæsarem comparatæ. SIGNIF. 1. Motum de loco, _de_. Redeo a villa. 2. Servit tempori, _depuis_, _dès_. A puero, a prima adolescentia, _dès l’enfance_. 3. Notat causam, _par suite de_. Caput a sole dolet. Ab odio furit. 4. Patriam, _patrie_, _origine_. Græcus a Phocide. Principum a Lavinio liberi. 5. Viciniam, _la proximité_. Ab theatro venit. 6. (Cum abl. personæ), ejus domum, _de la maison de_. A patre, ab amico, a nobis redit. 7. SIGNIF. per, _au moyen de_. Salus nobis a bonis allata est. 8. Post, _après_. A morte. A cœna. A prælio. 9. Pro, cum verbis: Sto, sum, dico, facio, A Senatu stat, _il est du parti du Sénat_. Hoc totum a me est, _cela est tout entier en ma faveur_. A nobis facit, _il le fait pour nous_. A reo dicit. 10. Contra, _contre_. A frigore, a sole se defendit. 11. Ex parte, _du côté de_. Ab Romanis tubæ cecinere. 12. Munus aut procurationem, _la charge ou la fonction_. A secretis. Ab epistolis Cæsari. A pedibus, _messager_. 13. Quod attinet ad, _rapport_. A memoria bene instructus. Firmus ab equitatu. Inops ab amicis. 14. (Ponitur pro) nomine alterius, _pour_, _au nom de quelqu’un_. A fratre, ab republica solvere. ĂBACTUS, a, um, part. v. abigo. _Chassé_, _détourné_. SYN. Abductus, ablatus, dejectus, pulsus, expulsus, remotus, fugatus, actus, exactus. USUS: Abactus grex pecorum. Caius Magistratu abactus. ĂBĀCUS, i, m. _Buffet_, _crédence_. SYN. Mensa structorum, vasorum receptaculum et ad usum, et ad pompam instructum. USUS: Abacos complures ornavit argento, auroque cælato. ĂBĂLĬĒNĀTĬO, ōnis, f. _Aliénation._ USUS: Abalienatio est ejus rei, quæ mancipi est, aut traditio alteri nexu, aut in jure cessio. ĂBĂLĬĒNĀTUS, a, um, part. v. abalieno. _Rejeté_, _abandonné_. USUS: 1. Abalienatum vectigal, _revenu abandonné_. 2. _Éloigné._ Abalienato esse animo, _être hostile_. 3. _Privé._ Abalienatus jure civium, _privé du droit de cité_. ĂBĂLĬĒNO, as, avi, atum, are, a. _Éloigner de soi ou d’un autre._ SYN. Alieno, distraho, averto, disjungo, divello. )( Concilio. ADV. Celerrime, valde, vehementer. USUS: 1. Jus rei in aliquem transfero, _transporter à un autre le droit que l’on a sur une chose_. Vectigalia, agros populi vectigales, fundos, ædes abalienat. 2. TRANSL. Ad voluntates, _éloigner de soi les cœurs_. Studia hominum, judices a se, a sua causa abalienavit. ĂBĂVUS, i, m. _Trisaïeul_, _ancêtre_. USUS: Jam duorum abavorum quam est illustre nomen. EPITH. Omnium sapientissimus. ABBĀS, tis, m. _Abbé._ SYN. Cœnobiarcha, Archimandrita, Monachorum Præfectus _seu_ Antistes, Monasterii Præsul, Cœnobii Præses _seu_ Moderator. ABBĀTISSA, æ, f. _Abbesse._ SYN. Antistita sacrarum Virginum, Ascetriarum præfecta, Mater Maxima, Moderatrix dicatarum Deo Virginum, Parthenonis præses, Cœnobii Antistita. ABDĬCĀTĬO, ōnis, f. _Abdication._ USUS: Amotus abdicatione dictaturæ terror. ABDĬCO, as, avi, atum, are, a. _Déshériter_, _renier_, _rejeter_; _se démettre d’une charge_. SYN. Abjicio, rejicio, depono, exuo, privo, spolio. PHRAS. Abdica te honoribus; missos fac honores, _laisse là les honneurs_. Foro te subtrahe. Curiæ et honoribus multam _vel_ longam salutem dicito. De provincia decede. Imperium depone. Magistratu abito, tutela, patrocinio, annonariæ rei procuratione te abdicato. De foro discede. Provinciam successori trade, concede. Civilibus abscede muneribus. A forensi strepitu te remove. Nuntium forensibus curis remitte. Delega provinciæ procurationem alteri. USUS: 1. Abdicare filium, generum, _repousser_, _déshériter_. 2. Magistratum ponere, _se défaire d’une charge_, _abdiquer_. Præturam, consulatum, _vel_ se Prætura abdicare. ABDĪCO, is, xi, ictum, icere, a. _Rejeter._ Augurale est verbum. )( Addicere. USUS: Aves abdixere tres partes vineæ, _les augures interdirent trois portions d’une vigne_. ABDĬTUS, a, um, part. v. abdo. _Caché._ SYN. Latens, latitans, opacus, latebrosus, obscurus, secretus, arcanus. ADV. Penitus, penitissime, prorsus, plane. PHRAS. Locus abditus, ab arbitris liber, _lieu sans témoins_, remotus. Res abstrusa et a natura involuta; res magnis circumfusa tenebris. USUS: Abditi ac penetrales foci. Auri venæ penitus abditæ. Homo hic sensus, consilia, voluntates abditas gerit et retrusas, _cacher ses sentiments_, _ses desseins_, _ses projets_. ABDO, is, idi, itum, ere, a. _Cacher._ SYN. Occulo, occulto, condo, abscondo, recondo, abstrudo, retrudo, tego, obtego, contego, velo, involvo, operio, celo. )( Pervulgo palam. PHRAS. Abdo me, _je me cache_. Conjicio me in latebram. In occulto me contineo. Committo me latebris. Conspectum fugio. USUS: Abdere se ex conspectu. Abdere se rus, in bibliothecam, in litteras, _se plonger dans l’étude_. Abdere se in scalarum tenebras _vel_ tenebris, in scholarum pulveres. Abdere gladium sub vestem. Arte quadam stultitiam abdere, _dissimuler sa folie_. Cf. Abscondo, Tego. ABDŎMĔN, ĭnis, n. _Ventre._ SYN. Venter. EPITH. Turgens, insaturabile, inexpletum, obesum, unctum, pingue. USUS: Homo abdomini natus, _gourmand_. Abdomini inservire, indulgere, operam dare. Cf. Pinguis. ABDŪCO, is, xi, ctum, ere, a. _Emmener._ SYN. Amoveo, removeo, aufero, averto, abigo, tollo, abstraho. )( Adduco. ADV. Caute. USUS: Servum ab hero, discipulos a Præceptore, a Mario legiones, hominem a foro, rus, in latomias per vim abducere. Clavem de sera abducere, _enlever une clé_. 2. TRANSL. Ad intelligendi vim, _concernant l’intelligence_. Aciem mentis a consuetudine oculorum abducere, _juger d’après l’intelligence, non d’après les yeux_. Cognitionem a doloris sensu: animum a cognitione, commentatione, litteraria contentione, etc. abducere, _se reposer d’une étude_. 3. Ad voluntatis studia, _concernant la volonté_. Dabo operam, ut miserum a vitio, licentia, libidine, ira, turpi quæstu abducam, _éloigner du vice_. Respira, animum a molestiis, angoribus, sollicitudine, curis, negotiis, amicum ex acie (judiciis ac foro) abducito. Multos avaritia a fide, ab officio, a vero et honesto ad nequitiam etc. abduxit. Cave, ne fallaciis a veritate abducaris, abstraharis, avertaris, avoceris, abripiaris. ĂBĔO, is, ivi _vel_ abii, ĭtum, ire, n. _S’en aller._ SYN. Discedo, recedo, excedo, concedo, exeo, migro, egredior, proficiscor, facesso. )( Adeo, accedo, maneo. ADV. Longe, longius, parumper, plane, intra, peregre, obviam, isthuc, hinc, illinc, isthinc, inde ab _vel_ ex oculis. PHRAS. 1. Ex Italia non abibo, _je ne quitterai pas l’Italie_. Non recedam, nec latum quidem digitum discedam. Ex Italia nulla ratione neque pelli, neque amoveri potero. Nunquam inde me commovebo. Pedem ex Italia non egrediar: nusquam hinc vestigium movebo. Pedem ex Italia non efferam. 2. Absiste loco, _retirez-vous_, _allez-vous en_. Aufer te hinc, facesse loco, age te hinc longius; amove, amolire, subduc te istis ex ædibus, apage te cum isto tuo socio. USUS: 1. Ex urbe, ad mercaturam, e medio abire. Viam abire. Animus est in discessu, _je veux partir_. 2. TRANSL. Negotium imperfectum relinquere, _mettre fin à une chose_, _la laisser inachevée_. Ab inceptis, ab emptione, actione, petitione abiit. 3. Ad tristia, (cum desinunt), _s’éloigner_, _s’écouler_, _passer_. Nausea, pestilentia, timor, morbus sero demum abiit. 4. Ad læta, (cum desinunt): Spes victis, animi quies, memoria rei abiit; Salus exulatum abiit. Abierunt laudes meæ. Abit somnus, voluptas fluit, effluit, prona avolat. 5. Ad tempus. Abiit dies unus, alter; abit hora, annus, ætas. 6. Ad mutationem animi morumque, _changer d’avis_, _quitter une idée_. Turpe est abire ad vulgi opinionem, ad peregrinos mores, ad sententiam alienam. A sensibus, ab homine (ab omni humanitate) abiit. A proposito sermone longius abimus. Mos vetus in desuetudinem; beneficia in oblivionem abiere. Quid ad has ineptias abis? In quantos sumptus abeunt vectigalia. 7. Ad pœnam. Non tibi abibit sic, _la chose ne se passera pas ainsi_. 8. Ad imprecandum, _imprécation_. Abi in malam rem, crucem, pestem, cruciatum, ad corvos. 9. Ad mortem, _mourir_. Vita abire, ad deos abire. 10. Ad incrementum rei, _s’accroître_. Oppidum in urbem abiit. Cf. Discedo, Muto. ĂBERCĔO, es, ui, itum, ēre, a. _Éloigner_, _chasser_. * SYN. Arceo, prohibeo. USUS: Domo conjugem abercet. ĂBERRĀTĬO, ōnis, f. _Éloignement._ SYN. Digressio a recta via. EPITH. Liberalissima, dignissima. USUS: TRANSL. Avocamentum a dolore, _diversion à la douleur_. Aberratio a molestiis, doloribus erudito homini quærenda est. ĂBERRO, as, avi, atum, are, n. _S’égarer._ SYN. Deflecto, devio, erro, deerro, vagor, recedo, declino de via deducor a via. ADV. Ab, de, ad, longius, unde. USUS: 1. Ab recta via per errorem deflecto. 2. TRANSL. A fine proposito, _s’écarter de la fin proposée_. Consilia tua a regula, et præscriptione vitæ, a communi utilitate, a proposito longissime aberrant. Aberrat oratio, cum extra fertur. 3. In errore mentis, _se tromper_. Conjectura, verbo aberravi. 4. Discrepo, _être différent_. Imago ab exemplari; filii vultus a matre, orationes a se aberrant. 5. Declino a mœrore, _se distraire_. Scribendis epistolis, amicorum sermonibus aberro a miseriis. Cf. Erro. ĂBHINC, _De cet endroit_, _de ce moment_. accus. et ablat. junctum refertur ad tempus præteritum; non item futurum. SYN. Ex, ab hac die; biduo ante. USUS: Annos abhinc, _vel_ anni amplius viginti. ĂBHORRĔO, es, ui, ere, a. et n. _Avoir en horreur._ SYN. Detestor, abominor, aspernor, exhorreo, religioni habeo, aversor. PHRAS. Abhorreo ab hoc, _j’ai cette chose en aversion_. ADV. Longe, longissime, multum, plane, plurimum, prorsus, valde, vehementer. Refugit animus, atque reformidat. Aspernatur animus ac respuit: specie calamitatis perturbor. Hominem ut pestem aliquam fugio. Odio feror incredibili in hominem scelestissimum. Abhorret animus, auris, studium ac voluntas a nefaria societate. Animo, si quisquam alius, alieno sum ab his consiliis, et averso. USUS: 1. Abhorret animus a nuptiis, litterarum studiis, forensi strepitu, _j’ai en horreur_. 2. Repugno, alienus sum, _répugner_. Abhorret hoc facinus ab optimi viri moribus, constantia, gravitate. Dictum hoc a veritate, ab hominum sensu, ac fide abhorret Doctrina hæc a vulgi auribus, ab opinione generis humani admodum abhorret. Abhorret oratio tua aurium comprobatione. Cf. Dissimilis, Alienus. ĂBĬEGNUS _vel_ Ābiegnus, a, um, _De sapin_. USUS: Abiegnæ trabes. ĂBĬĒS, ĕtis _vel_ ĀBIĒS, ĕtis, f. _Sapin._ SYN. Alpina et procerior arbor. EPITH. Crispa. ĂBĬGO, is, ēgi, actum, igere, a. _Chasser._ SYN. Expello, pello, depello, ejicio, ago, exigo, amoveo, fugo. USUS: Pecudes furto et latrocinio abigere, _voler des troupeaux_. Abigere muscas, delatores ab ædibus, anseres a _vel_ ex frumento. Abigere partum medicamentis, _procurer l’avortement_. TRANSL. Membris lassitudinem, animo molestias vini haustu abigere, _noyer dans le vin la fatigue du corps et les ennuis de la vie_. ĂBĬTĬO, ōnis, f. _Congé_, _départ_. * SYN. Abitus. USUS: Propter te hæc abitio evenit. ĂBĬTŬS, ūs, m. _Départ._ SYN. Discessus, excessus, recessus, profectio, abitio, migratio. USUS: Post abitum importunissimæ pestis. ABJECTĒ, _D’une manière basse_. SYN. Contemptim, abjecto animo. USUS: Nec abjecte, nec sine aliqua dignitate casum illum tulit. ABJECTĬO, ōnis, f. _Abattement._ SYN. Rejectio, dejectio animi, defectio, et pæne desperatio, nimia trepidatio, debilitatio. Animi debilitas, remissio, ac solutio, languor, imbecillitas. ABJECTUS, a, um, part. v. abjicio. _Abattu_, _abject_, _vil_. SYN. Desertus, contemptus, neglectus, despectus, spretus, vilis, humilis. )( Se efferens. ADV. Omnino, plane. PHRAS. Abjecto es animo, _vous avez l’âme abattue, découragée_. Animo sane es afflicto, fracto, humili, demisso, perculso metu, molli, enervato, languido. Terreum quiddam in te est, et molle, quod ægritudine quasi tempestate quatiatur. Submissum, effeminatum, fractum geris animum. Cavendum tibi foret, ut ne quid timide, ne quid ignave, ne quid serviliter muliebriterque facias, at tu animo es perculso et abjecto. Pusillus ille tuus animus, fractus et dissipatus; debilitas, abjectio, timiditas humilis tui animi palam est omnibus. Quam nihil in te virtutis, nihil animi, nihil nervorum insit omnes vident. Ut te animo demittas, ut frangaris malis, ut animo consterneris, quovis incommodo perturberis, neminem latet. Nota est mœstæ, et abjectæ indolis tuæ inertia. Fractum, nescio quid, pusillum, ac ipsa malevolentia jejunum in te est. Fabula jamdudum vulgi est animi illa tui remissio ac solutio. Angustiæ pectoris tui et egestas animi parvi, languentis ac debilitati in omnium ore ac sermone sunt, _tout le monde parle de votre pusillanimité_. Cf. Vilis, Humilis. USUS: Causam tuam abjectam excitavi. Oratio abjecta. Dii ad sensus, moresque nostros abjecti. Oratio humilis et abjecta. )( Alta et exaggerata. ABJĬCĬO, is, jēci, jectum, ere, a. _Rejeter._ SYN. Depono, rejicio, relinquo, contemno, sperno, aspernor, despicio, negligo, respuo cum contemptu fere ac desperatione. ADV. Libenter, negligenter, prorsus. USUS: 1. Abjicere se humi, ad pedes Principis, _se jeter à terre, aux genoux de l’empereur_. Abjicere insigne regium de capite; in mare se abjicere. 2. TRANSL. Abrumpo cœpta, _renoncer à ses projets_. Consilium profectionis, ædificationem, voluntatem discendi, omnem de republica curam sibi abjiciendam putavit. 3. Animi vitia, aut virtutes exuo, _devenir vertueux, vicieux_. Nunc demum socordiam veterem, superbiam, timorem etc. abjicito. Ecquid spem, honestæ gloriæ studium, ingenii famam, hastam, teipsum, humanitatem omnem turpiter abjicis. Cf. Contemno, Relinquo. ABJŪDĬCO, as, avi, atum, are, a. _Enlever par un jugement._ SYN. Judicio aliquid alteri, aut ab altero aufero. )( Adjudico. USUS: Agros, causam, fundum Prætor Caio abjudicavit. Cf. Judicium. ABJUNGO, is, nxi, nctum, ere, a. _Séparer._ USUS: Lacrymas non teneo, cum a me abjungaris, _je ne fais que pleurer, depuis que vous êtes loin de moi_. Abjunxit se ab illa factione. Cf. Discedo. ABJŪRO, as, avi, atum, are, a. et n. _Nier avec un faux serment._ SYN. Nego, pernego, abnuo, inficior jurejurando. USUS: Creditum, depositum, pecuniam abjurare, _nier une dette, un dépôt_. Cf. Ejuro, Abnego. ABLĒGĀTĬO, ōnis, f. _Action d’envoyer._ * USUS: Ablegatione juventutis ad bellum, urbs levanda videbatur. ABLĔGO, as, avi, atum, are, a. _Envoyer_, _reléguer_, _bannir_. SYN. Amando, ejicio, pello, expello, dimitto, amitto, amoveo. ADV. Aliquo, alio, foras. USUS: Odiosum hominem rus, in villam ablegavi. Consilium dimittit et ablegat. Hoc a fratris adventu me ablegat, _cette circonstance m’empêche d’assister à l’arrivée de mon frère_. Cf. Pello. ABLĬGŪRĬO, is, ivi, ītum, ire, a. _Lécher._ SYN. Ligurio, voro, helluor. TRANSL. Patria bona abligurire, _dévorer son patrimoine_. Cf. Vorax, Patrimonium. ABLŪDO, is, lusi, lusum, ere, n. _Différer._ SYN. Differo, discrepo, absum, abhorreo, dissimilis sum. ADV. Multum, non multum. USUS: Hæc imago a te non multum abludit, _ce portrait te ressemble assez_. Cf. Discrepo, Dissimilis, Abhorreo. ABLŪO, is, lui, lūtum, ere, a. _Laver._ SYN. Lavo, purgo, eluo, rigo, expio, abstergo. USUS: 1. Quin tu maculas, sordes eluis? 2. Corrigo, _effacer_. Superioris vitæ maculas egregiis factis abluit. Perturbatio animi placatione abluitur. ABNĔGO, as, avi, atum, are, a. _Renier._ SYN. Nego, pernego, abnuo, retracto, renuo, recuso. PHRAS. Abnegare Deum ac fidem, _apostasier_. A vera Religione desciscere. Religionem omnem fidemque ejurare. A DEO et fide discedere, deficere. DEO fidem, venerationem cultumque renunciare. Ejurare quidquid sacrum, sanctumque est. Sacrorum, religionumque omnium vincula abrumpere. Religioni DEO que nuntium remittere. USUS: Abnegare depositum, pecuniam, _nier un dépôt, une dette_. ABNORMIS, e, gen. com. _Qui n’est pas dans la règle._ SYN. Vastus, immanis, enormis. ABNŬO, is, ui, ūtum, ere, a. _Refuser._ SYN. Renuo, recuso, nego. )( Annuo, aio, concedo. USUS: Jussa abnuit miles, _le soldat refuse d’obéir_. Cognomen Bruti non abnuit. Nullum facinus abnuere solet. Tua erga me voluntas nihil unquam studio meo abnuit, _vous n’avez jamais rien refusé à mes désirs_. ĂBŎLĔO, es, evi, ĭtum, ere, a. _Détruire_, _faire disparaître_, SYN. Antiquo, rescindo, tollo, deleo, exstinguo, oblitero. PHRAS. Sylla, Senatus Consulta, tabulas abolevit, _Sylla fit disparaître les actes publics et les décrets du sénat_. Legum sanctissimarum memoriam obscuravit. Imperia solo æquavit. Religiones dissolvit. Auspicia emovit, ac delevit. Senatus auctoritatem sustulit ac peremit. USUS: 1. Aquis aut igne abolere, _détruire par l’eau ou le feu_. Homo perditus magistratum civibus, senatui libertatem, vires Reipublicæ, ac leges abolevit; conscientiam tamen generis humani, et infamiam sempiternam abolere non poterit. Crimina, et nomina reorum abolevit. _Faire disparaître le crime et le nom des coupables._ 2. TRANSL. Ad animi affectus: Tempus iram, dolorem etc. abolet. _Le temps affaiblit la colère, la douleur._ Cf. Abrogo. ĂBŎLESCO, is, evi, ere, n. _Être détruit_, _périr insensiblement_. SYN. Antiquor, rescindor, obsolesco, tollor, deleor, decresco. USUS: Memoria rei prope jam aboleverat, _le souvenir de cet événement était à peu près effacé_. Constituta olim pœna penitus abolevit, _le châtiment que l’on appliquait autrefois est tout à fait tombé en désuétude_. ĂBŎLĬTUS, a, um, part. v. aboleo. _Détruit_, _tombé en désuétude_. SYN. Antiquatus, obsoletus, abrogatus. PHRAS. Mos abolitus est, _la coutume est tombée en désuétude_. Sublatus ac sepultus est; obsolevit; consenuit; sepultus ac situ obsitus; summotus e republica; oblitterratus; situ ac senio emortuus est. USUS: Mores abolitos unus retinet. Libros, accusationes, leges abolitas protrahit. Ædes deûm igni abolitas instaurare, _rebâtir les temples des dieux détruits par l’incendie_. ĂBŌMĬNANDUS, a, um, _Abominable_, _exécrable_. SYN. Detestabilis, detestandus, execrabilis, execrandus, horrendus, detestatione dignus. USUS: Infelicitas abominanda. ĂBŌMĬNOR, aris, atus sum, ari, d. _Repousser comme un mauvais présage_, _détester_, _éloigner_. SYN. Execror, detestor, fugio, horreo, abhorreo. PHRAS. Quis non abominatur civilis belli auctorem? _Qui ne haïrait le funeste auteur de la guerre civile?_ Cui non improbus, execrandus, et detestabilis videatur funesti, ac conscelerati belli auctor? quis non ut consceleratum ac contaminatum aversetur? quis non dignum pronuntiet, quem dira execratione, ac furiali carmine in ejus caput composito, omnes prosequantur? ut vomicæ quædam, ac carcinomata reipublicæ habendi sunt pestilentis hujuscemodi belli auctores. Cf. Horreo, Abhorreo. USUS: Cum verbum aliquod, veluti sinistri ominis causa refugimus, _quand nous repoussons quelque parole comme étant d’un mauvais augure_. Regium insigne aut proferendum tibi est, aut (quod abominor) in te ruet. Nominata inter epulas incendia fusis aquis sub mensa abominantur, _si l’on parle d’incendie pendant le repas, on détourne le mauvais augure en répandant de l’eau sous la table_. Formulæ abominantis. O misera vitæ ratio! O rem miseram, et calamitosam! O me perditum! O me afflictum! O meam calamitosam senectutem! O rem odiosam! O factum male! Hoccine sæculum! O genera sacrilega! O hominem, caput scelestum et impium! Proh nefas! Væ ætati tuæ! ĂBŎRĬOR, ĕris, ortus sum, iri, d. _Mourir_, _périr avant de naître_. USUS: Fœtus, arbores aboriuntur. Vocem aboriri videmus, _nous remarquons que la voix expire (dans le gosier)_. ĂBORTĬO, ōnis, f. _Avortement._ SYN. Immaturi fœtus ejectio. USUS: Abortionem persuadere. ĂBORTĪVUS, a, um, _Avorton_. SYN. Abortu natus. USUS: Fœtus abortivus. ĂBORTŬS, ūs, m. _Avortement._ SYN. Partus intempestivus, abortio. PHRAS. Abortum procurare, _faire avorter_. Partum medicamentis abegit. Abortioni operam dedit. Fœtum abortione perdidit. Abortum pati, _avorter_. Abortum facere, partum immaturum, fœtum abortivum edere, eniti, egerere. USUS: Abortum facere, pati, inferre. ABRĀDO, is, rāsi, rāsum, ere, a. _Râcler._ SYN. Rado, corrado, tollo, aufero, subripio. ADV. Penitus. USUS: 1. Barbam, supercilia abradere, _raser_. TRANSL. Elicio, extorqueo, _enlever_, _extorquer_. Vidit se litium terrore nihil ab eo abradere (pecuniæ) posse. ABRĬPĬO, is, ripui, reptum, ere, a. _Emmener de force_, _arracher_. SYN. Rapio, surripio, eripio, abstraho, tollo, aufero. USUS: 1. Procul a terra tempestate abreptus est, _la tempête l’enleva loin de la terre_. In vincula, ad quæstionem abripi jussus est. Filius a complexu matris, senator a complexu reipublicæ, Epaminondas ex ipso victoriæ complexu abreptus est. A conjuge, liberis, aris, focisque abripi. 2. TRANSL. Ad vehementes animi affectus, _par métaph. quand il s’agit de mouvements violents de l’âme_: _emporter_, _enlever_. Quasi æstus quidam ingenni, iracundiæ, doloris eum in altum abripuit. Cf. Aufero, Fur. ABRŌDO, is, rosi, rosum, ere, a. _Ronger._ SYN. Rodo, corrodo, exedo, dentibus abscindo. ABRŎGĀTĬO, ōnis, f. _Abrogation_, _annulation_. USUS: Lex septa difficultate abrogationis, _loi qu’on ne peut que difficilement abroger_. ABRŎGO, as, avi, atum, are, a. _Abroger._ SYN. Rescindo, dissolvo, aboleo, antiquo, adimo, aufero, minuo, interdico, refigo, abdico, consensu publico irritum facio, tollo, oblittero. )( Rogare legem. ADV. Æqualiter. PHRAS. Abrogare leges, _abroger une loi_. Solvere, exstinguere, evertere; legum severitatem amputare, circumcidere, edicta revocare, rescindere, abolere. 2. Abrogare falsorum deorum cultum, _détruire le culte des faux dieux_. Superstitiosum inanium deorum cultum emovere; demoliri fana; aras sacrilegis religionibus contaminatas diruere, exscindere; discutere nefandos cœtus; impia simulacra cum omni sacrificiorum apparatu obterere. 3. Abrogare imperium, magistratum, _enlever le commandement_. Extorquere hominibus ambitiosis diuturnum regnum; magistratus solo æquare; reges tollere; regiam potestatem dissolvere; exstinguere, delere senatus auctoritatem; movere magistratu; sacerdotium auferre. USUS: 1. Potestatem, jurisdictionem abrogare. 2. Legem, plebiscitum suffragiis, comitiis abrogare. 3. Fidem homini abrogare, _ôter à quelqu’un le crédit_. Cf. Aboleo. ABRUMPO, is, rūpi, ruptum, ere, a. _Détacher violemment._ SYN. Rumpo, avello, abscindo; _item_: libero. ADV. Ex. PHRAS. Abrumpo sermonem, _interrompre un discours_. Sermonem, deliberationem incidit. Colloquium casus diremit. Segregemus sermonem, sermonis reliquum præcidere præstat, et amputare. USUS: 1. Abrumpere vincula, cornua ex acie. 2. Abrumpere se ab homine, latrocinio, _se détacher de_. 3. Abrumpere rem inchoatam, otium, consilium, _interrompre_. 4. Venas sibi, vitam, lucem invisam desperatione sibi abrumpere, _s’ouvrir les veines_, _mettre fin à ses jours_. 5. TRANSL. Ad animi affect, _renoncer à_. Spem, metum, medios amores, dissimulationem, fas omne, patientiam abrumpere. ABRUPTĬO, ŏnis, f. _Rupture._ USUS: Abruptio corrigiæ. Illa, quam scribis abruptio non placet. ABRUPTUS, a, um, part. v. abrumpo. _Rompu._ SYN. Disruptus, confractus, præruptus. USUS: 1. Vallis in ingentem altitudinem abrupta, _vallée abrupte, d’un accès difficile_. Loca abrupta et ob id invia, quod descensum non habeant. 2. Ad hominem præfervidum, _homme inabordable, brusque_. Homo ingenii est præcipitis, et abrupti; contumaciæ abruptæ. 3. Ad res impetu quodam effusas, aut inopinatas. Orationis genere, initio, dictis, querelis abruptis utitur, _style coupé, haché_. Gavisus sum abrupto lucro, _gain inattendu_. Cf. Abscissus. ABS RĒ, cum negat. _Il n’est pas inutile._ * SYN. Non est alienum te interesse. ABSCĒDO, is, cessi, cessum, ere, n. _S’éloigner de._ SYN. Recedo, discedo, abeo. )( Accedo. ADV. A, ab, de, procul, hinc, illinc, inde, retro, hac, aliquo, e. USUS: E conspectu, a Republica ne vestigium quidem abscessit, _ne pas mettre le pied hors de_. Sol, somnus abscedit. Incepto abscedendum. Humor noxius in apostema abscessit. Cf. Abjungo, Discedo. ABSCESSĬO, ōnis, f. _Départ._ SYN. Abscessus, discessus. ABSCESSUS, ūs, m. _Départ._ SYN. Recessus. EPITH. Longinquus. USUS: Longinquo solis abscessu, _distance considérable du soleil_. ABSCINDO, is, scĭdi, scissum, ere, a. _Séparer._ SYN. Scindo, discindo, rescindo, seco, reseco, amputo, lacero, separo. ADV. A, ab. USUS: 1. Caput cervicibus abscindere, _couper_. 2. TRANSL., querelas, opera, etc. abscindere, _interrompre_. Abscindere sibi omnium rerum respectum, præterquam victoriæ, _n’avoir souci que de la victoire_. ABSCISSUS, a, um, part. v. abscindo. _Séparé._ SYN. Abruptus, præruptus, præcisus. USUS: 1. Aditus ad arcem abscissus, et præruptus, _chemin escarpé_. Italiæ latus Sicilia; insulæ a continenti abscissæ, _îles detachées du continent_. 2. TRANSL. Ad res perditas: Res et spes abscissæ. Genus castigationis abscissum, durum et asperum, _châtiment rigoureux_. Oratio aspera et abscissa, _style dur et haché_. ABSCONDĬTĒ, adv. _En secret._ SYN. Occulte, clam. USUS: De voluptate nec acutissime, nec abscondite disserit. ABSCONDĬTUS, a, um, part. v. abscondo, _Caché._ SYN. Abditus, reconditus, abstrusus. USUS: Absconditæ insidiæ, jus Pontificium absconditum, obscurum. ABSCONDO, is, di, dĭtum, ere, a. _Cacher._ SYN. Occulto, celo, abdo, abstrudo, opprimo, condo. )( Aperio, resero, recludo, emineo, appareo. PHRAS. Abscondit se, _il se cache_. Ut cochlea se contegit, et retentat se tacitus. In latebras se abdit. Occultat et continet se domi. Nescio, quo latibulo se tegit. Ex conspectu se abdit, proripit. Oculis se subducit, subtrahit. Publico abstinet. Lucem vitat. Tenebris se involvit. E conspectu se aufert; ab oculis removet. 2. Consilia sua abscondit, _il cache ses desseins_. Clausa habet consilia, voluntate est abdita et retrusa. Naturam suam tegit, et quasi quibusdam velis obtendit. Velat ingeniosa dissimulatione consilia sua, tegit, premit, celat, in latebris probe sita habet. Arte quadam cupiditatem suam, et mira simulatione occultat. Cf. Abdo, Occulto, Tego, Clam. ABSENS, tis, gen. omn. _Absent_. SYN. Remotus, non præsens. USUS: Absentis desiderium epistolis leniamus. Absente altero secundum præsentem judicatum. Nulla absentis ratio est habita. ABSENTĬA, æ, f. _Absence_. EPITH. Levior, longa, brevis, dura, mœsta, tristis. PHRAS. Absentiam moleste fero, _je supporte difficilement votre absence_. Desiderium tui non fero. Acre mihi desiderium movet, commovet absentia tua. Magnum relinquis tui desiderium. Ipsa absentia desiderium accendit videndi tui. Omnis mihi mora te absente longa est et molesta. Dum præsentia careo, dum conspectu tuo non fruor, dies mihi annus videtur. USUS: Vereor, ne absentia mea levior sit apud te, _je crains que mon éloignement ne vous semble facile à supporter_. ABSĬLĬO, īs, ii, ire, n. _Fuir en sautant_. SYN. Saltu alicunde recedo. ABSĬMĬLIS, e, com. _Différent_, (adhibetur sæpius cum negat, non, haud, nec, neque et dat). SYN. Dissimilis, dispar, impar. USUS: Non absimilis Tiberio, _il ne différait pas de Tibère_. Cf. Dissimilis, Discrepo. ABSISTO, is, stiti, ere, n. _S’éloigner_. SYN. Discedo, abscedo, abeo, cesso, desino, desisto. USUS: 1. Absistere a sole, _s’éloigner du soleil_. 2. TRANSL. Ab incepto desisto, _renoncer à une entreprise_. Absistere bello, pugna, furore, actione, obsidendo, peccando. Cf. Desino, Desisto. ABSOLVO, is, solvi, sŏlūtum, ere, a. _Finir_, _terminer_, _acquitter_; _absoudre_. SYN. Perficio, conficio, perago, transigo, finem impono, ad exitum perduco: _item_: libero. ADV. Aperte, bene, copiose, honeste, honestissime, perfecte, plane. PHRAS. 1. Opus nondum absolvisti, _vous n’avez pas encore fini l’ouvrage que vous aviez commencé_. Præclare inchoatis tuis summa, extrema manus nondum accessit. Consilia tua et instituta nondum ad exitum adducta sunt; pervenerunt; exitum nondum habent; attigere; longius adhuc absunt ab exitu. Nondum confectum, exactum opus est. Nondum ad calcem operis decursum, perventum est. 2. Res brevi absolvetur, _ce sera bientôt fait_. Res in exitu est; in extrema operis parte ac conclusione est; a perfectione operis non longe, non multum abest; propediem metam attinget; exitum habebit; ad exitum provehetur; ad fastigium perducetur. Operis molitioni brevi tempore summa manus admovebitur, adjicietur, imponetur. Jam calcem operis video; lineas admoveri sentio. In eo sum, ut operi colophonem addam, coronidem, fastigium imponam. 3. Absolvamus negotium, _finissons cette affaire_. Negotio tandem modum finemque faciamus, statuamus, constituamus. Extrema tandem rei persequamur. Finem inveniat tandem suum laboriosi operis institutum; supremam manum exspectet. 4. Bellum nondum absolutum est, _la guerre n’est pas encore terminée_. Bellum hoc affectum est, (prope confectum) nondum confectum est; magna ex parte profligatum, nondum sublatum est. Nondum bello defuncti sumus. Nondum ad exitum belli ventum est. Belli reliquiæ adhuc persequendæ sunt. Belli extrema sunt delenda. 5. Annus absolvetur brevi, _l’année touche à son terme_. Annus in exitu est. Annus præcipitat. Cf. Perficio, Finis. USUS: 1. Perficio, _finir_. Opus, pensum absolvo. 2. Libero, solvo. Fidem absolvere, solvere, liberare, _dégager sa foi_. 3. Judicio vinco. Injuriarum, affectati regni suspicione multis, ac non dubiis judicum sententiis absolutus est, _être absous_. 4. Abire cupientem dimitto. Absolve me tandem, ne me ultra morare, _laisse-moi partir_, _ne me retarde pas plus longtemps_. 5. Contineo, _contenir_, _comprendre_. Honestas omnis quatuor partibus absolvitur. 6. (In rebus Sacris, a peccatis, et Ecclesiæ pœnis absolvere), _absoudre des péchés et des peines ecclésiastiques_. Exsolvere criminum vinculis. Constrictos scelerum vinculis animos potestate divinitus collata relaxare. Expiare noxis, culpa confitentes reos. Admissa superioris vitæ crimina pro tribunali sacro donare, Ecclesiæ communioni restituere, _faire rentrer dans la communion des fidèles_. Pacem Ecclesiasticam reddere; Ecclesiæ reconciliare. ABSŎLŪTĒ, adv. _Parfaitement_, _complètement_. USUS: Perfecte atque absolute beatus. ABSŎLŪTĬO, ōnis, f. _Perfection_, _plénitude_. SYN. Perfectio. EPITH. Perfecta, constans. USUS: 1. Ad hujus absolutionem operis multa desunt, _bien des qualités manquent à cet ouvrage pour qu’il soit parfait_. 2. In judicio. _Acquittement._ Ego mea oratione absolutionem tibi confeci, _mon discours vous a valu un acquittement_. Cf. Absolvo. ABSŎLŪTUS, a, um, part. v. absolvo, _Accompli_, _absous d’une accusation_. SYN. Perfectus, peractus: liber judicio, dimissus. ADV. Perfecte, plane. PHRAS. Absolutus est a judicibus, _les juges l’ont absous_. Judicio liberatus, absolutus, erutus; supplicio exemptus est. Judicum sententiis insons, expers culpæ judicatus, pronuntiatus, declaratus est. Judicio evasit, elapsus est. Senatorum urna, sententia absolutionem consecutus, adeptus est. Sententia de homine lata est ea, quæ insontem, neque culpæ affinem, nullo constrictum, adstrictum, contaminatum, aspersum scelere declaravit. USUS: 1. Culpa, crimine absolutus, _absous d’une faute_, _d’un crime_. 2. Orator omnibus numeris absolutus, _orateur parfait sous tous les rapports_. ABSŎNUS, a, um, _Discordant_. SYN. Dissonus, male consonus, non consonans, repugnans, male conveniens, discors, discrepans. USUS: 1. Vox absona, voce absonus. 2. TRANSL. Absoni fortunis motus; dicta fidei absona; absoni mores et inconditi, _mœurs déréglées et qui ne répondent pas à la condition_. Cf. Inconveniens. ABSORBĔO, es, bui _vel_ sorpsi, sorptum, ere, a. _Avaler entièrement_; _ruiner_. SYN. Sorbeo, haurio, exhaurio, devoro, rapio, absumo, abligurio. USUS: Vide, ne te aut consuetudinis, aut gloriæ quidam æstus absorbeat, _prenez garde que la force de l’habitude ou l’ivresse de la gloire ne vous perde_. Quæ charybdis tam vorax, quæ tot res tam cito absorbere potuisset? _Quel est ce gouffre si profond qui en si peu de temps a pu absorber tant de richesses?_ Cf. Haurio, Abligurio. ABSQUĔ, cum ablat. _Sans_. SYN. Sine. USUS: Absque eo esset, recte mihi vidissem, _n’était cette seule chose, sans cette malheureuse circonstance, comme je serais heureux de tout point_. Absque te foret, alia fortuna uterer, _sans toi, je serais plus heureux_. ABSTĒMĬUS, a, um, _Qui s’abstient de vin_. USUS: Vini abstemius, abstinens. Mulieres Romæ ætatem abstemiæ egerunt. Prandium abstemium. Cf. Bibo. ABSTERGĔO, es, tersi, tersum, ere, a. _Essuyer_. SYN. Tergo, detergo, purgo, deleo, ADV. Plane. USUS: 1. Frontem abstergere; frontem linteo effingere, 2. TRANSL. Sedo, tempero, fugo, _enlever_, _faire disparaître_. Epistola tua mihi metum omnem et luctum abstersit. Senectutis molestias, fastidia, ægritudinem blanda amicorum consuetudine abstergito. ABSTERRĔO, ēs, ui, ĭtum, ēre, a. _Éloigner par la crainte_. SYN. Terreo, deterreo arceo, prohibeo; terrorem incutio. PHRAS. Non absterrebis me a consilio, _vous ne me détournerez pas de mes desseins_. Minæ tuæ neutiquam a cœpto consilio me depellent, avocabunt. Minis tuis nihil moveor. Ad terrorem istum facile invictus ero. Terror iste minarum tuarum animum nequaquam franget, debilitabit. USUS: Absterrere a se supplicem. Cf. Terreo, Prohibeo. ABSTĬNENS, tis, part. v. abstineo, _Qui s’abstient de_, _sobre_. SYN. Temperans, sobrius, moderatus, parcus, suo contentus, continens, modestus. ADV. Mirifice. USUS: Non manus duntaxat, sed et oculos abstinentes habet, _il commande non seulement à ses mains, mais à ses yeux_. Cf. Sobrius, Jejunus. ABSTĬNENTĬA, æ, f. _Modération_, _abstinence_. SYN. Modestia, continentia, parcus victus, modicus cibus, sobrietas. DIFFER. Per abstinentiam cohibemus nos ab alienis, per continentiam a voluptatibus. EPITH. Admirabilis, incredibilis, provincialis, summa, parca, sana, longa, sancta, dura. USUS: 1. Nulla re Prætorfacilius Provincialium benevolentiam colligit, quam abstinentia et continentia, _simplicité et désintéressement_. 2. Vini, ciborumque abstinentia febris mitigatur, _calmer la fièvre par la diète_. Cf. Abstineo, Diæta, Sobrius. ABSTĪNĔO, ēs, ui, tentum, ere, n. et a. _S’abstenir de._ SYN. Prohibeo, tempero, contineo. ADV. Facile, vix. PHRAS. 1. Abstinuit ab injuria, _il évita toute injustice_. Ab injuria et maleficio temperavit, se prohibuit. A cædibus et injuriis parcendum sibi duxit. Iram tenuit; manus ab injuria abstinuit. Iram in potestate habuit, animumque a vindictæ dulcedine abduxit. 2. a. Abstinet multo cibo, _il se prive beaucoup de nourriture_. Multi cibi non est. Cibo utitur tenui. De cibi, potionisque mensura multum quotidie detrahit, minuit. Frugaliter ac parce vivit. Minime edax est. Arcte contenteque, sobrie, continenter; severe minimeque molliter ac delicate vivit. In cibi potionisque modo egregie sibi imperat, moderatur. Abdicat a se lautitias omnes; privat se multis suavitatibus cœnarum. Tenuissimo victu contentus est. Cibi, potionisque in eo est intra naturale desiderium usus. Continentiam in victu mirabilem tenet. Non modo delicias, sed et necessaria vitæ valetudinisque fomenta mira frugalitate restringit, finit, definit. In victu summam moderationem adhibet. Cibi potusque ratio parcissima illi est, et a sumptuosis cœnarum apparatibus remotissima. Cum in omni vita, tum in curando maxime corpore summa moderatione utitur. Cf. Sobrius, Diæta. USUS: 1. n. A vitio se aut alios coercere, _éloigner les autres du vice ou se l’interdire à soi-même_. De maledictis, a culpa; mentem a scelere; manus ab alienis pecuniis; sermonem de re abstinere. 2. a. Arcere, prohibere, _tenir éloigné_, _écarté_. Ægrum cibo; populum ab hæreditate abstinere. Vim et bellum a finibus; vim ab inimico et manus; ignem ab ædibus abstinere. 3. Pugna, bello, publico, urbe, mari abstinere, _éviter la mer_. 4. Sermonem abstinere de civium discordiis, _ne pas parler de désordres civils_. ABSTRACTUS, a, um, part. v. abstraho. _Tiré de_, _séparé_, _entraîné_. SYN. Avulsus, disjunctus, abductus. PHRAS. Abstractus a sensibus animus est, _l’âme s’est isolée des sens_. Abstractus a corpore animus, divinoque instinctu concitatus; abductus a consuetudine sensuum. Vis animi sejuncta a corporis sensibus. Animus ex cœlestibus suspensus. Animus spreto corporis vinculo evolat ac excurrit foras. Expulsum repente sensibus oblata cœlestium species rapit, tenet. Quidam tanquam secessus mentis a corpore factus est. Mens a sensu corporis quasi emota, ac alienata est; divino impetu instincta et concitata; stupore ac silentio in contemplatione cœlestium defixa; a corporis sensu avocata. Cf. Separo. USUS: A conjuge abstractus, ac liberis. Abstractus a ratione sensus. ABSTRĂHO, is, traxi, tractum, ere, a. _Séparer violemment_. SYN. Abripio, avello, avoco, abduco, removeo, dimoveo, divello. ADV. A, ab, de, e, ad, valde. PHRAS. (Barbara et vulg). Abstrahendo ab impietate hominis, imperitissimus certe est. Si impietatem etiam subtraxeris, semoveris; semota ea ratione; detracto, quod impius, rudis tamen est et imperitus, _outre son impiété, cet homme est un type de sottise et de grossièreté_. USUS: 1. Ab omni me sollicitudine, a rebus gerendis, e conspectu aliorum abstraham, _s’affranchir_. 2. Civitatem a moribus inquinatis, a servitute abstraxit, _purger_. 3. Incensos animos a certamine, a vincendi cupiditate abstraxit, avocavit, _arracher_, _détourner_. ABSTRINGO, is, nxi, ictum, ere, a. _desserrer_. )( Stringo. USUS: Nodum abstringere, _dénouer_. ABSTRŪDO, is, si, sum, ere, a. _Cacher_, _enfouir_. SYN. Abscondo, abdo, recondo, occulto. ADV. Penitus, foris, inter. USUS: Natura veritatem penitus in profundo abstrusit, _la nature a caché profondément la vérité_. Tristitiam abstrudere sapientis est. Cf. Abscondo, Occulto, Abdo. ABSTRŪSUS, a, um, part. v. abstrudo. _caché_. SYN. Latens, occultus, abditus, reconditus. ADV. Penitus. USUS: Diu reconditus, et abstrusus animi dolor. Homo abstrusus, et intra se abditus, _homme impénétrable_. Cf. Occultus. ABSUM, abĕs, abfui, esse, n. _Être éloigné de_. SYN. Remotus, disjunctus sum, disto, desum. )( Adsum. ADV. Longe, longius, diutius, frustra, dolenter, haud procul, longe gentium, longissime, multum, non longe, paulisper, perpetuo, plurimum, procul, potius, prorsus nihil, nunquam, causa alicujus rei, biduo, biduum, parumper, hinc. PHRAS. Absit istud, _plaise à Dieu que cela n’arrive point!_ Quod nolim; quod Dii (Superi) prohibeant; quod Dii (Superi) omen avertant, obruant, averruncent. Hæc absint, velim. Dii immortales faxint, ne sit! Dii meliora! Superi meliorem mentem illi! Detestabile omen avertat Jupiter! ne id Superi sinant, siverint! Abest, absitque procul a Republica fortuna talis! Ne istud Dii hominesque patiantur! Quod abominor; quod boni Superi prohibeant! USUS: 1. Abesse domo, a foro, urbe, a suis; desiderari, _être absent_. 2. Alienus sum, _être exempt de_. Nihil a me longius abest, quam avaritia. A laude boni civis, cogitatione, spe recuperandæ libertatis; a culpa, maleficio, infamia, officio boni civis longe abesse. 3. Desero, desum. Abesse amico in periculo, _faire défaut à_. Quid huic abest, nisi res et virtus? _Que lui manque-t-il?_ 4. In loquendi modis sequentibus: Abesse non potest, quin, qui hoc facit sit improbissimus, _il ne peut se faire que ... ne soit pas_.... Tantum abest, ut hoc inficier, ut plurimum affirmem etiam: _vel_ tantum abest, ut inficier; affirmo etiam, _tant s’en faut que je nie, qu’au contraire j’affirme_. ABSŪMO, is, sumpsi, sumptum, ere, a. _Consommer_, _détruire_, _ruiner_. SYN. Consumo, contero, conficio, perdo, exhaurio, dilapido, prodigo. PHRAS. Absumpsit opes suas, _il a dépensé toute sa fortune_. Adesa, devorata pecunia opes pristinas abligurivit; per luxuriam effudit ac consumpsit. Rem veterem, recentemque comedit, ac devoravit, decoxit. Censum mersit. Opes luxu hausit. Laceravit rem domesticam, disperdidit, confregit. Pecuniæ ingentem vim in conviviorum luxum profudit. Opes attrivit et dissipavit. USUS: Fames hominem, et illuvies, denique mors fortuita absumpsit, _une mort soudaine l’a emporté_. Cf. Consumo, Perdo. ABSURDUS, a, um, _Discordant_, _absurde_. SYN. Ineptus, turpis, alienus, absonus, minime consentaneus, inconveniens. )( Conveniens, aptus. ADV. Plane, valde. PHRAS. Absurdum est, _c’est une chose déraisonnable_. Pravum, atque alienum a moribus est; inconcinnum atque absonum. Rus quidem id merum est. Res est, quam omnium mentes aspernentur, ac respuant. USUS: Homo, sonus, vox absurda, atque abhorrens, _incapable_, _discordant_. ĂBUNDANS, antis, omn. gen. part. v. Abundo, _qui abonde on regorge_, _riche_, _opulent_. SYN. Affluens, circumfluens, copiosus, dives, fertilis, uber, plenus, refertus. )( Inops, expers. USUS: Abundanti doctrina vir, sed idem studio, otioque abundans. Supellex non quidem luxuriosi, sed tamen abundantis. Ex abundanti, _surabondamment_. Cf. Divitiæ, Pecunia. ĂBUNDANTER, adv. _Avec abondance_. USUS: Copiose et abundanter loqui. ĂBUNDANTĬA, æ, f. _Abondance_. SYN. Vis, numerus ut pecoris, copia, ubertas, affluentia, magnitudo, acervus, fertilitas. )( Egestas, inopia. EPITH. Infinita, magna, vitiosa, larga, dives. USUS: Ingenii juxta, et otii, et rerum omnium abundantia felix. Est hæc quædam abundantia amoris erga me tui. ĂBUNDĒ, adv. _Abondamment_. SYN. Abundanter, copiose, affatim, largiter. USUS: Abunde magna præsidia. ĂBUNDO, as, avi, atum, are, n. _Avoir en abondance_. SYN. Sum dives, affluo, circumfluo, redundo, magnam copiam habeo. )( Deficior, egeo, deest. PHRAS. Abundat opibus, _il regorge de richesses_. Floret, circumfluit omnibus copiis. Redundat omnibus ornamentis. Omnium rerum affluentibus copiis ditatur. Abunde illi copiarum est. Magna rerum omnium copia, affluentia gaudet. Omnium rerum facultates illi suppetunt. In omnium rerum abundantia vivit. USUS: Otio, ingenio consilio, copiis omnibus, familiaritatibus, propinquorum amore, ornamentis abundat, _il possède de nombreux loisirs_, _etc._ Cf. Divitiæ, Copia. * ĂBUSQUĔ, _De_, _depuis_, cum Ablat. USUS: Abusque mane ad vesperum. ĂBŪSŬS, ūs, m. _Abus_, _mauvais usage_. SYN. Malus usus. ĂBŪTOR, eris, usus sum, uti, d. _Abuser_. SYN. Non recte, non suo loco, male, perverse utor. ADV. Prorsus, immoderate, insolentius, eleganter, ingrate, impudenter, intemperanter, licentius, perverse, privatim, publice. PHRAS. Abuti fortunis, _faire un mauvais usage des richesses_. Rem ad pestem bonorum, ad fraudem, aut luxum convertere. Fortunis intemperantius, insolentius uti. Effundere copias. Perverse, improbe, immodice, insolenter uti. Rem usu iniquo corrumpere. Fortunæ magnitudinem non capere. Fortunam per socordiam ac ignaviam corrumpere. USUS: 1. (In malam plerumque partem): Tribunatu ad scelus; legibus, et Majestate judicum ad libidinem; alieno nomine ad suum quæstum; auribus, facilitate hominum, donatione, fortunis, gloria nominis et otio ad superbiam; Scelere et perfidia ad alicujus exitium abuti, _faire un mauvais usage_, _abuser_. 2. (In bonam partem interdum): Omni tempore ad dicendum concesso abusus sum. Opera in studiis abutor. Ignoratione tua ad salutem miseri abusus sum, _ne pas user_. AC, conj. _Et_, _que_. SYN. Et, que, atque, _vel_ quam. Eleganter periodum inchoat sequente consonante. USUS: 1. Ac primum ex te quæro, _et d’abord je vous demande_. 2. Quam, _que_. Perinde doctus, ac pius. Aliter, secus, contra, ac existimabam, accidit, _la chose a tourné autrement que je ne le pensais_. ĂCĂDĒMĬA, æ, f. _l’Académie_. SYN. Gymnasium, Athenis Ceramicus, Lycæum. EPITH. Adolescentior, antiqua, florens, media, nova, procax, recentior, recens, vetus, umbrifera, volatica, sui similis. ĂCĂDĒMĬCI, orum, m. _les Académiciens ou philosophes de l’Académie_. EPITH. Sapientes, novi, veteres, diserti, antiqui, quasi certa cogitatione certi. USUS: Academici et Peripatetici rebus congruentes, nominibus differebant. ACCĒDO, is, cessi, cessum, ere, n., _nonnunquam_ a. _Marcher vers_, _approcher de qqn ou de quelquechose_. SYN. Adeo, venio, appropinquo, appello, contingo, transeo ad, addor, advenio, propinquo, adjungor, advento, advolo. )( Decedo. ADV. Callide, extrinsecus, intempestive, invitius, magis et propius, maturrime, multum, sane post, omnino non occultius, pressius, promptius, propius ad, proxime ad, cominus, huc, obviam, voluntate, temere, timide, tuto, propius paulo, prudentius, quam proxime. PHRAS. Accedere hominem est animus, _j’ai dessein d’aborder cet homme_. Aditum molior. Admoveo me lateri. Appello me ad hominem. Gradum, pedem confero. Congredior propius. Viam affecto ad hominem. Gradum molior, cursum capesso, aditum quæro ad senem. Aspiro ad locum, convolo, subeo. USUS: 1. In Apuliam, ad urbem, in oppidum, ad ludos accedere, _s’approcher_. 2. Suscipio, _se charger de_. Ad causam alterius, ad conditiones certas, ad pactiones accedere. Ad dignitatem, ad amicitiam alicujus accedere. Ad periculum certum, ad Rempublicam gerendam accedere. 3. Consentio, _se ranger à l’avis de qqu’un_. Ciceronis sententiæ, Pompeii partibus accedo. 4. Similis sum, _ressembler_. Summa virtus proxime ad Deos, ad Deorum similitudinem accedit. Academici proxime ad nostram disciplinam accedunt. 5. Additur, _s’ajouter_. Ex ea re magnus dolor bonis viris accessit. Illi ætas accessit, _il a vieilli_. 6. (Transeundi ad alia formula.) Accedit quod, huc accedit quod, _à cette raison, ajoutes que_.... Accedit ut, _joint à cela que_; _en outre_. Cf. Appropinquo. ACCĔLĔRO, as, avi, atum, are, a. et n. _Se hâter_. SYN. Maturo, celero, propero, festino, premo, urgeo. )( Tardare. PHRAS. Accelero, _je me hâte_. Celeritatem adhibeo, suscipio; celeritate, festinatione utor maxima. Maximis itineribus advolo. Cursu magno, rapidis passibus feror. Admatura negotium, _presse tes affaires_. Propera, quæ incepto usui esse possunt. Adde gradum. Moras tolle, _hâtez-vous_. USUS: Mortem, opus, cœpta, gradum accelerare, _accélérer_, _presser_. Cf. Propero, Celer, Festino. ACCENDO, is, cendi, censum, ere, a. _Allumer_. SYN. Inflammo, incendo, uro, illumino, illustro. )( Exstinguo. ADV. Leniter, sensim, contra, in aliquem. PHRAS. Accendit domum, _il a mis le feu à la maison_. Ardentes faces in tecta jactavit, injecit. Ignem tectis intulit; flammas injecit; faces ingessit, subdidit. Ignem ædibus subjecit, admovit. Incendium per domus fudit. Cf. Incendium, Inflammo. USUS: 1. DEUS solem ut lumen quoddam accendit, DIEU _fait briller le soleil comme un vaste flambeau_. 2. TRANSL. ad animi affectus, _enflammer_, _exciter_. Ea mentione commoveri videbatur et accendi. Luctu accensus et cupidine, _irrité par la douleur et le désir_. ACCENSUS, i, m. _Officier public_. SYN. Minister publicus, præco, apparitor consulis. EPITH. Conjunctus et proximus. USUS: Accensus eo sit numero, quo eum majores nostri esse voluerunt. ACCEPTĬO, ōnis, f. _Action de recevoir_. USUS: 1. Nec deditio, nec donatio sine acceptione intelligi potest. 2. TRANSL. (Sed barbare) sine acceptione personarum jus dicere, _rendre la justice sans acception de personne_. Nullo hominum respectu, ratione, discrimine; nulla gratiæ habita ratione; nihil gratiæ dando, tribuendo, in judicio, causæ meritum, ac æquitatem spectare. ACCEPTUS, a, um, _Agréable à_. SYN. Carus, gratus, gratiosus, gratia valens, pollens. USUS: 1. Rumor in vulgus acceptus. Nihil DEO virtute acceptius, _agréable à_. 2. In acceptam refero, _je porte au compte de la recette, je donne quittance_. Tabulis, _vel_ codici acceptorum insero receptam a te pecuniam, in tabulas refero. 3. Acceptum fero, refero, _je tiens compte du bienfait_. Quod vivo, fortunas, liberos, Rempublicam, senectutis otium tibi acceptum refero. Nemo virtutem DEO acceptam refert. 4. TRANSL. Omnia mala alicui accepta referre, _imputer tous ses maux à quelqu’un_. Cf. Gratus, Gratia, Gratiosa. ACCESSĬO, ōnis, f. _Accroissement_, _augmentation_. SYN. Additamentum, incrementum. )( Decessio. EPITH. Digna, jucunda, legitima, nec ea vulgaris, libera, magna, maxima, permagna, probabilis, parva atque exigua, quantacunque. USUS: 1. Vectigalia extraordinaria supra stata tributa, _tributs extraordinaires_. Pendit Sicilia modium sex et viginti millia, accessionem bis mille sestertium. 2. _Agrandissement._ Accessionem adjungere ædibus. 3. _Approche._ Accessio febris, _accès de fièvre_. 4. Magnæ tibi factæ sunt accessiones dignitatum et opum. Magna ad veteres clades, ad ægritudines priores ea re accessio facta, allata est. Accessio annorum lentiores facit. Cf. Augeo, Lucrum, Quæstus. ACCESSŬS, ūs, m. _Approche_, _arrivée_, _accès_, _abord_. SYN. Appropinquatio, appulsus, adventus, aditus. )( Recessus. EPITH. Modicus, nocturnus ad urbem, popularis, ac tribunalis, proximus. PHRAS. Accessum impedivit, _il a empêché l’accès_. Aditum clausit, præclusit, interclusit, obstruxit. Aditu, limine prohibuit, arcuit. 2. Accessum facile præbet, _il se laisse approcher facilement_. Vir est congressu facilis, opportunus; aditu comis; in admittendo facilis; cujus comitas ad se cuivis aditum aperit; qui lenitatem, facilitatemque jucundam in congressu adhibet; neninem a congressu suo arcet, absterret, prohibet. 3. Accessum difficulter præbet, _homme d’un accès difficile_. Durus et inhumanus est, ad quem obsepti undique aditus et perquam difficiles; qui vix ulli sui copiam faciat. USUS: Luna accessu et recessu lumen solis accipit, accessum et recessum marinum efficit. DIFFER. Accessus _est_ aditio: accessio _autem_, additamentum. ACCĬDĬT, _Il arrive_ (_le plus souvent en mauvaise part_). Impers. pertinetque ad res tristes: uti contingit ad res lætas. SYN. Evenit, usu venit, cadit. PHRAS. Accidit forte, _il arriva par hasard_. Casus incidit, intervenit. Forte ita cecidit, ut. Forte ita inciderat. Casu factum est. Casus, fortuna tulit. Factum est. Fortuna fecit. Fortunæ placuit, ut. 2. Si acciderit, _s’il arrive jamais_. Si res, si tempus occasio tulerit, postulaverit, exegerit. Si se offerret, se daret, ostenderet occasio. Si fortuna occasionem obtulerit, detulerit, præbuerit. Si tempus, facultas accidet. Si fortuna feret, si tempus incidat. Cf. Evenio, Eventus. USUS: Si quid mali, adversi; si quis dolor, si quæ calamitas acciderit, animo esto firmo, _s’il vous arrive quelque malheur, soyez courageux_. ACCĬDO, is, i, ere, n. _Arriver_, _survenir_. SYN. Evenio, obtingo, contingo, cado, fio. ADV. Aliter ac, aliter atque, casu, contra, divinitus, fortuito, humanitus, incommode, inique, maturius, merito, opportune, optatius, percommode, perincommode, perraro, privatim, publice, separatim nihil, valde ex voluntate, permirum, acerbius ad, contra quam, sigillatim ad pedes. USUS: 1. Evenire, _survenir_. Si quid pupillo humanitus accideret. Calamitates ipsæ mihi non ingratæ acciderunt. 2. Procumbere, _tomber aux pieds de qqn_. Ad pedes, ad genua accidere. 3. Cadere juxta, _tomber auprès_. Missa a Gallis tela gravius accidere. Nescio, quæ vox mihi ad aures, vel auribus accidit, _je ne sais quel son a frappé mes oreilles_. Cf. Evenio, Accidit. ACCĪDO, is, īdi, īsum, ere, a. _Couper_. SYN. Cædo, circumcido, consumo, absumo, extenuo, affligo, haurio. USUS: TRANSL. _Anéantir_. Uno prælio res, fortuna, opes Carthaginis accisæ sunt penitus, afflictæ, imminutæ, extenuatæ. Cf. Affligo. ACCINCTUS, a, um, _Armé_, _préparé_. SYN. Industrius, paratus. )( Discinctus, negligens. Cf. Paratus. ACCINGO, is, cinxi, cinctum, ere, a. _Préparer_, _disposer à_. SYN. Paro, comparo. PHRAS. Accingit se ad prælium, _il se prépare au combat_. Ultimæ dimicationi se instruit, comparat se ad pugnam. Nulla in eo mora est, quin in aciem procedat. Totus in eo est, ut in prælii casum quam optime comparatus descendat. USUS: Accingere se operi, prædæ. In discrimen accingi. Ad sordidum lucrum, magicas artes accingi. Cf. Paro. ACCĬO, is, ivi _vel_ ii, itum, ire, a. _Appeler_. SYN. Accerso, evoco, venire jubeo. ADV. Peregre, exultro. USUS: 1. Litteris ex Italia in regnum accitus. 2. TRANSL. Solet virtus magnam voluptatem accire, _causer_. Cf. Accerso, Voco. ACCĬPĬO, is, cēpi, ceptum, ere, a. _Recevoir_. SYN. Suscipio, capio, recipio, sumo, assumo, prehendo. )( Do. ADV. Omnino, patienter, proxime, publice, recte, repugnanter, separatim, serius, vesperi, vicissim, aperte, amice, admirabiliter, asperius, bene, clam atque extra ordinem, clementer, contra ac dicitur, durius, eleganter, extrinsecus, fortiter, graviter, hilare, honorifice, libenter, leviter, libentissime, liberalius, male, male satis, mirabiliter, moderate, severe, vehementer. Accepi pessime, planius, valde copiose, privatim. USUS: 1. Suscipio, _accepter_, _se charger de_. Rempublicam, provinciam imperium, exercitum, leges a victoribus, jusjurandum a testibus, causam alicujus, satisfactionem, judicium accipere. Accipere conditionem, _accepter des conditions_. Admittere, non recusare, ad conditiones accedere, descendere; pacis leges subire; conditione uti. Nullam ex iis conditionibus non sequendam putare, ducere, censere. 2. Tracto, excipio, _recevoir chez soi_, _traiter_, _accueillir_. Conviviis, apparatis epulis, laute, magnifice, familiariter, hilari lepidoque ingenio accipere. Male, indignis modis, multis verberibus, aspere accipere. 3. Fero, patior, _supporter_. Animo æquo, moderate admonitionem meam accipit: pronis auribus, moderatione maxima, animo lubenti admittit; summa voluntate complectitur. 4. Interpretor in bonam partem, _prendre une chose en bonne part_. Accepit in bonam partem, in partem optimam, moderate, amice, sine offensione; æquis auribus, animisque; animo, quod dictum est, optimo, in mitiorem, meliorem, dexteriorem partem accepit; _alias_: Boni consuluit; Æqui, bonique fecit. 5. Interpretor in malam partem, _prendre mal une chose_. In malam partem accipis. In sinistram, pejorem, deteriorem partem; graviter; asperius; durius; in contumeliam; aliorsum; aliter; in alienam ac dictum est, partem accipis; _alias_: In contumeliam vertis. In contumeliæ loco ponis, Graviter; ægre; indigne fers, ac moleste: in deteriorem partem rapis. 6. Intelligo, audio, _recevoir_, _apprendre_. A tabellario, a majoribus, auditione, fama id accepimus. Artes a Magistris, aliquid suo experimento, natura duce accipere, _la nature nous enseigne_. 7. Assumo, _recevoir_. In societatem, amicitiam, deditionem accipere. 8. Capio, _ressentir_. Animum in aliquem quietum, fiduciam, ignominiam, calamitatem, dolorem, offensionem, injuriam, metum, lætitiam, voluptatem de virtute alicujus. 9. Sustineo, _éprouver_. Plagam, detrimentum, repulsam accipere. Cf. Obtineo, Acquiro, Tracto. ACCIPĬTER, tris., m. _Épervier_, _faucon_. Ab accipiendo dictus. EPITH. Præceps, ferus, velox, atrox, nulli avi satis æquus. ACCLĀMĀTĬO, ōnis, f. _Cri_, _acclamation_, _clameur hostile_. SYN. Admurmuratio, exclamatio, plausus, applausus. EPITH. Acuta, attenuata nimis, adversa, levior, magna, maxima, secunda, ingens, læta, canora. USUS: Non acclamatione tantum, sed convicio et maledictis impeditus est Pompeius. ACCLĀMO, as, avi, atum, are, a. _Crier_. Dicitur de clamore populi rem probantis, vel improbantis. PHRAS. Acclamatur ab omnibus, _tous se mettent à crier_. Admurmuratio omnium facta est. Conclamatur ab omnibus. Extollitur ab omni parte clamor. Clamore approbatur; adjuvatur ruentium in hostem impetus. Contumeliosissimo acclamationum genere reus laceratur. USUS: Oranti populus cum risu acclamavit. Cf. Clamo, Applaudo. ACCLĪNO, as, avi, atum, are, a. _Pencher vers_. * SYN. Inclino, flecto ad aliquid. USUS: Acclinavit se ad illum. ACCLĪVIS, e, gen. com. _Qui va en montant_. SYN. Arduus; fastigio leni subvexus; clementer, molliter assurgens. USUS: Pars viæ valde acclivis. ACCLĪVĬTAS, ātis, f. _Montée_. * SYN. Loci facilitas in ascensu. USUS: Ab eo flumine pari acclivitate collis nascebatur. ACCŎLA, æ, m. _Habitant de_. SYN. Vicinus, finitimus habitator. USUS: Amnis vadosi accola. ACCŎLO, is, colui, cultum, ere, a., _nonnunquam_ n. _Habiter près de_. SYN. Juxta colo, habito. USUS: Lacum, fluvium, mare, silvam, montem accolere. ACCOMMŎDĀTĬO, ōnis, f. _Conformité_. EPITH. Conveniens, decens, aptaque dispositio et collocatio. USUS: Elocutio est idoneorum verborum, et sententiarum ad intentionem accommodatio. ACCOMMŎDĀTUS, a, um, part. v. accommodo. _Apte_, _propre à_, _conforme_. SYN. Paratus, aptatus, aptus, commodus, idoneus, habilis, opportunus. ADV. Consulto, vehementer. PHRAS. Accommodatus est genio meo, _il se conforme à mon caractère_. Optime convenit cum ingenio meo. Ad naturam meam mire factus est. Vehementer ad vitæ meæ rationem, et consuetudinem est accommodatus. Cf. Aptus. USUS: Oratio ad persuadendum accommodata. Verres ad vim, ad facinus accommodatus. Tempora ad res gerendas accommodata. ACCOMMŎDO, as, avi, atum, are, a. _Adapter à_; _conformer à_. SYN. Apto, comparo, concinno, commodo, applico. PHRAS. 1. Me totum ad nutum tuum effingam et accomodabo, _je vous obéirai_, _je ferai toutes vos volontés_. Totum me ad voluntatem tuam, nutumque convertam; ad ductum me tuum applicabo; tibi serviam, tuam ad voluntatem meam conformabo; mores ex moribus formabo tuis; tibi me dedam penitus; tuis obsequar studiis, subserviam; de studio tuo studia mea erunt omnia; voluntatibus ubique velificabor tuis; totum me ad arbitrium tuum, inque mores tuos fingam, formabo; cum tua voluntate mea facile congruet, consentiet, conspirabit. 2. Se suamque fingit ad aliorum voluntates, _il fait la volonté de tous_. In aliorum arbitrium concedit, discedit, descendit: se ad aliorum nutum et arbitrium flectit; eorum voluntatibus obtemperat; arbitrio morem gerit; ad aliorum ingenium, mores, voluntates, mores componit, conformat suos. 3. Boni civis est, voluntatem suam ad Rempublicam accommodare, adjungere, conferre, aggregare, _tout bon citoyen doit conformer sa volonté à celle de la république_. Conjungere voluntatem suam cum publica causa; in omni voluntate sua, quid rationes publicæ ferant, postulent, spectare, intueri, attendere; nihil unquam velle a publica re sejunctum, alienum, separatum, disjunctum, remotum; nihil agere, suscipere, moliri, quod Reipublicæ non conducat, expediat, quod ejus commoda non postulent. 4. Rationes nostræ accommodandæ sunt tempori, _il faut conformer nos manières d’agir au temps où nous vivons_. Temporibus est assentiendum, obsequendum, cedendum, serviendum, inserviendum, rationes nostræ ad temporis rationes accommodandæ sunt; Populo subinde et scenæ, ut dicitur, serviendum est; Cujusvis temporis, aut temporum hominem te esse convenit. Temporis rationem ducere; ad tempestatem rem, consilia, actiones dirigere; consilia et actiones tempore moderari, res ad tempus accommodare; consilia ad rationem temporis componere, comparare te oportet. Decet nos in agendis rebus quasi ducem, aut consiliarium habere tempus. Fortunæ, tempori, necessitati parendum. Tempore utendum. Spectandum in omni re, quid res ac tempus ferat, postulet. USUS: 1. Ensem lateri, coronam capiti etc. accommodare, _ceindre une épée_, _se mettre une couronne sur la tête_, _etc._ 2. _Se donner_, _s’appliquer_. Fac animum litteris; curam agriculturæ; voluntatem tuam ad Rempublicam, te ad aliorum nutum accommodes. 3. _Interposer._ Nomen tuum, testimonium, jusjurandum, ad amicorum causas libens accomodabo. 4. _Prêter._ Alicui de ædibus, suas amico ædes ad nuptias accommodare. ACCOMMŎDUS, a, um, _Propre, convenable à_. SYN. Appositus, commodus, opportunus, aptus, idoneus. ACCRESCO, is, crēvi, crētum, ere, n. _S’accroître_. SYN. Cresco. )( Decresco. USUS: Flumen vehementer accrevit. Ex ea hæreditate patrimonio tuo non multum accrescet. Novi dolores, nova negotia veteribus accrevere. Hæc consuetudo cœpta a parvis, tecum simul accrevit. Cf. Augeo, Augesco, Addo, Cresco. ACCRĒTĬO, ōnis, f. _Accroissement_. SYN. Incrementum. USUS: Luna accretione, et diminutione luminis dies notat. ACCŬBĬTĬO, ōnis, f. _Action de se coucher pour manger_. USUS: Status, incessus, sessio, accubitio quam minime indecore fiant. EPITH. Epularis. ACCŬBO, as, cubui, cŭbĭtum, are, n. _Être couché_. SYN. Assideo, accumbo, adjaceo. USUS: In convivio eodem lecto alicui _vel_ apud aliquem accubare, _être couché à table près de quelqu’un_. 2. _Être situé auprès, adossé._ Theatrum Tarpeio monti accubat, imminet, adjacet. ACCUMBO, is, cubui, cŭbĭtum, ere, n. _Se coucher_, _se mettre à table_. SYN. Accubo, cubo, adjaceo, recumbo. Discumbo (semper de pluribus dicitur). ADV. Infra, supra aliquem, in summo (situs erat epulantium). USUS: Supra, infraque accumbunt. ACCŬMŬLO, as, avi, atum, are, a. _Accumuler_, _entasser_. SYN. Augeo, adaugeo, addo, coacervo, congero, exaggero, construo, compono, colligo, cogo. )( Demo, imminuo. ADV. Acervatim. USUS: Aliquem donis accumulare; alicui honorem accumulare. Cf. Augeo, Copia. ACCŪRĀTĬO, ōnis, f. _Soin_, _exactitude_. SYN. Studium, diligentia, cura. EPITH. Diligentior, mera, major, veteratoria, oratoria. USUS: Accurationem adhibere, accuratione uti maxima, _grand soin_. Cf. Diligentia, Cura. ACCŪRĀTUS, a, um, _Soigné_, _fait avec soin_. SYN. Meditatus, exquisitus, absolutus, perfectus; summo studio, summa industria elaboratus. USUS: Dicendi genus, sermo, commentatio accurata. Malitia accurata, _malice complète_. Cf. Diligens, Sollicitus. ACCŪRO, as, avi, atum, are, a. _Soigner_. SYN. Curo, diligenter administro. ADV. Melius. USUS: Melius accurantur, quæ consilio geruntur. ACCURRO, is, curri, cursum, ere, n. _Courir vers_. SYN. Ad aliquem curro, aliquo contendo, advolo, me confero, concurro. ADV. Cupide, libenter. PHRAS. Accurrere, _accourir_. Gradum, cursum flectere ad aliquem. Cf. Curro. USUS: 1. Romam accurre quæso, _venez vite à Rome_. 2. TRANSL. Istæ imagines ita nobis dicto audientes sunt, ut simul atque velimus, accurrant, _ces images s’offrent soudain_. ACCŪSĀBĬLIS, e, gen. com. _Blâmable_. SYN. Accusatione et reprehensione dignus. USUS: Quorum omnium accusabilis est turpido. ACCŪSĀTĬO, ōnis, f. _Accusation_. SYN. Incusatio, nominis delatio. EPITH. Honesta, diligens, illustris, mala, nugatoria, manifesta, nobilis, gloriosa, vera, vetus, usitata, acris, intenta, infans, muta, nova, opima, perpetua. USUS: Accusationem factitare, profiteri, _accuser_, _établir_, _préparer une accusation_. Cf. Actio. ACCŪSĀTOR, oris, m. _Accusateur_. SYN. Actor. )( Defensor. EPITH. Acer, acerbus, vehemens, multum acrior, æmulus, amans, bonus, diligens et firmus, falsus, satis firmus, gravis et vehemens, iratus, odiosus et assiduus, ridiculus, molestus, frigidissimus, gravis, idoneus, imbecillus, melior, temerarius, voluntarius. USUS: Accusatorem comparare in aliquem; alicui accusatorem ponere, opponere, _susciter un accusateur à qqn_. Personam accusatoris, ut temere sumpsit, ita celeriter posuit. Cf. Actor. ACCŪSĀTŌRĬĒ, adv. _En accusateur_, _avec passion_. USUS: Non hoc accusatorie, sed libere dixit. ACCŪSĀTŌRĬUS, a, um, _Qui concerne l’accusateur_. USUS: Spiritus, artificium, jus accusatorium. Animo accusatorio, _avec animosité_. ACCŪSO, as, avi, atum, are, a. _Accuser_. SYN. Defero, postulo, arcesso, arguo, item: Causam et culpam in aliquem confero; redarguo, insimulo, criminor. )( Excuso, defendo. ADV. Acrius, aspere et acerbe, constanter, copiose, diligenter, diligentissime, disposite, falso, graviter, gravius, gravissime, improbe, inhoneste, juste, justius, laboriosissime, leviter, libere, liberius, moderate, nefarie, pie, præclare, probabilius, publice, litteris, separatim, severe, vehementer, vere. PHRAS. Æmuli Catonem quinquagies accusarunt, _les ennemis de Caton le mirent 50 fois en accusation_. Catoni æmuli quinquagies diem dixere; litem intendere, intulere; Catonem judicio persecuti sunt; criminis reum fecere; in judicium, in crimen vocavere; reum citavere; in reos retulere; ejus nomen detulere. 2. Periculosum est, alios accusare, _c’est une chose dangereuse que d’accuser les autres_. Res periculi plena est, judicio exagitare alios; in judicium adducere; in jus rapere, trahere; criminis reos agere, peragere; crimen inferre; dicam alicui scribere, impingere; actionem intendere; ambitus, captæ pecuniæ etc. arcessere. 3. Nihil sceleratius est, ac socium falso de crimine accusare, _pas d’attentat plus odieux que d’accuser un ami d’un crime faux_. Immane facinus est, amico innoxio crimen affingere; accusationem conflare immerenti; innocentem in criminis suspicionem adducere; innoxium in culpam vocare, judicio exagitare; culpam, crimen conjicere, conferre in insontem, criminis expertem; amico nullo ejus merito crimen inferre. 4. Cicero Verrem crimine capitali accusavit, _Cicéron accusa Verrès d’un crime capital_. Cicero Verrem capitis accusavit; judicio capitis arcessivit; capitis reum egit, peregit; in judicium capitis vocavit, adduxit; rerum capitalium reum fecit; capitale Verri crimen intendit. 5. Manlius gravissime accusabatur, _on accusait Manlius d’un crime très-grave_. Manlius in jus ire, ambulare; in judicio periculum capitis adire; causam capitis ex vinculis dicere cogebatur. Manlius judicio gravissime conflictabatur; in judicio exagitatus reorum loco sedere; accusatorum impura maledicta, convicia audire; accusationis molestiam, iudicium subire; tribunal adire compulsus est. Manlio periculosum negotium ab accusatoribus exhibebatur, ambitus, ac majestatis postulato. USUS: 1. In judicio, accusare capitis, _accuser d’un crime capital_. 2. Extra judicium, de epistolarum negligentia, voluptatem accusare, _accuser_, _blâmer_. ĀCER, cris, cre, gen. com. _Actif_, _pénétrant_. SYN. Vehemens, acutus, strenuus. ADV. Longe. USUS: Homo acerrimo ingenio; consilio, memoria, _homme d’une intelligence très-vive_, _très-pénétrante_. In rebus agendis, pervestigandis solers et acer. Acerrima est libertatis recuperandæ cupiditas, _vif_, _énergique_. Acris oculorum acies. In acerrima et attentissima cogitatione tempus illud omne posui. Unguentum acerrima suavitate conditum, _parfum d’une suavité extrême et très-pénétrante_. Cf. Vehemens. ĀCERBĒ, adv. _Amèrement_. SYN. Aspere. USUS: Accusationem acerbe tulit. ĂCERBĬTAS, atis, f. _Amertume_, _affection_. SYN. 1. Ærumna, miseria, molestia, calamitas, tristitia. 2. Asperitas, feritas. EPITH. Diuturna, magna, subita, summa. USUS: 1. Nullam acerbitatem, dolorem, cruciatum recuso, _je ne refuse aucune douleur_. Lacrimas in tuis acerbitatibus plurimas profudi. 2. Objurgatio tua multum habet acerbitatis. Multa uteris acerbitate. Ad summum imperium naturæ acerbitatem adjungis. In obvium quemque virus acerbitatis tuæ evomis. Cf. Calamitas, Asperitas. ĂCERBUS, a, um, _Apre au goût, vert_; _amer_, _fâcheux_, _triste_. Proprie de fructibus dicitur. SYN. Acer, asper. Pomum acerbum; dolor, objurgatio acerba; USUS: Homo in vituperando acerbus. Cf. Asper, Difficilis, Acerbitas. ĂCERRA, æ, f. _Coffret à encens_. Ne coronæ, ne acerræ prætereantur. ĂCERVĀTIM, _En monceaux_, _en tas_. SYN. Summatim. USUS: Acervatim jam reliqua dicam, _sommairement_. ĂCERVUS, i, m. _Monceau_, _tas_. SYN. Cumulus. DIFFER. Acervus est minutiorum fere rerum, Strues proprie lignorum aggesta moles. USUS: Acervos tritici, nummorum construit avarus; acervos corporum vicit miles. ĂCĒTUM, i, n. _Vinaigre_. USUS: TRANSL. Acetum habet in pectore; aceto hominem perfudit, _il l’abreuva de railleries mordantes_. ĂCĬDUS, a, um, _Aigre_. * USUS: Culices acida petunt, ad dulcia non advolant. ĂCĬĒS, ei, f. _Tranchant_, _pointe_. SYN. Pars acuta ferri. EPITH. Acris, hebes, obtusior, parva. TRANSL. 1. Acies. _Vivacité du regard._ SYN. Visio, vis oculi. EPITH. Hebes, obtusior 2. _Pénétration de l’esprit._ SYN. Acumen mentis, perspicacia. USUS: Ingenii acies disputando exercetur simul et exacuitur; otio hebescit et obtunditur. Rerum magnitudo aciem mentis perstringit, præstringit. Sapiens ab oculorum consuetudine aciem mentis abducit. 3. Acies, _armée_, _troupe rangée en bataille_. SYN. Exercitus, copiæ in certos ordines distributæ. EPITH. Media, instructa. USUS: 1. Aciem instruere, _ranger_, _mettre en bataille_. Aciem struere, exornare, statuere, instituere, dirigere; Legiones in aciem collocare; Copias suas in acie constituere; aciem ordine disponere; _alias_: in certos ordines militem cogere; in certos numeros, partes distribuere; ordines dispertiri. 2. In aciem procedere, _se présenter au combat_, prodire in aciem; _alias_: Legiones in aciem deducere, educere, producere; in prælium educere militem. 3. Aciem varie formare, _former divers corps de bataille_; extendere; porrigere, seu extenuare; promovere; erigere in collem; firmare subsidiis; distrahere, distendere, laxare; jungere; mediam aciem exinanire; _alias_: explicare cornua, alas, ordines. 4. Acies turbatur, cedit, _l’armée plie_. Cornibus nutat acies; fluctuat; inclinatur; cornibus nudatur; perfringitur, impellitur, movetur. 5. Aciem primam perrumpere, _battre l’avant-garde_, _les premiers rangs_. Aciei principia disjicere; _alias_: frontem hostis urgere: prima signa, primam hostium coronam dividere; in mediam aciem prorumpere, invehi, impetum facere. 6. Aciem restituere, _rétablir le combat_. Aciem sistere; _alias_: frontem hostis urgere; integrare ordines; colligere, instaurare. 7. Ex acie discedere, _quitter le champ de bataille_: acie _vel_ ex acie excedere, refugere, recedere. Cf. Pugna, Prœlium. ĂCĪNĂCĒS, is, m. _Cimeterre_. * SYN. Gladius Medorum, aut Persarum. ĂCĬNUS, i, m. _vel_ ACINUM, i, n. _Grain des fruits à grappe_; _pépin_. USUS: Acinus vinaceus. ĂCĬPENSER, eris, m. _Esturgeon_. EPITH. Decumanus. USUS: Acipenser iste paucorum hominum est. ĂCŎNĪTUM, i, n. _Poison_. * USUS: Fallunt aconita legentes. ACQUĬESCO, is, quievi, quietum, ere, n. _Se reposer_. SYN. Quiesco, mihi requies est. ADV. Aliquantum, facillime, libenter. USUS: 1. Tres in itinere horas acquieveram, _se reposer_. 2. In ore tuo, et vultu; in libris, litteris; in charitate erga me tua acquiesco, _mettre sa tranquillité dans_, _être satisfait de_. Cf. Quies, Quiesco. ACQUĪRO, is, sii _vel_ sīvi, sĭtum, ere, a. _Acquérir_. SYN. Obtineo, consequor, adipiscor, nanciscor; paro, comparo, concilio, adjungo. PHRAS. 1. Acquisivi dignitatem, _j’ai obtenu une charge_. Ingenio duce, auctore, virtute dignitatem nactus sum, reperi, abstuli; dignitate auctus sum. Tribunatum mea virtute extorsi, non artibus expugnavi; suffragia non eblanditus sum, sed meritis assecutus. Laboribus meis dignitatem mihi peperi, consecutus sum; vigiliis meis hanc dignitatem acceptam refero, fero, possideo, teneo, debeo. Bonis artibus honor mihi obtigit; data mihi ea est provincia, honorem inveni, impetravi, votorum compos factus sum. Non obrepsi ad honores, sed ascendi. Laboribus, vigiliis meis in magistratum veni; dignitatem collegi, comparavi; ad honores perveni, _je suis parvenu aux honneurs_. 2. Malis artibus non exiguas opes acquisivit, _il s’est procuré de grandes richesses par des moyens illégitimes_. Malis artibus non exiguam pecuniam collegit, confecit, creavit, nummorum magnam vim expressit, abrasit, extorsit; rem ac pecuniam reperit, corrasit, eblanditus est. 3. Litterarum studiis magnam sibi famam acquisivit, _son amour pour les lettres lui à procuré une grande renommée_. Doctrinarum studio famam sibi ingentem ac dignitatem conciliavit; nomen adeptus est ingens; famam collegit non mediocrem et existimationem; famam, existimationem sibi confecit, peperit; splendorem nomini accersiit; in existimationem venit. USUS: Acquirere honorem, dignitatem, opes. Cf. Obtineo, Accipio, Fama, Pecunia. ACRĬMŌNĬA, æ, f. _Vivacité_, _énergie_. SYN. Vis animi, impetus, vehementia. USUS: Sit in vultu pudor, et acrimonia. Oratio tua multum habet acrimoniæ. ACRĬTER, adv. _Fortement_, _vivement_. SYN. Acri animo, vehementer, fortiter. USUS: Intelligit, dicitque acriter. Acute videt, et acriter. ACRŎĀMA, atis, n. _Tout ce qu’on entend avec plaisir: musique, lecture, symphonie, etc._ SYN. Narratio jucunda. Musica, symphonia fabulæ actibus interponi solita. EPITH. Festivum. USUS: Acroama Themistocli jucundissimum videbatur, quo sua cujusque virtus prædicaretur. Fuisti in hac fabula non modo spectator, sed actor et acroama. ACRŎĀSIS, is, f. _Auditoire_, _réunion_. SYN. Auditio, auscultatio, auditorum conventus, _école de servants_. USUS: Hæc vel in acroasi audeam legere, (in auditorio VULG.) AC SĪ, _Comme si_. * SYN. Ut si; tanquam si; pro eo ac si, quasi; perinde quasi; similiter ac si; juxta ac si; non secus ac si. USUS: Tecum agam non secus ac si meus frater esses. Cf. Quasi, Similiter, Æque. ACTA, orum, n. pl. _Actes officiels_, _registres_. EPITH. Firma, irrita, multa, nefaria, præclara, publica, privata, rata et firma, reliqua, urbana. USUS: 1. Aliquid in acta referre, _consigner dans les actes publics_. Sui consulatus acta Cicero ipse confecit; res suas in actis habebat, numerabat. 2. Acta rescindere, _annuler les ordonnances de qqn_. Acta Neronis sublata, rescissa sunt; ejus actis auctoritas est derogata et fides. 3. Acta rata habere, _conserver tout ce qu’a fait qqn_. Acta Cæsaris firma erant, servabantur diligenter, cum laude commemorabantur. ACTĬO, ōnis, f. _Action_, _procès_. SYN. Actus, factum, negotium, lis, causa, procuratio. EPITH. Aperta, ardentior, civilis, congruens menti, considerata, crudelis et importuna, non tribunitia, sed regia, divina, facilior, honesta, integra, levis, levior et facilior, liberalis, maxima, perjucunda gratiarum, comes eloquendi, popularis, prima, prior, singularis, tota, tragica, tribunitia, turpis, varia, vehemens, plena animi; plena spiritus, plena doloris, plena veritatis, vehemens et gravis, et copiosa, bona, certa, congruens virtutibus, consentanea appetitionibus, constantissima, atque optima, honesta, multa, periculosa, perpetua, præclara, publica, stultissima, forensis. USUS: 1. _Faculté d’agir_, _acte_, _fait_, _action_. Contemplatio sine actione manca est. Æqualitate vitæ, et omnium actionum nihil venustius. Ea pueris ludendi venia detur, quæ ab honestatis actionibus non sit aliena. Actio mentis et agitatio. Virtutis actio et usus. 2. _Action de l’orateur ou de l’acteur_ (_contenance_, _geste_, _voix_). EPITH. Congruens et apta, ad animos permovendos accommodata. Demosthenes tribuit primas, secundas, tertias actioni. 3. _Droit de poursuivre en justice, procès._ SYN. Oratio accusatoria, jus persequendi sibi debitum; judicium, quæstio forensis, lis. USUS: Actionem instituere, _intenter un procès_. Constituere, informare, suscipere actionem. 5. Actionem habere, _avoir action contre qqn_; _demander la permission de poursuivre_, actionem alicui intendere; actionem quærere, postulare. 6. Actionem relinquere, _abandonner sa plainte_ actionem excludere, tollere. ACTOR, oris, m. _Acteur_, _item_: _Qui poursuit au nom d’un autre_; _avocat_. SYN. Qui agit, accusator. EPITH. Multo acrior, adversus, vehemens et fortis, fortissimus, idoneus, non invenustus, sed iners et inimicus fori, jucundus, optimus, summus, diligentissimus, industrius, malus. USUS: In theatro etiam mali actores perpetiendi sunt. Actor summus causarum. Idem inventor, compositor, actor. ACTŬĀRĬUM, ii, n. _Bateau léger_. USUS: Actuaria minuta celeritate valent. ACTUM EST, _C’en est fait_. Rem desperatam significat. SYN. Conclamatum est; absumpti sumus; ventum est ad finem; deploranda in perpetuum libertas nobis est; Res ad restim rediit; pejore loco res mea esse non potest, quam quo nunc sita est; perii, interii, nullus sum; occidi, mortuus sum; occisa res est; nec salus mihi, si velit, saluti esse potest; transactum est de me, actum de salute mea; disperii; omnes fortunæ perditæ sunt, et eversæ, eo redactus sum ut ipsa salus servare me haud possit; eam fortunam subii, ut spes melioris eventus relicta sit nulla; sepultus sum. Cf. Despero. ACTŬŌSĒ, _Avec action_, _véhémence_. USUS: Leniter, remisse, non actuose agere. ACTŬŌSUS, a, um, _Actif_. SYN. Qui ab agendo non cessat. USUS: Virtus actuosa sit oportet. ACTŬS, ūs, m. _Acte_. SYN. Actio, factum. EPITH. Extremus, perfectissimus et ornatissimus, turpissimus et flagitiosissimus, vitæ non solum rectus, sed etiam pravus, varius. USUS: 1. Pravitas animi in actum erumpit, _se traduire en actes_. 2. Pars Comœdiæ _vel_ Tragœdiæ, _Acte_. Vitæ nostræ, veluti fabulæ, mors extremus est actus. ACTUS, a, um, part. v. ago. _Fait_, _fini_, _passé_. USUS: Bene tecum actum est. Acta ferme tibi ætas est, exacta. Acto negotio, sero venis. (VULG. post festa). ACTŪTUM, _Bientôt_, _promptement_. SYN. Statim, illico, subito, mox, confestim. ĂCŬLĔĀTUS, a, um, _Qui a un aiguillon_, _piquant_. USUS: Aculeatas ad me dedisti litteras, _vous m’avez écrit des lettres piquantes_. ĂCŪLĒUS, i, m. _Aiguillon_. SYN. Vesparum, _vel_ apum stimulus; _item_: TRANSL. De iis, quæ pungunt, irritant, angunt. EPITH. Oratorii ac forenses, reconditi. USUS: 1. Dolor. Domesticarum sollicitudinum aculeos occultare soleo, _douleur_, _chagrin_. 2. Jocus acerbus, _raillerie piquante_, _sarcasme_. Genus facetiarum, in quo multi aculei, et contumeliæ insunt 3. Acerbitas. Emittere aculeos severitatis in aliquem, _être sévère pour qqn_. Oratio sine forensium sententiarum aculeis. Cf. Acerbitas, Contumelia. ĂCŪMEN, ĭnis, n. _Pénétration_, _subtilité_, _vivacité de l’esprit_. SYN. Perspicaciæ, ingenii vis, subtilitas. EPITH. Flebile, nimium singulare, sæpe stomachosum, nonnunquam frigidum. USUS: Acumen Dialecticorum. Stili acumen et argutiæ. ĂCŬO, is, cui, cūtum, ere, a. _Aiguiser_. SYN. Exacuo, excito. )( Obtundo. USUS: Usus prudentiam acuit. Gloria ingenium acuit, alit; iram, metum acuere. Palatum acuere, _exciter l’appétit_. Palatum exacuere, famem obsonare, appetentiam cibi facere, præstare, excitare, incitare. ĂCUS, ūs, m. _Aiguille_. PHRAS. Acu pingere, _broder_. Phrygio opere pingere, laborare; acu telam, aut pannum variare. USUS: Vulnus acu punctum videbatur. ĂCŪTĒ, _Ingénieusement_, _finement_, _avec esprit_. SYN. Subtiliter, ingeniose, argute, cum ingenio, non sine acumine. USUS: Acute colligere in disputando, respondere, tractare; acute, argute conjicere. ĂCŪTUS, a, um, _Aigu_, _fin_, _pénétrant_, _subtil_. SYN. Subtilis, acer; perspicax, argutus. )( Hebes, obtusus. ADV. Valde. USUS: 1. _Aiguisé._ Culter acutus probe. 2. _Habile_, _adroit_, homo acutus, et natura perspicax. Motus animi celer, et acutus ad excogitandum. Dicendi genus acutum. Cf. Ingenium. ĂD, a, _vers_. SYN. In, apud, circa etc. USUS: 1. Motus ad locum, _vel_ personam, _à_, _vers_, ad Messanam; ad montem; ad Consules venit. 2. Interdum statum in loco, _dans_. Remansit ad urbem; senatus habitus est ad Dianæ, Veneris, Castoris, subaud. fanum, ædem. 3. Apud, _au_, _chez_. Est mihi ad portum negotium. Hieme ad exercitum mansit. Ad mulieres nihil obtineri potuit. 4. Circa, _jusqu’à_. Exspectabo te ad ea tempora. 5. Contra, _contre_. Herba ad morsum bestiarum, ad oculos salubris. 6. Post, _après_. Ad hæc otii nonnihil fuit. 7. Propter, _dans_, _à cause de_. Abactæ boves ad desiderium relictarum immugiunt. 8. Pro, _pour_. Argentum ad statuam conferre. Adnotare rem ad memoriam posteritatis. 9. Ante, coram, _au-devant_. Ad limen, ad pedes ejus adstitit. 10. Comparantis, _vel_ præferentis, _en comparaison de_. Nihil ad tuum equitatum; nihil est ad Ciceronem Brutus. 11. Secundum, _à_, _selon_. (Similitudinem significat.) Ad arbitrium illius; ad nutum; ad exemplum; ad hunc modum, ad eamdem normam; ad conjecturam alieni sensus; ad præscriptum; ad naturam; ad rationem temporis; ad aliorum similitudinem omnia gerere. 12. Præter, _en outre_. Ad cæteros dolores etiam illo premor. 13. Circiter, _à peu près_. Fuere ad ducentos. 14. Usque, _jusqu’à_. Ad hanc diem, horam; ad multam lucem, noctem; ad exactam ætatem; ad insaniam concupiscere. 15. Eleganter usum _aut_ finem significat. _Indiquant la cause._ Erit hoc tibi ad privatum dolorem luctuosum, ad Reipublicæ rationes gloriosum. Callidus ad fraudem. Ad pugnam fit utiliter. Est ad aspectum venustum. Res varia et multiplex ad suspiciones. Ad laudem illustre. Vir ad suspicandum sagax, ad resistendum fortis. 16. Eleganter in his adhibetur: _à la lettre_, _mot à mot_. Ad litteram, ad verbum rem ediscere. Ad hæc; ad extremum; ad unguem. ĂDÆQUO, as, avi, atum, are, a. _Égaler_. SYN. Æquo, exæquo, æqualem facio. )( Superior, inferior sum. USUS: Pompeius cum virtute fortunam adæquavit, _Pompée fut aussi courageux que fortuné_. Memoriam nominis sui cum omni posteritate adæquavit. Cf. Exæquo. ĂDĂGĬUM, ii, n. _Adage_, _proverbe_. * SYN. Proverbium. USUS: Vetus est adagium. Cf. Proverbium. ĂDĂMAS, antis, m. _Acier_, _fer_, _diamant_. * USUS: Genera adamantis sex noscuntur. ĂDĂMO, as, avi, atum, are, a. _S’éprendre de_, _aimer beaucoup_. SYN. Valde amo, ardenter desidero, percupio, concupisco, exopto. USUS: Adamas, quod nunquam vidisti. Cf. Amo. ĂDAUGĔO, es, auxi, auctum, ere, a. _Augmenter_. SYN. Augeo, cumulo. )( Extenuo, minuo. USUS: Hæc indicia adaugent suspicionem. Cf. Augeo. ADBĬBO, is, bĭbi, bĭbĭtum, ere, a. _Boire_. * SYN. Bibo largius. USUS: Adbibit plus paulo. TRANSL. _Écouter avidement._ Cf. Bibo. ADDĔCET, imp. _Il convient_. SYN. Decet. Cf. Decet. ADDĪCO, is, xi, ctum, ere, n. et a. _Accorder_, _adjuger_, _vendre_. SYN. Dedo, mancipo, destino, adjudico, licitanti rem auferendam permitto, trado. )( Libero. USUS: Antonius regna, senatus auctoritatem exteris pecunia addixit, _vendre_, _donner pour de l’argent_. Nemini me addixi. Judices corrupti sententiam suam, fidem, religionem pretio largitoribus addicere nil pensi habent. Amores suos, cupiditates, voluntates alterius libidini; juventutem suam omni intemperantiæ addicere. Cf. Trado, Deditus. ADDICTĬO, ōnis, f. _Adjudication_. USUS: Addictio et condonatio bonorum. ADDICTUS, a, um, part. v. addico. _Adjugé_, _engagé_, _lié à_. SYN. Adjudicatus, mancipatus. USUS: Me addictum, deditum, obstrictum habes, _vous avez en moi un homme dévoué_. Homo in servitutem addictus, _esclave_. Pretio addictam habere fidem alteri, et mancipatam, _se vendre à prix d’or_. Urbs jam vastitati addicta. Cf. Deditus. ADDISCO, is, dĭdĭci, ere, a. _Ajouter à ce qu’on sait_, _apprendre_. SYN. Disco; ad ea, quæ didici, aliquid adjicio. )( Dedisco. ADV. Velocius. USUS: Orationem, carmina, novi aliquid addiscere. Cf. Disco. ADDĬTĀMENTUM, i, n. _Augmentation_, _supplément_. SYN. Accessio, appendicula. USUS: Inertissimi nobiles, in quibus præter nomen nihil est additamenti. Cf. Accessio. ADDO, is, dĭdi, ere, a. _Approcher de_, _ajouter_. SYN. Adjungo, adjicio, appono, adscribo, accessionem adjungo, facio, affero. ADV. Gradatim, minutim, paululum, recte. PHRAS. 1. Me quoque amicis tuis adde, _mettes-moi aussi au nombre de vos amis_. Amicis tuis aggrega, accerse, admisce, adjice; fac, ut tuorum amicorum additamentum sim; novum et adscriptitium amicum me habeto. Adscribe me amicorum tuorum numero. Familiarium tuorum numero me quoque adjice. 2. Ad injuriam addita est contumelia, _à l’injustice on joignit l’insulte_. Ad injuriam accessit contumelia; ad injuriam calumnia quoque admigravit; injuriæ auctarium adjectum est, contumelia; injuriæ cumulum attulit contumelia, injuriæ subjuncta, subtexta, mista, adnexa est contumelia; auxit injuriam contumelia nova. USUS: Addere aliquid de suo, _ajouter du sien_. Aliquid in orationem addere. Eas litteras in fasciculum tuarum addes, _ajouter_. Laude stimulos animis, alacritatem studendi discipulis addere, _stimuler_, Ad ornamenta nobilitatis doctrinæ laudem addere. Cf. Augeo, Adjungo, Accedo. ADDŎCĔO, es, docui, doctum, ere, a. _Enseigner_. SYN. Doceo. ADDŬBĬTO, as, avi, atum, are, n. _Pencher vers le doute_, _être incertain_. USUS: Addubitavi paululum, num et quomodo ita evenerit; de fide tua nihil addubito. ADDŪCO, is, duxi, ductum, ere, a. _Amener_; _pousser_, _entraîner_. SYN. Deduco, induco, contendo, contraho. )( Deduco, remitto. SYN. TRANSL. Invito, impello, pellicio, permoveo. ADV. Magnopere, ocius, quamprimum. USUS: 1. Adducere vultum, habenas, lorum, arcum, _se rider_, _serrer le frein_, _bander un arc_. Cf. Adstringere. 2. Permovere ad iram etc. _pousser à la colère_, _au crime_. Aliquem in metum; ad iracundiam, indignationem, misericordiam, negligentiam, ad fletum; in dubitationem, dubium; summam exspectationem; in opinionem; ad nequitiam adducere. 3. _Redigere_, _réduire à la dernière extrémité etc._ Aliquem in angustum, in summas angustias, in discrimen, in odium, in invidiam; in fidem, in suspicionem adducere, _porter à croire_, _à soupçonner_. Cf. Moveo, Allicio, Persuadeo. ADDŪCOR, eris, ductus sum, duci, p. _Être poussé_. SYN. Inducor, invitor. ADV. Facile, fortuito. USUS: (Cum iis, quæ vim permovendi animos habent.) Non spe, non odio, non commendatione aliorum, non officio, nec pretio, nec oratione adduci potuit, ut a proposito discederet, _ni l’espoir_, _ni la haine_ _etc._ _n’ont pu le détourner de son dessein_. Non adducar; adduci non possum, ut credam, _je ne puis croire_. ĂDĔDO, is, ēdi, ēsum, edere, a. _Entamer_; _consumer_, _miner_. SYN. Comedo. USUS: Non adesum, sed devoratum patrimonium. Jecur adesum. Cf. Abligurio. ĂDEMPTĬO, ōnis, f. _Action d’enlever_. SYN. Ablatio. USUS: Ademptio civitatis. Cf. Jactura. ĂDĔŌ, _A ce point_, _tellement_. SYN. Usque eo, tam, tantum. USUS: 1. Eo, _à ce point_. Adeo jam res rediit. 2. Itaque, _c’est pourquoi_. Propera adeo hinc tollere puerum. Unus adeo supersum. 3. Vero, _mais_. Id adeo, judices, considerate. 4. Imo quod plus est, _bien pius_, _de plus_. Adolescens tuus, atque adeo noster. Tune, atque adeo vos geminæ voragines. Aliquid atque adeo multa de suo addunt. Hostem intra mœnia, atque adeo in senatu videtis. ĂDĔO, es, ii, _vel_ īvi, ĭtum, ire, n. et a. _Aller trouver_, _visiter_. SYN. Accedo, convenio, viso, inviso, visito, eo, venio. )( Abeo. ADV. Caste, ad vivos, intempestive ad aliquem, libentius, necessario. USUS: Adire aliquem, ad aliquem, ædes, fores, locum. Vultum subire alterius, congredi. TRANSL. 1. Aggredior, incipio, suscipio, _entreprendre_, _essayer_. Nunc demum ad opus diu detrectatum; ad rempublicam; ad pactiones adiit. 2. Subeo, _subir_, _essuyer_. Nulli sunt labores, nulla pericula, quæ reipublicæ causa non adeam. Inimicitias, odia improborum adire non vereor. 3. Hæreditatem adeo, _se porter héritier_. Adiit hæreditates multorum civium Romanorum. Cf. Accedo, Accessus. ĂDEPS, ĭpis, m. _Graisse_. SYN. Pingue intra carnem et cutem. USUS: Num mihi Lentuli somnus, Cassii adeps, Cethegi temeritas pertimescenda est? Cf. Abdomen, Pinguis. ĂDEPTĬO, ōnis, f. _Acquisition_. USUS: Vita beata non in depulsione mali, sed adeptione bonorum sita est. ĂDĔQUĬTO, as, avi; atum, are, n. et a. _Aller à cheval vers_. SYN. Juxta, _vel_ prope equito, equo citato advehor. USUS: Urbi adequitare, _se présenter à cheval auprès de la ville_. ĂD HÆC, _En outre_, _à cela_. SYN. Præterea; accedit, quod; adde, quod. ĂDHÆRĔO, es, hæsi, hæsum, ere, n. _Être attaché_, _s’attacher à_. SYN. Hæreo, adhæresco, nitor, infixus sum, adjungor, applicor, adjaceo, conjungor. ADV. Vix, extremum, omnino. PHRAS. Adhæret Platoni, _il prend Platon pour guide_. Platoni ut magistro affixus est; nusquam ab ejus doctrina, nusquam a latere discedit; inhæret menti; in intimis animis insidet doctrina Platonis; Platonem arcte complectitur, a Platonis doctrina vel tantillum declinare, religio illi est. USUS: 1. Adhæret saxo, ad saxum navis, _le navire est attaché au rocher_. 2. TRANSL. In freto æris alieni; in certo studiorum genere adhærescere, _cultiver certaines études_. Vide, ne fax illa seditionis et conjurationis ad hanc materiem adhærescat. Argumentum, oratio nusquam adhærescit. Cf. Hæreo, Conjungo. ĂDHÆSĬO, ōnis, f. _Adhésion_. ĂDHĬBĔO, es, ui, ĭtum, ere, a. _Mettre auprès_, _approcher_; _ajouter_, _joindre_. SYN. Affero, adjungo, admoveo, adapto, _item_: utor. )( Amoveo, removeo. ADV. Alacriter, aperte, bene, extrinsecus, frequentius, liberaliter, nimirum, publice, recte, severius. PHRAS. 1. Adhibebo diligentiam, _je ferai preuve de travail_. Omni cura studioque enitar, elaborabo; omnes vires, studia, omnem curam, industriam eo conferam; omnia in adducendis ad exitum suum rebus tuis experiar; operam dabo, navabo, dicabo maximam rationibus tuis; omni studio id contendam; omni ope, ac opera adnitar; curæ mihi erunt res tuæ; quantuscumque mihi labor suscipiendus est, vincam studio naturæ vires. In hoc cura mea omnis, ac industria versabitur, excubabit, ut commodis tuis accuratius inserviam; omne studium in hoc ponam, consumam, collocabo; huic rei vigilias dabo, dicabo, tradam, addicam meas, in hanc curam unice incumbam; in hoc vires contendam meas; in hoc curas figam, configam, infigam omnes; ad hoc operam profitebor meam, ut res tuas, rationesque omnes, quanta maxima possum, cura complectar. 2. Ut Aristotelem intelligas, ingenium adhibendum est, _pour comprendre Aristote_, _il faut employer toute son intelligence_. Ingenii vis omnis conferenda; ingenii acies intendenda; acuendum ingenium est. USUS: 1. Utor, _employer_, _mettre en œuvre_. Vir bonus præter curam et diligentiam, artem etiam et fidem adhibet in amicorum periculis. Idem gravitatem in dolore; modum, moderationem in rebus secundis; studium et solertiam in negotiis adhibet. 2. Admoveo, _appeler_, _invoquer_, _avoir recours à_. In convivium, atque adeo in consilium, ad deliberationes, ad causas adhibere. Diis preces, equo calcaria, juventuti stimulos adhibere. Dicenti aures adhibere, _écouter_, _prêter l’oreille_. 3. Gero, exhibeo, _se montrer_. Ita se in imperio, ut privatum adhibuit. 4. Affero, _offrir_, _donner_. Ægroto vinum, medicinam adhibere. Ad negotium curam, rationem, mentem, animum, virtutem, gravitatem adhibere. Litteris tuis aliquam mihi consolationem adhibeto. ĂDHĬNNĬO, is, ivi, _vel_ ii, ire, n. _Hennir à ou vers_. Proprie equorum est. ĂDHORTĀTĬO, ōnis, f. _Exhortation_. SYN. Exhortatio, invitatio. ĂDHORTOR, aris, atus sum, ari, d. _Exhorter_. SYN. Hortor, exhortor, accendo, inflammo. )( Dehortor. ADV. Merito, antequam iret. USUS: Ad libertatem recuperandam, ad bellum faciendum vos etiam atque etiam adhortor. Cf. Hortor, Moneo. ĂDHŪC, _Encore, jusqu’ici_. ADV. temporis, q. ad hoc tempus. SYN. Etiam nunc, ad hoc tempus. USUS: Unam adhuc epistolam a te acceperam. Quæ adhuc dicta sunt, constare sibi videntur. ADĬGO, is, ēgi, actum, ere, a. _Pousser_, _enfoncer_. SYN. Vi impello, (cuneum, clavum in lignum); cogo, compello. USUS: 1. Oves adigere in caulam, naves ad littus; telum ad destinatum locum adigere, _pousser_, _lancer un trait_. 2. TRANSL. Impello. Ad insaniam, desperationem me adiges, _pousser à la folie_, _au désespoir_. _Item_: Legiones sacramento, _vel_ ad sacramentum (jusjurandum) _vel_ in verba Principis adigere, _faire prêter serment à qqn_. Cf. Cogo, Impello. ĂDĬMO, is, ēmi, emptum, ere, a. _Oter_, _enlever_. SYN. Aufero, eripio, detraho, decido, tollo, extorqueo. )( Addo. ADV. Improbius, in posterum libertatem, industrie, magnopere, mature, repente. PHRAS. Omnia amico ademit, _il dépouilla son ami_. Spoliavit rebus omnibus amicum; exuit facultatibus, agris, fundisque multavit. USUS: Dolor omnem mihi animi facultatem, somnum ipsum ademit, Pecuniam, libertatem, potestatem adimere. Civitatem alicui adimere, (jus Civitatis), _enlever le droit de cité_. Cf. Tollo, Eripio. ĂDINVĔNĬO, is, vēni, ventum, ire, a. _Découvrir_. SYN. Invenio, comminiscor. USUS: Adinventa animo, sensibus percepta. Cf. Invenio. ĂDĬPĀLIS, e, gen. com. _Gras_, _lourd_. USUS: Opimum quoddam, et adipale genus dictionis. ĂDĬPISCOR, eris, adeptus sum, isci, d. _Acquérir_. SYN. Nanciscor, consequor, assequor, invenio, obtineo, acquiro, colligo. ADV. Aliquantum, mediocriter. USUS: Senectutem, honores adipisci nemo non exoptat. Cf. Obtineo, Acquiro, Habeo. ĂDĬTŬS, ūs, m. _Accès_, _entrée_. USUS: Via, introitus, accessus, vestibulum, ascensus, os, portus, gradus. )( Exitus, discessus. EPITH. Difficilis, difficilior, diuturnus, facilis alicui, facilior, quam facillimus, interclusus, munitus, mirificis molibus obstructus, plenus atque integer, præclusus, primus, provincialis, unus, arduus, diurnus, atque nocturnus, illustris, inter se diversi. PHRAS. 1. Doctrina aditum illi fecit ad honores, _la science lui donna accès aux honneurs_. Doctrina illi aditum aperuit, patefecit, dedit, comparavit; viam stravit; gradum struxit ad honores. 2. Aditum claudit omnibus, _il ferme sa porte à tout le monde_. Aditu, limine omnes prohibet; aditum omnibus præcludit, intercludit, obstruit; a congressu suo arcet omnes; ædes suas omnibus obserat, ab ædibus excludit omnes; nemini sui copiam facit. 2. Aditus patet omnibus, _l’entrée est ouverte à tous_. Fores patent, apertæ sunt et expositæ; aditus cuique liber est; nemini difficiles sunt aditus; nemo est, cui ædium mearum aditus denegetur, qui non recipiatur, non admittatur. USUS: 1. Difficiles sunt ad optimates aditus, _les grands se laissent difficilement approcher_. 2. TRANSL. _Accès à._ Eloquentia ad consulatum Ciceroni aditum aperuit. 3. _Facilité d’arriver._ Aditum ad hoc scelus sibi aliis sceleribus munivit. Primum velut aditum jecit. Pons iter hostibus dedit. 4. _Se fermer l’entrée._ Tuamet temeritate aditum tibi ad honores intercludes. Cf. Accessus. ADJĂCĔO, es, cui, ere, n. _Être couché auprès_; _être situé auprès_. SYN. Juxta _vel_ prope jaceo, cubo prope. USUS: Tuscus ager Romano adjacet. Cf. Vicinus, Prope. ADJĬCĬO, is, jēci, jectum, ere, a. _Jeter dans_; _ajouter à_. SYN. Immitto, addo, applico, adhibeo, appello, adjungo. )( Adimo, detraho. USUS: Adjicere tela in castra hostium, _jeter des traits dans le camp ennemi_. 2. Addo, _joindre à_. Ad belli laudem doctrinæ gloriam adjecit. 3. TRANSL. De animo et oculo. Oculum adjecit hæreditati, _il jeta un regard de convoitise sur l’héritage_. Animum adjecit ad Poeticam, _il se livra à l’étude de la poésie_. Cf. Addo, Adjungo. ADJŪDĬCO, as, avi, atum, are, a. _Adjuger_, _attribuer_. SYN. Aliquid alicui per judicium tribuo. )( Abjudico. ADV. Gratis. PHRAS. Spero fore, ut secundum me judicetur, decernatur, judicium fiat; ut secundum me possessio detur; pro me pronuntietur; lis et possessio secundum tabulas mihi addicatur; ut ego in possessionem mittar, _j’espère que l’on prononcera_, _que l’on jugera en ma faveur_. USUS: Ea domus, ea causa mihi demum adjudicata est. Miser ille in servitutem mihi adjudicatus est. Cf. Lis, Judicium. ADJŪMENTUM, i, n. _Aide_, _secours_, _assistance_. SYN. Subsidium, præsidium, auxilium, perfugium, suppetiæ. )( Detrimentum, impedimentum. EPITH. Magnum, maximum, externum, adventitium, multum magnumque, parvum, plurimum, proprium oratorum. USUS: Adjumento illi fuit ad victoriam, _cela lui servit pour vaincre_. A philosophia omnia adjumenta beate vivendi petenda sunt. Honorum avido adjumenta undique petenda, conquirenda sunt. Tua auctoritas maximo mihi ad res meas promovendas adjumento erit; maximum adjumentum afferet, importabit; multum habebit adjumenti ad res meas promovendas, _m’aidera fortement_. Cf. Auxilium, Præsidium, Juvo. ADJUNCTĬO, ōnis, f. _Sympathie_. SYN. TRANSL. Animi propensio. EPITH. Similis. USUS: Beneficio, spe, adjunctione animi et voluntate ducuntur homines. ADJUNCTOR, ōris, m. _Qui attache_, _ajoute_, _adjoint_, _réunit_. SYN. Qui aliquid adjungit. USUS: Ille Galliæ ulterioris adjunctor. ADJUNCTUS, a, um, part. v. adjungo. _Lié_, _attaché_. SYN. Continens, propinquus. USUS: Summis viris quædam adjuncta est divinitus fortuna. Sunt hæc propria et causæ adjunctiora. Ei Drusus proxime adjunctus fuit. ADJUNGO, is, junxi, junctum, ere, a. _Attacher_, _joindre_, _unir_. SYN. Adjicio, addo, adnecto, attexo, applico, aggrego, adhibeo, adscribo. )( Disjungo. ADV. Divinitus, foris, honeste, omnino, proxime, quam primum, recte, rectissime, separatius, studiosius, valde. PHRAS. Adjunxisti me beneficio tibi, _vous m’avez attaché par vos bienfaits_. Tuis beneficiis effecisti, ut me dem tibi; omnibus in rebus assentiar; voluntates meas ad tuam dignitatem aggregem; ut ad te transirem; ad te accederem; tuas partes tuendas susciperem; ad te me penitus applicarem; me tibi contribuerem; tecum faciam; in tuorum numerum adscribi, in tuam familiam me conjicere gestiam; ut constrictum me tibi addixerim; in tuam consuetudinem me insinuarim; societatem tecum coierim; ad ductum tuum, ad familiaritatem omnino applicarim. Beneficia tua me tibi junxere arctius; arctissimis amplexibus conjunxere. Beneficii tui is fructus fuit, ut in eadem tecum esse causa, tuis partibus misceri, vitæ periculum tecum sociare, consociare constituerem. USUS: 1. Voluptatem ad virtutem adjungere insipienter cupis, _joindre_, _unir_. 2. Adjungere sibi alterum, _s’attacher qqn_. Beneficiis tibi plebem, principes, civitates, multos socios adjunges. Urbanitate viros bonos ad tuam amicitiam, consuetudinem adjunges; benevolentiam, animos hominum, auxilium tibi adjunges. 3. Adjungere se alicui, _se joindre à qqn_. Est, ut me tibi, ut me ad tuas rationes, tuam causam, tuam factionem, ad senatus auctoritatem adjungam. Cf. Addo, Adjicio, Faveo. ADJŪRO, as, avi, atum, are, a. _Affirmer par serment_. SYN. Juro. USUS: Adjurat ille sancte, nullum esse periculum. ADJŪTO, as, avi, atum, are, a. _Aider_. * SYN. Juvo, adjuvo. USUS: An eum adjutem, dubito. ADJŪTOR, ōris, m. _Aide_, _partisan_. SYN. Administer, particeps, socius, fautor. EPITH. Fortissimus, pragmaticus, improbus. USUS: Auctor in consiliis capiendis, adjutor in agendis. Sceleris esse adjutorem. In scelere perpetrando, _vel_ scelus perpetrandum, _vel_ sceleri perpetrando adjutorem se præbere, dare, profiteri. Adjutorem te, quam deprecatorem habere, capere, venire malo, _j’aime mieux vous avoir comme aide que comme défenseur_. ADJŪTRIX, īcis, f. _Celle qui aide_. USUS: Minerva consiliorum meorum adjutrix. Conjugem adjutricem sibi cepit. ADJŬVO, as, jūvi, jūtum, are, a. _Aider_, _assister_. SYN. Juvo, opitulor, adminiculor, auxilior, adjumento sum, adjumentum affero, suffragor, sublevo, præsidio sum, præsidium, opem, subsidium, suppetias fero, affero, adjutor sum alicui contra aliquem. )( Impedio. ADV. Aliquantum, multum, plane nihil, plurimum, publice, vehementer. USUS: 1. Velim me in petitione consulatus, adjuves; Dolorem meum et mœrorem consilio adjuva. 2. Augere. Insaniam alterius, formam cultu adjuvare, _augmenter la folie de qqn_., _relever la beauté par la parure_. Cf. Juvo, Opitulor, Auxilium. ADLĂBŌRO, as, avi, atum, are, n. _Travailler beaucoup_, SYN. Valde laboro, elaboro. USUS: Alicui adlaborare. ADMĒTIOR, iris, mensus sum, iri, d. _Mesurer_. SYN. Metior. USUS: Frumentum admetiri militi. ADMĬNĬCŬLOR, aris, atus sum, ari, d. _Soutenir_, _fortifier_. Adjuvo, fulcio. USUS: Vites adminiculari, _échalasser une vigne_. ADMĬNĬCŬLUM, i, n. _Échalas_, _aide_. SYN. Fulcrum, auxilium. USUS: Vites claviculis adminicula quasi manibus apprehendunt, _les vignes se servent de vrilles comme de mains pour s’attacher aux échalas_. Adminiculorum ordines. 2. Auxilium. Nullius adminiculo rem confecit, _il a fait cela sans le secours_, _l’appui de personne_. Cf. Adjumentum. ADMĬNISTER, tri, m. _Celui qui aide_, _instrument_. SYN. Minister. USUS: Timarchides omnium rerum transactor, cupiditatum administer. Scelerum administri et satellites. Adjective in gen. fœm. Multæ sunt artes hujus virtutis comites administræ. Cf. Administrator. ADMĬNISTRĀTĬO, ōnis, f. _Aide_, _ministère_; _soin_, _direction_, _gouvernement_. SYN. Curatio, procuratio, gubernatio. EPITH. Communis cum aliquo, provincialis. USUS: Disceptant philosophi, an dii ab omni curatione, et administratione rerum vacent. Cf. Munus, Gubernatio. ADMĬNISTRĀTOR, ōris, m. _Administrateur_. SYN. Præfectus, curator, procurator, minister, gubernator, moderator. EPITH. Pulcher. USUS: Imperator est administrator belli, _le Général est celui qui dirige les opérations de la guerre_. ADMĬNISTRO, as, avi, atum, are, n. et a. _Procurer_, _mettre la main à_, _s’occuper_; _gouverner_. SYN. Curo, procuro, gero, obeo, guberno. ADV. Accuratissime, admirabiliter, auspicato, bene, commode, diligentissime, lenius, melius, optime, quam commodissime, recte, temere, vigilanter. PHRAS. 1. Ecquis hoc tempore Rempublicam administraret? _Qui donc maintenant voudrait gouverner la république?_ Ecquis hac temporum calamitate Rempublicam attingat, capessat, suscipere, gerere, tractare audeat? quis sua studia ad Rempublicam conferat? operam det Reipublicæ, in Republica versari velit? 2. Is nunc totam Rempublicam administrat, _il est chargé maintenant du soin des affaires publiques_. Is nunc in procuratione Reipublicæ est, rempublicam summo cum imperio obtinet; tractat Reipublicæ gubernacula; summa ejus nunc est in Republica potestas; summum jus in curandis Reipublicæ rebus. Reipublicæ nunc præest, eo jure quod amplissimum esse potest; ea potestate, quæ potest esse maxima. Summo nunc utitur in Republica imperio. 3. Res meæ melius haberent, ai tu administrasses, _mes affaires seraient dans un meilleur état_, _si vous en étiez chargé_. Si rerum mearum cura penes te fuisset, ad te pertinuisset; si in his tua opera usus essem; si te curatorem, procuratorem habuissem. Cf. Rego, Provincia, Magistratus. USUS: Rem familiarem, leges, judicia, provinciam, castellum, civitatem consilio ac ratione administrare. ADMĪRĀBĬLIS, e, gen. com. _Admirable_, _merveilleux_. SYN. Admirandus, admiratione dignus, mirandus. USUS: Vir dicendo, et omnibus artibus admirabilis. Pro tua singulari et admirabili sapientia. Admirabilis fama virtutum. Cf. Mirus, Mirandus. ADMĪRĀBĬLĬTAS, ātis, f. _Ce qui excite l’admiration_. EPITH. Magna, maxima. USUS: Hæc rerum despicientia magnam admirabilitatem habet, _ce noble dédain est un grand sujet d’admiration_. ADMĪRĀBĬLĬTER, _Admirablement_. SYN. Mirifice, mirum in modum, cum admiratione omnium, insigniter. USUS: Mundus consilio admirabiliter administratur. ADMĬRĀTĪO, ōnis, f. _Admiration_. SYN. Miratio. EPITH. Familiaris, incredibilis, suavis, jucundissima, magna, major, maxima, mediocris, perspicua, popularis, similis, summa multa. PHRAS. Res magnam admirationem excitavit, _cette chose a excité une grande admiration_. Res ea non mediocrem movit, effecit admirationem; omnes in admirationem vertit, traduxit, rapuit, convertit. Res ea maxima omnes admiratione affecit, defixit, stupore omnium animos complevit; non mediocrem sui admirationem injecit. Res ea in admiratione erat omnium; omnium oculos mentesque admiratio rei tenuit, suspendit. Id facinus miraculo rei omnes obstupefecit. USUS: Eloquentiam, quæ admirationem non habet, nullam judico, _l’éloquence qui n’excite point l’admiration_, _n’est pas de l’éloquence_. Cf. Miror, Stupeo. ADMĪROR, aris, atus sum, ari, a. _Admirer_. SYN. Suspicio, miror, demiror, admiratone afficior. )( Contemno. ADV. Communiter, recte, separatim aliquem, separatim in singulis, valde, vehementer. PHRAS. Admiratus est eloquentiam, _il admira son éloquence_. Magna hominem tenuit eloquentiæ hujus admiratio; magna erat hominis ad tantam eloquentiam admiratio; incessit hominem admiratio tantæ eloquentiæ. Eloquentia tam singularis homini pro miraculo fuit: summæ admirationi fuit. Magna eloquentiæ admiratione tenebatur, capiebatur. Cf. Miror. USUS: Platonem ex ore tuo admiror. De Dionysio sum admiratus. Cf. Miror, Stupor. ADMISCĔO, es, cui, mixtum _vel_ mistum, ere, a. _Mêler_. SYN. Misceo, immisceo, confundo. USUS: Cave, ne vulgi erroribus te admisceas. Nolo, me illis admisceas, _je vous en prie_, _ne me mêlez pas parmi ces gens_. Cf. Misceo. ADMISSĀRĬUS, ii, m. _Étalon_. SYN. Equus, qui ad sobolem servatur. ADMISSUM, i, n. _Mauvaise action_, _crime_. * SYN. Delictum, crimen, peccatum. USUS: Admissum hoc graviter puniri solet. Cf. Crimen, Peccatum. ADMISSUS, a, um, part. v. admitto. _Commis_. SYN. Commissus, _item_: incitatus. USUS: 1. Pudet me admissi, dedecoris, _j’ai honte du déshonneur dont je me suis couvert_. 2. Equo admisso in mediam aciem irruit, _ayant lancé son cheval à toute bride_, _il se précipita au milieu de la mêlée_. ADMISTĬO, ōnis, f. _Mélange_. SYN. Concretio. USUS: Animus omni admistione corporis liberatus, purus et integer, _l’âme débarrassée de tout contact avec le corps_, _est pure et sans tache_. ADMISTUS, a, um, part. v. admisceo. _Mêlé_. SYN. Commixtus, concretus. USUS: Aquæ admistus calor. Aer multo calore admistus. Nihil animis admistum, nihil concretum est. ADMITTO, is, mīsi, missum, ere, a. _Recevoir_. SYN. Recipio, excipio, suscipio, adhibeo, intromitto. )( Prohibeo, arceo, repello. PHRAS. 1. Quoslibet ad me admisi, _j’ai reçu chez moi n’importe qui_. Neminem a congressu meo absterrui; exclusi neminem; audivi omnes. Nullum onus officii cuiquam reliquum feci. Admissionum mearum facilitatem omnes deprædicant. Cf. Accessus, Aditus facilis. Si tempus admiserit, _si le temps le permet_. Si ætatis tempus; si rationes vestræ eam facultatem præbebunt; si commodum ita feret vestrum; si ita tulerit fortuna. USUS: 1. Aliquem in domum, ad _vel_ in consilium, ad colloquium, ad causam dicendam, ad Principem admittere, _admettre_, _recevoir_. Pecco, committo, _commettre_ (_une mauvaise action_, _un crime_). Integer adeo, ut nullam unquam noxiam, flagitium, fraudem, maleficium, culpam, facinus, dedecus in se admitteret. 3. Concito, _lancer à toute bride_. Equum in hostem admisit. ADMŎDUM, _Beaucoup_. SYN. Valde, _item_: fere. USUS: 1. Me tuæ litteræ admodum delectant, _fort_, _beaucoup_. 2. Fere, _presque_. Viginti admodum annos natus. Nullus admodum. Admodum nihil litterarum callet. 3. In responsione affirmat Advenit? _Resp._ Admodum, _oui_, _certainement_. 4. Cum adverbiis jungitur. Nuper admodum, _tout dernièrement_. Raro admodum, _très-rarement_. Cf. Valde. ADMŌLĬOR, iris, ītus sum, iri, d. _Élever auprès_. * SYN. Admoveo. USUS: Rupes præaltas velut de industria natura admolita est. ADMONĔO, es, ui, ĭtum, ere, a. _Avertir à l’avance_. SYN. Commoneo, commonefacio, ad memoriam rei aliquem excito. ADV. Amice, amicissime, breviter, præclare, obscure, recte, vulgo. USUS: Præclare, amice, ea de re me admonuisti. Locus ipse, ipsum nomen me admonet, ut etc. Cf. Hortor, Moneo. ADMŎNĬTĬO, ōnis, f. _Avertissement_, _exhortation_. SYN. Monitum, præceptum, hortatio. EPITH. Accurata, familiaris, major, mediocris, similis. USUS: Nec precibus, nec admonitioni locum relinquit, _il ne s’inquiète ni de mes prières_, _ni de mes exhortations_. Cf. Præceptum, Hortor, Incitamentum. ADMŌNĬTOR, ōris, m. Qui excite, qui _exhorte_. SYN. Hortator, impulsor. EPITH. Nimius, verecundus. USUS: Admonitore non eges. Verecundus admonitor. ADMŎNĬTŬS, ūs, m. (_empl. à l’abl._) _Conseil_, _exhortation_. SYN. Admonitio, monitum. EPITH. Similis. USUS: Amici hominis admonitu valde movemur. ADMORDĔO, es, mordi, morsum, ere, a. _Mordre_. SYN. Mordeo, abrodo. USUS: Habet argentum: hunc mihi admordere lubet. ADMŌTĬO, ōnis, f. _Action d’appliquer_. SYN. Applicatio. USUS: Admotione digitorum nervi sonum explorare, _essayer avec le secours des doigts la corde d’un instrument de musique_. ADMŎVĔO, es, mōvi, mōtum, mŏvere, a. _Approcher_, _appliquer_. SYN. Appono, applico, adhibeo, porrigo, extendo. )( Amoveo. ADV. Propius se. USUS: 1. Applicare se, et propius admovere. Aurem admovere, et subauscultare, _prêter l’oreille_. Ignes alicui, cruciatus, aspidem ad corpus admovere, _appliquer le feu etc._ 2. TRANSL. Alicui stimulos, terrorem, preces, blanditias, vim admovere, _aiguillonner_, _employer la menace_, _la force_, _etc._ Vultum, oculos ad rem admovere, _regarder attentivement_. Cf. Adhibeo, Applico. ADMURMŬRĀTĬO, ōnis, f. _Murmure d’approbation_. SYN. Approbatio, plausus, acclamatio, applausus murmure factus. EPITH. Divina, grata, multa et secunda. USUS: Grata, secunda concionis, senatus; aut adversa admurmuratio facta est. Cf. Plausus, Applaudo. ADMURMŬRO, as, avi, atum, are, n. _Murmurer en signe d’approbation_. SYN. Admurmurationem facio. ADV. Valde. USUS: Senatus aut concionis faventis. Admurmurarunt universi. Cf. Plaudo, Assentior. ADMŬTĬLO, as, avi, atum, are, a. _Tondre_, _écorcher_, _dépouiller_. SYN. Mutilo. USUS: Me usque ad cutem admutilasti. ADNECTO, is, nexui, nexum, ere, a. _Attacher à_. SYN. Alligo, connecto. USUS: Naves littori adnectunt nautæ. ADNĪTOR, eris, nisus sum, niti, d. _S’efforcer_, _travailler à_, _tâcher_. SYN. Nitor, molior, conor, adlaboro, applico. USUS: Vehementer Cæsar de triumpho adnisus est. Natura semper ad aliquid tanquam adminiculum adnititur. Cf. Conor, Nitor, Laboro. ADNŬMĒRO _vel_ ANNUMERO, as, avi, atum, are, a. _Compter_, _mettre au nombre_. SYN. Numero, connumero, ad numerum addo. PHRAS. Tiro libertis Tullii adnumeratus est, _Tiron est compté parmi les affranchis de Cicéron_. In numerum libertorum adscriptus, relatus, cooptatus, adscitus, receptus fuit, in numero, _vel_ de numero libertorum fuit; in numerum libertorum venit, pervenit; in numero libertorum habitus, positus, collocatus est. USUS: Age, ut cum candidatis adnumerere. ĂDŎLESCENS, entis, m. _Jeune homme_. SYN. Juvenis, ephebus, pubes. EPITH. Abstinens, acutus, bonus, bonus et eruditus, bonus et disertus, bonus et prudens, dignus illo loco ac nomine, bonus et strenuus, castus ac diligens, clarissimus atque fortissimus, omnium præstantissimus, princeps civitatis, comicus, cupidus laudis, deditus mirifice alicui, deformis, delicatus, disertissimus, divinus, incolumis, fortunatus, gratissimus, gravis et doctus, honestus in primis, ornatus in primis, honestissimus, humanissimus atque optimus, imperitus, bonus, non tam insulsus, quam non verecundus, non acriter intelligens, lectissimus, modestissimus, optimus, mihique carissimus, prætorius, pecuniosus, perditus ac dissolutus, potens, potentissimus, præditus summa spe et animi et ingenii, primarius, probus, propinquus, prudens, prudentissimus, ætate multo robustior duce, sanctissimus, studiosissimus, maxime familiaris, non solum indoctus, sed etiam rusticus; ingeniosissimus, et prope æqualis, locuples, loquax, miser, pernecessarius, et amicitia alicujus dignissimus, plenus ingenio, segnior. ADV. Admodum, multum. PHRAS. 1. Adolescens nobilis, _jeune homme de race noble_. Nobili loco natus; nobilissimus; princeps juventutis; florentissimus urbis; ornatissimus; familia ortus amplissima. Cf. Nobilis. 2. Adolescens ingeniosus et eruditus, _jeune homme spirituel et instruit_. Acutus, et disertus; plenus ingenio, rectissimis studiis, atque optimis artibus præditus; summa spe et animi et ingenii, nec indoctus. Cf. Doctus. 3. Adolescens optimis moribus, _jeune homme bien élevé_. Honestus imprimis, humanissimus atque optimus; castissimus ac modestissimus dignusque illo loco et nomine; ordinatus omnibus rebus, et verecundus. Cf. Mos. 4. Adumodum adolescens erat, _il était encore bien jeune_. Erat in flore ætatis primo; vixdum e pueris excesserat, _vel_ ex ephebis; prætextus etiamdum erat; prope puberem ætatem erat; primo ætatis flore pubescebat; annos adolescentiæ vix attigerat; ætas a puerili studio vixdum exierat; pueritiæ annos vix egressus erat; utebatur etiamdum ætatis initio; integri sanguinis adolescens; adulta ætate puer, sed adhuc imberbis erat. USUS: Bona indole, summæ spei: aut perditus, dissolutus adolescens. Cf. Juvenis. ĂDŎLESCENTĬA, æ, f. _Jeunesse_, _adolescence_. SYN. Iniens ætas a 14. ad 25. _vel_ 30. annum. EPITH. Impura, liberior, libidinosa, et intemperans, magna, modestissima, plena spei, prima, proclivior ad libidinem, proterva, tota, turpis. PHRAS. Ab adolescentia, _depuis la jeunesse_. Ab ineunte, a prima, a teneriore ætate; a puero _vel_ pueris; a pueritia; ab initio ætatis; a primis temporibus ætatis; a teneris. USUS: Libidinosa, intemperans adolescentia effœtum corpus tradit senectuti. Cf. Juventus, Puer. ĂDŎLESCO, is, olēvi, ultum, ere, n. _Croître_, _grandir en âge_. SYN. Augeor ætate, cresco. ADV. Sensim. USUS: Uti ratio, ita cupiditas cum ætate adolescit. Cf. Cresco. ĂDOPTĬO, ōnis, f. _Adoption_. EPITH. Innumerabilis. USUS: Adoptionem hæreditas nominis, pecuniæ, sacrorum sequitur. In adoptionem in alienam familiam dari; assumi in nomen familiæ alienæ. ĂDOPTĪVUS, a, um, _Adoptif_, _qui concerne l’adoption_. USUS: Sacra adoptiva, _sacrifices qui se font dans la famille d’adoption_. ĂDOPTO, as, avi, atum, are, a. _Adopter_ (_légalement_). SYN. Filium adscisco, deligo, instituo. ADV. Obscure. USUS: 1. Scipio Æmilium sibi legibus adoptavit. 2. Deligo, _choisir_. Adoptare aliquem defensorem juris sui, ultorem injuriarum, _faire choix d’un défenseur_. Cf. Adscisco. ĂDŌRĔA, æ, f. _au fig. Récompense de la bravoure_; _gloire militaire_, _victoire_. * SYN. Laus, gloria. ĂDŎRĬOR, orĕris, ortus sum, oriri, d. _Attaquer_. SYN. Aggredior, invado, irruo, involo. ADV. Tumultuosissime. PHRAS. Hominem repente adortus est, _il attaqua subitement cet homme_. Impetum fecit in hominem; manus admolitus est; infesto spiculo petiit; ferro appetiit; incurrit, involavit cæco in hominem impetu; primum impetum effudit in hominem: arma in obvium vertit. Cf. Aggredior, Invado. USUS: Aliquem jurgio, gladiis, fustibus, a tergo adoriri. ĂDORNO, as, avi, atum, are, a. _Préparer_, _équiper_. SYN. Orno, instruo, paro, apparo, comparo. ADV. 1. Pompeius Italia duo maria maximis classibus adornavit. Bellum, classem, nuptias, petitionem consulatus, testium copiam adornare, _apprêts de mariage_, _préparation des élections_, _équipement d’un vaisseau_. 2. Honore afficio, _orner_, _parer_. Omnes in hoc adolescente adornando conspirant. Cf. Paro, Comparo. ĂDŌRO, as, avi, atum, are, a. _Adorer_. * SYN. DEUM religione propitio. PHRAS. Adorare DEUM, _adorer DIEU_. Auguste, sancteque venerari DEUM; divinum Numen castissime colere; venerabundum aris assistere, et adorantium more procumbere. Genua ponere, ac venerari DEUM; religiosum DEO cultum adhibere, tribuere, impendere; pio cultu, religiosa adoratione prosequi DEUM. _Item_: Indi adhuc plures deos adorant, _les Indiens adorent encore plusieurs dieux_. Cultum uni debitum DEO, simulacris, lapidibus, diisque vanissimis tribuunt, exhibent, impendunt; deorum inani superstitione tenentur; fictis numinibus divinos honores tribuunt, impertiuntur; ridicula falsorum numinum simulacra sacrilego cultu venerantur, prosequuntur. USUS: Cæsar hostia pacem Deum adoravit. Cf. Oro, Veneror. ADPRŌMITTO, is, mīsi, missum, ere, a. _Se faire caution_. SYN. Promitto. Cf. Promitto. ADRĒPO, is, repsi, ere, n. _Ramper vers_, _se glisser vers_. USUS: TRANSL. Insinuare se in gratiam, _s’insinuer_. In amicitiam alicujus; in spem hæreditatis; animo alicujus adrepere. ADSCISCO, is, īvi, ītum, ere, a. _Adopter_, _admettre_. 1. Romanas leges sibi adscivere Latini, _les Latins adoptèrent les lois de Rome_. 2. Adscribo, adjungo, adjicio, annumero, seligo, _s’adjoindre_, _s’associer_. Boni bonos sibi adsciscunt. Adsciscere sibi socios. Civem adsciscere. In civitatem adscisci, _être admis comme citoyen_. 3. Comparo. Romani a Græcis leges, ritus, consuetudines, sacra adscivere. Cura ut laudem tibi, adsciscas. 4. Arrogo, tribuo, sumo. Non mihi tantam sapientiam adscisco, _s’arroger_, _s’attribuer_. Cf. Adopto, Jungo, Adjungo. ADSCĪTUS, a, um, part. v. adscisco. _Venu au dehors_, _étranger_. ADV. Publice. USUS: Adscitus, non nativus color est. ADSCRĪBO, is, scripsi, scriptum, ere, a. _Attribuer_. SYN. Appono, adjungo, addo, adscisco, assigno. PHRAS. 1. Victoria tibi adscribenda est, _il faut vous attribuer la victoire_. Rei bene gestæ decus tuo consilio est assignandum; hæc victoria tui triumphi titulis accedat, oportet. Victoriæ decus omne ad te delegandum est; tuæ tribuendum virtuti. 2. Noli tibi adscribere hanc laudem, _ne vous attribues pas cet honneur_. Noli rei bene gestæ tibi meritum uni inscribere; facti laudem tibi arrogare, asserere, vindicare; noli existimare, tuam esse in his rebus unius gratiam; noli alienam laudem pro tua tibi vindicare; noli te offerre in societatem alienæ gloriæ; noli quærere, ut præclaræ rei laus ac commendatio ad te perveniat. Quid tibi alieni facti gloriam adsciscis, sumis? 3. Famulo adscripsit culpam, _il imputa cette faute à son esclave_. Ad famulum delegavit culpam; in famuli ignaviam eam culpam contulit, retulit, conjecit; ejus rei culpam ignavia famuli sustinet; culpam rei famulo tribuit, assignavit; ex ignavia famuli factum autumat; ignaviæ famuli vult eam esse culpam; culpam suam in famuli ignaviam trajicit ac deonerat. USUS: 1. Utinam ego tertius vobis amicus, _vel_ in amicitiam vestram adscriberer! _Être inscrit._ 2. Assigno, acceptum fero, _attribuer_. Hanc cladem suæ socordiæ, hunc eventum fatis adscribant. 3. In civitatem, _vel_ civitati adscribi, _avoir le droit de cité_. Meam tuæ adscribo sententiam, _je suis du même avis que vous_. 4. Aliquid ad epistolam adjicio, _ajouter à une lettre_. Doleo me hoc litteris non adscripsisse. ADSCRIPTĬTĬUS, a, um, _Inscrit_, _ajouté_. SYN. Adscriptus. USUS: Novi et adscriptitii cives, _citoyens nouveaux_, _de fraîche date_. ADSCRIPTOR, ōris, m. _Le fauteur, qui contresigne_, _le partisan_. SYN. Subscriptor. USUS: Fuit is non modo defensor, sed adscriptor dignitatis meæ. Auctor et adscriptor honoris mei. ADSTĬPŬLĀTOR, ōris, m. _Garant_, _répondant_, _caution_. SYN. Confirmator, defensor. USUS: In tua causa, patrono me, et adstipulatore uteris. ADSTĬPŬLOR, aris, atus sum, ari, a. _Approuver, être du même avis_. SYN. Assentior. Cf. Faveo, Assentior, Adjungo. ADSUM, adĕs, adfui, adesse, n. _Être présent_. SYN. Præsens sum, præsto sum, intersum, coram adsum, copiam mei facio. ADV. Frequenter in causa, multum, opportune, paulo ante, præsto, propius, publice, tardius. USUS: 1. Pugnis omnibus adfui, _je fis usage de mes deux poings_. Ad portam adest. Tempore ad judicium affuit, _il vint à temps au tribunal_. 2. Faveo. Difficillimis licet rebus semper adero, _prêter assistance_, _défendre_, _favoriser_. 3. Animo præsenti tribuitur. Adeste animis, mittite timorem, _n’ayez pas peur_. Cf. Præsens, Coram. ĂDŪLĀTĬO, ōnis, f. _Caresse_, _flatterie_. SYN. Assentatio, blanditiæ. EPITH. Amans dominorum. USUS: Proprie adulantium heris canum est. In amicitiis nulla major pestis est adulatione. Semper magnæ fortunæ comes est adulatio. Cf. Assentatio. ĂDŪLĀTOR, ōris, m. _Flatteur_. SYN. Assentator, palpator, divitum arrosor, et quod sequitur, irrisor, simulator, homo levis, et fallax, ad voluntatem loquens omnia, nihil ad veritatem. Qui ad alterius non modo sensum et voluntatem, sed etiam vultum atque nutum convertitur. USUS: Nolo esse laudator, ne videar adulator. Cf. Astutus. ĂDŪLOR, aris, atus sum, ari, d. _Flatter_. Cum Accusat. SYN. Blandior, assentor, auribus do; omnia ad voluntatem, nihil ad veritatem loquor, palpo. ADV. Aperte. PHRAS. Adularis, ut gratiam a me ineas, _tu me flattes pour obtenir mes bonnes grâces_. Das hoc auribus meis, ut gratiam meam aucuperis. Auribus inservis. Blanda assentatione uteris. Assentationis artificio gratiam quæris. Blande loqueris, ut me tibi adjungas, ut in meam te amicitiam insinues. Lenocinaris. Blanditiis in aures meas influere laboras. Absurdam in adulationem progrederis. Palpo me percutis. Subparasitandi artem tenes. Ad gratiam loqueris. Laudibus me conciliare, expugnare; in tuas partes, commoda, amicitiam pertrahere studes. In adulationem scite te componis; spem et animos solita vanitate inflare nosti. Palpum obtrudis. Voluntati servis; aures scalpis, mulces, permulces. Blanditiis fallis, delinis. Assentationibus demulces animum. Assentatoris partes agis egregie; blandimentis benevolentiam non inscite colligis. USUS: Adulari fortunam alterius. Feræ dominum adulantes. Cf. Assentor, Accommodo. ĂDULTER, ĕri, m. _Adultère_. SYN. Mœchus, alienæ conjugis corruptor. EPITH. Sororius, temerarius, obscœnus, nocturnus, turpis. ĂDULTĔRĪNUS, a, um, _Altéré_, _falsifié_, _faux_. SYN. Fucatus, adumbratus, non verus, non genuinus: )( Verus, genuinus. USUS: Nummi, gemmæ, moneta adulterina, _argent_, _pierres précieuses fausses_. Adulterino signo, annulo, testamentum corrumpere. Cf. Falsus, Adumbratus. ĂDULTĔRĬUM, ii, n. _Adultère_. SYN. Stuprum conjugis. EPITH. Nefarium, quotidianum. PHRAS. Adulterium committere, _commettre un adultère_. Admittere adulterium; thorum alicujus contaminare, violare; adulterari, mœchari, fœdus, fidemque matrimonii frangere, derelinquere, deserere, fallere; involare in alienum matrimonium; nefario alterius uxorem polluere; ad eam oculos impudicos, libidinis oculum adjicere; jura legitimi thori fallere, pudicitiæ uxoris vitium addere; impetere impudicitia alienam conjugem; ejus corpus stupro complere; consuescere cubilibus alienis; alienum cubile inire; capere usuram corporis. USUS: Adulterium committere, facere, inire. In adulterio deprehendi. ĂDULTĔRO, as, atum, are, a. _Déshonorer_, _corrompre par un adultère_. SYN. Corrumpo, stupro, alienum cubile ineo. USUS: 1. Latrocinari, fraudare, adulterare turpe est. 2. Fallaciter imitor aliquid. Judicium pecuniis, testamenti tabulas adulterat, _altérer_, _falsifier_. Cf. Corrumpo. ĂDULTUS, a, um, part. v. adolesco. _Qui a grandi_, _formé_, SYN. Grandior, progressa ætas, magis confirmata, major. PHRAS. Grandis jam et adulta ætate, _il est déjà âgé_. Ætate provectus; matura, corroborata, confirmata ætate; in ea ætate, cui roboris jam multum accessit; qui se jam corroboravit, vir inter viros; cujus ætas in medio virium robore; medio juventæ robore, flore; qui jam virilem togam sumpsit; ætatis nec primæ, nec ultimæ, in viridi ætate; cui primo florens vigore ætas; qui ætatem transcendit primæ juventæ, postremæ necdum attigit; qui juventam ingressus mediæ pollet ætatis nervo. Cf. Adolescens. USUS: Adulta jam Roma; arbor adulta, adulta Reipublicæ pestis. ĂDUMBRĀTĬO, ōnis, f. _Esquisse_, _ébauche_. SYN. Rudior imago, et species. USUS: Alicujus rei, si non perfectio, at conatus tamen, et adumbratio. ĂDUMBRĀTUS, a, um, part. v. adumbro. _Esquissé_, _ébauché_. SYN. Non absolutus. )( Expressus. USUS: 1. Sunt in hoc juvene maximarum non expressa signa, sed adumbrata virtutum. Principio adumbratas quasdam intelligentias concipimus. 2. Fictus, _superficiel_, _apparent_, _faux_. Gloria est solida quædam res, expressa non adumbrata. Homo adumbratus; comitia, opinio virtutis, judicium, lætitia adumbrata, _joie qui n’est qu’apparente_. )( Vera. ĂDUMBRO, as, avi, atum, are, a. _Esquisser_, _représenter par le dessin_. Lineari pictura et umbratili aliquid signo. SYN. Effingo, imitor, describo; rude specimen edo, exhibeo. USUS: Conari Ciceronem et perfectæ eloquentiæ formam adumbrare, _imiter_. Facta alicujus dicendo, specimen et forman adumbrare, _retracer_. ĂDUNCĬTAS, tātis, f. _Courbure_. USUS: Quædam aves aduncitate rostrorum cibum capiunt. ĂDUNCUS, a, um, _Crochu_, _recourbé_. SYN. Curvatus, tortuosus. USUS: Adunci ungues, serrula adunca. ADVĔHO, is, vexi, vectum, ere, a. _Amener_, _apporter_. SYN. Apporto, importo, comporto. )( Aveho. USUS: Vis magna frumenti Romam advecta. Navi, an equo advectus es? ADVĔNA, æ, m. _Étranger_. SYN. Peregrinus. Hospes, alienus, exterus, extraneus, alienigena. )( Civis, domesticus. USUS: In ipsa patria nostra peregrini videmur, et advenæ. Cf. Peregrinus. ADVĔNĬO, is, vēni, ventum, ire, n. _Arriver_. SYN. Accedo, appropinquo, pervenio adeo, appello, contingo. )( Discedo, recedo, abeo. ADV. Præsto. USUS: Malum, quodcunque advenerit, ferendum est. Senectus, cum advenit, multa mala apportat. Cf. Appello, Venio. ADVENTĬTĬUS, a, um, _Qui s’ajoute_, _supplémentaire_. SYN. Fortuitus, insperatus, non quæsitus. )( Innatus, insitus. USUS: 1. Mithridates multis nationum adventitiis copiis juvabatur, _troupes_, _soldats étrangers_. 2. Externus, alienus, non innatus, adveniens, _qui vient du dehors_, _étranger_, _emprunté_. Transmarina et adventitia Græcorum doctrina. Adventitiis adjumentis uti. Bona, pecunia adventitia, et assumpta. ADVENTO, as, avi, atum, are, n. _Approcher de plus en plus_. SYN. Advenio, appropinquo, accedo. )( Procul sum. USUS: De tempore, persona et re dicitur. Adventat jam destinata dies. Legiones adventant. ADVENTOR, ōris, m. _Étranger_. SYN. Externus, non domesticus. USUS: Vide, ne quis adventor auscultet. ADVENTŬS, ūs, m. _Arrivée_. SYN. Accessus. )( Discessus. EPITH. Minus aptus ad res multas, clarus, exspectatissimus, gratus et honestus, gratior, gratissimus, maturus, matutinus, nocturnus, occultus, optatissimus, primus, recens, repentinus, suavis, suavissimus, unus, gravis, improvisus, jucundus, modestus. USUS: Ut adventus tuus optatissimus fuit, ita discessus afflixit. Adventus Domini, _Le temps de l’Avent_. Dies sacri Dominico adventui; hebdomades, quæ anniversariam Christi nascentis memoriam præcurrunt; dies virginei partus exspectationi sacri; tempus, quo exspectati divini partus memoria celebratur. ADVERSĀRĬA, orum, n. pl. _Livret où l’on prend des notes_, _brouillon_. SYN. Præscriptiones, ephemerides, tabulæ, in quas utcumque memoriæ causa projiciuntur omnia, quæ postea in justas fidei tabulas codicesque referuntur. EPITH. Menstrua. USUS: Solertis est, in adversaria omnia minutim referre, _un homme habile rédige tous les jours son journal_. ADVERSĀRĬUS, a, um, _Adversaire_. SYN. Adversus, oppositus, inimicus, hostis. )( Amicus, defensor. ADV. Maxime. USUS: Hic obtrectator laudum mearum, et adversarius semper fuit acerrimus, _il fut toujours l’ennemi de ma gloire_. Semper se adversarium in meam dignitatem intendit. Adversario te, et insectatore laudum mearum utor. Cf. Hostis, Infensus, Inimicus, Adversor. ADVERSOR, aris, atus sum, ari, d. _Être contraire_, _s’opposer_. SYN. Repugno obsisto, contravenio, contra rem alicujus venio, contra pugno, contra facio, adversarius sum, in aliquem eo, resisto; reclamo, obtrecto; adversum me præbeo, oppono, objicio. )( Suffragor. ADV. Infensius, mediocriter, valde, vehementer. PHRAS. Omnibus in rebus mihi adversaris, _vous me nuisez toujours_. Me oppugnas quam potes acerrime et gravissime; nullam adversus me injuriam prætermittis. Tuis contra nos viribus uteris. Quidquid habes virium, in nos confers. Omnia conaris, nihil non agis, moves, tentas, moliris, experiris, machinaris; moves omnes machinas; nihil non tentas ad perniciem nostram. Adversario te utimur nimis acerbo, nimis infenso. Agis contra nos, in nos; pugnas adversus nos nimis infestis odiis. Irruis in nos, quo potes impetu; quam potes, maximo. Vim omnem in nos confers. Facis maximum impetum contra nos. Adversarius es nobis nimis infensus, infestus, vehemens, sævus, imminens in exitium nostrum; nostrum sanguinem nimis avide sitiens; totus incumbens in perniciem nostram. Nimis a nobis discrepas; contra honorem nostrum niteris, undique adversaris, refragaris; adversus nos tendis; contra nostrum, amicorumque studium stas. Perpetuum nobiscum bellum suscipis. Cf. Inimicitia, Inimicus, Pugno. USUS: Quibus ornamentis adversor tuis? Omnibus in disputando adversabere? ADVERSUM et ADVERSUS, _Contre_. adv. SYN. Contra. )( Pro. USUS: 1. Homo adversus Rempublicam, leges, salutem civium armatus. Adversus hostem aciem struere. Adversus clivum tendere. 2. Erga, _envers_. Adhibenda est adversus deos pietas, adversus amicos humanitas, adversus omnes officium. Cf. Contra, Erga. ADVERSUS, a, um, _Contraire_. SYN. Contrarius, incommodus, sinister. )( Prosper, secundus. PHRAS. Viri non est, adversis rebus tam cito frangi, _l’homme ne doit jamais se laisser abattre par l’adversité_. Ad omnem calamitatem animos submittere; rebus turbidis, gravi fortuna, casibus adversis; infortunio quovis nimiopere commoveri; rebus afflictis, tristibus, duris, asperis, perturbatis debilitari, et exanimari; adversus casus, quibus hominum vita subjecta est et exposita, adversus fortunæ vim, impetum, injurias, tela, animo esse tam fracto et infirmo; in rebus trepidis, fractis, gravibus, incommodis, statim animo contrahi, et succumbere dolori. Cf. Infelix, Calamitas, Fortuna mala. USUS: 1. Valetudo adversa, _mauvaise santé_, _maladie_. Adversa Reipublicæ tempora, _temps malheureux_. Bellum, prælium, fortuna, res adversa, _guerre malheureuse_, _malheur_, _adversité_. Homo adversa in vulgus fama, _avoir une mauvaise renommée_. 2. Oppositus, ratione loci. _Qui est à l’opposite, en face._ Antipodes adversis vestigiis. Adversum solem intueri. Adverso flumine navigare. Adversa ire via. In adversam ripam evadere. In anteriore parte corporis. )( Aversus nempe in posteriore. Cicatrices, vulnera adversa _id est_, adverso corpore excepta, _blessure reçue par devant_. ADVERTO, is, verti, versum, ere, a. _Tourner_, _diriger vers_; _être attentif_, _remarquer_. SYN. Aliquo, _vel_ ad aliquid verto, observo, attendo, animadverto. ADV. Obscurissime. PHRAS. Adverto consilium tuum, _je comprends bien ce que vous voulez_. Subolet mihi consilium tuum; intelligo, quo istud pertineat, quid spectes; consilium tuum dudum introspexi; odoratus sum. Sentio sententiam tuam. Advertit me consilii tui ratio; obscurus quidam consilii tui sensus ad me pervenit; animo prospicio, quo res illa spectet. USUS: 1. In hanc plateam te adverte, _tournez-vous vers cette place_. Urbi agmen, navem littori, pedem ripæ, aures monitis, cursum aliquo advertere. 2. TRANSL. Ad res animi. Advertere animum ad dicta, _écouter_, _faire attention_. _Vel_ absolute: De re aliqua diligenter advertere, _faire grande attention à une chose_. 3. Punio, n., _punir_. Advertere in aliquem. Cf. Attendo, Observo, Converto. ADVESPĔRASCIT, impers. _Il se fait tard_, _la nuit approche_. PHRAS. Vespertinum crepusculum adest; nox adventat; lucem tenebræ pellunt; vespera appropinquat; diei nox succedit; dies abit inclinante jam, vergente, prono in occasum sole; cedit jam nocti dies; præceps est in noctem diei tempus; obscura jam lux est; dies in vesperum inclinat. Cœlum vesperascit. Cf. Vesperi. ADVĬGĬLO, as, avi, atum, are, n. _Veiller sur_; _être attentif à_. SYN. Vigilo, pervigilo. USUS: Pro negotii gravitate advigilandum est. Cf. Vigilo. ADVŎCĀTĬO, ōnis, f. _Aide_, _assistance_, _plaidoirie_, _réunion d’avocats_. SYN. Patrocinium, advocati munus. EPITH. Copiosa. USUS: Homo in re militari, quam advocationibus cautior. Ea advocatio clamoribus, lapidatione discussa, perturbata, repulsa est. ADVŎCĀTUS, i, m. _Avocat_, _défenseur_. SYN. Qui alteri adest in causa, qui in judicio aut jus suggerit, aut præsens est amico. EPITH. Armatus, perpauci. PHRAS. Advocatum fieri, _se faire avocat_. Agendis causis se dare; industriam in agendis causis exercere; in forum venire, se conferre; vocem in quæstum forensem conferre; actorem fori litigiosi esse; causas in judicio agere; causidicum fieri; ad causas adire; in foro versari; causarum actorem, patronum esse; opera forensi ætatem terere; forum celebrare; forensi in munere, forensibus in causis, in causarum patrociniis versari, ætatem agere; forensibus causis patrocinium præstare; causas orare; forum attingere. USUS: Invocare aliquem advocatum ad defendendam causam suam. Esse alicui advocatum. Alicui advocatum venire. Cf. Patronus. ADVŎCO, as, avi, atum, are, a. _Appeler à soi_, _au secours_. SYN. Accerso, in auxilium voco, convoco. )( Avoco. USUS: In cœtum, ad concilium, ad se ipsum, a voluptate advocare, _réunir en conseil_, _rentrer en soi-même_, _se recueillir_. Advocare sibi, causæ suæ aliquem, _appeler à son aide_, _recourir_. Cf. Voco, Accerso. ADVŎLĀTŬS, ūs, m. _Vol_ (_des oiseaux_). EPITH. Tristis. USUS: Tristi advolatu aduncis lacerat unguibus. ADVŎLO, as, avi, atum, are, n. _Voler_, _accourir vers_. SYN. Convolo, accurro. )( Avoco. ADV. Plane, repente, sublime. USUS: Romam, quam mox advolabo. Cum primum litteras recepero, in villam ad te advolabo. Cf. Accurro. ADVOLVO, is, volvi, vŏlūtum, ere, a. _Rouler vers ou auprès_. USUS: Ad genua Principis advolvi, _se jeter_, _se prosterner aux pieds de qqn_. ADŪRO, is, ussi, ustum, ere, a. _Brûler_. USUS: Barbam, capillum adurere. Cf. Uro. ĂDYTUM, i, n. _Sanctuaire_. SYN. Pars templi secretior, et remotior, penetrale. ÆDĔPOL, _Par Pollux_. Jurandi verbum per ædem Pollucis. ÆDES, is, _Temple_, _maison_. SYN. Domus, domicilium. EPITH. Bona, magnifica, ornatissima, plena atque ornata, sacra, aliena, amœnissima, aurata, male materiata, nobilissima in palatio, opima, pestilens, salubris, profana, regia. USUS: 1. Ædes privatæ, magnificæ, _palais_. In intimis, mediis ædibus. 2. Templum, (numero fere singulari,) _temple_. Ædem consecrare, reparare. Ædium sacrarum et publicarum depopulatio. Cf. Ædificium. ÆDĬCŬLA, æ, f. _Sanctuaire_; _maisonnette_. SYN. Tempellum, parva domus. USUS: Eam aram, ædiculam, et pulvinar dedicavit. ÆDĬFĬCĀTĬO, ōnis, f. _Action de bâtir_, _construction_. SYN. Constructio ædium. EPITH. Immensa et intolerabilis. USUS: Ædificationem adjicere, deponere, _cesser de bâtir_. VULG. ac barbarum est: ædificationi esse, _faire l’édification_, _édifier les autres_, pro quo: PHRAS. Exempli esse optimi, eum esse, a quo exemplum petere, capere, sumere possint cæteri; qui exemplo _vel_ exemplum esse possit cæteris; qui virtutis germanæ exemplum cæteris præbeat, relinquat. Cf. Ædifico. ÆDĬFĬCĀTOR, ōris, m. _Architecte_. SYN. Fabricator. EPITH. Præstans. USUS: Opifex et ædificator mundi DEUS. ÆDĬFĬCĬUM, ii, n. _Édifice_, _bâtiment_. SYN. Structura, ædes, domus. EPITH. Malum, magnificum, privatum, publicum, sacrum et profanum. USUS: Exstruere, _vel_ deturbare in alieno ædificium. Ædificia in Tiberim versa, _maisons tournées du côté du Tibre_. ÆDĬFĬCO, as, avi, atum, are, a. _Bâtir_. SYN. Exstruo, exædifico, construo, condo, constituo, pono, colloco, facio, parietem duco, fabrico, architector, muros tollo, attollo, erigo; ædificium struo, molior. ADV. Bene, belle, privatim, publice, sceleratius, strenue. PHRAS. Ædificatur strenue, _on se hâte de bâtir_. Excitata sunt jam ad aliquam altitudinem ædificia; saxo quadrato probe substructa surgunt, exsurgunt, crescunt, educuntur, attolluntur jam ædificia; etsi nondum ad culmen perductum, ad tectum tamen domus pæne pervenit. USUS: 1. Ædificare porticum, atrium, urbem. 2. Navim, classem ædificare. 3. Sed barbare dicitur: Ædificare alios, _édifier_, _donner de l’édification_. Pro quo ista adhiberi possunt: exempla edere virtutum, relinquere, præbere, in quæ posteritas sera respiciat; exemplo esse aliis ad virtutem; virtutis exempla non vulgaria prodere; exemplo ad virtutem prælucere aliis; exempli præclari facem præferre. ÆDĪLIS, is, m. abl. e _vel_ i. _Édile_. SYN. Curatores urbis, annonæ, ludorumque solemnium. EPITH. Curulis, designatus, religiosus. ÆDĪLĬTĀS, ātis, f. _Édilité_, _charge d’édile_. SYN. Ædilitium munus. EPITH. Curulis, furiosa, magnificentissima, præclara, ornatissima. USUS: Ædilitatem petere, obtinere, ædilitate fungi. ÆDĪLĬTĬUS, a, um, _Qui concerne l’édilité_; _qui esi ou a été édile_. SYN. Spectans ad ædilitatem. _Item_: qui ædilis est, _aut_ fuit. USUS: Homo ædilitius. ÆDĬTŬUS, ui, m. _Gardien d’un temple_. SYN. Æditimus, sacræ ædis custos, qui custodiæ sacræ ædis præest. ÆGER, ra, um, _Malade_. SYN. Ægrotus. )( Valens. ADV. Graviter, mediocriter, maxime. 1. De corpore, _être malade_. Corpore æger; ex vulnere æger. Ægra Respublica, et deposita. Ægra et labans civitas. 2. De animo mœrente, et afflicto, _souffrant_, _triste_, _affligé_. Animi _vel_ animo æger. Amore _vel_ ex amore æger. Cf. Infirmus, Tristis, Valetudo mala. ÆGRĒ, _Péniblement_, _difficilement_, _à regret_. SYN. Difficulter, vix, gravate, moleste. )( Moderate, facile. USUS: Inveterata vitia ægre depelluntur. Ægre te careo. ÆGRĒ FĔRO, fers, tŭli, lātum, ferre, a. _Supporter difficilement_, _avec peine_. PHRAS. Immoderatius, graviter, moleste, perindigne, animo valde iniquo tuli; stomachatus sum; animo periniquo passus sum; pupugit me res ea; sane aspere, durius accepi; subringebar, fremebam, momordit me haud modice; discruciabar. Non leviter commotus, indignatus; ægre, iniquo animo passus sum. Dolori mihi fuit, et ægritudini; torquebat me misere, et cruciabat; stomachi inde ac molestiæ non parum erat; acerbius mihi visum est; angebar, confundebarque animo; gravia hæc erant auribus meis; invisa mihi erat rei memoria; offendit ea me res vehementer; magno me dolore affecit; omnia facilius, quam illud perpeti poteram; æquo haud ferebam animo; animo æquo intueri haud poteram; gravissime id dolebam; dolebat id mihi; magnus inde dolor incessit animo; urebat me, et lacerabat, quod etc. etc. Cf. Invitus, Moleste, Repugno. ÆGRESCO, is, ere, n. _S’aigrir_, _s’irriter_. SYN. Ægrior fio. ÆGRĬMŌNĬA, æ, f. _Chagrin_, _douleur_, _peine d’esprit_. SYN. Ægritudo animi, dolor, mœror, sollicitudo, cura. EPITH. Nova. USUS: Ferrem graviter, si novæ ægrimoniæ locus esset. Cf. Ægritudo. ÆGRĬTŪDO, ĭnis, f. _Douleur_, _maladie_, _chagrin_. SYN. Ægrimonia, molestia, angor, animi contractio, animi perturbatio. )( Hilaritas. EPITH. Acrior, amplificata, crucians, detestabilis, flebilis, inanis, laboriosa, levior, mœrens, maxima, misera, naturalis; nova sed ea modica, premens, simillima ægris coporibus, permanens, tetra, universa, acerba, anxia atque acerba, gravior, gravissima, incredibilis. USUS: 1. Ægritudinem accipere, _concevoir du chagrin_, _de l’inquiétude_. Parvis sæpe rebus movetur, oritur ægritudo. Res non maximæ ægritudinem afferunt, efficiunt; ægritudine afficiunt, premunt, opprimunt, conficiunt, ex rebus minimis in ægritudinem incidimus, ægritudini nos dedimus, ægritudine debilitamur, quatimur, _la douleur nous abat_. 2. Ægritudinem lenire, _soulager la douleur_. Philosophia universam ægritudinem lenit, levat, sedat, extenuat, elevat. Levatio, sedatio, vacuitas ægritudinis consistit in avocatione a cogitanda molestia, et revocatione ad voluptates contemplandas. 3. Ægritudine vacare, _n’avoir jamais de douleur_. Ægritudinem Stoici, ut tetram, et immanem belluam fugiendam dicunt, exuendam, abjiciendam, exturbandam animo. Ægritudo vetustate tollitur, nobis eripitur, eximitur, repellitur. Cf. Dolor. ÆGRŌTĀTĬO, ōnis, f. _Maladie du corps_. SYN. Corporis mala constitutio, functiones corrumpens, morbus. USUS: Velut ægrotatio in corpore, ita ægritudo in animo. Hinc animadverte discrimen morbi, vitii, ægrotationis. Morbum totius corporis corruptionem appellant; vitium, cum corporis partes inter se dissident. Cf. Morbus, Valetudo infirma, Infirmitas. ÆGRŌTO, as, atum, avi, are, n. _Être malade_. SYN. Ægro corpore sum, morbo sum implicatus. )( Valeo. ADV. Graviter, gravius, gravissime, leviter, periculose, vehementer, diuque, viriliter. PHRAS. Gravissime ægrotat, _il est très-malade_. In morbum incidit gravissimum; morbo afficitur difficillimo, dubia spe vitæ, morbo urgetur, qui vitam in discrimen adducat, in quo de vita prorsus agatur, in quo vita in dubium veniat. Affectus est graviter; morbo languet; male se habet; valetudine utitur adversa; decumbit morbo oppressus; morbo laborat gravi; pessime valet; nequaquam illi belle est. In morbo est sane difficili ac periculoso; morbo impeditur, affligitur, conficitur, intabescit. Morbo _vel_ in morbum implicatur; morbum nactus est perquam difficilem; morbo tentatur, torquetur, conflictatur, vexatur gravi et diuturno. In morbum incurrit, cecidit, delapsus est gravem; adversa valetudine prostratus est, impeditus, affectus; valetudo est illi perincommoda; adversa illi valetudo incidit; morbo correptus, circumventus est molestissimo; morbum, adversam valetudinem contraxit; morbo tenetur, constringitur, afflictatur, cruciatur miserrimo; adversa valetudine premitur, morbo occupatur, debilitatur, frangitur; inter ægrotos mœret; lecto tenetur. Cf. Morbus, Valetudo infirma. USUS: 1. Graviter, periculose ægrotare. Ægrotanti melius est factum, _le malade va mieux_. 2. TRANSL. Ad animum. Ægrotant in te artes animi tui, _tes finesses sont usées_. ÆGRŌTUS, a, um, _Malade_. SYN. Æger. USUS: 1. Ægrotus corpore, _malade de corps_. 2. TRANSL. Ægrota Respublica, animus, ægrotus, _esprit malade_. Cf. Infirmus, Ægroto. ÆMŬLĀTĬO, ōnis, f. _Émulation_; _rivalité_, _jalousie_. SYN. Rivalitas, virtutis imitatio, invidia. Unde laudis est, et vitii. EPITH. Vitiosa. USUS: Æmulatio est ægritudo animi, si eo, quod concupierit, alius potiatur, ipse careat. Imitatio virtutis æmulatio dicitur. Cf. Invidia. ÆMŬLĀTOR, ōris, m. _Qui cherche à égaler_, _à imiter_. SYN. Imitator, rivalis, æmulus. USUS: Servilius æmulator Catonis. Cf. Invidus, Imitor. ÆMŬLOR, aris, atus sum, ari, d. _Imiter_; _rivaliser_; _envier_. SYN. Imitor, invideo. USUS: Æmulari alienam virtutem; obtrectare, alicui æmulari. Cf. Invideo. ÆMŬLUS, i, m. _Rival_; _envieux_, _jaloux_. EPITH. Non molestus, multi. USUS: Semper tu mearum laudum, meorum studiorum æmulus fuisti. Cf. Invidus, Imitator. ÆNĔUS, a, um, _D’airain_. SYN. Æreus, aheneus, quod ex ære est. USUS: Signum æneum, equus æneus. ÆNIGMA, ătis, n. _Énigme_. SYN. Quæstio obscurior et perplexa, oratio perpetuis verborum involucris texta. USUS: Obscuritates et ænigmata somniorum. ÆQUĀBĬLIS, e, gen. com. _Égal_, _constant_, _juste_. SYN. Æquus, æqualis, par, similis, qui semper sibi constat. USUS: Æquabilem juris rationem tenere, _être impartial_. Prædæ æquabilis partitio. Motus certus et æquabilis. Temperatum et æquabile genus orationis. Cf. Par, Æquus. ÆQUĀBĬLĬTAS, ātis, f. _Égalité_, _uniformité_. SYN. Constantia, tenor unus, moderatio. )( Levitas. EPITH. Maxime decora, præclara. USUS: Æquabilitas universæ vitæ præclara est, et idem semper vultus eademque frons. In juris æquabilitate adhibenda est facilitas. Lenitas et æquabilitas orationis. Cf. Tenor, constantia. ÆQUĀBĬLĬTER, _Également_. SYN. Cum æquabilitate. USUS: Oratio æquabiliter profluens. Cf. Æqualiter. ÆQUĀLIS, e, gen. com. _Égal_. SYN. Par, similis, æquus. )( Impar, dispar. USUS: 1. Stoici aiunt peccata omnia æqualia. Oratio par et æqualis rebus ipsis. Æqualem verbis vitam agere, _qui convient_, _proportionné à_. 2. Coævus, ejusdem ætatis, _contemporain_, _camarade_, _compagnon_. Est eorumdem temporum æqualis. Livius Ennio æqualis fuit, Lælius Scipioni. Cf. Similis, Par, Convenio. ÆQUĀLĬTAS, ātis, f. _Égalité_. SYN. Æqualium et parium conditio, similitudo. EPITH. Fraterna, legitima, usitata, summa. USUS: Est internos æqualitas propre fraterna. In Republica tuenda est civium æqualitas. Æqualitate judicandi offensio vitatur. Cf. Similitudo. ÆQUĀLĬTER, _Également_. SYN. Æquabiliter, æque, æqua parte, æqua conditione, eodem tenore, constanter, æquo et pari jure, æqua societate, æquato Marte. USUS: Æqualiter in suos, ac alienos ferox. Hæreditas æqualiter distributa. Cf. Similiter, Æque. ÆQUĀTĬO, ōnis, f. _Égalité_. SYN. Adæquatio. USUS: Æquatio juris, bonorum, gratiæ, dignitatis, suffragiorum. ÆQUĒ, _Également_, _justement_. SYN. Tam, pariter, similiter, æqualiter, peræque. USUS: Nemo æque, atque ego, est occupatus, _personne n’est aussi occupé que moi_. Amicus æque utrique fidelis. Hoc ad meum æque, atque ad tuum officium pertinet. Velle et posse mihi in æquo positum est. Æque ac si; juxta, ac si; nihilominus; non minus, quam si frater esset, _comme s’il était son frère_. Cf. Similiter. ÆQUĬLĬBRĬTAS, ātis, f. _Équilibre_, _juste proportion de doutes les parties_. SYN. Æquabilitas, æqualitas. ÆQUĬNOCTĬUM, ii, n. _Équinoxe_. USUS: Æquinoctium navigationem nostram moratur. ÆQUĬPĂRO, as, avi, atum, are, a. et n. _Égaler_, _comparer_, _mettre en parallèle_. SYN. Æquo, comparo, compono. )( Excedo, supero. USUS: PHRAS. Nemo te factis æquiparare potest, _personne ne vous égalera jamais_. Nemo exæquandus, assimilandus est tibi; nemo te virtute assequitur; tecum conferri, contendere nemo potest; nemo est, qui tibi par sit, qui te vincat. Cf. Comparo, Confero. ÆQUĬTAS, ātis, f. _Équité_, _justice_. SYN. Æquum et bonum, justitia, _vel_ propensus in aliquem favor, studium. )( Iniquitas. EPITH. Humana, mira, propria maxime justitiæ, summa. USUS: 1. Summa bonitas, et æquitas causæ. Perspice æquitatem animi mei, _voyez ma modération_. Æquitatem rejicere; servare æquitatem. 2. Candor, probitas, tranquillitas, _égalité d’âme_, _calme_. Homo summa moderatione, summa animi æquitate. Cf. Justitia, Honestum. ÆQUO, as, avi, atum, are, a. _Égaler_. SYN. Exæquo, parem facio gradus tollo, assequor. )( Supero, excedo. USUS: Cum Græcorum gloria Latinorum copia æquata est; cum aliquo æquari; tenuiores cum principibus temperamento aliquo æquantur. Cf. Æquiparo, Confero. ÆQUOR, ŏris, n. _Plaine_. SYN. Terræ _aut_ aquæ planities. USUS: Babylonii in camporum patentium æquoribus habitant. ÆQUUS, a, um, _Juste_. SYN. Habens æquitatem, non iniquus, verus, justus. )( Injustus. PHRAS. 1. Æquum est, _il est juste_. Jus et fas est; rationi consentaneum est; jure receptum et approbatum est; jus merum est; jus bonum, optimum, æquissimum est, quod oras. 2. Æquum non est, _il n’est pas juste_. Haud par est; jus, fas non est; iniquum petis; nefas, flagitium est; non decet; honestum non est; contra æquum, jus et fas est; inique, injuste; perperam agitur; rationi minime consentaneum est; non licet; decorum non est; non convenit. USUS: 1. Æquum me tibi semper præbui; æquus tibi semper fui; æquum me tibi habuisti; æquo me usus es, _j’ai toujours été pour vous le même_. Æquo cum civibus jure vivere. Æqua postulatio. 2. Planus, _uni_, _plat_. Locus æquus. Æquum et bonum impetrare; ex æquo et bono statuere; æqui, bonique facere, _supporter une chose_, _la bien prendre_. Cf. Justus, Honestus, Dignus, Decet. ĀER, aĕris, m. acc. aerem _vel_ æra, _Air_. SYN. Cœlum, anima, spiritus, æther. EPITH. Adversus, crassus, cretus, crassissimus, finitimus, fusus et extenuatus, natura maxime frigidus, et minime expers caloris, calore admistus. Immensus et infinitus, purus ac tenuis, proximus terræ, calidus, superior, temperatus, nihil proni habens, effluens huc illuc. PHRAS. 1. Aer salubria, _climat salutaire_. Cœlum tenue purumque. Cœli temperies salubris. Cœli temperies refovendis membris idonea. Cœlum temperatum, sincerum, mite, clemens, salubre. Grata, blanda, mitis, placida, mollissima auræ temperies. Cœli clementia, salubritas. Cœli mira temperies verno tempori maxime similis, sed quæ omnes anni partes pari salubritate percurrit. 2. Aer gravis, _air lourd_, _malsain_. Crassus nobis aer offunditur, circumfunditur. Pingue et concretum cœlum. Palustre cœlum caput gravat. Vix sustineo gravitatem cœli. Aer piger. Cœlum caliginosum, nebulosum. USUS: Aer alitur expirationibus terræ. Oritur ex respiratione aquarum. Terræ proximus crassus est, concretus in nubes cogitur. Aerem spiritu ducimus. Cf. Cœlum. ÆRĀRĬUM, ii, n. _Trésor public_. SYN. Pecunia publica; locus, ubi ea asservatur. EPITH. Inops atque exhaustum, sanctius, vetus ac refertum. USUS: Rationes conferre ad ærarium. Ærarii depeculator, hirudo. Pecuniam in ærarium sanctius referre. Ærarium exhaurire. ÆRĀRĬUS, a, um, _Relatif à l’argent_. USUS: Rationes ærariæ me sollicitum habent, _je suis dans l’inquiétude à cause de la différence des monnaies quant au titre_, _à la valeur_. ÆRĀRĬUS, ii, m. _Simple contribuable_, _citoyen privé de suffrage et du droit de servir au dehors_. Qui præter æra pro capite tributi nomine pendenda, cæteris civium juribus ignominiæ causa multabatur. USUS: Ærarium aliquem facere; in _vel_ inter ærarios referre. Ex ærariis solvere. ÆRĀTUS, a, um, _Couvert_, _orné d’airain_. SYN. Ære tectum. USUS: 1. Lecti ærati, candelabra ærata. 2. Obstrictus alieno ære, _criblé de dettes_. Tribuni non tam ærati quam ærarii, _tribuns moins riches en argent que préposés à l’argent_. ĀĔRĬUS, a, um, _Aérien_, _de l’air_. SYN. Spirabilis, flabilis, animalis. USUS: Aerii volatus avium. ÆRŪGO, ĭnis, f. _Rouille de cuivre_, _vert-de-gris_. SYN. Quasi quædam scabies æs corrumpens. USUS: Æs Corinthium in æruginem incidit: ærugine consumptum, exesum, corruptum est. ÆRUMNA, æ, f. _Malheur_, _travail_. SYN. Calamitas, labor, ægritudo laboriosa. EPITH. Æterna, maxima. USUS: Graves, perpetuas ærumnas perpeti, superare. Ærumnis premi. Cf. Angustia, Miseria. ÆRUMNŌSUS, a, um, _Malheureux_. SYN. Miser, calamitosus. USUS: Qui se ægritudini dedere, miseri sunt, afflicti, ærumnosi. Cf. Miser, Calamitosus. ÆS, æris, n. _Airain_; _monnaie_, _argent_. EPITH. Alienum, circumforaneum. USUS: 1. Æs temperare; statuam ex ære facere. Leges, pacta in æs incidere. In ære varias figuras cælare. Æs signare, _graver sur l’airain_. 2. Æs alienum, _argent emprunté_, _dette_. USUS: 1. Debita contrahere, _faire des dettes_. Æs alienum cogere, conflare, facere, ære alieno se obligare; nomina facere. 2. Debitis laborare, _être accablé de dettes_. Æs alienum habere; in æs alienum incidere; ære alieno laborare, premi, opprimi, obrui, obstringi; esse in ære alieno; in nominibus; æs alienum crescit. 3. Debita expungere, _payer ses dettes_. Ære alieno liberari, levari, exire; æs alienum dissolvere, relinquere, exonerare; nomina expedire, explicare, solvere, expungere. Dicitur etiam: Æs alienum meum, Patris, filii, quod a me. Patre _vel_ filio contractum est, stipendio ignominiæ causa privatus. Cf. Debitum, Pecunia. ÆSTAS, ātis, f. _Été_. SYN. Anni pars ferventior, tempus æstivum, calores æstivi. EPITH. Iniens, integra, media, proxima, summa, tota. USUS: Æstas iniens, prope affecta, exacta. Ætas præfervida, nimiis calcribus et inusitatis torrida, sævissime candens. ÆSTĬMĀBĬLIS, e, gen. com. _Appréciable_. )( Inæstimabilis. USUS: Æstimabile est, quod pondus aliquod habeat. Dignum æstimatione. ÆSTĬMĀTĬO, ōnis, f. _Estimation_, _appréciation_. SYN. Pretii judicium. EPITH. Æqua, æquior, communis, grata, mediocris, optima, non modo non incommoda, sed etiam grata, propria, remissior quam tolerabilis. USUS: 1. Facere æstimationem prædiorum, census, possessionum, _faire une estimation_. Cæsar æstimatione facta pecuniam pro præda solvit. 2. Æstimationem dare, accipitur pro re ab arbitris æstimata. Accipiendæ sunt tibi æstimationes Cæsaris voluntate. Litis æstimatio tibi persolvenda est 3. Æstimationem permittere alteri; calculum de se permittere, porrigere; censendi potestatem facere. ÆSTĬMĀTOR, ōris, m. _Celui qui estime_, _appréciateur_, _juge_. VULG. Taxator. SYN. Judex, arbiter. EPITH. Acerrimus, æquus, æquissimus, injustus, callidus. USUS: Acerrimus rerum æstimator. Frumenti æstimator callidus et iniquus fuisti. Cf. Arbiter. ÆSTĬMO, as, avi, atum, are, a. _Estimer_. SYN. Æstimationem habeo, magni facio. ADV. Carius, care, large, liberaliter, necessario, severe, tenuissime, valde, illiberaliter. PHRAS. 1. Valde te æstimo, _je vous ai en grande estime_. Quem apud me locum teneas; quo apud me loco sis, nosti. Quanta sit mea in te observantia; quantum tibi tribuam, deferam; quæ mea sit de te opinio; quæ in te voluntas, quod studium, quem apud me locum obtineas, quo numero sis; quantum te demirer, et efferam, non ignoras. E virtute tua te pondero, pendo. De te pro merito tuo existimo. In parentis, fratris, amici numero te puto, repono, duco, colloco. Gradum, caritatemque filii apud me habes. Inter clarissimos viros merito tuo te numero, annumero. Alter mihi Cicero etc. es. Magni te merito tuo dependo. Multum dignitatis tibi tribuo. In magno, summo pretio te habeo. Præclara de te existimo, sentio. Magnæ indolis speciem, veramque ex moribus tuis capio. Pluris facio neminem. Magnam tui rationem duco, habeo. Tecum paucos comparo, vel neminem. Summum tibi honorem habeo. Si quos in aliquo pono, existimo, habeo numero, principe tu loco es; inter eos es, qui principem apud me locum obtinent. 2. Curandum tibi, ut ab omnibus æstimeris, _vous devez avoir soin de vous faire estimer de tout le monde_. Ut eximium gratiæ locum apud omnes obtineas; ut apud omnes in ingenti sis gloria; in summa laude sis; magno in honore sis, ut egregium de te omnium sit judicium, opinio, existimatio; ut res tuæ fiant maximi; ut in te laus virtutis sit maxima; ut auctoritas apud omnes magna habeatur; ut gravissime de te judicetur; ut auctoritate valeas plurimum; ut auctoritas tua magni sit apud omnes ponderis, ac momenti; ut singularis tua sit apud omnes auctoritas; ut auctoritatis habeas plurimum; ut virtutis tuæ apud omnes opinio sit singularis, habeatur, capiatur. 3. Virtus ab omnibus gentibus æstimatur, _toutes les nations estiment la vertu_. Summus honos habetur virtuti; virtuti plurimum defertur. Virtuti ubique honos est, persolvitur. Virtutis nomen apud omnes gentes magnum inprimis, et honestum est; virtus in pretio, in honore est; virtus inter ea est, quæ prima dicuntur. Cf. Judico, Pretium. USUS: 1. De re venali, et bonis. Æstimandis possessionibus præfectus. Frumentum, litem æstimare, _fixer le prix du blé_, _le taux de l’amende_. 2. Judico, existimo, magni _vel_ parvi facio, _estimer_, _faire cas de_. Ex veritate, non opinione res æstimandæ sunt. De aliis æstimare difficile est. Statua hæc non e materia, sed ex artificio æstimanda est. ÆSTĪVA, ōrum, n. pl. _Quartiers d’été_. SYN. Locus, in quo æstatis ardorem devitantes bestiæ, et milites se continent. )( Hiberna. USUS: Æstiva attingere. In æstivis esse. Mediis caloribus militem in æstiva educere. ÆSTĪVUS, a, um, _D’été_. USUS: Menses, dies æstivi. ÆSTŬO, as, avi, atum, are, n. _Brûler_, _être échauffé_. SYN. Ardeo, ferveo; angor, irascor, tangor, vexor. )( Algeo. USUS: 1. Aer caloribus æstuat, _la température est brûlante_. 2. TRANSL. Ad animi affectiones. Desiderio, dubitatione, ira, cupiditate, invidia æstuat, exæstuat, _brûler_ (_d’amour_, _de jalousie_ _etc._), _être passionné_. Cf. Calor, Caleo. ÆSTŬŌSUS, a, um, _Brûlant_, _chaud_. SYN. Æstu et calore plenus. USUS: Æstuosa et pulverulenta via. ÆSTŬS, ūs, m. _Agitation_. SYN. Fervor, agitatio fluctuum. EPITH. Magnus, marinus, maritimus. USUS: 1. Æstus marini a luna commoventur, _c’est la lune qui produit la marée_. Æstu, febrique jactatur. 2. TRANSL. Vis et vehementia, _force_, _violence_, _passion_. Consuetudinis æstus multos absorbet. Æstus quidam gloriæ, æstus ingenii multos abripit, transversum agit. Æstu abstractus. Cf. Calor, Fervidus. ÆTAS, ātis, f. _Age_. Accipitur: _alias_ pro seculo; _alias_ pro anno; _alias_ universim pro tempore; _alias_ pro tota vita hominis; _alias_ pro vitæ humanæ partibus, infantia, pueritia, adolescentia, virilitate, senectute; _quarum quælibet trifariam dividitur_, ut alia sit viridis; alia adulta; alia præceps. 1. Ætas prima, _enfance_. Iniens, puerilis, infirma, tenerior; ætatis initium; ætatis prima tempora; ætatis primæ infirmitas, imbecillitas; ætas viridis, flexibilis, mollior. Cf. Pueritia. 2. Ætas media, _âge mûr_. Progrediens, confirmata, constans, adulta, integra, integerrima, matura; ætatis progressus, cursus; maturitas corroborata; ætas bona, optima, florens. 3. Ætas devexa, _vieillesse_. Ingravescens, affecta; confecta, decrepita, decursa, exacta, demensa, grandior, præcipitata, valde provecta, deflectens; ætatis præcipitis flexus, et ingravescentis. Cf. Senectus. PHRAS. 1. Ætate nostra, _de nos jours_. Nostra ac patrum memoria; ad nostram memoriam; ad hanc ætatem; ante memoriam meam; majorum nostrorum ætate ac tempestate. 2. Ætatem honestissime transigere, _mener une vie très-honnête_. Optimis in studiis ætatem agere, degere, terere, conterere, consumere, exigere. USUS: Ætate progredi, procedere, provehi, vieillir, _avancer en âge_. Ætate præcurrere, anteire, præstare, antecellere alios, _surpasser en âge_. Homo id ætatis, _homme de cet âge_. Cf. Tempus. ÆTĀTŬLA, æ, f. _Âge tendre_, _bas âge_. USUS: Cave primam tuam ætatulam ad libidinem conferas. ÆTERNĬTAS, ātis, f. _Éternité_. SYN. Tempus fine carens, immortalitas, perennitas. EPITH. Immutabilis, incredibilis, naturalis. USUS: Æternitatem nulla temporis circumscriptio. Immutabili æternitate veritas continetur. Mihi populus ea die non unius diei gratulationem, sed æternitatem, immortalitatemque donavit. Nomen tuum, et gesta immortalitati commendanda, consecranda sunt, _éterniser son nom_, _sa mémoire_, _s’immortaliser_. Cf. Immortalitas. ÆTERNO, as, avi, atum, are, a. _Éterniser_, _immortaliser_. * SYN. Æternum, immortale facio. ÆTERNUS, a, um, _Éternel_. SYN. Sempiternus, immortalis, perpetuus, quod tota vitæ æternitate continetur. )( Caducus, mortalis. PHRAS. Æternum nomen, _nom immortel_. Perenne, perpetuum, immortale; æterno tempore, perpetuo, in perpetuum; in omnium ætatum memoria duraturum; nominis fama, quæ finem nescit, terminum non habet; famæ gloria sempiterna; immortalitati commendanda; cum tota æternitate coæquanda; quod nomen vigebit per omnium seculorum memoriam; quod seculis innumerabilibus; quod ipsa æternitate continebitur; quod nulla delebit unquam oblivio; quod posteritas alet, ipsa æternitas intuebitur. USUS: Causæ immutabiles, et æternæ. Æterno DEO æternum simulacrum mundus est. ÆTHER, ĕris, m, _Air subtil des régions supérieures_, _éther_. SYN. Cœlestium orbium, igniumque regio, _item_: Aer subtilior. EPITH. Æternus, ignifer, immensus, immoderatus, non satis aptus, tenuis, ac perlucens et æquabili calore suffusus. USUS: 1. Aerem complectitur æther. In æthere astra volvuntur. Æther fragoribus resonat. 2. Cœlum, _ciel_. Omnia cingens et coercens cœli complexus, qui idem æther vocatur; extrema ora, et determinatio mundi. ÆTHĔRĔUS, _melius tamen_ ÆTHĔRĬUS, a, um, _Éthéré_, _de l’air_, _du ciel_. USUS: Æthereus ignis. ÆVUM, i, n. _Éternité_. SYN. Ætas æternum duratura, sempiterna. EPITH. Æternum, sempiternum. USUS: Beati in cœlo ævo sempiterno fruuntur; æternum ævum agunt. AFFĀBĬLIS, e, gen. com. _D’un abord facile_, _affable_, _poli_. SYN. Comis, placidus, mitis maxime in sermone. USUS: In omni sermone affabilem se præbebat. Cf. Facilis, Comitas, Humanus. AFFĀBĬLĬTAS, ātis, f. _Affabilité_. SYN. Comitas sermonis, facilitas in audiendo; alloquendi, audiendi lenitas. USUS: Difficile dictu est, quantum animos hominum conciliet affabilitas, lenitasque sermonis. Cf. Comitas, Admitto, Facilis, Humanitas. AFFĂBRE, _Artistement_, _habilement_. SYN. Fabre, pulchre, artificiose. USUS: Statua miro artificio affabre facta. AFFĀRĬS, fatus sum, fari, d. _Parler à_. SYN. Alloqui, compellare. USUS: Liceat mihi te versibus affari. Cf. Alloquor. AFFĀTIM, _Amplement_, _abondamment_. SYN. Abunde. USUS: Affatim tibi satisfaciam. Satiaberis affatim. Cf. Satis. AFFECTĬO, ōnis, f. _Disposition du corps ou de l’âme_. SYN. Perturbatio, commotio, incitatio animi, sensus, impetus, animi quidam dolor, studium, cupiditas. EPITH. Constans, conveniensque, non distorta, nec prava, firma corporis, invita, inconstans et a se ipsa dissentiens, laudabilis, interior, malitiosa animi, prima et optima, utilis, manens, recta. USUS: 1. Ut ad primam, optimamque animi affectionem pervenias, perturbatio ratione pellenda est. Ea est animi mei affectio, commodi mei causa neminem ut violem. O te extra omnes humanorum pectorum affectiones positum! quem non lætitia, mœror, ira, gaudium exagitent, jactent, incessant. 2. Status, vis, constitutio, _état_, _manière d’être_, _disposition_. Affectio astrorum varia multas res immutat. In puero refert, qua cœli affectione primum spiritum duxerit. Affectio corporis firma. AFFECTO, as, avi, atum, are, a. _Désirer_, _rechercher ardemment_, _aspirer à_. SYN. Appeto, quasi arcesso, nimis inquiro; ambio. USUS: Lumina quædam orationis non quidem affectanda sunt, sed tamen adhibenda nonnunquam. Iter affectare. Munditiam non exquisitam affectare. AFFECTUS, a, um, part v. afficio. _Qui est dans tel ou tel état de corps ou d’esprit_. SYN. Paratus, comparatus, constitutus _seu_ corpore, _seu_ animo. ADV. Male. PHRAS. Omnes sunt tibi bene affecti, _tout le monde vous aime_. Hoc animo animati sunt singuli, ut tua causa, gratia, omnia velint; ingenium est illis rectum erga te; animum habent erga te optimum ac rectissimum; is habitus amicorum est illis, ut omnia tibi secunda cupiant; ita animati, eo animo, ea mente sunt præditi; ita animo comparati sunt; hunc erga te gerunt animum; is sensus est animorum; ea animi propensio, voluntas, studium, ut cupiant tibi quam optime. USUS: 1. Oculi indicant, ut animo sis affectus, _les yeux sont le miroir de l’âme_. Nunc ita affectus sum, tecum ut vivere non possim. 2. Præditus, cumulatus, _pourvu de_. Honoribus, beneficio, præmiis abs te affectus sum. E litteris tuis magna molestia, lætitia, dolore affectus sum. Summis difficultatibus affectus. 3. Vexatus, afflictus, tractatus, et acceptus male, _affaibli_, _en mauvais état_, _abattu_. Affecta et prostrata respublica. Urbs ab illo prædone misere affecta. 4. Ad finem vergens, _qui touche à sa fin_, _presque terminé_. Affectum est bellum, nondum perfectum. Æstas affecta, carmen, oratio, _guerre qui touche à sa fin_, _ouvrage presque terminé_. 5. Aptus, _apte à_. Animus, oculus conturbatus non est probe affectus ad fungendum munus suum. 6. Ægrotus, _malade_. Cæsarem Neapoli reliqui graviter affectum. AFFECTŬS, ūs, m. _Impression_, _sentiment_. * SYN. Affectio. EPITH. Laudabilis. USUS: Affectus animi sunt: amor, odium, ira, invidia, misericordia, spes, lætitia, timor, molestia. Cf. Perturbatio. AFFĔRO, fers, attŭli, allātum, ferre, a. _Apporter_, _porter vers ou à_. SYN. Apporto, importo, adhibeo, induco, infero, dico, nuntio profero. )( Aufero. ADV. Divinitus, in perpetuum, nec ita multo post, repente, similiter, sero, violenter, ultro. USUS: 1. Ad id munus spiritus magnos, animos, auctoritatem afferas, necesse est. Ad eam facultatem dicendi, industriæ multum afferendum est. 2. Do, exhibeo, præbeo, _causer_. Afferre alicui fastidium, odium, molestiam, satietatem, calamitatem, miseriam, detrimentum, angorem, perniciem, necessitatem, metum, dubitationem, dolorem, egestatem, luctum, errorem animi, et perturbationem; _item_: Id consilium magnam tibi laudem, auctoritatem, dignitatem, voluptatem, solatium affert. 3. Nuntio, _annoncer_. Aliquid novi litteris affertur. Mandata odiosa, incerta afferre. Ex sermone rumor id attulit ad aures nostras. 4. VULG. allegare, _vel_ citare, _alléguer_. Rationem facti, causam afferre. Scriptum, legem, exempla, similitudinem afferre. 5. Infero, _faire violence_. Vitæ alienæ, aut corpori vim afferre. Manus sibi afferre, _se suicider_. Sensibus vim afferre. Afferre consulatum in familiam. 6. Propono, _proposer_. Quæstionem afferre, in medium afferre. AFFĬCĬO, is, fēci, fectum, ere, a. _Affecter_, _émouvoir_. SYN. Commoveo, permoveo. ADV. Accommodatissime, avide, graviter, gravius, nominatim, optime, probe, recte, valde. USUS: 1. Litteræ tuæ me varie affecere. Varie animo affectus fui. 2. Bene _vel_ male afficio, _bien traiter_, _maltraiter_. Aliquem summa lætitia, voluptate; _vel contra_: morte, exilio, satietate, tædio, pudore, ignominia, molestia afficere. AFFĪGO, is, fixi, fixum, ere, a. _Attacher_ à. SYN. Ad aliquid figo, insero, addo. ADV. Maxime, penitus, vehementer. USUS: 1. Minervæ talarium pinnas affigunt. 2. TRANSL. _Fixer_, _graver_, _inculquer_. Animum litteris affigere. Animo suo tenacius aliquid affigere. Num tu humi particulam divinitatis affiges? Cf. Hæreo, Adhæreo. AFFINGO, is, finxi, fictum, ere, a. _Attribuer_, _supposer_. SYN. Fingo non vera, adorno. )( Detraho. USUS: Peccat poeta, qui probam orationem affingit improbo. Error multa, plus invidia affinxit. Rebus certis multa falsa affinguntur. Cf. Calumnior. AFFĪNIS, e, gen. com. _Allié_, _parent par alliance_. SYN. Conjunctus affinitate. EPITH. Novus, ornatissimus omni virtute officiosusque, amans alicuius. USUS: 1. Affinem tuum a genibus repelles? 2. Particeps, conscius, _complice_. Sceleri illi, et flagitio, et turpitudini affinis judicatus est. Homines hujus affines suspicionis, facinoris, _aut_ facinori affines, _ces hommes que l’on peut soupçonner_, _complices du crime_. Cf. Propinquus. AFFĪNĬTAS, ātis, f. _Alliance_, _parenté_. SYN. Conjunctio affinitatis, necessitudo. EPITH. Gravior, impurissima, nova. PHRAS. Affinitate junctus est Lentulo, _il est parent de Lentulus_. Est cum Lentulo maximis vinculis affinitatis et propinquitatis, conjunctus; affinitate devinctus, junctus; affinitate Lentulum attingit; sanguinem cum Lentulo sociavit; affinitatem junxit; affinitate cum Lentulo adstrictus est, per affinitatem Lentuli familiæ immistus, innexus est. In affinitatem Lentuli pervenit, affinitate Lentulum contingit; suum cum Lentuli familia genus connubio miscuit, vinculum affinitatis cum Lentulo nexuit; vinculo affinitatis Lentulo obstrictus est. USUS: Affinitatibus, amicitiis, vicinitatibus conjunguntur cives. Cf. Necessitudo, Cognatus. AFFIRMĀTE, _Affirmativement_, _positivement_. SYN. Asseveranter. USUS: Quod affirmate, quasi Deo teste promiseris, id tenendum est. Cf. Certe. AFFIRMĀTĬO, ōnis, f. _Affirmation_. )( Dubitatio. EPITH. Gravior, religiosa. USUS: Jusjurandum est affirmatio religiosa. Dubitationem illi omnem mea affirmatione exemi. AFFIRMO, as, avi, atum, are, a. _Affirmer_, _donner pour certain_. SYN. Confirmo, assevero aio, annuo, comprobo. )( Nego. ADV. Facile, nimis, temere, vere, valde. PHRAS. 1. Affirmare id possum, _je puis affirmer cela_. Confirmare hoc tibi liquido possum, id plane profiteor; præ me fero; asseveranter testificor; id certum tibi testatumque volo. Narro tibi; omni asseveratione tibi affirmo, asseveranter loquor. 2. Formulæ affirmativæ: Moriar, ni hæc plane contemno. Ne vivam, si ejus dictis moveor. Ita vivam, ut hominis vanitatem derideo. Incredibile est, quam ista parum curem. Ne sim salvus, si fallo; pendens plectar, si tanti eum facio. Quid? illum curarem? An dubia est hominis ineptia? USUS: 1. Ecquid tanta asseveratione rem affirmas? 2. Firmo, stabilio, _affermir_, _fortifier_, _prouver_. Dicta tua rationibus affirmes, oportet, _il vous faut prouver vos affirmations_. Is rumor opinionem, spemque conceptam valde affirmavit. Animo te affirmes, cura. AFFIXUS, a, um, part. v. affigo. _Attaché à_ SYN. Infixus, adhærens, cohærens. Annexus, connexus, adjunctus. USUS: Opinio hæc in animo meo penitus affixa est, et insita, _cette opinion est profondément fixée dans mon esprit_. Ut magistro, ita mihi affixus es. Affixa ista sunt ad orationem tuam, non cohærent. Cf. Hæreo, Adhæreo, Jungo. AFFLĀTŬS, ūs, m. _Souffle_, _inspiration_. SYN. Animi inflammatio, et quidam quasi furor, instinctus, impetus, anhelitus, concitatio, incitatio mentis. EPITH. Divinus. USUS: Nemo vir magnus sine afflatu divino, nemo poeta sine inflammatione quasi furoris unquam fuit. Oracula divino afflatu funduntur. AFFLICTĀTĬO, ōnis, f. _Peine physique et morale_. SYN. Ægritudo cum vexatione corporis. Cf. Miseria. AFFLICTĬO, ōnis, f. _Affliction_, _abattement_. SYN. Angor. USUS: Habet ardorem libido, sed ægritudo majora quædam, tabem, cruciatum, fœditatem, afflictionem. Cf. Miseria. AFFLICTO, as, avi, atum, are, a. _Tourmenter_, _maltraiter_, _désoler_. SYN. Ango, vexo, affligo, conficio. USUS: Tu me accusas, quod me afflictem. Cf. Affligo. AFFLICTOR, aris, atus sum, ari, p. _Être affligé_, _désolé_. SYN. Angor, vexor, affligor. ADV. Acerbissime, gravius, turpius, vehementius. PHRAS. Valde afflictatur, _il est très-affligé_. Malis conflictatur undique; calamitatibus, infortuniis premitur, torquetur, cruciatur, conficitur gravissimis: vitam ducit inter ærumnas miseram, infelicem, calamitosissimam, magnas quotidie acerbitates perferre, exhaurire cogitur; angoribus opprimitur; molestiis innumeris implicatur; malis ingentibus obruitur, oneratur. Multa sunt, ac gravia, quæ hominem angunt. USUS: Vide, quantum fratris morte afflictetur, squaleat. Vehementer afflictatur respublica. AFFLICTOR, ōris, m. _Celui qui renverse_, _destructeur_. SYN. Qui affligit, et vexat. USUS: Odit te senatus afflictorem, et proditorem dignitatis, auctoritatis, ordinis, ac nominis sui. AFFLICTŬS, ūs, m. _Choc_, _frottement_, _collision_. SYN. Afflictatio. USUS: Effœminata virtus afflictu occidit. AFFLICTUS, a, um, part. v. affligo. _Abattu_, _malheureux_. SYN. Miser, prostratus, ærumnosus, calamitosus. PHRAS. Mœrore ac miseriis perditus; æger animi; æger et exulceratus animus, animus dolore, calamitate fractus; obrutus, oppressus malis; mœrore confectus, exanimatus, consternatus; calamitate vexatus, perturbatus, exagitatus. Cf. Miser. USUS: Afflictum erigere, perditum recreare. AFFLĪGO, is, flixi, flictum, ere, a. _Abattre_, _ruiner_, _accabler_. SYN. Vexo, perturbo, perdo, pessumdo, prosterno, deprimo. )( Levo, recreo, erigo. PHRAS. Galliam hæresis graviter afflixit, _l’hérésie a été pour la France une source de maux_. Multa mala peperit hæresis; multa damna, detrimenta, incommoda, infortunia attulit, intulit, invexit, importavit; Gallia multa ab hæresi damna tulit, pertulit, passa, perpessa est; multa detrimenta cepit, accepit; multis damnis affecta est; in gravissima mala incidit, incurrit. Gravissimis afflicta malis, vehementer vexata, exercita, debilitata, comminuta est ab novarum religionum sectatoribus. Iidem summis difficultatibus universam Galliam affecere; in multas difficultates conjecere, impulere. Magnæ ex hæresi calamitates exstitere, accidere, evenere, obvenere, contigere; illatæ, allatæ, oblatæ sunt. Hæresis Galliæ exitiosa, perniciosa; exitio, damno, calamitati fuit; Galliam perdidit; fortunis omnibus evertit; in ultimum discrimen, in miserrimum statum, in hanc omnium deterrimam, miserrimamque conditionem adduxit. Hæresis Galliæ mala gravissima ingessit; multas sollicitudines confecit; exitium, perniciem creavit, peperit; salutem afflixit; calamitatem summam ac pestem importavit. Cf. Torqueo, Doleo, Tristitia. USUS: 1. Illius statuam proturbant, affligunt, comminuunt, dissipant, _renverser une statue_. Navim ad scopulos affligunt, _briser le navire contre les écueils_. 2. TRANSL. Curæ animos; prava exempla juventutem affligunt, _corrompre abattre_. Quoties afflictum, eversum, perditum te, fractum et afflictum calamitate erexi, confirmavi? Luctu, mœrore, ægritudine, mœstitia afflictum; afflictam virtutem tuam, animum, salutem, fortunam, dignitatem levavi, restitui? afflicto, jacenti dexteram porrexi? AFFLO, as, avi, atum, are, 1ᵒ a. _Souffler sur_, _communiquer en soufflant_. 2ᵒ n. _Se répandre_, _transpirer_. 3ᵒ p. _Être inspiré_. SYN. Aspiro, spiro, exhalo. USUS: Afflaverat nescio quid rumoris, _je ne sais quel bruit s’était répandu_. Cave, ne quid mali tibi afflet sociorum importuna licentia. Poetæ divino spiritu afflantur. Odor e floribus afflatur. AFFLŪENTĬA, æ, f. _Abondance_. SYN. Ubertas, copia. USUS: Ex hac affluentia et copia omnium rerum arrogantia nascitur. Cf. Copia. AFFLŬO, is, fluxi, fluxum, ere, n. _Affluer_, _être abondant_. SYN. Abundo, circumfluo. USUS: Urbs voluptatibus, divitiis, opibus, et copiis, hominibus, uberrimis ingeniis affluens, _ville qui regorge de richesses etc._ Homo bonitate, unguentis, lepore, ac venustate affluens. Cf. Abundo, Copia. AFFULGĔO, es, fulsi, gere, n. _Luire_, _briller_. * USUS: Magna spes, magna nobis fortuna affulget, _la fortune nous sourit_. ĂGĔ, _Allons_, _courage_. Interjectio hortantis, excitantis, consentientis. USUS: Age porro, age vero, age jam. Plurali numero dicitur: Agite porro. ĂGĔDUM, _Allons_, _courage_. idem. USUS: Agedum, confer hujus vitam cum illius moribus. Pro plurali numero: Agitedum, ite mecum. ĂGELLUS, i, m. _Petit champ_. USUS: Dii nec agellos, nec viticulas persequuntur. ĂGENS, entis, part. v. ago. _Actif_, _efficace_, _passionné_. SYN. Efficax, vim habens. USUS: Utendum est imaginibus acribus, agentibus, insignitis. ĂGER, gri, m. _Champ_. SYN. Arvum, campus, solum, territorium. EPITH. Colonus, communis, compascuus, cultissimus, decumanus, fertilis, fructuosus, miser atque jejunus, optimus et fructuosissimus; privatus, pulcherrimus, vectigalis, universus. PHRAS. 1. Ager bonus, _champ fertile_. Cultissimus; latus ac fertilis; qui plurimum efficit; optimus et fructuosissimus. Ager natura perbonus, et diligentia, culturaque melior, frugum fertilis, bonus pecori, arbori infœcundus, frugum, pabulique lætus. 2. Ager malus, _champ stérile_. Deformis atque horridus; aridus et frugum vacuus. Cf. Fertilitas, Sterilitas. USUS: Agrum colere, _cultiver un champ_. Ager quantumvis fertilis, fructuosus non est, nisi colatur, conseratur, seratur, aratro perstringatur, aretur, exerceatur. 2. Agri facile emaciantur; ab hostibus infestantur, _ravager les campagnes_. 3. Agro exui, exturbari, moveri, multari, _être dépouillé de ses propriétés_. AGGER, ĕris, m. _Rempart_, _digue_, _retranchement_. SYN. Tumulus ex terra, cespite congestus ad munienda præcipue _vel_ oppugnanda loca. EPITH. Maximus. USUS: Aggere urbem cingere. Aggerem fluvii inundationi objectum interscindere. Aggerem jacere, exstruere; cuniculis subvehere. AGGĔRO, is, gessi, gestum, ere, a. _Amonceler_. SYN. Congero, cumulo. Cf. Accumulo. AGGLŎMĒRO, as, avi, atum, are, a. _Amasser_, _réunir_, _assembler_. SYN. Glomero, conjungo, implico. USUS: Densis se cuneis agglomerant. AGGLŪTĬNO, as, avi, atum, are, a. _Coller_, _attacher_. SYN. Adnecto. )( Dissolvo. AGGRĂVESCO, is, ere, n. _S’aggraver_. SYN. Gravior fio, ingravesco. USUS: Metuo, ne vulnus, aut morbus aggravescat. AGGRĂVO, as, avi, atum, are, a. _Aggraver_, _empirer_. SYN. Valde gravo, onero, premo, exaggero. USUS: Res nostræ eo bello valde aggravatæ sunt. Cf. Onero, Premo. AGGRĔDĬOR, eris, gressus sum, gredi, d. _Attaquer_. SYN. Invado, adorior. PHRAS. 1. Latrones ex insidiis viatores aggrediuntur, _les voleurs_, _sortant de leur embuscade_, _attaquent les voyageurs_. Ex occultis, subito, improviso, repentino, nec opinato impetu viatores adoriuntur, invadunt, petunt; in viatores irruunt; impetum, impressionem faciunt; incurrunt, insiliunt; in viatores sese inferunt, injiciunt, immitunt; viatores assiliunt; iteratis aggressionibus retentant; superfundunt se viatoribus; arma iis inferunt. Cf. Adorior, Invado. 2. Hostes strenue aggressus est, _il attaqua vigoureusement l’ennemi_. In hostium agmen strenue irrupit; in hostes se incitavit; in cornua hostium invectus est, signa strenue hostibus intulit; novissimum agmen moratus, in hostem animose proruit, incurrit, ivit; ordines hostiles magno animo invasit. Cf. Impetus. 3. Rem aggreditur arduam, _il entreprend une chose difficile_. Demittit se in causam ancipitem; ingreditur in causam multis obseptam difficultatibus; affectat viam ad rem factu arduam; molem capessit laboris improbi; rem suscipit arduo loco positam; magnis ille quidem animis ad rem vertitur, assilit, sed difficilem et inexplicabilem experietur. Animum adjicit, adjungit, applicat ad negotium permolestum; operam ponit, industriam exercet in re, quæ illi multum laboris dabit et curæ. Cf. Inchoo, Incipio. USUS: 1. Quis hominem importunum aggredi audeat? 2. Accedo, incipio, _entreprendre_, _commencer_. Antequam ad dicendum, ad negotium, ad rem quamlibet aggrediare, adhibenda est præparatio diligens. 3. Audeo, _tenter_. Aggrederis majora viribus. AGGRĔGO, as, avi, atum, are, a. _Joindre_, _unir_. SYN. Adjicio, congrego, conjungo, addo. USUS: Studium suum, et voluntatem ad dignitatem alicujus aggregare, _associer_. Aliquem in amicorum numerum agregare, _admettre qqn au nombre de ses amis_. Eodem crimine aliquem aggregare, in societatem criminis vocare. Cf. Adjungo, Annumero, Addo. AGGRESSĬO, ōnis, f. _Exorde_. SYN. Principium, exordium. EPITH. Contraria, prima. USUS: Operam det orator, ut animos prima aggressione occupet. ĂGĬLIS, e, gen. com. _Agile_, _léger_. * SYN. Brevi et expedito corpore. USUS: Naves agiles. Cf. Celer. ĂGĬLĬTAS, ātis, f. _Agilité_. Habilitas, agendi dexteritas. USUS: Agilitas, mollitiesque naturæ. ĂGĬTĀTĬO, ōnis, f. _Agitation_, _mouvement_. SYN. Commotio. EPITH. Æqualis; tanta, tam varia. USUS: 1. Corporis, _mouvement_. Agitatione linguæ cibus depellitur. 2. Animi, _activité_. Nunquam animus motu, et mentis agitatione vacuus esse potest. ĂGĬTĀTOR, ōris, m. _Cocher_. SYN. Auriga qui currum, et equos agit. EPITH. Bonus, callidus. USUS: Bonus agitator equos vel in medio cursu sustinet. ĂGĬTO, as, avi, atum, are, a. _Chasser devant soi_. ADV. Aliunde, belle, celerrime, simul, copiosius, immoderate, vehementer, mobiliter, celeriter, dissolute, populariter, severe. USUS: 1. Verso, excito, _poursuivre_. Feras agitare, excitare, insectari, _chasser_. Atomi agitantur concursu fortuito. 2. Vexo, disturbo, _inquiéter_, _troubler_, _tourmenter_. Impii sui sceleris furiis ut tædis ardentibus agitantur. Metu atque libidine diversum agitari. Animo formidines agitare. 3. Inquiro, verso in omnes partes, discutio, _rouler_ (_dans son esprit_), _penser_. Hæc sententia multis diebus in senatu est agitata, jactata tum in senatu, tum ad populum. Agraria lex vehementer agitata. Animus semper agitatur. Agitare et exquirere rationes. Aliquid animo secum agitare, commentari, reputare. Quæstionem, consilia cum vicinis agitare. Res hæc omnium sermonibus agitatur, jactatur. 4. Ago, _être_, _vivre_, _habiter_. Getuli in tuguriis agitant. Diem natalem, convivium agitare. Sacra, vigilias, vitam suavem, jocos, ludos, rem militarem agitare. Cf. Vexo, Verso, Ago. AGMEN, ĭnis, n. _Troupe en marche_, _armée_, _bataillon_. SYN. Multitudo armata, turma, copiarum ordo. EPITH. Medium, perpetuum, quadratum. USUS: Redeuntem Ciceronem perpetuum Italiæ agmen comitatum est. Agmen constituere. Agmen extremum sagitarii claudunt, cogunt, _fermer_. Agmen ultimum, novissimum hostes premebant, morabantur. Cf. Acies. AGNASCOR, nasceris, natus sum, nasci, d. _Naître après le testament du père_. USUS: Constat agnascendo testamentum rumpi. AGNĀTĬO, ōnis, f. _Parenté du côté paternel_. SYN. Sanguinis conjunctio, et familiarum. USUS: 1. Lex agnationum; Gentilitatum et agnationum jura, _droits qui régissent les agnations_. 2. Communio et affinitas naturæ, sive societas et propinquitas, _communauté d’origine_. Homines Deorum agnatione et stirpe tenentur. AGNĀTUS, i, m. _Parenté du côté paternel_. SYN. Qui per virilis sexus personas conjuncti sunt, gentiles. Cf. Affinis. AGNĪNUS, a, um, _D’agneau_. * USUS: Agnina caro, pellis. AGNĬTĬO, ōnis, f. _Connaissance_. SYN. Cognitio. USUS: Res ad animi agnitionem pulcherrima. AGNŌMEN, ĭnis, n. _Surnom_. SYN. Cognomen. AGNOSCO, is, nōvi, nĭtum, ere, a. _Connaître_, _reconnaître_. SYN. Intelligo, nosco, sentio, audio, reperio; percipio, assequor, perspicio. ADV. Facile, leviter, libenter, nuper. USUS: Quod mihi gratularis, agnosco humanitatem tuam DEUS ex operibus agnoscitur. Cf. Intelligo, Percipio, Adverto. AGNUS, i, m. _Agneau_. SYN. Agnellus, fœtus ove natus. Agnus DEI, SYN. Cereæ Agni cœlestis imagines, effigies. Agni e cera rite consecrata ficti. Sacrata in cera effigies Agni cœlestis. Divinus Agnus in cerea effigie. Sacra Agni DEI imago. Sigillata Agni divini imagine cera. ĂGO, agis, ēgi, actum, agere, a. _Faire_. SYN. Tracto, curo, procuro, tento, molior, gero, agito, contendo, transigo, aggredior. )( Cesso, quiesco. ADV. Acerbe, acriter, acrius, acerrime, accurate, accuratius, accusatorie, actuose, ambitiose, aperte, apertius, astute, atrocissime, attentius, austere, bene, benignissime, calide, caute, publice, commodius. PHRAS. Agendum est mihi cum homine importuno, _j’ai à traiter avec cet importun_. Res est mihi cum homine ferrei oris, ac importuno. Negotium mihi est cum homine, cujus importunitatem oris non facile, quisquam sustineat. Miscendum est mihi negotium cum homine insigniter impudente. USUS: 1. Censorem, civem, partes alicujus, causam amici, lenonem agere, _faire_, _avoir l’emploi de_. Rem tuam, negotium egi optima fide. Egi cum amicis de rebus tuis. 2. Litigo, discepto, judicio contendo, _plaider_, _attaquer en justice_. Ego tecum non gladiis, sed ex jure, ex syngrapha, ex sponso agam. Agere aliquem injuriarum, furti, subintellige, reum. Ad populum agere. 3. Admoveo, _pousser_, _approcher_. Turres, vineas ad urbem. 4. Impello, urgeo, _pousser_, _mener_. Agere asellum; aliquem in arma agere; in fraudem, in omnem libidinem agere. 5. Celebro, _célébrer_. Agere ludos, diem festum, choreas, triumphum. 6. Vivo, _vivre_. Agere in bona spe. Inter homines agere. Ætatem desidiose agere. Hiemem sub pellibus agere. 7. Agito, _au pas. être agité_. Diris agitur. Cf. Facio. Sunt et aliæ formulæ, ut: animam agere, _rendre l’âme_. Bene, male, præclare tecum agitur, _on a bien_, _mal agi à votre égard_. Alia omnia agis, extra rem vagaris, _vous n’êtes pas à la question_, _vous êtes distrait_. Nihil agis, actum agis, frustra laboras, _vous travaillez en vain_. ĂGŌNĬA, æ, f. _Agonie_. SYN. Supremus morientis conflictus; suprema cum morte luctatio; ultimæ morientium angustiæ. PHRAS. In agonia est, _il est à l’agonie_. Animam agit, cum morte luctatur, confligit; vita deficit; in supremo vitæ articulo versatur; in confinio mortis est; animam jam ægre trahit; abest a morte proxime; in extremis est; extremo mortis discrimine tenetur; extremos ducit anhelitus, extremum spiritum. In confinio vitæ mortisque versatur. Ad supremas mortis angustias redactus, adductus est. Ad mortem, obitum recta fertur. Cf. Morior. ĂGRĀRĬUS, a, um, _Agraire_. USUS: Res, lex agraria, _partage des terres_, _loi agraire_. ĂGRESTIS, e, gen. com. _Agreste_, _grossier_. SYN. Rusticus, incultus, asper, silvestris. PHRAS. Homo agrestis est, _c’est un paysan_, _un homme mal élevé_. Homo est incultis moribus, agrestibus, incompositis; sub cœlo crasso; crassiore sub ære natus est; homo e robore dolatus, a morum urbanitate alienus. Rudis ac impolitus agrestibus vivit institutis; asper est moribus, ac incultus; vultu motuque corporis vastus est et agrestis; officii et humanitatis expers, ingenii illiberalis homo est; rusticitate, asperitate inter omnes insignite impudens. Cf. Rusticus, Inhumanus. USUS: Homines duri et agrestes. Fera et agrestis vita. Vox rustica et agrestis. Vultu motuque corporis vastus et agrestis. ĂGRĬCŎLA, æ, m. _Cultivateur_, _laboureur_. SYN. Agricultor, colonus. EPITH. Assiduus, diligens, diligentissimus. USUS: Diligentissimus agricola, et pecuarius. Cf. Rusticus, Villicus, Agricultura. ĂGRĬCULTŪRA, æ, f. _Agriculture_. SYN. Cultura agri, cultio agri. EPITH. Bona, uber, dulcis, digna. PHRAS. Agriculturæ operam dare, laudabile est, _il est louable de cultiver la terre_. Insudare, inservire agrorum cultui; dare, dicare, tradere se colendis agris; agricolam agere; ruri opus facere; exercere se opere rustico. Cf. Rus. USUS: Nihil agricultura melius, nihil libero homine dignius. ĂGRĬPĔTA, æ, f. _Partisan de la loi agraire_. SYN. Agri competitor. USUS: Agripetas ejectos, concisos fuisse gaudeo. ĂĬO, is, _Dire_. SYN. Affirmo, dico, loquor. USUS: Quid ergo Aius iste? Deus locutius, ait, _qu’est-ce donc que cet Ajus?_ _c’est le Dieu de la parole, dit-il_. Cf. Affirmo. ĀLA, æ, f. _Aile_, qua volant aves. USUS: 1. Alas extendere, protendere, _étendre les ailes_. 2. TRANSL. Turma, ordoque equitum, _corps de cavalerie_. Dextra, sinistra ala, _l’aile droite_, _l’aile gauche_. Alam alicui committere; alæ aliquem præficere. Alam hostis sinistram fregimus, dissipavimus. ĂLĂCER et ĂLĂCRIS, e, gen. com. _Prompt_, _agile_, _léger_. SYN. Erectus, hilaris, paratissimus. )( Timidus, perterritus. PHRAS. Alacer juvenis est, _ce jeune homme est actif_. Lætus, erectus, inflammato animo juvenis est; fortis et animosus; impiger ad labores; vigor illi ingens juventæ inest, lætus illi, erectusque animus est; celsus et spe propinqua animosior est juvenis; alacer est et plenus spiritu; insigni alacritate juvenis est; strenuus suopte ingenio, celsus corpore, vultuque ita læto, ut quos in studiorum contentione nactus est æmulos, vicisse jam crederetur. Alacri est, parato et expedito ad omnia animo. USUS: Lætus et alacer ad tutandam rempublicam: ad hostes invadendos. Animus, vultus alacer. Feræ bestiæ, alacres, et erectæ ad nocendum. Vide hominem erecto, alacri, prompto, celso vultu huc illuc intuentem. Cf. Animus, Fortis. ĂLĂCRĬTAS, ātis, f. _Vivacité_, _ardeur_. SYN. Lætitia gestiens, animi vigor, studium, cupiditas, nimia facilitas. PHRAS. Alacritate summa in prœlium eunt, _ils vont au combat avec une grande ardeur_. Inflammatis in prælium animis eunt; feroces et suopte ingenio, et adhortantium pleni vocibus pugnam capessunt. Juvante vigore vividi, alacres et spiritu pleni in hostem irruunt. Hostem excipiunt celsi corpore, vultuque ita læto, ut vicisse jam crederes. USUS: 1. Inanis alacritas non multum ab amentia differt. 2. Alacritatem afferre, _mettre de l’entrain_. Frequentia auditorum miram alacritatem dicenti affert, addit, fert; in dicente excitat. 3. Alacritatem tollere, _enlever l’ardeur_. Contra infrequentia dicentis alacritatem omnem eripit, aufert, delet, extinguit. ĀLĀRĬUS, a, um, _vel_ ĀLĀRIS, e, gen. com. _Qui appartient aux ailes de l’armée._ Alarios sociis remisit. Alariis utendum non duxit, _cavaliers auxiliaires que l’on plaçait aux ailes_. ĂLAUDÆ, arum, f. _La légion des Alaudes_. Legio quædam Romana, ab Alauda ave, _alouette_, dicta. USUS: Alaudæ, cæterique veterani rem strenue gessere. ALBĀTUS, a, um, _Vêtu de blanc_. SYN. Albo indutus. )( Atratus. USUS: Ipse epuli dominus albatus accumbebat. ALBESCIT, _Le jour commence_. SYN. Fit album. USUS: Mare a sole albescit, albescente die. ALBUM, i, n. _Tableau_, _liste_. SYN. Tabula, in qua nomina alicujus ordinis, _vel_ res gestæ breviter notabantur, ut populo fieret copia. USUS: Album Senatorium, Judicum, Decurionum. ALBUS, a, um. _Blanc_. SYN. Candidus. )( Ater, niger. PHRAS. Manibus est mire candidis, _ses mains sont d’une extrême blancheur_. Manibus est gypsatissimis; eximio est manuum candore. Albidis, cretatis, candidulis est manibus. USUS: Albus color DEO decorus. Ater, an albus sis, ignoro, de homine ignoto, et parum curando. Quasi albam avem, sic probum virum respiciunt. ĀLĔA, æ, f. _Jeu de dés_; _en gén. jeu de hasard_. SYN. Omnis ludus, in quo temeritas et casus, non ratio, aut consilium valet, qualiest talorum et tesserarum. USUS: 1. In lustris, popinis, alea, vino, tempus ætatis omne consumere. Alea ludere. Alios in aleam provocare. Aleæ multum tempus tribuere. De alea condemnari, propter hunc ludum reddi infamen, _être condamné comme joueur_. 2. Fortuna, casus, _chance_, _hasard_. Aleam universi certaminis adire, subire. Aleam jacere, rem fortunæ arbitrio committere, _confier tout au hasard_, _le sort en est jeté_. Aleam sequeris, eventum fortuitum, non rationem. Cf. Fortuna. ĀLĔĀTOR, ōris, m. _Joueur_. SYN. Aleæ cupidus, aleæ lusor. USUS: Domus erat aleatoribus plena. ĀLĔĀTŌRĬUS, a, um, _Relatif au jeu ou aux joueurs_. USUS: Memorabantur damna aleatoria. Ritus aleatorii; Forum aleatorium, _règle du jeu_; _académie des jeux_. ĀLES, ĭtis, m. et f. _Oiseau_. Aut adjective: _qui a des ailes_, _ailé_. EPITH. Nuncius. SYN. Volucris. USUS: Aves, alites et oscines. Secunda alite, _sous d’heureux auspices_. Aves, angues alites. ALGĔO, ea, alsi, ere, n. _Avoir froid_. SYN. Frigeo )( Æstuo. ADV. Facile. USUS: Militibus et algendum est sæpe et esuriendum. Cf. Frigeo. ALGĬDUS, a, um, _Froid_, _glacé_. SYN. Frigidus. USUS: Regio, loca algida. ĂLĬAS, _Une autre fois_. SYN. Alio tempore, aliquando. USUS: 1. De præterito: De his rebus et sæpe alias commemoravi, et tum maxime etc., _autrefois_, _déjà_. 2. De præsenti et futuro: Homo alias beatus, alias miser, _tantôt heureux_, _tantôt malheureux_. Homo alias modestus et temperans, _du reste_. Hoc ad te scribam alias subtilius, _je vous écrirai plus en détail_. 3. Adhibetur a Livio pro unquam: Non alias dux militi familiarior. Non alias tanta ad spectaculum multitudo confluxit. 4. Jungitur et cum interdum: _Une autre fois._ _Tantôt.... tantôt._ Geminatio verborum alias vim habet, interdum leporem, _la répétition donne tantôt la force_, _tantôt l’agrément_. ĂLĬBI, _Dans un autre endroit_, _ailleurs_. SYN. In alio loco. USUS: 1. Nusquam alibi reperiri potuit, _on n’a jamais pu le trouver autre part_. 2. Alia in re, _dans une autre chose_. Nolo alibi, quam innocentia spem habere. Non alibi spes salutis est, quam in innocentia, _il n’y a d’espoir de salut que dans l’innocence_. ĂLĬCŬBI, _Quelque part_, _en quelque lieu_. ĂLĬCUNDE, _De quelque lieu_. USUS: 1. Ab aliquo loco, _de quelque part_. Alicunde discedere, venire. 2. Ab aliquo homine, _de quelque personne_. Non alicunde audivi, quam ex te. ĂLĬĒNĀTĬO, ōnis, f. _Éloignement_, _rupture_. SYN. Defectio, diductio, animorum diversio. EPITH. Nimia. USUS; Subita amicorum defectio, cognatorum alienatio res meas admodum perturbat. ĂLĬĒNĀTUS, a, um, part. v. alieno. _Égaré_, _troublé_. SYN. Abhorrens, alienus, abalienatus. PHRAS. Alienatus mente, sensibus, _vel_ a sensu est; _il est hors de lui_. Vix apud se est præ ira; vigilans dormit; vivus sanusque interit; animus illi abest: aberrat animus; aures, sensus animus peregrinantur; neque audit, neque prospicit satis oculis. USUS: Omnes sentiunt me ab illo alienatum. Animus alienatus et offensus. ĂLĬĒNĬGĒNA, æ, m. _Étranger_. SYN. Alienus, peregrinus, externus, alia ex gente. )( Domesticus, indigena. USUS: Homo longinquus et alienigena. Dii, religiones alienigenæ. Hostes domestici, quam alienigenæ nocentiores. ĂLĬĒNO, as, avi, atum, are, a. _Vendre_; _éloigner_; _écarter_. SYN. Abalieno, vendo, disjungo, avoco. ADV. In perpetuum, plane ab aliquo. PHRAS. Invidi te a me alienarunt, _des envieux vous ont irrité contre moi_. Mentem tuam a me averterunt; opera sua me a tua amicitia disjunxerunt; a tua me conjunctione avocarunt; offensionem tam gravem, tantam voluntatis commutationem attulere; te mihi immutarunt; animo mirandum in modum alienato, animo non amico reddidere, effecere, ut amici animum omnem de me ejiceres. Æmulorum artes tuum a me studium alienavere; mentem tuam a me abjunxere, a caritate veteris amici te diduxere, distraxere. Cf. Infensus, Inimicus, Amicitiam dissolvo. USUS: 1. Cur vectigalia, cur a majoribus accepta alienas. _Vendre_, _céder_. 2. Juvenem illum non tam allicere volui, quam alienare nolui. _Éloigner_. 3. Mente alienari, delirare, _devenir fou_. ĂLĬĒNUS, a, um, _Étranger_, _qui est à un autre_. Quod alterius est. SYN. Abhorrens, adversus, non amicus, discrepans, alienatus. USUS: Alieni homines. Alieno more vivere. Alienæ domi esse. Alienum ab aliquo animum habere, gerere. Non alienum erit, non absurdum, de ea re disputare, _il ne me paraît pas hors de propos de discuter cette question_. Alienum hoc est dignitate tua, majestate reipublicæ, alienum etiam tuis rationibus, et vivendi instituto, alienum ingenio tuo, _étranger à vos habitudes_. Alienissimo reipublicæ tempore, minime opportuno, _temps malheureux_. Aliena loqui, delirare, _dire des choses extravagantes_. Aliena agere, curare, _s’occuper des choses d’autrui_. Ad alienam causam accedere, aspirare; negotiis alienis se illigare, immiscere, immittere. Aliena melius videre, quam sua. Cf. Disjunctus, Discordo. ĂLĬMENTĀRĬUS, a, um, _Alimentaire_. SYN. Ad alimenta pertinens. USUS: Lex alimentaria. ĂLĬMENTUM, i, n. _Aliment_. SYN. Nutrimentum. USUS: Fruges et cætera alimenta. Cf. Cibaria, Annona. ĂLĬO, _Ailleurs_, _autre part_ (_avec mouv._). SYN. In alium locum, ad aliam rem, in alium usum. USUS: Alio sermonem transferre. Alio responsionem derivare. Cupiditatem hanc tuam alio serves. ĂLĬŌQUI et ĂLĬŌQUIN, _D’ailleurs du reste_. SYN. Alias, cæteroquin. USUS: Magnum delectum adhibeo, alioquin fallerer. ĂLIPTES, æ, _vel_ is, m. _Celui qui frotte_, _qui parfume les athlètes ou les baigneurs_. SYN. Unctor. USUS: Aliptæ virium et coloris rationem habent, _les soins des chefs dans les écoles de lutte_, _ont pour objet les forces et le teint_. ĂLĬQUA, _De quelque côté_. SYN. Per aliquam partem, _vel_ locum. USUS: 1. Cuperet aliqua evolare, evadere, si posset, _il désirerait_, _s’il le pouvait_, _s’échapper quelque part_. 2. Aliquo pacto, modo, _par quelque moyen_, _de manière ou d’autre_. Vereor, ne uxor aliqua resciscat. ĂLĬQUAMDĬU, _Quelque temps_, _pendant qqtemps_. USUS: Athenis aliquamdiu restiti. ĂLĬQUANDO, _Autrefois_; _un jour à venir_. SYN. Alias, nonnunquam, interdum; quodam, aliquo tempore, tandem. )( Nunquam, PHRAS. Erit aliquando ut me vindicem, _il viendra enfin le temps de la vengeance_. Lucebit, illucescet ille dies; veniet illud tempus; lucem illam aliquando videbimus; diem aliquando illum sol afferet mortalibus, quo pœnas de te sumam. USUS: Collegi me aliquando, _enfin je repris courage_. Sit aliquando discordiarum finis. Non diffido, fore aliquando, ut etc. ĂLĬQUANTO, _Un peu_. SYN. Paulum. USUS: Aliquanto ante diluculum profectus est. ĂLĬQUANTŬLUM, _Un peu_. SYN. Paululum, paulum, nonnihil, leviter, paulisper, aliqua ex parte, aliquid. USUS: Aliquantulum deflectere de itinere, de recto. ĂLĬQUANTUM, _Un peu_. SYN. Paulum. USUS: Lectis tuis litteris aliquantum acquievi. Cf. Aliquantulum. ĂLĬQUANTUS, a, um, _Assez grand_. SYN. Mediocris. USUS: Timor aliquantus, sed spes amplior. ĂLĬQUIS, qua, quod et quid, _Quelque_. SYN. Quidam, quispiam, ullus, nonnullus, unus aliquis, non nemo. _In plur._ Aliquot, pauci. )( Nullus. USUS: Alicui succensere aliquid. Exime unum aliquem ex mense diem. Confugere ad unum aliquem virtute præstantem. Quid mihi ut alicui Græculo insultas? ĂLĬQUO, _Quelque part_ (_avec mouv._). SYN. In aliquem locum. USUS: Aliquo profugit militatum. ĂLĬQUOT, _Quelques-uns_. Nomen numerale. USUS: Accepi a te aliquot epistolas. ĂLĬQUŎTĬES, _Quelquefois_. ADV. Numer. USUS: Hanc causam aliquoties apud te egi; semel, atque: iterum egi. ĂLĬTER, _Autrement_. SYN. Secus alio modo, non eodem modo, non perinde, alia ratione, multo secus. PHRAS. Aliter se res habet, _la chose est tout autre_. Commutata ratio est; versa sunt omnia; longe alia fortuna, aliis initiis, ac ominibus agendum est; omnia contra opinionem acciderunt. USUS: 1. Aliter evenit, atque putaram. Eadem somnia aliis aliter evadunt. 2. Alioquin, _autrement_. Aliter amicitiæ stabiles esse non possunt, _autrement aucune amitié ne peut être solide_. Jus æquabile sit, oportet, aliter jus non esset. ĂLĬUNDE, _D’un autre lieu_. SYN. Ex alio loco, ex alia re. PHRAS. Aliunde hoc descripsisti, _vous avez pris cela ailleurs_, _c. à d._, _vous l’avez copié_. Ex alieno largiris; non ex tuo sensu deprompta est hæc oratio; ex alieno opere accersita. Hoc quidem translatitium et adventitium auxilium est. Sermo tuus insititius est, et inductus. USUS: Non poteras scire aliunde. Pro alioquin, Barbarum est. ĂLĬUS, a, ud, _Autre_. SYN. Non idem, reliquus, alter, diversus. USUS: Aliud ex alio peccat, _il fait fautes sur fautes_. Me quotidie aliud ex alio impedit. Alius alio melior est. Res eadem aliis atque aliis effertur verbis. Ex alio alia nexa sunt. Alia solis lux est, et lychnorum. Aliud mihi respondes, ac rogo. Alium me esse censes, atque olim fui. Nihil aliud ago, nisi ut cives mei salvi sint. Quæ est alia pœna, præter mortem? ĂLĪUSMŎDI, _D’une autre manière_. SYN. Rationis disparis, alterius, dissimilis. USUS: Res aliusmodi est, ac putatur. ALLĀBOR, eris, lapsus sum, labi, d. _Se glisser vers_, _arriver à_. SYN. Accedo, accido, adhæreo. USUS: Humor allapsus extrinsecus. ALLĂTRO, as, avi, atum, are, a. _Aboyer après_. USUS: TRANSL. Aliquem, alicujus magnitudinem allatrare, per invidiam criminari, _se déchaîner contre l’élévation de quelqu’un_. ALLECTO, as, are, a. _Inviter_, _attirer_. SYN. Allicio, prolecto, blande invito. USUS: Vani homines assentationem ipsi invitant, et allectant Cf. Allicio. ALLĒGĀTĬO, ōnis, f. _Envoi_, _députation_. SYN. Privata legatio. EPITH. Difficilis. USUS: Ad hunc hominem omnes allegationes difficiles, omnes aditus ardui sunt, et occlusi. ALLĒGO, as, avi, atum, are, a. _Envoyer_, _députer_. SYN. Lego, mitto privati negotii causa. USUS: Amicos allegare ad rem conficiendam. ALLĒGŎRĪA, æ, f. _Allégorie_. Tropus Rhetoric. USUS: Multæ Allegoriæ obscurant et enervant orationem. ALLĔVĀMENTUM, i, n. _Soulagement_. SYN. Allevatio, remedium. USUS: E meis malis nullum allevamentum spero. ALLĔVĀTĬO, ōnis, f. _Soulagement_, _consolation_. SYN. Allevamentum. USUS: In meis malis sine ulla allevatione permaneo. Cf. Levamentum. ALLĔVO, as, avi, atum, are, a. _Soulager_, _consoler_. SYN. Leve facio, lenio, mitigo, levo, levamento sum, levationem affero. USUS: Allevor, cum tecum per litteras loquor, _je me console en vous écrivant_. Tuæ litteræ meas sollicitudines allevant, leniunt, demulcent. Cf. Levo, Recreo. ALLĬCĬO, is, lexi, lectum, ere, a. _Attirer_. SYN. Allecto, invito, capio, capto, prolecto, traho, duco, attraho, pellicio, permulceo, induco, excito, titillo, illicio. )( Alieno, avoco. PHRAS. Invitat, atque allicit incautam juventutem voluptas, _la volupté invite et attire la jeunesse inconsidérée_. Suis illecebris voluptas ad omne dedecus trahit, rapit. Multa habet invitamenta libido, multas illecebras, quibus ad cupiditatem impellit juventutem. Quot juvenes voluptate, ut objecta esca, pelliciuntur? Ad hanc illecebram quis non commovetur? non æstuat? Quis non inescatur delinimentis vitiorum? Illecta et inflammata cupiditate juventus facile rapitur ad illicita. Voluptas in rudibus animis magnum commovet desiderium; cupiditatem vehementer incitat ac inflammat. Ætatis primæ fervor cupiditati imprimis opportunus est, quam voluptas injicit. Voluptas mirum quantum illecebris suis juventutis animos afficit, ac incendit. Proritat hæc pestis rudes maxime annos, atque ad cupiditatem excitat et impellit. Irretit, delinit omnium quidem, sed juvenum præcipue mentes voluptas. Cf. Attraho. USUS: Hominum studia ad suas utilitates allicere. ALLĬDO, is, lĭsi, lĭsum, ere, a. _Heurter_ _contre_, _briser_. SYN. Impingo, incurro, affligo. USUS: Navis in scopulos allisa. In amicorum damnationibus allisus. Cf. Impingo. ALLĬGO, as, avi, atum, are, a. _Lier à_, _attacher à_. SYN. Adstringo, obstringo, stringo, ligo, devincio. )( Solvo. USUS: 1. Alligare ad columnam, ad palum, lier à une colonne, à un poteau. 2. TRANSL. Aliquem stipulatione, beneficio alligare, _lier qqn par un contrat_, _par des bienfaits_. Scelere se alligare, _se rendre coupable d’un crime_. ALLĬNO, is, lēvi, lĭtum, ere, a. _Mettre un enduit sur_, _communiquer_. SYN. Lino, aspergo. USUS: His sententiis nullæ sordes videbantur allini posse, _on ne pouvait plus flétrir cette sentence_. ALLĬUM, ii, n. _Ail_. USUS: Fessis messoribus allium medetur. ALLŎCŪTĬO, ōnis, f. _Allocution_, _paroles de consolation_. * USUS: Allocutione solari languentes. ALLŎQUĬUM, ii, n. _Entretien_, _paroles de consolation_. SYN. Allocutio. USUS: Blando, benigno alloquio, comitate invitandi, beneficiisque sibi aliquem conciliare. ALLŎQUOR, eris, lŏcūtus sum, loqui, d. _Parler à qqn_; _s’entretenir_. SYN. Affari, compello, appello; sermonem cum altero jungo, habeo. PHRAS. Aspere allocutus est hominem, _il lui adressa durement la parole_. Verbis vehementioribus prosecutus hominem est; duris appellavit: asperius, verbis gravibus in hominem invectus est. Verbis in hominem incurrit, incursavit sane asperis; acriter, vehementer, acerbe hominem apellavit; multos severitatis aculeos emisit in hominem; multa dixit aspere, multa petulanter et contumeliose, Verbis accepit hominem haud sane mollibus, omni verborum importunitate in hominem se concitavit, acriter, acerbe inclamavit, interpellavit hominem. USUS: Te nunc alloquor, Africane. Cf. Loquor. ALLŬBESCO, is, lubui, lubitum, ere, n. _Commencer à plaire_. * USUS: Nunc mihi allubescit primulum. Cf. Libet. ALLŪDO, is, ludi, lusum, ere, n., _nonnunquam_ a. _Badiner_, _plaisanter_. SYN. Ludere, et quod dictum, alio referre. USUS: Galba varie et copiose alludens, varias similitudines afferebat. Alludere ad mulierem. ALLŬO, is, lui, ere, a. _Baigner_, _arroser_. SYN. Juxta fluo. USUS: Fluvius mœnia alluit; mare terras. ALLŬVĬO, ōnis, f. _Alluvion_. SYN. Eluvies. USUS: Alluvionum jura, _droits d’alluvion_. ALMUS, a, um, _Sacré_, _auguste_. SYN. Sanctus, augustus. USUS: O fides alma! quo te terrarum recepisti? ĂLO, is, alui, alĭtum _vel_ altum, ere, a. _Nourrir_. SYN. Educo, nutrio, pasco. DIFFER. Nutrire parvulorum, alere adultorum. ADV. Copiosius. PHRAS. E prædiis alitur, _son champ le nourrit_. Prædiorum fructibus sustinetur, spiritum et vitam ducit; vitam propagat. Habet quasi nutriculas prædia. Ager educator et altor illum nutricatur. Alimenta prædiis expedit. Lacte, atque pecore vivit, vitam tolerat. Curandis agnis victitat, victum sibi quærit. Prædiorum fructus alimenta illi subministrant; victum præbent; opportuna illi vitæ subsidia conferunt, adjiciunt. USUS: 1. Alere exercitum, magnas copias, _entretenir une armée_. 2. TRANSL. Augere, _fortifier_, _soutenir_, _animer_. Impunitate alitur hominum improborum audacia, spes, furor. Hominis mens discendo, ingenium exercitatione, dicendi assiduitate, verborum copia alitur et crescit. ALPES, ium, f. _les Alpes_. USUS: Alpium vallum, murum contra transgressionem Gallorum natura objecit. Cf. Mons. ALSĬUS, _Comp. de l’in._ Alsus. _Plus frais._ USUS: Antio nihil quietius, nihil alsius. ALSUS, a, um, _Frais_. SYN. Frigidus. ALTĀRE, is, n. _Autel_. SYN. Ara. EPITH. Religiosum, religiosissimum. USUS: Altaria religiosissima diis struere. Ab altaribus abstrahere. (Altare portatile, VULG. _autel portatif_. SYN. Altare temporarium, mobile). ALTE, _Haut_, _en haut_. SYN. Sublime. USUS: Alte extollere manum. Alte cadere. ALTER, terius, _Autre_. USUS: Et altera dies intercessit, cum etc. Numa alter a Romulo rex. Alterius crudelitate oppugnor, alterius blanditiis. Necesse est, ut sit alterum e duobus, aut etc. Primo, altero, tertio die senatus habitus est. Alter adjutus ab altero. De amico intimo, _un autre moi-même_. Ad te, tanquam ad alterum me proficiscar. ALTERCĀTĬO, ōnis, f. _Altercation_, _dispute_. SYN. Jurgium, lis, contentio, concertatio, disceptatio, forensis dimicatio. EPITH. Magna, inutilis. USUS: 1. Altercationem cum altero quærere, aucupari, _chercher querelle à qqn_. 2. Habere altercationem maximis clamoribus, _se quereller à grands cris_. Orta est mihi cum illo gravis altercatio. Dies multi altercationibus consumpti. Fregi illum altercatione. Cf. Controversia, Dissidium, Rixa. ALTERCOR, aris, atus sum, ari, d. _Se quereller_. SYN. Rixor, litigo, contendo. PHRAS. Altercatus sum graviter cum adversario, _j’ai eu une violente dispute avec mon adversaire_. Contentionem suscepi maximam; verborum rixa non levis contracta est; altercatio orta mihi gravis est; contentio non mediocris mihi erat. Enata est gravis altercatio mihi cum adversario; altercationem habui difficilem. Ex causa non magna altercatio ingens facta est. USUS: Cum Vatinio altercari incipit. Cf. Contendo, Dissideo. ALTERNUS, a, um, _L’un l’autre_, _alternatif_. SYN. Quod vicissim fit, aut vicissitudinem habet. USUS: Epigramma alternis vicibus longiusculis. Alterni pedes ex iambis sint. Alternis verbis, altero quoque verbo. Alterna capita sibi contraria. Alternis, absolute subintell. vicibus, annis, diebus. ALTĔRŬTER, utrius, _l’Un ou l’autre_. SYN. E duobus alter. USUS: Si in alterutro sit peccandum, malim videri nimis timidus, quam parum prudens. Alterutrum tibi eligendum est, _il vous faut choisir l’un ou l’autre_. ALTĬTŪDO, ĭnis, f. _Hauteur_, _élévation_. SYN. Celsitas, excelsitas. EPITH. Infinita, miranda, concava. USUS: 1. Arborum, montium altitudo. 2. Labes agri ad infinitam altitudinem descendit. Latumiæ opus ingens in mirandam altitudinem depressum, _carrière d’une profondeur immense_. Maris altitudo, _abîmes de la mer_. 3. TRANSL. Animi, fortunæ gloriæ altitudo. Altitudo et elatio orationis. Cf. Altus. ALTOR, ōris, m. _Celui qui nourrit_. SYN. Educator. USUS: Omnium rerum seminator et altor DEUS. ALTRINSĔCUS, _De l’autre côté_. * SYN. E regione, ex altera parte. USUS: Assiste altrinsecus. ALTRIX, ĭcis, _Celle qui nourrit_. SYN. Nutrix, educatrix, alumna. USUS: Terra patria, altrix nostra. ALTUM, i, n. _La pleine mer_. USUS: Tempestate in alto jactantur nautæ. Ex alto emergere. ALTUS, a, um, _Haut_, _élevé_. SYN. Sublimis, excelsus, celsus, erectus, editus, excitatus humo. )( Abjectus, humilis. PHRAS. 1. Turris est altissima, _cette tour est fort élevée_. Turris in magnam altitudinem evecta; situ et opere multum edita, in ingens fastigium elata. 2. Vienna altissimis ædibus est conspicua, _Vienne est remarquable par la hauteur de ses édifices_. Vienna cœnaculis sublata, atque suspensa latissime eminet; ædibus editissimis, in altitudinem ingentem elatis, late eminentibus constructa; ædibus ad eximiam altitudinem perductis, mira altitudine ædium urbes cæteras superat, et excedit. 3. Alto vir animo es, et excellenti, _vous avez une âme noble et magnanime_. Vir sapiens es, et alta quadam mente præditus; nihil times, nemini cedis; altum quiddam spiras; invictum semper, et ad altiora quædam, et magnificentiora te natum meministi. Altum te natura videlicet, et humana despicientem genuit. Alta spectas, virtutis gloria ad cœlum te effers. Animo es super humanum fastigium elato; supra fortunam animos geris. USUS: 1. Sua virtute pervenire in altiorem locum, _parvenir par son mérite aux plus hautes dignités_. Virtus altissimis defixa radicibus. Cœli altissimus complexus. 2. TRANSL. Ad animum: Alta mens; humanarum rerum alta quædam despectio. Alta et exaggerata oratio. Altus et excellens vir. Nihil nisi altum, et magnificum suscipere, moliri. Cf. Excelsus, Animus. ĂLUMNUS, i, m. _Qui est nourri_, _enfant_, _élève_. SYN. Qui alit, quique alitur; discipulus. USUS: Eloquentia bene constitutæ civitatis velut alumna est, et nutrix. Platonis, disciplinæ Platonicæ alumnus. Cf. Discipulus. ĂLŪTA, æ, f. _Peau molle_. SYN. Pellis mollior. USUS: Pellis pro velis, alutæque molliter confectæ. ALVĔĀRĬUM, ii, n. _Ruche d’abeilles_. USUS: Apes in alvearium concesserant. ALVĔŎLUS, i, m. _Petite cavité_; _petit damier_, _table à jouer_. SYN. Tabula, in qua tesseris, aut talis luditur. USUS: Ludum quærere, alveolum poscere. ALVĔUS, i, m. _Excavation_, _cavité_; _baignoire_. SYN. Vas amplum, quo in balneis utebantur. USUS: In alveum descendere. ALVUS, i, f. _Ventre_. SYN. Venter, intestina; uterus. EPITH. Multiplex, tortuosa. USUS: 1. Mater alvo filium continet. 2. Alvum ciere, medicamentis citare, movere, _lâcher le ventre_. 3. Alvum laxare, solvere, purgare dejicere, _aller à la selle_. 4. Alvum mollire, bonam facere, _ventre lâche_. 5. Alvum fluentem sistere, tardare, inhibere, _arrêter le flux de ventre_. 6. Astricta alvo esse, _être constipé_. Suppresso ventre alvum consistere; venter non reddit, non excernit. 7. Alvo esse fusa, citata, resoluta; _alias_: dejectionibus laborare, _avoir le flux de ventre_. Citata alvo exerceri; accidere frequentem alvi dejectionem; ventre esse liquido. 8. Ire ad alvum subtrahendam, _alias_: ire ad requisita naturæ; ire, quo saturi solent; naturæ parere; ventris causa de medio abire; ad necessaria secedere; ad reddenda ciborum onera se subducere, _aller à la selle_. ĂMĀBĬLIS, e, gen. com. _Aimable_. SYN. Amore dignus, suavis, omnibus jucundus. PHRAS. Amabilis est; dignus qui diligatur, qui ametur, _il est aimable_. Sunt in eo multa, quæ amorem conciliant; possidet, quæ ad colligendam benevolentiam valent. Ad alliciendas voluntates, ad animos adjungendos, ad comparanda hominum studia nihil desideres, nihil in eo requiras, nihil deesse dicas. Causas amoris in eo plurimas, odii nullas invenio. Amandus est propter multas suavitates, ingenii, officii, humanitatis. Ejus suavitates, virtutes ipsi studium hominum adjungunt, pariunt, gratiam comparant, adipiscuntur. Ferreus sit, qui illum non amet. Aversus ab omni humanitate, expers humanitatis, prorsus homo non sit, qui illum amore non prosequatur. Nihil non est in eo, nulla non re commendatur, quæ homines ad illum amandum alliciat, qua ab omnibus gratiam ineat, qua adjungere sibi hominum benevolentiam possit. Nulla in eo desideres animi bona, ornamenta, quibus benevolentia colligitur. USUS: Virtute nihil amabilius. Mores, homines amabiles. ĂMĀBĬLĬTER, _Avec amour_. SYN. Animo amico, suaviter, humaniter. ĂMĀBO, _De grâce_, _je te prie_. SYN. Si me amas, rogantis est. USUS: Exspecta, amabo, dum te conveniam. Amabo te; incumbe in eam rem. ĂMANDĀTĬO, ōnis, f. _Éloignement_, _exil_. SYN. Relegatio, rejectio. USUS: An hæc rusticana vita relegatio, atque amandatio appellabitur. ĂMANDO, as, avi, atum, are, a. _Éloigner_, _reléguer_, _exiler_. SYN. Ablego, relego, removeo, dimitto, mitto. USUS: Amandato Catone, Tullio expulso. ĂMANS, antis, part. v. amo. _Qui aime._ SYN. Observans, studiosus, fautor, benevolus. USUS: Ad nos tui amantissimos veni. Nemo me tui amantior. Lenissimis et amantissimis verbis accipere. ĂMANTER, _En ami_, _tendrement_. SYN. Peramanter, studiose, prolixe. USUS: Valde hoc velim, amanter, diligenterque conficias. Conjunctissime et amantissime vivere cum aliquo. ĂMĀRUS, a, um, _Amer_. SYN. Sapore præditus dulci adverso. USUS: 1. Sensus indicat dulce, et amarum, _les sens nous indiquent qu’une chose est douce ou amère_. 1. TRANSL. Calamitosus, insuavis, morosus, _désagréable_, _pénible_. Amariorem me et stomachantem omnia senectus facit. ĂMĀSĬUS, ii, m. _Amant_. * SYN. Amator. USUS: Miserrimum hunc hodie habebo amasium. ĂMĀTOR, ōris, m. _Qui aime_, _ami de_. SYN. Amicus, cultor. EPITH. Acer, antiquissimus, communis. USUS: 1. In bonam partem: Sapientiæ me amatorem profiteor. Ciceronis amatores. 2. In malam partem: An tu amatorem, non adulterum dices? Amatores puerorum. ĂMĀTŌRĬE, _Avec amour_, _passionnément_. SYN. Amatorum more. USUS: Amatorie scripta, dicta. ĂMĀTŌRĬUS, a, um, _Qui concerne l’amour_, _qui inspire l’amour_. SYN. Quod ad amorem pertinet, vel allicit. USUS: Amatorius sermo. Amatorium carmen. AMBĀGES, um, f. _Détours_, _sinuosités_; _ambiguité_. SYN. Circuitio, anfractus, inflexus Mæandri, diverticula, inflexiones. USUS: Ambages fidei fallendæ exquirere. AMBĬGO, is, ere, a. _Douter_, _disputer_. SYN. Dubito, in controversiam voco, adduco, discepto, in dubium traho, revoco. USUS: Ambigunt agnati cum hærede, _les parents sont en discussion avec l’héritier_, disceptant. Ambigere de re aliqua. Hoc inter nos ambigitur. Ex contrariis scriptis ambigere aliquid. Cf. Dubito, Dubium, Controversia. AMBĬGŬE, _D’une manière douteuse_, _équivoque_. SYN. Dubie. USUS: Ambigue dicta, scripta, posita, dividenda sunt et explananda. AMBĬGŬĬTAS, ātis, f. _Équivoque_, _obscurité_. SYN. Anceps, dubia, incerta, multiplex verborum potestas; verba media et suspensa; quæ in duas vel plures sententias trahi possint USUS: Nominum ambiguitas in multos errores inducit. Cf. Dubitatio. AMBĬGŬUS, a, um, _Ambigu_, _incertain_, _équivoque_, douteux. SYN. Anceps, dubius, incertus, obscurus, multiplex, perplexus. )( Perspicuus. USUS: Non habeo ambiguum, _je ne balance point_. Oracula obscura, ambigua. Ex ambiguo dicta existunt argutissima. Invidiæ nomen ambiguum. Cf. Dubius, Perplexus. AMBĬO, is, ivi, _vel_ ii, itum, ire, a, _nonnunquam_ n. _Entourer_, _briguer_. SYN. Circumeo, _vel_ prenso. ADV. Valde, vicatim. PHRAS. Consulatum artibus parum honestis ambit, _il se sert de moyens peu honnêtes pour briguer le consulat_. Quibus artibus sibi viam ad consulatum muniat, quod iter affectet, video. Summa ambitione, honoris contentione, ambitu contendit. Circuit et prensat Patres juxta, ac tribules. Est in illo summa honoris contentio; ambitus illi est in petendis honoribus incredibilis. Nullum in prensando studium prætermittit; in prensandis, appellandis Patribus studium adhibet maximum. In aucupandis magistratibus nullos scopulos, nullos casus pertimescit; aureis retibus venatur imperium. Honoribus operam dat, sed artibus parum decoris. Honorum in republica nullus est, quem non appetat, ad quem non aspiret, _il n’y a point de dignité qu’il n’ambitionne_. USUS: 1. Lunæ cursus terram proxime ambit, _la lune fait sa révolution autour de la terre_. 2. Prensare, petere, _solliciter_. Si comitia in senatu haberi placet, petamus, ambiamus. AMBĬTĬO, ōnis, f. _Sollicitation_, _brigue_. SYN. Ambitus, studium cupiditasque honorum. EPITH. Levis, major, miserrima, nimia, perniciosa, popularis, summa, timida. USUS: Ambitione labi, ardere. In tuo favore mea ambitio nititur. AMBĬTĬŌSĒ, _Par brigue_; _avec faste_. SYN. Cum ambitione. USUS: Provinciam ambitiose petere. Facere aliquid, fovere aliquem ambitiose. AMBĬTĬŌSUS, a, um, _Ambitieux_. SYN. Ambitione plenus, honorum cupidus. PHRAS. Vir est ambitiosus, avaritia gloriæ, et honoris cupiditate insatiabili, _c’est un ambitieux_, _un intrigant_. Ambitioni servit perdite, ardet infinita honorum cupiditate, in honorum studio pene modum nescit, ad ambitionem toto pectore incumbit, fertur incredibili gloriæ cupiditate; honorum nusquam illi satis est, honoris est supra modum appetens. Cf. Ambio, Gloria, Superbus, Arrogans. USUS: Amicitiæ ambitiosæ, in quibus assentationis plurimum, nihil rei. Homo minime ambitiosus. AMBĬTŬS, ūs, m. _Circuit_, _détour_; _ambition_. SYN. Conversio, circuitus, orbis; ambitio, ambitionis crimen. EPITH. Contractus et brevis, et vehemens verborum, immanis, infinitus, par, perfectus, completusque verborum, rotundus, totus verborum, argutus, certusque et circumscriptus verborum. USUS: 1. Ambitus domus, _le tour de la maison_. Rotundi stellarum ambitus. 2. Circuitus verborum, _périodes_. Comprehensio, et ambitus ille verborum, quem periodum vocamus. 3. Ambitio, _ambition_. Accusari, damnari ambitus. AMBŬLĂCRUM, i, n. _Promenade couverte_, _galerie_, _allée d’arbres_. SYN. Locus in ædibus ad deambulandum accomodatus. AMBŬLĀTĬO, ōnis, f. _Promenade_. EPITH. Aurea, meridiana, inferior, pomeridiana, compitalitia. USUS: 1. Ambulandi actio, _promenade_, _action de se promener_. Constituimus inter nos, ut ambulationem ruri conficeremus. 2. Locus ambulationis, _promenade_, _lieu où l’on se promène_. Nostram ambulationem, quæso, invisas. Hedera intercolumnia ambulationis convestit. Nondum absoluta est ambulatio, nondum sub tecto. AMBŬLĂTĬUNCŬLA, æ, f. _Petite promenade_. EPITH. Tecta. USUS: Cum una ambulatiuncula, et sermone nostro delicias urbis omnes non permutavero. AMBŬLO, as, avi, atum, are, n. _Se promener_. SYN. Deambulo, inambulo, obambulo, deambulationem perago, spatior, eo, decurro, abeo, iter facio, contendo, pedibus peragro. ADV. Artificiose, contentius, recte. USUS: Ambulare in sole. Ambulare lente, ut philosophi. Intra diem plura passuum millia ambulare. Xerxes, juncto classibus Hellesponto, Athoque perfosso, maria ambulavit, terram navigavit. AMBŪRO, is, bussi, bustum, ere, a. _Brûler autour_, _consumer_. USUS: Num tu ex ambustis fortunarum mearum reliquiis spolium petes? Vicina Cremona incendio ambusta, Mantua tamen salva evasit. ĀMENS, entis, gen. omn. _Troublé_, _égaré_, _insensé_, _fou_. SYN. Insanus, mente motus, perturbatus. PHRAS. Homo excors, omnibus consiliis præceps ac devius, mente captus, alienatus mente, amentia præceps, obcæcatus; prolapsus in furorem, mente paulum imminuta animo parum validus, mente orbatus. USUS: Homo amentissimus, vecors, ac consiliis omnibus præceps, ac devius. Cf. Insanus. ĀMENTĀTUS, a, um, _Garni d’une courroie_. SYN. Loris religatus ad acrius feriendum. USUS: 1. Hastæ amentatæ. _Javelot garni de sa courroie_. 2. TRANSL. Argumenta amentata præclari oratoris lacertis viribusque contorta, _arguments tout prêts_. ĀMENTĬA, æ, f. _Démence_, _folie_. SYN. Insania. EPITH. Civilis, magna, mira, præceps, singularis, summa, tanta. PHRAS. Hic homo in amentiam incidit, _cet homme est devenu fou_. A se, a mente discessit; ad insaniam redactus est; impulsus, prolapsus in furorem est: mens reliquit hominem; injecta illi amentia est. Amentia incredibilis hunc hominem tenet, _un trouble incroyable s’est emparé de lui_. Amentia flagrat, torquetur, rapitur, tenetur, excæcatur plane insolita, alienata penitus mente est. Cf. Amens, Alienatus, Furor, Insania, Stultitia. USUS: Amentia est animi affectio lumine mentis carens. Qua amentia inductus hoc egisti? ĂMĪCA, æ, f. _Amie_, _amante_. SYN. Mulier amata. USUS: Alcibiades amicæ amiculo tectus. Septem currus amicarum plenos secum trahebat Verres. ĂMĬCĒ, _En ami_. SYN. Benevole, familiariter, animo amico, et conjunctissimo. USUS: Vivere simpliciter, vitæque hominum amice. Quod tantum mihi tribuis, facis, fecistique sane amice. ĂMĬCĬO, is, cui, _vel_ xi, ictum, ire, a. _Couvrir d’un vêtement_, _envelopper_. SYN. Vestio, operio. USUS: Amictus toga purpurea. ĂMĬCĬTĬA, æ, f. _Amitié_. SYN. Benevolentia, conjunctio, familiaritas, necessitudo; vetus et assiduus inter æquales usus, ac vitæ consuetudo; jucunda vitæ, atque officiorum omnium societas, amabilissimus amicitiæ nexus; amoris vinculum arctissimum; omnes amicitiæ necessitudines; conjunctionis, ac necessitudinis vinculum; benevolentiæ conjunctio; familiaritatis nexus; summa voluntatum consensio. EPITH. Adjutrix virtutum, comes vitiorum, afflicta, non solum ampla, sed etiam jucunda, concors, conjunctior, consularis, desiderata, ditior, et affluentior, firmior, bona, gratuita, insignis, intempestiva, inveterata, justa veraque, magna, uber, jucundissima, molesta, naturalis, non brevis et suffragatoria, sed firma et perpetua, pulcherrima et maxime naturalis, pyladea, remissior, et liberior, et dulcior, et ad omnem comitatem facilitatemque proclivior, sancta, summa, vetus, vetusta, vulgaris aut mediocris, vera et perfecta. PHRAS. 1. Amicitiam contrahere, _contracter amitié_. Amicitiam cum aliquo appetere, expetere potentum amicitias, gratiam et amicitiam petere; adrepere sensim, applicare se ad alterius amicitiam; insinuare se in potentum amicitiam; adjungere se, conferre, aggregare ad alterius amicitiam; amicitiam sibi parare, comparare, conciliare; in consuetudinem alterius se dare, insinuare, immergere; amicitiis multorum implicari; amicitias sibi parere, gignere, jungere, conjungere, instituere; consuetudine alterius se implicare, devincire, jungere; amicitiæ fores sibi aperire; consuetudinem jungere cum altero; amicitiam conglutinare, conjugare, constituere; colligere, contrahere consuetudinem cum altero; amicitiæ et societatis vinculo se adstringere; incipere, conflare amicitiam; coire societatem cum altero; amicitiam sequi, ad amicitiam accedere; alterius amicitiæ se dedere ac devovere, sancire; ferire, percutere fœdus amicitiæ; amicitiæ fœdere se devincire. 2. In amicitiam alicujus venire, _devenir ami de quelqu’un_. In amicitiam accipi, recipi, adjungi; in familiaritatem alterius venire, pervenire; adscribi ad alterius amicitiam; inire cum altero societatem; jungi amicitia; incidere in improborum hominum amicitiam; familiaritatem alterius penitus intrare, consequi; amicitiam adipisci; in familiaris amicitiæ jura adduci. 3. Amicitiam habere cum altero, _être lié d’amitié avec un autre_. Necessitudo intercedit mihi cum illo, et vetus amicitiæ usus; necessitudo mihi cum illo constituta dudum est; est mihi amicitia, consuetudo, hospitium cum illo; amicitiam gero, habeo cum illo; intime utor homine; societatem habeo cum illo firmam ac perpetuam; intima illi familiaritate conjunctus sum; locum amicitiæ non infimum tenet apud me; est mihi cum homine magnus usus, vetus cunjunctio; conjunctissime et amantissime inter nos vivitur; arcta familiaritate hominem complector; longa consuetudine devinctum teneo hominem; mutua benevolentia implicatum habeo; conjunctus sum longo familiaritatis usu; inveterata mihi cum illo est amicitiæ fides; perpetua gratia atque amicitia mihi cum illo est. 4. Amicitiam observare, _garder l’amitié_. Amicitiam colere, servare, retinere; obsequio amicitiam tueri; amicitiam præstare; necessitudinem colere, conservare; uno tenore fidem colere; in amicitia et fide manere, permanere. Par voluntas, ab unoquoque nostrum redditur, et accipitur. Amicitiæ nostræ fides sanctior est, quam ut malevolorum sermonibus labefactetur. Amicitiam gerimus non modo officiosam, sed veram et concordem. 5. Amicitiam firmare et augere, _entretenir_, _augmenter l’amitié_. Amicitiam confirmare, firmiorem facere, reddere; in amicitia provehi; firmare obsequio gratiam; concordiam in perpetuum firmare; consuetudinem facere majorem; id agere, ut amicitia non modo vigeat, sed crescat, accrescat. 6. Amicitia minuitur, _l’amitié décroît_. Claudicat amicitia nostra, labefactatur sensim malevolorum sermonibus, et elevatur. Vacillat, inclinat amicitiæ nostræ stabilitas. Satietas quædam amicitiæ subit. Multis rebus quotidie violatur amicitia nostra. Non respondet animus tuus in amicitia meo. Non eum præstas animum mihi, quem debes. Parem in me benevolentiam non commonstras. Tuus in me amor cum meo conferendus non est; longe inferior meo est; longe infra est. Non es mutuo erga me animo; non æque, atque ego, animatus es. Conjunctio illa vetus, ac jucunda multum a te imminuitur, perfringitur, ac labefactatur. 7. Amicitiam abrumpere, _rompre une amitié_. Disrumpere, discindere, dissociare, dissolvere, dissuere, præcidere, extinguere, tollere, evertere amicitiam; deserere jus amicitiæ, spernere, negligere; extinguere necessitudinem pristinam; amicitiam dimittere, deponere, excludere; in inimicitiam convertere; ab amico se abrumpere; ab amicitia se removere; caritatem, conjunctionem dirimere; a conjunctione animos avocare; collectam diu gratiam momento effundere; amabilissimum amicitiæ nodum tollere; renunciare alteri societatem, hospitium, amicitiam; finem gratiæ ponere; amicitias diducere cohærentes; gratiam alterius repudiare, recusare; totum se ab amicitia alterius avertere; refugere a pristina consuetudine; ab amicitia deficere; sejungere se a veteri societate; conjunctionem solvere, amorem ex animo penitus ejicere. 8. Amicitiam redintegrare, _renouveler_, _rétablir l’amitié_. Redire cum altero in gratiam; renovare, redintegrare pristinam consuetudinem; gratiam novo beneficio redimere; ad gratiam et amicitiam receptum habere. Cf. Amicus, Familiaritas, Necessitudo, Inimicitia. USUS: Amicitia est omnium divinarum, humanarumque rerum cum benevolentia et caritate summa consensio. Amicitia nihil majus, uberius, jucundius. Hæc amicitia, hæc conjunctio, hæc jucundissima vitæ, atque officiorum omnium societas fictis sermonibus, falsis criminibus, sæpe dirimitur. ĂMICTUS, a, um, _Vêtu_, _recouvert_. SYN. Vestitus, indutus, tectus, opertus. USUS: Amictus lana, toga purpurea, pallio, amiculo. ĂMICTŬS, ūs, m. _Toute espèce de vêtement extérieur_. USUS: Imitari alicujus amictus statum, _aut_ motum, _imiter qqn dans sa manière de porter la toge ou d’en disposer les plis_. Cf. Vestis. ĂMĪCŬLA, æ, f. _Amante_. SYN. Amica. USUS: De amicula rixari. ĂMĬCŬLUM, i, n. _Petit vêtement_. SYN. Palliolum, vestis. EPITH. Aureum, frigidum, grave. USUS: Dionysius aureum Jovi detraxit amiculum. ĂMĪCŬLUS, i, m. _Cher petit ami_. SYN. Amicus. ĂMĪCUS, i, m. _Ami_. SYN. Necessarius, familiaris. )( Inimicus. DIFFER. Amator, in malam, Amicus in bonam partem accipitur. EPITH. Amans et observans, antiquior, antiquissimus, benevolus, blandus, bonus, communis, firmus et fidelis, fortior, fortis, gravissimus, satis honestus, indignus fortuna aliqua, infidus, insolens, lepidus, locupletior, magnus, mediocris, multo justior, officiosissimus, paternus, ac pernecessarius, præceps, privatus, prudens, recens, simplex et communis, et consentiens, studiosus, observans, suavis, verus, vetus, voluntarius. PHRAS. 1. Amicus meus est, _il est mon ami_. Multis annis illo utor familiariter; est ex domesticis meis, et intimis familiaribus; necessarius meus est, et amantissimus mei; conjunctus mihi usu, est in intimis; me plane suum numerat; sunt mihi cum illo omnes amicitiæ necessitudines; utor hominis amicitia diu, et concorditer; in meis familiarissimis est, ac plane meus; longe omnium amicorum carissimus est; in intima ejus familiaritate versor; conjunctissimus illi sum; omnia mihi cum eo intercedunt jura summæ necessitudinis; arctissimo mihi est amicitiæ vinculo copulatus, colligatus, connexus; est mihi amicitia cum eo non vulgaris; utor illo intime; est mihi intimus; nihil illo mihi conjunctius, carius, jucundius. Cf. Familiaris, Adjungo, Amicitiam habere. 2. Amicos sibi paravit plurimos, _il s’est fait beaucoup d’amis_. Multos ille sibi beneficio adjunxit; multos sibi consuetudine devinxit; animos multorum sibi conciliavit; multorum voluntates sibi obsequio demeritus est; amicitiam fecit cum plurimis; ex adversa factione suos sibi fecit quamplurimos; necessitudinem constituit, fecit, conjunxit cum multis, ad amicitiam adscripsit, aggregavit non paucos. Cf. Amicitiam contrahere. USUS: 1. Amici maxima amoris conspiratione consentientes. Mihi nemo te amicior, carior, jucundior. 2. Amicum facere, diligere, eligere, acquirere; conciliare sibi alterius voluntatem, gratiam, studium. 3. Amico uti et necessario, _avoir un ami_. 4. Amico orbari, vitam ab amicis desertam et incultam agere, _n’avoir pas d’amis_. ĀMISSĬO, ōnis, f. _Perte_. SYN. Jactura, detrimentum. EPITH. Tanta rerum, turpis. USUS: Amissio omnium rerum, desperatio recuperandi. ĂMĬTA, æ, f. _Sœur du père_. SYN. Soror patris. ĀMITTO, is, mīsi, missum, ere, a. _Perdre_. SYN. Dimitto, perdo, jacturam facio. ADV. Funditus, penitus, plane. PHRAS. Amisisti omnia, _vous avez tout perdu_. Jacturam fecisti fortunarum omnium. In hoc portu gloriæ, dignitatis naufragium fecisti. Eversus es rebus omnibus, captus, orbatus. Omnia tibi illo jactu perierunt, occiderunt. Gratia omnis, ac gloria tibi defluxit. Cum fortunis fama te simul, ac fides deseruit. Cf. Perdo, Eripio, Evanesco. USUS: 1. Amittere occasionem. Prædam de manibus amittere, _manquer_, _laisser échapper_. 2. Dignitatem, civitatem, jus imperii, memoriam, mentem, vitam, lucem amittere. Vires, et corpus ægritudine, vitam per dedecus amittere, _perdre_. 3. Dimitto; _renvoyer_, _congédier_. 4. Abjicio, _abandonner_. Assiduitate malorum omnem sensum humanitatis ex animo amittere. AMNIS, is, m. _Fleuve_. SYN. Fluvius. EPITH. Funestus, incitatior, sedatus, magnus, nobilis, obscurus, profluens, contortus, deflexus. USUS: Liquores perlucidi amnium, riparum vestitus viridissimi. Alter sine salebris amnis, alter incitatior fertur. Contortus et deflexus in alium cursum amnis. Cf. Flumen. ĂMO, as, avi, atum, are, a. _Aimer_. SYN. Diligo, carum habeo, studio prosequor, benevolentia complector, magno studio et amore sum in aliquem; faveo, cupio alicui maxime, honestissime. ADV. Admodum, æque atque, certatim, fraterne, illustrius, maxime, merito, mirabiliter, mirifice, multum, nimium se; plus, plurimum, præcipue, recte, turpissime, valde, vehementer, unice, vulgo. PHRAS. 1. Amo te plurimum, _je vous aime beaucoup_. Sic te diligo, ut neminem magis, ne me ipsum quidem. Singulari erga te amore sum, singulari sum in te benevolentia. Ego te, ut oculos, aut si quid oculis est carius, diligo. Nemo est omnium, in quem magis, quam in te, mea sit propensa benevolentia; qui mihi te sit carior; quem ego vehementius, quam te, diligam, quem ego majore, quam te benevolentia complectar; quem ego magis ex animo, quam te, diligam. Quo amoris vinculo adstricti sumus, eo nihil potest esse arctius; id ejusmodi est, ut laxari nullo modo possit. Summe, vehementer, valde, magnopere, maximopere, maxime, etiam atque etiam, mire, mirifice, incredibiliter, unice, singulariter, egregie, insigniter, ex animo, ex intimo sensu, cumprimis, imprimis, apprime, præcipue, admodum, oppido, majorem in modum, mirum in modum, minime vulgariter, non mediocriter te diligo. Omnibus tibi necessitudinis causis conjunctus sum maxime. Ita multæ mihi tecum sunt necessitudinis causæ, ut nihil possit esse jucundius. Omnes mihi necessitudines, necessitudinum causæ, omnia mihi necessitudinum summa jura tecum intercedunt. Mihi tecum omnia sunt communia. Amo te singulariter omnibus de causis. Omnibus ad te amandum causis adducor, moveor, impellor. Causam tui diligendi nullam non habeo. Arctissimo necessitudinis vinculo conjuncti sumus. Nihil est nostra necessitudine conjunctius. Pervenit ad summum amicitia nostra. Benevolentia in te mea ad summum pervenit, aucta sic est, ita jam crevit, ut nihil ad eam possit accedere. Amor in te meus is est, ita accumulatus est, ut addi nihil possit. Æque, similiter, pariter ac me ipsum; itidem ut me ipsum; non secus, ac me ipsum te diligo. In te amando nemini concedo. Qui te vehementius diligat, concedo nemini. Amorem in te meum cogitatione fortasse consequi, complecti possum, verbis quidem exprimere, explicare, expromere profecto non possum. Cum te multi diligant, in amore tamen omnes vinco, principatum appeto, primas partes mihi vindico, principem locum obtineo. Fero te in oculis. Mihi es in amoribus. Nihil mihi est te carius. Secundum DEUM, post DEUM, excepto DEO, cum a DEO discessi, nemo mihi te est carior. Primum in amore DEUM, te habeo proximum. Amor in te meus tantus est, quantus potest esse maximus. Hæres mihi in animo, in medullis, in intimis sensibus. Ut pater in filium, ita ego in te sum animatus. Habeo te fratris loco. Quid est, cur te non etiam atque etiam diligam? Quod vinculum, quod studii genus aut officii, quæ omnino res amori nostro, amicitiæ, conjunctioni, necessitudini nostræ deest, in amicitia nostra requiri, ac desiderari potest? Amorem in te meum verbis exprimere qui possum, quem cogitatione vix complector, cujus magnitudinem vix mente comprehendo? 2. Tu si me amas, communem amicum dilige, _si vous m’aimez_, _aimez aussi mon ami_. Tu si me carum habes; si tibi cordi sum; si animum mihi dedisti tuum; amicum omni benevolentia, caritate, officio complectere. Sit tibi ille in pectore, hæreat in venis, animo, visceribus. Tu si mei amore duceris; si totus ego tuus sum; si ardes, cales, teneris studio complectendi mei; amicum in sinu, in oculis gesta; hæreat ille tibi in medullis; gradum ac caritatem filii apud te habeat. Si amore tibi conjungor; si, ut tute affirmas, ita in oculis tuis habito; in medullis inclusus sum; amicum toto animo, omni gratia, officio, caritate complectere. Si tanta propendes in me voluntatis inclinatione, quantam singularis in me tua benevolentia, eximia caritas, perpetua officia pollicentur, mea potiorem vita communem amicum habe. Siquis amor mei in te residet; si amore mei caperis, incensus es; si caritate flagras; carissimum tibi amicum habe nostrum; magisque quam oculos illum ama meos. Si quis amor penitus hæret mei; si in medullis resideo tuis; si in deliciis sum; amicum oculis, animo, complexu tene; omni amore prosequere; dignum profecto ob multas suavitates ingenii, ut animo tuo carus sit egregie. 3. Amat intemperanter, inhoneste, _il se livre à la débauche_. Amoribus servit; turpius, quam par est, diligit; differtur amore; immodico amore flagrat. Deperit hominem misere; amore occupatus est; animum amori deditum habet; in amores effunditur; amore amens, malesanus est; perdite amat; amore languet; cæcis maceratur ignibus; totus in amore est; in castris Veneris militat; versatur in amoris rota; amore vadatus, ac vinctus attinetur; in hospitium divertit ad Cupidinem. USUS: Quidam seipsos amant sine rivali. Me aut amabis, aut, quo contentus sum, diliges. DIFFER. Amare plus est, Diligere minus. )( Odio habeo. ĂMŒNĬTAS, ātis, f. _Agrément_, _charme_. SYN. Suavitas locorum. EPITH. Summa. USUS: Hortorum et littorum amœnitates. Cf. Jucunditas. ĂMŒNUS, a, um, _Agréable_. SYN. Voluptuarius, jucundus. USUS: Amœnus sane, et arbitris semotus locus. Prædiola belle ædificata amœno loco, et salubri. Cf. Jucundus. ĂMOR, ōris, m. _Amour_. SYN. Benevolentia, gratia, pietas, studium, caritas. )( Odium. DIFFER. Amor genus est ad omnia pertinens, Caritas species ad homines tantum. EPITH. Gloriæ nimis acer, verumtamen honestus, communis, cultus, dulcis et optatus, flagitii et levitatis auctor, fraternus domesticusque, honestus, humanus, tam improvisus ac repentinus, tam castus, tam religiosus, tam sanctus, tam pius, inauditus, non ignotus, sed tamen gratus, et optatus, incredibilis, et bonus, insitus, jucundus, magnus, mediocris, mirificus, muliebris, mutuus, naturalis, novus, vetus, patrius, perpetuus, præcipuus, princeps, pristinus, sævus, singularis, sollicitus atque anxius, summus, turpissimus, vetus et fictus, veterrimus, verissimus, vetustus. PHRAS. 1. Utinam excitare amorem patriæ in te possem! _puissé-je vous inspirer l’amour de la patrie!_ Utinam te patriæ amore inflammare, pietatem in patriam intendere, excitare, gignere, conciliare possem! utinam efficere id possem, ut patriæ amor in te nascatur, oriatur, exoriatur! utinam ea mihi facultas sit, ut meis hortatibus pietas illa in patriam rursus in te exsistat, emergat; ut ex natalis soli dulcedine amor ille effluat, emanet, progrediatur, proficiscatur, qui erga patriam optime de te meritam exstare, residere in animis civium debet. 2. Amorem in te meum ubique declarabo, _je vous prouverai partout mon affection_. Quem diu tecum constitutum habeo amorem, omnibus in rebus testificabor, demonstrabo. Respondebo profecto amori tuo, et omni officiorum genere tecum certabo. Recognosces non modo ex litteris, sed ex omnibus studiis, officiisque meum in te amorem. Amorem hunc meum, quem a puero suscepi, omnibus officiis colam, præstabo, reddam amori tuo. Meam in te singularem benevolentiam, summum, incredibilemque amorem quovis officii genere testatum faciam; officiis ac studiis illustrabo, approbabo. Nullum erga te officium hominis amantissimi prætermittam. Qui in me residet amor tui, eidem serviam semper; hunc fovebo, et augebo. Non est quod vereare; in amore egregie respondebo. Efficiam profecto, ut omnibus pateat, neminem ut fugiat, lateat, quæ mea sit in te benevolentia. Amorem tui, qui in animo insidet mea non verbis modo præ me feram, sed rebus, factisque ostendam, patefaciam, confirmabo. 3. Amorem in te meum semper conservabo, _je serai toujours votre ami_. Amorem, quo semel tibi conjunctus fui, quo te adhuc prosecutus sum, fovebo semper, augebo, colam, servabo, confirmabo. In amore tui semper provehar. Illa pietas, id studium, quo te semel complexus sum, incrementa capiet maxima. Ad eum amorem, quem adhuc præstiti, accessiones fient maximæ. Ut amandi causæ semper novæ, ita nova semper officia ad pristini amoris significationem accedent. Idem dies amorem tui mihi eripiet, qui vitam. Dum spirabo, spirabit simul in me amor tui. 4. Amorem exuit, _il ne m’aime plus_. Amorem abjecit, excussit, deposuit omnem. Multum de vetere amore detractum, laxatum est. Amorem omnem ex animo ejecit. Nemo te, nisi tua illa inconstantia ab amore nostri avertit; illa amorem diremit, illa exhausit. USUS: Amor verus et fictus non facile dijudicatur, _il n’est pas facile de distinguer la véritable amitié de la fausse_. Honestus amor e virtute nascitur. Judicio labitur, qui fortunam in amore, non virtutem spectat. Amor flagitii et levitatis auctor. ĀMŌTĬO, ōnis, f. _Action d’éloigner_, _éloignement_. SYN. Remotio. USUS: Doloris amotio successionem efficit voluptatis. ĀMŎVĔO, es, movi, motum, ere, a. _Éloigner_, _écarter_. SYN. Arceo, prohibeo, removeo. PHRAS. Fames hostem ab urbe amovit, _la famine a éloigné l’ennemi de la ville_. A mœnibus hostem detraxit, depulit, dejecit. Fames hostilem impetum propulit, submovit, propulsavit; emovit hostium multitudinem; pestem illam a mœnibus urbis avertit. 2. Amovet a se omnes, _il éloigne de lui tout le monde_. Abstinet procul homines; segregat a se omnes, removet, submovet; emovet domo salutantium multitudinem; hospitum ac clientum turbam suis ab ædibus amolitur. 3. Amovet se a rebus publicis, _il ne prend aucune part aux affaires publiques_. Animum procul habet a republica; animum abducit a forensi strepitu; publicæ rei curam a se in alios transfert. USUS: Libidinem, odium, invidiam, metum, cupiditates omnes ab aliquo amovere, _éloigner_, _détourner_. Segnitiem, crapulam, calumniam a se amovere, depellere. Molestiam a foribus; suspicionem a domesticis amovere. Cf. Repello, Arceo, Rejicio. AMPHĬBŎLĬA, æ, f. _Amphibologei_. VULG. Amphibologia. USUS: Amphibolias aucupantur Dialectici. AMPHŎRA, æ, f. _Amphore_. USUS: In singulas vini amphoras quaternos denarios portorii nomine exigunt. AMPLĒ, _Amplement_, _largement_. Amplissime. SYN. Magnifice, honorifice, honeste. )( Abjecte, humiliter. USUS: Ample, elateque dicebat Cicero; honores idem amplissime sibi decretos, magnificentissime, amplissime gessit, _Cicéron avait un langage élevé et abondant; il exerça avec la plus grande distinction toutes les charges qui lui furent confiées_. AMPLECTOR, eris, plexus sum, plecti, d. _Embrasser_. SYN. Amplexor, amplexu stringo, comprehendo. ADV. Amicissime, vehementer, ultro et citro, usu, vel officiis; libenter, generatim, nequaquam satis. PHRAS. Pater filium amantissime amplexus est, _le père embrassa tendrement son fils_. Amplexatus est, brachia in collum filii injecit; pectus pectori commisit, conjunxit, admovit; amplexu filium petiit, aggressus est, vinxit, arcte tenuit, continuit, fovit; apertis brachiis filium amplexurus, ad ejus caput advolavit; in ejus amplexus effusus est, ruit; ejus cervicibus se innexuit, et arctissimis complexibus illigavit; pater filii cervicibus injecit manus, et toto pectore se adstrinxit. Filii collum invasit pater; ad complexum concurrit; tulit complexum filio, inque eum fimul corpore, fimul animo effusus est, circumfusus amplexibus filii pater, pectori collo eumdem admovit. Recepit filium sinu, complexuque pater; dextera cervicem ejus manu strinxit; amplexu filium cooperuit pater, et pectus pectore constrinxit. USUS: 1. Ille me amplexus, flere prohibebat, _celui-ci m’ayant embrassé_, _m’empêchait de pleurer_. 2. TRANSL. Amo, colo, _cultiver_, _s’adonner à_. Auctor tibi sum, ut rempublicam, bonas artes, jus civile amplectare. Cæsar me in dies amicius amplectitur. Amplector animum in me tuum. 3. Comprehendo, stringo, _comprendre_, _renfermer_. Non is est, qui res tantas consilio amplectatur, animo, ac mente circumspiciat. Paucis plurima; artem omnem paucis præceptis amplector. AMPLEXOR, aris, atus sum, ari, d. _Embrasser_. SYN. Amplector, amo, amplexibus excipio, foveo sinu, amplexu circumplico, circumplector. ADV. Familiariter, hilare, mirifice, recte, vehementius. USUS: Inimicum meum sic amplexabuntur, sic in manibus habebant, sic fovebant. Amplexari auctoritatem senatus. Certam sententiam amplexari. Cf. Amplector. AMPLEXŪS, ūs, m. _Embrassement_. USUS: Pudici amplexus. AMPLĬFĬCĀTĬO, ōnis, f. _Augmentation_. SYN. Cessio, incrementum, cumulus, exaggeratio. )( Diminutio. EPITH. Magna, nemini nocens, vehemens. USUS: Amplificatio gloriæ, honoris, pecuniæ, rei familiaris, _accroissement de richesses_. Amplificatio Rhetorica. Gravior quædam affirmatio, quæ motu animorum conciliat in dicendo fidem, _ampfilication_. AMPLĬFĬCO, as, avi, atum, are, a. _Augmenter_, _agrandir_. SYN. Amplum facio, dilato; rem parvam verbis majorem facio; augeo, multiplico, locupleto. )( Minuo, infirmo. PHRAS. 1. Amplificare imperium, _reculer les frontières de son royaume_. Proferre imperium, imperii fines; ingentibus incrementis rempublicam augere; ampliare, dilatare, extendere, protendere imperium; imperii fines promovere, propagare, magnas imperio accessiones adjungere. 2. Amplificare dicendo, _développer un sujet_. Augere rem, et tollere altius dicendo; verbis exaggerare, extollere; rem ornare; tragice et rhetorice, omnia dicendo augustiora, majora facere; vero majora jactare; in majus celebrare; verbis in majus ferre, extollere. USUS: 1. Semper studui, tuam gloriam laudibus amplificare, _je me suis toujours efforcé d’augmenter votre gloire en vous louant_. Sermo tuus dolorem mihi meum amplificat. Urbs, fortuna urbis in dies amplificatur et augetur. 2. Amplificare atque ornare dicendo. Cf. Augeo, Amplus. AMPLĬO, as, avi, atum, are, a. _Remettre_, _ajourner_. SYN. Comperendino, differo, temporis plus concedo causam dicturo. USUS: Hæc causa septies est ampliata. Quid hominem nefarium ampliatis? AMPLĬTER, _Amplement_, _largement_. SYN. Ample. USUS: Ampliter in cœna apposuit Ampliter mentiri. AMPLĬTŪDO, ĭnis, f. _Grandeur_, _dignité_, _rang_. SYN. Gloria, dignitas, splendor, auctoritas, gravitas, pondus, claritudo, præstantia, majestas, claritas. EPITH. Rara, egregia, modica, summa. USUS: Amplitudo est potentiæ, _aut_ majestatis, _aut_ aliquarum copiarum abundantia. Ipsæ injuriæ tuam amplitudinem illustrabunt. Omne meum studium ad tuam amplitudinem amplificandam, retinendam conferam, _je ferai tous mes efforts pour vous élever en dignité et vous garder votre rang_. Pompeius posteris suis amplitudinem nominis, quam non acceperat, tradidit. Pervenisti ad summam amplitudinem. Cf. Splendor, Dignitas, Præstantia, Magnitudo. AMPLĬUS, _En plus grande quantité_, _davantage_. SYN. Plusquam, plus, magis, supra, quod excurrit. USUS: Amplius est triennium, _vel_ triennio. Non amplius decem cohortes pugnavere. Decem et amplius nummis, decem, et quod excurrit, nummis. Ita quidem Socrates; hoc amplius Theophrastus, quod etc., _a cela de plus que_, _etc._ Morem tibi geram, hoc amplius, ut oraculum te audiam, _je vous obéirai, bien plus, je vous écouterai comme un oracle_. AMPLUS, a, um, _Ample_, _spacieux_, _grand_. )( Angustus, parvus. USUS: 1. Ampla domus, _maison spacieuse_. Theatrum magnitudine amplissimum, celebritate refertissimum. Locus præter modum amplus, ingentis laxitatis, et qui multorum millium multitudinem capiat. Ædes amplæ, spatiosæ, effusæ. Forum, quantumvis amplum, laxandum videbatur. 2. Seges gloriæ ampla. Res ampla, et immensi operis. Copiæ amplissimæ, militum is numerus, ut virium jam non pœniteat. 3. Amplissimus civitate, amplissimo loco natus. Id curo unice, ut respublica opibus firma, copiis locuples, gloria ampla, virtute honesta sit. Cf. Clarus Magnificus, Magnus. AMPULLA, æ, f. _Petite fiole au corps bombé_. SYN. Vas vitreum ventre amplo et inflato. AMPULLOR, aris, atus sum, ari, d. _S’exprimer avec emphase_. SYN. Turgeo, inflor. Cf. Superbus, Facto. AMPŬTĀTĬO, ōnis, f. _Action de couper_, _d’émonder_. USUS: Sarmentorum amputatio. AMPŪTO, as, avi, atum, are, a. _Couper_, _tailler_; _supprimer_, _retrancher_. SYN. Reseco, circumcido, rejicio. USUS: Amputetur quidquid in republica est pestiferum. Sit aliquid in adolescentis ingenio quod circumcidam, quod amputem. Cf. Præcido. AN, _Où, est-ce que?_ SYN. Ne, anne, utrum, num, ecquid? USUS: Multum refert, utrum coram multis, an paucis dicatur. An licebit cunctis, tibi non licebit? Patris partes suscipiam, an filii? Eloquat, an sileam. ĂNAGNOSTES, æ, m. _Lecteur_. SYN. Lector conductitius. USUS: Puer festivus anagnostes noster. ĂNĂLŎGĬA, æ, f. _Conformité_, _rapport_. SYN. Proportio. USUS: Analogia ejus vocabuli me decepit. ĂNAS, ătis, f. _Canard_. USUS: Anatum ova gallinis supponimus. ĂNĂTŎCISMUS, i, m. _Intérêt de l’intérêt_, _intérêt composé_. SYN. Fœnus, quod ex fœnore capitur. USUS: Ille quidem ne centesimis, cum anatocismo contentus est. ANCEPS, cipitis, omn. gen. _Douteux_, _incertain_. SYN. Dubius, incertus, ambiguus. )( Certus. USUS: 1. Incertus est exitus, et belli fortuna. Cura, disputatio, causa anceps. Anceps fatorum via. Anceps et multiplex verborum potestas. Cf. Dubius, Ambiguus. 2. Anceps gladius, _glaive à double tranchant_. ANCHŎRA, æ, f. _Ancre_. SYN. Ferrum aduncum ad firmandas naves. USUS: Ergo ille malum erigi, vela fieri, anchoras præcidi, solvi jussit. ANCĬLLA, æ, f. _Servante_. SYN. Famula, pedissequa. USUS: An partus ancillæ in fructu sit habendus, disputant. ANCILLĂRIS, e, gen. com. _Servile_, _bas_, _dégradant_. USUS: Ancillare ac sordidum artificium. ANCILLOR, aris, atus sum, ari, d. _Servir_. SYN. Servio. USUS: Nemini uni ancillatus sum, aut privatim me addixi. Cf. Servio. ANCILLŬLA, æ, f. _Servante_. USUS: Juris scientiam eloquentiæ tanquam ancillam, et pedissequam adjungebant; contra nunc est. ANDĂBĂTA, æ, m. _Andabate_, _gladiateur qui combattait à cheval et les yeux couverts_. SYN. Gladiatorum genus velatis oculis pugnantium. USUS: Quem antea ne andabatam quidem defraudare poteramus. ANFRACTŬS, ūs, m. _Tour_, _révolution_. SYN. Circuitio, flexus, ambitus. EPITH. Non longus, longus ad spiritum et aptus, annuus, septenus. USUS: Figura nihil habens incisum angulis, nihil anfractibus. Longo anfractu circumscripta oratio. Ætas tua septenos octies solis anfractus, reditusque convertit, _vous êtes âgé de 56 ans_. ANGĔLUS, i, m. _Ange_. SYN. Genius bonus, spiritus cœlestis, cœlestis internuntius, minister DEI et nuntius. PHRAS. 1. Angelus custos, _ange gardien_. Genius humanæ salutis custos; cœlestis custos homini adjunctus, additus, addictus; præses vitæ nostræ spiritus; adjutor, defensor, patronus, auxiliarius vitæ nostræ genius; cœlestis genius, qui hominem ab ortu suo suscipit ac tuetur; qui defendit, custodit, incolumem servat traditum curæ suæ, custodiæ, tutelæ hominem; cui a DEO, Parente optimo, demandatum est hominis patrocinium, cura credita, tutela commissa, et commendata. 2. Angelorum chorus, _chœur des anges_. Spiritus cœlestes; cœlestes internuntii; mentes corporibus secretæ, beatæ et ab omni concretione mortali semotæ, segregatæ mentes; cœlestes animæ atque ab omni admistione corporum remotæ, puræ atque sinceræ. Numinis administri; DEI ad homines interpretes spiritus; spiritus discriminum et periculorum comites mortalium vitæ adjuncti; cœlestium spirituum cœtus, chorus. ANGĪNA, æ, f. _Angine_. USUS: Sues angina moriuntur. ANGĬPORTŬS, ūs et i, m. _Rue étroite_, _ruelle_. SYN. Vicus, angusta via et compendiaria inter domos. USUS: Effusum frumentum vias omnes et angiportus constravit. ANGO, is, anxi, ere, a. _Serrer_; _attrister_, _tourmenter_. SYN. Constringo, sollicito, vexo, torqueo, premo, crucio, discrucio. )( Recreo. ADV. Vehementer. PHRAS. 1. Filii morbus vehementer me angit, _la maladie de mon fils m’inquiète fort_. Sollicitum habet, tenet, reddit, efficit; miseris me sollicitat modis; morbus filii non mediocrem mihi affert, conficit, struit sollicitudinem; morbus filii sollicitudinem acuit, auget, duplicat; sollicitudine afficit ingenti; anxiis implet curis; metum, sollicitudinem incutit. Sollicitudini est non exiguæ repentinus filii morbus. Morbus filii animum meum intempestiva sollicitudine turbat, perturbat, vexat, commovet. Morbus filii graviter me afficit; multum curæ, molestiæ, ægritudinis affert; acerbum animo vulnus infligit; curis me frangit, et sollicitudine. Morbus filii molestissime me exercet; gravi mœstitia, atque animi ægritudine afficit, gravem animo sollicitudinem parit repentina filii invaletudo. 2. Admissum a filio dedecus graviter angit patrem, _la honte du fils attriste mortellement son père_. Susceptum a filio dedecus urit, mordet, pungit vehementer patrem. Ea labes filii acerba admodum videtur patri; graviter eumdum urget concepti facinoris probrum, macerat, concoquit, exercitum habet; ea dedecoris nota patri corpus, viresque exedit; cor, corpusque cruciat; ægritudine conficit. Cf. Dolor, Tristis, Anxius, Cura, Affligo. USUS: Illa me cura vehementer angit et sollicitat. Ea me res intimis sensibus, animis, dolore præcipue angit, et sollicitum habet. ANGOR, ōris, m. _Angoisse_, _chagrin_. SYN. Ægritudo, sollicitudo animum vexans, premens, discrucians. EPITH. Utilis. USUS: 1. Noli angoribus te dare, dedere, _ne vous tourmentez pas_. Ecquid angoribus te implicas? ecquid te metu diurno, nocturnoque tam misere conficis? Sæpe pro amico angor capiendus est. 2. Angorem tollere, _faire cesser le chagrin_. Tuæ litteræ angores meos levaverunt; ab angoribus me abduxere; vacuitatem ab angoribus præstiterunt. Cf. Angor, Mœror, Tristitia, Anxius. ANGUĪNUS, a, um, _De serpent_. USUS: Anguina cervix. ANGUIS, is, m. _Serpent_. SYN. Serpens. EPITH. Fœmina, mas, neuter, ingens, volucris. USUS: Angues alites. Anguis ab ara exstitit. ANGŬLĀTUS, a, um. _Anguleux_. USUS: Corpuscula rotunda alia, alia angulata. ANGŬLUS, i, m. _Coin_; _retraite_. EPITH. Summus, par. USUS: Angulum mihi provinciæ eligas reconditum, ac derelictum. ANGUSTĒ, _Étroitement_. SYN. Arcte, stricte, presse, exigue, exiliter, tenuiter, jejune. )( Late, fuse, ample. USUS: Anguste urbem obsidere. Anguste, exiliter dicere. Presse, anguste definire. Anguste, tenuiter disputare. ANGUSTĬÆ, arum, f. pl. _Espace étroit_, _défilés_. EPITH. Magna, incredibilis, summa. USUS: 1. Fauces terræ marisque, _détroits_. Corinthus in angustiis, et faucibus Græciæ. PHRAS. 1. In angustias locorum redigi, _être enfermé dans les défilés_. In exiguum gyrum compelli; tanquam in pistrinum detrudi, ac compingi; in angustum locum concludi, coangustari; in angustum contrahi et adduci; in exiguum orbem contrahi; in arcto stipari, ad colligendum breviori spatio orbem adigi; in arcto esse; in angustias locorum incidere; angustiis locorum claudi, premi. 2. Paupertas, _gêne_, _pénurie_, _pauvreté_. Incredibiles angustiæ ærarii, et pecuniæ publicæ. Ex meis rei familiaris angustiis ejus sustento tenuitatem. 3. Difficultas, _embarras_, _difficultés_. Quid me in has verborum angustias revocas? Cur me in Stoicorum dumeta, et angustias tantas adducis, compellis? Angustiæ temporis breviorem me fecere. 4. Infirmitas, _petitesse_, _faiblesse_. Non capiunt angustiæ pectoris tui, non egestas animi tantam personam. ANGUSTUS, a, um, _Étroit_. SYN. Arctus, brevis, (de loco præcipue). PHRAS. Angusta loca sunt, _ces lieux sont resserrés_. Angustæ fauces coarctant iter. Magnæ sunt, et admodum difficiles locorum angustiæ. Impedimento sunt magnæ locorum difficultates. Locus non capit tantam hominum multitudinem; loci angustiæ non accipiunt, non patiuntur extendi copias. Angusta se loca crebro objiciunt; difficilem ac laboriosam viam faciunt. Impeditissima ad iter faciendum loca sunt. Maximus hic labor ex locorum angustiis enascitur iter illuc habentibus. Montium illæ fauces multis locis arctissime coeunt. Via multis locis constringitur, coangustatur. USUS: 1. In angustum locum concludi, _être enfermé dans un défilé_. 2. Res angusta, _pauvreté_. Cf. Angustiæ. ĂNHĔLĬTŬS, ūs, m. _Respiration_, _haleine_, _souffle_. SYN. Spiritus, respiratio. USUS: 1. Vix anhelitum recipiebam, _je respirais à peine_. Anhelitus latentem morbum indicat. 2. Terræ vapores, _exhalaisons_. Anhelitus terrarum, cum fluere cœperint, venti fiunt. ĂNHĒLO, as, avi, atum, are, n. et a. _Respirer_. SYN. Spiro, respiro. USUS: Catilinam furentem audacia, scelus anhelantem, ex urbe vel ejecimus, vel emisimus. Species hominis est crudelitatem ex imo pectore anhelantis. ĂNHĒLUS, a, um, _Haletant_. USUS: Equus anhelus. ĂNĬCŬLA, æ, f. _Vieille femme_. SYN. Anus, mulier vetula. EPITH. Minime suspiciosa, indocta. USUS: Aniculæ sæpe inediam biduo, aut triduo ferunt. ĂNĪLIS, e, gen. com. _De vieille femme_. SYN. Quod aniculam potius, quam virum decet ADV. Pene. USUS: Ineptiæ, fabulæ aniles. Omnis superstitio anilis est, et imbecillis. ĂNĪLĬTER, _A la manière des vieilles femmes_. SYN. Anicularum instar, more. USUS: Superstitiose, atque aniliter dicere aliquid. ĂNĬMA, æ, f. _Ame_. EPITH. Æterna, infecta, particeps consilii atque rationis, pura, tenuis, carissima. USUS: (Anima vegetativa, VULG.) Anima altrix plantarum, cujus virtute eæ vigent, crescunt, germinant, frondescunt, florent. 2. (Anima sensitiva, VULG.) Anima sensu prædita, quæ sensu aliquo utitur, quæ sentientis vitæ beneficio fruitur. 3. (Anima rationalis, VULG.) _Ame raisonnable._ Anima rationis particeps, compos; ratione utens; ratione ac mente prædita. Sempiternarum rerum, ac sub intelligentiam cadentium compos, et particeps animus. Particeps consilii atque rationis anima. Immortalis mortali in corpore animus. 4. Anima a corpore separata, _âme séparée du corps_. Animus a corpore sejunctus; corporeis vinculis laxatus, relaxatus; qui ex vinculis, carcere corporis evolavit. Anima soluta legibus corporeæ servitutis; e corpore dimissa; e corporis custodia in libertatem asserta. 5. Animæ defunctorum. Manes; mortuorum, vita functorum animæ. 6. (Animæ in purgatorio, VULG.) Animæ piacularibus ignibus addictæ; piaculari flamma suas eluentes maculas; animæ, quæ purgantibus flammis torquentur; salutarium flammarum ignibus lustrantur. 7. Animæ in cœlo beatæ. Animæ cœlo redditæ; æterna jam in cœlo felicitate potitæ; donatæ sempiternæ mercede gloriæ; infinitis ac sempiternis in cœlesti regno gaudiis perfruentes. Cf. Beatus, Sancti. 8. (Animæ damnatæ, VULG.) Impii manes; animæ sempiternis suppliciis addictæ; æternis cruciandæ flammis; perpetuis inferorum incendiis mactandæ. Cf. Inferi. 9. Ponitur pro vita: In unius hominis anima spes nostras positas omnes habemus, _toutes nos espérances reposent sur lui seul_. Ægroto, dum anima, spes est. 10. Pro anhelitu, _souffle_. Continere, comprimere animam, _retenir sa respiration_. 11. Pro ære, _air_. Inter ignem ac terram aerem DEUS, animamque posuit. Anima, quæ spiritu in pulmones ducitur. 12. Pro causa et principio vitæ, _âme_, _principe de vie_. Animam agere, edere, efflare, amittere, _mourir_. 13. Pro mente, _intelligence_, _cœur_. Ea causa in anima, sensuque meo penitus insita est, et infixa. ĀNĬMĀBĬLIS, e, gen. com. _Vivifiant_. Aer animabili, spirabilique natura. ĂNĬMĀDVERSĬO, ōnis, f. _Remarque_, _réflexion_. SYN. Consideratio, attentio, notatio. EPITH. Censoria, humanissima, liberalissima, paterna, mediocris. USUS: 1. Notatio naturæ, et animadversio peperit artem. Nosse regiones animadversionis est, aut consuetudinis. 2. Pœna, castigatio, reprehensio, _correction_, _châtiment_. Animadversio omnis, ac castigatio contumelia vacare debet. Continere improbos metu animadversionis. Uti in aliquem animadversione. Remittere, condonare animadversionem. Cf. Pœna, Objurgatio. ĂNĬMADVERSOR, ōris, m. _Observateur_, _qui fait attention à_. EPITH. Acris, diligens. USUS: Si acres et diligentes judices esse volumus, animadversoresque vitiorum, magna intelligemus sæpe ex parvis. ĂNĬMADVERTO, tis, verti, versum, ere, a. _Faire attention à_, _remarquer_, _observer_. SYN. Animum adverto, noto, attendo; animum attendo, deprehendo, sentio, intelligo. ADV. Curiosius, attentius, diligentius, facile, graviter, maxime, plane, recte, rectissime, serius, vehementer, usque eo. PHRAS. Animadvertit, quid velim, _il fait attention à mes désirs_. Cernit animo, videt, quid velim. Quid agam, sentit. Præsentit, præsensione quapiam capit; nonnullum sensum habet; subolet illi, quid consilii parem. Non fugit hominem, non latet, ambiguum non est, quo mea spectent consilia. Cf. Noto, Adverto. USUS: 1. Animadverte, quæso, pro tua prudentia quæ fiant, _observez_, _je vous prie_. 2. Punio, castigo, _punit_, _châtier_, _sévir_. Crudeliter in aliquem animadvertere. ĂNĬMAL, ālis, n. _Ce qui respire_, _être animé_. SYN. Animans. )( Inanimatus, inanimis. EPITH. Aptissimum ad cultum, funestum, ac nefariis stupris concretum. USUS: Homo animal divinum, providum, sagax. Homo animal acutum, plenum consilii et rationis, sempiternum, particeps pudoris ac verecundiæ. Animalium alia sugunt, alia carpunt, alia vorant, alia mandunt cibum. ĂNĬMĀLIS, e, gen. com. _D’air_. SYN. Spirabilis, aerius. USUS: 1. Natura animantis, _vel_ terrena, _vel_ ignea, _vel_ animalis, _vel_ humida. 2. Animæ proprium, vitale, _principe de vie_, _âme_. Intelligentiam animalem quidam etiam astris tribuunt. ĂNĬMANS, antis, m. f. _Au pl._ ANIMANTES, ium, m. f. _Vel_ ANIMANTIA, ium, n. _Être animé_, _animal_. SYN. Animal. EPITH. Aquatile, dispar, divinum atque cœleste, mortale, pennigerum et aereum, terrestre. USUS: Animantes armatæ cornibus, obductæ plumis, hirsutæ spinis, tectæ coriis, vestitæ villis. Animantes aspiratione æris sustinentur. Quidam mundum ipsum animantem, sapientemque dixerunt. ĂNĬMĀTĬO, ōnis, f. _Action d’animer_. EPITH. Divina. USUS: Divinæ animationis species ex igne. ĂNĬMĀTUS, a, um, _Animé_. USUS: 1. Animatum est, quod motu cietur interiore. 2. Bene, _vel_ male affectus, _bien ou mal disposé à l’égard de qqn_. Ut homines abs te affecti sunt, ita in te sunt animati. PHRAS. Erga te semper optime animatus fui, _j’ai toujours été plein de bonnes intentions pour vous_. Animos gessi non modo benevolos tibi, sed addictos. Egregia semper in te fuit animi mei propensio. Cf. Affectus. ĂNĬMO, as, avi, atum, are, a. _Animer_; _exciter_. SYN. Vitam do, animatum facio, anima dono: _vel_ * excito, stimulo, exstimulo, impello. PHRAS. Juvenes identidem animandi sunt, _il faut exciter les jeunes gens_. Recreandi, excitandi, spei animorumque implendi sunt juvenes. Ad spem, fiduciam erigendi sunt torpentes, demissi juvenum animi. Addendi identidem sunt juvenibus animi, et laude confirmandi. Augere animos juventuti oportet, et adhortatione firmare. Juventuti ut consulas, animum dare necesse est; stimulos ac spiritus subdere; fortitudinem inspirare; alacritatem accendere. Incalescant animi juventutis oportet, et alieno studio incitentur. Arrigendi juvenum animi, accendendi, inflammandi. Opera imprimis danda est, ut animus juvenum se colligat, atque confirmet; ut ardor animis injiciatur; alacritas addatur; vigor mentium revocetur. Non desint, quæ juventuti incitamento esse possint; quæ calorem pristinum reddant animis; quæ animos novos afferant; mentes excitent; studium injiciant et alacritatem. Exemplis ac monitis spiritus identidem hauriat juventus; animos renovet; redintegret. Moderator juvenes animum habere bonum jubeat, ut animo forti sint; ut animis vigeant; ut spes languentes erigat, alacritas et fiducia incendatur, curet. Cf. Impello, Excito, Incito. USUS: 1. DEUS omnia animat, format, alit, auget, _animer_, _donner la vie_. 2. * Laude animandi sunt juvenes, _exciter_. ĂNĬMŌSĒ, _Courageusement_. SYN. Magno animo, intrepide. USUS: Non solum id animose et fortiter sed considerate etiam sapienterque fecerunt. ĂNĬMŌSUS, a, um, _Courageux_, _hardi_. SYN. Plenus animi, plenus roboris, intrepidus. )( Timidus. PHRAS. Homo ingentis spiritus, _homme de cœur_. Animæ prodigus; capax ingentis spei pectus. Cf. Fortis, Alacer. USUS: Vir fortis et animosus. ĂNĬMŬLA, æ, f. _Petite âme_, _faible existence_. USUS: In unius mulierculæ animula, quæ tandem jactura fit? ĂNĬMUS, i, m. _Ame_; _pensée_; _courage_. SYN. Mens, anima, ratio: _vel_ benevolentia; _vel_ consilium, cogitatio. EPITH. Abjectus, abjectior, acer et magnus, præsens et acutus atque versatus, acrior, attentus, accusatorius, æger, æquus atque fortis, paratusque, æquior, æquissimus, æternus, afflictus, agrestis ac durus, alacer et erectus, alienus, gloriæ cupidus, amicus, amplus et excelsus, et patiens incommodorum, non omnino integer, angustus atque demissus et jejunus, tamque parvus. PHRAS. 1. Animo magno eat fortique, _cet homme a un grand courage_. Animus illi magnus est, et ad omnes casus ferendos constans, atque paratus. Animo sane est virili. Est in illo animus amplus, excelsus, incommodorum patiens, acer, præsens, robustus, omni liber cura et angore. Est in illo viro animi altitudo, firmitudo, gravitas, constantia incredibilis. Quantum in ejus viri animo roboris et nervorum, quam eximia virtus insit, quo sit animi robore, qua virtutis indole, qua animi excelsitate, et quasi exaggeratione, quis non videt? Animi firmitudine, gravitateque est singulari. Animo est erecto, et minime perturbato. Animi robore incredibili septus. Stat animo; viget animo et celsitate quadam indolis incredibili. Plenus animorum est. Vigore animi est acerrimus. Vir est, cuius constantiam, vigoremque mentis res nulla labefactet. Vivit in vivido pectore ingenium plusquam pro ætate vegetum. Pectus est homini animorum plenum. Excellenti est animo præditus. Vigore animi inter suos excellit maxime. Est in illo animi excellentia quædam, excelsitas singularis. Animum induit maximis rebus parem. Cf. Fortis, Alacer. 2. Animo est pusillo et abjecto, _il a un cœur faible et pusillanime_. Homo est animo fracto, remisso, humili, et imbecillo. Est illi animus mollis, perturbatus, irritabilis. Videas in illo homine ridiculam animi debilitatem, summam animi remissionem, dissolutionem, languorem, imbecillitatem. Minimus terror ejus animum frangit, minuit, effeminat; illi animum adimit. Ad minimum terrorem animus homini cadit; animum despondet, contrahit, inflectit, demittit; animo deficit, consternitur, concidit. Est quædam in eo homine animi humilitas, impotentia, contractio. Sensibus mirum quam angustis est. Ad primum fortunæ impetum animos submittit. Terroris siquid increpuit, animus mox concidit; frangitur metu; timore debilitatur, exanimatur. Cf. Abjectus, Timidus. 3. Animo est erga me benevolo, _il est bien disposé à mon égard_. Animo in me est bono, optimo. Summa in me fide est, et animo amicissimo. Summa ejus semper in me voluntas fuit. Quæ ille confert in me officia, ab optimo animo proficiscuntur. Secunda est ejus in me voluntas. Cf. Affectus, a, um. 4. Animo est a me alieno, _il est mon ennemi_. Alienum a me habet, gerit animum. Animo et voluntate a me dissidet. Armatum retinet in me animum. Animo est mirum in modum abalienato; aversissimo est a rebus meis animo. 5. Animo est invido, _il est envieux_, _jaloux_. Animo pravo est, et malevolentia suffuso. Cf. Invidus. 6. Animum habeo discedendi, _j’ai dessein de partir_. Animus est in discessu. In animo est; in animo habeo; cum animo; apud animum statui; deliberatum cum animo habeo, proxime migrare. Animus est in eo, ut proxime me hinc auferam. Animum induxi, _vel_ in animum; animum hunc suscepi; animus mihi est, abire propediem. Id ago; in eo nunc sum, ut quamprimum discedam. 7. Animum non habeo, _je n’ai pas le courage_. Abhorret animus ab hoc consilio. Studio toto, ac voluntate abhorreo a re. 8. Animi causa ludit, _il s’amuse pour se reposer_. Delectationis et otii consumendi causa; ad oblectandum temporis otium; fallendi otii gratia; animi remittendi ergo ludo utitur. 9. Animo hæc eo facta sunt, _il a fait cela dans te dessein de_.... Isto animo, atque ea opinione; ea mente et cogitatione, ea voluntate; eo consilio hæc gesta sunt. 10. Animo cado, _je perds courage_. Animo concido; animo contrahor, animo succumbo; spes me deserit; animus cadit, deficit, deest; animo deficere; animum submittere; frangi animo, debilitari; mente consterni soleo. 11. Animum excitare, _enhardir_. Animum erigere; a molestiis revocare, animum addere, augere, dare, renovare, afferre, reficere. 12. Animum recepi, _je suis remis de ma frayeur_. Collegi me ex timore; recreavi me ex illo pavore, recepi me a timore; recuperavi me; redintegravi animum, ac collegi ex illo tumultu. Aberrationem ab iis molestiis nonnullam habeo; animus accessit novus, animos sustuli, cœpi animo stare rursus, ac vigere. Fregit se tandem, ac deferbuit æstus ille animi. Cf. Remitto. USUS: Mens, anima, ratio, _Ame_, _intelligence_, _raison_. Animus est, qui viget, sentit, moderatur, et movet corpus, cui præpositus est. Cernere animo, comprehendere, complecti, tenere. Animum a negotio ad seipsum avocare, secum esse cogere, a corpore abducere. Animo excubare. Animi motus, perturbatio, contentio. 2. Ad benevolentiam refertur: Ex animo diligo, _aimer du fond du cœur_. Quem tibi debeo animum, nunquam mutabo, _je vous aimerai toujours autant que je le dois_. 3. Pro consilio et deliberatione, _disposition naturelle_, _dessein_, _volonté_. Animus mihi est. In animo est. Animo volvo, cum animo reputo. Animo perspicio. Cum animo constituo. Statuo apud animum; ex animi mei sententia; animo lustro, intueor. Animus is nunquam excidet, discedet. Defigo animum. 4. Ad mentis fortitudinem _vel_ debilitatem refertur, _âme élevée_, _caractère bas_. Animo esse magno, acri, ac præsente. Animo esse solutiore, fracto, jejuno, angustiore. 5. Animo bono, _bienveillance_. Animo amicissimo, summa fide ac voluntate. 6. Temeritas, ferocitas, _temérité_, _fierté_. Animos alicujus, ac impetus retardare. ANNĀLES, ium, m. _Annales_, _histoire_. EPITH. Maximi. USUS: Ex vetustate annalium eruenda est memoria nobilitatis. Ex annalium monumentis, et vetustis commentariis hæc petenda sunt. ANNĀLIS, e, _Annuel_, _relatif aux années_. USUS: Majores nostri leges annales non habebant, _nos aïeux n’avaient pas de lois annales (qui fixaient l’âge requis pour les magistratures)_. Lex annalis est, quæ certos annos Magistratui cuivis capessendo præscribit. ANNECTO, is, nexui, nexum, ere, a. _Attacher_. SYN. Agglutino, necto. )( Avello. USUS: Stomachus ad linguam annectitur. ANNELLUS, i, m. _Anneau_. SYN. Annulus parvus. USUS: Epicuri imaginem in poculis, et annellis habebant. ANNĬVERSĀRĬUS, a, um, _Qui revient tous les ans_, _annuel_. SYN. Quod singulis annis recurrit, revertitur. USUS: Agere sacra anniversaria; festos dies anniversarios; anniversariæ cœli vicissitudines. ANNŌNA, æ, f. _Récolte de l’année_; _vivres_, _denrées_. SYN. Res frumentaria, commeatus, cibaria. EPITH. Cara, carior, carissima, durior. PHRAS. 1. Annonæ penuria est, _il y a disette de vivres_. Annonæ summa est caritas; rei frumentariæ inopia. Annonæ difficultas ingravescit; premit urbem. Durior fit annona. Frugum est inopia; arcti commeatus. Arctiorem annonam hostis, clausum mare facit. Annona laboratur graviter. Annus in summa caritate est. Gravi conflictamur annona. Clausa sunt annonæ subsidia. Consumpta re frumentaria magnis sumus in angustiis. Frumenti inopia, re frumentaria premimur. Rerum omnium ad victum spectantium tantam inopiam sentimus, ut jam non caritas, sed fames timeatur. Copia frumenti deficit. Ad summam frugum inopiam adducti sumus. Annona crescit indies, _puta_ pretio. Res frumentaria in angusto est Annonæ angustiis premimur. In difficultate nobis res est. Annonæ magnis incommodis conflictamur. Laboratur ab re frumentaria. Anguste utimur re frumentaria. Frumentum angustius provenit. Angustiis rei frumentariæ ac cibariorum inopia in summas difficultates incurrimus. 2. Annonam interclusit hostis, _l’ennemi empêcha les vivres d’arriver_. Hostis re frumentaria nos exclusit, interclusit; frumento, commeatuque nos prohibuit; commeatu interclusit; annonam avertit, arctiorem annonam fecit. 3. Annonam mittere, _envoyer des vivres_. Commeatum mittere, subministrare, portare, supportare, subvehere, devehere, adducere, advehere, parare. Frumentum conferre; frumento juvare; rem frumentariam comparare, expedire, explicare. 4. Annonæ difficultas non multum minuitur, _la difficulté de se procurer des vivres ne diminue pas_. Annona haud multum laxaverat; nullum adeo momentum annonæ eo consilio factum est. 5. Annonæ caritas imminuta est, _la cherté des vivres a diminué_. Secuta tandem est annonæ levatio, vilitas. Consecuta est ex summa inopia summa vilitas. Levavit, laxavit, præstitit annonam magistratuum solertia. Apertis horreis frugum pretia levata sunt. Laxaverat tandem annona. Copia frumenti rursum suppetit. Utimur tandem expeditiore re frumentaria; a commeatu melius instructus, omnium rerum copia completus est exercitus. Commeatu, omnium rerum copia abundamus. ANNŌSUS, a, um, _Vieux_. USUS: Annosa arbor. Cf. Senex. ANNŎTO, as, avi, atum, are, a. _Annoter_, _prendre note de_. SYN. Noto, observo. PHRAS. Rei gestæ series annotanda est, _il faut consigner ces actions dans les annales_. Monumentis mandanda, commendanda, consecranda, celebranda; res ea in tabulas, in album est referenda; prodenda, committenda litteris; scripto relinquenda; memoriæ prodenda. Rei gestæ memoria posteris est prodenda. USUS: Et meminisse et annotare oportet Cf. Noto, Consigno. ANNŬLĀRĬUS, ii, m. _Fabricant d’anneaux_. SYN. Opifex annulorum. ANNŬLĀTUS, a, um, _Qui porte un anneau_. * SYN. Annulis ornatus. USUS: Incedunt cum annulatis auribus. ANNŬLUS, i, m. _Anneau_. EPITH. Aureus. USUS: Annulo in cera sigillum imprimere. ANNŪMĔRO, as, avi, atum, are, a. _Compter_, _évaluer_; _mettre au nombre de_. SYN. In aliquorum numero pono, in eundem numerum refero, adscribo, adscisco, coopto, recipio. USUS: 1. His libris annumerandi sunt illi de Republica, _à tous ses ouvrages_, _il faut ajouter ses livres sur la République_. In horum numerum librorum et isti veniunt; de horum numero; in horum numero librorum et illi sunt de Republica, in horum numero librorum et illi habendi, reponendi, collocandi de Republica. 2. Numerare simpliciter, _compter_. Pecuniam alicui annumerare. Difficile fit omnes de finibus sententias annumerare. Cf. Adnumero. ANNUNTĬO, as, avi, a tum, are, a. _Annoncer_; _faire savoir_. SYN. Nuntio, denuntio. USUS: Ei salutem a me annuntiabitis. ANNŬO, is, ui, nutum, ere, n. et a. _Donner son assentiment_, _affirmer_. SYN. Nutu capitis assentio. USUS: Id ille toto capite annuit. Si annuerit, salvus sum. ANNUS, i, m. _An_, _année_. SYN. Tempus, spatium annuinum. EPITH. Absolutus perfectusque, egregius, exiens, fatalis, funestus, gravissimus, et pestilentissimus, integer, intolerabilis, judicialis, lenior, magnus, memorabilis, perfectissimus atque ornatissimus, pestifer, plenus, posterior, postremus, proximus, recentissimus, salubris, salutaris, similis, superior, totus, tranquillus aut certe munitissimus, uberrimus quæstuosissimusque, vertens. PHRAS. 1. Anni principio, _au commencement de l’année_. Anno ineunte; se aperiente, anni initio, exordio, ingressu. 2. Sub finem anni, _vers la fin de l’année_. Anno exeunte, vertente, circumacto, transacto. Dum annus se circumagit, dum annus in exitu est. Cum jam anni pars major processisset; cum extremum iam anni esset. Cum anni tempus circumactum esset. 3. Anni duo abierunt, _deux années se sont écoulées_. Anni duo intercessere, interfluxere. Biennium jam factum erat, postquam etc. Tertius est hic annus, ex quo etc. 4. Annum agit tertium, _il est âgé de trois ans_. Tres habet annos. Quadrimo minor est. Major est annis duobus. Annorum est trium. Nondum tertium egressus est ætatis annum. Annum agit tertium. Annos natus est, complevit tres. Trimulus est puer. Ætas universa ad tertium processit annum. Ætas est illi trium annorum. Hinc annus est illi tertius. Annum decurrit tertium. Annum tertium nondum explevit, excedit. Ad annum vitæ pervenit tertium. USUS: Homeri et Virgilii ætates non annis, sed seculis sunt disjunctæ. Annus integer, solidus, qui cursu solis, solstitiali orbe circumagitur. Annus abhinc alter abiit, exiit, præteriit. Anno Domini, _l’an du Seigneur_, _l’an de grâce_. Anno post Christum natum; Christi nati. Anno a salute humana hominum generi, restituta, data, recuperata. Anno a partu virginis; a partu virgineo; a puerpera virgine; a partu Matris semper virginis. Anno partus virginei; salutis per Christum restitutæ, reparatæ, recuperatæ salutis humanæ. ANNŬUS, a, um, _Annuel_. SYN. Quod unius anni spatio continetur. USUS: Cursus annuus finitur ad rationem solis. Annuum tempus prope emeritum habes. ANQUĪRO, is, quisivi, quisitum, ere, a. _Rechercher soigneusement_. SYN. Inquiro, quæro. USUS: Omnes artis locos anquirere. Judicio anquirere. Capite, _vel_ capitis anquirere, _intenter une action capitale_. (VULG. Contra aliquem criminaliter procedere.) Cf. Inquiro. ANSA, æ, f. _Anse_, _poignée_. SYN. Manubrium. EPITH. Plures. USUS: TRANSL. Pro occasione, _occasion_, _moyen_. Dare ansam ad agendum. Capere ansam dicendi. Retinere ansam ad aliquem exagitandum. Cf. Occasio. ANSĀTUS, a, um, _Qui a une poignée_. * SYN. Quod ansam habet. USUS: Homo ansatus, qui subnixis alis sese infert, _homme qui a les poings sur les hanches_. ANSER, ĕris, m. _Oie_. USUS: Anseribus in Capitolio, et canibus cibaria publice præbentur. ANTE, _Avant_, _devant_. SYN. Præ, pro, a fronte, in conspectu, ob. )( Post. USUS: 1. Loci ratione: Ante tribunal, ante pedes, ante oculos; ante suum fundum Clodius Miloni insidias parat. 2. Ratione temporis: Ante tempus consulatum inis. Idem jam quatriduo ante cogitarem. Proxime tu dices, ante ego censueram. (Interdum omittitur): Quarto (subintell. ante) Calendas, Idus, Nonas Novembres. 3. Magis (in comparatione): Te ante alios diligo. Virgo longe ante alias specie insignis. Numidæ ante omnes barbaros in venerem effusi. Nulli mortalium armis, aut fide ante Germanos. ANTĔA, _Auparavant_. SYN. Antehac, ante hoc tempus, superioribus diebus, superioribus temporibus. USUS: Ad te antea, atque adeo prius scripsi. Id magis nunc opportunum, quam unquam antea. ANTĔACTUS, a, um, _Passé_, _écoulé_. SYN. Superior. USUS: Ex anteacta vita facere judicium de aliquo. ANTĔCAPTUS, a, um, _Préconçu_. SYN. Ante conceptus, præceptus. USUS: Antecapta quædam animo totius rei informatio, opinio. ANTĔCĒDO, is, cessi, cessum, ere, a. et n. _Marcher devant_, _devancer_. SYN. Anteeo, præeo, præcurro, prægredior, antegredior, anteverto. )( Sequor. ADV. Efficienter. USUS: Biduo illum antecessi. Aliquem auctoritate, ætate, usu rerum antecedere. Cf. Excello. ANTĔCELLO, is, cellui, ere, a. et n. _Surpasser_, _l’emporter sur_. SYN. Excello, præsto, antesto, præcedo, antecedo. )( Inferior sum. ADV. Longe, longe et multum. USUS: Chaldæi astrorum scientia aliis gentibus antecellunt, _les Chaldéens n’ont point de rivaux dans la connaissance des astres_. Eloquentia, ingenii gloria, humanitate, integritate, militari laude antecellere. Cf. Potior. ANTĔCESSĬO, ōnis, f. _Action de marcher devant_; _cause antérieure_. SYN. Præcursio, prægressio. )( Consecutio. USUS: Vir sapiens causas rerum videt, earumque progressus, et quasi antecessiones non ignorat. ANTĔCESSOR, ōris, m. _Soldat d’avant-garde_. * SYN. Qui præcedit. USUS: Res per speculatores, et antecessores equites enuntiatur, _il apprend l’affaire par ses éclaireurs_. ANTĔCURSOR, ōris, m. _Éclaireur_. * USUS: Cum antecursoribus Cæsaris prælium commisit. ANTĔDĪCO, is, dixi, dictum, ere, a. _Dire à l’avance_, _prédire_. SYN. Prædico, ante prædico. USUS: Augurum est, antedicere ea, quæ vitari possunt. ANTĔĔO, is, ii _vel_ ivi, itum, ire, a. et n. _Précéder_; _surpasser_. SYN. Antecedo, præeo, præcedo. USUS: Præstantia animi omnibus bonis corporis anteit. Si me amas, fortunam ipsam fortunis anteeo meis. Aliquem tempore, ætate, intelligentia, virtute anteire. Cf. Supero, Excello. ANTĔFĔRO, fers, tuli, latum, ferre, a. _Préférer_. SYN. Antepono, præpono, præfero. ADV. Longe. USUS: Iniquissima pax justissimo bello; bonus Imperator optimo Jurisperito anteferendus est. Catonis fortunam afflictam omnibus Cæsaris triumphis antefero. Cf. Antepono. ANTĔGRĔDĬOR, eris, gressus sum, gredi, d. _Marcher devant_, _devancer_. SYN. Antecedo, anteverto, prægredior. )( Sequor. ADV. Fortuito. USUS: Lucifer, cum solem antegreditur; cum subsequitur, Hesperus dicitur. Omnia quæ fiunt, causis fiunt antegressis. Cf. Præcedo. ANTĔHAC, _Auparavant_. SYN. Antea. USUS: Antehac sperare licebat, nunc etiam spes erepta est. ANTĔLŪCĀNUS, a, um, _Qui a lieu avant le jour_. SYN. Quod ante lucem est, _vel_ fit. USUS: Tempus antelucanum. Cœnæ antelucanæ, _repas prolongés jusqu’au jour_. Litteratus antelucana opificum industria ne se vinci sinat. ANTĔMĔRĬDĬĀNUS, a, um, _Qui a lieu avant midi_. SYN. Quod fit ante meridiem. )( Pomeridianus, vespertinus. USUS: Antemeridianus sermo. Antemeridianis litteris tuis me recreasti. ANTENNA, æ, f. _Antenne_, _vergue_. SYN. Transversum in navi lignum ad malum, cui velum alligatur. USUS: Quid tam in navigio necessarium, quam prora, puppis, antennæ, vela, mali? ANTĔOCCŬPĀTĬO, ōnis, f. _Antéoccupation_. Figura Rhetorica. SYN. Impulsio. ANTĔOCCŬPO, as, are, a. _Aller au-devant_, _prévenir_. SYN. Præoccupo. USUS: Ut anteoccupet, quod putat opponi. ANTĔPĪLĀNI, ōrum, m. pl. _Soldats des deux premiers rangs_. USUS: Hoc agmen antepilanos vocabant. ANTĔPŌNO, is, posui, positum, ere, a. _Mettre devant_; _préférer_. SYN. Præpono, præfero, antefero, præstabilius puto, primas do, primum et summum habeo. ADV. Longe, nimium, recte, stulte. PHRAS. Publica commoda privatis antepono, _je préfère l’intérêt de l’état à mes propres intérêts_. Reipublicæ commoda privatis potiora habeo; mihi reipublicæ prima est dignitas, vitaque potior. Majorem publicæ, quam privatæ utilitatis rationem duco. Ad publica magis, quam privata commoda, consilia mea, studia, ac cogitata refero. Pluris ego publica, quam privata facio commoda. In quærendis commodis non tam meas, quam reipublicæ utilitates specto; non tam mei, quam publici boni rationem habeo. In consiliis, ac cogitationibus ampliorem publicis, quam privatis utilitatibus locum do, tribuo, relinquo. Reipublicæ mihi cura potior est ac antiquior, quam privata rerum mearum commoda. USUS: Ego nec meum consilium nec judicium tuo, nec laude probitatis me tibi antepono. ANTĔPRÆDĬCO, is, dixi, dictum, ere, a. _Dire à l’avance_, _prédire_. SYN. Prædico. USUS: Itaque hoc apud vos testificor, denuntio, anteprædico. ANTĔQUAM, _Avant que_. SYN. Priusquam, antequam. USUS: Scribam, antequam discendo. ANTĔSIGNĀNUS, i, m. _Soldat qui est devant les enseignes_; _chef_. SYN. Primipilus. USUS: Antesignanos constituere judices. Fuerat in acie Pharsalica antesignanus. ANTESTO, stas, steti, statum, stare, a. et n. _Être au premier rang_, _surpasser_, _exceller_. SYN. Præsto, antecello, excello. ADV. Multum. USUS: Crotoniatæ olim corporis viribus omnibus antestetere. ANTĔVĔNĬO, is, vēni, ventum, ire, a. et n. _Arriver avant_, _devancer_. SYN. Prævenio, anteverto, præverto. USUS: Consilia et insidias hostium antevenire. Omnibus rebus, credo, amorem prævenire. Cf. Præsto. ANTĔVERTO, is, verti, versum, ere, a. et n. _Aller devant_, _prévenir_. SYN. Præverto, antecedo. )( Subsequor. USUS: 1. Itinere illum antevertit. Antequam tecum agerem, antevertisti. 2. Rebus aliis antevertam, quæ mandas mihi, _je m’occuperai avant tout de ce que vous m’ordonnez_. Cf. Prævenio. ANTĬCĬPĀTĬO, ōnis, f. _Connaissance anticipée_, _préalable_. USUS: Quis non habet sine doctrina anticipationem quamdam Deorum? i. e. anteceptam Deorum agnitionem, _quel est celui qui, même sans instruction, n’a pas une certaine connaissance de la Divinité?_ ANTĬCĬPO, as, avi, atum, are, a. _Devancer_, _anticiper_. SYN. Anteoccupo, anteverto. USUS: Quid anticipas molestias diu post secuturas? Anticipatum est mentibus nostris, DEUM humana forma concipere. ANTĬPŎDES, um, m. _Antipodes_. SYN. Gentes adversi orbis incolæ. USUS: Antipodes e regione nobis, adversis stant vestigiis, adversa urgent vestigia. ANTĪQUĒ, _A l’antique_. USUS: Quædam antique, pleraque dure dicit, _employer des expressions vieillies_, _des archaïsmes_. ANTĪQUĬTAS, ātis, f. _Antiquité_. SYN. Vetustas. EPITH. Incorrupta, mutata, ultima. USUS: 1. Antiquitas proxime ad Deos. In exemplis auctoritatem habet antiquitas. 2. Priscorum mores: Cato documentum virtutis, antiquitatis, prudentiæ, _Caton, ce modèle de vertu, de probité antique, de prudence_. ANTĪQUO, as, avi, atum, are, a. Rejeter. SYN. Abrogo. USUS: Legem, rogationem antiquare. Cf. Aboleo, Abrogo. ANTĪQUUS, a, um, _Antique_, _ancien_, SYN. Vetus, priscus. )( Recens. DIFFER. Senes, quantum ad vitam privatam; Veteres, quantum ad publicum tempus. Antiqui utrique dicuntur, sed magis Veteres, quam Senes. PHRAS. 1. Quæ tu narras, antiqua sunt, _ce que vous racontez est bien ancien_. Horum non satis explicata recordatio est, quæ propter vetustatem obsoleverunt. Hæc jam diu gesta, et a memoria nostra sunt remota. Perantiqua ista sunt, ex annalium monumentis, et Regum memoriis repetenda. Res sunt vetustate, senio, et situ oblitteratæ, vetustate nimia obscuræ, ut quæ ex magno intervallo non cernuntur. Exoleta vetustate annalium ista sunt exempla. Exesa sunt vetustate monumenta; profundæ vetustatis caligine obducta; ex veterrimis commentariis eruenda, conquirenda. Res sunt vetustate obrutæ; vexatæ; vetustatis rubigine obsitæ. Monumenta sunt vetustatis injuria victa. 2. Antiqua verba adhibes, et obsoleta, _vous vous servez d’expressions vieillies et qui ne sont plus en usage_. Versus affers, quos Fauni olim, vatesque canebant. Prisca verborum vetustate uteris. Verba adhibes ex Faunorum et Aboriginum seculo repetita. Quasi cum Evandri matre loquereris, ita verborum quævis monstra aucuparis. Videris inter Menenios, et Appios litteras didicisse. Verba affers a Sabinis usque, ac Curibus accita. Pacuvios sermone refers. Reconditæ istæ voces sunt et exoletæ, quarum tibi in sermone usus est. 3. Antiquarum rerum investigator est diligens, _c’est un critique habile de l’antiquité_. Cognoscendæ vetustatis avidus est; vir est morum et litterarum veterum studiosissimus; mirifico antiquitatis studio tenetur. Diligentissimus est antiquitatis investigator. USUS: 1. Hæc nimis antiqua, et obsoleta sunt, _tout cela est bien vieux et passé de mode_. Hæc memoria nostra antiquiora sunt. Homo est antiquus, simplex et antiqui moris, qui ex sua natura cæteros fingat. In hoc homine vestigia antiqui officii remanent. 2. Comparat. Antiquior, pro carior, melior, potior. Nihil tibi sanctius sit, et antiquius, quam etc., _n’ayez rien de plus sacré, de plus à cœur que_.... Nihil habui antiquius, quam salutem publicam. Hæc mihi cura erit antiquissima. Cf. Potior. ANTISTES, stitis, m. _Prêtre_, _pontife_. SYN. Præsul. USUS: Sacrorum antistites, religionum interpretes. ANTISTĬTA, æ, f. _Prêtresse_. USUS: Fani Cereris antistita. ANTRUM, i, n. _Antre_, _caverne_. * SYN. Caverna, specus. 1. ĀNUS, i, m. _Anus_, _fondement_. USUS: Anum appellas alieno nomine, cur non suo potius? 2. ĂNŬS, ūs, f. _Vieille femme_. EPITH. Delira, excors, fatidica. USUS: Quæ anus, ita, ut tu, deliret. ANXĬĒ, _Avec anxiété_. * SYN. Sollicite, curiose, religiose, cum anxietate. USUS: Anxie rem ferre videtur. Anxie quærit. ANXĬĔTAS, ātis, f. _Anxiété_, _tourment_, _souci_. SYN. Sollicitudo, dolor. DIFFER. Anxietas ab angore ut ebrietas ab ebriositate. Cf. Afflictor. ANXĬUS, a, um, _Inquiet_, _tourmenté_. SYN. Natura proclivior ad angorem, sollicitus. PHRAS. 1. Anxius sum, _je suis inquiet_. In angustiis sum; omnibus rebus urgeor; in summas angustias adductus, inclusus sum; valde suspenso animo exspecto, qui evadam. Angor animo; metu conficior et angore. In sollicitudine sum; non mediocrem habeo, sustineo sollicitudinem; hæret in me sollicitudo illa; discrucior animo; sollicitor plurimis modis; animo male est, exedor, excrucior, emaceror. Nullum mihi tempus sine sollicitudine intercedit; vehementer re ista commoveor. Angitur intimis sensibus, _il est profondément troublé_, _inquiet_. Cruciatur, æstuat, titubat, hæsitat; quo se vertat, nescit. Qui homini æstus, quis error, quæ tenebræ? quid ille, caput sinistra perfricans, secum commurmurat? nocturno metu, et diurno vitam agit angore plenissimam. Æger animi, trepidus rerum suarum, nec satis certus, quo loco res suæ sint; afflictat se, manus supplices ad cœlum tendit; cogitationibus animum exedit; gravatum animi anxietate corpus ægre trahit. In angustum ejus coguntur copiæ. 2. Anxio te animo esse video, _je vois que vous êtes triste_, _inquiet_. Sentio te ægritudine confici; multis curis urgeri; affligi mœrore et consumi. Non me fugit, quantis curarum fluctibus, quantis perturbationibus animus jactetur tuus. Video, te in molestissimis esse curis; mœrore contrahi; ægritudine contabescere. Tristibus vexatum curis; angoribus implicatum; sollicitudine æstuantem te conspicio. Magnis mihi curis agi, magnis premi, angique sollicitudinibus videris. Nisi me conjectura fallit, multum acerbitatis tibi exortum est; magnum mœrorem eo ex casu cepisti, suscepisti, hausisti; ingentem ea tibi res sollicitudinem incussit; multas tibi curas dedit. Angorem capis, ut video, nimium; angori te das, dedis, implicas nimio; speciem mali majorem anxio animo tibi figuras; sollicitudine exsanguis es; in angustiis versaris maximis. Noctem, reor, cum perpetuis vigiliis, et magno animi motu agis. Turbata magnopere, quantum conjectura consequor, tibi mens est; gravis tibi injecta est cura; magnus te incessit metus. Cf. Affligo, Sollicitus, Timeo. USUS: Morosi sunt, iracundi, anxii et difficiles senes. Sollicitus et anxius amor. Animo esse anxio. Cf. Scrupulosus. ĂPĂGE et ĂPĂGĬTE! _Ôte_, _retire-toi_; _arrière_, _loin d’ici_. Abigentis vox est, et fastidientis aliquid. USUS: Apage cum illo. ĂPER, pri, m. _Sanglier_. SYN. Silvestris porcus. EPITH. Ingens. USUS: Hercules cum Erymanthio porco confligens. ĂPĔRĬO, is, ui, ertum, ire, a. _Ouvrir_. SYN. Patefacio, recludo, resero. ADV. Aliquando, breviter, diligentius, paulum, studiosius. PHRAS. 1. Domum meam amicis aperio, _ma porte est ouverte à mes amis_. Domus mea patet omnibus; nemini clausa est amicorum. Adapertæ, expansæ fores sunt; angulos ædium mearum omnes amicis pervios facio, pando, resero. 2. Jussit vi aperiri portam, _il ordonna d’enfoncer la porte_. Militi negotium datum est, ut portas moliretur; seras, claustraque refringeret, revelleret; impetum in portas faceret. 3. Aperuit litteras, _il ouvrit les lettres_. Litteras resignavit; vincula epistolæ solvit, laxavit. 4. Animum aperire grave est, _ouvrir son cœur est chose grave_. Grave est, denudare judicia sua; animum patefacere; occulta sua apud aliquem expromere. Res est periculi plena, significationem dare, animi sui, sic ut sensus, voluntates ac studia quisque intelligat, perspiciat, cognoscat; ut pateant, exstent, perspecta sint studia nostra; ut ex signis quisque obviis de sensu nostro conjiciat. USUS: 1. Non ita claudenda est res familiaris, ut eam benignitas aperire nesciat; nec ita reseranda, ut pateat omnibus, _il ne faut être ni prodigue, ni avare_. 2. Declaro, indico, explico, dissero aperte, facile reddo, _découvrir_, _montrer_, _parler de_... Studia, consilia, cogitationes, sententiam meam tibi aperire soleo. Philosophiæ fontes Socrates primus aperuit. Ego in senatu sceleratorum consiliorum fontes omnes aperui. Virtus sibi reditum in patriam aperit. Fores amicitiæ, occasionem ad invadendum aperire. ĂPERTĒ, _Ouvertement_. SYN. Publice, plane, palam, non obscure, non dissimulanter. )( Tecte, ex insidiis, clam. PHRAS. Res in aperto, ac propatulo loco; in ore, atque oculis provinciæ; luce palam, inspectantibus omnibus gesta, _chose faite ouvertement_, _au vu et au su de tout le monde_. Apertissime et planissime rem explicare. Proferre aliquid aperte falsum. Simpliciter, candide et aperte loqui. Cf. Palam. ĂPERTŬRA, æ, f. _Ouverture_. * USUS: Contra eas cellas relinquantur aperturæ. ĂPERTUS, a, um, _Ouvert_. SYN. Patens, manifestus, planus, ante oculos positus. PHRAS. Homo eat apertissimus, _cet homme est très-ouvert_. Eo ingenio natus est, ut amicitiam et inimicitiam in fronte promptam gerat; animo simplici est et aperto, animum in vultu et lingua promptum habet. Cf. Sincerus. USUS: 1. Nihil tam clausum, tam reconditum, quod istius cupiditati non apertissimum, promptissimumque foret. Apertam simultatem gerere. Apertum scelus. Nihil tam apertum, tam perspicuum. 2. Facilis, perspicuus, sincerus, _ouvert_; _clair_. Multus tibi apertus est ad laudem cursus. Homo apertissimus. Aperta, dilucida oratio. ĂPEX, ĭcis, m. _Sommet_. SYN. Fastigium. USUS: 1. Apex senectutis est auctoritas. 2. Diadema regium, _diadème_. Aquila Tarquinio apicem imposuit. ĂPHRACTUS, i, f. _Vaisseau sans pont_. USUS: Morata est navigationem aphractorum imbecillitas. Genus est navigii Rhodiis usitati. ĂPIS, is, f. gen. pl. apium et apum, _Abeille_. USUS: Homines mollitia fluentes apis aculeum ferre non possunt. Apum examina, quibus plurimum natura ingenii atque artis tribuit. ĂPŎLŎGUS, i, m. _Narration_, _fable_, _apologue_. SYN. Fabula, in qua bruta animalia inducuntur loquentia. USUS: Narrationes apologorum. ĂPOPHTHEGMA, ătis, n. _Apophthègme_. ĂPOSTĂTA, æ, _Apostat_. SYN. Datæ Christo fidei desertor impius; desertor sacri instituti. PHRAS. 1. Nuntium remisit religioni veræ, _il a abjuré la vraie religion_. Ejuravit Christi sacra; a fide Christo data impia defectione descivit; ejurato Christi nomine ad superstitiones pristinas se recepit; a vera Religione, ab recta in DEUM fide defecit; desertis Christi castris ad sacrilegas superstitiones revertit. 2. Defecit a sacri ordinis instituto, _il a quitté son ordre, sa profession religieuse_. Deseruit religiosum, quod professus erat, institutum; sua voluntate a religiosa se militia segregavit; spreta votorum religione profanis se iterum curis, rebusque reddidit; abruptis legum, religionumque vinculis in nefariam se libertatem restituit; descivit a religiosæ familiæ institutis. Obligatam sacramento fidem nefaria instituti desertione impius fefelit. ĂPOSTŎLI, ōrum, m. pl. _Les Apôtres_. PHRAS. Primi Christianæ legis Magistri, ac doctores; duodecim Christianæ doctrinæ præcones; legati a Christo missi ad omnes terrarum nationes; Christianæ reipublicæ Duodecim viri; Christianæ religionis signiferi; primorum Ecclesiæ principum collegium. ĂPŎTHĒCA, æ, f. _Magasin_; _cellier_, _cave_. SYN. Cella vinaria, penuaria, etc. USUS: Domos omnium et apothecas scrutari. APPĂRĀTĒ, _Avec appareil_, _somptueusement_. SYN. Cum apparatu, magnifice. USUS: Itaque edit, et bibit jucunde, sane et opipare, et apparate. APPĂRĀTĬO, ōnis, f. _Magnificence_. USUS: Magnificentia, et apparatio popularium munerum, _pompe des jeux publics_. APPĂRĀTŬS, ūs, m. _Préparatifs_; _ornement_, _apparat_. SYN. Apparatio. EPITH. Epularum a magnificentia recedens, magnificus, non privatus, aut plebeius, sed patricius, et prætorius, major, maximus, minor, navalis, præclarus; regius, tantus, tam præclarus, tenuissimus. USUS: Delectant me magnifici apparatus, vitæque cultus cum elegantia, et copia. Dies festus argento, veste, omni apparatu, ornatuque visendo agitur. Regio epularum apparatu accipi. Nullo apparatu pure et dilucide dicere. Hæc erat totius operis designatio, et apparatus. Apparatu nobis opus est, et rebus exquisitis undique, et collectis, accersitis, comportatis. APPĀRĔO, es, ui, itum, ere, n. _Apparaître_, _se montrer_. SYN. Adsum, præsto sum, videor, compareo, in conspectum me do. )( Occulto. ADV. Leviter, clarius, facile, nusquam, prorsus, plane, serius. PHRAS. Apparuit in somno, _il apparut en songe_. In somnis observata hominis species; repræsentatæ sunt illi species minarum, iræque cœlestes; cœlo repente delapsa viri species se obviam dedit; in quiete visus divina specie juvenis; secundum quietem oblata illi species est hominis; in somno spectabilem habuit virum. Erat in oculis species hominis incogniti; per speciem se oculis obtulit; spectandum se præbuit vir ad eum diem ignotus. USUS: 1. Nulla uspiam navis prædonum, equi nulli, nulli equites apparuere. Deus ille sub anguis specte Syllæ apparuit. 2. Patet, liquet, _être évident_, _manifeste_. Ut apparet ex ejus orationibus, fuit vir doctus. Quo magis opprimitur, eo magis ejus virtus eminet, et apparet. Apparebunt demum fraudes tuæ, dilucebunt, detegentur. Cf. Emineo. APPĀRĬTĬO, ōnis, f. _Fonction d’appariteur_. SYN. Apparitoris officium. EPITH. In longa ejus apparitione fidem ejus, et abstinentiam cognovi. APPĀRĬTOR, ōris, m. _Appariteur_, _nom générique de tous les officiers subalternes attachés aux magistrats romains_. SYN. Satelles, stipator. EPITH. Humilis et abjectus, necessarius, recens. USUS: Quis unquam apparitor tam humilis, et abjectus. APPĂRO, as, avi, atum, are, a. _Préparer_. SYN. Comparo, paro. ADV. Omnino, opipare. DIFFER. Præparare est antea utilia parare; apparare pertinet ad dignitatem quamdam, ac verius pompam. USUS: Bellum apparavit, suscepit, confecit. Convivium, cœnam, nuptias, prandium apparare et ornare. Crimina in insontem apparare. Ludi apparatissimi. Instructa et apparata domus rebus omnibus. Cf. Paro, Instruo. APPELLĀTĬO, ōnis, _Appel (en justice)_; _appellation_, _dénomination_. SYN. Compellatio. EPITH. Improbissima, inanis, levis, venalis. USUS: Regum appellationes venales erant. _Le titre de roi était à vendre._ Ea Tribunorum appellatio intercessit auxilii causa. APELLĀTOR, ōris, m. _Appelant, qui interjette appel_. USUS: Vix manus ab illo appellatore abstinebantur. APPELLO, as, avi, atum, are, a. _Adresser la parole_. ADV. Apertius, blande, blandissime, comiter, commode, communiter, durius, græce, gravissime, honorificentissime, identidem, inutiliter, ita sane, latine, melius, nimirum, recte, nominatim, nusquam, omnino non, pessime, prudenter, recte, rite, rectius, temere, valde, probe, vere, ultro, vulgo. USUS: 1. Voco, compello, alloquor. Rem suo nomine appellare. Salutare benigne, comiter, hilariter appellare unumquemque. Blando sermone milites appellare. Superbius, asperius, duriore verbo appellare quemquam, _parler à_. 2. Nomino, nuncupo, _nommer_, _proclamer_, _mentionner_. Nunquam Cæsar Pompeium honorifice appellat. Nominatim, nomine aliquem, tertio quoque verbo appellare. 3. In jus voco, _appeler en justice_. Debitum reposco, _sommer un débiteur de payer_. Cur me post biennium primo appellas? Sponsores appellare. De pecunia quem appellare. 4. Invoco, et confugio ad, _appeler à son secours_. Quis mihi Deus appellandus, quæ hominum fides invocanda, imploranda? A Prætore ad Tribunos, _vel_ Tribunos appellavit. (VULG. Majorem potestatem imploro, _en appeler à une juridiction supérieure_.) Cf. Nomino, Voco. APPELLO, is, pŭli, pulsum, ere, a. _Aborder_. SYN. Applico, admoveo, accedo. ADV. Valde, timide. PHRAS. Navis ad littus appulit, _le navire aborda au rivage_. Littori admovit; terræ applicuit; navi ad portum successit; in terram evasit; ad terram pervenit; littus attigit; aditum ad terram navibus habuit; portum tenuit; in portum delatus, invectus est; portus hominem accepit; littore potitus est; portum ingressus est, cepit, tenuit, subiit; ad portum accessit; in portum navim subduxit; portum tetigit, assecutus est, intravit. USUS: 1. Classem ad portum, ad littus appulit, _aborder_. 2. TRANSL. Animum ad litteras appellere, _s’appliquer à l’étude_. Animum ad uxorem, ad scribendum appellere. 3. Pass. Classis appulsa. Appulsi in navibus prædones Cf. Accedo. APPENDĬCŬLA, æ, f. _Petit accessoire_. SYN. Corollarium, accessio. USUS: Est hæc quasi appendicula ejus causæ. APPENDIX, ĭcis, _Appendice_. SYN. Additamentum, accessio, corollarium. USUS: Appendix animi corpus, _le corps est une dépendance de l’âme_. APPENDO, is, di, sum, ere, a. _Peser_. SYN. Annecto, suspendo, pendo. DIFFER. Perpendo, expendo, ejusdem fere significationis, rem exacte pondero: appendo, suspendo ad lancem; _vel_ statera pondero. USUS: Non annumero verba, sed appendo, _je ne compte pas les mots_, _mais j’en pèse la valeur_. Omnia sua tibi concessit, annumeravit, appendit. Aurum appendere artifici. APPĔTENTĬA, æ, _Appétit_, _désir_. SYN. Appetitus. EPITH. Effrænata. USUS: Lætitia, profusam hilaritatem, libido effrænatam appetentiam efficit. Appetentiam cibi præstare; famem obsonare, _faire provision d’appétit_. APPĔTĪTĬO, ōnis, f. et APPĔTĪTŬS, ūs, m. _Désir_, _convoitise_; _besoin_. SYN. Appetentia, impetus. EPITH. Immoderata, nimia, naturalis. USUS: Natura belluis dedit sensum, et motum, et cum quodam appetitu accessum ad res salutares. Appetitus rationi obediant, subjecti sint. Contrahere et sedare omnes appetitus, ut tranquilli sint, et omni perturbatione careant. Cf. Desiderium. APPĔTO, is, ivi _vel_ ii, itum, ere, a. _Rechercher_, _désirer_. SYN. Cupio, opto, desidero, expeto. )( Refugio. DIFFER. Appeto cum affectu qualicunque: expeto cum ratione honesta et bona. ADV. Ardentius, cupide, frustra magnificentius, plus, semper, rapide, ultro. PHRAS. Aliena bona appetit, _il convoite le bien d’autrui_. Oculos ad prædia illa adjicit; inhiat, imminet fundis illis. USUS: 1. Non solum non recuso; sed appeto, reposco, _non seulement je ne refuse pas, mais je désire_. Homo voluptatum, gloriæ appetentior, laudis appetens. 2. Invado, impeto, _attaquer_, _assaillir_. Vita ejus sæpe ferro, insidiis appetita est. Lapidibus se appetitum, ac percussum clamitat. 3. Appropinquo, _approcher (en parl. du temps)_. Dies appetebat septimus, _le septième jour approchait_. Cf. Peto, Desidero. APPINGO, is, pinxi, pictum, ere, a. _Ajouter en écrivant_. USUS: Novi semper aliquid appingitur. APPLAUDO, is, plausi, plausum, ere, a. _Battre des mains_, _applaudir_. SYN. Manuum _vel_ pedum plausu favorem significo. USUS: Cui civium generi maxime applauditur. Cf. Plaudo, Admurmuratio, Gratulor. APPLAUSŬS, ūs, m. _Applaudissement_. SYN. Favor popularis, secunda populi admurmuratio, festa acclamatio. EPITH. Magnus. USUS: Assentiente populo magno applausu dixit Cf. Plaudo, Plausus. APPLĬCĀTĬO, ōnis, f. _Attachement_, _sympathie_. SYN. Adjunctio, adjectio. USUS: Amicitia potius ex applicatione quadam animi cum sensu amandi, quam a cogitatione utilitatis secuturæ oritur. APPLĬCO, as, cui, citum, are, a. _Appliquer_, _attacher_, _joindre_. SYN. Adjungo. ADV. Familiariter, maxime, studiose. PHRAS. Ad bonas artes, se diligenter applicat, _il s’applique à l’étude avec ardeur_. Mentem, animum, consilium, studium ad litterarum studia appellit; mentem in bonarum artium studiis figit, locat. Animum ad doctrinarum studia adjungit. Bonarum artium studiis se addicit, operam dat; operam et studium navat. Ad artes liberales animum applicat; operam, studium, laborem confert; se ad bonarum artium studia transfert; in iis elaborat, desudat; operam ponit, consumit; industriam suam exercet. Animum adjicit ad bonas artes; nullam in iis consequendis industriam omittit; nulli parcit operæ; toto pectore, omni studio, cura, cogitatione in honestas artes incumbit; in honestissimarum artium studio, ac cultura omnes curas intendit. USUS: 1. Applicare naves ad terram, terræ. Flumini castra; se ad arborem applicat, _aborder_; _adosser_, _s’appuyer contre_. 2. Adjungo, _s’attacher à qqn_. Se ad aliquem præsidii causa; se ad ductum alterius, ad fidem et amicitiam populi applicare, _s’appliquer à_. Alii ad jus civile; ad eloquentiam alii se applicant. Animum denique ad frugem applicuit. Ad deteriorem partem animum ægrotum applicare, _se laisser aller au mal_. Cf. Adjungo. APPŌNO, is, posui, positum, ere, a. _Placer auprès_; _ajouter_. SYN. Addo, adjungo, admoveo, adjicio, appingo, adscribo. USUS: 1. Ad ignem apponere aliquid, _mettre qqchose sur le feu_. Notam alicui rei, ad rem aliquam, ad malum versum adscribere, apponere. Ad illa præcepta de suo aliquid apposuit. Nec dies tuæ epistolæ, nec signum appositum est. 2. Pono, _placer qqn auprès d’un autre_. Custodem alicui apponere. Lucro apponere aliquid. 3. Ex composito adhibeo, _aposter_. Accusatorem alicui, calumniatorem apponere, _aposter des accusateurs_, _des délateurs_. Cf. Addo, Adjicio. APPORTO, as, avi, atum, are, a. _Apporter_, _amener_. SYN. Affero. ADV. Undique. USUS: 1. Multos secum morbos senectus apportat. Clitellis frumentum eo apportandum est. 2. Nuntio, _apporter une nouvelle_. Quid apportas novi! gaudium apportas, an luctum? Cf. Affero. APPŎSĬTĒ, _Convenablement_. SYN. Apte, accommodate, convenienter. USUS: Apposite ad persuadendum dicere. Cætera apposite tibi mandabo, _je vous écrirai le reste en temps utile_. APPŎSĬTĬO, ōnis, f. _Citation_. SYN. Adjunctio. USUS: Obscuriora sunt præcepta sine appositione exemplorum. APPŎSĬTUS, a, um, _Propre à_, _convenable_. SYN. Aptus, accommodatus. USUS: Locus minime appositus ad pietatem. Forma ad dignitatem apposita. Tempus ad bonarum artium studia appositissimum amici eripiunt. Cf. Accommodatus, Aptus. APPRĔHENDO, is, di, sum, ere, a. _Prendre_, _saisir_. SYN. Accipio, arripio. USUS: 1. Alicujus manum apprehendere, _prendre qqn par la main_. 2. TRANSL. Quod ego apprehendebam, mox accusator eripiebat e manibus. APPRIME, _Beaucoup_, _fort_. SYN. Valde, multum, perquam, plurimum. USUS: Homo apprime doctus, pius, nobilis. APPRŎBĀTĬO, ōnis, f. _Approbation_, _assentiment_. SYN. Comprobatio. EPITH. Inutilis, magna, popularis, tanta, turpis. USUS: Id vulgi assensione, populari approbatione, et plausibus metiendum est. APPRŎBĀTOR, ōris, m. _Approbateur_. SYN. Comprobator. USUS: Tu fuisti suasor, impulsor itineris mei, magis autem approbator. APPRŎBO, as, avi, atum, are, a. _Approuver_. SYN. Comprobo, laudo, confirmo. )( Improbo. ADV. Honorifice, mirabiliter. Necessario, temere, valde, vehementer. PHRAS. Approbavere omnes viri sententiam, _tout le monde approuva cet avis_. Summa assensione plebis, secundis admurmurationibus senatus auditus est. Conclamavere omnes, ita fieri oportere. Viri sententiam laudaverunt omnes et approbaverunt; ratam omnes habuere; assensu excepere. Itum est, pedibus itum est in ejus viri sententiam. In ejus sententiam discessio facta est; in ejus sententiam discessum est. Summa assensione Senatus, secundoque populo sententia comprobata est. Una omnium, consentiensque vox erat: æquum esse, quod postularet; standum esse ea viri sententia; ad ejus viri sententiam, suam adscribi voluere; album calculum adjecere. USUS: Milites ducis sententiam magno clamore, una voce approbarunt. Quod actum est, Dii approbent! Utinam tibi consilium, officium meum approbem! _puissent les dieux le trouver bon!_ _puissiez-vous approuver mes desseins, mes services!_ Cf. Probo, Assentior, Astipulor. Approbandi formulæ: Festive, probe, optime! Non possum, quin exclamem: bene hercle factum est. Euge optime! o factum bene! beasti! vir es! Eugepæ nunc places! (Iron.) APPRŌMITTO, is, misi, missum, ere, a. _Répondre pour qqn_, _se faire caution_. SYN. Promitto. USUS: Factum est, ut volui, quod decies sestertium appromisisti. APPRŎPĔRO, as, avi, atum, are, a. _Hâter_, _accélérer_; n. _se hâter_. SYN. Propero. USUS: Ut approperent, adhortabor. Cf. Propero, Festino. APPRŎPINQUĀTĬO, ōnis, f. _Approche_. USUS: Senectus est appropinquatio mortis. APPRŎPINQUO, as, avi, atum, are, n. _Approcher_, _s’approcher_. SYN. Accedo, advento prope, propius, proxime; propius sum, adsum; vicinus sum, impendeo, pedem confero; in oculis, in conspectu sum; in conspectum me do. )( Absum. ADV. Valde. USUS: Ejus rei maturitas nondum venit, etsi appropinquet. Impendet fatum aliquod, plane instat, certe appropinquat. Alicui, ad aliquem appropinquare. Cf. Propinquus, Vicinus, Prope. APPULSŬS, ūs, m. _Accès_, _atteinte_. SYN. Accessus. EPITH. Nimius. USUS: 1. Tactus frigoris, et caloris omnes appulsus nimios sentit, _il sent toutes les atteintes un peu fortes du chaud et du froid_. 2. Commotio, _action_, _impulsion_, _influence_. Tribus modis Deorum appulsu homines somniant. Cf. Adventus. ĂPRĪCĀTĬO, ōnis, f. _Action de se tenir au soleil_. USUS: Unam in tua villa apricationem omnibus istorum regnis antefero. Calescere apricatione, _vel_ igni. Loci amœnitas libero sole fruentis; a tepore solis indefensi. ĂPRĪCOR, aris, atus, sum, ari, d. _Se chauffer au soleil_. USUS: Alexander Diogeni apricanti officiebat. ĂPRĪCUS, a, um, _Exposé au soleil_. )( Opacus. USUS: Hortus, locus, vinea aprica. APTĔ, _Bien_, _convenablement_, _parfaitement_. SYN. Apposite, accommodate, decore, commode, congruenter, eleganter. USUS: Apte dicere et numerose. Facile judicamus, quid apte fiat, quid ab officio, naturaque discrepet. APTO, as, avi, atum, are, a. _Adapter_, _ajuster_. SYN. Accommodo, compono, paro. USUS: Hoc verbum ad hanc sententiam bene aptatur. Pugnæ se aptare, _se préparer au combat_. Cf. Accommodo. APTUS, a, um, _Propre à_, _apte à_. SYN. Accommodatus, appositus, conveniens, congruens, habilis, idoneus, consentaneus. )( Ineptus, solutus. ADV. Bene, communiter, maxime, mirabiliter, vehementer, mediocriter, omnino. PHRAS. Natura aptus ad omnia, _homme naturellement propre à tout_. Dederat hoc natura, quidquid aggrederetur, ut egregie conficeret. Natus ad omnia videbatur. Ingenium acceperat a natura ad omnes res appositum, atque accommodatum. Eo erat, eo utebatur ingenio quidvis ut exequi, præstare satis commode posset. Præcipuo quodam naturæ munere aptus erat, accommodatus ad omnia. Habebat hoc a natura, ut quamcunque ad rem se conferret, quamcumque rem capesseret, ea perfungeretur optime, ex ea cum laude discederet. Nemo erat illo commodior ad res quaslibet. Factus a natura videbatur ad res omnes. In omni re, in omni judicio elegantissimus est. Nihil agit non commode, non apte, non eleganter, laute, venuste, lepide, egregie. Lepores, elegantiam, venustatem habet in omni re. Quidquid agit, cum lepore agit, cum elegantia, sic ut gratiam ab omnibus ineat, ut aptior, accomodatior videatur esse nemo. Idoneus videbatur, et probe affectus ad fungendum munus suum; satis dexter: negotiis gerendis habilis; negotiorum haud quaquam rudis. Ingenio erat commodo et versatili, dignusque, cujus opera ad res quaslibet adhiberetur. Egregio ad res gerendas judicio perpolitus erat. Ad sustinendam cum dignitate quamlibet in republica personam omnem habebat aciem. Cf. Accommodatus. USUS: 1. Ad dicendum natus, aptus, _orateur_. Calceus habilis et aptus ad pedem. Homo non aptissimus ad jocandum. Aptum et consentaneum tempori et personæ. 2. Cohærens, consentiens, _enchaîné_, _lié_. Partes orationis omnes inter se aptæ, et connexæ. Facilius est, apta dissolvere, quam dissipata connectere. Multa dixit, parum apta inter se et cohærentia. Cf. Accommodatus. ĂPUD, _Auprès_ cum accus. SYN. Prope, juxta, non procul. USUS: 1. Prope, _près de_. Apud Corfinium, apud Romam castra posuit. 2. Cum, _chez_. Apud matrem erat Apud Pompeium cœnavit. Apud me insidias sibi dixit esse factas. 3. Coram, _en présence de_, _devant_. Apud pontificem, apud populum dixit. 4. Cum citantur auctores etc., ut apud poetam, ut apud Terentium est, _ainsi que nous le voyons dans Térence_. Apud majores hoc erat in more positum. Apud priscos quæsitum est. Dicitur quoque: non sum apud me, _je ne me possède pas_; _je ne suis pas maître de moi_. ĂQUA, æ, f. _Eau_. SYN. Unda. EPITH. Alba, alumna, belle fluens, calida, dulcis, gelida, intercus, jugis, nigra, pluvia, profluens et uber, summa, turbida et cadaveribus inquinata, uberior, marina, perennis, pulchra. USUS: Aqua frigore concrescit. Aquam deducere in villam. Aquam ducere per fundum. Aqua illi hæret, _il ne sait que dire_, _il est dans l’embarras_. Aqua et igni interdicere, _interdire l’eau et le feu_ (_bannir_, _exiler_). Aquarum fluxiones, ductus, divortia. Aquæ perennes. Aqua imbribus aucta. Aquæ eo anno ingentes fuere, _il y eut cette année-là de grandes inondations_. Aquam frigidam suffundere, _refroidir_, _opérer un refroidissement_ (FIG.) Ăqua benedicta, (VULG.) _Eau bénite_. SYN. Aqua lustralis, consecrata. PHRAS. Aqua lustrali frontem tingere, _faire le signe de la croix avec de l’eau bénite_. Corpus aqua consecrata aspergere; labeculas animæ aquæ lustralis aspersione abstergere. Aqua consecrata se lustrare. Ăqua intercus, tis, f. _Hydropisie_. SYN. Hydrops. USUS: Medicamentum dare ad aquam intercutem. ĂQUÆDUCTŬS, ūs, m. _Conduit d’eau_, _aqueduc_. USUS: De aquæductu probe fecisti. ĂQUĀRĬUS, a, um, _Relatif à l’eau_. USUS: Provincia tibi obtigit aquaria, _vous avez obtenu l’intendance des eaux_. ĂQUĀRĬUS, ii, m. _Porteur d’eau_. EPITH. Humidus. USUS: Cum aquariis mihi pugnandum fuit (scil. curatoribus), _je dus me disputer avec les inspecteurs des eaux_. ĂQUĀTĬLIS, e, gen. com. _Aquatique_. SYN. In aquis vivens, agens, degens, aquarum incolæ. USUS: Bestiæ terrenæ, aquatiles, volatiles. ĂQUĀTĬO, ōnis, f. _Action de s’approvisionner d’eau_. USUS: Hac aquatione carere non possunt. Milites aquationis causa longius progressi. ĂQUĀTOR, ōris, m. _Qui va à la provision d’eau_. USUS: Aquatores nostri ab hostibus pressi. ĂQUĬLA, æ, f. _Aigle_, _oiseau_. EPITH. Argentea, ac omnibus perniciosa, ac funesta. USUS: 1. Nulla avis aquila vehementius volat. 2. Signum militare, _aigle_, _enseigne_. Aquilam inferre in medios hostes. Inter prædam decem aquilæ relatæ. ĂQUĬLĪNUS, a, um, _D’aigle_. * USUS: Homo milvinis, aut aquilinis unguibus. ĂQUĬLO, ōnis, m. _Aquilon_, _vent du nord_. SYN. Ventus ex Septentrione, _vel_ Septemtrionibus spirans; Septentrio; ventus Septentrionalis; ventus Austro obversus; _item_: Pars ea mundi, quæ ad Septentriones spectat. USUS: Domus Aquiloni obversa; Aquilonis frigori obnoxia. ĂQUĬLŌNĀRIS, e, gen. com. _Du nord_, _septentrional_. USUS: Regio Aquilonaris. ĂQUĬLUS, a, um, _Brun_, _foncé_, _noirâtre_. * SYN. Fuscus et subniger. USUS: Homo colore aquilo, corpore aquilus. ĂQUOR, aris, aquatus sum, ari, d. _S’approvisionner d’eau_. USUS: Oppidani sine periculo aquari non poterant. ĂQUŌSUS, a, um, _Aqueux_, _humide_, _pluvieux_. * USUS: Campus aquosus, _plaine marécageuse_. ĂQUŬLA, æ, f. _Filet d’eau_. SYN. Aqua exigua. ĀRA, æ, f. _Autel_. SYN. Altare. EPITH. Illustris, infima, princeps, vetus. USUS: Aram dedicare; consecrare. Ad aram confugere. Pro aris et focis certare (pro religionibus). Aram tenere. ĂRĀTĬO, ōnis, f. _Labour_, _labourage_; pl. _terres labourables_. SYN. Agricultura, agri cultio; arvum. EPITH. Desertæ, glandiferæ et fructuosæ, paternæ, relictæ totæ, vacuæ. USUS: Per bellum multæ arationes, fructuosæ alioquin, desertæ jacent. Vastatæ sunt arationes, et agri vectigales. ĂRĀTOR, ōris, m. _Laboureur_. EPITH. Experientissimus ac diligentissimus fortis et experiens, invitus, nobilis, inimicus, laboriosissimus, locupletissimus, magnus et gnavus, miser, optimus, summus, remotissimus a foro. USUS: Ex aratore oratorem fieri. Ager ille habuit aratores ducentos. Cf. Rusticus. ĂRĀTRUM, i, n. _Charrue_. USUS: Aratro terram perstringere. Circumducere aratrum. Boum vires ad extrahenda aratra. ARBĬTER, ri, m. _Arbitre_, _juge_, _témoin_. SYN. Disceptator litis; præses, testis. EPITH. Honorarius, remotus. USUS: 1. Ad disceptandas res meas te arbitrum adopto, statuo. Ad judicandas controversias meas cuperem te arbitrum mihi dari; te arbitrum postulo, capio, sumo; te arbitro mearum rerum utor. 2. Testis, _spectateur_, _témoin_. Aliquid agere arbitris remotis. ARBĬTRĀTŬS, ūs, _Arbitrage_, _sentence_; _avis_. SYN. Sententia, opinio, judicium. USUS: 1. Meo arbitratu potius quam tuo agam. 2. Libitum, desiderium, _volonté_, _bon plaisir_. Illius arbitratu de pace agam. 3. Potestas, _autorité_. In arbitratum, ditionem alterius se dare, dedere. Cf. Arbitrium, Sententia. ARBĬTRĬUM, ii, n. _Volonté_, _bon plaisir_. SYN. Arbitratus, voluntas, libido. EPITH. Honorarium. USUS: 1. Ad alterius nutum et arbitrium fingere se totum et accommodare. Omnia sua ad alterius arbitrium conferre. Num id faciendum sit, tuum esto arbitrium. 2. Judicium arbitrii, sententia, _sentence_. Minos severa facit arbitria apud inferos. Arbitrium ad senatum rejicio; judicem senatum capio, _je prends le sénat pour juge_. ARBĬTROR, aris, atus sum, ari, d. _Penser_, _juger_. SYN. Judico, censeo, statuo, autumo, existimo, puto. ADV. Imprudenter, omnino, magis, necessario, nimirum, similiter, prorsus non, recte, similiter, usque eo. USUS: 1. Patris est, arbitrari de filii rebus, _un père doit surveiller les actes de son fils_. 2. Æstimo, _estimer_. Arbitrari facultates alterius; mores hominis, et facta arbitrari. Cf. Judico, Existimo, Puto. ARBOR, ŏris, f. _Arbre_. EPITH. Aurifera, novella, vetula, infelix, senescens. USUS: Arbores vivere et senescere dicimus. Directæ in quincuncem arbores. Ambulatio a novellis arboribus opacata. Arbores serere, qua alteri seculo prosint. Proceritates arborum. ARBUSTUM, i, n. _Arbuste_. SYN. Arbores multæ ad fructum consitæ; solum arboribus consitum, convestitum. USUS: Arbusta foliorum tegmine ornata. ARCA, æ, f. _Armoire_, _coffre-fort_. SYN. Armarium, capsa, cista. EPITH. Inanis, plena. USUS: Animus hominis dives, non arca appellari solet. Argentum in arca positum. Arcæ alicujus confidere, _compter sur la caisse de qqn_. ARCĀNO, _En secret_. SYN. Secreto, clam, remotis arbitris. USUS: Arcano paucula cum illo collocutus sum. ARCĀNUM, i, n. _Secret_. ARCĀNUS, a, um, _Secret_, _caché_. SYN. Occultus. PHRAS. 1. Non sunt ista arcana, _ces choses ne sont pas secrètes_. Non ex occulto aliquo genere litterarum quæsita sed sumpta de medio. Non sunt ista interiora quæpiam; nihil est, quod non in concione recte legi possit. Nihil hic mysteriorum; nihil quod non committi omnibus possit. 2. Arcana ista sunt, _ces choses sont secrètes_. Si quid sancti est ad silentium, istud est. In secreto hæc cum amicis sunt volutanda, et non foras efferenda. Tecum ista tibi habeto, quæ committi omnibus haud tuto possunt. USUS: Arcana occultaque omnia foras extulit, _il a tout découvert et montré au grand jour_. ARCĔO, es, cui, ere, a. _Enfermer_, _écarter_, _détourner_. SYN. Defendo, abigo, propulso, prohibeo. USUS: 1. Honestas, non pœna ab injuria homines arcere debet. Ferro arcere contumeliam. 2. Prohibeo, pello, removeo, averto, _repousser_, _éloigner de_. Hostem finibus pauperes aditu arcere. Juventus a libidinibus arcenda. Frigora, nives, solem arcere; defendere solem, hiemem, ardorem, _défendre du soleil_, _du froid_ _etc._ 3. Coerceo, _emprisonner_. Servi custodiis arcendi sunt et vinculis. ARCESSO, & ACCERSO, is, ivi, itum, ere, a. _Mander_, _appeler_. SYN. Voco, evoco. ADV. Aliunde, ultro. USUS: 1. Olim ab aratro arcessebantur consules. In senatum, in patriam arcessere aliquem. 2. Repeto, _tirer de_, _chercher_. A capite rem arcessere, _reprendre (une chose à son origine)_. Longius inde arcessere. 3. Accuso, _appeler en justice_, _accuser_. Capitis, in judicium capitis, arcessere quempiam, _accuser qqn d’un crime capital_. Judicio aliquem arcessere. 4. Concilio, _procurer_. Orationi splendorem arcessere, _donner de l’éclat à un discours_. Cf. Voco, Accuso. ARCHĔTYPUS, i, m. _Original_, _modèle_, _archétype_. SYN. Prima forma, typus, exemplar. USUS: Archetypus crebris locis refectus et inculcatus. ARCHĬPĪRĀTA, æ, m. _Chef de pirates_. SYN. Princeps piratarum. EPITH. Subdititius, terrestris, vetus. USUS: Archipirata a latrone productus. ARCHĬTECTOR, aris, atus sum, ari, d. _Construire_, _bâtir_. SYN. Fabricor, struo. ADV. Optime. USUS: Mente quidlibet nobis fabricari possemus, et architectari. Voluptates invenire novas, et architectari, _inventer des plaisirs nouveaux_. Cf. Ædifico. ARCHĬTECTŪRA, æ, f. _Architecture_. SYN. Architectandi ars. USUS: Honestæ artes sunt, medicina, architectura. ARCHĬTECTUS, i, m. _Architecte_. SYN. Machinator, princeps architectandi. EPITH. Bellus, malus. USUS: Omnium architectorum et machinatorum princeps Chrysogonus. 2. TRANSL. Auctor, magister, _auteur_, _artisan_. Stoici, architecti verborum. Epicurus inventor voluptatis, et quasi architectus beatæ vitæ. Sceleris architectus. ARCTĒ, _Étroitement_. SYN. Stricte. USUS: Arcte et graviter dormire. Arcte complecti aliquem. ARCTO, as, avi, atum, are, a. _Serrer_. SYN. Constringo, coangusto, coarcto, in angustum cogo. USUS: Naves arctatæ. Cf. Angustiæ. ARCTUS, a, um, _Étroit_, _resserré_. SYN. Adstrictus, obstrictus, angustus. )( Laxatus, latus. USUS: Arctissimum amicitiæ vinculum. Arctioribus laqueis tenetur, quam ut evadat. Arctiora somni tempora, quam nectis. Arctus me somnus complexus est. Cf. Angustus. ARCŬLA, æ, f. _Petite boite_. SYN. Arca parva, capsa. USUS: Liber meus omnes Isocratis arculas consumpsit, _mon livre a consumé tous tes parfums d’Isocrate (en parlant des ornements du style)_. ARCŬO, as, atum, are, a. _Courber en arc_. SYN. In modum arcus curvo. USUS: Curru arcuato vectus, _assis dans un char couvert_. ARCŬS, ūs, m. _Arc_. EPITH. Coloratus, intentus, pulcher. USUS: 1. Animum tanquam arcum intentum habere. Arcum intendere, adducere; arcum remittere, laxare. 2. Iris, _arc-en-ciel_. Arcus ille e nubibus efficitur. ARDENTER, _Avec ardeur_. SYN. Vehementer, intensius, majorem in modum cupere aliquid. ARDĔO, es, arsi, arsum, ere, n. _Être enflammé_, _brûler_. SYN. Flagro, conflagro, deflagro. ADV. Acerrime. PHRAS. 1. Helenæ causa Troja arsit, _Hélène fut la cause de l’incendie de Troie_. Conflagravit; igne periit, absumpta, consumpta est; deflagravit, incensa est, in cineres abiit; in bustum conversa est. 2. Domus ardere cœpit, _la maison commence à brûler_. In ea domo non mediocre incendium excitatum est; domus igne correpta, absumpta, combusta est: gravis periculi, summi damni flamma exorta est. Domus ignem, flammam concepit, exarsit pars domus, et collucet continenti incendio; late fundit incendium; flammam differt; periit incendio domus; incendio hausta, deleta est. USUS: 1. Domus ardebat non fortuito, sed oblato incendio. 2. TRANSL. Ira et dolore ardet, _il brûle de dépit et de douleur_. Bello ardet Gallia. Ardent oculi. Ardet illi ad ulciscendum animus. Cupiditate, amore, invidia ardet. Omnium bonorum odia in te ardent. Cf. Flagro, Incendium, Accendo. ARDOR, ōris, m. _Ardeur_, _feu_. SYN. Æstus, flagrantia, incendium. EPITH. Acerrimus, et mobilissimus, cœlestis, clarus, expressus, imperatorius oculorum, integer et purus, et liber, restinctus, summus, nimius, temperatus, tenuis et nulla admixtione concretus, ultimus et altissimus atque undique circumfusus et extremus, omnia cingens, atque complexus. USUS: 1. Solis ardore torreri. Ardore conflagrare. Ardorem a vitibus pampini defendunt, propulsant. 2. Fulgor, splendor, _éclat_. Vide in eo ardorem vultus, atque motuum. 3. Vehementia, vis ingens, _désir_, _ardeur_, _passion_. Impetus animi, cupiditas vincendi, ardor mentis ad gloriam. Ardorem, cupiditatem restinguere, reprimere. Consedit ille animi ardor et studium. Cf. Fervidus, Calor. ARDŬUS, a, um, _Escarpé_, _élevé_. SYN. Ascensu acclivi et aspero. ADV. Vehementer. USUS: 1. Oppidum difficili ascensu, et arduo. 2. TRANSL. Difficilis, _pénible_, _difficile_. Arduum longi temporis, magnæque cogitationis opus moliri. Cf. Difficilis. ĀRĔA, æ, f. _Aire_, _surface plane_, _unie_. SYN. Locus sine ædificio in urbe; ruri ager, et ubi frumenta excutiuntur. EPITH. Præclara, pulchra. USUS: Æstimatores magni æstimant tuas areas. In areis fraudare Decumanum, _tromper le percepteur de la dîme_. Nemo frumentum de area tollat. ĂRĒNA, æ, f. Sable. USUS: Arenam emere aut paludem. ARĒNŌSUS, a, um, _Sablonneux_. USUS: Terra, littus arenosum. ĂRĔO, es, arui, ere, n. _Être desséché_, _aride_. * USUS: Fauces arent siti, _sa gorge brûle de soif_. ĀRESCO, is, escere, n. _Se dessécher_. SYN. Viriditatem amitto. )( Madefio. USUS: Arescere herbæ, et interfici incipiunt. In alienis malis lacrima cito arescit. ARGENTĀRĬA, æ, f. _Banque_. SYN. Argentariorum munus, functio, _vel_ taberna. EPITH. Dissoluta, non ignobilis, maxima. USUS: Argentariam non ignobilem fecit. Dissolvere argentariam. ARGENTĀRĬUS, ii, m. _Banquier_. SYN. Trapezita, collybista, qui argentariam facit. EPITH. Gratiosus apud omnes homines. USUS: Augusti avus fuit argentarius. Vidi hoc in argentariorum tabulis. ARGENTĔUS, a, um, _D’argent_. Aquila, signa argentea. ARGENTUM, i, n. _Argent_. EPITH. Expositum, grande, optimum, plenum artis, purum, tam præclarum, tam nobile. USUS: 1. In illa insula ne scrupulus quidem argenti inventus est. 2. Pecunia, nummi argentei, _argent monnayé_, _pièces d’argent_. Navis erat plena argenti facti et signati. Argentum cælatum. Argento aliquem emungere. Cf. Pecunia. Argentum infectum, _argent non travaillé_, _en lingots_. Cui opponitur: Argentum factum, _aut_ cælatum, _argent travaillé_, _ciselé_; Argentum signatum, _argent monnayé_. ARGILLA, æ, f. _Argile_, _terre de potier_. SYN. Terra tenax. USUS: Hic homulus ex argilla et luto fictus. ARGŬMENTĀTĬO, ōnis, f. _Argumentation_, _raisonnement_. SYN. Ratio, argumentum, argumenti inventi artificiosa expolitio. EPITH. Aptissima ad judicationem, bipartita, expers artis, firma, firmior, firmissima, necessaria, probabilis, vehemens, accommodata, contraria, longa et brevis, multa. USUS: Argumentatio est argumenti explicatio. Argumentationem quærere, invenire, concludere. ARGŪMENTOR, aris, atus sum, ari, d. _Argumenter_, _raisonner_. SYN. Argumentis ostendo, probo; argumentis _vel_ conjecturis prosequor. ADV. Sedulo. USUS: Sed quid ego argumentor? quid plura disputo? Tu quidem sedulo argumentaris, quo ista pecunia pervenerit, quid de ea sperandum. Cf. Argumentum. ARGŪMENTUM, i, n. _Argument_, _raison_. SYN. Ratio. EPITH. Accusatorium, probabile, inventum, certius, certissimum, commune, falsum, firmum, grave, gravissimum et firmissimum, magnum, majus, maximum, mediocre, molestum et difficile, multum, parvum, pertenue, præclarum et nobile, premendum, propositum, proprium, simile, universum, aptum quoddam et paratum singulis causarum generibus, certum, clarum, clarius luce, consimile, expeditum, exquisitum, firmius, gravius, insitum, _aut_ assumptum, leve, levissimum, medium, plurimum, perfectum, probabile et necessarium, utile. PHRAS. 1. Argumentis rem probare, _prouver une chose_. Exquisitis rationibus confirmare; accurate de re dicere; rationibus conquisitis disputare; argumentis uti gravibus et certis; rationibus concludere; rationes suggerere firmas, et certissimas; causam rationibus persuadere, ostendere, agere, tueri, sustinere. 2. Argumentum hoc affirmandi non leve habeo, _j’ai de bonnes raisons pour affirmer ce que j’avance_. Rerum earum hæc maxima argumenta habeo; argumentum non leve mihi nascitur; pro argumento est mihi; argumentum est; argumentum duco, accipio, arripio; argumento magno est. USUS: 1. Argumentum est ratio rei dubiæ faciens fidem. Argumentum excogitare, proponere, afferre. Argumentum ducere ab adjunctis; ex re obvia nancisci, arripere, accipere. Argumentum Stoicorum more breviter adstringere, premere, in pauca conferre, _serrer ses preuves_. Argumentum dilatare. 2. Conjectura, signum, indicium, nota, causa, occasio, _signe_, _indication_, _indice_. Exstant certissima argumenta et indicia sceleris. Id magno argumento est, hominem innocentem esse. Id ego jam antea multis argumentis judicaram. 3. Poematis, Comœdiæ, Tragœdiæ materia, _sujet d’un poëme, d’une comédie etc._ Tragici, cum explicare argumentum nequeunt, ad Deos confugiunt. 4. Quæcunque res, de qua agendum, subjecta materia tractanda, _sujet_, _matière_. Deest mihi argumentum scribendi, _je n’ai rien à vous écrire_. Argumentum epistolæ hoc erat. Audite concionis ejus argumentum. Cf. Probo, Confirmo, Disputo. ARGŬO, is, ui, ūtum, ere, a. _Accuser_, _inculper_, _convaincre_. SYN. Accuso, incuso, insimulo. )( Defendo. ADV. Suspiciose. USUS: 1. Aliquem gravis sceleris, de gravi scelere, facinoris reum arguere. 2. Affirmo, _prouver_, _affirmer_. Arguo te pecunias in præmium sceleris accepisse. Tu arguis, ego nego. Cf. Reprehendo, Insimulo, Accuso. ARGŪTĒ, _Finement_, _ingénieusement_. USUS: Acute mihi et argute respondit. Callide et argute aliquid conjicere. De difficillimis argumentis argute disputavit. ARGŪTĬÆ, arum, f. pl. _Traits ingénieux_, _grâce_. SYN. Acumen, elegantia, jocus, urbanitas. USUS: Illa oratio multum argutiarum, acuminis, urbanitatis habuit. Argutiæ digitorum (celeritas), _gesticulation des doigts_. Cf. Acumen, Jocus. ARGŪTOR, aris, atus sum, ari, d. _Babiller_, _bavarder_. USUS: Totam diem argutatur quasi cicada. ARGŪTŬLUS, a, um, _Un peu subtil_. USUS: Perfeci libros sane argutulos. ARGŪTUS, a, um, _Fin_, _ingénieux_. SYN. Qui argutias habet, callet, festivus, urbanus, concinnus, elegans, acutus. ADV. Nimium, plane. PHRAS. Nihil illo argutius esse potest, _personne n’est plus délicat que lui_. Multum argutiarum et urbanitatis habet; insunt in eo homine argutiæ non inanes ac frivolæ; acumen est singulare. USUS: 1. Poema est ita argutum, concinnum, elegans, ut nihil supra. Quis in sententiis subtilior? quis argutior? 2. Mobilis, _vif_, _mobile_. Oculi nimis arguti, ut affecti simus, arguunt. Manus minus arguta digitis. Cf. Facetus. ĀRĬDUS, a, um, _Aride_, _sec_, _desséché_. SYN. Exsiccatus. USUS: 1. Folia arida. 2. TRANSL. Tenuis, _maigre_, _sec_, _chétif_. In hac arida, et horrida rusticorum vita. Genus dicendi aridum, exile, concisum, minutum, _style sec_, _maigre_. ĂRĬES, ĕtis, m. _Bélier_. Animal, signum cœleste, machina bellica. USUS: Pellis inaurata arietis. Ariete murum verberare, quatere, percutere. ĂRĬĔTĬNUS, a, um, _De bélier_. USUS: Arietinum jecur ad morbos utile. ĂRĬĔTO, as, avi, atum, are, a. et n. _Choquer (en parl. du bélier)_, _heurter_. SYN. Cornibus peto, impeto. USUS: Nisus est cornibus in me arietare. ĂRĬŎLĀTĬO, ōnis, f. _Oracle_. EPITH. Superstitiosæ ariolationes Accii. ĂRĬŎLOR, aris, atus sum, ari, d. _Débiter des oracles_. SYN. Divino, prædico. USUS: Sunt qui quæstus causa ariolentur. Cf. Divino. ĂRĬŎLUS, i, m. _Devin_. SYN. Divinationi deditus, divinus. EPITH. Impudentes, _aut_ inertes, _aut_ insani. USUS: Aruspicum, arilorum, augurum, vatum, conjectorum furiosæ prædictiones. Cf. Vates. ĂRISTA, æ, f. _Barbe_, _pointe de l’épi_. USUS: Spica munitur vallo aristarum contra avium minorum morsum. ĂRITHMĒTĬCA, æ, f. _Arithmétique_. SYN. Ars numerorum. USUS: Homo remotus a dialecticis, in arithmeticis satis versatus. ARMA, ōrum, n. pl. _Arme_. SYN. Telum, ferrum. EPITH. Aliena, aptissima, avita, civilia, domestica, firma, impia, justa, nefanda, prava, perniciosa, salutaria, scelerata, sempiterna, servilia. USUS: 1. Arma parare, _préparer ses armes_, _s’en revêtir_. Arma capere, sumere, induere; armis se accingere, instruere, munire; arma raptim capere, galeam sumere, clypeo corpus protegere, hastam vibrare. 2. Ad arma vocare, _appeler aux armes_. Ad arma concitare, ciere, conclamare; arma dare imparatis. 3. Ad arma descendere, _en venir aux armes_. Ad arma venire, concurrere; arma expedire; in armis esse; ire ad arma; arma tentare; rem armis committere. 4. Armis decertare, _combattre_. Armis contendere, disceptare, decernere; arma movere, ferre, inferre, conferre. 5. Ab armis discedere, _cesser le combat_. Arma _vel_ conditionibus ponere, deponere, relinquere; _aut_ defatigatione jactare, abjicere, projicere. 6. Defensio, _armes_, _moyen de défense_. Prudentiæ armis se tegere. Arma senectutis exercitationes virtutum. 7. Bellum, _guerre_. Res ad arma spectat, _tout tourne à la guerre_. Cf. Bellum. ARMĀMENTA, ōrum, n. pl. _Agrès, équipement d’un vaisseau_; _arme de guerre etc._ SYN. Omnis generis instrumenta, ut navis, plaustri, belli. USUS: Caute armamenta locare omnia. ARMĀMENTĀRĬUM, ii, n. _Arsenal_. SYN. Locus, ubi armamenta armaque servantur; _item_: Navale. EPITH. Publica. USUS: Ex armamentariis publicis arma populo dividuntur. ARMĀRĬUM, ii, n. _Armoire_. SYN. Locus in quo vestes, stragula, et id genus alia servantur. USUS: Aurum ex armario proferre. Armarium perfringere. ARMĀTŪRA, æ, f. _Armure_. EPITH. Levis, melior, varia. USUS: Levis armaturæ miles. Armatura Romana Transalpina melior. ARMĀTUS, a, um, _Armé_, _équipé_. SYN. Armis instructus, ornatus. PHRAS. Succinctus armis est, _il est revêtu de ses armes_. Succinctus ferro est; cum telo est; in armis est; arma fert; telo paratus ornatusque est. )( Inermis, togatus. USUS: 1. Armatos vere appellare possumus, qui scutis telisque parati, ornatique sunt. 2. TRANSL. Munitus, præditus, _animé_, _doué_. Incredibili audacia armatus. ARMENTUM, i, n. _Troupeau de gros bétail_. DIFFER. Grex minorum pecorum; armentum, majorum. USUS: Bos armenta sui generis sequitur. ARMĬGĔR, ĕri, m. _Écuyer_. USUS: Armiger Catilinæ, stipator tui corporis, signifer seditionis. ARMILLÆ, arum, f. pl. _Bracelets_. USUS: Armillæ, quæ brachialia appellantur. ARMO, as, avi, atum, are, a. _Armer_, _équiper_. SYN. Arma do, arma induo, armis induo, armis instruo. ADV. Justius in aliquem. USUS: 1. Multitudinem hominum cogere, armare, instruere. 2. TRANSL. Munio, orno, instruo, confirmo, _armer_, _munir_, _pourvoir_. Perditos cives religione Deorum, temeritatem plebis auctoritate publica; se eloquentia armare. ĂRO, as, avi, atum, are, a. _Labourer_. SYN. Solum aratro perstringo; terram proscindo, subigo; sulcum imprimo; solum opere renovo; aratro terram verto, effringo, findo. USUS: Sulcum altius imprimere, ut ager aratus, novatus, iteratus meliores fœtus possit, et grandiores edere. ARRĒPO _vel_ ADRĒPO, is, repsi, ere, n. _S’insinuer_. ADV. Moderate, sensim. USUS: Sensim et moderate arrepere ad amicitiam alterius. ARRHA, æ, f. _vel_ ARRHĂBO, ōnis, m. _Gage_. * SYN. Pignus. USUS: Ea relicta est arrhaboni, _elle fut laissée en nantissement_. ARRĪDĔO, es, risi, risum, ere, n., _nonnunquam_ a. _Rire_, _sourire_. ADV. Facete, leniter, leviter, valde, vehementius, urbane. USUS: 1. Arridere alicui, _sourire à quelqu’un_. 2. TRANSL. Placet, _il plaît_. Quod mihi plurimum arridet, tibi valde displicet. ARRĬGO, is, rexi, rectum, ere, a. _Lever_, _dresser_. SYN. Erigo, excito. USUS: Arrigere aures, animum advertere. Animos oratione sua arrexit, _exciter_. ARRĬPĬO, is, ripui, reptum, ere, a. _Prendre_, _enlever_; _s’emparer de_. SYN. Apprehendo, rapio, accipio, capio, eligo, assumo, aggredior. )( Relinquo. ADV. Aliunde, avide, celeriter, sero, subito. USUS: 1. Arripere facultatem lædendi, maledictum ex trivio; causam ad incendia, et cædes arripere. Arripere sermonem. 2. Disco, intelligo. Litteras Græcas avidissime arripui, _j’ai embrassé avec avidité l’étude des lettres_. Pueri celeriter res innumerabiles arripiunt 3. Prehendo, _saisir_. Medium arripere aliquem. Illum collo arripuit. ARRĬSĬO, ōnis, f. _Sourire d’approbation_. USUS: Exordiemur ab arrisione. ARRŌDO, is, rosi, rosum, ere, a. _Ronger_. SYN. Rodo, consumo, perdo. USUS: Rempublicam arrodere. ARRŎGANS, antis, omn. gen. _Arrogant_, _présomptueux_, _hautain_. SYN. Insolens, superbus, temerarius. ADV. Stulte. PHRAS. Arrogas tibi plus quam licet, _vous êtes plus arrogant qu’il ne convient_. Altius, quam oporteat, te extollis. Nimium te effers, tibi places; Assentaris tibi ipsi, et amas. Cum de te judicas, non rationem consulis, non veritatem. Largiris ipse tibi plus, quam veritas concedat, _vel_ plus quam veritati. Plus tibi assumis, quam deceat, conveniat, æquum sit, ratio ferat, patiatur, concedat. Ita superbe agis, ut ferri non possis. Superbia est prorsus non ferenda. Parem tibi neminem vis, te cunctis antefers. Omnes despicis, te unum suspicis. Tibi ipsi magnus es, atque eximius. Amas ipse te sine rivali. Omnia putas in te uno collocata. Fortunam ipsam minus esse te fortunatam putas. Persuasum habes, tuis te fortunis ipsam Fortunam anteire. Elati nimium animi es, et superbia tumes, turgescis, intumescis, turges, inflatus es nimia. Arrogantiam tibi sumis nimiam; spiritus sumis nimis arrogantes. Animos effers insolentes. Spiritus tollis. Fastu turges et insolentia intolerabili. Superbe te circumspicis. Te unum miraris; neminem præ te hominem putas. Cf. Arrogo, Superbus, Insolens, Fastus. ARRŎGANTER, _Avec arrogance_. SYN. Superbe, contumaciter. USUS: Nihil aspere, nihil arroganter, turpiter, aut sordide quidquam ab illo dictum. Contumaciter et arroganter scribere. ARRŎGANTĬA, æ, f. _Arrogance_. SYN. Superbia, insolentia, contumacia, intolerantia. )( Modestia. EPITH. Desipiens, gravis atque intolerabilis, inanis, molestissima, odiosa, summa. USUS: Sermo odiosæ arrogantiæ plenus. Ex arrogantia odium, ex odio arrogantia nascitur. Alterius arrogantiam deprimere. Cf. Ambitio, Superbia, Insolentia. ARRŎGO, as, avi, atum, are, a. _s’Arroger_, _s’approprier_. SYN. Temere mihi tribuo, mihi sumo. )( Derogo. PHRAS. Non mihi tantum arrogo, tribuo, ut.... _je n’ai pas la prétention de_.... Non eam de me opinionem suscepi. Non sumo, assumo mihi tantum. Non ita mihi assentor. Non ita mihi placeo. Non ita me effero. Non in me tantum statuo, pono, loco; non ipse me tanti facio, æstimo, pendo, puto, duco. Ad hunc me sapientiæ gradum pervenisse non puto. Eam mihi sapientiam contigisse non sentio. Fateor eo me sapientiæ non pervenisse; ea me sapientia non esse, non usque adeo sapere. Non præcerpo mihi hunc laboris tui fructum; alienam hanc laudem mihi non appeto; nihil mihi ex ea laude decerpo. Alii ad se trahant omnia; assumant sibi in hoc præcipuam prudentiam; ego nihil istorum mihi vindico. Non istam adscisco mihi sapientiam; non cos tollo spiritus; non eam mihi sumo arrogantiam. USUS: Non hoc mihi sumo et arrogo. (_Vulgo_: non præsumo.) Multum tibi tribuo, illud mihi arrogo. Cf. Vindico, Sumo. ARS, artis, f. _Art_, _science_, _métier_, _profession_. SYN. Artificium, ratio faciendi, facultas, doctrina, scientia, disciplina. EPITH. Amplissima, absoluta et perfecta, bona, difficilis, difficillima, divina, dux certior quam natura, excellens, facilis, facillima, fidelis, humilis, inaudita, incompta, iners, intima, levis, loquax nimium, ludicra, magna et gloriosa, major et uberior, maxima, multa, mutua, nulla _aut_ perennis, obscura et difficilis, opinabilis, optima, politissima, perfecta atque uber, plena delectationis, recondita, multiplex subtilisque; rhetorica, solers, sordida, summa, tanta tamque fructuosa, tanquam operosa, et perinde fructuosa, tanta tamque varia, tota. PHRAS. Artes liberales discere, _étudier les arts libéraux_. Artibus erudiri, quibus ingenia ad magnæ fortunæ cultum excitantur. Omnibus artibus liberalium studiorum excoli. Bonis, ingenuis artibus; studiis bonarum artium; omnibus doctrinis erudiri; omnium doctrinarum studiis, omnibus disciplinis imbui, institui. Cf. Litteræ, Humanus, Disco, Doceo. USUS: 1. Ars est præceptio, quæ dat certam viam, rationemque discendi. Ars a natura proficiscitur. Artem efficit, parit animadversio naturæ. Non omnia ad artem et præcepta sunt revocanda. 2. Artibus aliquem instituere, instruire _qqn dans les arts_. Erudire, tingere, inficere. 3. Homo artibus præditus, _homme bien doué_, _instruit_. Qui disciplinas egregie coluit, percepit penitus, in arte multum versatus est. Ex omnibus ejus dictis ars exstat. Quam quisque norit artem, in hac se exerceat. 4. Artem abjicere, _quitter une profession_. Se ab arte abducere. 5. Artem exercere, _exercer un métier_. Artem facere, factitare, exercere, profiteri; operam dare arti. ARTĒRĬA, æ, f. _La trachée-artère_; _artère du pouls_. EPITH. Aspera, crebra, multa. USUS: Micat arteria velut igneo motu, palpitat, facile læditur; abactis febribus acquiescit. ARTHRĪTĬCUS, a, um, _Goutteux_. SYN. Qui articulorum dolores habet. ARTĬCŬLĀTĒ, _Clairement_, _distinctement_. SYN. Clare, aperte. USUS: Illam a me articulate salutabis. ARTĬCŬLĀTIM, _Par morceaux_, _par pièces_. SYN. Separatim, seorsim. USUS: Quæ fuse olim, ac libere, nunc articulatim, distincteque dicentur. Membra articulatim dividit. ARTĬCŬLUS, i, m. _Articulation_, _jointure_. SYN. Nodus, junctura. EPITH. Singuli. USUS: 1. Terentia magnos habet articulorum dolores. 2. Momentum, occasio, opportunitas, punctum temporis, _point_, _moment_, _occasion favorable_. In ipso articulo temporis supervenit. Omnes commoditatis articulos novit. 3. Membra et intervalla orationis, _membre de phrase, mot, article_. Oratio sine nervis, sine articulis fluctans, dissoluta. Articulis membrisque distincta oratio. 4. (Articulus fidei. VULG.) _article de foi_. Captus doctrinæ Christianæ, dogma Christianæ religionis præcipuum. ARTĬFEX, ĭcis, m. _Artiste_, _artisan_, _auteur_. SYN. Opifex; _item_: Sciens, peritus. )( Inscius. EPITH. Callidus, egregius, politus, probus, summus, multus, scenicus. ADV. Plane. USUS: 1. Artificem non fortuito, sed quem præcepta, et comprehensa tenere videmus, appellamus. 2. Magister, auctor, _rhéteur_, _écrivain_, _créateur_. Græci dicendi artifices et doctores. Callidus comparandarum voluptatum artifex. DEUS mundi artifex. Cf. Opifex. ARTĬFĬCĬŌSĒ, _Avec art_, _avec méthode_; _artistement_. SYN. Scite, venuste, summo artificio; opere mirabili; politissima arte; arte exquisita, summa, singulari; opera et artificio præclaro. USUS: Artificiose rem digerere. ARTĬFĬCĬŌSUS, a, um, _Avec art_, _industrieux_; _artificiel_. SYN. Habens artem, et vim artificii. )( Naturalis. USUS: 1. Natura non artificiosa modo, sed plane artifex. 2. Artificio præditus. Artificiosum et divinum opus, _œuvre magnifique et vraiment divine_. Artificiosa divinandi genera, præsensio artificiosa. Cf. Naturalis divinatio. ARTĬFĬCĬUM, ii, n. _Art_, _métier_, _profession_; _adresse_, _habileté_. SYN. Artificis industria, opus, actio, præstantia, opera; ars ipsa. EPITH. Accusatorium, alienum, antiquum, callidissimum, commodum, dissimile aliorum, incertum, intimum, levius, maximum, mirum, proprium, singulare, sordidum ancillareque, suburbanum, summum, tenue et leve, urbanum, elegantius, magnum, necessarium, varium. USUS: 1. Omnia antiquo opere, et summo artificio facta. Non tam argenti illius, quam artificii cupidus fuerat. 2. Astus, dolus, _artifice_, _ruse_, _manège_. Homo artificio simulationis eruditus. Non tantum consilio, sed artificio pugnare. 3. Ratio, disciplina, institutio, affectata diligentia, studium, apparatus, _science_, _théorie_, _système_. Orator in artificio accusatorio callidus. Suspicio artificii minuit dicentis auctoritatem, fidem. Non eloquentia ex artificio nata est, sed contra, _l’éloquence n’est pas née de la théorie, mais la théorie de l’éloquence_. Cf. Ars. ARTŎLĂGĂNUS, i, m. _Sorte de pâtisserie_. Panis delicati genus, qualia sunt liba, et placentæ. USUS: Dediscendæ sunt tibi sportellæ tuæ, et artolagani. ARTŬS, ūs, m. _Sæpius_ artus, artuum, tubus, m. pl. _Membre_. SYN. Membrum. EPITH. Mollis, tremulus. USUS: 1. Vehementer omnes ejus artus laborant. Omnibus artubus cruciatur. 2. Articulus, commissura, nodus, _articulation_, _jointure des os_. Omnibus artubus contremisco. Nervi atque artus sapientiæ sunt, non temere credere. ĂRUNDO, ĭnis, f. _Roseau_. * USUS: Arundine texta; stramento intecta ædificia. ĂRUSPEX, ĭcis, m. _Aruspice_. SYN. Extispex. USUS: Aruspices, augures, arioli, conjectores, vates prædicunt, quæ extis significentur. ĂRUSPĬCĬNA, æ, f. _Science des aruspices_. SYN. Ars aruspicum. USUS: Aruspicinam facere, colere, exercere, _rendre des oracles d’après l’inspection des entrailles des victimes_. ĂRUSPĬCĪNŬS, a, um, _Relatif aux aruspices_. USUS: Libri rituales et aruspicini. ĂRVUM, i, n. _Plus ordin. au pl., champs, terre_. USUS: Ager, campus. EPITH. Frugiferum et fertile. USUS: Frugifera Asiæ arva. ARX, arcis, f. _Citadelle_. SYN. Castellum. EPITH. Alta, communis, tota. USUS: 1. Amisso oppido arx munita retenta est. 2. Perfugium, præsidium, _place forte_; _refuge_, _asile_. Roma arx omnium gentium. Fecisti ex illo templo arcem improbitatis, castellum forensis latrocinii. ĀS, assis, m. Nummus minimus. _Monnaie de cuivre._ USUS: 1. Negat, se vel assem daturum. 2. Totum, cujus divisio est in duodecim assis partes, _unité que quelconque se divisant en douze parties_. Ex asse hæres, _légataire universel_. ASCENDO, is, scendi, scensum, ere, n. et a. _Monter_. SYN. Scando. )( Descendo. ADV. Alte, gradatim, omnino non, sensim in partem. PHRAS. 1. Ascendit in montem, _il gravit la montagne_. Gradum fecit ad montis fastigium; in montem, in jugum montis ascensu arduo ac difficili evasit. Enisus est, et loci iniquitatem exsuperavit; montis jugum petiit; per ardua nisus, horrentibus scopulis gradum intulit; in summum clivi jugum leni gradu ductus est; in ardua evasit; montis fastigium cursu subiit. 2. Ascendere in classem altiorem, _monter dans une classe plus élevée_. Ingredi majorum studiorum rationem; gradum studiorum altiorem conscendere; gradum facere ad superiorem studiorum classem; in scholam superiorem adscisci; absolvi ab inferiore studiorum classe; donari altiore. 3. Non ascendere ad classem altiorem, _ne pas monter dans une classe supérieure_. Prohiberi aditu scholæ superioris; depelli de spe classis altioris; rejici, excludi, repulsam ferre, præteriri, cum de evehendis in classem superiorem litterarum alumnis sententiæ feruntur. USUS: Quibus veluti gradibus in cœlum me ascendisse credebam. Ascendere in oppidum. Ascendere, et in altiorem locum virtute pervenire. ASCENSĬO, ōnis, f _Ascension_. SYN. Ascensus. USUS: Quæ fuerit ascensio, dicam. Ascensio Domini, _l’Ascension de Jésus-Christ_. Christi reparatoris in cœlum ascensus. Triumphalis Christi in cœlum reditus. Dies ascendenti in cœlum liberatori hominum Christo sacra. Dies memoria triumphalis Christi in cœlum reditus celeberrima. ASCENSŬS, ūs, m. _Action de monter_, _ascension_. USUS: Oppidum est arduo ascensu et difficili. Ad honoris amplioris gradum hic primus ascensus esto. ASCĬA, æ, f. _Hache pour travailler le bois_, _doloire_. SYN. Dolabra. USUS: Ascia polire lignum. ASCISCO et ADSCISCO, is, scīvi, scītum, ere, a. _Rechercher_, _approuver_. SYN. Appeto, approbo. )( Repudio. ADV. Undique. USUS: 1. Natura ipsa voluptatem asciscit, dolorem reprobat. Hæc senatus populusque ascivit, _adopter_. 2. Adscribo, adjungo, annumero, _s’associer qqn_, _s’adjoindre_. Plurimos ad ejus sceleris fœdus, societatem ascivit. Boni bonos sibi asciscunt, et diligunt. In civitatem asciscere quempiam. 3. Retineo, comparo, _adopter_, _acquérir_, _attirer à soi_. Consuetudinem aliquam, leges certas sibi asciscere. Laudem sibi asciscere. Me patronum ascivit. Inest in eo ascitus quidam, ac minime nativus lepor. Non eam mihi sapientiam ascisco. Cf. Adjungo. ASCRĪBO et ADSCRĪBO, is, scripsi, scriptum, ere, a. _Mettre au nombre de_, _s’adjoindre_. SYN. Adjungo, ascisco, assigno. ADV. Vulgo. USUS: 1. Ad judicium tuum sententiam ascribo meam, _je joins mon opinion à la vôtre_. Tu me tuis laudibus socium ascribis. Quæso in numerum tuorum, in tuam amicitiam me ascribe. 2. Assigno, tribuo, _attribuer_, _rapporter_, _imputer à_. Bonos exitus Diis adscribimus; (VULG. imputamus). 3. Immatriculo, coopto, vulgo, _inscrire_, _enrôler_. Homo Tarsensibus ascriptus. Smirnæ, Epheso ascriptus. 4. Litteris aliquid inferre, _ajouter à une lettre_. Caius salutem tibi adscribit, _Caius vous salue_. ASCRIPTĬO, ōnis, f. _vel_ ADSCRIPTĬO, _Addition (à un écrit)_, _clause additionnelle_. USUS: Declarat ista ascriptio. ASĬNUS, i, m. _Ane_. EPITH. Onustus auro. USUS: 1. Longum est, persequi mulorum utilitates, et asinorum. 2. TRANSL. Ad hominem segnem, _imbécile_, _stupide_. Quid nunc te, asine, litteras doceam? non opus est verbis, sed fustibus. ASŌTUS, i, m. _Voluptueux_. SYN. Prodigus, in luxum effusus. EPITH. Acerbus, mundus et elegans, non religiosus. USUS: Asoti mundi, et elegantes, optimis cocis, pistoribus, aucupio, piscatu, venatione. ASPECTĀBĬLIS, e, gen. com. _Que l’on peut voir_, _regarder_. SYN. Quod sub aspectum cadit. USUS: Corporeum et aspectabile, itemque tractabile est omne, quod natum est. ASPECTO et ADSPECTO, as, avi, atum, are, a. _Regarder souvent_. SYN. Intueor, aspicio. USUS: Quid me aspectas? ASPECTŬS _vel_ ADSPECTŬS, ūs, m. _Vue_, _regard_. SYN. Acies. EPITH. Acris, defixus. USUS: 1. Roma ad aspectum venusta. E primo tui aspectu voluptatem maximam cepi; curæ omnes consedere. 2. Præsentia, conspectus, _aspect d’un objet_, _présence_, _extérieur_. Adducere copias in aspectum hostium. Aspectum, præsentiam hominum vitare. Plura sub uno aspectu ponere. 3. Acies oculorum, _vue_, _yeux_. Solem intuens aspectum amisit. Ista sub aspectum cadunt, veniunt. Orator in contentione utatur aspectu acri. ASPELLO, is, pŭli, pulsum, ere, a. _Chasser_, _bannir_. SYN. Pello, depello. USUS: Longe a patria aspellor. Cf. Pello. ASPER, era, erum, _Rude_, _raboteux_. SYN. Scaber, durus, habens aliquid asperitatis. )( Lenis, levis. USUS: 1. Loca aspera, et insalubria. 2. TRANSL. Homo moribus asper et durus, _homme dur et intraitable_. Aspera, tristis, horrida oratio. Cf. Agrestis, Durus. ASPĔRĒ, _Âprement_, _durement_. SYN. Dure, severe, rigide, acerbe. )( Leniter. USUS: Aspere et vehementer loqui, accusare. Aspere, ferociter, libere dicta. Asperrime eum tractavit. ASPERGO _vel_ ADSPERGO, is, spersi, spersum, ere, a. _Répandre sur_, _arroser_, _saupoudrer_. SYN. Respergo. ADV. Leniter, temere. USUS: 1. Sale carnem, aras sanguine aspergere. Aspersa temere pigmenta in tabula. 2. TRANSL. Maculo, _souiller_. Dignitati alicujus maculam, labemque aspergere. Hujus facti non modo infamia, sed ne suspicione unquam fui aspersus. 3. Misceo, adjungo, tribuo, _ajouter_, _parsemer_. Comitati gravitatem aspergere, sales orationi. Aliquid in litteris aspergere. Hæreditatis particulam homini aspergere. Cf. Conspergo. ASPĔRĬTAS, ātis, f. _Aspérité_, _inégalité_. SYN. Salebra. EPITH. Judicialis, rustica. USUS: 1. Viarum, saxorum asperitates, _les aspérités des pierres_. 2. TRANSL. In his rerum asperitatibus, temporum angustiis, morem tibi tamen gero, _dureté_, _rigueur_, _sévérité_. Agrestem, inconcinnam, nativam asperitatem humanitate adscita condire. Cf. Durus, Inhumanus. ASPERNĀTĬO, ōnis, f. _Mépris_. SYN. Contemptio, contemptus. USUS: Perturbationes animi ex aspernatione rationis eveniunt. Cf. Contemptus. ASPERNOR, aris, atus sum, ari, d. _Mépriser_. SYN. Respuo, repudio, recuso, rejicio, fugio, abhorreo. )( Appeto, amo, consector. ADV. Admodum, aperte. USUS: Hæ eorum querimoniæ aspernandæ non sunt. Nemo est, qui te oculis fugiat, auribus respuat, recordatione ipsa perhorrescat, ac animo aspernetur. Cf. Abhorreo, Sperno, Contemno. ASPERSĬO _vel_ ADSPERSĬO, ōnis, f. _Action de répandre_, _aspersion_. SYN. Respersio. EPITH. Fortuita, sumptuosa. USUS: Fortuita aspersione commaculatus. ASPĬCĬO et ADSPĬCĬO, is, spexi, spectum, ere, a. _Regarder_, _voir_. SYN. Conspicio, intueor, contueor, aspecto, contemplor. ADV. Decore, furtim inter se, strictim. PHRAS. 1. Hominem diu aspexi, _j’ai longtemps considéré cet homme_. Conjeci in hominem oculos; obtutumque in illo defixi. Oculos de homine nunquam dejeci; in ejus vultu diu habitarunt oculi mei. Os, oculosque in hominem converti. Hominem oculis probe collustravi. Aspectu ejus oculos diu pavi meos. Oculos adverti penitus. Oculos ad hominem adjeci illico; intenta immotaque acie contemplatus sum. Oculos a vultu hominis nunquam movi. Intendi in hominem oculos, diu in ejus vultu moratus sum. 2. Aspicio loci situm, _je contemple les beautés de ce site_. Perlustro oculis; oculis metior regionem omnem. Oculos collium nemorumque spectaculo, quæ locum coronant, impleo. Regionem loci omnem oculis obeo, usurpo. Ludentis eo loco tot naturæ spectacula oculis capesso. Oram omnem felicissimi littoris oculis mando, trado diligenter. 3. Corpus tot vulneribus deformatum ab omnibus aspicitur, _tout le monde regarde ce corps couvert de blessures_. Ante omnium oculos versatur; in omnium oculos incurrit; spectaculo est omnibus; omnium in se oculos avertit. Omnium oculi in tam fœdum spectaculum sunt conversi. 4. Torvo hominem oculo aspicere, _regarder de travers_, _méchamment_. Terribili vultu, limis oculis intueri; torvo lumine, acriterque intuente hominem obire. 5. Nolo aspicere tam fœdum spectaculum, _je ne veux pas voir ce spectacle horrible_. Contagionem aspectus fugio; ne oculis quidem contingere sustineo tam fœdum spectaculum. Refugit oculus tam atrocis mali speciem; aspectum flagitii aversor. A conspectu tam indigni facinoris me averto; oculos removeo. USUS: Orationis vim & incitationem aspexi. Cf. Video. ASPĪRĀTĬO, _vel_ ADSPĪRĀTĬO, ōnis, f. _Souffle_. SYN. Exhalatio. USUS: 1. Fiunt hæ ex cœli varietate, et disparili terrarum aspiratione. 2. Spiritus, _aspiration_. Romani aspiratione in solis vocalibus utebantur. 3. Spiratio, _exhalaison_. Est ejus cœli aspiratio gravis, ac pestilens. Æris aspiratione animantes sustinentur. ASPĪRO et ADSPĪRO, as, avi, atum, are, n. _Souffler_. USUS: 1. Spiro, _souffler_. Aspirant auræ in noctem. 2. Tendo, connitor, _approcher de_; _aspirer à_. Nemo ad alienam causam nisi vocatus, aspirare debet. Nemo ad laudem bellicam Scipionis adhuc aspiravit. In curiam aspirare. Aspirare ad fortunam meliorem; animum ad spem liberalioris fortunæ adjicere, adjungere. 3. Faveo, _favoriser_. Labori fortuna aspiravit. In rebus difficillimis aspirare alicui. 4. Accedo, _s’approcher de_. Impedivi omnes aditus, ne hostes ad nos, ad urbem aspirent. Aspirare in curiam. Cf. Desidero, Ambio. ASPIS, ĭdis, f. _Aspic_. USUS: Aspide ad corpus admota se sustulit. ASPORTĀTĬO, ōnis, f. _Action de transporter_, _transport_. EPITH. Perdifficilis. USUS: Earum statuarum demolitio, et asportatio difficilis videbatur. ASPORTO, as, avi, atum, are, a. _Transporter_. SYN. Aufero. USUS: Multa de suis rebus asportarunt. Cf. Tollo, Removeo. ASPRĒTUM, i, n. _Lieu couvert de pierres et de broussailles_. SYN. Locus asper et abruptus. USUS: Tabernacula statuere in aspretis, et inæquabili solo. ASSĔCLA, æ, m. _Qui est à la suite de_, _partisan_. SYN. Assectator. USUS: Assentatores omnium mensarum asseclæ. Legatorum, Prætorum asseclæ. ASSECTĀTĬO, ōnis, f. _Action d’accompagner_, _cortége_. USUS: Tenues homines divitum assectatione se sustinent. ASSECTĀTOR, ōris, m. _Celui qui accompagne_, _qui fait cortége_; _disciple_. SYN. Assecla. EPITH. Vetus. USUS: Assidua eum assectatorum et amicorum copia obsidet. ASSECTOR, aris, atus, sum, ari, d. _Accompagner_, _suivre_. SYN. Sector. DIFFER. comitari in itinere: assectari fere per urbem. USUS: Aliquem assectari in petendo magistratu. Cf. Comitor, Sector. ASSENSĬO, ōnis, f. _Assentiment_, _adhésion_, _approbation_. SYN. Assensus, approbatio, applausus, plausus. )( Dissensio. EPITH. Falsa, firma, constans, imbecilla, popularis, voluntaria, crebra, vera, nec tacita, nec occulta. USUS: 1. Ea oratio omnium admiratione, approbatione populari, omnium assensione audita est, _de nombreuses approbations accueillirent ce discours_. 2. Sensatio _vulgo_. Assensio fieri non potest, nulla re foris excitata. Cf. Consensio, Concordia. ASSENSOR, ōris, m. _Approbateur_. USUS: Tu ex omnibus solus assensor non fuisti. ASSENSŬS, ūs, m. _Assentiment_, _approbation_. SYN. Assensio, approbatio. USUS: Ab assensu se sustinere. Assensum retinere, cohibere, _suspendre son assentiment_. Assensu aliquid suo comprobare, _approuver quelque chose_. ASSENTĀTĬO, ōnis, f. _Flatterie_. SYN. Adulatio, blanditiæ. EPITH. Adjutrix vitiorum, callida, faceta, molesta, nimia, non digna homine aliquo, perniciosa, turpis. USUS: Assentationibus et blanditiis se in Cæsaris consuetudinem immersit, _ses flatteries et ses caresses l’ont fait entrer bien avant dans l’amitié de César_. Assentatione ejus benevolentiam collegit; gratiam aucupatus est. Homo ad assentationem eruditus. Amovenda est vitiorum adjutrix assentatio. ASSENTĀTĬUNCŬLA, æ, f. _Petite flatterie_. USUS: Assentatiuncula quadam aucupari gratiam. ASSENTĀTOR, ōris, m. _Flatteur_. SYN. Adulator, homo ad assentationem eruditus, ad voluntatem dicens. EPITH. Græculus, perniciosus. USUS: Cave, ne assentatoribus aurem patefacias, _prenez garde de prêter l’oreille aux flatteurs_. Assentator græculus ad alterius non modo sensum et voluntatem, sed vultum etiam, atque nutum convertitur. Assentatores divitum levitatem voluptate quasi titillantes. Cf. Adulator. ASSENTĀTŌRĬĒ, _En flatteur_. USUS: Fraterne te, non assentatorie admoneo. ASSENTĬO, is, sensi, sensum, ire, n. _Être du même avis_, _approuver_. SYN. Assentior, cum aliquo sentio, approbo, concedo. )( Nego, dissentio. USUS: Cave, ne multitudini temere assentias. ASSENTĬOR, iris, sensus sum, iri, d. _Être du même avis_, _approuver_. SYN. Assentio, cum aliquo sentio, probo, in sententiam alicujus eo, discedo, discessionem facio. )( Dissentio. ADV. Aperte, arroganter, certe, facile, falso, frequenter, imbecillius, libenter, omnino, paulum, plane, prorsus, recte, temere, valde, vehementer. PHRAS. 1. Senatus universus mihi assensus est, _le sénat tout entier fut de mon avis_. Senatum assensorem habui universum. Senatus assensu suo sententiam meam approbavit; adstipulatus mihi est; in meam sententiam discessionem fecit. Universi ordinis senatorii assensionibus nec tacitis, nec occultis sententiam peregi. Favit sententiæ meæ; probavit, toto capite annuit senatus, quæ dixi. Subscripsit orationi meæ, summa voluntate acquievit; summo animo assensus est senatus. Accepta est sententia mea summa approbatione senatus. Senatus excepit assensu vocem meam; mihi accessit; in sententiam meam ivit. In sententiam meam senatorii ordinis omnes cursu vadere cœperunt. Sedere cœpit senatui mea opinio. Ad meum judicium certatim cæteri sententiam suam adscripsere; sententiæ meæ se adscripsere; calculum suum adjecere. 2. Assentior illis, qui cum republica sentiunt, _je suis de l’avis de ceux qui aiment la république_. Eorum sententiæ sum; cum iis facio; iis accedo, qui etc. Meus cum iis sensus congruit; nihil ab iis mea dissentit, discrepat opinio; eorum sequor sententiam; meum judicium cum iis conjungo; meam ad illorum sententiam aggrego; ab illorum judicio non abhorret sententia mea, qui etc. Congruit cum illorum opinione sententia mea; dissensio inter me, et eos nulla est; controversiæ nihil est; controversia mihi cum iis nulla intercedit; convenit inter me et eos; idem mihi atque iis placet, arridet; idem est meus, ac eorum sensus, qui cum republica faciunt Cf. Consentio, Sentio idem. USUS: De ea re tibi assentior. Omnia tibi assentiar. ASSENTOR, aris, atus, sum, ari, d. _Flatter_. SYN. Adulor, blandior. PHRAS. Non deerunt, qui tibi assententur, _vous ne manquerez pas de flatteurs_. Qui assentationibus, et blanditiis in tuam se consuetudinem insinuent; gratiam aucupentur; qui multa dent auribus; auribus serviant; omnia ad voluntatem dicant; qui laudes auribus largiantur, non veritati; qui id auribus ingestis spectent, ac sequantur, ut amorem sibi tuum eo artificio adjungant; qui spem tuam ac animum solita vanitate infient; in omnem adulationem se componant; auresque tuas blanditiis imbuant. USUS: Ne credas, me tibi assentari. Imperavi mihi, tibi assentari omnia. Cf. Adulor. ASSĔQUOR, ĕris, secūtus sum, sequi, d. _Atteindre_. SYN. Consequor, nanciscor. )( Amitto. ADV. Amplius quid, celeriter, facile, gradatim, optime, prudentius, subtilius. USUS: 1. Summos honorum gradus, laudem, immortalitatem virtute assecutus est. Maturitatem assequi. 2. Æquo, _égaler_. Nemo illius prudentiam, eloquentiam, nemo ejus in rempublicam merita assequetur, _personne n’égalera jamais sa prudence, son éloquence, et personne ne rendra autant de services à la république_. 3. Intelligo, conjicio, _atteindre par l’intelligence_, _comprendre_. Eam rem dudum conjectura et suspicione assequebar. Scriptum tuum obscurum, et cogitationem nemo assequitur. Cf. Obtineo. ASSĔR, ĕris, m. _Solive_, _poutre_. SYN. Tabula. USUS: Asseres ferreo unco præfigere. Querni asseres. ASSĔRO, is, serui, sertum, ere, a. _Affirmer_, _réclamer_. SYN. Affirmo, vindico. USUS: Aliquem in servitutem asserere, _réclamer qqn comme esclave_. In causa liberali aliquem manu asserere, e servitute eximere, _mettre en liberté_, _affranchir_. Procurationem aliquam, nomen sapientis sibi asserere. Cf. Assevero, Affirmo. ASSERTĬO, ōnis, f. _Revendication_; _affirmation_. USUS: Dicunt Academici, nihil oportere neque profiteri, neque affirmare quemquam, neque assertione approbare. ASSERTOR, ōris, m. _Libérateur_, _défenseur_, _qui réduit à l’esclavage_. SYN. Vindex alienæ libertatis. USUS: Assertorem puellæ vocat Claudium, _il appelle Claudius qui réclamait la jeune fille comme esclave_. ASSERVĬO, īs, īvi, ītum, ire, n. _Travailler à_. SYN. Servio. USUS: Qui volunt exclamare, toto corpore contentioni vocis asserviunt, _doivent s’efforcer de grossir leur voix_. ASSERVO, as, avi, atum, are, a. _Garder avec soin_. SYN. Servo. ADV. Diligenter. PHRAS. Fruges asservo diligenter, _je garde avec soin mes récoltes_. Sepositas et reconditas habeo; intensissima custodia servo, conservo; hiemi repono, condo. USUS: Asservari interim hominem jussit. Scriptum tuum sub signo habeo, et fideli custodia asservo, _j’ai votre écrit cacheté et je le garde précieusement_. ASSESSĬO, ōnis, f. _Assistance_. USUS: Oblitumne me putas, quæ tua fuerit assessio, oratio, confirmatio. ASSESSOR, ōris, m. _Assesseur_. SYN. Qui juris dicendi causa principi assidet. USUS: Lacedæmonii regibus suis augurum assesorem dedere. ASSĔVĒRANTER, _Positivement_, _sérieusement_. SYN. Affirmate. USUS: Asseveranter cum eo locutus sum. Cf. Certe. ASSĔVĒRĀTĬO, ōnis, f. _Affirmation sérieuse_, _assurance positive_. USUS: Omni asseveratione tibi affirmo. ASSĔVĒRO, as, avis, atum, are, a. _Affirmer_. SYN. Affirmo. ADV. Firmissime, pulchre. USUS: Ego nec asseverare nec contendere ausim. Id sese facturum firmissime asseveravit. Cf. Affirmo. ASSĬDĔO, es, sēdi, sessum, ere, n., _nonnumquam_ a. _Être assis_. SYN. Prope sedeo. USUS: Simul ac assedisti, senatus omnis surrexit. Amicis in hortulo assidere. ASSĪDO, is, sessum, ere, n. et a. _S’asseoir_. SYN. Consido, consideo, sedeo. USUS: Simul assidamus, si videtur. ASSĪDŬĒ, _Assidûment_, _continuellement_. SYN. Continenter, totos dies, quotidie, omni tempore, dies et noctes, diem et noctem, nullo temporis puncto intermisso. PHRAS. 1. _Assidue litteris vacas, vous ne cessez pas d’étudier._ Assiduitate et consuetudine quotidiana litteris das operam. Hora tibi a lectione nulla abit vacua. Libros de manibus nunquam deponis. Nullam tibi indulges intercapedinem laboris. Nec noctu, nec interdiu a litteris conquiescis. Perseverantissimo studio ad libros hæres. In litteris volutaris. A litterarum tractatione nunquam animum remittis, abducis; a labore studiorum ne punctum quidem temporis respiras. Operam in litterarum studia sine intermissione confers. 2. Assiduo causas agit, _il plaide sans cesse_. Assiduus usque forum premit; per omnes dies forum calefacit; temporis omne otium forenses illi causæ eripiunt. Cf. Semper. USUS: Assiduissime mecum fuit, _il ne m’a pas quitté un moment_. ASSĬDŬĬTAS, ātis, f. _Assiduité_, _présence continuelle_. SYN. Perseverantia, opera quotidiana, et summa diligentia. EPITH. Nimia, pergrata, præclara, quotidiana. USUS: 1. Talis erat ejus in rempublicam assiduitas, labor, dimicatio. Quotidiana amicorum assiduitas et frequentia. 2. Frequentia, _continuité_, _fréquence_. Assiduitate potius litterarum, quam excusatione officium explere stude. Assiduitate bellorum, malorum, sensum omnem humanitatis amisimus. Cf. Assidue, Diligentia. ASSĬDŬUS, a, um, _Assidu_. SYN. Continuus, frequens, diligens. USUS: Assiduus mecum ruri est. Assidua et diligens scriptura. Ad incudem assidui. Febricula assidua. ASSIGNĀTĬO, ōnis, f. _Assignation_. SYN. Attributio. EPITH. Firma, nova, rata. USUS: Cæsar venditiones et assignationes Sullanas ratas habuit. Assignatio agrorum. ASSIGNO, as, avi, atum, are, a. _Assigner_, _distribuer_, _donner_. SYN. Attribuo, tribuo; adscribo. ADV. Æqualiter, publice, quoquo versus. USUS: Duo jugera colono assignavit. Meis occupationibus assignato, si rarius scribo. Id non tam prudentiæ, quam perfidiæ assignandum est. Cf. Adscribo. ASSĬLĬO, is, silui, sultum, ire, n., _nonnunquam_ a. _Sauter sur_, _s’élancer vers_. SYN. Aggredior, invado. PHRAS. Assilire in urbis mœnia, _s’élancer sur les remparts de la ville_. Invadere urbem; impetum, impressionem facere in mœnia; irrumpere in mœnia; in mœnia cursu subire; crebris assultibus aditum urgere; extremam oppugnationem inferre; copias omnes ad expugnandam urbem admovere. USUS: Non assiliendum statim est ad argutum illud genus. Cf. Impeto, Invado, Aggredior. ASSĬMĬLIS, e, gen. com. _Semblable_. SYN. Similis. USUS: Assimilis spongiæ mollitudo in pulmonibus. ASSĬMĬLO, as, avi, atum, are, a. _Rendre semblable_; _par ext. imiter_, _représenter_, _reproduire_. SYN. Confero, comparo, compono. USUS: Colores assimilare. ASSĬMĬLĀTĬO, ōnis, f. _Ressemblance_, _similitude_. ASSĬMŬLO, as, avi, atum, are, a. _Feindre_. SYN. Simulo. USUS: Non me capies assimulata illa specie virtutis. Assimulata amicitia. Cf. Simulo. ASSĬMŬLĀTĬO, ōnis, f. _Détour_, _feinte de langage_. ASSIS, is, m. _As_. ASSISTO, _vel_ ADSISTO, is, stĭti, ere, n. _Se placer auprès_; _être présent_, _assister_. SYN. Adsto, assideo. PHRAS. Assistere moribundo, _assister un moribond_. Confirmare aliquem supremo vitæ tempore, quo de salute anima disceptat; succurrere in extremo certamine; firmare in supremis; comparare ad supremum certamen; adjuvare morientem illa hora, quæ de omnibus annis fert sententiam; morienti adesse; animam agenti præsto esse; ad ultimum usque anhelitum assidere; quæ supremo vitæ tempori tribui solent, pietatis et caritatis officia præstare. USUS: Accede nate, assiste, aspice. Cocles contra omnes hostium copias unus in ponte astitit. Ad fores assistite. Cf. Juvo, Opitulor, Adjumentum. ASSŎLET, _ab anom._ ASSŎLĔŎ, _Avoir coutume_. SYN. Soleo. USUS: Ille, quod assolet, me convenit. ASSŬĒFĂCĬO, is, fēci, factum, ere, a. _Accoutumer_, _habituer_. SYN. Usu doceo. USUS: In rebus, quibus me et natura, et voluntas, et consuetudo assuefecerat etc. Se labore quotidiano, se armis assuefacere. Legibus parere et Romanorum Imperio cæteras gentes assuefecit. Jungitur cum ablativo. ASSŬESCO, is, suēvi, suētum, ere, n., _nonnunquam_ a. n.: _S’accoutumer_; a.: _Habituer_. SYN. Consuetudinem, exercitationemque capio. )( Desuesco. PHRAS. 1. Nondum laboribus assuevisti, _vous n’êtes pas encore accoutumé à ces travaux_. Nondum laboribus assuetus, assuefactus es. Labores ferre nondum consuevisti; labores nondum satis expertus es, sensisti, tulisti. Nondum in laboribus es plene versatus, exercitatus. Rudis, insolens es in laboribus. Nondum manus tuæ opere concalluere; labor nondum callum induxit. In laborandi te consuetudinem nondum adduxisti. 2. Jam assuevi malis, _j’ai déjà l’habitude du malheur_. Diuturna desperatione obduruit animus ad novum dolorem. Obdurui jam ad ista. Jam usu obduruit, et percalluit patientia. Diuturna malorum consuetudine jam callum obduxit stomachus meus. Assuetudine malorum efferatus jam est animus. Innutritus, insuetus sum a puero his malis. Duratus jam est animus malis et laboribus. Consueta habeo pericula jam omnia. 3. Assuevi jam his negotiis, _je me suis déjà accoutumé à ces affaires_. In istarum rerum studio dudum versatus sum, consenui; familiaria mihi jam sunt negotia ista; jam in morem induxi earum rerum procurationem; jam in consuetudinem veni eorum negotiorum. USUS: Assiduitate quotidiana assuescunt animi. Homo mendaciis assuetus. Cf. Consuetudo. ASSŬĒTŪDO, ĭnis, f. _Habitude_. SYN. Consuetudo. USUS: Assuetudine mali efferaverant animos. Cf. Assuesco. ASSŬLA, æ, f. _Fragment de bois_, _copeau_. SYN. Asserculus. USUS: Assulæ securibus excussæ. ASSŬLĀTIM, _Par fragments_. * SYN. Minutatim, in assulas. USUS: Pulsando assulatim foribus exitium affero. ASSULTŬS, ūs, m. _Assaut_. * SYN. Impetus, impressio assiliendo facta. USUS: Variis assultibus aditum urgere. ASSŪMO, is, sumpsi; sumptum, ere, a. _Prendre_. SYN. Accipio, sumo; _item_: coopto, recipio, adscisco. ADV. Aliunde, extrinsecus, foris. USUS: 1. Ad studia noctis aliquantum assumo, _j’étudie pendant une parite de la nuit_. Quod alteri detrahis, tibi assumis. In senatum, in consilium, societatem assumi, recipi, adscisci, cooptari. 2. Tribuo, arrogo, _prendre sur soi_, _s’attribuer_, _s’arroger_. Nihil mihi assumo, quod quemquam possit offendere. 3. Argumentor, concludo. Assumis, quod probare non potes, _vous affirmes ce que vous ne pouvez pas prouver_. ASSUMPTĬO, ōnis, f. _Mineure d’une proposition_. Ratio argumentandi. EPITH. Extrema, infirma, perspicua. USUS: Assumptio est, per quam id, quod ex propositione ad ostendendum pertinet, assumitur. Assumptio B. M. Virginis, _l’Assomption de la Sainte-Vierge_. Assumptæ in cœlum virgineæ Matris festus dies; Augustissimæ DEI Parentis in cœlum commigratio; assumptæ in cœlum magnæ Matris annua memoria; lux festa, triumphalis dies toto orbe festus, ac celeberrimus evectæ in cœleste domicilium cœli Reginæ; sacer, sacratus memoria assumptæ in cœlum DEI genitricis dies. ASSUMPTĪVUS, a, um, _Ajouté_, _emprunté_, _tiré du dehors_. USUS: Juridicialis partes duæ sunt; altera absoluta, altera assumptiva. ASSŬO, is, ui, ūtum, ere, a. _Coudre à_. SYN. Suendo annecto. USUS: Purpureum pannum assuere. ASSURGO, is, surrexi, surrectum, ere, n. _Se lever par déférence_. SYN. Honoris causa surgo. USUS: Nemo tibi assurrexit, discessit, nemo salutavit, _personne ne s’est levé_, _ne t’a fait place_, _personne ne t’a salué_. 2. Altius fio, _s’élever_, _croître_. Ædificium assurgit. Cf. Surgo. ASSUS, a, um, _Rôti_. SYN. Torridus, aridus. USUS: Pro isto asso sole nitidum, unctumque repetemus. Sol assus, _soleil sec (auquel on s’expose sans s’être frotté d’essences)_. AST, _Mais_. USUS: Crebro scribis, ast ego sæpius. ASTĬTŬO _vel_ ADSTĬTŬO, is, ui, ūtum, ere, a. _Placer auprès ou sur_. SYN. Juxta colloco, admoveo. USUS: Ollas ad ignem astituere. ASTO _vel_ ADSTO, as, stĭti, stare, n. _Se tenir auprès_, _debout_. USUS: In meo conspectu intrepidus astat. Cf. Assisto. ASTRICTĒ (ADS), _Avec concession_, _brièveté_. USUS: Oratio non astricte, sed remissius numerosa. ASTRICTUS, a, um, (ADS), _Serré_; _lié, enchaîné_, _obligé_. USUS: Non hæc tam arcta sunt et astricta, ut laxari nequeant. Nulla necessitate adstrictus. Verborum adstricta comprehensio. ASTRINGO (ADS), is, strinxi, strictum, ere, a. _Attacher_, _lier_. SYN. Alligo, obligo. )( Relaxo. ADV. Arctius, breviter. USUS: Aliquem sibi _vel_ metu, _vel_ spe, _vel_ præmiis, _vel_ armis, _vel_ legibus, vinculis sempiternis adstringere. Magno se scelere, voluptatibus, libidinibus astringere. Astringere suam fidem alicui; orationem numeris, mercede se astringere. Jungitur cum Ablativo. Cf. Obligo, Adjungo. ASTRŎLŎGĬA, æ, f. _Astronomie_. SYN. Astrorum scientia, astrorum cognitio, studium siderum; studium dimetiendi cœli. USUS: Cave, Astrologiam divinantem contingas. ASTRŎLŎGUS, i, m. _Astronome_. SYN. Interpres astrorum. EPITH. Novus, summus. PHRAS. Qui siderum cursus, et motus numeris persequitur, studio siderum ducitur; unicus cœli, siderumque spectator; qui siderum motus scire spectat; cœlestium notitia gloriatur; cœli ac siderum peritus; studiosus rerum cœlestium; qui siderum motus, ac statas temporum vices ostendit; qui astrorum cognitione excellit; qui in studio dimetiendi cœli versatur. USUS: Astrologorum vanissimæ prædictiones. ASTRUM, i, n. _Astre_, _étoile_. SYN. Sidus, stella. EPITH. Clarum, conglobatum, cruentum, errans, rotundum. USUS: Astra suspicere. In ære volvuntur astra, et se suo nixu conglobata continent. ASTŬS, ūs, m. _Ruse_, _fourberie_. SYN. Astutia. USUS: Non placuere majoribus nostris astus. Cf. Astutus. ASTŪTĒ, _Avec ruse_, _adroitement_. SYN. Callide. USUS: Nihil temere dicas, nihil callide retineas. Cf. Callide. ASTŪTĬA, æ, f. _Astuce_, _adresse_. EPITH. Confidens. USUS: Ejus _vel_ confidenti astutiæ, _vel_ callidæ audaciæ resistes. Cf. Dolus, Fraus, Malitia. ASTŪTUS, a, um, _Fourbe_, _rusé_, _adroit_. SYN. Callidus, vafer, veterator, veteratorius, malitiosus. )( Apertus, simplex. ADV. Maxime. PHRAS. 1. Est homo ingenii occulti, multiplicis et tortuosi, _cet homme est fourbe_, _rusé_, _trompeur_. Ex fraude, fallaciis, mendaciis constare totus videtur. Peritissime et callidissime se obtegit. Homo est, qui cornicum oculos configat, qui plura astu, quam virtute perficiat. Colubrino est ingenio; expromtæ memoriæ et astutiæ homo; veterator solertissimus. Versutior, quam rota figularis. Comice. Calliditate valet, dolos venditandi gnarus est; ingenium gerit callidum. Vir calliditatis est acerrimæ; emunctæ naris, _vel_ purgatæ. Homo est, qui semper stropham inveniat. Vafritie, astutia, calliditate vincit, anteit reliquos. Astutia nemo illi conferendus, æquandus, componendus, comparandus; ad eam astutiam, qua iste utitur, aspirare nemo potest. 2. Astuti mihi displicent, _les gens rusés me déplaisent_. Non amo astus, artes simulandi, fraudem artificio tectam; mores ab aperta quadam simplicitate alienos. Fucum ac fallacias odi; vafritiem, nimiam calliditatem, astuta, vafra ingenia naturali odio prosequor. Cf. Fraus, Malitiosus, Decipio. USUS: Homo versutus, obscurus; astutus, fallax, malitiosus, callidus, veterator, vafer. ĂSȲLUM, i, n. _Lieu inviolable_, _asile_, _refuge_. SYN. Locus perfugii. USUS: Asylum aperit. Plebs sub tutela inviolati templi aut libertatem, aut impunitatem adipiscitur. Ea religione, et eo jure sancto, quo sunt templa, quæ Asyla Græci appellant. Aram sibi parare et Asylum. ĂT, _Mais_. SYN. Sed, atqui, verum. USUS: 1. Honorifice loqueris, at aspere agis. 2. Cæterum, _du reste_. At mecum quomodo egit? At enim quærit Socrates, quid sit? 3. Saltem, tamen, _du moins_. Si non bonam, at aliquam rationem afferto. Si minus re at verbis benevolus esto. Si minus sapiens est, at amicus certe. 4. Amplificantis, _mais, d’autre part_. Plato dixit, at quantus vir, _Platon a dit, et quel homme?_ 5. Sibi objicientis, et respondentis. At moribus commodis est? quis vero illo asperior? _mais, dira-t-on, il a des mœurs douces?_ _Qui au contraire est plus dur que lui?_ ĂTĂT, _ah!_ _oh!_ _eh!_ Interjectio timentis. ĂT ĔNIM, _Mais cependant_. SYN. Verum, verumenimvero. ĀTER, ra, rum, _Noir_. SYN. Niger. )( Albus. USUS: Atra bilis hominem agitat. Atrum panem apposuit. ĂTHĔUS, i, m. _Athée_. SYN. Homo sacrorum religionumque omnium hostis; homo sine ulla religione, et fide; abjudicati, ejurati Numinis reus; omnis divini cultus, religionisque expers. USUS: Athei aperte naturam Deorum sustulerunt. ATHLĒTA, æ, m. _Athlète_. SYN. Ad luctationem et certamen institutus. USUS: Sine arte athletæ et gladiatores nec vitando faciunt caute, nec petendo vehementer. ATHLĒTĬCĒ, _A la manière des athlètes_. USUS: Athletice, pancratice, pugilice valere. ĂTŎMUS, i, m. _Non divisé_, _atome_. SYN. Individuum corpusculum. EPITH. Errantes, innumerabiles. USUS: Infinita vis innumerabilium atomorum volitant, cohærescunt inter se. Atomorum corpusculorum concursio fortuita. ATQUE, _Et_. USUS: 1. Is a constantia, atque a se ipse discessit. 2. Quam, _que_. Contra agis, atque oportet. Alia dicis, atque agis. Aliter, atque ominabar, res evenit. 3. Uti, ut, _que_, _comme_. Colitur æque, atque Deus. Similiter nos affectos esse convenit, atque illos. 4. Immo, cum voce adeo, _bien plus_, _que dis-je_. Consilio, atque adeo amentia tua impulsus. Ego princeps in adjutoribus, atque adeo secundus fui. (VULG. Immo etiam.) Atque etiam, _bien plus_. ATQUĪ, _Mais_. SYN. Sed, sed enim, verum. USUS: 1. Atqui si tempus ullum est necandi hominis. 2. At vero, _or_. Ita quidem cogitabam; atqui in mora erat valetudo, tentari cœpta. 3. Tamen, _cependant_. Atqui ne ex eo quidem tempore hoc egit Sextilius. ATHRĀMENTUM, i, n. _Liqueur noire_, _encre_. EPITH. Sutorium, temperatum. USUS: Atramenti effusione sepiæ se tuentur, _la sèche se défend par l’émission d’une liqueur noirâtre_. ATRĀTUS, a, um, _Vêtu de noir_. SYN. Funebri vestimento indutus. USUS: Quis unquam cœnavit atratus? ATRĬENSIS, e, gen. com. _Gardien de l’atrium_, _intendant_. SYN. Servus, cui atrii cura demandatur. USUS: Servi atrienses. ATRĬŎLUM, i, n, _Petit vestibule_. SYN. Atrium minus. USUS: In porticu atriolum fiat. ATRĬUM, i, n. _Atrium_, _cour intérieure_, _vestibule_, _portiqne_. SYN. Primus intra ædes aditus. EPITH. Auctionarium majus. USUS: Atriolum non fere solet nisi in iis ædificiis fieri, in quibus est atrium majus. ATRŌCĬTAS, ātis, f. _Atrocité_, _violence_. SYN. Diritas, immanitas, crudelitas. EPITH. Indigna rerum, invidiosa, tanta, et tam indigna. USUS: Locus communis, per quem facti atrocitas, aut indignitas, aut culpa augeatur, _vel_ levetur. Atrocitatem habere, dicitur res atrox. Cf. Immanitas, Crudelitas. ATROX, ōcis, omn. gen. _Cruel_, _violent_, _atroce_. SYN. Crudelis, dirus, atro horrendoque aspectu. )( Mitis, lenis. USUS: Res scelesta, atrox, nefaria. Atrox suspicio; genus orationis vehemens et atrox. Cf. Crudelis. Hinc per adverbium dicimus: Atrociter minitari, atrociter respondere. ĀTTĀCTŬS, ūs, m. (abl. sing.) _Attouchement_, _contact_. USUS: Levi attactu demulsit. ATTĂMĔN, _Cependant_. SYN. Tamen, verumtamen. USUS: Si non æquabis ejus merita, attamen narra. Si non pari, at grato tamen munere. ATTENDO, is, tendi, tentum, ere, n. et a. _Faire attention_, _être attentif_. SYN. Animadverto, animum adverto, noto, diligenter percipio; attento animo, summaque attentione audio; mentem, auresque erigo, silentium tribuo; animum et mentem adhibeo; aures admoveo; attentum animum teneo, adsum animo. )( Remitto, negligo. ADV. Admodum, belle, bene, commodius, diligenter, diligentius, paulo, magnopere, negligentius, parum, paulisper, paululum, postremo, recte, studiose, maxime. PHRAS. Attendite, _attention_, _faites attention_. Percipite quæso, quæ dicam, eaque penitus animis vestris, mentibus mandate. Perattentos vestros animos velim. Reficite vos ad ea, quæ dicturus sum. Adeste omnes animis, qui corporibus adestis. Adhibete animos, non solum aures ad orationem gravissimam. Audientiam mihi fieri deposco. Causam totam, quam maxime intentis oculis, ut aiunt, acerrime contemplemini; nemo obstrepat. Hoc agite nunc jam; auscultate, operam date, mea dicta devorate. Aures vacuas advertite. Studete mihi hodie, favete; adeste æquo animo, et rem cognoscite per silentium. Attendite, intendite animos; id cuique spectatissimum sit. Ad illa mihi pro se quisque intendat animum; id animo sequatur. Attentum animum præbete, tenete. Excipite, quæ memoraturus sum; intenti, et compressa voce audite. Perpurgatis auribus operam mihi hodie date. Inservite negotio præsenti, et attentos vos præbete. Defigite in ista animum. Mentis cogitationes ad hoc convertite. Captate sermonem diligenter, et mentis aciem intendite. Benignis auribus, quæ dicam, accipite, et ad animum referte. Aurium mihi hodie operam date. Cf. Considero, Adverto. USUS: Judex animum et aures diligenter attendat ad ea, quæ dicuntur. Attendere aliquem studiose, et verba aucupari. Attendite stuporem hominis. (VULG. Attendere alicui.) ATTĒNTĒ, _Attentivement_. Attento animo, silentio, diligenter. USUS: Peto, ut pro me dicentem benigne, contra illum attente audiatis, Attente, et benignitate, qua soletis, me audite. ATTENTĬO, ōnis, f. _Attention_. USUS: Cura, attentio, animi cogitatio, vigilantia, assiduitas, labor, uno diligentiæ verbo continentur. Cf. Attendo. ATTENTO, as, avi, atum, are, a. _Tenter_, _sonder_; _attaquer_, _attenter à._ SYN. Tento, pertento. USUS: Animos aliorum cognoscere, attentare. Urbem insidiis, pudicitiam virginis, fidem alicujus attentare. Cf. Tento. ATTENTUS, a, um, _Attentif_. SYN. Intentus. )( Negligens, remissus. PHRAS. 1. Attentos reddere, _rendre attentifs_. Audientiam sibi facere; arrectos suspensosque animos in se avertere; attentionem captare. 2. Attentum esse, _être attentif_. Attentum se præbere; attento animo excipere dicentem; tempus omne in attentissima cogitatione, et acerrima ponere. Cf. Attendo. USUS: Attentus est ad rem, parcus, _économe_. Auditorem benevolum, docilem, attentum facito, teneto. Attentus in re aliqua, ad aliquid. ATTĔNŬĀTĒ, _Simplement_. SYN. Jejune ne. USUS: Attenuate, presseque dicere. ATTĔNŬĀTĬO, ōnis, f. _Diminution_. SYN. Extenuatio, imminutio. USUS: Suspicionis attenuatione fidem facere, _se faire croire en affaiblissant les soupçons_. ATTĔNŬĀTUS, a, um, _Amaigri_, _affaibli_; _simple_. SYN. Exilis, humilis, abjectus, demissus. USUS: Oratio nimis attenuata, ad usitatam quotidiani sermonis consuetudinem demissa. ATTĔNŬO, as, avi, atum, are, a. _Affaiblir_, _diminuer_, _consumer_. SYN. Imminuo, extenuo. )( Amplifico. USUS: Grandia illa attenuanda sunt. Bellum attenuatum, atque imminutum. Attenuatæ prælio legiones. Cf. Imminuo, Elevo. ATTĔRO, is, trīvi, trītum, ere, a. _Écraser_, _détruire_. USUS: Postquam famam ejus, et pudorem attriverat. ATTESTOR, aris, atus sum, ari, d. _Attester_, _témoigner_; _prendre à témoin_. SYN. Testor, testem facio, comprobo. USUS: Pompeium attestatus est. ATTEXO, is, texui, textum, ere, a. _Ajuster_, _ajouter à_. SYN. Addo, adjungo. USUS: Immortali parti mortalem attexere. ATTĬNĔO, es, ui, tentum, ere, a. et n. _Tenir_; _toucher_, _être attenant à_. USUS: Cultros attinet, _il est sous le rasoir_. ATTĬNĔT, impers. _Être important_, _utile_; _toucher_, _concerner_. SYN. Pertinet. PHRAS. Ea res ad omnes attinet, _cette chose concerne tout le monde_. Pertinet, spectat; id curandum ita, ut si res omnium ageretur; ea res in rationem publicæ utilitatis cadit. Causa omnium ea re contingitur, admiscetur. In eo causa omnium vertitur; conjuncta ejus rei causa est cum publica salute. Res omnium nostrum in hoc agitur. Hoc ad nostrum quemlibet. USUS: Quid sentiam, nihil attinet dicere. Quod ad me attinet. Quod ad abstinentiam attinet, ita me gessi. Quæ ad colendam vitam attinent. Cf. Pertinet, Refert. ATTINGO, is, tĭgi, attactum, ere, a. _Toucher_, _atteindre_. SYN. Tango, ago, accedo, assequor. ADV. Breviter, cautius, diffidenter, leniter, leviter, proprie, prorsus non, sero ac leniter, sigillatim, strictim, timide. USUS: 1. Extremis labris gustare, extremis digitis attingere. Insulam, portum, attingere. Nihil de bonis meis, nihil de præda attigit. 2. TRANSL. Id ne suspicione quidem, aut conjectura attigit, _il n’a jamais soupçonné cela_. 3. Specto, _tenir à quelqu’un_, _concerner_. Civitates, quæ officiis, fide, vetustate, cognatione populum Romanum attingunt. Aliquem necessitudine, cognatione, sanguine attingere. Attingit me ea cura, sollicitudo. Partem ejus sceleris nullam attigit. 4. Tracto, indico, _s’occuper de_, _s’appliquer à_, _aborder (un sujet)_. Bonas artes ne attigisti quidem. Illud breviter, et strictim attigi, et perstrinxi. 5. Vicinus sum, _toucher_, _être contigu_. Cappadociæ pars Ciliciam attingit. ATTOLLO, is, ere, a. _Élever_. * SYN. Erigo. USUS: Cum se a gravi casu attollere et levare vellet. Attollunt se montes ingentes. Cf. Erigo. ATTONDĔO, es, attondi, attonsum, dere, a. _Tondre_. USUS: Ulmos, virgulta attondere. TRANSL. Laudem alicujus attondere, _faire tort à la réputation de quelqu’un_. ATTŎNĬTUS, a, um, _Frappé de stupeur_, _d’étonnement_. PHRAS. 1. Attonitos reddidit ea res, _cette chose les a frappés d’étonnement_. Suspensos ea res tenuit omnium animos; stupor omnes admiratione defixit intentos ad hoc spectaculum. 2. Attoniti sunt, _ils sont frappés de stupeur_. Miraculo stupentes et suspensi animo hærent. Stupent, et sibi pene excidunt; exanimantur terrore aspectuque rei. Supini cœlum aspiciunt. USUS: Novitate ac miraculo attonitus. Cf. Obstupefacio, Admiratio, Miror. ATTRĂHO, is, traxi, tractum, ere, a. _Attirer_, _entraîner_. SYN. Allicio, invito, allecto, adduco. ADV. Commode. PHRAS. 1. Tuis blanditiis me ad te pertraxisti, traduxisti; me tibi plane adscivisti; me totum ad te redegisti. Horum spe me ad tuam consuetudinem vocasti, pellexisti. 2. Totam administrationem ad se attrahere, _s’emparer de toute l’administration_. Omnium partes corripere atque amplecti; omnia senatus munia ad se trahere; arcessere sibi omnium curas, vigilias; adsciscere sibi totam provinciæ procurationem. USUS: Cur id tibi malum ultro accersis atque attrahis? Similitudo attrahit ad amicitiam. Cf Allicio, Adjungo. ATTRECTO, as, avi, atum, are, a. _Toucher à_. SYN. Sæpe tracto, et quasi manibus tero. USUS: Libros, quos tu contaminatis manibus attrectas. Cf. Tango. ATTRĬBŬO, is, tribui, tribūtum, ere, a. _Attribuer_. SYN. Adscribo, tribuo, assigno, confero, conjicio, refero, addico, adscisco, destino, affingo. )( Demo. ADV. Proprie. USUS: Culpam, calamitatis causam mihi attribuis, et adscribis. Eam curam, provinciam, procurationem, negotium tibi attribuit populus. Certum pecuniæ modum, mancipiorum numerum alteri attribuere. Cf. Adscribo, Tribuo. ATTRĬBŪTĬO, ōnis, f. _Assignation_, _mandat pour le payement d’une dette_. SYN. Assignatio. USUS: Scribit, se de attributione omnia fecisse. AT VĒRO, _Mais_. Plerumque adversantis est, et in principio periodi usurpatur. USUS: 1. Virtutem nemo unquam Deo acceptam retulit: at vero honoribus, opibus aucti Diis gratias agimus. 2. Concludentis est interdum. Qui socium fallit, vir bonus non est: at vero tu etc. AUCEPS, cŭpis, m. _Oiseleur_. SYN. Venator avium. USUS: Peritissimus voluptatum auceps. Auceps syllabarum leguleius quispiam. Auceps concinnat aream, offundit cibum, aves allectat. AUCTĬO, ōnis, f. _Vente publique_, _enchère_, _encan_. SYN. Publica venditio, in qua pretium augetur. EPITH. Hæreditaria. USUS: Bona alicujus auctione constituta vendere. Facere auctionem, publicare bona, sub corona vendere. Cf. Publicatio. AUCTĬŌNĀRĬUS, a, um, _Relatif aux ventes publiques_. Tabulæ auctionariæ, _affiche de vente_; atria auctionaria, _salles de vente_. AUCTĬŌNOR, aris, atus sum, ari, d. _Faire une vente à l’encan_. SYN. Auctionem facio, auctione vendo, per præconem vendo, sub hasta vendere, præconis voci bona subjicio. USUS: Dejotarus Rex auctionatus est. Cf. Publico. AUCTOR, ōris, m. _Auteur_. SYN. Suasor, impulsor, hortator, machinator, architectus, opifex, adjutor, monitor. EPITH. Amicissimus atque sapientissimus, bonus imprimis, valde bonus, tam castus, tam religiosus, tam sanitas, divinus, domesticus, egregius, gravis, constans, præstans virtute, prudentia, religione, æquitate, gravior, gravissimus, idoneus, levis, locuples, locupletior, locupletissimus, luculentus, malus, melior, optimus, peritissimus, præclarus, præsens, privatus, recentior, religiosissimus, summus, certus, certissimus, eruditissimus, expers humanitatis. PHRAS. Auctor malorum, _l’auteur des maux_. Dux, architectus, machinator ac princeps sceleris; tuba belli civilis; caput, fax seditionum, impulsor, suasor, stirps ac semen malorum omnium; seditionis stimulator ac concitator; litium sator; signifer, pater, cujus opera civile bellum natum, conflatum, susceptum est; scelerum caput; facinorum repertor, cujus ductu auspicioque scelus conflatum est. USUS: 1. Auctor tibi sum, ut naviges, _navigue_, _j’y consens_. Magnis auctoribus inductus id feci. 2. Magister, doctor, scriptor. Livius rerum Romanarum auctor locupletissimus. Malus latinitatis auctor Apuleius. Utraque sententia luculentos habet auctores 3. Nuntius, _autorité_, _garant_, _témoin_. Certis et idoneis auctoribus comperi. Quo auctore hic rumor fluxit? 4. Caput, princeps, dux. Præbere se senatui auctorem, principem, ducem, _chef_. Consilii princeps et auctor sanctissimi fœderis. Deditionis auctor, hortator. Forensis latrocinii auctor nefarius, _instigateur_. AUCTŌRĂMENTUM, i, n. _Engagement contracté par les gladiateurs_. SYN. Obligatio, et nexus. USUS: In mercenariis ipsa est merces auctoramentum servitutis. AUCTŌRĬTAS, ātis, f. _Autorité_, _ascendant_, _crédit_. SYN. Existimatio, fides, vis, opinio, judicium, momentum, pondus, testimonium. EPITH. Æterna, apex senectutis, clara, censoria, clarissima, stabilis, consularis, digna mutatione, divina atque inaudita, domestica, equestris, excellens, gravis, gravissima, honesta, et digna verecundia, et cultu et honore, illustrior, immortalis, imminuta, interposita, legitima ante, levior, magna et imprimis gravis, major, maxima, mediocris, minima, minor, naturalis, patria, perdita antequam, pontificialis, publica, senatoria, summa, tenuis, vetus, contraria, certa, privata. PHRAS. Auctoritatem sibi facere, _s’acquérir du crédit_. Constituere sibi, colligere auctoritatem; dignitatem sibi conciliare; gratiam dignitatemque amplificare; colligere magnam apud omnes famam, gloriam, existimationem; conficere sibi nomen, famam ingentem; multum auctoritatis consequi. 2. Non cani, non rugæ auctoritatem dant, sed morum gravitas et conspecta virtus, _ce ne sont ni les cheveux blancs, ni les rides qui nous donnent l’ascendant sur les autres, mais une conduite toujours grave et une vertu reconnue_. Non cani, non rugæ auctoritatem tribuunt, afferunt, attribuunt, constituunt, faciunt, conciliant. 3. Auctoritatem habet magnam, _il est fort estimé_. Magna est ejus apud omnes auctoritas. Non modo auctoritatem, sed et imperium in suos tenet, obtinet. Est in eo, residet in illo magna auctoritas. Floret apud omnes auctoritate. Multum est ejus nomen in iis locis. Inter ornatissimos homines est summo splendore. Venerabilis vir miraculo litterarum ingens haberi cœptus est. Vis est in eo viro ingens ad socios civesque. Magnam auctoritatem constitutam habet apud omnes. Auctoritate anteit cæteros. Magna in eo viro inest auctoritas. Auctoritate potest plurimum. Auctoritas ejus valet plurimum; magna habetur. Vir genere est famaque clarissimus. Principem inter suos locum habet. In magna est auctoritate. Excellit ejus auctoritas. In æstimatione magna habetur. Cf. Gravitas. 4. Ausus est auctoritatem Magistratus violare, _il a osé enfreindre les ordres de l’autorité_. Auctoritatem frangere, abjicere, extenuare; auctoritatem violare, infringere, imminuere; solvere majestatem, projicere consulum imperia; famam existimationemque lædere, atterere. 5. Auctoritatem amisit, _il a perdu tout crédit_. Eo uno facto hebescere cœpit ejus auctoritas; eo facto jacturam dignitatis fecit; gratiam omnem et auctoritatem effudit; victa jacet ejus auctoritas facti unius indignitate elevata. USUS: Senatus suam interposuit auctoritatem. Intercessit Senatus auctoritas, _le Sénat a interposé son autorité_. Senatus auctoritati parere. Consulis auctoritatem sequi. Rationibus, non auctoritatibus pugnandum est. Cf. Valeo multum, Dignitas, Honor. AUCTŎRO, as, avi, atum, are, a. _S’engager pour un salaire_, (_ordin. au service militaire_). SYN. Militiæ sacramento obligo. USUS: Ne auctoraretur, profugit. AUCŬPĬUM, ii, n. _Chasse aux oiseaux_. SYN. Avium captatio et venatio. USUS: TRANSL. Delectationis aucupium, elaborata concinnitas in oratione ne appareat. Aucupia verborum, litterarum tendiculæ, putidæ sunt, _recherches d’expressions_, _subtilités_. AUCŬPOR, aris, atus sum, ari, d. _Chasser aux oiseaux_; _rechercher_; _capter_; _éplucher les termes_. SYN. Capto, connector, quæro, venor. )( Repudio. ADV. Necessario. USUS: Ars dicendi plausus, et opiniones hominum aucupatur. Assentatione gratiam divitum, aliena obtrectatione famam aucupari. Levitatis est, inanem aucupari rumorem, et umbras omnes etiam falsæ gloriæ consectari. Inanes rumusculos, verba aucupari. Tempus idoneum, occasionem aucupatur. Cf. Quæro, Capto. AUDĀCĬA, æ, f. _Audace_. SYN. Confidentia, impudentia. EPITH. Aperta, callida, digna odio majori, effrenata, ficta, gemina, horribilis, humana, toleranda, immanis, impia, incredibilis, intolerabilis, levior, magna, manifesta, nimia, perspicua, scelerata, similis, singularis, summa, tanta et tam perspicua, tam varia et tam nova, vera, urbana. USUS: Incredibili importunitate, et projecta ad omne facinus audacia. Audacia fretus, armatus. Nosti os hominis, nosti audaciam. Projectæ audaciæ, et confidentiæ homulus. Cf. Audax. AUDACTER, _Avec hardiesse_, _audacieusement_. SYN. Fidenter, confidenter; summa audacia, inhumana audacia atque intoleranda; temeritate atque audacia incredibili; virili animo; vultu intrepido; confidentia singulari; alienatis a memoria periculi animis. USUS: Audacter loqui ac libere. Exultare audacius. AUDAX, ācis, gen. omn. _Hardi_, _audacieux_. SYN. Confidens, temerarius, impudens, petulans, projectus ad audendum. )( Timidus. ADV. Longe. PHRAS. 1. Homo audax et protervus, _homme effronté_. Ferrei oris homo; promptissimæ vir audaciæ. Homo confidentia, ac temeritate incredibili; audaciæ projectæ, præruptæ, inhumanæ, intolerandæ; homo impotens, quem propter audaciam, ac importunitatem animi, nemo tecto recipere velit; animal ex omnium scelerum importunitate concretum. Homo protervus ac petulans, cujus importunitatem oris nemo non reformidat; qui animo sibi et audacia publicam rem omnem sustinere videtur. Inflati homo animi, atque incitati; audacia ac temeritate insignis; projectus ad audendum quidlibet. Incredibili importunitate, et ad omne facinus audacia armatus, inflammatus. 2. Quam audax homo sit, qui Senatum ipsum criminetur? _Quelle effronterie dans cet homme, qui ose accuser le Sénat._ Quam ferrei oris hunc esse hominem necesse est, qui etc. cujus animi, cujus impudentiæ est, senatum ipsum criminari? Quanta importunitate, quam eminenti audacia eum esse necesse est, qui etc.; qua armatum confidentia, qua animi insolentia inflatum ac incitatum necesse est eum hominem, qui senatum ipsum in crimen vocare audeat? 3. Audax est imprimis, _il est plein de hardiesse_. Audacia viget maxime; plenus spei atque animi est; fiduciæ plurimum ac spiritus inest in eo homine. Animi non minus est ad mortem, quam ad cædem. Multum animorum inest, et temeritatis. Nullum non facinus, quantumvis fortuna majus, intrepidus adibit. USUS: Audax ad omnia. Cf. Animus, Alacer. AUDĔO, ēs, ausus sum, ēre, a. et n. _Oser_. SYN. Non dubito; non vereor. ADV. Aperte, fidenter, nimium. PHRAS. 1. Multum audes, _tu risques beaucoup_. Multum suscipis; multum tibi sumis; ingentis rem periculi aggrederis; aleam jacis periculi plenam; magnum in te facinus suscipis; magnam tibi confidentiam sumis; magnum erit, si rem tantam sustineas; audacia ferri mihi videris, et temere facere. Vereor ne modum non inveniat felix temeritas. Quid non cadet in hunc animum, quid non recipiet hæc temeritas, quæ tantum audet? Vereor, ne hunc impetum temeritas effuderit. 2. Tantum ego non auderem, _et moi, je n’oserais pas autant_. Religio mihi esset; animus deesset; metus me arceret; nefas haberem; tantum mihi non sumerem; istos mihi spiritus non sumerem; modestius ego mihi agendum putarem; animorum mihi ad ista haud satis esset. USUS: Tu me hoc rogare ausus es? Effecit, quod alius ne sperare quidem ausit. Cf. Arrogo, Sumo, Audax. AUDĬENTĬA, æ, f. _Action d’écouter_. SYN. Attentio audiendi. EPITH. Maxima. USUS: Diserta oratio ipsa sibi audientiam facit. Rei pondus maximam audientiam mihi fecit dicenti, vulgi aures præparavit. AUDĬO, is, īvi, ītum, ire, a. _Entendre_, _écouter_. SYN. Auribus accipio, exaudio, excipio, auditione accipio, aures do, ad aures venit, pervenit, auditor sum, ausculto, operam do. ADV. Admodum, aliunde, aliquamdiu, aliquando, alicunde, amice, assidue, attente, attentius, attentissime, bene, benigne, benignius, celeriter, clementer, commode, commodo, coram, diligenter, diligentius, diutius, gratis, male, hilare, intelligenter, latine, leniter, libenter, male, studiose, libentius, liberius, liquido, male, melius, merito, nunc primum, omnino non, nunquam palam, pariter, perattente, perlibenter, perstudiose, propius, prorsus, nihil unquam, celerrime, quam tardissime, statim a principio, studiosius, valde, vere, vulgo. PHRAS. 1. De tuis rebus libenter audio, _j’entends volontiers parler de vos affaires_. Ad tuas res mihi aures semper patent; res tuas libenter auribus percipio. Gaudeo, si quid de te ad aures meas perveniat, accidat, veniat, permeet. Sitienties gero aures ad res tuas. Propitiis auribus accipio, capto de te nuntios. 2. Dicentem libenter audio _je vous écoute volontiers_. Gaudeo, si vox tua ad aures advolet; nimis libenter edo sermonem tuum. Cibus mihi est, quod fabulare. Orationem tuam placide persequor. Sermo tuus haud invito ad aures accedit. Aures tibi libenter dedo meas; pronis auribus admitto; in aures ac animos admitto; secundis auribus accipio, quæ dicis. Animo dicta recipio. Faciles tibi aures præbeo; libenter, haud iniquo animo accipio, quæ tu ad me. Dicenti libenter operam do; aurium operam dicare soleo. Siquid me vis, vacuas aures affero; aures adhibeo benevolas; aures meas in ditionem dedo; aures expetunt meæ; ad advertendum animus adest, et opera est auribus; quidquid id est, aures commodo, accomodo non aversas; perpurgatis auribus operam do dicenti; facilem me præbeo in audiendo. 3. Auditus sum benevole, _on m’a écouté avec bienveillance_. Usus sum auribus æquissimis; aures nactus sum benevolas; in aures suaviter influxi; facilem habui in audiendo Principem. 4. Non audio libenter obtrectationes, _je hais les méchantes langues_. Aures respuunt, abhorrent, refugiunt obtrectantium voces; maledicæ linguæ graves sunt auribus meis; haudquaquam gratæ sunt auribus criminationes istæ: offenduntur aures maledictis; magnam in alienis obtrectationibus audiendis molestiam sustineo; obtrectationum siquid auribus objectum est, ingens me tædium capit. 5. Assidue hoc audio, _j’écoute sans cesse cela_. Auribus ista inculcantur quotidie; aures mihi his vocibus calent assidue; circumsonant, obtunduntur aures; frequenti auditione accipio ista; aures his quotidie nuntiis celebrantur meæ. 6. Audivi de morte fratris, _j’ai appris la mort de votre frère_. Auribus accepi, percepi tristem de fratris obitu nuntium; aures meæ jam fama et auditione acceperunt mortem fratris tui. De morte fratris tui ad me jam perlatum erat. Ad aures jam venit, pervenit, accessit, permanavit mors fratris tui; fama, rumor jam in urbem allatus est de morte fratris. 7. Cujus vocem audio? _Qui parle?_ Quæ vox ad aures meas accidit? cujus vox aures tetigit meas? aures verberat; ad aures advolat? cujus vox objecta est auribus meis? cujus vocis sonum usurpant aures meæ? quæ vox immissa in aures meas est; cujus ista vox est, quam auribus gusto, degusto? cujus sermonem excipio? quem auditu percipio? 8. Nihil audiri potest, _on ne peut rien entendre_. Nec aurium quidem usus superest; aurium usum intercepit fremitus; aurium usus aufertur, cessat. USUS: 1. Potest fieri, ut quod te audisse dicis, nunquam audieris. 2. Exaudio, _exaucer_. Dii preces meas audivere. 3. Assentior, _je suis docile_. Nec Homerum audio, qui etc. 4. Sum discipulus, _je suis le disciple_. Plato Socratem audiebat. 5. Laudor, _aut_ vituperor, _je suis estimé ou blâmé_. Homo ingenuus vult bene audire. Male audire. 6. Obtempero, obedio, morem gero, _obéir_. Si me amicissime monentem audisses, aliter res tuæ haberent. Dicto audientem esse. Cf. Auris. AUDĪTĬO, ōnis, f. _Bruit_, _rumeur_. SYN. Rumor, publicus sermo. EPITH. Ficta, tenuis, tenuissima. USUS: 1. Nolite fictis auditionibus, aut disseminato sparsoque rumori credere. De ea re tenuissimam quidem auditionem accepi. 2. Auditus, _action d’écouter_, _leçon_. Homines fabularum auditione ducuntur, _les hommes se plaisent à écouter des fables_. AUDĪTOR, ōris, m. _Disciple_. SYN. Discipulus. EPITH. Æqualis, in dicendo non nimis exercitatus, in jure civili non inferior, novus, æquus, attentus, benevolus, docilis, doctus, frequens alicujus, indoctus, intelligens, mitior, stultus et credulus, bonus, certior, infestus, tardus, vetus. USUS: 1. Platonis auctor Aristoteles. 2. Audiens, _auditeur_. Facere attentum auditorem. AUDĪTŬS, ūs, m. _Ouïe_. SYN. Sensus audiendi, auditio. USUS: Hoc non perinde auditu, quam cogitatione intelligi potest. AUFĒRO, ers, abstŭli, ablātum, ferre, a. _Enlever_. SYN. Eripio, abripio, averto, adimo, tollo, abduco, detraho, removeo, præcido. )( Do, affero. ADV. Gratis, impudentius, longe hinc, mordicus, occulte, omnino non, publice, rectissime, undique. PHRAS. 1. Omnia ei ab hostibus ablata, detracta, erepta sunt, _les ennemis lui ont tout pris_. Omnia per scelus erepta et asportata sunt. Omne instrumentum direptum, familia abducta, abactum pecus, convulsa suis ex sedibus omnia. Spoliatus, denudatus, rebus omnibus executus est. Fortunæ cultus deletus omnis est, atque extinctus. Spoliata domus, denudati parietes, sanguinem adeo ipsum exsorbere visi sunt hostes. 2. Tua oratio metum mihi omnem abstulit, _vos paroles m’ont enlevé toute crainte_. Metum omnem ademit, exemit, præcidit, dempsit, detersit. Tua oratione metus omnis ablatus et sepultus est; consedit, conquievit. Oratio tua metum omnem discussit, dissipavit, delevit, abstersit. Cf. Abduco. USUS: 1. Operis præstantia imitandi spem omnem abstulit. Aliquid judicio auferre; alicui jus suum; pecuniam de ærario; ab aliquo amorem auferre. 2. Obtineo, sequor, _gagner_, _recevoir_. Benignum responsum ab illo, decretum amplissimum, præmia, opem asenatu abstuli. Ex eo facto laudem et gloriam maximam abstuli. 3. Abeo, _s’en aller_. Auferre se de convivio, de conspectu. AUFŬGĬO, is, fūgi, fugere, n. _S’enfuir_. SYN. Fugio, fuga me aufero, fugam capesso. USUS: Furto facto aufugit, non impune laturus. Cf. Fugio. AUGĔO, es, auxi, auctum, augere, a. _Augmenter_. SYN. Majus facio, amplifico, addo, accessionem facio, exaggero, cumulo, multiplico. )( Detraho, extenuo, diminuo, minuo. ADV. Copiose, cumulatius, fuse, magnificentius, maxime, mirabilius, omnino, privatim, rhetorice, summe, valde, vehementer. PHRAS. 1. Pompeius valde auxit imperium, _Pompée recula les bornes de l’empire_. Amplificavit, multum protendit, produxit, protulit Imperii fines. Multum addidit, adjunxit additionem Romani Imperii. Magna per Pompeium ad Imperii vires accessio facta est. Res Romanæ magnum incrementum ceperunt, acceperunt; multo deinceps auctiores fuere, quam antea. Pompeius magnam terrarum partem hostibus demptam, ademptam, detractam, Romano Imperio adjecit. Multæ Provinciæ Pompeio victore Romani Imperii jura, potestatemque subiere. Pompeius latissime protendit Imperii terminos. Pompeius magnam orbis partem in potestatem Imperii redegit, ad imperium adjunxit. 2. Tuæ litteræ mihi dolorem auxere, _vos lettres n’ont fait qu’augmenter ma douleur_. Majorem fecere commemorando, retractando antiquum vulnus; velut attrectatu, et quassu dolorem amplificaverunt; gravarunt, duplicarunt conceptam animi ægritudinem, et dolorem; onerarunt dolorem metu. 3. Ipse sibi invidiam auget, _il accroît contre lui l’envie_. Novam flammam invidiæ adjicit; materiam criminibus suggerit; et unde gloriam inde invidiam intendit. 4. Non mediocriter auxit opes suas, _il s’est fort enrichi_. Cumulavit, adauxit, exaggeravit rem familiarem, auctarium non exiguum adjecit ad pristinas opes; lucro quotidiano suas auctavit opes; ad rem familiarem, ad domesticas copias accessiones fecit ingentes; fortutunis suis et copiis magnum incrementum attulit. 5. Augetur malum indies, _le mal s’accroît tous les jours_. Quotidie ingravescit malum, corroboratur, cumulatur; longinquitate crescit malum, suis progressibus augetur. Res ab exiguis profecta initiis eo crevit, ut etc. Malum ingentibus incrementis augetur, maximis auctibus crescit; tacitis augescit incrementis; serpit quotidie malum et incrementum capit. Increbescit malum, majusque jam est, quam ut remedium possit afferri. In incremento malum est, robur quotidie accipit; oneratur diuturnitate malum, et gravatur. Quantum tempori, tantum mali acerbitati accedit. Accessit in cumulum mali dolor novus. Nova quotidie fit mali accessio; malum nova quotidie incrementa accipit. 6. Augere cupiditatem, pretium, gloriam, formam, nequitiam, fortunam, _augmenter ses désirs, sa gloire, sa beauté, sa malice, sa fortune_. Accendere cupiditatem; pretium rei; intendere gloriam; formam cultu, nequitiam præceptis, fortunam comitate adjuvare. USUS: Honore, dignitate, divitiis, commodis augere aliquem. Beneficium tuum magno cumulo auxisti. Cf. Amplifico, Cresco. AUGESCO, is, ere, n. _Croître_, _grandir_. SYN. Augeor, cresco. USUS: Semina temperatione caloris augescunt, aluntur, pubescunt. AUGUR, ŭris, m. _Augure_, _prédisant l’avenir par le chant des oiseaux_. SYN. Interpres auguriorum; peritus cælestium prodigiorum. EPITH. Bonus, optimus, perfectus, publicus, summus, verecundus, antiquissimus, interpres Jovis optimi maximi. USUS: Romulus ipse magnus augur fuit. Augurum ars, disciplina, jus, prædicta. AUGŬRĀLIS, e, gen. com. _Augural_, _relatif aux augures_. USUS: Vir augularis, libri augulares. AUGŬRĀTĬO, ōnis, f. _Action de prendre les augures_. SYN. Auspicium, divinatio. USUS: Quæ tandem auguratio ex passeribus? _item_: Auguratus, us, _dignité et fonction d’augure_. AUGŬRĬUM, ii, n. _Science des augures_, _divination par le chant ou le vol des oiseaux_. SYN. Auspicium, auctoritas rei bene gerendæ. EPITH. Addubitatum, contrarium, non tam artificiosum, quam superstitiosum, extremum, sinistrum, verissimum. USUS: Augurium in arce agebant augures. Certo salutis augurio. Cf. Divinatio. AUGŬRĬUS, a, um, _Augural_. SYN. Auguralis. USUS: Jus augurium. AUGŬROR, aris, atus sum, ari, d. _Prédire d’après les augures_; _prédire_, _annoncer_. SYN. Augurium ago, auspicium ago, divino, auspicor, elicio ex mentibus divinis responsa. ADV. Fideliter, pulcherime, recte, vere. USUS: Quantum ego animo auguror et conjectura, non despero. Bellum auguror, _je prévois une guerre_. Cf. Divino, Prædico, Vates. AUGUSTĒ, _Selon le rite_, _religieusement_. SYN. Pie, sancte, feliciter. USUS: Auguste, sancte venerari Deos, aliquem consecrare. AUGUSTUS, a, um, _Saint_; _auguste_, _majestueux_, _vénérable_. SYN. Sanctus, plenus majestate. USUS: Locus augustus, templum augustum. Augustior humano visu species. Ex hoc sancto, augustoque Platonis fonte omnis nostra manabit oratio. Cf. Amplus. AULA, æ, f. _Cour_, _palais_. SYN. Atrium, regia. USUS: Ornamenta aulæ. Rex omni auctoritate aulæ communita. AULÆUM, i, n. _Tapis_. SYN. Aulæ ornamenta, peripetasmata, peristromata, stragula, vestis stragula. AŪLŒDUS, i, m. _Joueur de flûte_. SYN. Tibicen. AURA, æ, f. _Souffle_. EPITH. Minima, pura, popularis, clarisona, inferna, subita, valida. USUS: 1. Aura spirat melior. 2. Favor popularis, _vent de la faveur populaire_. Illum popularis aura justo longius provexit Fertur populari aura. Me honoris aura nunquam potuit a cursu dimovere. Totam opinionem parva nonnunquam rumoris aura commutat. Cf. Aer. AURĀTUS, a, um, _Doré_. SYN. Inauratus. USUS: Aries Colchorum auratus. AURĔŎLUS, a, um, _De couleur d’or_. USUS: Aureolus libellus, aureola oratio. AURĔUS, a, um, _D’or_. SYN. Ex auro. USUS: Stellæ aureæ, nummus aureus. AURĬCŬLA, æ, f. _Oreille_. SYN. Quod circa foramen auris eminet. EPITH. Infima. USUS: Sermo tuus adhuc mihi hæret ad auriculas. Auricula infima mollior, _plus souple que le bout de l’oreille_. Adag. de effeminato. AURĬFĔR, era, um, _Qui produit de l’or_. USUS: Arbor aurifera, _arbre aux pommes d’or_. AURĬFEX, ĭcis, m. _Orfèvre_. USUS: Aurificis statera. AURĪGA, æ, m. _Conducteur de char, cocher_. SYN. Curruum rector, agitator. EPITH. Indoctus. USUS: Currum, cum opus est, sustinet bonus agitator; auriga indoctus e curru trahitur, deripitur, eliditur, laniatur. Frænos inhibet, qui equos agit. Essedarius, rhedarius, _qui combat sur un char_. AURĬS, is, f. _Oreille_. EPITH. Æquissima, aperta atque integra, avida, et capax, elegans, erudita, hebetior, jejuna, inhumana et agrestis, non obtusa criminatione, sed vacua, patientissima, teres et religiosa, trita. PHRAS. Aures arrigere, _dresser les oreilles_, _écouter attentivement_. Erigere aures, præbere, patefacere, dedere, admovere, commodare, adhibere. 2. Aures obsidere, _assiéger qqn de son bavardage_. Credulas aures implere, complere, imbuere; obtundere garritu; sermonibus refercire, verberare. Nescio quid in aures immittere, susurrare; ad aures oggannire; auribus inculcare. 3. Aurium judicio rem ponderare, _juger d’après ce qu’on a entendu_. Aurem suam interrogare; consilio et arbitrio aurium uti. USUS: Aures dare, _se faire l’auditeur de qqn_. Auribus aliquid dare, _flatter qqn_. In aures influere, _se faire écouter_, _captiver l’attention_. Calent adhuc aures sermonibus tuis, _j’ai les oreilles rebattues de ces discours_. Aures tuæ peregrinantur, _vous êtes distrait_. Auribus utor æquissimis, _je parle à qqn qui m’écoute favorablement_. Aliquid dignum hominum auribus efficere, _faire qqchose digne d’être rapporté_. Aures his vocibus inconditis offenduntur, _ces paroles inconvenantes offensent les oreilles_. Aures claudere, _se boucher les oreilles_. Cf. Audio. AURŌRA, æ, f. _Aurore_. SYN. Diluculum. EPITH. Humida, prænuntia clari solis. USUS: Quumprimum aurora se ostenderit. Cf. Mane, Dies, Diluculum. AURUM, i, n. _Or_. SYN. Metallum præcipuum. EPITH. Melius, præclarum. USUS: Auri venæ reconditæ. Aurum cœlatum, factum, signatum, coronarium. Pateram ab labris auro circumcludere. AUSCULTĀTĬO, ōnis, f. _Action d’écouter_, _espionnage_. * SYN. Auditio. USUS: Quæ hæc auscultatio est? AUSCULTĀTOR, ōris, m. _Auditeur_. USUS: Aut auscultator est tantum, aut disceptator. AUSCULTO, as, avi, atum, are, a. et n. _Écouter_, _épier_. SYN. Aures admoveo, capto sermonem, aures arrigo, orationem clam sublego, sermoni vaco. USUS: 1. Sermonem meum auscultando excepit. Ad fores suspenso gradu accessi, animam compressi, aurem admovi, ita animum cœpi attendere et sermonem captare. 2. Obedio, _obéir_. Auscultemne seni? Cum Dat. Cf. Audio, Obedio. AUSIM, sync. pro Auserim, _vel_ Ausus sim, ex ant. præt. Ausi pro Ausus sum, _Oser_. USUS: Nec si sciam, dicere ausim. AUSPEX, ĭcis, _Augure_. USUS: Latores et auspices legis curiatæ. Auspice Deo, duce, _sous les auspices de Dieu_. AUSPĬCĀTŌ, _Après avoir pris les auspices_. SYN. Bono auspicio, auspicio capto, bonis ominibus. USUS: Auspicato urbem condidit Romulus. Cf. Feliciter. AUSPĬCĀTUS, a, um, _Consacré_, _saint_, _favorable_. SYN. Auguratus. USUS: Auspicato in loco consedit. Annus auspicatus. Cf. Felix. AUSPĬCĬUM, ii, n. _Auspice_. SYN. Augurium. EPITH. Augustum, coactum, consulare, ementitum, extremum, optimum, præclarum, secundum, verum, salvum, bonum, divinum, juge, malum, militare, populare, ratum, sinistrum. USUS: Auspicium facere, agere, habere. Obtemperare auspiciis. Bono auspicio aliquid agere. Ductu, imperio, auspicio alicujus rem gerere. AUSPĬCOR, aris, atus sum, ari, d. _Prendre les auspices_. SYN. De cœlo, terra auspicium ago. USUS: 1. Oblitus est auspicari. 2. Incipio, _commencer_. Annum, laborem, opus auspicari. Cf. Incipio, Initium. AUSTĔR, ri, m. _Auster_, _vent du midi_. SYN. Ventus a meridie spirans. EPITH. Adversus, lenissimus, summus, vehemens. USUS: Belle nobis flavit ab Epiro mitissimus auster. Austro vehementi rejectus sum. AUSTĒRĒ, _Durement_, _sévèrement_. SYN. Dure, severe, duriter. USUS: Severe mecum agit, et stoice. AUSTĒRUS, a, um, _Dur_, _sévère_. SYN. Severus, acerbus. )( Dulcis, Decoctus. USUS: Austero more. Suavitas austera et solida. Cf. Rigidus, Asper, Severus. AUSTRĀLIS, e, gen. com. _Du midi_, _méridional_. SYN. Ad meridiem, ad austrum. USUS: Australes regiones. AUT, _Ou_, _ou bien_. SYN. Vel. USUS: Quid de pratorum viriditate, aut arborum ordinibus, aut vinearum specie dicam? Cave, huic particulæ particulam vel subjicias. AUTEM, _Mais_. SYN. Sed, vero. USUS: 1. Poeta numeris adstrictior, verbis autem liberior. 2. Et, _et, mais que_. Cum pecunia deesset, essent autem prædia, vendi ea jussi. 3. An, _est-ce que?_ Cur consurgitis? vultis autem horum audaciam reprimere? pro: an vultis etc. 4. Præterea, _mais que_, _que du reste_. Cum ita esset, suspicarer autem etc. 5. In interrogatione servit correctioni. Meum est, providere, quid fiat. Fiat autem? Imo vero quid futurum sit, _je dois prévoir ce qui doit se faire_. _Se faire, ai-je dit?_ _Bien plus ce qui doit arriver._ AUTUMNĀLIS, e, gen. com. _D’automne_. USUS: Autumnale frigus. AUTUMNUS, i, m. _Automne_. PHRAS. Tempus senescenti æstati adjunctum; autumnale æquinoctium instat; æstatis non multum superest; æstas in exitu est; æstas præcipitat, _l’automne arrive_. AUTŬMO, as, avi, atum, are, n. _Prétendre_, _soutenir_, _décider_. SYN. Opinor, censeo, puto. USUS: Ecquid autumas? AUXĬLĬĀRĬUS, a, um, et AUXĬLĬĀRIS, e, gen. com. _Auxiliaire_. PHRAS. Milites auxiliarii, _soldats auxiliaires_. Auxiliares copiæ; adventitiæ copiæ; auxilia; conductitiæ cohortes; subsidiarius miles; milites in societatem armorum assumpti, qui socia arma junxere; qui subsidio sunt legionibus. USUS: Miles, cohors auxiliaria. AUXĬLĬOR, aris, atus sum, ari, d. _Aider_, _porter secours_. SYN. Juvo, adjuvo, opitulor; opem auxiliumque fero, auxilio sum, succurro; subsidio eo, _vel_ venio, præsto sum, subvenio, adsum, præsidium fero; adjumento, subsidio, præsidio sum. Suffragor, subsidio proficiscor. USUS: Auxiliari cuipiam. Cf. Auxilium, Faveo, Opera, Opitulor. AUXĬLĬUM, ii, n. _Aide_, _secours_. SYN. Subsidium, præsidium, adjumentum, opis, adminiculum. EPITH. Adventitium, barbarum, bonum, certum, divinum, fidelissimum et gravissimum, et maximum, firmum, magnum, et varium, mediocre, multum, nefarium, novum, novissimum, præsens, summum, verum, voluntarium. PHRAS. 1. Tu mihi auxilium tulisti, _vous m’avez porté secours_. Tu primus afflicto, et jacenti consularem fidem dexteramque attulisti; te patrono usus sum diligente; tuo auxilio evasi. Tu summo semper studio mihi præsto fuisti. In te velut arcem rerum mearum habui; tu labentem, ac prope cadentem fulciebas. Te pro perfugio utebar, postquam amicorum consilia et auxilia mihi occidere. Tu ad pericula mea propulsanda concurristi; meas ruinas tua virtute sustinuisti. Egregiam mihi operam navasti; labentem excepisti; fortunis, fide fulcivisti. Amicum pendentem corruere non es passus. Patrocinium rerum mearum suscepisti. Tui auxilii umbra tectus; sub umbra tua latens, auxilium reperi. Tu adjutor meus, tu monitor, confectorque negotiorum meorum. Tu studium tuum saluti meæ dicasti unice, tu ope tua me defendisti. Te ego auctorem salutis, defensoremque habeo. In te opis mihi erat tantum, quantum vix omnium studia conferre in me poterant; adminiculo hoc uno erectus sum; eodem innixus principe steti. Tuo patrocinio nitebar unice, tuo præsidio sustentabar. 2. Auxilii nihil superest, _tout le monde m’abandonne_. Omnia mihi præsidia amicorum, omnia auxilia civium, perfugia, jura, consilia occiderunt. Emortuum est mihi ad eam rem auxilium. Nihil mihi in quoquam opis est, nihil auxilii. Omnia mihi undique auxilia detracta sunt. Nullus est auxilio locus. 3. Auxilio venire, _venir au secours_. Subsidio ire, proficisci; subsidium parare, comparare; adesse auxilio, suppetias ferre, adferre; suppetias advenire; adjutorem se profiteri ad rem; ad subsidium venire, suppetias venire. 4. Auxilia mittere, _envoyer des troupes auxiliaires_. Subsidiarias cohortes, subsidium mittere; submittere auxilia, subsidia, copias auxilio; subministrare auxilia. USUS: Auxilium ab aliquo petere, _implorer le secours de quelqu’un_. Implorare, efflagitare. Auxilium ferre, adjungere. Auxilio esse, _aider_. Cf. Adjumentum, Faveo, Affectus, a, um. ĂVĀRĒ, _Avidement_. SYN. Avide, parce, restricte. USUS: Avare crudeliterque agere. ĂVĀRĬTĬA, æ, f. _Avarice_. SYN. Sordes, aviditas, cupiditas. )( Liberalitas. EPITH. Ardens, cæca, fœda, hians atque imminens, importuna, incredibilis, nimia, par, senilis, summa. USUS: Omnium bona spe atque avaritia devorare. Homo avido ingenio, infinita rerum cupiditate, ardenti avaritia. Avaritia est alienorum appetitio injuriosa. Nullum officium tam sanctum, tam solemne, quod non violet avaritia et comminuat. Cf. Cupiditas. ĂVĀRUS, a, um, _Avare_. SYN. Alieni appetens, sui nimium tenax, adstrictus, parcus, avidus, sordidus, qui omnia in pecunia ponit. )( Liberalis, munificus, effusus. PHRAS. Crassus Romanorum avarissimus putatur, _Crassus est regardé comme le plus cupide des Romains_. Avaritiæ nomine male audiebat, suspectus erat. Avaritiæ crimen Crasso maxime objicitur, exprobratur. Crassus avaritiæ infamia flagrabat, graviter laborabat. Crasso avaritiæ nota inuritur. Exagitatur, ut in avaritiam pronior; ad avaritiam proclivior; divitiarum plus æquo, justo appetentior; immoderate sitiens; supra modum cupidus; cupidior, quam satis est; in divitiarum cupiditate nimius. Auri sitientissimus putatur Crassus. Incumbere ad opes; opibus inhiare unus maxime existimatur; avaritiæ labe infectus; propensus ad avaritiam, siquis alter. In re quærenda; in opibus congerendis; in divitiis colligendis, comparandis, contrahendis plus operæ posuisse, collocasse, quam æquum sit, creditur. Crassi avaritia ad summum pervenisse: eo esse progressa dicitur, quo maxime potuit. Crassus homo erat summa avaritia, infinita rerum cupiditate; avaritia erat ardenti, inhiante ac imminente; homo erat avidi ingenii. Crasso nullus adversus immodicas cupiditates steterat terminus; nulla res Crassi avaritiam morabatur; avaras et insatiabiles manus ad omnia porrigebat; avaritia infinita aliorum bona devorabat, inexplebili auri cupiditate laborabat. Multi multa avare faciebant; in aviditatem proni erant; avidiores aliquando ad rem erant; sed Crassus unus omnium avaritiam, cupiditatemque superabat. Nullum erat officium tam sanctum ac solemne, quod Crassi avaritia non violarit. USUS: Homo avarus et furax. Cf. Avidus, Sordidus. Ave Maria recitare, _Réciter la salutation angélique_. Salutationem Angelicam ad Dei parentem Virginem pronuntiare, iterare. Voce Gabrielis Archangeli Virgineam Matrem salutare. ĀVĔHO, is, vexi, vectum, ere, a. _Emmener_. USUS: Puerum a patria avehit, _il emmène l’esclave hors de sa patrie_. ĀVELLO, is, vulsi, vulsum, ere, a. _Arracher de_. SYN. Abstraho, aufero, abjungo, distraho, detraho. USUS: Avellere filium de matris complexu. Avulsus a meis, ab amicis summo cum dolore. Cf. Decerpo. ĂVĒNA, æ, f. _Avoine_. USUS: Si avenam in segete uspiam videris. ĂVĔO, es, ere, a. _Désirer ardemment_. SYN. Cupio; aviditas rei me tenet. ADV. Prorsus, valde. USUS: Valde aveo scire, quid agas. Cf. Cupio, Desidero. ĀVERRUNCO, as, avi, atum, are, a. _Détourner (une calamité)_. SYN. Prohibeo, averto. USUS: Dii omen averruncent. Cf. Averto. ĀVERSOR, aris, atus sum, ari, d. _Se détourner (avec répugnance)_. SYN. Refugio, abhorreo, recuso, me alio averto. USUS: Ad quæstionem repentinam hærere, aversari, rubere. Preces, mores, sermonem aversari; defugere aditum, sermonem. Cf. Alieno, Alienatio, Abhorreo, Adversor. ĀVERSOR, ōris, m. _Qui détourne_, _distrait à son profit_. USUS: Aversor pecuniæ publicæ. ĀVERSUS, a, um, _Qui a le dos tourné_. SYN. Qui terga dat. )( Adversus. USUS: Averso corpore vulneratus, _blessé par derrière_. Milites a prælio aversi, ad prædam conversi. Eo nuntio nihil a proposito aversus. Aversi Dii a salute populi Romani. Homo a litteris; sermo a vero aversus, abhorrens. Cf. Alienus. ĀVERTO, is, verti, versum, ere, a. _Détourner_. SYN. Arceo, removeo, abduco, prohibeo, propello. )( Converto. ADV. Manifeste, parumper, repente. PHRAS. 1. Avertit animum a pristinis studiis, _il a détourné son esprit de ces anciennes études_. Abduxit amimum, mentem, cogitationem a pristinis studiis; deduxit a consilio pristino mentem ac studium et alio traduxit, transtulit. 2. Avertit perniciem civium, _éloigner un malheur pour ses concitoyens_. Ille suo consilio hostium furorem a pernicie civium repulit; cladem a cervicibus depulit; pestem ac exitium propulsavit. USUS: 1. Conatus improborum a republica, hostes ab urbe, pestem a cervicibus avertere. 2. Verto, _attirer_. Omnium oculos in se avertit. Alio avertere flumen. Aufero, _détourner à son profit_, _dérober_. Pecuniam publicam, hæreditatem, prædam in suos usus avertere. 4. Sejungo, segrego, _se détacher_. Se ab amicitia alicujus avertere. ĂVĬA, æ, f. _Aïeule_, _grand’mère_. SYN. Parentis mater. ĂVĬĀRĬUM, ii, n. _Volière_. SYN. Locus ubi aves domi nutriuntur. ĂVĬDĒ, _Avidement_. SYN. Cupide. USUS: Avide exspecto tuas litteras. Avide litteras Græcas arripui, quasi diuturnam sitim explere cupiens. ĂVĬDĬTAS, ātis, f. _Avidité_. SYN. Cupiditas, desiderium. EPITH. Infinita, inexhausta. USUS: 1. Infinita me gloriæ cupiditas tenet. Est in me summa aviditas; summa cupiditate, aviditate gloriæ rapior. 2. Avaritia, _cupidité_, _avarice_. Mendicitas aviditati conjuncta in alienas fortunes imminet. Cf. Avaritia, Avidus. ĂVĬDUS, a, um, _Avide_. SYN. Valde appetens, cupidus. USUS: Appetentes gloriæ, præter cæteras gentes, atque avidi laudis fuere Romani. 2. Avarus, _cupide_, _avare_. Valde avidus in pecuniis locupletum est; auri argentique studio supra, quam dici potest tenetur; nemo minus illo a pecuniæ cupiditate abest; auri hominem cupiditas ingens tenet; est in eo summa auri aviditas; ad divitias inflammatus aviditate rapitur. Cf. Avarus, Cupio. ĂVIS, is, f. _Oiseau_. EPITH. Adversa, interpres et satelles Jovis, postrema, excelsa, internuntia Jovis, minor, alba. USUS: Aves aliæ alites; aliæ oscines. Avium quædam ad imitandum humanæ vocis sonum sunt dociles. Aves libero fruuntur cælo. Quasi avem albam bene sentientem civem intuemur. ĂVĪTUS, a, um, _Provenant de l’aïeul ou des aïeux_. USUS: Paterna et avita possessio. Patria et avita Philosophorum secta. ĀVĬUM, ii, n. et sæpius ĀVĬA, ōrum, n. pl. _Lieux déserts_. USUS: Avium dulcedo ducit ad avium. ĀVĬUS, a, um, _Désert_; _impraticable_. USUS: Nocturnis et aviis itineribus profectus. Silvæ, valles aviæ. ĀVŎCĀTĬO, ōnis, f. _Diversion_. DIFFER. Avocatio a molestia cogitanda; revocatio ad contemplandas voluptates. ĀVŎCO, as, avi, atum, are, a. _Détourner_, _éloigner_, _distraire_. SYN. Abstraho, abduco, arceo, removeo, traduco. )( Voco, adduco. ADV. Sapienter. USUS: Ab ea re me non commodum ullum abstrahet, non metus avocabit, non somnus retardabit. Aliquem a contentione, a discordis, a vitiis avocare. Cf. Abduco, Averto. ĀVŎLO, as, avi, atum, are, n. _S’envoler_; _se retirer rapidement_, _s’enfuir_. SYN. Fugio, fluo, evanesco. USUS: Experiar ut hinc avolem, _je chercherai à m’enfuir d’ici_. Fluit corporis voluptas et prona avolat, _le plaisir s’envole et bientôt s’évanouit_. ĂVUNCŬLUS, i, m. _Oncle maternel_. SYN. Matris frater. EPITH. Divinus ac singularis, magnus. ĂVUS, i, m. _Aïeul_, _grand-père_. SYN. Patris, _aut_ matris pater. EPITH. Disertissimus, nobilis, sapientissimus. AXILLA, æ, f. _Aisselle_. SYN. Locus subter brachium concavus. AXĬŌMA, ătis, n. _Propositum_, _axiome (proposition qui n’a pas besoin de démonstration)_. SYN. Enuntiatio, effatum, pronuntiatum, sententia breviter enuntiata. EPITH. Falsum, verum. AXIS, is, m. _Essieu_, et per product. _Char._ SYN. Linea per mundi centrum ducta, circum quam cœlum convertitur. USUS: 1. Terra, altrix nostra, trajecto axe sustinetur, _axe du monde, ligne imaginaire qui partant d’un pôle et passant par le centre de la terre, rejoint l’autre pôle_. USUS: 2. Sinuare, propellere axem. [Illustration] B BACCA, æ, f. _Baie_. Fructus arborum, quales sunt corni, oleæ. EPITH. Certæ, pulchellæ. USUS: Baccæ arborum terræque fruges. BACCHĀNĀLĬA, ĭum, et ōrum, n. _Bacchanales_, _fêtes de Bacchus_. PHRAS. Hilaria, liberalia; quibus diebus bacchatur hominum effrenata licentia, et temulentia; dies, quibus proni esse in licentiam homines, et diffluere in luxum ac lasciviam solent. USUS: Bacchanalia vivere, _vivre dans la débauche_. Bacchanalia agere, agitare, _célébrer les orgies_. BACCHĀTĬO, ōnis, f. _Célébration des bacchanales_, _orgie_. SYN. Bacchantium furor, insaniendi ratio varia. USUS: Nocturnæ bacchationes et vigiliæ. Cf. Amentia. BACCHOR, āris, atus sum, ari, d. _Célébrer les mystères de Bacchus_, _se livrer aux transports (de la joie, de la colère etc.)_. SYN. Furo, insanio. USUS: Quibus gaudiis exultabas, quanta voluptate bacchabare? _Quelle était l’ivresse de ta joie?_ Cf. Furo. BĂCILLUM, i, n. _Petit bâton, verges des licteurs._ SYN. Baculus, virga. EPITH. Incurvum, in summo inflexum. USUS: Lituus, id est, incurvum, et a summo leniter inflexum bacillum. BĂCŬLUS, i, m. et BĂCŬLUM, i, n. _Bâton_. USUS: Inniti baculo. BĀJŬLO, as, avi, atum, are, a. _Porter à bras ou sur le dos_. SYN. Porto. USUS: Ego bajulabo, tu inanis ante me ito. BĀJŬLUS, i, m. _Portefaix_. SYN. Operarius, qui onera corpore suo victus quærendi causa portat. USUS: Operarii et bajuli. BALBUS, a, um, _Bègue_. SYN. Lingua hæsitans. USUS: Demosthenes ita balbus erat, ut primam Rhetoricæ litteram non posset dicere. BALBŪTĬO, is, īvi, ire, n. _Bégayer_. SYN. Lingua hæsito. TRANSL. _Parler obscurément_. Inepte dissero, male doceo, tracto, ago. _Vel_: Obscure, ambigue pronuntio, dico. )( Aperta, et clara voce loquor. USUS: De natura Dei balbutiebant. BĀLISTA, æ, f. _Baliste_, _machine à lancer des pierres_. SYN. Arcus magnus cum manubrio. USUS: Balistæ eo vehementius feriunt, quo sunt contentæ, et adductæ magis. Cf. Catapulta. BALNĔÆ, ārum, f. _Bains publics_. Duo ædificia conjuncta, in quorum altero viri, altero feminæ lavabant. USUS: Balneæ publicæ. BALNĔĀRĬA, ōrum, n. _Salle de bains_. USUS: Nihil restat præter Balnearia, et ambulationem. BALNĔĀTOR, ōris, m. _Baigneur_, _propriétaire de bains_. SYN. Balneorum præfectus. EPITH. Temperans. BALNĔUM, _item_: BĀLĬNĒUM, i, n. _Salle de bains_. SYN. Locus, ubi domi privatim lavant. USUS: Balneum calefieri jussit. BĀLO, as, avi, atum, are, n. _Bêler_. USUS: Balat ovis exclusa pascuis. BALSĂMUM, i, n. _Baumier_. * SYN. Odorata Palæstinæ arbuscula. USUS: Balsamum est arbor ipsa; opobalsamum est succus collectus ex arbore. BALTĔUS, i, m. _Baudrier_. * SYN. Cingulum e corio bullis ornatum. USUS: Auratæ vaginæ, aurata illis baltea erant. BAPTISMUS, i, m. _Baptême_. PHRAS. 1. Baptismum conferre, _baptiser_. Sacrosancto Christianorum ritu abluere; aqua vitali abluere; sacro fonte infantes aspergere. Salutari Christianorum lavacro tingere; sacro baptismate respergere; primis Christianorum sacris initiare. Sacro baptismate ablutus est, _il a reçu le baptême_. Sacrosancto æternæ salutis fonte ablutus, tinctus, aspersus est; Baptismatis fonte auctoratus est; Christianorum cœtui per sacrum baptisma insertus est, salutari aqua, lustrali fonte lotus est; sospitalibus aquis ablutus est; sacro baptismatis rore tinctus est; sacro fonte lustratus, expiatus est. 3. Ex baptismo levare, _être parrain_. E sacro fonte suscipere; ad sacrum fontem pro aliquo sponsorem fieri; qua hora pueris sacra aqua ad salutem tingendis opera impenditur, sponsionem facere. (VULG. Patrinum agere.) BĂRĂTHRUM, i, n. _Gouffre_. SYN. Locus præceps, unde emergi non possit. TRANSL. Pro homine edace, potatore. _Item_: Pro meretrice omnia absorbente. USUS: Ex imo barathri emergere. BARBA, æ, f. _Barbe_. SYN. Viri villus ad mentum. EPITH. Aurea, horrida atque intonsa, major, maxima. USUS: 1. Barba crescit, _sa barbe pousse_. Jam lanuginem emittit. Lanugo per malas serpit, malas vestit. 2. Barbam longam fert, _il laisse croître sa barbe_. Barbam promittit; alit prolixam barbam; barbam nutrit profusam, submissam, prominentem. Bene barbatus; barba affatim instructus; spissa, promissaque barba est conspicuus. Promissa, et fluente in pectus barba est. 3. Barbam deposuit, _il s’est rasé_. Barbam totondit, dempsit, abrasit, posuit, rasit. 4. Necdum habet barbam. Ne primam quidem barbæ lanuginem induit; ne lanugo quidem mentum obduxit; ne prima quidem barba mento inducta est. USUS: Capillatior quam ante, et barba majori. BARBĂRĒ, _A la manière des étrangers_; _grossièrement_. SYN. Inquinate. )( Pure, emendate. USUS: Grammaticum se professus, barbare loquitur. BARBĂRĬA, æ, et BĀRBĂRĬES, ei, f. _Pays étranger_, _race barbare_. SYN. Locus barbarus _vel_ fera gens. EPITH. Agrestis, forensis, immanis atque intoleranda, inveterata, tota, vasta. 2. Tam atrox nullus in ulla barbaria tyrannus fuit. 2. Regiones feræ et alienæ, Scythæ, Syri et cuncta fere barbaries. 3. Mores barbari, duri, feri, crudelitas, feritas, _mœurs grossières_, _sauvages_, _barbarie_. Cæsar inveteratam quamdam barbariam ex Gaditanorum moribus delevit. Barbaria forensis. 4. Vitiosa et a latinitate aliena locutio, _barbarie de langage_, _ignorance_. Domestica aliqua barbaries eorum sermonem infuscavit, inquinavit. Barbara et solœca inspergunt. BARBĂRĬCUS, a, um, _Barbare_, _étranger_. SYN. Barbarus. Barbaricæ vestes, leges, mores barbarici. BARBĂRISMUS, i, m. _Barbarisme_, _faute contre la langue ou la prononciation d’un mot latin_. SYN. Vitium in locutione, cum verbum aliquod vitiose effertur. USUS: In barbarismos incurrere. BARBĂRUS, a, um, _Barbare_. SYN. Immanis, incultus, agrestis, ferus, crudelis, atrox. )( Humanus, cultus. PHRAS. Homines barbari, _hommes barbares_. Gentes immanitate barbaræ, moribus efferatæ. Homines immani et intoleranda barbarie; immansueti, feri, omni diritate deterrimi; vultu, motuque corporis vasti, et agrestes; moribus, ritibusque efferati; magna ex parte latrociniis infames; homines natura immani et importuna, inculti, asperi; quique contra studia naturæ agrestibus institutis obduruere; expertes omnis juris ac conditionis, et linguæ prope humanæ; natura et moribus immites ac feri; agrestibus institutis vivere sueti; quorum terris nihil asperius, oppidis nihil incultius, indole ac moribus nihil immanius. Cf. Agrestis, Inhumanus. BARBĀTŬLUS, a, um, _Qui porte une barbe naissante_. SYN. Fere imberbis; cum rara barba _aut_ parva. USUS: Concursabant barbatuli juvenes. BARBĀTUS, a, um, _Barbu_. USUS: Barbati illi veteres. BARBŬLA, æ, f. _Petite barbe_. USUS: Non hac barbula, qua isti delectantur, usi sunt veteres. BARDUS, a, um, _Lourd_, _stupide_. SYN. Stupidus, hebes. USUS: Quis stupidum Socratem dicet, aut bardum? BĀRO, ōnis, m. _Imbécile_. SYN. Homo stupidus. USUS: 1. Hæc cum loqueris, nos barones stupemus. 2. Vir princeps. _M. L. Baron._ Apud reliquos Barones te in gratiam posui. BĀSĬLĬCA, æ, f. _Basilique_, _édifice où l’on jugeait_; _Église chrétienne_. USUS: Basilicam struere, ornare. BĂSĬLĬCĒ, _Royalement_, _magnifiquement_. * SYN. Magnifice. USUS: Basilice ornatus incedit. BĂSĪLĬCUS, a, um, _Royal_, _splendide_. * SYN. Regalis, splendidus, magnificus. USUS: Basilicæ editiones. Victus basilicus. BĀSĬO, as, are, a. _Baiser_. SYN. Osculor. BĂSIS, is, f. acc. im, abl. i, _Base_, _piédestal d’une statue_. SYN. Pes, pars ima, substructio. EPITH. Adversa, altior, excelsa, inanis, index sui sceleris. USUS: Basi statuarum aliquid incidere, inscribere. BĀSĬUM, ii, n. _Baiser_. * SYN. Osculum. USUS: Basium dare, figere. Cf. Osculor. BĔĀTĒ, _Heureusement_. * SYN. Feliciter. USUS: Beate vivere in una virtute positum est. BĔĀTĬFĬCO, as, are, a. _Béatifier_. PHRAS. Beatorum in cœlo numero addere; Beatorum in cælo ordinibus inserere, asserere; Beatis adscribere; ad numerum, in numerum Beatorum adscribere; Beatis annumerare; in Beatorum numero locare, collocare, reponere; Beatorum numero aggregare; in Beatorum numerum referre; Beatorum cultum, honoresque alicui decernere, constituere. BĔĀTĬTAS, ātis, f. _Bonheur_. SYN. Beatitudo, vita beata. Cf. Beatus. BĔĂTĬTŪDO, dĭnis f. _Béatitude_. SYN. Beatitas. USUS: Beatitatis et beatitudinis verbum durum, sed usu mollitum est. Cf. Felicitas, Beatus. BĔĀTUS, a, um, _Heureux_. SYN. Felix, cui bene est. ADV. Absolute, ardenter, perfecte, summe. PHRAS. 1. Beatus sum, _je suis heureux_. Bene beateque est; in cœlo sum; cœlum digito contingo; Deorum vitam adeptus sum; quis me homo fortunatior? fortunam ipsam anteeo. Cf. Felix. 2. Beati in cœlo, _Bienheureux du ciel_, _les saints_. Felicissimi cœli incolæ; æternitatis felicissimæ lumina; in altissimum evecti cœlestium civium consessum; cœlestis patriæ cives; cœlestis aulæ beatissimi proceres; in augustissimo Numinis concilio collocati; qui ea florent inter cœlites gloria, quæ mortalium apices transcendit, intra se positos habet universos. 3. Beata sempiternaque vita jam in cœlo fruitur, _il jouit déjà dans le ciel d’une éternité de bonheur_. Ejus vitam virtutemque beata jam immortalitas excepit; piorum jam sedem ac locum est consecutus; magnis jam, et perpetuis fruitur voluptatibus, nullo metu nec impediente, nec impendente; ejus animus, postquam e corpore excessit, in cœlum jam, quasi in domicilium suum pervenit; in æternam, ac plane jam suam in domum immigravit, ubi ævo sempiterno fruitur. Æternæ salutis, beatitudinis particeps; hæres æternæ vitæ est; particeps æternii gaudii in unica felicitatatis cognitione defixus est. Adest illi cumulata bonorum complexio, secretis malis omnibus. Beatitudinis sempiternæ portum jam contigit; in illa perenni felicitatis sede jam collocatus est. Vita cœlitum, quæ sola est vita nominanda; cœlesti gloria, et immortalitatis domicilio jam perfruitur. Vita beata et sempiterna; quæ cumulata bonorum omnium, et nunquam interitura possessione gaudet, fruitur. Æternam gloriæ mercedem, a DEO mortalibus propositam, jam consecutus est. In beatissimam cœli regiam est deportatus; hæreditatem divinæ gloriæ adiit; evolavit jam in cœlestes orbes illos, ubi certus laborum finis, ubi vera et solida felicitas. Projectus jam est ad beatum illud sanctarum animarum concilium; et felicissima cœlitum sede est receptus. USUS: Beatus esse sine virtute nemo potest. Quem tu ægritudine, metu, lætitia gestiente, et libidine liberum, solutum, vacuum videris, num dubitabis beatum dicere? Qui beatus est, tutus sit oportet, inexpugnabilis, munitus, septus, sine timore, quem nulli metus terrent, nullæ ægritudines exedunt, nullæ libidines incitant, nullæ lætitiæ futiles languidis liquefaciunt voluptatibus. Cf. Felix. BELLĀRĬA, ōrum, n. _Friandises_, _pâtisseries_. SYN. Cibi ad irritandam famem compositi. USUS: Mellita bellaria. BELLĀTOR, ōris, m. _Guerrier_. SYN. Miles bellicosus. USUS: Is minus vehemens orator, quam bellator fuit. Cf. Miles. BELLATRIX, īcis, f. _Guerrière_. USUS: Bellatrix iracunda. BELLĒ, _Bien_. SYN. Bene, apte, prospere, commode, æquo animo. USUS: Belle, et festive. Belle cecidit, cum etc. Dolorem illum belle fert. Aqua belle fluens. BELLĬCŌSĒ, _D’une manière belliqueuse_. * USUS: Bellicose Romam aggressus est. BELLĬCŌSUS, a, um, _Belliqueux_, _brave à la guerre_. SYN. Armis et belli virtute valens. )( Imbellis. PHRAS. 1. Germani bellicosi sunt, _les Germains sont belliqueux_. Belli gerendi peritissimi; longe omnes belli gloria et virtute superant; bellicis laudibus abundant; operum militarium periti sunt; bello invicti; multis fortibus factis, gloria militari illustres; in armis exercitatissimi; pugnacissimi, promptissimi bellatores; bello acres sunt, strenui, et consilio boni; rem bellicam fortiter ac strenue tractant, gerunt, administrant 2. Scipio bellicosissimus erat, _Scipion était un très-vaillant guerrier_. Vir erat in arma natus; ferox viribus, et armorum arte; invictus bello juvenis; Mars alter; primus bellator; magnum habebat usum in re militari; summam scientiam rei militaris habebat; erat bello nobilis; manu strenuus, promptus; clarus militia; acer bello juvenis; bonus militia, impiger manu; gnarus, non inglorius, acer militiæ; egregiæ erat militaris famæ. Sæpe se in armis strenuum, in bellis acrem, ac fortem probavit; fortem ac strenuam in bello navavit operam; erat in eo laus rei militaris maxima; prudentia rei militaris clarus erat; in re militari versatus erat egregie; florebat militaris rei gloria; militare munus præclare functus erat. USUS: Gentes bellicosæ. Cf. Fortis, Audax. BELLĬCUM, i, n. _Signal de combat_. Bellicum canere, _sonner la charge_. SYN. Cantus ad arma vocans. USUS: Bellicum quasi canit Thucydides. BELLĬCUS, a, um, _Relatif à la guerre_. USUS: Bellicam rem administrari majores nostri nisi auspicato noluerunt, _les affaires de la guerre_, _la guerre_. Bellica disciplina, _l’art de la guerre_. Bellica laus, gloria, _la gloire militaire_. BELLĬGĔRO, as, avi, atum, are, n. _Faire la guerre_. SYN. Bellum gero. USUS: Cum fortuna nobis belligerandum est. BELLO, as, avi, atum, are, n. _Faire la guerre_. SYN. Belligero, bellum gero. USUS: Gigantum more cum Diis bellare. Cf. Bellum. BELLŬA, æ, f. _Bête féroce_. SYN. Bestia. EPITH. Audax et nefaria, fera et immanis, immanis, et tetra, importuna, importunissima, impura, tetra et pestifera, teterrima, et vastifica, vasta, et immanis. Belluæ fluitantes, immanes et feræ, innantes et natantes. USUS: Ægritudo ut tetra et immanis bellua fugienda. Sed quid ego jus hospitii in hac bellua requiro? BELLUM, i, n. _Guerre_. SYN. Duellum, Mars, belli contentio, certamen belli, tempus belli, arma. )( Pax. DIFFER. Bellum totum militiæ tempus; prælium solum armorum certamen est. EPITH. Bella acerba ac diuturna, civilia, continua, domestica, externa, gravia, gravissima, hostilia, inutilia, justa, leniora, magna, majora, maritima, terrestriaque, maxima, et periculosissima, pestifera, præclara, pristina, propria, superiora, varia, vetera, bellis superioribus. Bello proximo, bellum acerbum diuturnumque, intestinum, acerbissimum, et calamitosissimum, commune, crudele et exitiosum, crudelissimum, dubium, fœdissimum, gravissimum, horribile ac nefarium, impium, inexpiabile, indictum, infinitum, injustum, luctuosissimum, necessarium, periculosum, vehemens, merum, miserum fataleque, miserrimum, mortiferum, muliebre, naturale, navale et maritimum, occultum, oppressum, periculosum magnitudine, turpe, perniciosissimum, piraticum, privatum, proximum, prudens, regium, repentinum, sacrilegum impiumque, sævissimum prope omnium, sceleratissimum, sempiternum, servile, tetrum periculosumque, tantum, tam crudele, tam nefarium, tam diuturnum, tam longe lateque dispersum diffusumque. PHRAS. 1. Bellum imminet, _la guerre est imminente_. Impendet nobis, imminet bellum formidolosum, anceps, difficile. Exardescet, orietur, nascetur, exsistet ex his scintillis bellum calamitosum, exitiabile. Versamur in præsenti belli discrimine. Adventat, appropinquat, adest jam grave bellum. Res ad arma spectat. Bellum jam evitari non potest. Gliscit jam scintilla belli, quæ brevi in apertum incendium erumpet. Magna belli moles imminet. Magnum bellum in manibus est. Bellum incidet non dubium. Bellum nobis jam propius admovetur. Grave bellum in metu est. Belli magni timor impendet; versamur in magno timore belli. Adesse jam grave bellum videtur. Bellum non dubium habemus. Bellum primo quoque tempore conflatum erit; natum jam est belli initium. 2. Bellum excitare, _allumer la guerre_. Concitare, suscitare, commovere, conflare, concire bellum; bellicum canere; ad arma vocare; arma induere civibus; in arma populos agere; ad bellum omnem Europam armare; ad arma conclamare, stimulare, concitare, sollicitare populos; bellum toto orbe consciscere; ad bellum inducere; quasi furiam quandam ac facem belli accendere, et impellere ad consilia tam funesta populos. 3. Bellum parare, _faire les préparatifs d’une guerre_. Bellum adornare, apparare, comparare, instruere; bellum coquere, ostendere; ad saga ire; de bello cogitare; ad bellum animum intendere; in bellum mente et animo insistere; ad belli cogitationem se recipere; de bello consilium inire; belli consilium quærere; in bellum incumbere. Omnia belli apparatu strepunt, _tout retentit de bruit de guerre_. Saga sumuntur, arma promuntur, dantur civibus; arma raptim capiuntur, induuntur. Armis cives accinguntur, muniuntur, instruuntur. 4. Bellum indicere, _déclarer la guerre_. Bellum denuntiare. 5. Bellum suscipere, _entreprendre une campagne_. Movere, commovere, facere, inferre, sumere, incipere, inchoare. Belli initium sumere; arma tentare; ad arma descendere, concurrere. Belli initium facere; bellum consciscere, contrahere; bellum moliri, inire; bellum capessere, decernere; otium bello interpellare; bello experiri; rem ad arma deducere; ad vim et arma descendere, decurrere; belli fortunam tentare, experiri; in bellum converti. 6. Bello aggredi aliquem, _attaquer quelqu’un les armes à la main_. Arma inferre, bello lacessere, tentare, petere aliquem; armis invadere, infestare; bello premere, opprimere; armis, bello persequi; bellum inferre, movere, commovere, facere alicui. 7. Bellum gerendum committere, _confier à quelqu’un le soin d’une guerre_. Bellum dare consulibus; præficere bello consules; bellum mandare consulibus; summam belli administrandi consulibus dare, permittere. 8. Bellum gerere, _faire la guerre_. Administrare, gubernare bellum; bellum suis viribus exequi. 9. Bellum est in Italia, _l’Italie est en feu_. Ardet, flagrat, conflagrat atroci bello Italia; miscetur belli turbine; belli dissidio distracta gemit; internecino bello premitur, affligitur, vexatur. Italia perculsa bello, ac prostrata jacet; belli flamma uritur, ac consumitur; magna belli contentione terra marique infestatur; igne ferroque vastatur; nefario ac durissimo bello inflammatur. Italia tota in armis est. Arma tota Italia concrepuere; strepitus armorum totam Italiam concutit; in sagis est omnis Italia. Nulla calamitas, nullum exitium, nihil tam durum et acerbum in bello est, quod Italia non persentiscat. Bellum diuturnum totam perdit, corrumpitque Italiam. Nullum non mali genus Italiæ infert, importat bellum. Bellum magnas calamitates, ac graves creat Italiæ; multis et gravibus damnis Italiam afficit; nullius mali expers est; nulla vacat calamitate Italia bello lacessita. Bellum ex pulcherimma Italiæ parte solitudinem facit. Undique se pugna movet in Italia; ubique armis contenditur, dimicatur, disceptatur. 10. Bellum adhuc anceps est, _l’issue de la guerre est encore douteuse_. Bellum ancipit. Marte geritur. Communis adhuc Mars belli. Varia adhuc belli fortuna, ancepsque Mars est. Bellum adhuc gestum ea fortuna est, quam belli casus ferunt, Marsque communis. 11. Bellum protrahere, _traîner la guerre en longueur_. Bellum ducere, trahere, alere, prorogare; lentum bellum per oppida circumferre. 12. Bello hostem circumducere. 13. Bellum repellere, _se défendre (guerre défensive)_. Propulsare bellum, defendere bellum illatum; illatas injurias propulsare; bellum depellere, profligare, repellere; vim omnem belli tempestatemque alio convertere, avertere; bellum dividere, dispergere; in locum alium detrudere. 14. Bellum remisit, _la guerre est sur le point de finir_. Attenuatum, imminutum bellum est; senescit, consenescit bellum; affectum, non confectum bellum est. 15. Bellum absolvere, _terminer une guerre_. Restinguere, delere, conficere, componere; belli reliquias exstinguere; felici temeritate opprimere; bellum ad exitum perducere; bellum perficere, absolvere, perpetrare, victoria terminare; optato exitu concludere; belli extrema delere; belli reliquias auferre, conficere; nullam partem belli relinquere; finem bello imponere, facere, statuere; nullam belli scintillam relinquere; belli reliquias persequi; bellum tollere et sepelire. 16. A bello cessare, _cesser la campagne_. Bellum dirimere, ponere, deponere, componere; bellum pace mutare; arma ponere; ab armis discedere; ab armis absistere; bellum sedare; ab annis conquiescere. 17. Bellum renovare, _recommencer la guerre_. Nondum satis oppressis belli reliquiis, fumantibus adhuc belli scintillis, belli consilium resumptum, instauratum, redintegratum est, ut adeo bellum ex bello feratur. Redit, renascitur de integro bellum; jam exstinctum denuo suscitatur. Novo iterum bello implicamur, involvimur. Novis fluctibus objicimur; in bellum denuo conjicimur. Ex præsenti tranquillitate novæ tempestates commoventur. Bellum integrum superest novis furoribus inflammatum. Bellum non finivit, sed mutavit. Omnia rursus in bellum consilia convertenda sunt. USUS: Bellum inferre, _porter la guerre_. Bellum defendere, _repousser la guerre_. Bellum accipere, non inferre, _guerre défensive et non offensive_. Bello parato, _après les préparatifs de guerre_. Bellum collatum est circa Corinthum, _on fit la guerre à Corinthe_. Bellum ad Placentiam constitit, _on cessa de combattre sous les murs de Plaisance_. BELLUS, a, um, _Bon_, _convenable_. SYN. Aptus, conveniens. ADV. Plane, valde. USUS: 1. Erit hic locus pueris bellissimus. 2. Lepidus, _délicat_. Bellus puer, bellæ litteræ. 3. Urbanus, honestus, _poli_, _bien élevé_. Durius hoc accepit, quam homines belli soleant. Cf. Pulcher. BĔNĔ, _Bien_. SYN. Præclare, commode, valde, ratione. PHRAS. 1. Bene mecum agitur, _je suis le plus heureux des hommes_. Pulchre mihi est. Beatus sum. Perbono loco res sunt meæ. Præclare se res habet. Bene me habeo. Rectissime apud me sunt omnia. Optime, commodissime mecum agitur. Belle me habeo. Expedita mihi sunt omnia et explicata. Florentissimis rebus utor. Optatis meis fortuna respondet. Pulcherrime stamus. Secundæ res sunt. Salva res est, integra, incolumis. Res facili cursu procedunt; prosperum cursum tenent. Prospere, et ex sententia res eunt meæ. Vitam vivo felicissimam. Facilem se mihi præbet fortuna et benignam. Optime mihi cum fortuna convenit. Nihil ad felicitatem deest. Vita mea omni felicitatis genere cumulata est. Omnia ad voluntatem fluunt; ex sententia procedunt. Utor rebus secundis. 2. Bene an male, _bien ou mal_. Recte an perperam; recte an secus; probe an secus egeris, ignoro. 3. Bene fecisti, _vous avez bien fait_. Recte et ordine, belle, rectissime et sapientissime; rite, providenterque fecisti. USUS: 1. Domus bene et ratione ædificata. 2. Valde, _très_, _fort_. (Cum adject. _vel_ adv.) Homo bene nummatus; bene multi, bene mane, bene magnus, longus etc. BĔNĔDĪCO, is, xi, ctum, ere, n. USUS: 1. Absolute est: bona verba dicere et boni ominis, _dire des paroles de bon augure_. 2. Laudo, _dire du bien de quelqu’un_, _louer_. Cui benedixit unquam bono civi? _De quel homme de bien a-t-il jamais fait l’éloge?_ BENEDICO DEUM, a. _Je bénis DIEU_. Laudo, extollo, deprædico Numinis clementiam, ac largitatem. 2. Benedicere populo, benedictionem dare, _bénir le peuple_, _donner la bénédiction_. Bene precari; fausta cum prece dimittere; pacem et veniam populo a superis precari. Solemni precatione, faustis ad DEUM precationibus populum prosequi. 3. Benedicere mensam, cibos, _bénir la table_, _la nourriture_. Cœnam a sacris precibus auspicari; Christiano ritu, solemni precatione dapes lustrare. BĔNĔDICTUM, i, n. _Bonne parole_. )( Maledictum. USUS: Benedicta male interpretari. BĔNĔFĂCĬO, is, fēci, factum, facere, n. _Faire du bien_. SYN. Beneficio afficio, benigne facio, beneficium tribuo, bene, optime mereor, beneficiis orno, bene promereor, beneficium confero, beneficio complector; beneficiis augeo, prosequor. USUS: Durum est, male tractari ab iis, quibus benefeceris. Cf. Beneficium confero. BĔNĔFACTUM, i, n. _Ce qu’on fait de bien_. Adhibetur sæpius in plur. num. SYN. Bene, honeste factum, virtus. )( Malefactum. USUS: Benefactorum jucundissima est recordatio. 2. Beneficium, meritum, _bienfait_. Benefacta male locata, male facta arbitror. BĔNĔFĬCENTĬA, æ, f. _Bienfaisance_. SYN. Liberalitas, benignitas. EPITH. Divina, præstans. USUS: Quid præstantius bonitate et beneficentia? BĔNĔFĬCIĀRĬUS, i, m. _Bénéficiaire_, _soldat promu par la faveur d’un tribun_. SYN. Cliens. USUS: Petreius cum paucis equitibus beneficiariis suis in hostem movit, _Pétreius se jeta au milieu de la mêlée avec quelques cavaliers qui lui étaient dévoués_. (VULG. Vasallus). BĔNĔFĬCĬUM, ii, n. _Bienfait_. SYN. Benefactum, meritum, officium, gratia, promeritum, munus. EPITH. Æternum, amplissimum, divinum, immortaleque, excellens atque divinum, insigne et singulare, præclarum in rempublicam, publicum, recens, summum. Beneficia amplissima, clarissima. Divina in aliquem, fructuosa, et grata alicui, immortalia, innumerabilla, jucundiora, mutua, paterna, plurima, proxima, vera, vetera, vilia. PHRAS. 1. Beneficium peto, _je vous demande un service_. Hanc rem in beneficii loco a te deposco; tuo beneficio ut is mihi honor obveniat, peto. Cf. Rogo. 2. Beneficium confero, _je rends service_. Contuli, quæ in illum officia potui. Quantum in me fuit, quantum efficere, et consequi potui, pro meo studio, meaque industria complexus sum hominem; auxi omnibus officiis. Nullum officii genus, aut studii; nullam omnino rem, quæ vel ad utilitatem illius, vel ad laudem spectaret, omisi, prætermisi, infectam reliqui. Omnia, quæ quidem præstare mihi licuit, profecta in illum sunt beneficia. Meam in illum voluntatem et benevolentiam, quandocumque res tulit, ubi tempus, occasio postulavit, ostendi, significavi, declaravi, patefeci, probavi. Bene meritus de illo sum, quam potui, studiosissime. 3. Nihil beatius est, quam beneficia multis conferre plurima, _le comble de bonheur, c’est de pouvoir accabler de bienfaits un grand nombre de personnes_. Benigne facere plurimis; beneficiis devincire, ornare, complecti, obligare, alligare plurimos; felicitatis pars magna est, beneficiis cumulare, obruere; officiis colere, afficere; beneficiis et officiis prosequi quam plurimos; mereri, bene promereri de plurimis; in exhibendis, tribuendis, deferendis officiis, nullum benevolentiæ pignus, ac indicium omittere; emere sibi beneficiis plurimos; eximia esse in omnes benignitate. Quæ ista felicitas est, servire, commodare quam plurimis; collocare, ponere apud gratos animos benefacta quam plurima; et quidquid facultas, in beneficii loco deferre. 4. Non magna in me beneficia contulisti, _vous ne m’avez pas rendu de grands services_. Non valde de me meritus es. Beneficium a te vel nullum accepi, vel minimum. Exigua sunt, quæ pro beneficio dedisti; quæ mihi detulisti, dedisti beneficia; quæ apud me beneficia collocasti, posuisti. Gravia non sunt, exigui momenti, parvi ponderis ea sunt, quæ mea causa fecisti. Beneficia tibi debeo, non ita magna. Obligasti, obstrinxisti me mediocribus officiis. 5. Beneficium accipio, _je reçois un service_. Plurima tibi debeo officia et beneficia; innumerabilia tua in me exstant beneficia; in me profecta sunt. Innumera tua in me beneficia et promerita sustinere vix possum. Quod vivo, pro tuo beneficio habeo; in beneficii loco repono. 6. Beneficium reddo, _je m’acquitte envers mon bienfaiteur_. Quis beneficiis tuis pro merito respondebit? quis parem referet gratiam? quis benefacta tot in me tua solvet, remunerabitur? quis officia tua paribus officiis æquet, compenset? cumulatis tuis in me meritis qui faciam satis? Cf. Remuneror. 7. Beneficii memor ero, _je me souviendrai des services reçus_. Hujus mihi recordationem beneficii nulla dies eripiet. Immortali memoria percepta beneficia retinebo. Hujus in me meriti æternum meminero. Hoc officium inter maxima beneficia referam, numerabo; singulare me beneficium tulisse credam; beneficii non vulgaris locum apud me obtinebit, _je compterai ce service parmi les plus grands bienfaits_. Cf. Gratus. 8. Beneficia præstita objectare, _reprocher des services que l’on a rendus_. Liberalitatem suam pudori alterius gravem facere. Amplificare verbis sua in alterum officia. Beneficia sua verbis et sermonibus ambitiosius deprædicare. Beneficii gratiam invidiosa prædicatione corrumpere. Beneficium Ecclesiasticum, _bénéfice écclésiastique_. Sacerdotium opimum, opulentum, tenue, exile; sacerdotium cura animarum præditum; sacerdotium ab animarum cura immune. Beneficium Ecclesiasticum alteri cedere, _céder à quelqu’un un bénéfice_. Abdicare se sacerdotio aliquo, _vel_ sacerdotii munere ac censu; amico utendum, fruendum tradere; jus, possessionemque sacerdotii sui alteri transcribere; cedere jure ac possessione sacerdotii. BĔNĔFĬCUS, a, um, _Bienfaisant_. SYN. Benigne faciens, benignus. USUS: Beneficus est, qui non sua, sed aliena causa, benefica voluntate movetur. Cf. Amicus. BĔNĔMĔRĔOR, eris, itus sum, eri, d. _Bien mériter_. SYN. Beneficio afficio, beneficium colloco. USUS: De republica, de nomine ac dignitate Rom. benemeritus civis. Benemereri de posteris; posteritati servire. BĔNĔVŌLĒ, _Avec bienveillance_, _affectueusement_. SYN. Amice. USUS: Præsto esse alicui benevole, et fideliter. BĔNĔVŎLENS, tis, gen. omn. _Bienveillant_. SYN. Benevolus. USUS: Non sum molesta, sed benevolens. Cf. Affectus, a, um. BĔNĔVŎLENTĬA, æ, f. _Bienveillance_, _bonté_, _obligeance_. SYN. Gratia, studium. )( Odium. EPITH. Æqualis ætati alicujus, bona, fidelis, firmissima, grata animi, impar, incredibilis in aliquem et maxima, perfectissima, præstans in aliquem, insignis in aliquem, intemperata, major, mediocris, mirabilis, mutua, necessaria, non obscura, par et mutua, perpetua in aliquem et maxima, propensa et perpetua, sempiterna, singularis, summa erga aliquem, summa et par. PHRAS. 1. Benevolentiam captare, _rechercher la bienveillance_. Benevolentia beneficiis capitur maxime, conciliatur, colligitur, contrahitur, movetur. Ad benevolentiam officia alliciunt. Benevolentiam tibi facile beneficiis adjunges, conjunges. Gratiam amicorum expetis, et multorum civium amicitiam; voluntates tibi multorum conciliare, benevolentiam consequi, experiri, perspicere cupis, beneficio consequeris. Gratiam aucuparis; in gratiam te insinuare; gratia crescere apud cives et optimates desideras; benevolentia tibi eorum animi sunt devinciendi. Inire optimatum gratiam, benevolentiam magnam consequi exoptas; officiis et beneficiis est colligenda. 2. Benevolentiam exhibere, _montrer sa bienveillance pour quelqu’un_. Quam in te suscepi benevolentiam, semper tibi præstabo, servabo, tuebor, augebo. Quam semel in te contuli, declaravi benevolentiam, ea te semper complectar; hanc in te semper navabo; hanc experiere, perspicies plurimis indiciis. Qua in te semper eram benevolentia, ea deinceps quoque ero propensissima. Favebam adhuc rebus tuis, et cupiebam optime; neque desinam, in posterum te favore fulcire meo. Secunda in te erat voluntas mea; studiisque in te inclinabat; sed animo nihilominus in te benevolo, optimoque esse pergam. Si unquam me tibi benevolum dedi, si voluntate eram bona ac propitia; deinceps in re tua totus ero, nullumque benevolentiæ, aut gratiæ officium omittam; studio rerum tuarum agebar adhuc maximo, tuaque causa cupiebam tibi omnia; quidni addictus sim deinceps quoque, tuisque commodis studeam unice? Optime affectum me tibi fuisse adhuc, tu ipse testis eris locuples; quæ igitur res est, quæ dubiam reddere summam in te voluntatem possit? Cf. Amicus. 3. Benevolentiam tollere, _enlever à quelqu’un l’amitié_. Adimere, exstinguere, delere. Cf. Amicitiam abrumpere, Gratia. BĔNĔVŎLUS, a, um, _Bienveillant_. SYN. Amans, amicus, propendens in aliquem inclinatione animi, studiosus. ADV. Sane, vere. PHRAS. Ardentibus sum in aliquem studiis; amicissimus sum; summa mea est in ilium voluntas; eximiæ benevolentiæ, ac benignitatis sum in aliquem; voluntate in aliquem bona sum; animo bono sum in aliquem. Cf. Benevolentiam exhibeo. USUS: Amicissimi, benevolentissimique hominis officio semper sum functus. Cf. Amicus, Amicitia. BĔNIGNĒ, _Avec bonté_. SYN. Comiter, liberaliter. USUS: Salutare benigne, comiter appellare aliquem. Alicui benigne facere et liberaliter. BĔNIGNĬTAS, ātia, f. _Bonté_, _bienveillance_. SYN. Clementia, comitas, humanitas, pietas, liberalitas. EPITH. Grata, honesta, incredibilis in aliquem, jucunda aditu, major, nimia, privata, propensa in calamitosos, quæstuosa, summa in aliquem, utilis alicui. USUS: Summa benignitate audire dicentem. Nunquam tibi meam benignitatem claudam. Non exhaurietur mea benignitas. Benignitas naturæ, agrorum. Cf. Lenitas, Mitis, Benevolentia. BĔNIGNUS, a, um, _Bon_, _doux_. SYN. Comis, blandus. )( Asper. USUS: Benignus ad commodandum. Oratione benigna uti. 2. Liberalis, munificus, _généreux_, _libéral_. Benignus liberalisque dicitur, non qui fructum, sed officium sequitur. Cf. Benevolentia. BĒO, as, avi, atum, are, a. _Rendre heureux_, _donner l’immortalité_. SYN. Beatum facio. USUS: Cœlo aliquem beare. BESTĬA, æ, f. _Bête féroce et généralement toute espèce d’animal_. SYN. Bellua. EPITH. Immanis ac perniciosa, monstruosissima, præclara, valentissima. Bestiæ abditæ, terraque tectæ, agrestes, ancipites, in utraque sede viventes, aquarum incolæ, aquatiles, cicures, feræ, gradientes, nantes, natantes, pravæ, serpentes, solivagæ, congregatæ, terrenæ, volatiles, volitantes, volucres. USUS: Aliæ bestiæ nantes, volucres, serpentes. BESTĬĀRĬUS, ii, m. _Bestiaire_, _gladiateur qui combattait contre les bêtes féroces_. SYN. Qui cum bestiis pugnat in ludis publicis. USUS: Gladiatoribus, bestiariis rempublicam, obsidere. BESTĬŎLA, æ, f. _Petite bête_, _insecte_. USUS: Bestiolæ dissimillimæ communiter cibum quærunt. (VULG. Animalcula.) BĒTA, æ, f. _Bette_, _poirée_, _plante_. Herbæ genus. USUS: Beta et malva. BĬBLĬA, ōrum, n. pl. _Les saints livres_. SYN. Sacræ, sanctæ, Divinæ litteræ; libri Divini; Divinorum librorum, sacrorum scriptorum monumenta, instinctu afflatuque cœlesti conscripta. Divinarum legum volumina. Divina oracula. Cœlestis doctrinæ volumina. Scriptura sancta. Sacri codices. BĬBLĬŎTHĒCA, æ, f. _Bibliothèque_. SYN. Librorum locus, multitudo. EPITH. Mirifica. USUS: De bibliotheca tua supplenda, libris commutandis, velim conficias. BĬBO, is, bĭbi, bĭbĭtum, ere, a. _Boire_. SYN. Poto, perpoto, poculum exhaurio, potionem haurio, exhaurio, sorbeo. ADV. Jucundius, plurimum. PHRAS. Vinum intemperanter bibunt Græci, _les Grecs aiment à s’enivrer_. Vinum intemperantius hauriunt; avide siccant pocula; lagenas exsiccant totas. Ingens est in Græcis potandi libido. Cyathos sorbendo diem producunt. Poscunt majoribus poculis, provocant. Totos dies perpotant; vino se obruunt; furiosa vinolentia, circumpotationibus inundantur; vino se onerant. Merum ex cantharis scitissime exantlant: vini multum exhauriunt; largiore utuntur vino; largiter se invitant; diem noctemque potando continuant; multum vini absumunt; intemperantissimis perpotationibus indulgent; diem mero frangunt; nimio se vini potu ingurgitant; mero sopiuntur; vino sepeliuntur; vino ventrem distendunt; in potationibus sunt, agunt assidui; compotationes celebrant assidue, in potationibus assidue versantur. USUS: 1. Lex Græci convivii: Bibat, aut abeat. 2. (VULG. Bibere sanitatem), _boire à la santé de quelqu’un_. Libare alteri, _vel_ alterius saluti poculum; bibere salutaria; bibere soteria. BĬBŬLUS, i, m. _Qui aime à boire_. USUS: Potor bibulus Falerni, _grand buveur de Falerne_. Cf. Vinolentus, Ebrius. BĬCEPS, cĭpĭtis, omn. gen. _Qui a deux têtes_. USUS: Biceps puella nata est. BĬDŬUM, i, n. _Espace de deux jours_. SYN. Duorum spatium dierum. USUS: 1. (De tempore, cum Gen. et Acc.) Bidui, _vel_ biduum ibi fui, _je suis demeuré deux jours en cet endroit_. 2. (De loco, cum Gen., Acc. et Abl.) Castra bidui, biduum, _vel_ biduo absunt ab urbe, _le camp est à deux journées de marche de la ville_. BĬENNĬUM, ii, n. _Espace de deux ans_. SYN. Spatium duorum annorum. USUS: Biennio domo abfuit. BĬFĂRĬAM, _En deux endroits_. SYN. Bipartito. BĪGA, æ, f. _et sæpius_: BĪGÆ, ārum, f. pl. _Char à deux chevaux_. SYN. Currus duorum equorum jugo actus. USUS: Citatis bigis vehi. BĪLIS, is, f. _Bile_, _humeur bilieuse_. EPITH. Atra, secreta. USUS: 1. Mens sæpius iracundia graviore, _vel_ dolore, _vel_ timore, quam atra bile movetur. 2. Ira, _colère_. Ea res mihi bilem movit, commovit, concivit. BĬMESTRIS, e, gen. com. _De deux mois_. SYN. Duorum mensium. USUS: Consulatus bimestris. BĪMUS, a, um, _De deux ans_. SYN. Duorum annorum. USUS: Bimus infans. BĪNI, æ, a, _Deux_ (_nombre distributif_), _deux à deux_. USUS: Bis bina quid sint, Epicurus non didicit. BĬPARTĬOR, iris, itus sum, iri, p. _Partager en deux_. SYN. In duas partes seco, distribuo. USUS: Prædam bipartiti sunt. BĬPARTĪTO, _En deux parts_, _par moitié_. SYN. Dupliciter, bifariam. USUS: Bipartito classis, acies distributa est. BĬPĔDĀLIS, e, gen. com. _De deux pieds_. SYN. Duorum pedum longitudine. USUS: Sol Epicuro bipedalis videtur. BĬPES, ĕdis, omn. gen. _Bipède_, _qui a deux pieds_. USUS: Homo omnium non bipedum modo, sed et quadrupedum impurissimus. BĬRĒMIS, is, f. _Birème_, _galère à deux rangs de rames_. SYN. Navis duobus remorum ordinibus instructa. EPITH. Præclara. BIS, _Deux fois_. USUS: In eodem facto bis improbus fuisti. BĬVĬUM, ii, n. _Embranchement de deux voies_. SYN. Quod duas vias habet. BLANDĒ, _D’une manière flatteuse_, _insinuante_. SYN. Comiter, suaviter, mansuete. USUS: Appellare aliquem blandissime. Blandius aliquid petere. BLANDĬLŎQUENTĬA, æ, f. _Douces paroles_. USUS: Tanta illi blandiloquentia supplicavi. BLANDĪMENTUM, i, n. _et sæpius_: BLANDĪMENTA, ōrum, n. pl. _Caresses_. SYN. Blanditia. USUS: Multa blandimenta nobis natura ipsa peperit. Blandimentis corrupta juventus. Cf. Blanditia. BLANDĬOR, iris, itus sum, iri, d. _Caresser_, _flatter_. SYN. Amplexor. ADV. Mirifice, suaviter. PHRAS. Solet omnibus blandiri, _il flatte tout le monde_. Ubique suppliciter se insinuat; aucupatur blanditiis omnium gratiam; blando sermone omnes delinire; lenocinari omnibus; palpum obtrudere solet. Blandissime appellat omnes; demulcet omnes suis blanditiis; assentationis artificio omnium animos sibi adjungit. Cf. Adulor. USUS: Voluptas suaviter sensibus blanditur. Prosperitas vitæ hujus alludit tibi suaviter et blanditur. Cf. Blanditia. BLANDĬTĬA, æ, f. _Caresses_, _flatterie_. SYN. Blandimentum, illecebræ, assentatio. )( Minæ. EPITH. Apertæ, flagitiosæ, malitiosæ officiorum. PHRAS. Turpe est, blanditiis gratiam aucupari, _il est honteux de rechercher la popularité par la flatterie_. Populari assentatione, blanditiis civium benevolentiam colligere; ad colligendam potentiorum gratiam blanditias admovere, adhibere; influere in aures populi blanditiis; optimatum animos blanditiis obsidere; blandimentis corrumpere, blanditiis et illecebris irretire. USUS: Blanditiis nummos ab aliquo exprimere. Blanditiis in consuetudinem aliorum se immergere. Patris severitatem blanditiis et illecebris impedire. BLANDUS, a, um, _Caressant_, _doux_, _aimable_. SYN. Benignus, comis, lenis, suavis. USUS: Blanda voce vocare quempiam. Blanda et supplici oratione fallere. Homo est minime blandus. Cf. Oratio blanda. BLASPHĒMĬA, æ, f. _Blasphème_. Blasphemias effutire, _se répandre en blasphèmes_. Atroces in DEUM voces jactare; impia verba in DEUM profundere, jacere. Verborum impietate, scelesta lingua, quæ in cœlo terrisque sunt sanctissima, violare. Scelesta lingua DEUM lacessere. Impias in DEUM voces mittere. Maledictas et nefarias execrationes in DEUM et cœlites evomere; nefariis maledictis, insanis vociferationibus in DEUM et superos insurgere. BLĂTĔRO, as, avi, atum, are, n. _Babiller_, _criailler_. * Quid blaterat tanto cum clamore? BŎNA, ōrum, n. pl. _Biens_, _fortune_. SYN. Fortunæ, res, possessiones, divitiæ, fundi, prædia, voluptuariæ possessiones; res patria et avita, facultates. EPITH. Aliena, augusta, brevior, diversa, divina et egregia, diuturna, externa, fraterna, magna et divina, quam maxima, multa, necessaria, nec opinata, paterna, et avita patria, pauciora, perexigua et minuta, plura, potiora, præsentia, præterita, propria alicujus, publica, publicata, summa et propria. PHRAS. 1. Bona parare, _amasser des biens_. Multa sibi bona industria peperit; sua cum industria multis possessionibus cumulavit, auxit; multas illi facultates paravit, tribuit. 2. Bona adimere, _enlever les biens_. Imminet fortunis omnium et bonis. Si nunc agit, ut tua bona publicentur, et erepta tibi, acerbissimæ præconis voci subjiciantur. Agri parte multatos mortales multos, bonis exuit, spoliat, avitis possessionibus evertit. 3. Bona luxu perdere, _perdre sa fortune dans la débauche_. Ingluvie avita bona, rem familiarem, prædiola sua brevi abligurivit, dilapidavit, dissipavit, profudit, absumpsit. Cf. Prodigo. USUS: 1. Bona fortunæ, _richesses_. Ea sunt generis, propinquorum, amicorum, opum, valetudinis, formæ, virium, ingenii. Res moventes, _meubles_. Fundi, prædia, _immeubles_. 2. Bona corporis, _biens du corps_. Valetudo, firmitas, vires, pulchritudo, sensus integri, velocitas, dentium candor, venustas oculorum, coloris suavitas, linguæ solutio, vocis sonus, latera firma, conformatio quædam, et figura totius corporis, et oris. 3. Animi bona, _biens de l’âme_. Virtutes, dotes ingenii, judicii, memoriæ, artes, scientiæ. Cf. Copiæ, Opes, Divitiæ, Felix, Bene. 1. (Bona Spiritualia, VULG. _Biens spirituels_.) PHRAS. Animi bona nullis casibus, nullis temporibus subjecta. Interiora hominis bona, quibus animus sit pulchrior, ditior. Animi bona, quæ cœlum quodammodo ipsum continent. Vera et propria hominis bona, quæ hominem carum Deo efficiunt. 2. (Bona temporalia. VULG. _Biens temporels_.) Res fluxæ, fragiles, caducæ, externæ. Bona, quæ fortunæ casibus sunt obnoxia. Peritura, hominis bona, quæ fluxis hujus vitæ divitiis, honoribus et oblectationibus continentur. Corporis et fortunæ dona, quæ una cum corpore intereunt. Rerum fluxarum blandimenta; res fugaces, inanes, perituræ, mortales. Ea, quæ apud cœcos mortales prima putantur; opum, honorum, voluptatumque illecebræ. Bona caduca et incerta, posita non tam in nostris consiliis, quam in fortunæ temeritate. Res humanæ, quæque rationem habent cum terra. BŎNĬTAS, ātis, f. _Bonté_. SYN. Probitas, integritas, virtus, benignitas, clementia. )( Malitia. EPITH. Divina, inusitata, non inhumana virtus, non superba, pristina, singularis, summa, vera. USUS: Quidam bonitate naturæ, alii institutione, et disciplina rectam sectantur viam, _quelques-uns remplissent leurs devoirs par l’effet d’un bon naturel, etc._ Ejus fortunas tuæ bonitati commendo. Ingenii bonitate mira; singulari bonitate et modestia vir est. Cf. Bonus. BŎNUS, a, um, _Bon_. SYN. Probus, frugi, integer, justus, præstabilis, salutaris. ADV. Æque, plane, sane, sat, valde. PHRAS. Vir bonus est, _c’est un homme de bien_. Vir est insigni bonitate; ita moderatus, ut præ se quandam probitatem, ingenuitatem ferat. Vir est et sapiens, et legibus parens, officii non ignarus, utilitati publicæ plus quam suæ consulens, intentus. Exemplum est innocentiæ; quo nemo integrior in civitate, nemo sanctior. Apertus, simplex, ingenuus, justus vir est, cujus fidem, bonitatemque omnes dilaudant. Probus est et antiqui moris; antiquis moribus, antiqua homo virtute et fide est. Vir est mira ingenii bonitate; singulari bonitate et modestia præditus. Frugi homo est et quantivis pretii. Vir notæ est et expertæ fidei, vitæque integerrimæ; vir, cujus multa sunt et illustria exempla probitatis et candoris. Viri boni officium fungi solitus. 1. (Bona opera, _bonnes œuvres_. VULG.) Piæ sanctæque actiones; actiones cum pietate susceptæ; virtutis exercitationes; usurpatio piorum munerum; virtutum officio fungi. USUS: Bonum solum, quod honestum. Summum bonum in voluptate ponit Epicurus. Bono uti Cæsare, benigno. (VULG. Bona nova.) Læti nuntii, _bonnes nouvelles_. (Bonam diem sibi facere. VULG. _Se donner du bon temps_.) Diem sumere hilarem. Cf. Probus. BŎO, as, are, n. _Crier_, _retentir_. * SYN. Mugio. BOS, bŏvis, gen. com., gen. pl. boum, dat. et abl. bobus et bubus. _Bœuf_, _vache_. EPITH. Opimus, sanctus, vivus; boves mollipedes, opimi. USUS: Boum cervices natæ ad jugum, et vires humerorum et latitudo ad aratra extrahenda. BRĀCA, æ, f. _ei sæpius_: BRACÆ, ārum, f. pl. _Braies_. Genus vestis apud Gallos Transalpinos. BRĀCĀTUS, a, um, _Qui porte des braies_. SYN. Bracis utens. USUS: Gallia bracata, _Gaule narbonnaise_. BRĀCHĬUM, ii, n. _Bras_. EPITH. Extremum, leve, molle. USUS: Brachii projectio decet in contentionibus, contractio in remissis. Brachium cohibere, projicere, contrahere. Molli brachio aliquid agere. BRACTĔA, æ, f. _Feuille de métal_. SYN. Lamina tenuissima. BRASSĬCA, cæ, f. _Chou_. USUS: Caules et brassicam ne contigeris. BRĔVĪ, _Bientôt_, _sous peu_. SYN. Propediem, in brevi, brevi tempore, exiguo tempore, paucis diebus. USUS: 1. Respublica brevi respirabit. 2. Breviter, _en peu de mots_. Ad ea, quæ petis, brevi respondebo. BRĔVĬLŎQUENS, tis, omn. gen. _Qui parle en peu de mots_. USUS: Breviloquentem me tempus ipsum facit. BRĔVIS, e, gen. com. _Court_, _petit_. SYN. Parvus, pusillus, contractus, concisus, angustus, exiguus, præcisus temporis spatio. PHRAS. 1. Exiguum, et breve vitæ curriculum. Contractiora sunt vitæ spatia, quam ut, etc. 2. Oratione _vel_ dictione brevis, _discours_, _précis_. Ambitus verborum contractus, et brevis. Amputata oratio et abscissa. BRĔVĬTĀS, ātis, f. _Brièveté_, _petitesse_. EPITH. Amicissima alicui, concisa, distincta, exigua vitæ, nuda atque inornata, pura et illustris, summa. USUS: 1. Brevitas diei, temporis. 2. Contractio, _concision_. Brevitas non modo senatoris, sed et oratoris magna laus est. Multos imitatio decipit brevitatis. BRĔVĬTER, _Brièvement_. SYN. Strictim, summatim, brevi, cum brevitate, paucis verbis. )( Producte, pluribus verbis. PHRAS. Rem dicam breviter, _je dirai la chose en peu de mots_. Rationem tribus versiculis comprehendam; ne multa; videamus nunc strictim, rem perstringam breviter; tribus verbis; paucis percurret oratio. Brevitate utar, ut satietatem longæ orationis effugiam; non obtundam pluribus; ne longam orationem suscipiam, paucis ista habe, summatim dicam. Ut in pauca rem conferam; ne longum sit; perbreviter attingam; coarctabo et peranguste resarciam dictionem; incidam media, ne nimis sero ad extrema veniam; celeriter exigueque dicam; paucis vos absolvam; quam potero, in verba conferam paucissima; verba quam maxime ad compendium conferam, capita rerum strictim percurram; verbo me expediam. Compendia sequar. Paucis te volo; pauculis verbis, dictis compendium fieri volo. Paucis rem dabo; ad pauca ut redeam; ut plura mittam. Ut paucis rem concludem; uno verbo complectar; ne multis morer; teneam, ne longior sim, aut copiosior; ne multa multis; plura pluribus; quid multa? non vagabor longius; summam complectar; ad pauca redigam; pluribus agere tecum non debeo; quid plura? quid pluribus? BRŪMA, æ, f. _Solstice d’hiver_, _hiver_. SYN. Brumale tempus, brumalis dies; dies hiemis brevissimus. Cf. Hiems. BRŪMĀLIS, e, gen. com. _D’hiver_. USUS: Brumalis dies. BRŪTUS, a, um, _Lourd_, _pesant_. USUS: Fortuna bruta, _fortune aveugle_. Fulmen brutum, _foudres inertes, dont on ne peut tirer aucun présage_. BŬBĪLE, is, n. _Étable à bœufs_. * SYN. Locus, ubi boves stabulantur. BŪBO, ōnis, m. _Hibou_. USUS: Raro in conspectum bubones veniunt. BŬBULCUS, i, m. _Bouvier_. SYN. Boum custos. BUCCA, æ, f. _Bouche_, _au pl. Joues_. SYN. Os ipsum et interior malarum pars concava. USUS: Consul prodiit fluentibus buccis, gravibus oculis. Scribe, quod in buccam venerit. Buccæ fluentes, cerussatæ, atque dignæ Capua vetere. BUCCĬNA, æ, f. _Trompette_. SYN. Tuba belli. USUS: Signum datur buccina. BUCCĬNĀTOR, ōris, m. _Le trompette_. SYN. Præco, tubicen. USUS: Promittit, se fore buccinatorem existimationis meæ. BULLA, æ, f. _Bulle_; _petite boule d’or, d’argent ou d’autre métal que portaient au cou les jeunes patriciens jusqu’à l’âge de 17 ans_. Bulla in toga prætexta erat ornamentum pueritiæ, in cordis figuram formatum. EPITH. Aureæ, multæ et graves. USUS: 1. Prætexta toga sine bulla. 2. In valvis clavus. Verres bullas aureas a valvis abstulit. (Bulla Pontificia. VULG.) Litteræ Pontificiæ. BUSTŬĀRĬUS, a, um, _Gladiateur qui combat autour du bûcher_. USUS: Si mihi cum illo bustuario gladiatore certandum fuisset. BŪSTUM, i, n. _Bûcher_. SYN. Locus, ubi corpus hominis defuncti concrematum est; monumentum, sepulcrum. USUS: 1. Bustum violare. 2. TRANSL. Homo impius, bustum legum omnium, bustum reipublicæ, _homme impie_, _destructeur des lois_, _tombeau de la république_. [Illustration] C CĂBALLUS, i, m. _Cheval_. * SYN. Equus. CĂCHINNĀTĬO, ōnis, f. _Rire fou_. SYN. Risus solutior. USUS: Si ridere concessum, vituperatur cachinnatio. CĂCHINNOR, aris, atus sum, ari, d. _Rire aux éclats_. SYN. Solutius rideo, cachinnum tollo. Cf. Rideo. CĂCHINNUS, i, m. _Rire bruyant_, _fou rire_. SYN. Cachinnatio. USUS: Cachinnum sustulit; ad cachinnos commovit omnes. Cf. Risus. CĂCŬLA, æ, m. _Valet d’armée_, _goujat_. * SYN. Calo. CĂCŪMEN, ĭnis, n. _Sommet_, _cime_. * SYN. Vertex cujuscumque rei. USUS: Cacumina arborum, montium. CĂDĀVER, ĕris, n. _Cadavre_. SYN. Corpus exanime. EPITH. Incruentum, informe, semiustulatum. USUS: Ab hoc ejecto cadavere quidquam opis mihi spondeam? CĂDĀVĔRŌSUS, a, um, _Cadavéreux_. * USUS: Cadaverosa facies. CĂDIT, impers. _Il arrive_. SYN. Evenit, accidit. USUS: Belle cecidit. CĂDO, is, cĕcĭdi, cāsum, ere, n. _Tomber_. SYN. Concido, decido, labor, delabor, corruo. ADV. Cadere aliter rem, alte, apte comprehensionem, apte verba, aptissime, belle, concinnius, commodius, decore in pedes, fortiter, fortuito, graviter, jam pridem consilia, jucunde clausulas, jucunde orationem, levius, male, melius, melius verba in syllabas longiores, numerose et quadrate, omnino, optime in pedem, pariter, cum republica, percommode, peropportune, præclare in rempublicam, teterrime, quid venuste. PHRAS. 1. Vulneribus exhaustus cecidit, _il tomba criblé de blessures_. Ad terram defluxit; vulneribus ad terram datus est; de equo lapsus; præceps ad terram datus; miserabili casu, fœda prolapsione præcipitatus est; ictu ad casum datus, ad terram delatus, detractus procubuit. 2. Fallente vestigio cecidit, _ayant fait un faux pas, il tomba_. In terram defluxit, procubuit, prolapsus, prostratus est 3. Cadebat animo, _il se laissait abattre_. Animo concidit, defecit animo; frangebatur animo; animus hominem reliquit; relanguit animus; animo se demisit admodum. Cf. Concido. 4. Cadere in pristina peccata, _retomber dans ses anciennes fautes_. Relabi, revolvi in mores pristinos et vitia; in eundem scopulum offendere, impingere; in idem vitiorum cœnum implicari; iisdem sordibus involvi; in eodem luto adhærescere. USUS: 1. Evenio, _arriver_. Belle, opportune, commode, fortuito cecidit. Verebar, quorsum illud casurum esset. 2. Convenio, _tomber_. Cadit in eum suspicio, _le soupçon tombe sur lui_. Hoc in virum bonum non cadit; in virum sapientem dolor non cadit. 3. Venio, _se présenter_, _s’offrir à_; _tomber_ (_au pouvoir de_). Cadit sub aspectum, _cela est visible_. In deliberationem, in potestatem, sub imperium et ditionem alicujus. 4. Desino, remitto, _cesser_, _s’apaiser_. Ira, venti cadunt. Arma de manibus cadunt. 5. Pereo, _tomber en désuétude_, _périr_. Legum auctoritas, civitatis fides cecidit. 6. Mori, _tomber dans un combat_, _périr_. Duo millia cecidere. 7. Vinci judicio, _échouer_, _succomber en justice_. Causa cadere. (VULG. Litem perdere.) Cf. Causa. 8. _Se laisser abattre_, cadere animo, _vel_ animis. CĀDŪCĔĀTOR, ōris, m. _Héraut_, _parlementaire_. SYN. Legatus pacis causa. CĀDŪCĔUM, i, n. _Caducée_. SYN. Mercurii virga et sceptrum. CĀDŪCUS, a, um, _Enclin à tomber_; _faible_, _caduc_, _périssable_. SYN. Facile cadens, brevis, fugax, fragilis, mobilis, mortalis, incertus. )( Erectus, firmus, immortalis. USUS: 1. Omnia alia falsa, incerta, caduca, mobilia, sola virtus est altissimis defixa radicibus. Corpus fragile, et caducum. Magna imperia mortalia sunt et caduca. 2. Bona caduca; hæreditas caduca, _héritage caduc_ (_qui revient au fisc et non à l’héritier présomptif_). CĂDUS, i, m. _Vaisseau pour conserver le vin_; _tonneau_, _baril_. * USUS: Vinum de meliore cado. CÆCĬTAS, ātis, f. _Cécité_, _privation de la vue_. SYN. Privatio sensus oculorum. EPITH. Horribilis, misera, odiosa. USUS: 1. An tibi luminis cæcitas plus obest, an libidinis? 2. TRANSL. In furore animi, cæcitate et amentia. CÆCO, as, avi, atum, are, a. _Priver de la vue_, _aveugler_, _éblouir_. SYN. Excæco, cæcum facio, efficio, reddo; oculis privo; oculis orbo. USUS: Voluptate cæcantur hominum animi. Vitiis et cupiditatibus cæcatus adolescens. Cf. Excæco. CÆCUS, a, um, _Aveugle_. SYN. Captus oculis. PHRAS. 1. Lumina amisit; aspectum amisit; orbatus lumine; lumine cassus; caligat ad omnia; cæcutit; exstincto oculorum lumine in tenebris contabescit; caret acie oculorum; usu oculorum destitutus est. TRANSL. Cæcus est furore et cupiditate, _la fureur et la passion l’aveuglent_. Cæca cupiditate rapitur; cæcus furore, et scelere fertur; cæcus et amens furore est. Cæcitate animi rapitur incredibili; furor homini lumen animi exstinxit; eripuit consilium animo præceps amentia, furor. Exercet miserum insolita caligo mentis, et animi luminibus magnopere officit. USUS: 1. Catuli cæci nascuntur. 2. Temerarius, _aveugle_, (_téméraire_). Cæca cupiditate rapi. Fortuna cæca cæcos efficit, quos complectitur. 3. Obscurus, abditus, dubius, _obscur_, _impénétrable_, _mystérieux_. Nox cæca. Res cæcæ et ab aspectus judicio remotæ. Cur hoc ita obscurum est, et cæcum? CÆCŪTĬO, is, ire, n. _Voir trouble_. USUS: Utrum oculi mihi cæcutiunt. Cf. Cæcus. CÆDES, is, f. _Action de tuer_, _carnage_. SYN. Occisio. EPITH. Clara et recens, crudelissima omnium, cruenta, misera crudelisque, nefaria, nocturna, propinqua, quotidiana. PHRAS. 1. Cædes multorum facta est, _on fit un grand carnage_. Multum sanguinis haustum est; omnia hostium cæde strata erant. Cædes ibi omnia obtinuit. Magna clades accepta est; fœdatus multorum cæde locus; cædibus hausti mortalium plurimi; multum sanguinis in promiscua omnium generum cæde fuit. Solitudinem facere in urbe videbantur. Edita, perpetrata multorum hominum cædes. 2. Hic a cæde cessatum est, _alors cessa le carnage_. Is finis sanguinis fuit; hic cædes constitit, conquievit. USUS: Res ad cædem spectare videtur, _nous sommes menacés d’un massacre_. Cædem senatui moliuntur, quærunt cives improbi. Cædem facient, perpetrabunt, edent atrocem. Cædem quidem repriment alii; at illi tanto acerbius instaurabunt, redintegrabunt, renovabunt. Cf. Mors, Occido, Prœlium. CÆDO, is, cĕcīdi, cæsum, ere, a. _Battre_, _frapper_; _massacrer_. SYN. Verbero, percutio, occido, trucido, interficio. PHRAS. 1. Servum dirissime cecidit, _il battit cruellement son esclave_. Multavit, accepit pessime; verberibus dirum in modum affecit, laceravit, excruciavit. Cf. Verbero. 2. Hostem cædere, _tailler l’ennemi en pièces_. Hostem fundere, profligere; armis opprimere; hostium copias cædere; ferro prosternere; fundere prælio; armis sternere, delere. Cf. Cædes. USUS: Aliquem loris, _vel_ virgis cædere. Silvam, armenta, magnum numerum hostium cædere. CÆLĀTOR, ōris, m. _Graveur_, _ciseleur_. USUS: Artifices omnes, cælatores, et vascularios convocat. CÆLEBS, ĭbis, m, _Célibataire_. SYN. Expers conjugii, qui uxorem, quæ maritum non habet. USUS: Mulier cælebs. Cælibes esse, cælibem vitam vivere prohibentur. CÆLO, as, avi, atum, are, a. _Ciseler_, _graver_. USUS: Cælare aliquid argento _vel_ in argento, _ciseler sur l’argent_. CÆMENTĪTĬUS, a, um, _Bâti en moellons_. SYN. Quod cæmento constructum est. USUS: Cæmentitiis parietibus exstructæ altitudines. CÆMENTUM, i, n. _Moellon_. SYN. Lapides rudes et fracti, quibus ædificia consurgunt. USUS: Materiam, cæmentum, calcem convexit. CÆRŬLĔUS, a, um, _Bleu_, _de couleur azurée_. USUS: Oculos cæruleos esse Neptuni. CÆSĂRĬES, ei, f. _Chevelure_. SYN. Coma, quæ cædi solet. USUS: Vide, cæsaries quam decet! CÆSIM, _Par incises_, _d’une manière coupée_. SYN. Incisim. USUS: Membratim primo, dein cæsim diximus. CÆSĬUS, a, um, _Gris-vert_. SYN. Cæruleus, glaucus; qualis color est oculis felium. USUS: Cæsiis oculis Minerva, _Minerve aux yeux pers_. CÆSTŬS, ūs, m. _Ceste_, _gantelet pour le pugilat_. SYN. Clava ex corio et plumbo. USUS: Pugiles cæstibus contusi ne ingemiscunt quidem. CÆTĔRA, orum, n. pl. Rectius cetera, _le reste_, _les autres choses_; _du reste_. SYN. Reliqua, alia, aliud, reliquum, _itemque_ cætera, et quæ sequuntur; et alia hujus generis, hujusmodi; et si qua similia. USUS: Avarus, cætera doctus vir. Ut illud Sciponis: Agat asellum et cætera, _comme le mot de Scipion: Conduis ton âne, etc._ CÆTĔRŎQUIN, _Au surplus_, _du reste_, _d’ailleurs_. SYN. Alioquin. USUS: Non poeta solum, verum etiam cæteroquin doctus et sapiens. CÆTĔRUM, _Du reste_, _d’ailleurs_. USUS: Cæterum is mihi locus non displicet. CĂLĂMISTER, ri, m. _Fer à friser_. SYN. Acus, qua calefacta capilli intorquentur. USUS: 1. Remove gemmarum ornatum, nec calamistri quidem adhibeantur. Frons calamistri notata vestigiis. 2. TRANSL. Ornatus accersitus orationis. Orationem calamistris inurere, _colifichets_, _faux ornements de style_. CĂLĂMISTRĀTUS, a, um, _Frisé_. USUS: Calamistrata coma, puella. CĂLĂMĬTAS, ātis, f. _Malheur_, _calamité_. SYN. Miseria, ærumna, adversa, _vel_ incommoda fortuna, res incommoda, offensio. )( Prosperitas. EPITH. Civilis, communis, dissimilis, fatalis quædam, honestissima, improvisa, incredibilis et singularis, indignissima, injustissima, inveterata, magna, major, maxima, necessaria in re aliqua, nova, par, præsens, privata, publica, summa, tanta, tota, impendens. PHRAS. 1. Calamitatem afferre, _causer_, _apporter des malheurs_. Inimici tui calamitatem tibi non exiguam machinantur; maxima calamitate te afficient; calamitatem afferent, importabunt. Inimici tui, ni caveris, plagam facient, injicient, infligent luculentam. Inimica factio calamitate te affliget maxima. Vulnus tibi imponet, inuret, infliget luculentum; pestem afferet certissimam et importabit. Machinantur, nescio quam in caput tuum pestem inimici tui; ad calamitatem maximam te tuosque depellent. Imminet rebus tuis ac fortunis ab inimicorum fraudibus et insidiis magna calamitas; inimici tui in calamitatem gravissimam te tuosque trahent; et jam nunc perniciem tibi comparant, et moliuntur. Cf. Affligo. 2. In calamitatem incidere, _devenir malheureux_, _tomber dans la détresse_. Respublica hoc anno maximam calamitatem cepit, accepit, subiit, hausit. Calamitas reipublicæ incidit, accidit maxima. Respublica in eam calamitatem venit, incidit; iis ærumnis premitur; cum iis difficultatibus conflictatur, quæ ferri, tolerari vix possint. Respublica hoc anno plagam accepit luculentam; acerbo vulnere percussa est; vulnus accepit gravissimum. Cf. Miser, Affligo, Fortuna mala, Adversus. 3. Calamitate liberare, _délivrer des calamités_. Cæsar nos non a calamitate modo, sed et metu calamitatis defendet, prohibebit; calamitate nos, calamitatem levabit; nobis detrahet, efficiet, ut a nobis absit calamitas: ærumnis nos istis exsolvet; istis nos periculis et ærumnis explicabit; istis nos ærumnis expediet. Cf. Libero. USUS: In calamitate tabescere. Calamitas latius serpsit. CĂLĂMĬTŌSUS, a, um, _Malheureux_. SYN. Ærumnosus, miser, calamitatibus oppressus, affectus. ADV. Valde. USUS: Magis fortuna, quam culpa sua calamitosus. Fuga flagitiosa et calamitosa. Calamitosus ager cœlo et loco. Tempestas calamitosa, _ouragan dévastateur_. Cf. Miser, Felix. CĂLĂMĬTŌSĒ, _Malheureusement_. USUS: Calamitose potius, quam turpiter vivendum. CĂLĂMUS, i, m. _Roseau à écrire_. SYN. Frutex aquaticus ad scribendum aptus. EPITH. Bonus. USUS: Calamo et atramento temperato, charta etiam dentata res agetur. CALCAR, āris, n. _Éperon_. SYN. Equi stimulus equitis calci alligatus. PHRAS. Calcaribus equum urgere, _pousser un cheval de l’éperon_. Calcaria admovere, adhibere, calcaria equo subdere. Calcaribus equum concitare, agitare. USUS: 1. Aliis calcaria adhibenda, aliis frena. 2. Incitamentum, _aiguillon_, _stimulant_. Currenti calcar addere. CALCĔĀMENTUM, i, n. _Chaussure_, _soulier_. SYN. Calceus. CALCĔO, as, avi, atum, are, a. _Chausser_. USUS: Nec satis commode calceati, nec vestiti. CALCĔUS, i, m. _Chaussure_, _soulier_. SYN. Calceamentum, pedum vestitus, et tegmen. EPITH. Habiles, viriles. USUS: Redivi cum calceis et toga, nullis nec caligis, nec lacerna. CALCĬTRO, as, are, n. _Regimber_, _se montrer récalcitrant_. SYN. Calce ferio, percutio. TRANSL. Renuo, resisto. USUS: Amicum eum non habebis, calcitrat, respuit. CALCO, as, avi, atum, are, a. _Fouler aux pieds_. USUS: Calcare uvas; calcare clientem. CALCŬLUS, i, m. _Caillou_. SYN. Lapillus, ratio. USUS: 1. Demosthenes calculos in os injiciebat. 2. Rationem inire, ad calculos vocare; ad calculum reducere; calculos subducere, _compter_, _établir son compte avec qqn_. Turpe est, exigue nimis, et exiliter amicitiam ad calculos revocare, ut par sit ratio datorum, et acceptorum. 3. Consilium omissum resumere. Revertamur ad calculos, quos abjecimus, _revenons aux motifs que nous avons laissés de côté_. CĂLĔFĂCĬO, is, fēci, factum, ere, a. _Chauffer_, _échauffer_; _exciter_, _inquiéter_. SYN. Calfacio. TRANSL. Irrito, commoveo. USUS: Egregie hominem sua oratione calefecit. Forum calefacere. Parthi vos calefacient, _les Parthes vous donneront un coup de fouet_. Calendarium, ii, n. _Calendrier_. SYN. Fasti, ephemerides. CĂLENDÆ, ārum, f. pl. _Calendes_, _premier jour du mois chez les Romains_. USUS: Hæc scripsi ad VIII. Calendas Decembris. CĂLĔO, es, ui, ere, n. _Être chaud_. SYN. Calidus sum. TRANSL. Vigeo. USUS: 1. Calent judicia ut cum maxime, _l’instruction de l’affaire va rondement_. Calent rumores. Dum res calet, insistendum est. Cum calent omnes, ego in negotio frigebo? 2. Fervere, dum res adhuc recens est. Calentes adhuc recenti pugna, et victoria feroces, _encore échauffés par le combat et fiers de leur victoire_. 3. Æstuare, inflammari, _avoir la fureur de_. Studio scribendi, cupidine laudis calere. Cf. Calor. CĂLESCO, is, ere, n. _S’échauffer_, _se réchauffer_. SYN. Calidus fio. USUS: Igni vel apricatione calescere. CĂLĬDUS, a, um, _Chaud_, _enflammé_. USUS: Calidior est animus, quam hic aer. CĂLĬGA, æ, f. _Chaussure militaire_. SYN. Tibiarum tegumentum. CĀLĪGĬNŌSUS, a, um, _Sombre_, _ténébreux_. SYN. Obscurus, caligine tactus. USUS: Obscurius, nebulosum, humidum, caliginosum cœlum. CĀLĪGO, as, avi, are, n. _Être aveuglé_. SYN. Cæcutio. USUS: In sole caligare, _ne pus voir clair en plein midi_ (PROV.). CĀLĪGO, ĭnis, f. _Brouillard_, _obscurité_, _ténèbres_. SYN. Tenebræ. EPITH. Cæca, obscura. USUS: TRANSL. Ex priore caligine temporum respublica in lucem aliquam respexit, _après la confusion_, _le désordre de ces derniers temps_, _la république a enfin un moment de repos_. Discussa nunc est caligo illa temporum et tetræ tenebræ. Videbam aliquid, sed quasi per caliginem. Cf. Tenebræ. CĂLĬX, ĭcis, m. _Coupe_. EPITH. Calices maximi. Calix mulsi, vini. CALLĔO, es, ui, ere, n. _Savoir parfaitement_. SYN. Scio, teneo. USUS: Jura callet. Cf. Scientia, Doctus. CALLĬDĒ, _Habilement_; _avec ruse_. SYN. Astute, non incallide, caute, arguteque dicere. CALLĬDĬTAS, ātis, f. _Habileté_, _astuce_, _ruse_, _fourberie_. SYN. Malitia, astutia. EPITH.: Perversa, stulta, vetus. USUS: Pœni calliditate valent. Calliditas astuta prudentiam imitatur. Cf. Astutia, Fraus, Dolus. CALLĬDUS, a, um, _Habile_, _ingénieux_; _astucieux_, _rusé_. SYN. Astutus, versutus, vafer, malitiosus, eruditus artificio simulationis, veteratorius, veterator, non incallidus. USUS: Homo ad fraudem callidus. Astuta et callida interpretatio. Cf. Astutus, Dolosus. CALLIS, is, m. _Sentier_. SYN. Semita. CALLUM, i, n. _Cal_, _durillon_. SYN. Cutis usu densior. USUS: TRANSL. Diuturna consuetudo, diutinus dolor callum jam obduxit stomacho meo; malorum usus mihi sensum ademit; occalluit animus malorum usu, _endurcir_. CĀLŌNES, um, m. pl. _Valets d’armée_. SYN. Militum ministri. CĂLOR, ōris, m. _Chaleur_. SYN. Ardor, æstus. )( Frigus. EPITH. Æquabilis, corporeus, maximus, nimius, salutaris et vitalis, similis sui. PHRAS. 1. Ecquid in iter te das caloribus summis? _Pourquoi vous mettre en route par une pareille chaleur?_ ecquid hoc ardore; hoc æstu flagrantissimo; ista caloris intemperie; istis cœli ardoribus; æstuante tantis caloribus ære, solis radiis torrendum te præbes? ecquid hac anni parte flagrantissima, hoc anni sidere itineri te committis? 2. Calores sunt maximi, _la température est très-chaude_. Caloris nunc vis est maxima; calores habemus nunc maximos, æstus sunt immodici; æstivi cœli ardores nunc sunt maximi. Vapore solis omnia nunc torrentur, et accenduntur; fervore solis exæstuat anni tempus calidissimum; sol nunc omnia incendit; cœlum nunc fervet, æstuat, ut cura maxime. Menses nunc incidunt ardore solis flagrantissimi. Æstivi calores, æstatis ardores nunc sunt intentissimi. Æstuosum imprimis cœlum est; ab æstu fervet; æstus intemperie flagrat; immodicis caloribus torretur pars anni hæc ferventissima. 3. Calor crescit, _la chaleur augmente_. Intendit se calor, ingravescit, increscit, invalescit. Æstivi sideris calores graviore æstu exardescunt, effervescunt, invalescunt. 4. Calor remittit, _la chaleur diminue_. Frangit se calor, mitescit; tempus anni gravissimum defervescit; deflagrant tandem æstivi calores; temperantur, sedantur, leniuntur, mitigantur. Inclinata jam æstas nimios solis ardores defendit; caloris incommoda propulsat; languescit jam flagrantis cœli ardor, et sensim defervescit. USUS: Frigora et calorum molestiæ viro ferenda sunt. Acquiesco in horto, dum se calor frangat. CĂLUMNĬA, æ, f. _Calomnie_, _accusation injuste_. SYN. Obtrectatio, maledictum, injusta criminatio, vexatio. EPITH. Acerrima, nimis callida, frigida, jejuna, impudens, major, prætexta, calumniæ variæ. PHRAS. Calumniam strinxit in innocentem, _calomnier un innocent_. Integerrimi hominis laudem calumniis obterere satagebat; criminari non destitit innocentem; infamiam innocenti afferre; infamia innocentem aspergere voluit; calumnias in innocentem instruxit; calumniis opprimere innocentem; calumniis appetere satagebat. Cf. Detraho, Maledictum. USUS: Frigidam jejunamque calumniam adversus me adhibuit. Totus est in instruendis calumniis. Calumniam æquo animo fert. Coercenda est calumnia, et contundenda. Cf. Convitium, Famam lædo, Maledicus. CĂLUMNĬĀTOR, ōris, m. _Calomniateur_. SYN. Qui falsum crimen objicit; malitiosus interpres. EPITH. Egens improbus. USUS: Bono viro improbum calumniatorem apposuit. CĂLUMNĬOR, aris, atus sum, ari, d. _Calomnier_. SYN. Calumniam adhibeo, vexo. USUS: Is aperte ludificari, et calumniari cœpit. Cf. Calumnia, Detraho. CALVĂTĬCA, æ, f. _Coiffure de femme_. SYN. Tegmen capitis muliebre. USUS: Clodius calvaticam capiti suo accomodavit. CALVĬTĬUM, ii, n. _Calvitie_, _manque de cheveux_. USUS: Calvitio mœror non levatur. CALVUS, a, um, _Chauve_. SYN. Raro capillo, calvitio deformis. CALX, calcis, f. _Talon_. SYN. Pars pedis posterior. PHRAS. Calcibus impetere, _frapper à coups de pieds_. Calcibus certare; premere, conscindere obstantes; calcibus cædere, ferire, contundere. USUS: 1. Certare pugnis et calcibus. 2. Finis ac meta, _bout de la carrière_. Ad calcem decurrit, pervenit opus. A calce ad carceres revocari (a fine ad principium), _être obligé de recommencer_. 3. Lapis excoctus pro ædificio, _chaux_. Calx viva, _chaux vive_. Calx macerata, _chaux éteinte_. CĂMĒLUS, i, m. _Chameau_. USUS: Cameli adjuvantur proceritate collorum. CĂMĒRA, æ, f. _Voûte_. SYN. Testudo, fornix. USUS: Cameras quasdam non probavi. CĂMĪNUS, i, m. _Fourneau_. USUS: In hieme camino luculento utere. CAMPESTER, ris, re, _De plaine_. Campestris exercitatio, _exercices du champ de Mars_. CAMPUS, i, m. _Champ cultivé_. SYN. Ager, pratum, area, planities. EPITH. Deformis atque obsitus, fœnicularius, ingens, immensusque, latior, magnus, sanctus, tantus. USUS: 1. Agros nostros cum suis uberibus campis conferri posse negant. 2. TRANSL. Amplitudo, copia, ubertas, _champ_, _lice_, _carrière_. Magnus tibi campus patet in republica, apertus ad gloriam cursus. In hoc tanto, immensoque campo exultet oratio. 3. Planities, _plaine_. Camporum patentium æquora; camporum immensitates; immensa camporum spatia. CĂNĀLIS, is, m. _Conduit_, _tuyau_, _canal_. USUS: Aquæ ductus fiunt tribus generibus, _vel_ per canales structiles, _aut_ fistulis plumbeis, _aut_ tubulis fictilibus. CANCELLI, ōrum, m. pl. _Grillage_, _treillis_, _barreaux_. EPITH. Forenses. SYN. Septa e lignis modico intervallo disjunctis, quibus tribunalia et fenestræ muniuntur. USUS: 1. Applausum est a totis cancellis. TRANSL. Terminus, finis, limes, _bornes_, _limites_. Non egrediar ex iis, quos mihi ipse circumdedi, circumscripsi, cancellis. (Inde est VULG. Cancellaria, _chancellerie_), tabularium sanctius; (et Cancellarius, _chancelier_), tabularii sanctioris præses, custos; magister scriniorum. CANCER, cri, m. _Cancre_, _crabe_. USUS: Rubentes urere foco cancros. CANDĒLĂBRUM, i, n. _Candélabre_. EPITH. Candelabra ærea. USUS: Candelabrum e gemmis clarissimis, et opere mirabili perfectum. CANDĔO, es, ui, ere, n. _Être d’une blancheur éclatante_. SYN. Candore fulgeo. USUS: Candens orbis, via lactea, _voie lactée_. Candente carbone sibi capillum adurere. Cf. Albus. CANDESCO, is, ere, n. _Blanchir_. * SYN. Ignesco, candidus fio. USUS: Ferrum candescit. Capillus, caput candescit. CANDĬDĀTŌRĬUS, a, um, _Relatif à la candidature_. USUS: Candidatorio fungi munere. CANDĬDĀTUS, a, um, _Vêtu de blanc_, _candidat_. SYN. Candida veste indutus (Quales erant, qui magistratum petebant); nomen professus. EPITH. Consulares gratuiti, pares, singuli, firmior, sapiens. USUS: Officiosissima candidatorum natio. CANDĬDĒ, _Franchement_, _sincèrement_. SYN. Sincere, pure, benigne. USUS: Inimicitias simpliciter et candide posuit. CANDĬDUS, a, um, _Blanc_; _candide_, _franc_, _sincère_. SYN. Albus, purus, sincerus. USUS: Purum et candidum dicendi genus. Candidum hominis ingenium. Candidæ vitæ homo, innocentis. Cf. Sincerus, Apertus. CANDOR, ōris, m. _Éclat_, _beauté_. SYN. Splendor, fulgor, lux. EPITH. Exiguus, extremus, illustrior solis, nimius, candidissimus. USUS: 1. Vide speciem candoremque cœli. 2. Albedo, _blancheur_. Mixtus candore rubor. 3. Simplicitas, _candeur_, _sincérité_. Eximio morum candore vir. Cf. Apertus. CANESCO, is, ere, n. _Devenir blanc_ (_de vieillesse_), _grisonner_. SYN. Senesco, inveterasco. USUS: Canescit jam oratio tua, habetque suam jam maturitatem et senectutem, _votre éloquence commence à blanchir et votre style prend de la maturité_. CANI, ōrum, m. pl. _Cheveux blancs_. SYN. Albi fenum capilli. USUS: Non cani, non rugæ auctoritatem afferunt. CĂNĪCŬLA, æ, f. _Canicule_. Sidus cœleste. CĂNĪNUS, a, um, _De chien_. USUS: Cœna canina, _repas de chien_ (_où l’on ne boit que de l’eau_). CĂNIS, is, m. _Chien_. USUS: Canum fida custodia; incredibilis ad investigandum narium sagacitas; amans dominorum adulatio; alacritas in venando. Canis sollicitum animal. Cane pejus et angue. CĂNISTRUM, i, n. _Corbeille_. SYN. Fiscina, cista viminea. EPITH. Splendidissima. USUS: Lancibus et splendidis canistris nos pascis. CĀNĬTĬES, ei, f. _Vieillesse_. USUS: O turpem exacta dementique ætate canitiem! CANNA, æ, f. _Canne_, _roseau_. SYN. Arundo. CĂNO, is, cĕcĭni, cantum, ere, n. et a. _Chanter_. SYN. Canto, cantus edo. ADV. Canere absurde, diligenter, flebiliter, intus, intus sibi, modulate, præclare fidibus, similiter. PHRAS. Pauci recte canere norunt, _peu d’hommes savent bien chanter_. Pauci recte canendi artem callent, tenent; canendo vocem rite nunc intendere, nunc remittere sciunt; canendi modos probe callent. Paucis contigit in canendo eum tenere modum, ut in eorum modulatione nihil agnoscas absonum, inconditum, inconcinnum. Pauci vocem moderari; ita efferre; ea ratione componere sciunt, ut aures nihil respuant, rejiciant, improbent. USUS: 1. Canere voce, _chanter_. Canere fidibus, tibiis, _jouer d’un instrument à cordes_, (pro VULG. Ludere fidibus, inflare fistulas, ludere instrumentis musicis). Canere bellicum, _sonner la charge_. Canere classicum, _idem_. Receptui canere, _sonner la retraite_. Cf. Musica, Modulor. CĂNON, ŏnis, m. _Loi_, _règle_, _mesure_. SYN. Regula. USUS: 1. Tu canon es meorum scriptorum. 2. Canon Missæ, (vox Eccles.) _le canon de la Messe_. Arcana verba Divini Sacrificii, et silentio enuntianda. Canones Sacri, _les sacrés canons_. Scita Pontificum. CĂNŎNĬCĀTŬS, ūs, m. _Canonicat_. SYN. Sacerdotium opulentum, amplum. Collegium, senatus sacratior sacerdotum, auctoritate præcipuorum. (VULG. Capitulum Canonicorum). (CĂNŎNĪZO, as, are, a. VULG.) _Canoniser_. SYN. In Sanctorum numerum referre; ad Sanctorum ordinem adscribere, aggregare; Cœlestes honores, publicosque alicui decernere; inter cœlites referre; in album sanctorum cœlitum solemni ritu referre; inter cœlites annumerare; solemni ritu alicujus memoriam consecrare. In concilio cœlestium collocare; in numero sanctorum collocare; sanctorum ordinibus asserere. In cœlitum cœtu ac numero reponere; ad immortalitatem et religione et memoria consecrare. Cœlestes honores dare, habere; cœlitum honoribus cumulare. Superorum in censum referre. In Divos referre. Consecratæ immortalitatis auctoritatem a Pontifice Maximo accipere, _être canonisé_. Cœlestium numerum augere. CĂNŌRUS, a, um, _Sonore_, _retentissant_. SYN. Ad cantum inflexus, clarus. USUS: Canora, suavis vox. CANTĒRĬUS, ii, m. _Cheval hongre_. SYN. Equus castratus. USUS: Mulo vehare, qui canterium comedisti. CANTHĂRIS, ĭdis, f. _Cantharide_. Insecti genus. CANTĬCUM, i, n. _Chant_. USUS: Rhetorum epilogus pene canticum. CANTĬLĒNA, æ, f. _Chanson_. SYN. Cantio. USUS: Crebro mihi cantilenam illam suam insusurrat. Eamdem cantilenam canere, _chanter toujours la même chanson_, _rabâcher_. CANTĬO, ōnis, f. _Chant_; _enchantement_. SYN. Carmen veneficum. USUS: Id veneficiis, et cantionibus Liciniæ factum. CANTĬTO, as, avi, atum, are, a. _Chanter souvent_. USUS: Carmina in epulis cantitata. CANTĬUNCŬLA, æ, f. _Petite chanson_. USUS: Cantiunculis otium oblectare. CANTO, as, avi, atum, are, a. _Chanter_. SYN. Cano, cantus fundo, edo. USUS: Pueri lepidi cantare, et psallere docentur. Cf. Cano. CANTOR, ōris, m. _Chanteur_, _musicien_, _poète_; _acteur_. USUS: Leguleius, præco actionum, cantor formularum. CANTŬS, ūs, _Chant_. SYN. Symphonia, vocis inflexio. EPITH. Dulcior, nauticus, obscurior, quotidianus vocum, lugubres, modici, remissiores. USUS: Tibicines cantus numerosque non suo, sed multitudinis arbitrio moderantur. Cantibus ipsæ bestiæ flectuntur, et consistunt. Fidium nervorumque cantibus ædes totæ personant. Suavitate modulorum aures tenere, cantibus animos impellere, incitare. CĀNUS, a, um, m. _Blanc_; _vieux_; _vénérable_. SYN. Albus, candidus, canitie venerabilis, _aut_ præmatura canitie deformis. CĂPĀCĬTAS, ātis, f. _Capacité_. SYN. Amplitudo, spatium capiendi. EPITH. Tanta. USUS: Theatri, vasorum capacitas. Utrum capacitatem in animo putamus esse? _Croyons-nous qu’il y ait dans l’âme une espèce de réservoir?_ (ut putat vulgus et loquitur). CĂPAX, ācis, omn. gen. _Spacieux_, _ample_, _étendu_. SYN. Quod aliquid capere potest. USUS: Capax domus. Ita capaces sunt aures meæ, ut eas nec Demosthenes impleat. CĂPĒDO, ĭnis, f. _Vase à anses_. Vasis genus. EPITH. Capedines gratæ. USUS: Capedines et fictiles urnulæ. CĂPELLA, æ, f. _Petite chèvre_. SYN. Parva capra. (Vulgus capellam vocat Sacellum, ædiculam sacram, _chapelle_). CĀPER, ri, m. _Bouc_. CĂPESSO, is, ivi, _vel_ ii, ītum, ere, a. _Chercher à prendre_, _saisir_. SYN. Peto, capio. USUS: Rempublicam, magistratum capessere, _faire marcher les affaires de l’état_, _entrer en charge_. Quando meliora capesses? Cibum capessere. Fugam capessere, capere. Capessere se domum, _se retirer chez soi_. CĂPILLĀTUS, a, um, _Chevelu_. ADV. Bene capillatus adolescens. USUS: Corpore inculto et squalido capillatior, quam ante. CĂPILLUS, i, m. _Cheveu_. SYN. Capitis pilus. EPITH. Compti. USUS: Capillus compositus et delibutus. Capilli fluunt, defluunt post morbum, _tomber_. Capilli rari et cedentes, _cheveux rares et qui dégarnissent le front_. Capillum promittere, submittere, _laisser croître ses cheveux_. Capillis, crinibus passis, _cheveux épars_. Capillus prolixus, promissus, _longue chevelure_. Capillus circa caput rejectus negligenter, _chevelure négligemment rejetée autour de la tête_. Cincinnorum fimbriæ, _extrémité bouclée des cheveux_. Capillum pectere, comere, componere, ornare, nodo substringere, in nodum cogere, _se peigner_, _se coiffer_. Capillum calamistris inurere, _se friser_. Capillum in gradus frangere, formare, _cheveux à étages_. Capilli ficti, adsciti, adventitii, _perruque_, _alias_ galericulus. CĂPĬO, is, cēpi, captum, ere, a. _Prendre_, _recevoir_. SYN. Comprehendo, accipio. )( Do. ADV. Aliquando animum patrium, commode tempus adeundi aliquem, facillime conjecturam, invite, necessario consilium, strenue arma. Capi brevi, crudelissime, prædam et fortunas, mirifice facetiis, opportune locum, plane navim suo onere, atque deprimi, recte, sortito sacerdotem Jovis, vix gloriam cœlo. USUS: 1. Capere urbem, _prendre une ville_, oppido potiri. Cibum capere, _manger_, _prendre de la nourriture_. Manum capere, _saisir la main_. 2. TRANSL. ad intellectum: Capio rem, _comprendre_, teneo. Capere conjecturam ex _vel_ de re aliqua. Consilium, rationem agendi capere. Admiratio me capit, _l’admiration m’emporte_. 3. Ad actus voluntatis, et tum sumitur tam active, quam passive: Cepit me voluptas; captus sum voluptate, _le plaisir m’a séduit_. Capere lætitiam ex re. Amore capi. _Aut contra_: Luctus ingens, cura, metus, pavor urbem cepit, _s’emparer de_. Respublica magnam calamitatem, detrimentum, dolorem, angorem, luctum, terrorem, miseriam, metum cepit, _endurer_. 4. Sumo, _obtenir_, _se charger de_. Magistratum, consulatum, provinciam capere; laborem inanem capere. Initia, primordia a Diis capienda sunt, _il faut remonter jusqu’aux dieux_. 5. Delector, _se réjouir de_, _avoir plaisir à_. Munditiis, argenti splendore etc. capitur. 6. Decipio, delinio, _gagner_, _séduire_, _tromper_. Verborum laqueis judicem; aures velut per insidias cepit. 7. Contineo, _contenir_, _enfermer_. Gloriam consecutus, quæ vix cœlo capi possit. Amentiam ejus civitas, regna capere non poterant. 8. Capere pœnam de aliquo; documentum, exemplum ex re capere. Locum castris capere etc. Cf. Accipio, Urbem capio, Comprehendo, Captivus. CĂPISTRUM, i, n. _Baillon_, _licou_. USUS: Capistro constringi. CĂPĬTĀLIS, e, gen. com. _Capital, où il y va de la vie, qui peut entraîner la mort._ USUS: Rerum capitalium rei. Capitali odio dissidere. Fraudem capitalem admittere. (Capitale, VULG. _Capitale_). Cf. Caput. CĂPĬTO, ōnia m. _Qui a une grosse tête._ SYN. Magni capitis. USUS: Sili, flacci, frontones, capitones. CĂPĬTŬLUM, i, n. _Chapitre_. EPITH. Parvum, pulcherrimum. USUS: Primum capitulum optimum prodere. Capitulum Ordinis, _Salle du chapitre dans les ordres religieux_. Locus reprehendendis erratis destinatus. _Item_: Comitium familiæ sacræ. Capitulum ordinis facere, _rassembler le chapitre_. Comitia habere creandis magistratibus, _seu_ moderatoribus familiæ sacræ. Conventum celebrare; concilium habere instituendis novis Religiosi ordinis magistratibus. Capitulum Cathedrale, Collegium, senatus Ecclesiastici Ordinis, Præsulum. CĂPRA, æ, f. _Chèvre_. CĂPRĬFĪCUS, i, m. _Figuier sauvage_. SYN. Ficus silvestris. CĂPRĪNUS, a, um, _De chèvre_. USUS: Pellis caprina. CAPSA, æ, f. _Coffre_, _cassette_. SYN. Arca. USUS: Si te ad meas capsas admisero. CAPTĀTĬO, ōnis, f. _Action de capter_, _captation_; _chicane de mots_. USUS: Disputandi prudentiam captatio verborum imitatur. CAPTĀTOR, ŏris, m. _Qui cherche à saisir, à surprendre._ SYN. Qui venatur aliquid, _aut_ ambit quovis modo. USUS: Plebicola repente, omnisque auræ popularis captator, _avide de popularité_. CAPTĬO, ōnis, f. _Subtilité_; _tromperie_, _fraude_. SYN. Argutiæ, Sophisma. USUS: Quasi præstigiis et captionibus a sententia sua depulsus, in alienam inductus est. Captiones refellere. CAPTĬŌSĒ, _D’une manière captieuse_. SYN. Vafre, argute. USUS: Captiose interrogare. CAPTĬŌSUS, a, um, _Captieux_. SYN. Quod captiones habet. USUS: Fallaces et captiosæ quæstiones. Societas captiosa. CAPTĬUNCŬLA, æ, f. _Chicane_, _subtilité_. SYN. Captio. USUS: Omnes captiunculas pertimescere. CAPTĪVĬTAS, ātis, f. _Captivité_. USUS: Is dies finem diuturnæ captivitatis, turpitudinis, servitutis attulit. Cf. Captivus. CAPTĪVUS, a, um, _Captif_, _prisonnier_. SYN. Captus et vinctus. PHRAS. 1. Captivus tenetur, _il est prisonnier_. In vincula conjicitur; custodia tenetur; in vinculis est; in vinculis cohibetur; in custodiam vinctus datur, conjicitur; in carcerem conditur; in vincula ductus, obnoxiam carnificis arbitrio ducit animam; in custodiam traditur; in carcere _vel_ carcerem includitur; vinculis mandatur; in catenis tenetur. 2. Captivos dimittere, _renvoyer les captifs_. Eximere vinculis; libertate donare; exsolvere vinculis; in libertatem asserere; ergastula captivis solvere. USUS: Ducere aliquem captivum in triumphum. Captivos duriter habere. Captivos redimere; reddito pretio liberare, recuperare, _racheter_. Captivos reddere, remitttere. Cf. Custodia, Carcer, Vincula, Captus. CAPTO, as, avi, atum, are, a. _Saisir_, _prendre_. SYN. Allicio, aucupor. ADV. Mediocriter adventum. PHRAS. 1. Captare occasionem, _épier l’occasion_. Imminere in occasiones omnes; intentum esse in occasionem; quærere locum injuriæ, insidiis; aucupari tempus; captare temporis momenta. 2. Captare gloriam, _rechercher la gloire_. Plausum captare, aucupari omnes umbras falsæ gloriæ; consectari adumbratæ quamvis gloriæ imaginem. Cf. Gloria. USUS: 1. Assentatione gratiam, aliquem objecta spe quæstus captare, _tromper_. 2. Observo, _épier_. Tempora, occasio, momenta captanda sunt. 3. Consector, peto, _rechercher_, _désirer_. Voluptatem, verba, plausum, benevolentiam populi captare. 4. Captare auram, _prendre l’air_. 5. Captare aliquem, _tromper quelqu’un_. Cf. Quæro, Ambio, Cupio. CAPTUS, a, um, part. v. capio. _Pris_, _fait prisonnier_. PHRAS. Bello captus est, _il fut pris à la guerre_. Jure belli captus est; in manus hostium venit; in potestatem hostium pervenit; hostium præda factus est. USUS: Mente, oculis, membris omnibus, auribus captus, _séduit_, _charmé_, _trompé_. Amore, misericordia captus, _touché_. Bello capta præda, spolia, pecunia; captiva pecunia, _butin_, _argent pris ou gardé contre le droit_, _malversation_. CAPTŬS, ūs, m. _Capacité (physique ou intellectuelle)_. SYN. Ingenium, intelligentia. USUS: Prudens, ut est captus illorum hominum. Non malus, neque iners ut est captus servulorum. Indoles, _caractère_. CĂPŬLĀRIS, e, gen. com. _Qui est voisin de la tombe_. SYN. Senex capulo mortique vicinus, proximus. CĂPŬLUS, i, m. _Poignée_, _garde d’une épée_; _cercueil_. SYN. Manubrium gladii. USUS: Quasi vero capulo esset occisus. CĂPUT, ĭtis, n. _Tête_. USUS: 1. Caput aperire alicui, _se découvrir devant quelqu’un_. Salutare aperto capite. Caput tegere, operire, _se couvrir_. Caput cervicibus abscindere, _trancher la tête_. Securi ferire, percutere; cervicem abscindere; secare collum; caput a cervicibus avellere; ferro caput demetere; incidere cervices, præcidere; caput ense auferre; jugulum ferro resolvere, caput a cervicibus amputare, obtruncare, _trancher_. (VULG. Decapito.) 2. Vita, salus, _vie_, _existence civile_. Causa, judicium capitis agitur. De ordine, de civitate, de libertate, de capite contentio est. Caput tuum, et fortunas semper defendi. 3. Crimen capitale, _crime capital_. Capitis aliquem accersere, accusare. 4. Initium, principium, pars præcipua, origo, _point essentiel_, _capital_, _sommaire_; _auteur_, _chef personnage principal_. Ad consilium dandum caput est nosse rempublicam. Et quod caput est, novi hominem. Capita duntaxat orationis exposuit. Duo epistolæ capita, Caput factionum Timagenes fuit. Ad pontis capita castella sunt excitata, _en tête du pont on éleva deux postes fortifiés_. 5. _Vulgo_: Capitale, _capitale_. De capite, de summa, de sorte aliquid detrahere, remittere. 6. In aliis loquendi modis: Capita conferre, offensare, _s’aboucher_, _conférer avec quelqu’un (rapprocher les têtes)_, _avoir un tête-à-tête_. Capite sancire, _porter la peine de mort_. Nec caput, nec pedes habet, _cela n’a ni queue, ni tête_. (PROV.) CARBĂSĔUS, a, um, _De lin_, _de toile fine_. SYN. Ex lino optimo contextus. USUS: Vela carbasea. CARBĂSUS, i, f. et CĂRBĂSA, ōrum, n. pl. _Lin_, _voile de navire_. USUS: Velum a carbaso factum, _seu_ lino miræ tenuitatis. CARBO, ōnia, m. _Charbon_. USUS: Candente carbone sibi adurebat capillum. CĀRBŌNĀRĬUS, ii, m. _Charbonnier_. * SYN. Qui carbones conficit. USUS: Carbonaria fornax. CARBUNCŬLUS, i, m. _Petit charbon_, _escarboucle_. SYN. Parvus carbo. USUS: Cum testa ambulans carbunculos corrogabat. CARCER, ĕris, m. _Prison_. SYN. Custodia, vincula, locus, in quo asservantur rei. EPITH. Totus vindex nefariorum scelerum. PHRAS. 1. In carcerem missus est, _il fut mis en prison_. In carcerem ductus, compactus, conjectus, conditus, contrusus est; in custodiam datus, traditus est; obtorta gula in vincula et tenebras abreptus; in ferrum et vincula conjectus; tenebris et vinculis mandatus; in carcerem, ergastulum datus, detrusus, raptus, tractus, inclusus est; carceri addictus est. 2. In carcere asservare, _retenir en prison_. Detinere; in vinculis servare; custodia septum tenere; custodiis munire; in custodiis habere, tenere; in vinculis cohibere; carcere aliquem multare; vinculis ac compedibus coercere. 3. In vinculis obnoxiam tortorum arbitrio trahere animam, _demeurer en prison_. In vinculis esse; squalore carceris vexari; in catenis teneri. Cf. Captivus, Custodia, Vinculum. USUS: In carcerem mittere. E carcere emittere. CARDĬĂCUS, i, m. _Malade ou faible de l’estomac_; _mal de cœur_. SYN. Ore ventriculi affectus. Cardinalis, is, m. _Cardinal_. SYN. Purpuratus Ecclesiæ Pater, Princeps; Vir sacræ purpuræ; splendore conspicuus; Romana, Vaticana purpura ornatus; e senatu Pontificio; Christianæ reipubl. senator. PHRAS. 1. Cardinalem creare, _créer un cardinal_. Aliquem in purpuratorum Patrum numerum cooptare, referre, Purpuratis Ecclesiæ Principibus adscribere; Purpuratorum Patrum ordini, cœtui aggregare; ad Romanam purpuram evehere; Vaticanæ purpuræ honore ornare, donare, decorare; Purpuratorum Patrum concilio adjungere; in senatum Pontificum adlegere. 2. Cardinalium Collegium. Orbis Christiani summum Consilium; supremus Ecclesiæ Senatus; illustrissimum Purpuratorum PP. Collegium; Sanctissimum gravissimumque orbis terræ Consilium; Sacrum Pontificis consilium; Pontificii Senatus Patres; amplissimus Ordo Purpuratorum Patrum. Romanæ Curiæ Patres. CARDO, ĭnis, m. _Gond_, _pivot_. EPITH. Altisonus, duplex. USUS: Postes cardinibus emovere. In eo cardo rei vertitur, _c’est en cela qu’est le point important_. CARDŬUS, i, m. _Chardon_. * USUS: Arva horrebant carduis. CĀRĒ, _Cher_, _à haut prix_. SYN. Magno pretio, nimio. USUS: Dimidio carius emit domum. CĂRĔO, es, ui, ere, n. _Manquer_, _être privé de_; _se passer de_. SYN. Vaco, deficior, vacuus sum. )( Abundo, potior, fruor. ADV. Ægre, ægrius, diutius sermone, dupliciter culpa, facile in perpetuum, necessario, utilitate, nimium diu laude, omnino non voluptatibus, plane febri, sapienter rebus externis. USUS: Is non caret, qui non desiderat, _celui qui ne désire pas_, _ne manque pas_, _ou_, _on ne manque que de ce que l’on désire_. Carere voluptatibus, culpa, dolore, febri. Pompeius foro, postea senatu caruit. Carere publico, _ne pas se montrer en public_. Fide caret, quod dicis, _ce que vous dites n’est pas croyable_. Illo homine carere non possumus, _nous ne pouvons nous passer de cet homme_. Caret prudentiæ laude; abest ab illo prudentiæ laus illa. Cf. Pauper, Privo, Egenus. CĂRĬES, ei, f. _Pourriture_. * USUS: Cariem recipere, sentire; carie infestari. CĂRĪNA, æ, f. _Quille d’un vaisseau_. SYN. Navis dorsum, navis pars ima. CĀRĬTAS, ātis, f. _Cherté_. SYN. Inopia frumenti, _vel_ alterius rei. )( Vilitas, ubertas, copia. EPITH. Admirabilior, diuturna, gratuita, humana, maxima annonæ, naturalis, præsens. PHRAS. Caritas annonæ est, _le blé est cher_. Sterilitas agrorum, inopia frugum, caritas et rerum omnium difficultas est; annonæ eæ sunt angustiæ; ita care veneunt omnia, tanti pretii sunt, ut incommodis gravissimis premamur, vexemur; re frumentaria admodum anguste utimur. Gravi jamdiu annona conflictamur. Annonæ gravitas rerum pretia intendit. Caritate cibaria quotidie fiunt angustiora. Cf. Annona, Penuria. USUS: Præsens caritas, futura fames, e fame cædes, direptio, incendia. CĀRĬTAS, ātis, f. _Amour_, _tendresse_; _charité_. SYN. Amor, studiosa propensio. USUS: Hominum caritas, amicitia, benevolentia gratuita esse debet. Caritas inter natos et parentes. Omnes omnium caritates una patria complectitur. Satage, ut caritatem civium tibi concilies, gignas, retineas, ut caritate jungare cum civibus, ne hanc caritatem tibi quisquam adimat, dirimat. Cf. Amor, Benevolentia, Affectus, a, um. CARMEN, ĭnis, n. _Vers_, _poëme_, _chant_. SYN. Versus; argumentum carmine tractatum, oratio adstricta numeris. EPITH. Absurdum, aptius, grande, grave, lugubre, mollissimum, necessarium, præclarum, totum, triste. Carmina blandissima, mala, nova, probrosa. PHRAS. Carmina fecit sane elegantia, _il a fait des vers assez élégants_. Carmen condidit, scripsit, composuit omnibus numeris absolutissimum. Ejus versibus, quos extemporali quodam calore fudit, nihil tersius, nihil venustius. Luculentis sane versibus lusit. Carmina, quæ panxit, texuit, vena sane facili profluxere. Versus illi nascuntur pulchri sane, ac jucundi. Versus fecit, confecit, scripsit sane lectissimos. Cf. Versus, Poeta. CARNĀRĬUM, ii, n. _Boucherie_, _garde-manger_. * SYN. Locus, ubi carnes venduntur, _vel_ domi reponuntur. USUS: Cœnam e carnario emit. CARNĬFEX, ĭcis, m. _Bourreau_. SYN. Tortor, lictor. EPITH. Crudelissimus civium, internecinus. USUS: Advolat, ut carnifex ad reliquias vitæ lacerandas. Non sicarius, sed crudelissimus carnifex. CARNĬFĬCĪNA, æ, f. _Lieu des exécutions_; _office de bourreau_. SYN. Supplicii locus, cruciatus, crudelitas. USUS: Carnificinam facere, subire, _faire le métier de bourreau_, _se soumettre à tous les tourments_. Ægritudo summa est carnificina, _le chagrin est un supplice_. CARNĬFĬCO, as, avi, atum, are, a. _Torturer_, _égorger_. Carnificor, aris, atus sum. SYN. Excarnificor. CĂRO, carnis, f. _Chair_, _viande_. EPITH. Multa, subrancida, putida, rancida, venenata. USUS: Caro piscium delicata. CARPENTUM, i, n. _Voiture couverte_. Genus vehiculi. USUS: Carpentum agere. Matronæ Romanæ pilento ad sacra, carpentis festo, profestoque die utebantur. CARPO, pis, carpsi, carptum, ere, a. _Cueillir_; _mettre en pièces_, _déchirer_. SYN. Decerpo; _item_: reprehendo, lacero. ADV. Undique et colligere. PHRAS. Aliorum mores carpunt, _ils censurent la conduite des autres_. In conviviis rodunt, in circulis vellicant; maledico dente alienam magnitudinem allatrant, famam lacerant, confodiunt; alienos mores malignis sermonibus exagitant; acerbe insectantur, criminantur; honestissimis etiam moribus notam inurunt; labem aspergunt. Cf. Reprehendo, Vitupero, Infamia. USUS: 1. Maledico dente carpere. 2. Imminuo, _ravaler_, _déprécier_. Aliquid de alienis laudibus carpere. 3. Insector, _harceler_, _affaiblir_. Ultimum agmen hostis carpsit. 3. Vitupero, _blâmer_, _censurer_. Carpere aliquem, alicujus facta. CARPTIM, _En cueillant çà et là_. SYN. Hinc atque illinc sine ordine decerpendo. USUS: Res gestas carptim perscribere, _raconter une histoire par extraits_. CĀRUS, a, um, _Cher_, _coûteux_, _précieux_. SYN. Non vilis, magni pretii. )( Vilis. USUS: Annona in macello solito carior est; amplificato pretio venit. Cf. Caritas. CĀRUS, a, um, _Cher_, _aimé_, _chéri_. SYN. Acceptus, jucundus, antiquus, qui suavitatem filii apud aliquem obtinet. PHRAS. Commendo juvenem mihi carissimum, _je vous recommande ce jeune homme que j’aime beaucoup_. Mel meum, et delicias, mea desideria; nolim eum dimittas e sinu tuo. Commendo tibi amores nostros, juvenem qui mihi in oculis est, quem in oculis fero; qui mihi cordi est unice, ocellum meum, et dextellam. Delicias, ac vitam meam. Qui mihi in medullis et visceribus hæret; qui in desiderio civitatis, in ore, in sermone omnium habitat. Hoc dimisso videbar mihi partem viscerum abrumpere, qui unicus mihi, et unico magis est unicus; pro cujus caro capite meum caput libenter offeram. Commendo tibi oculum meum, quo nemo carior meo animo, meo cordi. Cf. Amo, Cogito assiduo de te. USUS: Comis, jucundus et carus. Sibi quisque carus est. Paucos æque, ac te caros habeo. CĂSA, æ, f. _Cabane_, _chaumière_. SYN. Tugurium, mapale. CĀSĔUS, i, m. _Fromage_. CASSIS, ĭdis, f. _Casque_. SYN. Galea. CASSIS, is, m. et CASSES, ium, m. pl. _Rêts_, _filets de chasse_. SYN. Rete. CASSUS, a, um, _Privé_, _dépourvu_, _manquant de_. SYN. Vacuus, inanis. USUS: Sanguine, luminibus cassus. CASTĒ, _Purement_, _honnêtement_, _chastement_. SYN. Integre, pure. USUS: Bene, rite, caste Deos venerantur. In amicorum periculis caste et integre versari. Excellentis formæ virginem caste habuit. CASTELLĀNUS, i, m. _Habitant d’une forteresse_. SYN. Qui castellum habitat. USUS: Decem millia cum castellanis agrestibus in armis habuit. Multi ex Liguribus castellani triumphi, de capto castello acti, _triomphe décerné pour la prise des forteresses de Ligurie_. CASTELLĀTIM, _Par petits corps_. Hostes castellatim dissipati, _hommes répartis en petits corps_, _par groupes_. CASTELLUM, i, n. _Forteresse_, _château-fort_. SYN. Munitio lignea, _aut_ muro firmata ad arcendos hostes. EPITH. Castella multa munitissima, castellum munitum, necessarium. PHRAS. 1. Castellum munire, defendere. Castellis et aggeribus aditum hostium prohibere. 2. Castellum expugnare, capere, suæ ditionis facere; diruere. CASTĬGĀTĬO, ōnis, f. _Blâme_, _réprimande_. SYN. Objurgatio, reprehensio. EPITH. Clemens. USUS: Omnis animadversio et castigatio contumelia carere debet. CASTĪGĀTOR, ōris, m. _Censeur_. * USUS: Castigator minorum, _censeur de la jeunesse_. CASTĪGO, as, avi, atum, are, a. _Blâmer_, _réprimander_. SYN. Objurgo, mulcto. USUS: Matres filios verbis et verberibus castigant. 2. Ad unguem castigare carmen, _polir et repolir des vers_. Castigati mores, _mœurs sévères_. 3. Castigatus animi dolor, _douleur contenue_. Cf. Punio, Alloquor. CASTĬMŌNĬA, æ, f. _Pureté_. SYN. Castitas. USUS: Summa corporis et animi castimonia vir, virgo, adolescens. CASTĬTAS, ātis, f. _Chasteté_. SYN. Castimonia, virginitas. USUS: Castitatem impense colere. Cf. Pudicitia, Integer, Verecundus. CASTRA, ōrum, n. pl. _Camp_. SYN. Tentoria, pelles, locus, ubi exercitus in tentoriis manet. EPITH. Æstiva, civilia, florentissima, maxima, media, infirma, nefaria, plena curæ, præclara, stativa. PHRAS. 1. Castra metari, _établir_, _asseoir son camp_, _camper_. Castra ponere, disponere, locare, constituere, habere, facere, metari, figere; tentoria erigere; posita habere; tendere. Castra in aperto posuit. 2. Castra movere, _décamper_, _lever le camp_. Castra promovere; movere; conclamare vasa; vasa colligere. 3. Castra extendere, _étendre son camp_. Castra proferre. 4. Castra arctius collocare, _resserrer le camp_. Castra contrahere. 5. Castra designare, _choisir un lieu pour camper_. Castris locum capere, locum deligere. 6. Castra propius admovere, _rapprocher son camp_. Castra castris opponere, objicere, conferre; castra cum castris jungere; castra oppido conferre. 7. Castra mutare, _changer le campement_. Castra convertere. 8. In castris esse, _camper_, _habiter dans un camp_. Sub pellibus agere, contineri, in castris agere. 9. Castra aggredi, _assiéger le camp_. Castra tentare, invadere, adoriri, circumvenire. 10. Castra capere, _s’emparer d’un camp_. Occupare, capere; castris potiri; castris hostem exuere. 11. Castra referre, _porter son camp en arrière_. 12. Castra opere et natura loci munita, _camp fortifié par l’art et la position_. Castra aggeribus, propugnaculis munita. USUS: Pro portis castrorum, _portes du camp_. Castrorum circuitus, limes extimus, _enceinte_. Castris se tenere, _demeurer sous la tente_. Castris hostium incidere, _se jeter dans le camp ennemi_. CASTRĀTUS, a, um, _Châtré_. SYN. Exsectus. USUS: Nolo dici morte Africani “castratam” esse rempublicam, _je ne veux pas qu’on dise que la république a été “châtrée” par la mort de Scipion l’Africain_. CASTRENSIS, e, gen. com. _Relatif au camp_, _à l’armée_. SYN. Militaris. USUS: Disciplina castrensis. CASTRUM, i, n. _Fort_, _place-forte_. SYN. Locus muris munitus; Castellum majus. USUS: Vallo et fossa circumdedi, sex castellis, castrisque maximis sepsi. CASTUS, a, um, _Pur_, _vertueux_, _chaste_, _pieux_. SYN. Purus, integer, incorruptus. ADV. Maxime. PHRAS. Corpore et animo integerrimus; insigni castimonia; summa castimonia et integritate; a voluptatum illecebris alienus, expers labis; immunis a fœda libidinis contagione; castimoniæ laude insignis; spectata integritate ac continentia; incorruptis castissimisque moribus; pudore septus. USUS: Pompeius vir integer, castus, gravis. Casta domus. Vir castus a cruore civili. Cf. Purus, Integer, Verecundus, Pudicus. CĀSŬS, ūs, m. _Hasard_, _accident_. SYN. Fortuna, eventus, sors. EPITH. Acerbissimus, cæcus, calamitosus atque funestus, multis innocentibus communis, incertus, dissimilis, dubius, fatalis _vel_ gloriosus, gravis et miserabilis, repentinus, improvisus incredibilis ac pene divinus, infestus, iniquissimus, mediocris, mirificus, fatalis, nec opinatus, pessimus, tristior, voluntarius, ultimus. Casus adversi, alieni, ancipites incertique dicendi, varii, barbari, bellici, conjunctiores reip., conversi, dubii, gladiatorii, graves civitatis, gravissimi, horribiles miserique, humani, innumerabiles, multi, novi, plures, rariores, similes exitu, tanti tamque præcipites, tetri, tristes. PHRAS. Casu accidit, _il arriva par hasard_. Forte evenit, ut etc. Repentina aliqua voluntate, ac fortuito; non consulto, sed casu in hoc iter incidi. Casus me in hoc negotium induxit. Forte fortuna factum est. Peropportune te mihi fortuna obtulit, qui me adjuvares. Casus hæc invexit. Forte ita casus tulit. Temere ac fortuito incidi in rem. Casus gubernabat consilium meum. Cf. Accidit, Fortuna. USUS: 1. Casus incidit mirificus, _il arriva un prodige étonnant_. Casus intervenit. Multa is casu potius et felicitate, quam virtute et consilio gessit. Varii sunt rerum humanarum casus. 2. Infortunium, _malheur_, _accident_. Meum illum casum gravissimum tecta ipsa urbis lugebant. Aliorum opibus casus meos sustento. 3. Ruina, _ruine_. Eo ictu me ad casum dedit. Cf. Fortuna. Casus conscientiæ, _Cas de conscience_. PHRAS. (Docere casus conscientiæ. VULG.) Explicare quæstiones de moribus ad christianam vitam conscientiamque moderandam; tradere officia hominis christiani; res ad officium christianum pertinentes exponere; doctrinam de officio christiani hominis tradere; explicare controversias, quæ ad conscientiam pertinent, quæ docentur de finibus bonorum ac malorum in re christiana. Controversias, quæ ad forum interius pertinent, tractare. CĂTĂCHRĒSIS, is, f. _Catachrèse. (fig. de rhét.)_ SYN. Abusio verbi. CĂTĂDŪPA, ōrum, n. pl. _Catadupes_, _une des cataractes du Nil_. SYN. Loca, ubi se Nilus ingenti sonitu præcipitat. CĂTĂPULTA, æ, f. _Catapulte_, _machine de guerre à lancer des traits_. * SYN. Machina bellica, qua jaculum _aut_ saxum longius torquetur. USUS: Catapultas, balistas, tormentaque alia oppugnandæ urbi comparata devehunt. CĂTĂRACTA, æ, f. _Herse de bois ou de fer qui défend l’entrée d’une place de guerre_. * SYN. Fores pendulæ e ligno ferroque, quæ demitti, ac attolli possunt. USUS: Dejecta cataracta porta clausa erat. CĀTE, _Habilement_, _adroitement_. SYN. Astute. Catechismus, i, m. _Catéchisme_. PHRAS. Catechismum tradere, _enseigner le catéchisme_. Christianis præceptis pueritiam imbuere, expolire, excolere; christianæ disciplinæ elementa, fidei christianæ præceptiones, dogmata; initia legis christianæ pueris exponere; doctrina christiana, christianis rudimentis, lege christiana imbuere, erudire rudem ætatulam; fidei nostræ mysteriis, christiana institutione populum formare; christianæ doctrinæ rudimentis instituere pueros. Instituere pueritiam christianis præceptionibus. Prima sanctioris doctrinæ rudimenta tradere, fidei nostræ præceptionibus pueritiam formare. Catechumenus, i, m. _Catéchumène_. SYN. Sacri lavacri candidatus; primæ christianæ disciplinæ auditor, discipulus, alumnus; qui rudimentis doctrinæ sacræ, quæ salutari lavacro præmitti solet, imbuitur. CĂTĒNA, æ, f. _Chaîne_. SYN. Vinculum e connexis annulis. USUS: Legum catenis constringere, vincire, devincire aliquem. Innocenti catenas injicere. CĂTĒNĀTUS, a, um, _Enchaîné_. SYN. Catenis vinctus. CĂTERVA, æ, f. _Corps de troupe_, _bataillon_; _foule_. SYN. Turbæ, turma. EPITH. Imminens, magna, bene magna, nova, tota, catervæ magnæ amicorum armatæ. USUS: Forum armatis catervis hominum improborum obsidere. Catervæ atque conventus hominum. Cf. Turba. CĂTERVĀTIM, _Par troupes_, _par bandes_. SYN. Turmatim, per catervas. USUS: Catervatim volant. CĂTHĔDRA, æ, f. _Chaire_, _siége_. De cathedra surgere. De _vel_ ex loco superiore. Catholicus, a, um, _Catholique_. PHRAS. 1. Catholicum fieri, _devenir catholique_. Catholica sacra complecti; amplecti catholica dogmata; cum catholica religione reconciliari; se ad catholica sacra transferre, conferre. In Catholicorum communionem venire. Catholicorum castra sequi. Ad Romana sacra transire. 2. Catholica Ecclesia, _l’Église catholique_. Christi Ecclesia sanctissimis institutis fundata, et orbis terrarum consensione mirabili nobilitata. Diffusa per omnes gentes ætatesque Christi Ecclesia. Christianus populus universus, eadem fidei doctrina, iisdem sacrorum, rituumque cerimoniis toto orbe terrarum mirabiliter consentiens, ac uno veluti fœdere devinctus. 3. Catholica Fides, _la Foi catholique_. Orthodoxa religio, fides; Christiana fides, toto semper orbe mira credendorum consensione observata. Christiana religio toto orbe propagata. 4. Homo catholicus, _un catholique romain_. Orthodoxæ fidei sectator; vir catholici nominis; orthodoxæ professionis; catholicis institutis ac moribus vivens; recte de DEO rebusque Divinis sentiens. Sacrorum communione cum Ecclesia Romana consentiens. CĂTĪNUM, i, n. et CĂTĪNUS, i, m. _Plat_. CĂTŬLUS, i, m. _Petit chien_. EPITH. Catuli cæci. USUS: Omnia in perfectis meliora, ut in equo, quam equulo, in cane, quam catulo. CĀTUS, a, um, _Avisé_, _fin_, _habile_. SYN. Acutus, callidus, prudens. USUS: Prudens, et ut ita dicam, catus. CAUDA, æ, f. _Queue_. EPITH. Levis, lubrica, pinnata, spumifera, summa. CAUDEX, ĭcis, m. _Souche d’arbre_. SYN. Stirps arboris. USUS: TRANSL. pro homine stupido, _souche_, _homme stupide_, _bûche_. Caudex, stipes, asinus. CĂVĔA, æ, f. _Cage_, _loge_; _partie du théâtre où sont assis les spectateurs_. SYN. Septum, quo aves et bestiæ includuntur. _Item_: Locus, ubi populus sedens ludos spectabat. EPITH. Multa, tota, ultima. USUS: Cavea tota Plauto applausit. Qui clamores tota cavea? Emissus e cavea leo. CĂVĔO, es, cāvi, cautum, ere, n. et a. _Prendre garde_, _éviter_. SYN. Vito, fugito, cautionem adhibeo, declino. ADV. Amplius populo, assidue, diligenter, diligentius aliquem, diligentissime alicui, magnopere, nominatim fœdere cavere et excipere, sancire, perscribere, omnino omnia, studiose ne, vigilantius aliquid. PHRAS. Cave, ne malis confidas, _gardez-vous de donner votre confiance aux méchants_. Vide, studium adhibe; consilio utere, diligenter animadverte; attende, quam diligenter potes. Summa tua cautio sit et provisio, ut ne temere confidas. Adhibe cautionem; provide ante, et præcave; disce, cui te credas, cui committas, a quibus caveas. Cauto est opus, ne ex ista nassa unquam escam petas. Declina a personatis amicis. USUS: Cavere ab homine nefario, _se garder d’un vaurien_. Cave a veneno. Cave putes, cave existimes, mihi quemquam te cariorem. Cave facias. Omnia cavebo. 3. Prospicio, nequid detrimenti accipiatur, _veiller sur_; _stipuler (par un acte légal)_. Tu mihi meisque multa sæpe cavisti. In jure cautum est, hæredi testamento cavere. Agris, fœnori, ædibus cavere. CĂVERNA, æ, f. _Cavité_, _caverne_. SYN. Locus in terra cavus, antrum, spelunca. USUS: Terræ e cavernis ferrum eruimus. CĂVILLĀTĬO, ōnis, f. _Plaisanterie mordante_, _raillerie_. SYN. Jocus amarior, dictum aculeatum; sermonis aculeus. USUS: Hæc quidem cavillatio est, illa dicacitas fuit. CĂVILLOR, aris, atus sum, ari, d. _Plaisanter_, _se moquer de_. SYN. Jocose ludo, dicta aculeata jacio. ADV. Familiariter. USUS: Cum aliquo, _vel_ in aliquem aliquid cavillari. In togam illius multo hominum risu cavillatus sum. Familiariter cum illo cavillari soleo. CAULÆ, ārum, f. pl. _Bergerie_, _parc à moutons_. SYN. Stabulum. CAULIS, is, m. _Chou_. SYN. Brassica. USUS: Vites a caulibus et brassicis ut pestiferis, refugere dicuntur. CĂVO, as, avi, atum, are, a. _Creuser_. SYN. Excavo, fodio, evacuo. USUS: E ligno cavato navigium. Naves cavabant ex singulis arboribus. CĂVUS, a, um, _Creux_, _profond_. SYN. Concavus. USUS: Vena cava, _veine cave_. CAUPO, ōnis, m. _Aubergiste_, _cabaretier_. SYN. Tabernarius. USUS: Ad cauponem multorum hospitum divertere. Vinum a caupone petere. CAUPŌNA, æ, f. _Auberge_. SYN. Taberna, cauponula, taberna diversoria. CAUPŌNOR, aris, atus sum, ari, d. SYN. Lucri causa aliquid facio. USUS: Cauponari bellum, non belligerari, _faire un trafic de la guerre (la faire en marchands, avec de l’or, non avec des armes)_. CAUSA, æ, f. _Cause_. SYN. Caput origo, fons, radix, principium, occasio, ratio, nomen. EPITH. Absoluta et perfecta per se, absurda, adjuvans aliquid et socia quædam efficiendi, adversa, æqua, æquissima, æterna, Alexandrina, aliena, anceps et gravis, antecedens, antiquior memoria alicujus; antiquior et pulchrior, et magis a natura ipsa profecta, antiquissima, aperta, assumptiva, bona, bona immo optima, certa, certa definitaque, certissima, civilis, clarissima, communis, communis ambitus, communis civitatis et libertatis, conjecturalis et definitiva, translativa, consimilis, consularis et senatoria, damnata, deliberativa, demonstrativa, judicialis, deterior, difficilis, manifesta, difficilior, difficillima, digna patrocinio alicujus, dispar, dissimilis, dubia, efficiens, expeditissima, externa, facilis atque explicata, facilior, falsa, firma, per se stabilis, firmissima, fœdissima, frumentaria, grata alicui, gratiosa arrogationis, gratissima, gravis, gravior, gravissima, honesta, necessaria, probabilis, honestior, honestissima, idonea quam maxime, tam illustris, tam gravis, tam impia, impudentissima, inferior, integra, infima, judiciaria, justa atque magna, justa atque maxima, justæ necessitudinis, etsi non justa, gravis tamen. PHRAS. 1. Multas causas habebam te reprehendendi, _j’avais bien des motifs de vous réprimander_. Justas magnasque rationes habui; magna ratione factum; multa erant, quæ afferrem, si reprehensionis ratio mihi danda esset. Multos titulos habebam; non longe quærenda erat materia reprehensionis. Non uno nomine; non uno ex capite; multis nominibus ea tibi reprehensio debebatur. Non una, nec temere oblata mihi causa erat te reprehendendi. Magno judicio, ac certo consilio ad istam reprehensionem descendi. 2. Amici ipsi horum causa malorum fuere, _les amis eux-mêmes furent la cause de mes maux_. In hanc me calamitatem induxere; ex illo fonte et seminario hæc mala fluxere. Ea calamitas ab amicis conflata, contracta, confecta est; eorum opera factum, ut miser sim; in hanc miseriam amicitia me detrusit. Ab his malum erupit; hinc illæ lacrimæ; hanc segetem ac materiem ægritudinis meæ amici præbuere, illi viam patefecere hostibus meis. Horum persuasu ac inductu hæ mihi calamitates importantur. Ab iis est natum istud mihi incommodum; illi periculum invexere; hi quidquid malorum est, mihi conscivere; horum amicitia me in hanc perditam causam imposuit. Horum omnium malorum fons unus amici sunt; hi mihi, quidquid malorum nunc sustineo, conflavere, contraxere. Principium malorum ex amicorum perfidia, velut pestilenti radice exstitit, profectum est, prodiit, provenit. Hæ calamitates principia sua amicis debent: referenda in amicos est tota hæc malorum acerbitas; ii ansam præbuere; ii occasionem dedere; horum e perversa amicitia, hoc quidquid est, exstitit; manavit, emanavit, profluxit; amicorum corrupta fides ista nobis incommoda accersiit, peperit, attulit; his malis aditum aperuit. Horum inconstantiæ ac levitati id, quidquid malorum mihi incubuit, tribuendum est, adscribendum, assignandum. Cf. Adscribo, Assigno. USUS: 1. Ut semina arborum, ita tu hujus belli causa ac auctor fuisti. Helena Trojanis causa exitii fuit. Rerum causæ quærendæ, inveniendæ, exponendæ, explicandæ, aperiendæ sunt. Quam facti causam affert? Quis causam dedit, occasionem? _Qui en a été la cause?_ Causæ nihil est, quin abeas. Id faciendi nullas causas habui, rationes, _je n’avais aucune raison de faire cela_. II. Lis, controversia, _procès_, _cause_. 1. Incipere causam, _commencer un procès_. In causam se demittere; in causam descendere, ingredi; causam recipere, suscipere, accipere. 2. Causam agere, _plaider une cause_. Tractare, actitare, tueri, tutari, defendere, sustinere. Causam ipse meam informabo, orabo, declamabo; causam capitis dicam. Jus meum ipse persequar. 3. Causam perdere, _perdre son procès_. Causam amittere, causa cadere; causam adversariis tradere. Cadere in judicio. 4. Causam obtinere, _gagner son procès_. Causam tenere, obtinere. Causa illi adjudicata est; secundum illum judicatum est; pro illo pronunciatum. 5. Causam negligenter tractare, _s’occuper peu d’une cause_. Indormire causæ suæ. 6. Causa est valde dubia, _la cause est tout-à-fait douteuse_. Fluctuat ejus causa. 7. Causam relinquere, _abandonner un procès_. Causam deposuit. 8. Amicabilem compositionem causæ facere, _faire une transaction amicale_. Causam cum altero componere, controversiam sedare, dirimere litem, tollere, transigere. III. Negotium, onus, provincia. Hanc mihi causam dedit, negotium demandavit, _parti_, _action_, _cause_, _intérêt_. Suam causam, non reipublicæ curat. Exeundum tibi illa causa, dum adhuc integra est, _abandonnez cet intérêt tandis qu’il est encore intact_. IV. Excusatio, _raison_. Accipio causam, _j’accepte vos raisons_. V. Propter, _à cause de moi_. Non mea, sed omnium salutis causa abfui. Tua causa debeo, cupioque omnia. Cf. Auctor, Origo, Lis, Negotium. CAUSĀRĬUS, a, um, _Infirme_. USUS: Causaria missio, _congé de réforme_, _pour raison de santé_. CAUSĬDĬCUS, i, m. _Avocat_, _défenseur_. SYN. Causæ patronus. EPITH. Non amplus atque grandis, subtilis tamen et elegans. USUS: Non causidicum nescio quem, nec proclamatorem aut rabulam; sed amplum, grandem, vehementem et qui in forensibus causis possit præclare consistere, oratorem. Cf. Patronus, Advocatus. CAUSOR, aris, atus sum, ari, d. _Donner pour raison_, _alléguer_. SYN. Causam affero. USUS: An ætatem causabitur? an ignorantiam? an morbum? (VULG. Pro prætextu afferre.) Cf. Excuso. CAUTĒ, _Avec précaution_, _prudemment_. SYN. Callide, prudenter. USUS: Caute dic. CAUTES, is, f. _Roche_, _rocher_. SYN. Saxum asperum et abruptum. CAUTĬO, ōnis, f. _Précaution_. SYN. Provisio. EPITH. Communis, diligens, facilis, græcula, multa, summa. USUS: A malis natura declinamus, quæ declinatio, si cum ratione fit, cautio appellatur. Rebus tuis cautionem adhibe et diligentiam, _usez de précaution et d’habileté dans vos affaires_. Ita bonus divinator, et ad prædictionem cautionem adhibeat. Cautio pecuniarum. Chirographi cautio, _la garantie de ma signature_. (VULG. Securatio, quitantia.) Cf. Prudentia, Providentia, Caveo. CAUTOR, ōris, m. _Celui qui garantit_. USUS: Cautor alieni periculi, _celui qui veille sur un autre_. CAUTUS, a, um, _Prudent_, _circonspect_, _défiant_. SYN. Providus, prudens. PHRAS. Homo multæ cautionis et providentiæ; qui nihil nisi caute et pedetentim, nihil non ex certa animi provisione suscipit. Quis illo consideratior? quis tectior? quis prudentior, qui nihil nisi explorate agat. Alienis malis eruditus, aliena calamitate doctus, cautissime omnia, omni cautione agit. Cf. Providus, Prudens, Caveo. CĔDO, _Donne_, _dis_, _parle_. SYN. Da, dic, exhibe. USUS: Cedo tabulas; cedo, quid affers? CĒDO, is, cessi, cessum, cedere, n., _nonnunquam_ a. _Céder_, _laisser la place_, _se retirer_. SYN. Concedo, locum do, me retraho. )( Maneo. ADV. Honeste, male, non multum, aut nihil omnino. Cessisse omnino a gladiatore. PHRAS. 1. Cessit denique hostium machinationibus, _il céda enfin devant les machinations de ses ennemis_. Ita tractus ac debilitatus est, ut succumberet fortunæ; tandem manus dedit fortunæ; victus, et abjecto scuto exterritus campo cessit. Defecit hominem constantia, et labescere cœpit. 2. Hostes retro cesserunt, _les ennemis reculèrent_. Pedem retulere, se in castra recepere, receptu fugæ simillimo in castra retro iere, se abstulere. 3. Uni cedit Homero, _il ne le cède qu’à Homère_. Uni concedit Homero. Poetarum, præterquam Homero, nemini secundus est. Ab Homero proximus est. Homero collatus, haud ægre in secundo se gradu continet. 4. Cedite omnes de via, _allons, quittes tous le chemin_. Abscedite; date viam; fugæ totæ plateæ pateant; ne quis mihi obstiterit obviam. Concedite, decedite de via. Illuc este; auferte vos hinc. Declinate paulum extra viam; viam facite. 5. Hoc consilium bene tibi cedat, _puisse votre dessein réussir_. Res ea tibi bene, feliciter vertat, opto; res ex sententia tibi succedat; feliciter eveniat; procedat bene ac prospere, exopto; optatis, votis fortuna subscribat, annuat, respondeat, faveat, aspiret; cadat feliciter, ut exoptas; ex animi sententia geratur, opto. 6. Male cessit conatus iste, _ses efforts ne réussirent pas_. In perniciem vertit; abfuit fortuna cœpto, exitus non respondit; eventus non satisfecit; contra cecidit, aliter, secus cecidit ac optabam; exitum res sortita a destinatione animi longe alienissimum; optatum exitum res consecuta non est; ad exitum optatum res non pervenit; pro voluntate non successit; non is, quem volebam, exitus consecutus est; speratum eventum sortita, nacta, adepta res non est. Cf. Succedo, Evenio, Accidit. 7. Cedendum est tempori, _il faut céder aux circonstances_. Consilii est, cedere tempori, temporibus servire; necessitati parere; rationem temporis habere; confirmare se ad temporis rationem; consilia et actiones tempore moderari; res ad tempus accommodare; temporibus assentiendum est; tempestati obsequendum. 8. Cur ego cedam minori? _pourquoi céderai-je à un homme qui ne me vaut pas?_ Quamobrem, qui infra me est, mihi patiar anteponi? cur ei cedam loco, _vel_ locum cedam, qui nihil ad me est, qui comparandus, æquandus, conferendus, par omnino mihi non est? Quid est causæ, cur primas ei partes concedam; primas ad eum partes deferri sinam; præponi; priore eum loco statui; collocari ante me patiar, quem nulla res mecum æquat; cujus meritis mea merita antecellunt? Quid est causæ, cur honore superior habeatur, qui virtute, ætate, rebus omnibus inferior est. Cf. Antepono. USUS: 1. Nihil Græcis cedunt Romani. Cesseram invidiæ, tempori, armis, pactioni, reipublicæ. Cessit tandem precibus, malis, oneri, succubuit. Ingenii laude nemo est, qui cuiquam cedat. 2. Abeo, discedo, _s’en aller_, _quitter_. Foro, urbe, Italia cessit. E vita cessit, _mourir_. 3. Remitto, _céder_, _concéder_. Nihil de jure suo cedere, concedere, remittere. CĔDRUS, i, f. _Cédre_. CĔLĔBER, bris, bre, _Célèbre_, _illustre_; _fréquenté_. SYN. Præclarus, laudatus, clarus, honestus, honorificus. Quod celebratur, frequentatur et colitur. )( Desertus, ignotus. PHRAS. 1. Victoria celebris erat, _la victoire était fameuse_. Omnium sermonibus celebrata; in luce Asiæ, in oculis Europæ reportata; illustri laude celebrata; primi nominis erat victoria; victoria ea maximam inter cæteras tulit laudem; celebritatem habuit; clara apud omnes gentes fama erat. Victoria ea non terras solum, sed mare etiam rerum gestarum fama implevit; omnes provinciarum ac regionum sinus fama ejus victoria complevit. 2. Vir est celeberrimus, _c’est un homme très-célèbre_. Summo propter egregias virtutes honore et nomine; amplissimus vir et clarissimus; summum splendorem sua virtute consecutus; vir est, cujus virtutes majoribus quasi theatris expositæ, qui fama nominis sui non terras solum, sed et maria implet; omnium studiis celebratus; quem fama conspectissimum facit; quem rerum gestarum gloria mirifice illustrat. Vir est, qui non modo honestis artibus, sed bellicis laudibus summum inter suos splendorem est assecutus; publice privatimque celebratus. Non sermonibus modo, sed omnium gentium litteris celebratus; clarus vir ac illustri laude conspicuus; spectatus vir, et primi inter suos nominis, fama inclitus, et claro inter suos nomine; vir, qui magnam rebus gestis celebritatem consecutus; qui in summa celebritate vivit; qui celebritate floret inter suos maxima; in gloria ingenti apud suos est; cujus ingens nomen et gloria; celebritate nominis insignis; ingens haberi cœptus. Cf. Gloria, Fama, Egregius. USUS: Celeberrima et frequentissima urbis pars. Res celeberrima est, totaque urbe notissima. In foro, concione celeberrima, frequentissima. CĔLĔBRĀTĬO, ōnis, f. _Distinction_, _gloire_; _renom_. SYN. Laudatio. EPITH. Quotidiana. USUS: 1. Nihil equidem commemoravi in ea celebratione mearum rerum. 2. Frequentatio, _assemblée nombreuse_. Quæ domus? quæ celebratio? CĔLĔBRĬTAS, ātis, f. _Affluence_, _concours de monde_. SYN. Hominum cœtus, concursus, frequentia. )( Solitudo. EPITH. Domestica, frequentissima, magna, maxima, quinquennalis, tanta. USUS: Odi celebritatem, fugio homines, lucem aspicere vix possum. Nunquam comitia tanta omnis generis hominum celebritate floruere. Mercatus celebratus summa totius Græciæ celebritate. Theatri, judiciorum, fori celebritas et frequentia. 2. Fama, laus, splendor, dignitas, _célébrité_, _renommée_. Vir summa famæ celebritate. Summam celebritatem sermonis hominum consequi. Judiciorum celebritate distineri. Funeris celebritate aliquem spoliare. CĔLĔBRO, as, avi, atum, are, a. _Honorer_, _célébrer_, _louer_, _rendre fameux_. SYN. Orno, honesto, laudo, comitor. ADV. Celebrari maxime, privatim, publice, vicatim, descriptionem servorum tota urbe. USUS: 1. Celebrare nomen, memoriam alicujus post mortem. Celebrata hæc sunt omnium litteris. Vir publice privatimque celebratus. Populus magna frequentia me ad Capitolium usque celebravit. 2. Frequento, _fréquenter_. Est hoc omnium sermonibus celebratum. Viam illam suo comitatu celebrat. Cf. Laudo. CĔLER, eris, ere, _Prompt_, _rapide_. SYN. Velox, volucer, incitatus. )( Tardus, segnis, lentus. PHRAS. Celeres sunt, _ils marchent avec rapidité_. Ea velocitate sunt ut eos volare, non iter facere crederes; tanta incitatione feruntur, ut celeritas, quanta sit, ne cogitari quidem possit. Utuntur festinatione, pernicitate, et velocitate præpropera; maximo vigore ac levitate corporum veloces juvenes. Levium corporum et multa exercitatione pernicium homines; juvenes summa agilitate corporum; ad summam celeritatem nihil reliqui sibi facere soliti; celeritates suscipiunt incredibiles. CĔLĔRĬTAS, ātis, f. _Rapidité_. SYN. Velocitas, pernicitas, festinatio. )( Tarditas. EPITH. Admirabilis, divina ingenii, expedita et profluens quodammodo, gratior, ignea, incredibilis, ingens, major, maxima, mirabilis, præceps dicendi, prompta et parata in agendo et respondendo, summa. Celeritates dispares, et inter se dissimiles, nimiæ, pares. USUS: Expedita ac profluens in dicendo celeritas. Rapida et celeritate cæcata oratio. Homo volubili, præcipiti dicendi celeritate. Celeritate opus est; celeritas in eo negotio adhibenda, suscipienda; celeritate utendum est. Cf. Celer. CĔLĔRĬTER, _Rapidement_. SYN. Cito, brevi tempore, mature, quamprimum, propediem. USUS: Celeriter de ea re scribam, transigam. Cf. Cito. CĔLĔRO, as, avi, atum, are, a. _Accélérer_, _presser_. SYN. Accelero, celeritate utor, celeritatem suscipio. CELLA, æ, f. _Cellier_, _magasin_. SYN. Locus, ubi aliquid conditur et asservatur, ut granum, oleum, vinum, carnes et quidquid ad penum pertinet. _Item_: sacellum, ædicula sacra. EPITH. Mellaria, olearia, penuaria, vinaria, cellæ plenæ. USUS: Semper boni domini referta cella vinaria, olearia, penuaria est. Sicilia cella penuaria reipub. Romanæ. Frumentum in cellam emit. In cella Concordiæ. In cella Jovis. (Pro cella Monastica. VULG.) _Cellule_. Cubiculum, conclave. CELLĀRĬUS, ii, m. _Esclave chargé de l’office_, _économe_. * SYN. Qui præest cellæ, penui promendo, _vel_ condendo. USUS: Cibus et potus sine fraude a cellariis præbeatur. Prome quodvis, te facio cellarium. CĒLO, as, avi, atum, are, a. _Cacher_. SYN. Occulto, obscure fero. PHRAS. Celat consilia sua, _il cache ses projets_. Clam fert consilia; premit animi sui sensa; ab hominum conscientia solertissime removet. Ut cochlea abscondit, et retentat se tacitus. Cf. Abscondo, Taceo, Tego. USUS: Si Deos omnes, hominesque celare possemus, nihil injuste faciendum esset. Aliquem de consilio celare. CELSĬTAS, ātis, f. _Élévation_, _hauteur_. SYN. Altitudo, excelsitas. USUS: Celsitas animi et magnitudo. Cf. Altitudo. CELSUS, a, um, _Élevé_, _haut_; _fier_, _superbe_. SYN. Sublimis, altus, erectus, elatus. USUS: Vir celsus et erectus ad omnia, quæ accidere possunt. Celsa dignitatis sede. Cf. Altus, Sublimis. CENSĔO, es, ui, censum, ere, a. _Être d’avis_, _juger_, _penser_. SYN. Arbitror, puto, existimo, statuo, decerno. ADV. Amplius, ita, uti et republ., magnopere, nominatim videnda, plane prorsus, ita simpliciter. USUS: 1. Magnopere censeo tibi abeundum. Quid senserim, quid censuerim, scis. 2. Decerno, _décréter_. Consules censeant quid agendum. 3. Censum ago, _faire le recensement_. Quinto quoque anno Sicilia censetur, _tous les 5 ans on fait le recensement de la Sicile_. Cf. Judico, Puto, Opinio, Æstimo. CENSOR, ōris, m. _Censeur_, _magistrat romain_. SYN. Qui præest censui, et moribus populi; magister morum; præfectus moribus. USUS: Magister veteris disciplinæ, severitatis censor. CENSŌRĬUS, ii, m. _De censeur_; _qui a été censeur_. SYN. Quod censoris est. Qui censor est, _vel_ fuit. USUS: Censorium judicium, notatio, animadversio. Censoria gravitas. Censoriæ severitatis nota aliquem inurere. CENSŪRA, æ, f. _Dignité de censeur_. SYN. Censoris dignitas, munus. EPITH. Egregia, tota. USUS: Censura morum severissima magistra. Censura Ecclesiastica. Cf. Pœna sacra. CENSŬS, ūs, m. _Cens_. SYN. Bonorum æstimatio et ipsa bona. USUS: In censum venire. In censu habendo potestas omnis æstimationis habendæ censori permittitur. Aliquem spectare ex censu, æstimare, _estimer qqn d’après sa fortune_. Homo sine censu. Censum peragere, perficere. Aliquæ civitates censu liberatæ sunt. Census annuus ex mutuo, locatione. Cf. Fœnus, Fructus. CENTĒNUS, a, um, _Cent (dans le sens distributif)_. USUS: Centena sestertia, _cent mille sesterces_. CENTĒSĬMÆ, ārum, f. pl. _Intérêt de un pour cent par mois_. USUS: Centesimis contentus non est. Tributum ex centesima collatum, _l’impôt du centième sur les ventes à l’encan_. CENTĬES, _Cent fois_. CENTO, ōnis, m. _Vêtement grossier_, _couverture_. * SYN. Stragula crassiora filis passim pendentibus. USUS: Centones injecerunt, ne tela contabulationem præfringerent. CENTRUM, i, n. _Centre_. SYN. Locus medius in sphæra. USUS: Terra in medio mundi sita centrum obtinet. CENTUM, _Cent_. CENTŬRĬA, æ, f. _Centurie_, _division du peuple romain_. SYN. Centum homines. Ita erat populus Rom. in centurias distributus. EPITH. Prærogativa, centuriæ cunctæ, paucæ. USUS: Omnium prope centuriarum voce consul factus, creatus. CENTŬRĬĀTIM, _Par centuries_. Per centurias. USUS: Tributim, et centuriatim descripti ordines. CENTŬRĬĀTUS, a, um, _Réparti par centuries_. SYN. In centurias distributus, descriptus. USUS: Centuriata, et curiata comitia. CENTŬRĬĀTŬS, ūs, m. _Grade de centurion_. SYN. Munus centurionis. USUS: Centuriatus in castris palam vendidit. CENTŬRĬO, as, avi, atum, are, a. _Distribuer en centuries_. SYN. In centurias distribuo, tribuo, describo; centurias conficio. USUS: Vidi conscribi homines et centuriari. CENTŬRĬO, ōnis, m. _Centurion, qui commande 100 hommes_. SYN. Centuriæ præfectus, dux, ductor; qui ordines ducit. EPITH. Nobilis sui generis. Centuriones pugnaces, lacertosi. USUS: Nihil sibi ex ista laude centurio, nihil præfectus decerpit. CĒRA, æ, f. _Cire_. EPITH. Commutabilis, extrema, infamis et nefaria, legitima, mollissima. USUS: Mollem ceram ad nostrum arbitrium formamus et fingimus. CĒRĀRĬUS, ii, m. _Marchand de cire_. SYN. Qui ceram tractat. CĒRĂTUS, a, um, _Enduit de cire_. SYN. Cera inductus, illitus. USUS: Tabella cerata, _tablette pour écrire_. CĔRĔBRŌSUS, a, um, _Emporté_, _bouillant_. SYN. Cui durum et pertinax cerebrum. USUS: Senex hic cerebrosus est certo, _ce bonhomme perd assurément la tête_. Cf. Obstinatus, Pertinax. CĔRĔBRUM, i, n. _Cerveau_, _cervelle_. USUS: Alii dicunt in cerebro esse animæ sedem. CĒRĔUS, a, um. _De cire_. SYN. E cera fictus. USUS: Cereæ figuræ. CĒRĔUS, i, m. _Chandelle de cire_, _bougie_, _cierge_. SYN. Fax cerea. USUS: Ad illas statuas tuas et cerea adhibentur. CĒRĬMŌNĬA, æ, f. _Cérémonie_, _rit_, _coutume religieuse_. SYN. Ritus sacer, cultus religiosus, religio sacrorum. EPITH. Incredibilis, maxima, summa. USUS: Cerimonias prodere, _instruire des cérémonies_, _les transmettre_. Cerimonias polluere, _profaner les rites sacrés_. Cerimoniis præesse. Ea sacra maximis et occultissimis cerimoniis continentur. Sacra Cereris summa religione cerimoniaque conficiuntur. Cerimoniæ ludorum, sepulcrorum. Cerimonias sacras ex majorum instituto sancte obire; sacros in rebus divinis ritus diligentissime tueri, retinere. In adhibendo ritu sacrarum cerimoniarum diligentem operam ponere; præceptas sacrorum cerimonias rite colere. (Cerimoniale, Cerimoniarius, VULG.) SYN. Sacrorum rituum liber; liber, quo sacræ religionis cerimoniæ continentur. Rituum, officiorum in divino cultu magister; sacrarum cerimoniarum moderator, sacris cerimoniis præpositus, præfectus. Cerimoniæ politicæ. Cf. Officium, Officiosus. CERNO, is, crēvi, crētum, ere, a. _Voir_, _distinguer_. SYN. Video oculis, _sed sæpius_ animo. ADV. Civiliter, sine armis, melius, plane, penitus, subtilius, tacite. Cerni bipertito, extrinsecus. USUS: 1. Aut superum nihil, aut obscure admodum cernimus. Ne nunc quidem oculis cernimus. 2. Cerno animo, _comprendre_, _remarquer_. Cerno jam animo, mente video, quæ futura sint. Verecunde tu quidem, sed tamen ut cernerem tuum animum. 3. Adeo, æstimo, _faire acte d’héritier_, _accepter une succession_. Ex testamento hæreditatem hodie crevi. Me quasi falsam hereditatem alienæ gloriæ cernere sinas, _laisse moi jouir à un faux titre d’une gloire qui ne m’appartient pas_. (VULG. Dividere cum aliquo hæreditatem). Cf. Video. CERNŬUS, a, um, _Courbé_, _penché vers la terre_. SYN. Inclinatus, quasi quod terram cernat. CERTĀMEN, ĭnis, n. _Combat_; _rivalité_, _conflit_. SYN. Contentio, pugna, certatio. EPITH. Æquum, difficile, extremum, forense, gladiatorium vitæ, grave belli, gymnicum, honestum, improbum, magnum, majus, mediocre, præsens. USUS: 1. Acre mihi tecum est pro aris et focis certamen. Descendam tecum in certamen honoris et dignitatis. Nihil me ab hoc certamine gloriæ removebit. In certamen et discrimen rerum omnium veniendum erit. 2. Prœlium, _bataille_, _lutte à main armée_. Certamen instat, oritur, accenditur, _le combat commence_. Exardescunt prælii initia; pugna capessitur; ad certamen descenditur; in certamen venitur; pugna, certamen, manus conseruntur. Certamen tentat, experitur, dimicationem subit, _en venir aux mains_. Ea res certamen præbuit, injecit, _telle fut la cause de la lutte_. Certamen serere, miscere, facere, _combattre_. Certamen extrahere, _prolonger la bataille_. Certamen sedare, dirimere, _terminer la lutte_. Certamen abnuere, defugere, _refuser la bataille_. Cf. Pugno, Contendo, Prœlium, Pugna. CERTĀTIM, _A l’envi_. USUS: Omnes certatim accurrent. CERTĀTĬO, ōnis, f. _Lutte_. SYN. Contentio. EPITH. Honesta, iniqua, magna, parva. USUS: Virtuti cum voluptate certatio est. Sit hæc inter eos honesta certatio. Cf. Certamen. CERTĒ, _Certainement_. SYN. Scilicet, certo, profecto, sine dubio, sine ulla controversia. USUS: 1. Si me tanti facis. 2. Concedentis, _oui_, _certainement_. Epicurus parabiles dixit divitias, certe, nisi etc. 3. At certe, certe, i. e. saltem, _du reste_, _au moins_. Res fortasse veræ, certe graves. Victi sumus, at fracti certe et abjecti. CERTO, _Certainement_. USUS: Id certo scio; id sane constat; id sine ulla dubitatione affirmem. CERTO, as, avi, atum, are, n., _nonnunquam_ a. _Lutter_, _combattre_. SYN. Decerto, contendo, belligero; certamen, certatio est mihi cum aliquo. ADV. Plane de sponsione, pugnaciter. PHRAS. Certet necesse est, qui victoriam cupit, _celui qui désire la victoire doit combattre_. Victoriam non aufert, nisi qui fortiter dimicat; nisi qui certamen nullum fugit; nisi qui cum hostibus conflictatur, depugnat, armis disceptat; ferrum et manus cum hoste conserit, prœliis utitur secundis; confligit, signa confert; ad manus venit; certamina ferit; nisi qui in certamen venit, descendit; dimicationem subit; in dimicationem venit Cf. Pugno, Prœlium, Pugna, Contendo, Arma. CERTUS, a, um, _Certain_, _assuré_, _indubitable_. SYN. Non dubius, non incertus, compertus, apertus, manifestus, notus, exploratus, minime dubius, ratus, quod nihil habet dubitationis; in quo nulla dubitatio esse potest; quod manu tenetur; in manibus habetur; quod in præsentia est, atque ante oculos. PHRAS. Certum est rem ita evenisse, _il est certain que la chose s’est passée ainsi_. Exploratum habeo, mihi pro vero constat; pro inquisito et comperto habeo rei exitum. Certissimis indiciis comperi; ita animo video, quam quæ oculis cernimus; persuasissimum mihi est, rem ita se habere. Perspectum exploratumque habeo; perspicuum, non obscurum est; explorata res est; vocari in dubium non potest; venire in dubium, ambigi, dubitari non potest; nemini dubium esse potest, quin res ita evenerit. Cf. Notus, Manifestus. USUS: 1. Nihil certi et definiti habeo, quod nuntiem. Pro certo habeo, Pompeium abiturum. Certi cœlorum motus. 2. Ratum et constitutum est, _décidé_, _résolu_. Certum est, deliberatumque, omnia palam edicere. Certum mihi est, ad Brutum transire. 3. Fidus, securus, _éprouvé_, _sûr_. Habebam certos homines, quibus litteras dare poteram. (VULG. Proprium nuntium, _messager particulier_). 4. Quidam definitus, peculiaris, proprius, _fixe_, _déterminé_. Habet certos sui studiosos. Sunt certa vitia, quæ nemo libenter fugit. Rem aliquam in certas partes dividere. 5. Commonefactus (in comparativo), _informer_. Utinam ejus rei certior factus essem. Fac me certiorem de consiliis tuis, _informez-moi de vos projets_. Significa mihi, expone, aperi, explica, qui sit rerum tuarum status, qui tuus animus, qui sensus, quæ tua sint consilia. Fac, ut te tuis consiliis cognoscam, intelligam, certior fiam, reddar; imaginem rerum tuarum, cogitationumque litteris exhibe, ostende. Cf. Indico, Declaro, Significo, Nuntio. CĒRŬLA, æ, f. _Petit morceau de cire_. CĒRUSSA, æ, f. _Céruse_. Genus pigmenti ex ramentis plumbi compositum. USUS: Cerussa malas oblinere. CERUSSĀTUS, a, um, _Blanchi avec de la céruse_. SYN. Cerussa illitus, fucatus. CERVĪCŬLA, æ, f. _Petite tête_. USUS: Cerviculam jactare, _balancer la tête_, _se dandiner_. CERVIX, īcis, f. _Cou_, _tête_. SYN. Aversa pars colli; audacia. EPITH. Anguina, dextera, longa, teres, cervices cruentæ, nefariæ, tumidæ, validæ. USUS: Imposuistis in cervicibus nostris dominum. Tyrannum a cervicibus nostris avertit. Rempublicam vestris cervicibus sustinetis. Cladem a cervicibus omnium avertere, repellere, depellere. Qui erunt tantis cervicibus, qui audeant prætori resistere? _Quels seront les hommes assez hardis pour oser résister au préteur?_ CERVUS, i, m. _Cerf_. CESPES, ĭtis, m. _Motte de terre couverte de gazon_. Arva aut sunt cespites, aut glebæ. CESSĀTĬO, ōnis, f. _Loisir_, _relâche_. SYN. Intermissio, otium. EPITH. Libera atque otiosa. USUS: Epicurus nihil cessatione melius existimat. Petit sibi liberam cessationem. Cessationem alicui dare. Damnare suam cessationem, _vel_ excusare. Cf. Otium. CESSĀTOR, ōris, m. _Fainéant_, _paresseux_. SYN. Otiosus, qui cessat, nihil agit. USUS: Non soleo esse cessator, præsertim in litteris. Nequam et cessator Davus. Cf. Otiosus. CESSĬO, ōnis, f. _Action de céder_, _cession (en t. de droit)_. Abalienatio est rei, quæ mancipi est, aut in jure cessio, aut etc. CESSO, as, avi, atum, are, n. _Être oisif_, _se reposer_. SYN. Nihil ago, vaco, cessator sum, conquiesco, langueo. PHRAS. 1. Cassemus a scriptione, _cessons d’écrire_. Manum de tabula; conquiescamus a scriptione; supersedeamus tantisper molesto scribendi labore; intermittamus paululum cœptum scribendi laborem. A molesta scriptione respiremus. Remittamus aliquantum de scribendi contentione. Cessationem aliquam fatigatæ longa scriptione dexteræ demus; otium concedamus. Cf. Desino. 2. Cessavit jam ea cura, _ces soucis l’ont enfin quitté_. Defluxit jam ea cura, conquievit, habet jam animus aberrationem quamdam a curarum molestiis; cura ea jam consedit, resedit; exempta jam animo est ea cura; sollicitudo conquievit. Cf. Quies. USUS: 1. Pueri, etiam cum cessant (vacant) exercitatione aliqua, delectantur. Scribo, ne tibi, plane cessasse videar. (VULG. Feriari.) 2. Desino, finem facio, desisto, _cesser_, _s’abstenir_. Litteras scribere nec cessavi, nec cesso. In opere ac studio nihil cesso. Cf. Otio, Desino, Desisto, Piger. CĒTĀRĬUS, ii, m. _Marchand de gros poissons_. SYN. Qui magnorum piscium mercaturam exercet. USUS: Cetarii, lanii, coqui, fartores, piscatores. CĒTUS, i, m.; pl. CETE, dat. cetis, n. _Cétacé_, _monstre marin_. SYN. Pistrix, bellua marina. CHĂRACTER, ēris, m. _Caractère_, _genre de style_. SYN. Nota, figura, forma, genus dicendi. USUS: Num te orationis meæ character delectat? characterem optimi exponere difficillimum, quod aliud aliis optimum videatur. CHARTA, æ, f. _Papier_. SYN. Chartula, membranula, macrocolum. USUS: Num charta tibi deest, quod non scribas. Impensam feci in macrocola, _j’ai acheté du papier royal_, _papier grand format_. Charta regia, _papier royal_. Scapus chartæ, _main de papier_. Chartæ pagina; plagula, _page de papier_. Charta bibula, _papier buvard_. Charta transmittit litteras. CHĂRYBDIS, is, f. _Charybde_, _gouffre dans le détroit de Sicile_. Immanis, infesta, vorax. USUS: Charybdis bonorum voraginem potius dixerim; nulla charybdis tam infesta, quæ tot res tam cito absorbere potuisset. CHĒLE, es, f. _Bras d’une catapulte_. CHĬRŎGRĂPHUM, i, n. _Manuscrit_, _autographe_. (VULG. Manu propria scriptum.) EPITH. Chirographa falsa. USUS: Quo me teste convinces? an chirographo? Chirographum imitari. Misi tibi cautionem chirographi mei. Chirographa, testificationes, judicia, quæstiones. Falsum chirographum scripsit. CHĪRURGĬA, æ, f. _Chirurgie_. SYN. Medicinæ pars, quæ manu medetur. USUS: Chirurgiæ tædet, diæta curari malo, _je suis las des remèdes violents_, _je préfère des traitements plus doux_. CHLĂMYDĀTUS, a, um, _Vêtu d’une chlamyde_. USUS: Sylla Imperator chlamydatus. CHLĂMYS, ĭdis, f. _Chlamyde_. SYN. Vestis militaris et regia, paludamentum. USUS: Chlamys purpurea, coloribus variis intexta. CHŎRĀGĬUM, ii, n. _Mobilier_, _décors_, _costumes_. SYN. Scenicus apparatus et pompa. Ponitur pro thrasonica aliqua ostentatione. USUS: Fragile falsæ gloriæ choragium comparat. CHORĀGUS, i, m. _Chorège_, _entrepreneur des spectacles_. SYN. Dux chori, qui subministrat instrumentum ludicrum, et impensas. USUS: Ornamenta a chorago sumere. CHORDA, æ, f. _Corde d’un instrument de musique_. * SYN. Nervus. USUS: Voces ut chordæ sunt intentæ, quæ ad quemvis tactum respondeant. CHŎRUS, i, m. _Chœur_, _assemblée_, _troupe_. SYN. Corona, multitudo, sodalitium, numerus. EPITH. Totus comessationis. USUS: Choro juventutis stipatus, _entouré d’une troupe de jeunes gens_. Epicurus e Philosophorum choro tollendus est. Chorus canentium, nisi numeris et certis modis præeuntis magistri consentiat, dissonum quid, et tumultuosum canit; at si certis numeris ac pedibus, velut facta conspiratione consensit, ac concinuit, etc. Chorus musicus pro loco _vulg. est_; rectius dicitur odeum, _aut_ statio musicorum. Christianus, i, m. _Chrétien_. SYN. Qui Christi nomen profitetur, Christo initiatus, addictus, auctoratus, Christi disciplinam professus, Christi sectator, qui Christo nomen dedit; Christi cultor, Christianis sacris imbutus. PHRAS. Christianus factus est, _il devint chrétien_. Christo nomen dedit; christiana sacra suscepit; christianam doctrinam amplexus est; christianæ militiæ adscriptus; ad sanam religionem ab impia superstitione traductus est; rejecto simulacrorum cultu ad Christi Ecclesiam se aggregavit; damnatis erroribus ad Christianæ veritatis lucem respexit; ad Christum se adjunxit; Christi nomen professus est; Christo fide professioneque auctoratus est; christianis mysteriis inauguratus; initiatus est sacris christianis; christiana sacra suscepit; ad Christi signa transivit; christianorum cœtum auxit; christianæ militiæ nomen dedit; signa secutus est; christianæ militiæ castra secutus est; Christi legem professus est; Christo duce stipendia merere constituit. Christus JESUS, m. _Jésus-Christ, fils de DIEU et de Marie_. PHRAS. 1. Redemptor generis humani, mundi liberator, vindex ac servator; sequester noster, qui extra omnem culpam vixit, et humanorum delictorum nulla contagione fœdari potuit, qui inter cœlum et terram, inter DEUM et homines placidissimam firmissimamque pacem composuit, cujus dira morte a sempiterna morte vindicati sumus; legatus, nuntius et sacerdos summi Patris, qui interclusum in cœlum aditum nobis aperuit, patefecit; qui, ut nos liberaret, durissimis cruciatibus excarnificandum sese deridendumque objecit; pro salute nostra vindicanda excarnificari se ac dilaniari passus est; ut Patrem nobis propitiaret, concidi se et dilacerari, tanquam a feris immanissimis sustinuit; qui fuso pro nobis sanguine interceptam et interclusam ad cœlum viam aperuit; servile jugum a cervicibus nostris dejecit, hominum mentes expiavit; Patris Numen humano generi infensum placavit; qui Divinæ severitatis tela in homines intenta, unus pro universis excepit, sanguineque suo omne humanum nefas exstinxit. Mens divinæ mentis. Filius DEI, Verbum Patris, speculum sine macula Majestatis DEI; fulgor sempiternus solis sempiterni; incorruptissimus judex, et flagitiorum scelerumque vindex justissimus, atque acerrimus; a quo exanimes ad vitam excitati, mutorum linguæ in sermones solutæ, surdorum aures ad audiendum patefactæ, claudis libera gradiendi data facultas, iis, qui omnibus capti membris, totius corporis firmitas restituta; in quo Christiani habent omne salutis præsidium constitutum. 2. Christus incarnatus, _le Christ incarné_. Mysterium augustissimum et arcanissimum; quo rerum universarum, adeoque hominum rector ac opifex humanis se membris cooperuit, et salvis utriusque naturæ discriminibus tam conjuncta DEUM inter ac hominem est instituta consociatio. Verbumque et caro tam arcto ac indissolubili nexu in unam personam coierunt, ut quiquid ibi DEI est, non sit ab humanitate; quidquid autem hominis, non sit a Divinitate divisum. Mysterium, quo humana divinis, terrena cœlestibus, ima summis, pereuntia sempiternis nexu omnium arctissimo devincta et copulata sunt; interque nos ægros ac miseros, et beatos immortalesque spiritus, fœdus inviolabile percussum ac sancitum est; quo natura divina humanis se artubus vestivit, velavit; corpoream indutus naturam DEI Filius, humanis se artubus, humana se specie amicivit. 3. Christus Natus, _le Christ naissant_. Faustissimus post natos homines Christi Servatoris nostri ortus, quo idem reparationis nostræ auctor, ac humanæ salutis restitutor, humana carne circumdatus, in has luminis auras prodiit; quo generis humani vindex, et salutis nostræ assertor, hominum parens DEUS, mortalibus artubus e virgine nasci voluit. 4. Christus passus, _le Christ souffrant_. Funestissima Christi Servatoris cædes, qui, ut nos sempiternis apud inferos suppliciis eriperet, in cruciatum ac necem se obtulit; immanissimis cruciatibus excarnificandum se objecit, et divinæ severitatis tela, nostris jugulis intenta, in se unum avertit Christi e cruce pendentis acerba supplicia, cruciatus, tormenta; mors pro genere humano obita. Singulare divinæ caritatis, humanique sceleris certamen Christo DEO moriente editum. Asserta mortalium generi vita, et victoria per necem immeritam Conditoris. Cf. Passio Christi. 5. Christus Resurgens, _le Christ ressuscitant_. Christi devicta morte reviviscentis triumphus, triumphalis Christi in vitam reditus. Redivivus a morte Servator noster. Christus ab inferis existens. Cf. Pascha. 6. Christus ascendens in cœlum, _le Christ montant aux cieux_. Triumphi pompa, qua Christus se in cœlestia templa transtulit, a nobis super astra in locum altissimum emigravit; in beatissimas illas sedes stupentibus Angelis ascendit, in oras felicissimas sese intulit. Cf. Ascensio Domini. CĬBĀRĬA, ōrum, n. pl. _Aliments_, _nourriture_, _vivres_. SYN. Omnia, quibus animantes vescuntur, et aluntur. EPITH. Menstrua, uberiora. USUS: Cibaria coquere, conficere, petere, dare, præbere. Ex alienis cibariis liberaliter hospites tractare. Cf. Annona. CĬBĀRĬUS, a, um, _Qui concerne la nourriture_. USUS: Cibarius panis, _pain commun_, _(pain des esclaves)_. CĬBUS, i, m. _Nourriture_, _repas_, _mets_. SYN. Esca, pastus, epulæ. EPITH. Animalis, gravis, divisus, modificatus, suavissimus, terrestris. PHRAS. 1. Cibum capere, _manger_. Cibaria sumere; cibo curare corpora; liberaliore victu, obsonio corpora firmare, vires firmare. Moderato cibo naturæ desideria explere; cibo se reficere; corpora curare, reficere. Cf. Edo. 2. Cibo se onerare, _se charger de nourriture_. Cibo immodico se ingurgitare, obruere; abdomen distendere; alvum degravare. Cf. Vorax. 3. Cibos inferre, _porter les mets sur la table_. Mensam cibis instruere; ornare, adornare mensas, exquisitis epulis exstruere. 4. Cibi parcus. Cf. Abstineo. USUS: Epicurus utebatur eo cibo, qui suavissimus esset, et ad concoquendum facillimus, qui inflationem nullam haberet. Cibo et potione onustus esse, _indigestion_. CĬCĀDA, æ, f. _Cigale_. CĬCĀTRIX, īcis, f. _Cicatrice_. SYN. Signum relictum ex vulnere. USUS: Ne obductam reipublicæ cicatricem refricem. Exceptæ adverso corpore cicatrices. Coit jam cicatrix. CĬCER, ĕris, n. _Pois chiche_. (Genus leguminis). CĬCUR, ŭris, omn. gen. _Apprivoisé_. SYN. Mansuetus, mansuefactus. )( Ferus, immanis. PHRAS. Cicurem reddere hominem alioquin barbarum, _adoucir un barbare, un sauvage_. Inveteratam barbariem ex hominis moribus delere; ex agresti immanique vita ad humanitatem, mansuetudinemque traducere; ex feritate ad mansuetudinem transferre; ad humanitatem informare; mansuefacere hominis ingenium agreste et disciplina formare. USUS: Bestiarum immanes aliæ, aliæ cicures. CĬĔO, es, cīvi, cĭtum, ciēre, a. _Soulever_, _déterminer_; _mouvoir_. SYN. Commoveo. USUS: Id venenum sævos cruciatus ciere solet. Animatum est, quod motu cietur interiore. 2. Excito, _provoquer_, _appeler_. Bella, pugnam, motus, lacrimas ciere. CĬLĬCĬUM, ii, n. _Étoffe grossière de poil de chèvre_. SYN. Vestis e pilis caprarum contexta. USUS: Coria, cilicia, saccos imperavit. CINCINNĀTUS, a, um, _Qui a les cheveux bouclés_. USUS: Cincinnatus ganeo. CINCINNUS, i, m. _Boucle de cheveux_. SYN. Capillus ad ornatum intortus. USUS: Erant illi capilli compti, et madentes cincinnorum fimbriæ. CINGO, is, cinxi, cinctum, ere, a. _Ceindre_, _entourer_. SYN. Coerceo, circumdo, munio, tueor, contineo, sepio. ADV. Diligentius. USUS: Urbes diligentius religione, quam mœnibus cingendæ. Ea septa porticu cingemus. Regio mari cincta et periculis. Mare montibus cingitur, continetur. Cf. Circumdo. CINGŬLUS, i, m. _Ceinture (de la terre)_. SYN. Zona. EPITH. Australis, medius et maximus. USUS: Videmus terram quasi quibusdam cingulis redimitam, e quibus duo maxime inter se diversi. CĬNIS, ĕris, m. _Cendre_. USUS: 1. Cur hunc dolorem cineri et ossibus parentis inuris? Videbitis miserandum patriæ cinerem. 2. (VULG. Cineres benedicti,) _cendres bénites_. Cineres sacri, lustrales, piaculares. 3. (VULG. Dies Cinerum,) _jour des cendres_. Dies, cui sacris cineribus capiti aspersis nomen est, qui a sacro cinere frontibus aspergi solito nomen traxit, reperit. Postridie Hilariorum, Dionysiorum. CIRCA, _Autour de_. Ad locum refertur. SYN. Circum. USUS: 1. Circa Capuam. Circa omnes portus misi exploratores. 2. Ad personas: Multos circa se habebat, _il avait beaucoup de monde autour de lui_. CIRCENSES, ium, m. _Jeux de cirque_. USUS: Ludi circenses. CIRCĬTER, _Environ_, _à peu près_. SYN. Ad, non multo secus, prope, fere. USUS: 1. Refertur ad tempus: Hora sexta circiter. Circiter noctem, meridiem. 2. Ad numerum: Pars tertia circiter, _le tiers à peu près_. CIRCŬĔO, is, īvi, ĭtum, ire, a. _Faire le tour de_. Cf. Circumeo. CIRCŬĬTĬO, ōnis, f. _Ronde_; _détour_; _détour de parole_, _circonlocution_. SYN. Circonscriptio, anfractus, periphrasis. USUS: Quid circuitione opus est et anfractu? rem palam edicito. CIRCŬĪTUS, ūs, m. _Circuit_, _contour_, _enceinte_; _révolution_; _période_. SYN. Conversio, periodus, comprehensio et ambitus verborum, continuatio, circumscriptio, orbis. EPITH. Brevior verborum, longior, sapientissimus atque optimus, incitatior, naturalis, totus orationis. USUS: Circuitus solis diem et noctem efficit. Circuitus orationis, quem Græci periodum vocant. CIRCŬLĀTOR, ōris, m. _Charlatan_. SYN. Circumforaneus, vagus. EPITH. Notissimus. USUS: Notissimus quidam circulator. CIRCŬLOR, aris, atus sum, ari, d. _Se réunir en cercle_. SYN. Circulos facere, in circulum cogere homines colloquendi gratia. USUS: Oscitans judex, cum alio colloquens, nonnunquam etiam circulans. CIRCŬLUS, i, m. _Cercle_. SYN. Orbis forma plana in orbem acta, gyrus, ambitus rotundus, corona hominum colloquentium. EPITH. Exiguus vitæ, immensus gloriæ, lacteus. USUS: Quidam circulis describendis delectationem capiunt. Circulum describere; orbem circumscribere, _faire un cercle_. 2. Conversio, _cercle céleste_, _révolution_. Stellæ circulos suos et orbes mirabili celeritate conficiunt. 3. Cœtus, corona, _cercle_, _assemblée_, _réunion_. Circulo se subduxit. Sermo in circulis et conviviis liberior. CIRCUM, _Autour_. SYN. Circa. USUS: Refertur ad locum, _auprès de_, _dans_, _chez_. Prætorem circum omnia fora sectabantur. Circum hæc loca morabor. CIRCŬMĂGO, is, ēgi, actum, ere; a. _Tourner_, _faire tourner_; _s’accomplir_. * USUS: Equum freno circumagere. Jam se annus circumegerat. Hostis se ad dissonos tumultus circumegerat. CIRCUMCĪDO, is, cīdi, cīsum, ere, a. _Couper autour_; _retrancher_. SYN. Amputo, reseco, demo, aufero. USUS: Multitudinem sententiarum circumcidere; luxuriem sermonis stilo depasci. Locus omni aditu circumcisus. Hinc derivatur circumcidaneus, a um. * Mustum circumcidaneum, _vin de taille_. Circumcisio Domini. (VULG. _Circoncision de N.-S._) Dies circumcisi Infantis DEI memoria sacer. Octavis a natali dies, quo nato Servatori nostro nomen impositum est. CIRCUMCIRCA, _Tout autour_, _de tous côtés_. SYN. Ab omni parte, undique. USUS: Cœpi regionem circumcirca prospicere. Contra citraque omnium hostium plena erant. CIRCUMCLŪDO, is, clusi, clusum, ere, a. _Environner_, _enfermer de toutes parts_. Veritus, ne duobus exercitibus circumcluderetur. Mira diligentia circumclusus, ne commovere se posset. Cf. Claudo. CIRCUMCŎLO, is, colui, cultum, ere, a. _Habiter autour_, _le long de_. Multi populi eam paludem circumcolunt. CIRCUMCURSO, as, avi, atum, are, a. et n. _Courir çà et là_, _s’agiter_. * USUS: Obit, circumcursat villas suas. CIRCUMDO, as, dĕdi, dătum, dăre, a. _Mettre autour_. SYN. Cingo, sepio, vallo, stipo, circumsepio, circumfundo, vestio, circumplico, circumplector, circumjicio, circumligo, circumsisto, circumveho, circumvenio, circumsideo, circumvallo, ambio. PHRAS. Circumdare urbem, _environner_, _entourer une ville_. Turmas circumfundere; circumjicere multitudinem mœnibus; circumplecti, circumvenire locum opere; circumvallare; medium ab utroque latere concludere; sinu quodam, flexuque frontem aversamque oppidi partem circumire. Cf. Obsideo. USUS: Non egrediar cancellis, quos ipse mihi circumdedi, _je ne sortirai pas des limites que je me suis tracées_. Milites ignem oppido circumdederunt. Oppidum fossa circumdatum. Fossa oppido circumdata. CIRCUMDŪCO, is, xi, ctum, ere, a. _Conduire autour_. USUS: Aratrum circumducere, _tracer avec la charrue l’enceinte d’une ville_. Aliquem, ædes et conclavia circumducere. CIRCŬMĔO, is, ĭvi, _vel_ ĭi, ĭtum, ire, a. et n. _Faire le tour_, _tourner autour de_, _cerner_, _envelopper_. SYN. Circueo, eo circum. USUS: Circumit veteranos. CIRCUMFĔRO, fers, tŭili, lātum, ferre, a. _Faire mouvoir autour_. SYN. Circumgesto. USUS: Humani corporis sanguinem in pateris circumtulit, _il fit circuler une coupe remplie de sang_. Sol circumfertur ad brumale signum, _le soleil fait sa révolution du côté du tropique_. CIRCUMFLECTO, is, flexi, flexum, ere, a. _Décrire en tournant_. USUS: Cursum circumflectere. CIRCUMFLO, as, flavi, flatum, are, n. et a. _Souffler de tous côtés_. USUS: Ab omnibus ventis; a ventis invidiæ circumflari, _être battu par tous les orages de l’envie_. CIRCUMFLŬO, is, fluxi, fluxum, ere, a. _Couler autour_; _regorger_, _être riche_, _abonder_. SYN. Abundo. USUS: Circumfluit gloria, rebus omnibus, copiis abundat. Oratio circumfluens. CIRCUMFŎRĀNĔUS, a, um, _Qui est autour du forum_. SYN. Qui circum forum spatiatur, aliquid venditans. USUS: Pharmacopola circumforaneus, _médecin ambulant_, _charlatan_. Æs circumforaneum, non Corinthium, _dettes (les banquiers et les usuriers habitaient autour du forum)_. CIRCUMFUNDO, is, fūdi, fūsum, ere, a. _Répandre autour_. SYN. Ambio. ADV. Undique. USUS: Terra mari circumfunditur. Latent omnia tenebris circumfusa. CIRCUMGESTO, as, avi, atum, are, a. _Colporter_. SYN. Circumfero. CIRCUMJĂCĔO, es, cui, ere, n. _Être étendu_, _situé autour_. USUS: Reliquæ regiones, quæ circumjacent Europæ. CIRCUMJECTUS, us, m. _Enceinte_. SYN. Qui terram vasto circumjectu amplectitur. CIRCUMJĬCĬO, is, jēci, jectum, ere, a. _Placer autour_; _entourer_. USUS: Circumjecta muris ædificia, campi circumjecti. CIRCUMLĬGO, as, avi, atum, are, a. _Lier_, _attacher autour_; _entourer_. SYN. Implico, complico. USUS: Anguis eum circumligavit. CIRCUMLŬO, is, ere, a. * _Baigner_. USUS: Peninsulæ in modum pars major circumluitur. CIRCUMLŬVĬO, ōnis, f. _Atterrissement_. USUS: Jura circumluvionum et alluvionum. CIRCUMMITTO, is, mīsi, missum, ere, a. _Envoyer de tous côtés_. USUS: Hostis suorum multos post montes circummisit. Circummissi senatores delectus habuere. CIRCUMMŬNĬO, is, īvi, ītum, ire, a. * _Entourer_, _fortifier une place_; _investir_. USUS: Pene ut feminas, circummunitos se prohiberi aqua fremebant. CIRCUMPĔDES, um, m. pl. _Laquais_. SYN. Servi a pedibus. USUS: Circumpedes formosi et litterati. CIRCUMPLECTOR, eris, plexus sum, plecti, d. _Embrasser_, _entourer_. SYN. Circumplico. CIRCUMPLĬCO, as, avi, atum, are, a. _Envelopper_. SYN. Circumplector. CIRCUMPŌTĀTĬO, ōnis, f. _Action de boire à la ronde_. USUS: Omnis circumpotatio, qua pocula in circulum redeunt, est sublata. CIRCUMRŌDO, is, rosi, rosum, ere, a. _Ronger autour_. SYN. Arrodo. USUS: Dudum circumrodo, quod devorandum est, _je tourne autour de ce qu’il faut aborder franchement_ (PROV.). CIRCUMSCRĪBO, is, scripsi, scriptum, ere, a. _Définir_, _expliquer_. SYN. Determino, constituo, definio, concludo. ADV. Scelerate senatum. Circumscribi brevi, et definiri numerose verba. USUS: 1. Natura exiguum vitæ curriculum nobis circumscripsit, æternum gloriæ. 2. Constringo potestatem, _borner_, _limiter_, _restreindre_. Senatus Prætorem circumscripsit. 3. Concipio, _concevoir_. Mente circumscribenda est prius sententia, et verba confestim concurrent. Cf. Definio. CIRCUMSCRIPTĒ, _D’une manière précise_. SYN. Paucis, definite, breviter. USUS: Singulas res definimus, et circumscripte complectimur. CIRCUMSCRIPTĬO, ōnis, f. _Limite_; _définition_. SYN. Definitio, circuitio. EPITH. Aperta. USUS: Æternitatem nulla circumscriptio temporis metitur. CIRCUMSCRIPTOR, ōris, m. _Trompeur_, _fripon_. USUS: Quis testamentorum subjector? quis circumscriptor? quis ganeo? CIRCUMSĔCO, as, cui, sectum, are, a. _Couper autour_. SYN. Circumcido. CIRCUMSĔDĔO, es, sēdi, sessum, ere, a. _Être assis autour de_; _assiéger_, _investir_. SYN. Circumsideo, obsideo, circumvenio, corona cingo, incingo. USUS: Urbs ab hostibus circumsedetur. Oppidum interclusum circumsedere. Cf. Obsideo, Circumdo. CIRCUMSĒPĬO, is, sepsi, septum, ire, a. _Entourer_. SYN. Circumdo. USUS: Senatus armatis circumseptus. CIRCUMSESSĬO, ōnis, f. _Siége d’une ville_. SYN. Obsessio. USUS: Circumsessionis causam in alium transtulit. CIRCUMSĬDĔO, es, sēdi, sessum, ere, a. _Assiéger_. SYN. Obsideo. Cf. Obsideo, Circumdo. CIRCUMSISTO, is, stĕti, stĭtum, ere, n. _Entourer_. USUS: Circumsistunt eum lictores valentissimi. CIRCUMSŎNO, as, ui, ĭtum, are, n. _Retentir tout autour_. ADV. Undique vocibus talibus. USUS: Vocibus tuis aures meæ circumsonant. CIRCUMSPECTĬO, ōnis, f. _Vigilance_. SYN. Accurata consideratio. USUS: Circumspectione utendum est. Cf. Cautio, Cautus. CIRCUMSPECTO, as, avi, atum, are, n. et a. _Regarder tout autour_. SYN. Circumspicio. CIRCUMSPECTŬS, ūs, m. _Action de voir autour_. USUS: Facilis est circumspectus, quo eam, etc., _je puis voir aisément où je vais, etc._ CIRCUMSPĬCĬO, is, spexi, spectum, ere, a. _Observer_, _examiner_. SYN. Adverto, perpendo, oculis obeo, collustro, accurate considero. ADV. Celeriter animo, diligenter, diligentissime, magnifice se, paulisper. PHRAS. Aciem mentis in omnes partes intendere, _chercher à pénétrer_. Circumferre oculos; oculis aliquem requirere. Prospectum in urbem et agros captare. USUS: Circumspicite paulisper mentibus vestris. Circumspicite procellas imminentes. Magnifice se circumspicere, sibi placere, _s’admirer, (avoir une haute idée de soi-même)_. CIRCUMSTO, as, stĕti, stătum, are, n. et a. _Se tenir en cercle_; _entourer_, _assiéger_. SYN. Circumdo, circumsisto. USUS: Noctes et dies omnia nos fata circumstant. Circumstant te summæ auctoritates, quæ te oblivisci domesticæ laudis non sinant. Frequentes me circumstetere. Cf. Circumdo. CIRCUMVĀDO, is, vasi, ere, a. _Envahir_. USUS: Anceps terror circumvasit barbaros, hinc arce capta, illinc urbem scandente hoste. CIRCUMVALLO, as, avi, atum, are, a. _Entourer d’un retranchement_. SYN. Munio vallo. USUS: Oppidum bidui labore circumvallarunt. CIRCUMVECTĬO, ōnis, f. _Transport_; _mouvement circulaire_. USUS: Solis circumvectio. Portorium circumvectionis. CIRCUMVECTUS, a, um, _Qui s’est porté autour_. USUS: Equites jubet circumvectos ab tergo invadere aciem, _il ordonne à la cavalerie de tourner et de prendre à dos l’armée ennemie_. CIRCUMVĔHO, is, vexi, vectum, ere, a. _Mener autour_, _côtoyer_, _doubler_. USUS: Equo circumvectus Dictator. Classe circumvehi insulam. CIRCUMVĔNĬO, is, vēni, ventum, ire, a. _Accabler (par force et par ruse)_, _circonvenir_. SYN. Decipio. ADV. Acute testes, indigne. USUS: Subvenire alicui, qui potentum opibus circumveniri urgerique videtur. Innocentem judicio circumvenire et opprimere. Cf. Decipio. CIRCUMVESTĬO, is, ire, a. _Revêtir autour_, _envelopper_. USUS: Dictis circumvestire consilia sua, _cacher sa pensée sous ses discours_. CIRCŪS, i, m. _Cirque_, _arène_. SYN. Campus, in quo populus ludos spectans considebat. EPITH. Candens, elucens candore, magnus, maximus. USUS: Ludi publici sunt cavea circoque divisi. CIS, _En deçà de_. SYN. Citra. )( Trans. USUS: Cis Euphratem. CĬSĬUM, ii, n. _Chaise à deux roues_, _voiture légère_. Genus vehiculi velocis. CISTA, æ, f. _Corbeille_, _cassette_; _armoire_. SYN. Arca, fiscina, canistrum. USUS: Cistas dejicit. CĬTĔRĬOR, ōris, gen. com. _Plus rapproché_; _plus récent_. SYN. Propinquior. )( Ulterior. USUS: Atque ut ad citeriora et notiora veniam. CĬTHĂRA, m, f. _Cithare_. SYN. Lyra. USUS: Cithara canere. CĬTHĂRISTA, æ, m. _Joueur de cithare_. USUS: Saltatores, citharistæ. De eo, qui tantum pulsat citharam, non accinit. CĬTHĂRŒDUS, i, m. _Qui chante en jouant de la cithare_. SYN. Qui cithara canit; pulsat citharam, et canit. CĬTĬMUS, a, um, _Très-proche_. SYN. Proximus. )( Ultimus. USUS: Luna cœlo ultima, citima terræ. CĬTĬUS, _Plus vite_. SYN. Ocius, prius. USUS: 1. Citius repentinus morbus oculorum, quam diuturna lippitudo sanatur. 2. Potius, verius, magis, aptius, _plutôt_. Eum citius veteratorem quam oratorem dixeris. CĬTO, _Vite_, _rapidement_. SYN. Celeriter, mature, quamprimum, sine mora, brevi tempore, mox. )( Tarde. PHRAS. Cito rem conficiam, _j’aurai bientôt terminé l’affaire_. Quamprimum, perceleriter, citius quam æstimas; protinus, mature, momento rem confectam dabo; impigre, propere, præpropere rem festinabo. Quam ocissime, quam maturrime; solertissime, temporis puncto conficiam; summam celeritatem adhibebo. Prius tua opinione, actutum, subito, prompte, strenue rem agam. Cf. Celer, Statim. USUS: Puer cito arripit, _l’enfant saisit facilement_. CĬTO, as, avi, atum, are, a. _Citer en justice_. SYN. In jus voco, adesse jubeo, diem alicui dico, laudo, nomino. USUS: 1. Testem citabo totam Siciliam. Aliquem capitis reum in judicium per præconem citare. Citavit testes, _il assigna des témoins_. 2. Citato equo illuc contendit, _il se rendit en ce lieu à bride abattue_. 3. Citare auctores, _invoquer l’autorité d’un auteur_; rectius: Laudare auctorem, testem; afferre testimonium auctorum. CĬTRA, _En deçà de_; _en avant de_. SYN. Cis. )( Ultro. USUS: 1. Exercitum habuit citra flumen. 2. Citra fastidium, _sans dégoût_. CĬTRĔUS, a, um, _De citronnier_. USUS: Mensa citrea. CĬTUS, a, um, _Prompt_, _rapide_. SYN. Celer, maturus. Cf. Celer, Propero. CĪVĬCUS, a, um, _De cité_, _civique_. USUS: Corona civica. CĪVĪLIS, e, omn. gen. _De cité_, _de citoyen_; _civil_. USUS: Bellum civile, studium; jus civile; mos, consuetudo civilis. Pro civili parte rempublicam salvam cupio, _en ma qualité de citoyen, je désire le salut de la république_. CĪVĪLĬTER, _En citoyen_, _comme il convient à un citoyen_. USUS: Civiliter vivere, cum aliquo civiliter contendere. CĪVIS, is, m. _Citoyen_. SYN. Municeps, popularis. (VULG. Conterraneus, concivis, compatriota.) PHRAS. 1. Civem facere aliquem, _donner à qqn le droit de cité_. Civitatem alicui dare, donare, largiri, impertiri; adscribere civitati, _vel_ in civitatem; in civitatem suscipere, recipere; adsciscere civem; civitate donare; accipere in civitatem; ad civium numerum adscribere; referre inter cives. 2. Civis factus est, _il fut fait citoyen_. Civitate donatus est; jus civitatis consecutus est; civitatem impetravit; relatus est inter cives; particeps civilium munerum factus est; in civitatem receptus est; patuit illi Rom. civitas; virtutis præmium civitas Rom. fuit 3. Civium jure excidit, _il perdit ses droits de citoyen_. Civitatem amisit, perdidit; segregatus a numero civium est. Civitas ei adempta est; in ærarios relatus est; ex albo civium erasus est. USUS: Civem aliquem designare, facere, habere. Civis reipublicæ amantissimus. CĪVĬTAS, ātis, f. _Cité_, _état_. SYN. Civium multitudo in unum locum congregata; jus civium, libertas. EPITH. Adjutrix scelerum, libidinum testis, fautorum receptrix. Aliena, amica alicui, amicissima et fidelissima, ampla, illustris, clara, nobilis, amplissima, beata, honesta, libera, bella, clara, commendatior, commentitia, communis, conjunctissima, antea copiosa, cuncta, erudita, fidelis, fidelior, _aut_ copiis locupletior, auctoritate gravior, fidelissima, firma, valens, florens, florentissima, consilio et armis fœderata, grata, gravis et locuples, ornata, gravissima, moderatissima, illustris, immunis, improba, incolumis, ingrata, inutilissima, lauta, libera, liberta, locuples, maledicentissima, maledicta, misera atque inanis, bene morata, bene constituta, nobilissima quondam, et jam doctissima, nova, occupatissima, opportunissima ad aliquid, opulentissima et beatissima, orba, pacata et libera, prava, perdita, perprava et tenuis, potens, barbara, princeps omnium rerum, proxima alicui loco, pulcherrima, quieta, sancta, socia factorum et flagitiorum, sollicita, splendidissima, suspiciosa et maledica, tenuis, vitiosa, universa. Civitates afflictæ, alternæ, amplissimæ, egentissimæ, fœderatæ, invictissimæ, marinæ, maximæ, minimæ, minores, bene moratæ, ornatæ, pacatæ, tranquillæ, perditæ, salvæ et incolumes; amplæ atque potentes, tantæ et tam graves, totæ, universæ. USUS: 1. Concilia, cœtusque et conventicula hominum civitates appellantur. Cato ortu Tusculanus est, civitate Romanus. Romam urbem civitas incolit, _la ville de Rome est habitée par des citoyens_. Dicavit se in civitatem Romanam. 2. Jus civitatis alicui impertiri, _accorder à qqn le droit de cité_. Civitatem dare, donare, largiri alicui; in civitatem recipere, suscipere, adscribere aliquem. 3. Civitatis jus amittere, _perdre le droit de cité_. Civitatem perdere; civitatem adimere alicui. Civitatem nemo amittit, nisi sua culpa. 4. Civitate mutari, _devenir citoyen d’une autre ville_. Cf. Civis. CLĀDES, is, f. _Perte_, _fléau_; _défaite_. SYN. Calamitas, damnum, cædes. EPITH. Horribilis, importuna, ingens, luctifica, subita, tanta, vetusta. USUS: 1. Cladem facere, afferre, inferre, _faire essuyer une grande défaite_. 2. Cladem accipere, _essuyer une défaite_. 3. Cladem reddere, _prendre une revanche_. Cf. Cædes, Cædo, Damnum, Prœlium. CLAM, _En secret_. SYN. Furtim, occulte, ex occulto, ex insidiis. )( Palam. PHRAS. 1. Clam nescio quid agitat, _il médite je ne sais quoi au fond du cœur_. Clandestina consilia miscet; latenter, ex occulto, in occulto nescio quid parat, machinatur; occulte cuniculis me oppugnat; secreto, arbitris remotis, clanculum, in operto, occultis sermonibus, nescio, quid serit. 2. Clam discessit, _il est parti à l’insu de tous_. Silentio ex urbe egressus; imprudentibus omnibus, insciis, inscientibus omnibus; remota hominum conscientia fuga sibi consuluit. Cf. Occulto, Tego, Celo. CLĀMĀTOR, ōris, m. _Criard_, _déclamateur_. USUS: Odiosi ac molesti clamatores. CLĀMĀTŌRĬUS, a, um, _Qui crie_. USUS: Clamatorium genus. CLĀMĬTO, as, avi, atum, are, n. et a. _Crier fort_, _appeler à grands cris_. Supercilia illa tua calliditatem clamitare videntur, _vos sourcils semblent accuser l’astuce_. CLĀMO, as, avi, atum, are, n. et a. _Crier_. SYN. Vocifero; clamorem edo, facio, profundo; voce contendo, persono. PHRAS. Ingentem clamorem tollunt, _ils poussent de grands cris_. Vociferatione utuntur maxima, clamore profuso; circumsonat hostilis clamor; truci cantu, clamoribus inconditis, horrendo cuncta complent sono. Ululatus, cantusque dissoni audiuntur. Clamoribus strepunt, perstrepunt; tumultu personant omnia. Terribilis inde sonus accidit; incertis clamoribus, stridore horrendo omnia personant, aures fatigantur. Nemora vallesque circumjectas terribili sono implent. Vocem emittunt, sustollunt, efferunt, intendunt, contendunt, mittunt; indicem voluntatis virtutisque clamorem efferunt, inconditum trucemque clamorem edunt; incondito clamore perturbant omnia; clamor barbaro ululatu permistus præsentes terret. USUS: Hoc me tua causa fecisse clamo ac testor. CLĀMOR, ōris, m. _Cri_, _clameur_. SYN. Vociferatio. EPITH. Acutissimus, cœlestis, concionalis, incredibilis, infestus atque inimicus populi, magnus, major, maximus, par, profundus. Clamores gladiatorii, magni, majores, maximi. USUS: 1. Clamorem movere, excitare, _exciter les clameurs_. Clamorem edere, tollere, extollere, profundere, _jeter_, _pousser des cris_. Clamorem reddere, _répondre aux clameurs_. Clamorem proximis tradere, _transmettre le cri (de guerre) à ses voisins_. Clamorem arctare. Clamore facto, sublato. 2. Acclamatio, admurmuratio, _acclamations_. Hæc sunt, quæ clamores et admirationem in oratione efficiunt. Cf. Clamo. CLĀMŌSUS, a, um, _Criard_. CLANCŬLUM, _A la dérobée_, _en cachette_. SYN. Clam. USUS: Hæc clanculum dicta sunto. Cf. Clam. CLANDESTĪNUS, a, um, _Qui se fait en cachette_, _clandestin_. SYN. Occultus. USUS: Clandestinum scelus. Clandestina cum hoste colloquia miscere. Cf. Occultus. CLANGOR, ōris, m. _Son de la trompette_. SYN. Tubarum cantus, vox aquilæ, et aliarum avium. EPITH. Tremulus, vastus. CLĀRĒ, _Clairement_, _nettement_. SYN. Clara voce, explicate, plane, aperte, dilucide, enodate, manifeste. USUS: Clare gemuit. Semper id periculum clarius apparet. CLĀRĔO, es, ui, ere, n. _Briller_; _être illustre_. SYN. Emico. CLĀRĬGĀTĬO, ōnis, f. _Action de réclamer solennellement une satisfaction_. SYN. Belli denuntiatio. CLĀRĬSŎNUS, a, um, _Clair_, _retentissant_. SYN. Clare sonans, canorus. CLĀRĬTAS, ātis, f. _Illustration_, _célébrité_. SYN. Splendor nominis, fortunæ, gloriæ nobilitas. USUS: Claritatem nominis aucupari, assequi, admittere. Claritas vocis. Cf. Splendor. CLĀRĬTŪDO, ĭnis, f. _Célébrité_, _illustration_, _éclat_. USUS: Artes quibus summa claritudo paratur. Cf. Splendor, Gloria, Dignitas, Clarus. CLĀRUS, a, um, _Clair_; _illustre_. SYN. 1. Planus, apertus, perspicuus, dilucidus, explicatus, evidens, pervulgatus, non obscurus. )( Obscurus. 2. Insignis, nobilis, illustris, celeber. PHRAS. 1. Vir est clarissimus, _cet homme est très-célèbre_. Clara est ejus viri virtus; inclita religio. Magnum est ejus viri nomen et opinio; amplissima auctoritas; claritate nominis insigni præditus; magna est in civibus gloria; vir est omnis ætatis ac memoriæ clarissimus; est in eo viro laus virtutis maxima; fama fertur in primis; maximum hujus in his regionibus nomen est, hujus viri clarissima virtus est et insignis ad posteros. Cf. Celeber, Altus. 2. Rem clariorem reddere, _rendre une chose plus claire, plus intelligible_. Claram spectatamque facere; nobilitatem rebus dare; rei dignitatem facere, addere, conciliare; lucem rebus dare, splendorem afferre, illustrare rem, in bono lumine collocare. Cf. Illustro. 3. Res clara est, _la chose est claire, évidente_. Res ipsa se aperit; præsentior jam res est, quam ut ignorari possit; liquida res est et in medio posita. In luce res est. Cf. Manifestus. USUS: 1. Claris et illustribus exemplis usus sum. Clara hæc sunt, non immoror. Clara jam luce, _pendant le jour_. 2. Insignis, _illustre_, _distingué_. Vir clarus et nobilis ex doctrina. Claram mortem oppetere. Cf. Præclarus, Honoratus, Celeber. CLASSĬĀRĬUS, a, um, _Soldat de marine_, _marin_. * USUS: Classiarius miles. CLASSĬCUS, a, um, _Citoyen de la première classe_. CLASSĬCUM, i, n. _Trompette guerrière_. SYN. Sonus tubarum. USUS: Advocare ad concionem, silentium facere classico, _sonner l’assemblée_. Canere, concinere classicum, _donner le signal du combat_. CLASSIS, is, f. _Flotte_. SYN. Naves, navium multitudo. EPITH. Bella, bene magna et ornata, præclara in speciem, sed inops et infirma propter dissimilitudinem propugnatorum atque remigum, pulcherrima. USUS: 1. Classem ædificare, ornare, apparare, comparare, instruere, _équiper une flotte_. Classem deprimere, frangere, demergere, _détruire_, _couler bas une flotte_. 2. Ordo civium, et distributio pro modo census, _une des six classes dans lesquelles était réparti le peuple romain_. Tributim et centuriatim describere ordines, ætates, classes. Cf. Navis. Classis Præfectus. Cf. Præfectus. CLATHRI, ōrum, m. pl. _Grille_, _barreaux_. CLAUDĬCĀTĬO, ōnis, f. _Action de boiter_, _démarche de boiteux_. EPITH. Deformis. USUS: Apparet in eo claudicatio non deformis. CLAUDĬCO, as, are, n. _Boiter_. SYN. Altero pede nuto. USUS: 1. Num claudicat vir bonus? 2. TRANSL. Titubo, vacillo, debilis, infirmus sum, _chanceler_, _être défectueux, imparfait_. Claudicat hæc oratio. Claudicat amicitia nostra, vacillat et titubat. Claudicat in officio. Etiam summa felicitas semper ex parte aliqua claudicat. CLAUDO, is, clausi, clausum, ere, a. _Fermer_. SYN. Obstruo, oppilo, obturo, intercludo, comprimo. PHRAS. Urbs clausa est, _la ville est fermée_. Fores portarum objectæ sunt; claustra urbis objecta sunt; obseptum est in urbem iter; interclusa ad urbem via est. Urbs nemini patet; non patet ad urbem aditus. Cf. Aditus. USUS: Alicui exitum, viam, transitum; fugam hosti claudere. Consilia sua clausa habere. Claudere aures optimis consiliis. Ejus consuetudinem mihi adhuc meus pudor clausit. Mare clausum nuntios moratur. Nullius domus satis clausa tuæ libidini. Cf. Includo. CLAUDUS, a, um, _Boiteux_. SYN. Altero pede læsus, _vel_ captus. CLĀVA, æ, f. _Bâton_, _massue_. USUS: Clava et fuste repulsus. CLĀVĬCŬLA, æ, f. _Vrille_, _tendron de la vigne_, _au moyen duquel elle s’attache aux soutiens_. SYN. Capreolus in vite. USUS: Vitis claviculis suis, quasi manibus, quidquid est nacta, amplectitur. CLĀVIS, is, f. _Clef_. USUS: Alicui claves tradere, credere. (VULG. Claves Imperii, _les clefs_, _le boulevard de l’empire_.) Latine: Claustra portæque Imperii. CLAUSTRUM, i, n. Sæpius plurali adhibetur. _Porte_; _boulevard_, _défense_, _rempart_. SYN. Fores, loca clausa. USUS: Claustra urbis, regionis hostibus committenda non sunt. Effringi fores, revelli claustra. (VULG. Claustrum Monachorum, _cloître_.) Cœnobium. (VULG. Clausura, _clotûre_.) Claustra cœnobii. CLAUSŬLA, æ, f. _Conclusion_, _fin_. SYN. Extrema cujusque rei pars, præsertim in oratione, versu. Verborum conclusio, exitus. EPITH. Difficilis, præclara. USUS: Clausula numerose et jucunde cadens. Cum argumentum scribendi non suppetit, utor consueta clausula. Clausula edicti. CLĀVUS, i, m. _Clou_; _gouvernail de navire_, _timon de l’état_. SYN. Gubernaculum navis. EPITH. Tractabilis. USUS: Clavum imperii tenere, _être au timon des affaires_. Tractare gubernacula reipublicæ. CLĒMENS, entis, omn. gen. _Clément_, _doux_, _généreux_. SYN. Lenis, mitis, mansuetus, misericors, liberalis, humanus. PHRAS. Princeps erat clementissimus, _le prince était très-clément_. Princeps erat, ad cujus expertam clementiam nemini non tutus receptus erat; qui cives mirifice colebat; qui civium voluntati ac gratiæ deditissimus erat; qui oblivisci nihil solebat, nisi injurias; cujus incredibilem mansuetudinem, inusitatam inauditamque clementiam non æquare modo dicendo, sed ne adumbrare quidem quisquam possit; a quo nihil non benigne clementerque factum; clementia tanta, ut nemini supplici non dextram fidemque porrigeret, spem salutis ostenderet, indulgeret; nihil isto Principe clementius; nemo cum illo Principe clementiæ laude comparandus, æquandus, conferendus. Nemo illi hac clementiæ laude par, aut secundus; Princeps proprio quodam naturæ munere ad clementiam liberalitatemque factus videtur. Præcipua quadam laude florebat clementiæ; Principum nemo est, in quo plus quam in isto clementiæ esset ac humanitatis; clementiæ laude præstabat, antecellebat, anteibat omnes. Cf. Lenis. USUS: Clemens et misericors judex; clemens castigatio. CLĒMENTER, _Avec clémence_, _bonté_. SYN. Mansuete. USUS: Clementer facere, audire. CLĒMENTĬA, æ, f. _Clémence_, _douceur_, _bonté_. SYN. Lenitas, benignitas, humanitas, misericordia, mansuetudo, placabilitas, bonitas, moderatio animadvertendi. EPITH. Admirabilis, grata alicui, insidiosa, inusitata inauditaque, jucunda auditu, popularis, singularis. USUS: Clementia est, per quam animi temere in odium alicujus invectionis concitati, comitate retinentur. Cf. Lenitas, Clemens. CLĒPO, is, psi, ptum, ere, a. _Voler_, _cacher_, _dissimuler_. SYN. Furor, rapio, subripio. USUS: Pueri Spartæ rapere et clepere discunt. CLEPSYDRA, æ, f. _Clepsydre_. SYN. Vas, e quo aqua paulatim effluens horas distinguit, horologium. USUS: Ad clepsydram declamare, _déclamer_, _parler à l’heure_. CLĬENS, entis, m. _Client_. SYN. Qui in fide alicujus est et clientela. EPITH. Proprius, vetus. Clientes novi, plurimi. USUS: Tibi nemo cliens esse, te nemo clientem habere volet. CLĬENTĒLA, æ, f. _Patronage_, _clientèle_. SYN. Clientum defensio, tutela, procuratio. EPITH. Honesta, illustris, clientelæ maximæ, provinciales. PHRAS. Se in fidem ac clientelam tradere, dare, conferre, dicare, _se placer sous le patronage de qqn_. Alterius fidei se committere, mandare; in fidem alterius se permittere; tutelæ subjicere et commendare. USUS: Esse in fide et clientela alterius. Clientelam ad se traducere. CLĪTELLÆ, ārum, f. pl. _Bât_. SYN. Ephippia, quæ jumentis imponuntur ad melius ferendas sarcinas. USUS: Ea onera clitellis sunt apportata. CLĪTELLĀRĬUS mulus, i, m. _Bête de somme_. CLĪVŌSUS, a, um, _Qui s’élève en pente_, _montueux_. USUS: Clivosus locus. CLĪVUS, i, m. _Pente_, _montée_. SYN. Collis. EPITH. Plenus servorum. CLŎĀCA, æ, f. _Egout_, _cloaque_. SYN. Locus cavus, per quem sordes eluuntur. USUS: Cloacam maximam, receptaculum omnium purgamentorum urbis, sub terram agi jussit. CLYPĔUS, i, m. _Bouclier_. USUS: Abjecto clypeo fugit. CŎĂCERVĀTĬO, ōnis, f. _Action d’entasser, d’accumuler_. SYN. Copia, cumulus, acervus. EPITH. Universa. USUS: Coacervatio argumentorum, et frequentatio. CŎĂCERVO, as, avi, atum, are, a. _Entasser_, _accumuler_. SYN. Aggrego, accumulo, cogo, congero, cumulo. USUS: Pecuniam immensam cogere et coacervare. CŎĂCESCO, is, ere, n. _Devenir aigre_. SYN. Acidus fio, acesco. USUS: Vinum vetustate coacescit. CŎACTĬO, ōnis, f. _Rassemblement_. SYN. Congregatio, conspiratio, conventiculum. USUS: Nocturnis vigiliis et hominum coactione turbata civitas. CŎACTOR, ōris, m. _Collecteur d’impôts_; _commis de recette_. SYN. Qui pecuniam cogit et recipit officii nomine. (VULG. Perceptor particularis.) USUS: 1. Non effugies nostros coactores. CŎACTUS, a, um, part. v. cogo. _Forcé_. SYN. Expressus. USUS: 1. Hæc non nisi coactus scripsi. 2. Congregatus, _rassemblé_. Copiæ in unum locum coactæ. Cf. Invitus, Nolo, Ægre. CŎACTŬS, ūs, m. _Impulsion_. SYN. Impulsus. USUS: Hæc tuo coactu scripsi. Coadjutor Episcopi, _Coadjuteur d’un évêque_. SYN. Episcopus qui alterum adjuvat episcopum. Coadjutor, Conservus, _aide_, _homme d’affaires_. SYN. Administrator rei domesticæ, qui domestico opere exercetur; in re familiari adjutor; adjutor operum; ad domestica ministeria adscriptus. CŎÆDĬFĬCO, as, avi, atum, are, a. _Bâtir avec_. SYN. Construo. CŎÆQUO, as, avi, atum, are, a. _Égaliser_, _rendre égal_. SYN. Æquo. USUS: Coæquare gratiam omnium difficile est, _il est difficile que tous aient une égale autorité_. Coæquare omnia ad suas injurias et libidines, _faire peser sur tous également le joug de ses injustices et de ses caprices_. CŎÆVUS, a, um, _Du même âge_, _contemporain_. SYN. Æqualis, ætate cum aliquo conjunctus. CŎĂGĬTĀTĬO, ōnis, f. _Mouvement simultané_. SYN. Agitatio. USUS: Coagitatio pulmonum. CŎAGMENTĀTĬO, ōnis, f. _Assemblage_, _réunion de parties_. SYN. Nexus, compositio, constructio, conjunctio. EPITH. Dissolubilis. USUS: Copulatio rerum et quasi consentiens ad mundi incolumitatem coagmentatio naturæ. Coagmentatio non dissolubilis. CŎAGMENTO, as, avi, atum, are, a. _Assembler_, _réunir_. SYN. Compono, conjungo, construo, compingo. )( Dissolvo. USUS: 1. Nihil tam aptum, tam compositum ac coagmentatum inveniri potest. Struere verba, ac veluti coagmentare. 2. Conficio, tracto, _affermir_. Pacem coagmentare, _cimenter la paix_. Cf. Conjungo. CŎĀGŪLUM, i, n. _Présure_, _ce qui sert à faire cailler le lait_. USUS: Lactis coagulum. CŎĂLESCO, is, ălŭi, escere, n. _Se joindre_, _se figer_; _se réunir_. SYN. Cohæreo, concresco. USUS: Concordia coaluerant animi. CŎANGUSTO, as, atum, are, a. _Rétrécir_, _reserrer_. SYN. Coarcto. )( Dilato. USUS: Hæc lex in cunctum ordinem dilatata coangustari potest. CŎARCTĀTĬO, ōnis, f. _Action de presser, de réunir_. USUS: Coarctatio plurium in angusto tendentium. CŎARCTO, as, avi, a tum, are, a. _Presser_, _resserrer_, _rétrécir_. SYN. Constipo, coangusto. )( Dilato, explico. USUS: Fac, ut quæ arctavit et peranguste refersit, dilatet et explicet. Coarctari in oppido. Angustæ fauces iter coarctant. CŎARGŬO, is, ere, a. _Accuser_, _convaincre_, _confondre_. SYN. Arguo, redarguo, accuso, convinco, detego, indico. USUS: Coarguere aliquem; coarguere errorem, culpam, mendacium alicujus. Aliquem avaritiæ coarguere. Aliquem multis suspicionibus, conjecturis coarguere; vitæ turpitudine sese ipse coarguit. Cf. Convinco, Accuso. CŎCHLĔA, æ, f. _Limaçon_. EPITH. Domiporta, sanguine cassa. USUS: iste tanquam cochlea abscondit et retentat sese tacitus. CŎCHLĔAR _vel_ CŎCHLĔĀRE, is, n. _Cuiller_. USUS: Cochlearis mensura, _cuillerée_, _mesure pour les liquides_. CŎCLES, ĭtis, m. _Borgne_. SYN. Luscus, altero captus oculo. COCTUS, a, um, _Cuit_, _mûr_. SYN. TRANSL. Maturus. )( Crudus. USUS: Poma matura et cocta. Sermo bene coctus et conditus. CŎCUS, _vel_ CŎQUUS, i, m. _Cuisinier_. SYN. Qui cibos parat et condit. USUS: Mitto cocos, pistores, lecticarios. Cocus vilissimum antiquis mancipium, æstimatione et usu in pretio esse cœpit. Majoris pretii nunc cocus est, quam villicus. CŌDEX, ĭcis, m. _Livre_, _registre_, _écrit_. SYN. Tabulæ accepti et expensi; _item_: liber, in quo acta publica scribebantur. EPITH. Falsus, interlitus. USUS: In codicem referre; codicem obsignare; e codice delere. Non habere se hoc nomen in codice accepti et expensi fatetur. CŌDĬCILLI, orum, m. pl. _Tablettes à écrire_. SYN. Tabellæ, libelli. USUS: Exarare aliquid in codicillis, referre dicta in codicillos. CŒLESTIS, e, com. gen. _Céleste_, _divin_. SYN. Divinus, immortalis. )( Humanus. USUS: Rem gessisti memorabilem, ac pene cœlestem. Cœlestes orbes. Fama Herculem in concilio cœlestium collocavit. CŒLĬTES, um, m. pl. _Habitants du ciel_, _dieux_. SYN. Cœlicolæ. USUS: Cœlitum ira invectum est hoc malum. CŒLUM, i, n. _Ciel_. SYN. Altissimum DEI domicilium; regiones immortalitatis; beatorum sedes, domicilium. PHRAS. 1. Ad cœli gaudia pervenero Sancti, _les saints sont parvenus à la gloire du ciel_. Sancti corporibus laxati in cœlestia templa penetraverunt; exuti corpore mortali ad superos migraverunt, ad bona nulla temporis longinquitate pereuntia; cum DEO beatissimam vitam ævo infinito vivunt; in beatorum domicilium accepti gaudiis omnibus affluunt et circumfluunt; cœlesti civitate donati, torrente voluptatum inundantur; hinc profecti recta ad concilium, ad domum sempiternam DEI, ad regiones immortalitatis evecti sunt, ubi placidissima quies et vita sempiterna vigent; ubi bona ea nos manent, ut neque aspectu oculorum comprehendi, neque auribus percipi, neque ulla cogitatione queant adumbrari; ubi nec visa cuiquam mortalium, nec auribus arrepta, nec mente unquam tractata vigent gaudia, et vigebunt spatiis sæculorum innumerabilium; ubi Divinæ majestatis aspectu in omnium sæculorum perpetuitatem sine satietate perfruentur. Sancti ab his locis ærumnarum plenis, in illam innumerabilibus felicitatibus redundantem affluentemque regionem demigrarunt; in cœlestes domos, in concilium Superum, in illam stabilem sedem ac domicilium Beatorum; in illam Regis æterni aulam; in illam cœlestem ac beatam domum felicitate æterna fruentium animorum; in cœlestem Regiam, ubi cum DEO æternum degent ævoque beatissimo ac sempiterno fruentur. 2. Sæpe de cœlo cogitadum, _il faut souvent penser au ciel_. In beatissimam cœlitum sedem, in augustissimam illam Divinitatis sedem omnes cogitationes conferre decet. Erigenda mens est identidem et attollenda ad ilium æternæ felicitatis portum. Obeundæ identidem mente cogitationeque oræ illæ cœlestes ac beatissimæ; in iisque mente ac animo habitandum. Cf. Beatus. USUS: 1. Omnibus idem cursus ad cœlum patet. Homo divinus de cœlo delapsus videbatur, _cet homme divin semblait descendu du ciel_. De præstantis virtutis viro. Nocturna cœli forma siderum ornatus. Celerrima cœli conversio. 2. Aer, spiritus circumfusus, _air_, _atmosphère_, _température_, _temps_. Gravis et pestilens cœli aspiratio. Cœli gravitas, natura et temperatio. 3. TRANSL. Summus locus et gradus, _comble_, _faîte du bonheur, de la gloire_. Aliquem laudibus in cœlum ferre. In cœlo sum. Cœlum digito attingo. Hominis vox est, felicis admodum, et lætitia gestientis. CŎĒMO, is, emi, emptum, ere, a. _Acheter_. SYN. Emo, coemptionem facio. Cf. Emo. CŎEMPTĬO, ōnis, f. _Vente_, _coemption_, _une des formes du mariage romain_. USUS: Coemptiones facere. Cf. Emptio. CŎEMPTĬŌNĀLIS, e, com. gen. _Relatif à la coemption_. SYN. Qui frequens est in coemptionibus. CŒNA, æ, f. _Dîner_, _repas du soir_. USUS: Ad cœnam me vocavit, perduxit. Cœnam fecit, dedit lautam. Cœna me accepit lautissima. Condixi ad cœnam, promisi. Non soleo obire cœnas. Cœnæ adhibitus est. Cœna Domini, _la Cène du Seigneur_. Dies sacer cœnæ Domini, sacrosanctæ Christi cœnæ memoria sacratus. Epulum Divinum. CŒNĀCŬLUM, i, n. _Salle à manger_. SYN. Triclinium. USUS: Roma cœnaculis sublata et suspensa. CŒNĬTO, as, are, n. _Dîner souvent_. SYN. Frequentius cœno. USUS: Foris apud alios cœnitare non soleo. CŒNO, as, avi, atum, are, n. _Dîner_. ADV. Belle, frugaliter, honeste, libenter, male, melius, nequiter, prave, recte, turpiter. USUS: Cœnati discubuimus. Manus lava et cœna. CŒNŬLA, æ, f. _Petit dîner_. SYN. Cœna parva. CŒNUM, i, n. _Boue_, _ordure_. SYN. Lutum. USUS: 1. In cœno jacere. Cœno oblitus. 2. TRANSL. Pro homine sordido, aut insigniter improbo, _être immonde_, _dégradé_, _méprisable (t. d’inj.)_. Cœnum olet homo sordidus, _cet homme malpropre sent la boue_. O cœnum! O portentum! CŎĔO, is, īvi _vel_ ii, ĭtum, ire, n. et a. _Aller ensemble_, _se réunir_. SYN. Convenio, adjungor, congredior. USUS: 1. Cum hoc coire ausus es? coivere amici. 2. Jungo, contraho, _s’associer_, _s’unir_, _former (une alliance, une société.)_ Coire societatem cum aliquo sceleris, _vel_ præmii. Coire de salute alterius. 3. Coalesco, _se refermer_. Vulnus, arteria coit; cicatrix obducta est. CŒPI, isti, isse, a. et n. _Commencer_. SYN. Incipio, instituo, suscipio. USUS: Magis pœnitet cœpisse, quam desistere libeat. CŒPTO, as, are, n. _Commencer_. SYN. Incipio. CŒPTUM, i, n. _Entreprise_, _projet_, _dessein_. USUS: Ingentia cœpta pertexere. CŒPTUS, a, um. _Commencé_. USUS: Cœpti sumus de republica consuli, _on a commencé à nous consulter au sujet de la république_. CŎĔQUĬTO, as, are, n. _Chevaucher ensemble_. * USUS: Coequitabant sex millia equitum. CŎERCĔO, es, cui, cĭtum, cere, a. _Contenir_, _réprimer_, _arrêter_. SYN. Contineo, refreno, domo, reprimo, cohibeo. PHRAS. Coercenda est hominum licentia, _il faut réprimer la licence des hommes_. Frangendæ cupiditates, frenandæ libidines, audacia illorum et conatus resecandi; reprimendi sunt improbi, domandi, et veluti freni gestientibus eorum animis imponendi. Circumscribenda, contundenda est exultantium prædonum audacia, ferocitas, jactatio; debilitandi, comprimendi, exarmandi sunt penitus. Danda est opera, ut vis et impetus eorum reprimatur, cohibeatur, cupiditatibus eorum eatur obviam. Metus, necesse est, aliquis contineat exultantes illorum animos, iracundiam teneat, incensam cupiditatem restinguat. Excutienda est importuna illa levissimorum hominum audacia; libertas illa nimia audiendi quidlibet arctiorem in gyrum revocanda; castiganda petulantium hominum licentia et compescenda. Retardandi perversorum impetus et coercitione legumque vinculis restringendi. Revocandi ardentes animi ac incitati, et ab impiis consiliis, ad quæ cursu ruunt, reflectendi ac retrahendi. Cf. Cohibeo, Compesco. USUS: 1. Mundus omnia complexu suo coercet et continet, _le monde embrasse et renferme tout_. 2. Refreno, reprimo, _châtier_, _corriger_. Improbi vinculis, suppliciis, morte, exilio refrenandi et coercendi. Cf. Cohibeo, Castigo. CŎERCĬTĬO, ōnis, f. _Répression_; _châtiment_; _réprimande_. Pronuntiaverunt coercitionem adversus tribuni intercessionem. CŒTŬS, ūs, m. _Réunion d’hommes_, _assemblée_, _troupe_. SYN. Concilium, conventus. EPITH. Populares, occulti, nefarii, solemnes ludorum. USUS: Cœtum hominum dicendo tenere. Dimittere cœtum. Cœtus hominum jure sociati. CŌGĬTĀTĒ, _Avec réflexion_. SYN. Meditato, consulto. USUS: Accurate, consulto, cogitate scribere. Cf. Prudens. CŌGĬTĀTĬO, ōnis, f. _Pensée_, _réflexion_; _projet_, _résolution_. SYN. Mentis sensus, mentis agitatio, animi motus, animi sensus, reconditus sensus, intimus sensus, meditatio, commentatio, cura. EPITH. Acerrima, atque attentissima, deformis, diuturna, multo difficilior, multo obscurior, dignissima virtutis alicujus, inanis, melior, multa, reliqua, summa, tacita. Cogitationes acerbæ, bonæ, certæ, intimæ, liberæ, malæ conscientiæ atque animi, mollissimæ, graves, posteriores, sapientiores, pristinæ, quietæ, quotidianæ, tacitæ. PHRAS. 1. Sermo tuus, cogitationem mihi injecit, _votre discours m’a donné cette pensée_. In eam me cogitationem induxit, adduxit; ad eam me cogitationem deduxit; ex sermone tuo subiit animum cogitatio; injecta est animo cogitatio. 2. Cogitatione nostra quidlibet effingere nobis possumus, _notre intelligence peut imaginer mille choses_. (VULG. Imaginor.) Quidlibet mens nostra cogitatione sibi depingere potest; mundum totum cogitatione percurrere, amplecti potest. Concipere rerum imagines quaslibet animo possumus. Fingere animo, cogitatione depingere, adumbrare quidlibet possumus. Speciem rei quamlibet animo informare, cogitatione consequi, animo comprehendere mens humana potest. 3. Seriam tandem cogitationem suscipe, _prenez enfin une bonne résolution_. Suscipe cogitationem et curam te dignam; imperti, quæso, huic te cogitationi; pone in hac cogitatione tempus aliquod; versetur in animo tuo hæc cogitatio. In ea re cogitationem omnem loca, defige. Adverte tandem animum, cogitationemque hominis sobrii paulisper suscipe; intende animum; mente animoque considera; mentis cogitationes aliquando tandem huc converte; animadverte tandem diligentius; meditare attentius; considera cum animo tuo; intento animo intuere; diligenter eam rem animo agita; in animo tracta et versa. Refer ad animum; ante oculos tibi pone, propone, statue, constitue; mentem huc intende tuam; mentis aciem in hoc contende. Ini tandem consilia cum animo tuo, studioseque cogita; versare in hujus meditatione rei. Cogita etiam atque etiam, ac cum animo reputa. 4. Cogitationem eam abjeci, _j’ai rejeté cette pensée_. Cogitationem alio averti, traduxi; avocavi animum a molesta rei cogitatione, cogitationem ab his molestiis; aberrat tandem animus a molesta rei cogitatione, meque mihi eripui; libero tandem ac soluto sum animo, et rei molestæ cogitatione vacuo. Nulla jam rerum molestissimarum cura _vel_ sollicitudo insidet animo; ejeci animo eam cogitationem mentemque ac sensum avocavi. 5. Hic erat cogitationum mearum scopus, _tel était le but de mes réflexions_. Consilium meum hoc erat; hoc spectavi, hoc volui, hoc secutus sum; id tum egi; huc consilia mea, huc cogitationes retuli; huc animum, huc mentem intendi; huc spectabat animus meus; huc mentem direxi et studia; eo consilia contuli; hoc animo agitabam; hic animo meo meisque consiliis scopus fuit; hæc meta, quo intendebantur cogitationes meæ; hoc mihi propositum erat. 6. Cogitationes meas explicare satis non possum, _je ne puis bien vous expliquer ma pensée_. Mentis consilia, sensus intimos non est, ut possim verbis consequi, sermone exprimere; exprimendis animi sensibus omnis impar oratio est; verba desunt, quibus animi mei sensa foras efferam. Mentem oratio non assequitur, non æquat. 7. Cogitationibus distrahor variis, _mille pensées m’obsèdent et m’accablent de distractions_. Perturbatis cogitationibus ab instituto itinere mens deducitur; aberrat animus a re proposita; aptæ ad rem propositam cogitationes dissipantur; animus diversa agitat; alienato a re proposita sum animo; animus evagatur longius ac peregrinatur. USUS: Cogitationes posteriores plerumque sunt sapientiores. Quid in res tam viles cogitationem abjicis? CŌGĬTO, as, avi, atum, are, a. et n. _Penser_, _réfléchir_; _avoir l’intention de_. DIFFER. Cogito, prius est, posterius excogito. SYN. Meditor, commentor, contemplor, mente contrecto, mente complector, animo agito, mente agito; mecum quæro; existimo; in animo habeo, mihi in animo est, cogitationem rei alicujus habeo, omnem curam defigo in re aliqua, animo et cogitatione comprehendo; in aliqua re cogitationem pono, cogitationem in re defigo, memoriam meam ad rem aliquam excito; ratione animoque lustro, ante oculos meos propono, speciem alicujus rei cogitatione percipio, mente, et cogitatione versor, cogitationem alicujus rei capio, suscipio. ADV. Cogitare acerbe de pernicie reip., acrius, accuratius, acutissime, astute, attentius quid, bene aliquando, callide, crudeliter de exitio, crudelissime, diligenter, divine de rep., diu de aliquo, diutius, etiam atque etiam humaniter in aliquem, incondite, libidinose, longius, monstrose, multum secum, multum de aliquo, male, multum, nefarie de vita alicujus, obscure omnino, optime de rep., plane parum, plurimum, præpostere, prudenter, sæpe, sæpenumero, salutariter, sapienter de rep., sensim stulte, tantisper de reo, timide de se, valde, vere. PHRAS. 1. Diu mecum cogitavi, _j’ai longtemps réfléchi_. In animo volutavi; reputavi ipse mecum, cum animo meo. Acie mentis dispexi omnia; omnia mente complexus sum; circumspectavi, observavi omnia; omnia mente peragravi, animo me et cogitatione in omnes partes converti, diu in cogitatione versabar, omnia volvebam animo, omnia percurrebam. Diu multumque versabam animo; mente agitabam, tractabam, revolvebam. His cogitationibus diu intentus eram; diu mentem implicatam habebam. Diu deliberavi mecum; diu cum animo perquirebam. 2. Nescio, quid facinoris cogitat, _il médite je ne sais quel crime_. Majus in animo facinus est; nescio quod facinus molitur animo; nescio quid facinoris animo habet; magnum aliquid animo agitat; facinus, nescio quod, mente concepit; grandius aliquid animo parat; spes et ira tacitis sæpe cogitationibus volutat animum; oblata repente rei gerendæ opportunitas animum ad cogitationem facinoris a desperatione avertit; grande aliquid periculique plenum animus agitat; ad grandius aliquod facinus omni cogitatione fertur; animum intendit. Majus aliquid animo ac mente concipit. Amplectitur animo nescio quod majus facinus. 3. Nihil nisi prælium cogitat, _il ne rêve que batailles_. Una prælii imago oberrat oculis; arma tantum et pugnam cum animo cogitat; secreta æstimatione pensat; arma animo, arma oculis obversantur assidue. Pugnæ faciem omnem præcipit, atque animo secum ante peragit; destinatam in prælio mentem habet, suspensus animo in prælii eventu, nullis aliis cogitationibus impediri potest. 4. Cogitare cœpit de incertis fortunæ vicibus, _il commença à songer aux vicissitudes de la fortune_. Cogitatio incidit, injecta est de incertis fortunæ casibus; in mentem venit incertorum casuum; in eam cogitationem deductus est, venit, incidit, quam incertæ essent fortunæ vices; diem inter eam cogitationem absumpsit, quæ incertos fortunæ casus animo subjecerat. Ancipites fortunæ eventus assiduo tractabat animo, et noctes et dies cogitabat. Adjecit animum ad incertos fortunæ casus memoria repetendos. Institit reputare secum; his curis, cogitationibus animum agitabat; has assidue cogitationes volvebat; reputabat cum animo suo, secumque retractabat, quam essent incertæ terræ mortalium vices; existimare cœpit, quam instabiles essent fortunæ vices. 5. Hinc inde cogito, _mille pensées m’obsèdent_. Nunc in hanc, nunc in illam partem mente atque animo trahor, feror; animus diversa agitat; variæ cogitationes animum commovent; animus in diversas partes distrahitur. Non una cogitatio mentem agitat; verso me ad omnes cogitationes, aliud atque aliud, uti solet, cum prima damnamus, subjiciente animo. 6. Cogito perpetuo de te, _je songe sans cesse à vous_. Nunquam de te non cogito; nunquam mihi ex animo effluis, excidis, discedis. Meæ curæ omnes in te sunt. Te semper spectat animus meus. Meæ cogitationes ad te referuntur omnes. Nullum a me tempus prætermittitur de te, tuisque rebus cogitandi. In te tuisque rebus animus perpetuo est. Excubo animo tua tuarumque rerum causa. Meæ cogitationes in te tuisque rebus consumuntur omnes. Omnis mihi de te tuisque rebus cogitatio est. 7. De tuis commodis assidue cogito, _je m’occupe sans relâche de vos intérêts_. Toto animo de tuis commodis ornamentisque cogito; valde laboro de tuis commodis et ornamentis. Tuus mihi honor, res tuæ ac fortunæ vehementer mihi curæ sunt. Tuam utilitatem assidue specto. Hæret animo meo de tuis commodis assidua cogitatio. Siquid e re tua est, id maxime laboro. Tuæ rationes quid postulent, nunquam non attendo. Meas curas ad tuum commodum omnes confero. Animus meus in tua utilitate fixus et locatus est. In hoc omnem meam cogitationem figo; in eo totus sum; hoc unum spectat industria mea; versor in hoc studio totus; ea in re atque cura mens mea versatur tota, ut quæ in rem tuam, _vel_ e re tua sunt, eorum tibi desit nihil. Cf. Cogitatio, Considero, Memini. USUS: 1. Dies noctesque cum animo meo cogito. 2. In Tusculanum, Romam cogito, _je songe à aller à Tusculum, à Rome_. Subintell. proficisci. COGNĀTĬO, ōnis, f. _Liens du sang_, _parenté_, _parents_. SYN. Conjunctio sanguinis, propinquitas. EPITH. Amplissima, continuata, materna, naturalis, propinqua, propior certiorque, proxima. USUS: Cupio, mihi tecum cognationem esse, cognatione tecum jungi, conjungi, te attingere. Quæ cognatio propior, quam patriæ? Cf. Affinitas. COGNĀTUS, a, um, _Parent_. SYN. Sanguine conjunctus, propinquus. EPITH. Voluntarius, nobilissimus, optime convenientes. PHRAS. Ille cognatus meus est, _il est mon proche parent_. Propinqua me cognatione attingit, contingit; sanguine me contingit; genere mihi est proximus; arcta propinquitate mihi junctus est; sanguine mihi conjunctus est; cognatione stirpi meæ adnexus est; est mihi cum illo cognatio; cognationem habeo cum illo; necessitudine me attingit; cognatione mecum conjungitur; generis propinquitate, propinquitatis vinculo conjunctus est; eadem mecum cognatione tenetur. USUS: Nihil est tam cognatum mentibus humanis, quam numeri ac voces. Cf. Affinis, Propinquus. COGNĬTĬO, ōnis, f. _Connaissance_. SYN. Agnitio, intelligentia, notio, scientia. EPITH. Divina, facilis, facilior, insita, magna, satis magna, magna atque ardua, magna ac difficilis, manca quodammodo atque inchoata, naturæ necessaria, perfacilis, solivaga, jejuna, subtilior, summa rerum civilium, utilis, vulgaris. Cognitiones usitatæ perceptæque. USUS: 1. Ea res facilem habet cognitionem; in facili cognitione versatur, facile cognosci potest, _cette chose est facile à connaître_. 2. Judicium, _connaissance légale_, _instruction judiciaire_, _enquête_, _procès_. Cum dies cognitionis adesset. Orbis terræ cognitionem quis uni sine consilio dederit? Cf. Notio. COGNĬTOR, ōris, m. _Représentant en justice_, _avoué_, _procureur_. Alicui in litem suam cognitorem dare. Nemo ejus causæ cognitor esse voluit. VULG. Procurator judicialis. COGNĬTUS, a, um, _Connu_. SYN. Spectatus, perceptus, compertus, judicatus. USUS: Homo virtute cognita, et spectata fide, _homme d’une vertu reconnue, éprouvée_. In utraque fortuna cognitus. Nec injuria, nec beneficio mihi cognitus. Cognitum id, pervulgatum, compertum est. Cf. Manifestus, Nosco. COGNŌMEN, ĭnis, n. _Surnom_. SYN. Cognomentum. EPITH. Hæreditarium. USUS: Gloriosum cognomen alicui addere. Magni cognomen a facto egregio traxit, invenit, tulit, sibi sumpsit, sibi peperit, habuit, reportavit. Cf. Nomen. COGNŌMENTUM, i, n. _Surnom_. SYN. Cognomen. CŌGNŌMĬNĀTUS, a, um, _Surnommé_. USUS: Verba cognominata, non vulgata, _termes synonymes_. COGNOSCO, is, nōvi, nĭtum, ere, a. _Connaître_. SYN. Nosco, agnosco, percipio, attendo, disco, non me latet, non me fugit, assequor, teneo, habeo, animadverto, cognitum habeo, intelligo, mihi notum est, perspectum, exploratum est, cerno, notitiam rei habeo, cognitionem rei capio. ADV. Cognoscere bene aliquem, bene leges, instituta, breviter rem totam, commode consuetudinem, diligenter causas, verba, vim, naturam, explorate, facile majorum accurationem, libentissime ex litteris, maxime fidem, melius causam, optime, plane, penitus, prorsus non potuisse, quam primum, quam sæpissime, recte bonitatem, prudentiam, sensim, separatim de agro, sero, summatim, tarde. Cognosci facillime in partem optimam, modo, plene percipi. Cognitus bene, modo, diu, diligenter, facile, maxime, plane, penitus. PHRAS. Animum tuum ex litteris tuis cognovi, _vos lettres m’ont fait connaître toute votre pensée_. Consilia tua plane mihi nota sunt ex litteris tuis; qui sit sensus tuus, quæ consilia, probe novi, præclare intelligo, non me latet. Cognitum habeo ac perspectum animum tuum; teneo consilia tua, animum tuum, sensus tuos. Patent mihi sensus animi tui; consiliorum tuorum nihil me fugit, latet, præterit. Mentis eas partes, quæ ab oculis remotæ sunt, introspexi, perlustravi, inspexi penitus. Cerno oculis mentis tuæ consilia; intimos animi recessus detexere litteræ tuæ, aperuere, patefecere. Extat animus tuus illis in litteris; argumenta non dubia animi, voluntatis tuæ præbuere litteræ tuæ; animum, voluntatem, sensus tuos ac consilia non dubiis indiciis illis ex litteris perspexi; litteræ tuæ non dubiam significationem dedere, quis sit animus, qui sensus tui; litteræ tuæ consiliorum tuorum notionem in animo impressere; in cognitionem voluntatis tuæ adduxere; odoratus sum facile tuis ex litteris, et quid cuperes et quid sentires. Comprehendi animo consilia tua, illis mihi litteris declarata; argumentis indiciisque non levibus patefactus est mihi aditus, apertus, tuis litteris est introitus ad omnia intima animi tui consilia sine ullo errore perveniendi. Cf. Intelligo, Scio, Nosco, Notus. USUS: 1. Cognovi e tuis litteris. Jus civile cognovit, _calluit_. 2. Cognosco causam, _connaître (d’une affaire)_; _instruire (un procès)_, _juger_. Verres causam cognovit. Designavit, qui causam cognoscerent, jus dicerent, de controversiis, _vel_ controversia disceptarent, jus administrarent Cf. Judico. CŌGO, is, cŏēgi, cŏactum, ere, a. _Chasser_; _forcer_; _rassembler_. SYN. impello, adigo, vim facio, vim adhibeo, vim affero, necessitatem affero, necessitatem impono, compello. ADV. Cogere celeriter in senatum, quam celerrime pecuniam. PHRAS. Coactus id feci, _on m’a obligé à faire cela_. Tuo coactu atque efflagitatu hoc feci; imperio, metu, vi adductus feci; necessitate impulsus; vi metuque subactus eam rem suscepi; expressa mini necessitas est id agendi; impulsus coactusque hoc suscepi; necessitate adactus sum ad id agendum. Vis metusque me in eam necessitatem adduxit istud agendi; vis metusque subegit me ad necessitatem facinoris. USUS: 1. Legis est persuadere, non omnia vi et metu cogere. 2. Congrego, colligo, _rassembler_, _réunir_. Senatum, multitudinem hominum, armatos cogere, omnem militarem ætatem excire. Pecuniam e decimis; a civitatibus stipendia cogere. Aer cogitur in nubem. 3. Concludo, _conclure_. E tua argumentatione, quod volumus, efficitur et cogitur. Aliud, quam cogebatur, infers. 4. Coarcto, _resserrer_, _enfermer_. In angustum cogi. In ordinem cogere. 5. Apello, _aborder_. Naves in portum cogere. 6. Condenso, _condenser_, _épaissir_. Lac cogere. Cf. Violentus, Nolo. CŌHÆRENTĬA, æ, f. _Cohésion_, _liaison_. SYN. Compositio, conjunctio. USUS: Siderum circuitus ad mundi cohærentiam pertinet. CŎHÆRĔO, es, hæsi, hæsum, ere, n. _Adhérer_, _être attaché à_. SYN. Cohæresco, conjungor. )( Disjungor. ADV. Apte, necessario, præclare, quam aptissime, vehementer. PHRAS. Virtutes omnes inter se cohærent, _toutes les vertus sont unies entre elles_. Mirabilis est virtutum contextus; omnes inter se aptæ sunt, nexæ et jugatæ. Est quædam admirabilis continuatio seriesque virtutum, ut aliæ ex aliis nexæ, omnes inter se aptæ colligatæque videantur; aptissime inter se implicatæ sunt. Virtutum omnium societas est arctissima; virtutes omnes arctissime copulantur. USUS: Extrema cum primis aptissime cohærent. Mundus ita cohæret, ut dissolvi nullo modo possit. Non cohæret tua ratio. Cf. Hæreo, Conjungo. CŎHÆRESCO, is, ere, n. _S’attacher à_. SYN. Cohæreo. USUS: Atomi inter se cohærescunt. CŎHÆRES, ēdis, m. f. _Cohéritier_. CŎHĬBĔO, es, hĭbŭi, hĭbĭtum, ere, a. _Rétenir_, _réprimer_, _maîtriser_. SYN. Contineo, refreno. ADV. Ardentius assensionem. PHRAS. Cohibuit se ab alienis appetendis, _il s’abstint toujours de désirer le bien d’autrui_. Non revocavit se ipse, sed pæne refugit ab alienis appetendis; abstinuit se, tenuit, continuit, repressit, manus abstinuit ab alienis invadendis; nihil alieni usquam attigit; non manus solum, sed oculos etiam abstinentes habuit; moderatione magna et modestia est usus; mediocritatem sectatus, cupiditati suæ modum constituit; aspirare ad alienas opes religio erat homini; cupiditati frenum continuo adhibuit, injecit. Nihil illis manibus sanctius, atque ab omni cupiditate remotius; integras purasque atque ab omni cupiditate intactas manus habuit. Cf. Comprimo, Coerceo, Tempero, Moderor. USUS: Nisi Cæsar furentis impetus et conatus, furorem, importunitatem cohibuisset, actum erat de pulcherrima provincia. Iracundiam cohibere, animum vincere. Cohibere a rebus incertis assensionem, _refuser son assentiment à une chose incertaine_. CŎHĬBĬTĬO, ōnis, f. _Empêchement_, _obstacle_. SYN. Interdictum. CŎHŎNESTO, as, avi, atum, are, a. _Orner_, _embellir_. SYN. Honesto, decoro, orno. USUS: Exequias cohonestare. Auctoritate sua ac laude cohonestare aliquem. Cf. Orno. CŎHORRĔO, es, horrui, ere, n. _Frissonner de tous ses membres_. SYN. Horreo, percellor. USUS: Sudore, cum cohorruissem, in febrim incidi. Cohorrui ad id spectaculum. Cf. Horreo. CŎHORS, ortis, f. _Cohorte_. SYN. Militum manus. EPITH. Auxiliaria, impura, invita, nobilis, præclara, prætoria, studiosa alicujus, tota. USUS: 1. Quot potuit, cohortes contraxit, conscripsit, instruxit. Completas cohortes successori tradidit. 2. TRANSL. Caterva, multitudo varia hominum, _foule_, _bande_, _troupe_. Conferte hujus cohortem impuram cum illius comitatu sanctissimo. CŎHORTĬCŬLA, æ, f. _Petite cohorte_. SYN. Parva cohors. CŎHORTĀTĬO, ōnis, f. _Exhortation_. SYN. Hortatio, hortatus. EPITH. Gravior, inanis, mirifica. USUS: Incredibiliter me tua cohortatio commovit, incitavit, excitavit ad inquirendam veritatem. CŎHORTOR, aris, atus sum, ari, d. _Exhorter_. SYN. Hortor, adhortor. ADV. Ardentius ad virtutem. USUS: Te semper ad studium virtutis ac summæ laudis cohortatus sum. Cf. Hortor, Moneo. CŎINQUĬNO, as, avi, atum, are, a. _Souiller_, _infecter_. SYN. Turpifico, commaculo. Cf. Maculo. CŎĬTĬO, ōnis, f. _Réunion_, _conciliabule_, _entente_. SYN. Societas, sodalitas, arcana pactio et factiosa. EPITH. Silvestris. USUS: Coitionem facere; in candidatorum coitione interfui. CŎLĂPHUS, i, m. _Soufflet_. USUS: Infligere, infringere, impingere, incutere colaphos, in os pugnos ingerere; pugnis onerare, obtundere, concidere; pugnis obserere; incursare pugnis; pugno percutere; pugnis conscindere; pugno icere, _appliquer un coup de poing_. COLLĂBĔFĪO, is, factus sum, fieri, p. _Être ébranlé_, _fracassé_. USUS: Naves perfracto rostro totæ collabefactæ. COLLĀBOR, eris, lapsus sum, labi, d. _Tomber_, _s’écrouler_, _s’affaisser_. * SYN. Labor, corruo. USUS: Ruina collabi. Cf. Cado. COLLĂCRĬMĀTĬO, ōnis, f. _Action de fondre en larmes_. USUS: Signa doloris vultu, voce, collacrimatione ostendit. COLLĂCRĬMO, as, avi, are, n. _Pleurer ensemble_. SYN. Lugeo. USUS: Casum meum toties collacrimavit. COLLĀTĬO, ōnis, f. _Action de réunir plusieurs objets_; _souscription_, _offrande_; _comparaison_. SYN. Comparatio, similitudo. USUS: Philosophia ex rationum collatione constat. Quæ est in ista collatione similitudo? Cf. Confero. COLLĀTĀTUS, a, um, part. v. anom. collato. _Étendu_, _abondant (en parl. du style)_. SYN. Dilato. )( Coangusto. USUS: Oratio collatata et diffusa. Cf. Amplifico. COLLAUDĀTĬO, ōnis, f. _Action de louer pleinement_. SYN. Laudatio. Cf. Celebratio. COLLAUDO, as, avi, atum, are, a. _Louer sans réserve_. SYN. Comprobo, laudo. ADV. Indiserte. USUS: Clementiam Cæsaris diserte collaudavit. Cf. Celebro, Laudo. COLLECTA, æ, f. _Collecte_, _écot_. SYN. Pecunia a multis colligi solita, ut a convivis et aliis. USUS; Collectam a conviva exigere. COLLECTĬO, ōnis, f. _Réunion_. SYN. Congregatio. USUS: Eorum membrorum collegio dispersa celeritatem insequendi retardavit. COLLECTĬTĬUS, a, um, _Réuni de côté et d’autre_, _rassemblé à la hâte_. SYN. Recens collectus, tumultuarius. USUS: Cum tirone et collectio exercitu figna contulit. COLLĒGA, æ, m. _Collègue_. SYN. Qui ejus cum altero officii est et potestatis. EPITH. Custos et vindex cupiditatis, cupidus provinciæ, immanis et impurus, non indisertus, perhonorificus in aliquem et partium studiosus, ac defensor bonorum, studiosus alicujus. USUS: Habuit collegam in prætura Sophoclem. COLLĒGĬUM, ii, n. _Association_, _corps_, _compagnie_, _collége_. SYN. Conventus, sodalitas, cœtus, ut Sacerdotum, opificum &c. EPITH. Amplissimum, decemvirale, desperatum, frequens, maximum, prætorium, totum. Collegia innumerabilia, nova, vetera. USUS: Pontificum, tribunorum, sacerdotum, amplissimum collegium. Aliquem in collegium adoptare. Nullum concilium, societas, consilium commune, collegium superest. COLLĬBET, libuit _vel_ lĭbĭtum est, ere, imp. _Il plaît_, _il prend fantaisie_. SYN. Libet. USUS: Simul ac mihi collibitum fuerit, adero. Cf. Libet. COLLĬDO, is, lisi, lisum, ere, a. _Frapper_, _heurter contre_, _briser_. SYN. Frango, contero. USUS: Humor facile comprimi ac collidi potest, _le moindre choc divise l’eau_. COLLĬGĀTĬO, ōnis, f. _Attache_, _lien_. SYN. Vinculum, connexio. EPITH. Arctior, naturalis. USUS: Colligationem omnium causarum animo perspicere. Arctior colligatio est propinquorum. Cf. Necto. 1. COLLĬGO, as, avi, atum, are, a. _Lier ensemble_, _enchaîner_. SYN. Necto, connecto, constringo, ligo, vincio. )( Dissolvo. USUS: Corpora naturalibus vinculis colligata. Colligatæ inter se et aptæ virtutes; virtutes cognatione quadam inter se continentur. Cf. Cohæreo, Necto. 2. COLLĬGO, is, ēgi, ectum, ere, a. _Rassembler_, _réunir_. SYN. Cogo, congrego, in unum conjicio cumulum, in unum redigo. ADV. Colligere acute crimina, aliquando se, amice, benevole, breviter, commodius animo, copiose sententias, diligentius, divinitus omnia, eleganter, exquisitius, facete, memoriter, modice benevolentiam, præclare, propemodum rhetorice sententias, ridicule, singulatim ac diu, tenuiter argumenta voluntatis, undique, omnes copias, undique omnes perditos. PHRAS. 1. Quantum potuit hominum, collegit, _il a réuni le plus d’hommes qu’il a pu_. Magnam ex agrestibus manum effecit; magnam hominum multitudinem coegit, contraxit, in unum locum compulit, ad belli societatem convocavit, ex agris oppidisque congregavit; manum fecit, copias paravit non contemnendas; omnem ætatem militarem excivit; lecta armatorum manus et ad signa convocata. 2. Collegi me tandem ex pavore, _je me suis enfin remis de ma frayeur_. Respiravi, recreavi me a præteritis molestiis, recepi me ex illo terrore; animos collegi tantæ rei cogitatione confusos; collegi me tandem, et rationi et consilio locum dedi; redii tandem ad me; animum a timore recepi; animus mihi rediit; animum ex mœrore refeci; animum tandem ad me advocavi. Abduxi a mœrore animum; a molestiis avocavi animum et cogitationem. Cf. Respiro. USUS: 1. Exercitum ex agris collegi. Argumenta multa in unum collegi. Res undique collectæ et comportatæ; lecti fructus, spolia, flores. 2. Aucupor, acquiro, comparo, _amasser_, _acquérir_, _contracter_. Benevolentiam civium assentatione; ex labore magno gratiam et dignitatem colligere. Eo facto invidiam sibi collegit. 3. Animum resumo, _reprendre courage_, _se remettre_. Tu te collige. Quid esi autem seipsum colligere, nisi dissipatas animi partes rursus in suum locum cogere. 4. Concludo, _comprendre_, _conclure_. Ex eo colligere potes, quam te amem. Hinc bene colligitur; recte conficitur etc. 5. Vasa colligere; _plier bagage_, _lever le camp_, _décamper_. COLLĪNĔO, as, avi, atum, are, a. et n. _Viser un but_, _diriger en visant_. SYN. Dirigo, propositum assequor (_Vulgo_: Scopum tango, album tango.) USUS: Collinees, oportet, quo propositum assequaris. Quis tota die jaculans, non aliquando collineat? Collineare hastam aliquo, vel sagittam. COLLIS, ĭs, m. _Colline_, _coteau_. SYN. Mons, clivus. EPITH. Colles excelsi, nitidissimi, viridissimi, deserti. PHRAS. Editus in saltu collis, aditu arduus impedito agmini, expedite haud difficilis, _colline boisée_. Collis in modum metæ, in acutum cacumen a fundo satis lato fastigiatus; collis leniter ab infimo acclivis; collis ex omni parte circumcisus; tumulus paulo editior; collis clementer et molliter assurgens; intercisus vallibus collis leniter editus. Cf. Mons. COLLŌCĀTĬO, ōnis, f. _Arrangement_, _disposition_. SYN. Dispositio. USUS: 1. Collocationis est componere et sternere verba, ut ne asper eorum concursus, ne hiulcus, sed quasi coagmentatus sit. 2. Collocatio filiæ, _établissement_, _mariage (d’une fille)_. COLLŎCO, as, avi, atum, are, a. _Mettre_, _placer_; _disposer_, _arranger_. SYN. Loco, dispono, pono, statuo, accommodo. ADV. Aptissime inter se, bene, bene pretia apud aliquem et munera, diligenter res electas, diligenter verba, longe se ab, melius pecuniam, mirifice, palam se in vita meretricia, penitus legiones in hibernis, propalam signa, recte, uspiam in sollicitudinem. USUS: 1. Domicilium in aliquo loco; suo quidvis loco collocare. Legiones in cervicibus nostris collocavit. In tuto eum collocavi. Insidias alicui collocare. 2. Cum fructu aliquid impendo, aut secus, Beneficium bene apud hunc hominem, collocabis. Male apud illum beneficium collocasti. 3. Nuptum do filiam, _établir_, _marier (une femme)_. Collocare alicui filiam, in matrimonium filiam collocare. Cf. Nubo. COLLŎCŪTĬO, ōnis, f. _Entretien_. SYN. Colloquium, sermo. EPITH. Familiarissima cum aliquo. USUS: In familiarem collocutionem venire cum aliquo. COLLŎQUĬUM, ii, n. _Entretien_. SYN. Collocutio, sermo, congressus, dialogus, sermonis communicatio. EPITH. Non incommodum, clandestinum. USUS: Rerum leviorum colloquia. Hostium duces ad colloquium evocavit. Venere illi in congressum et colloquium. Clandestina cum hostibus colloquia habere, facere. Colloquium amicorum absentium; litteræ, _lettre_, _correspondance_. Cf. Alloquor. COLLŎQUOR, eris, lŏcūtus sum, loqui, d. _S’entretenir_. SYN. Cum aliquo sermonem habeo, _vel_ confero; communico, colloquium facio. ADV. Postremum cum aliquo, quam sæpissime per litteras, secreto. PHRAS. Velim sæpissime tecum colloqui, _je voudrais souvent m’entretenir avec vous_. Verbis agere tecum; in colloquium tecum venire persæpe cuperem; nihil malim, quam tecum frequentissime sermonem sociare, conferre, multum sermonis invicem consumere; jucundum mihi esset, verba inter nos commeare; sermones cædere, orationem tecum habere; sermones conserere. Velim tecum congredi sæpissime; collocutionem habere; colloquia serere, confabulari, conferre; volupe esset horas quam plurimas suavissimo sermone consumere. In collocutionem venire tecum opto; aditum sermonis habere cuperem; nihil exoptatius evenire posset, quam si loquendi tecum, si sermonis copiam et potestatem faceres amplissimam. Velim loquendi mihi locum dares frequentissime. Utinam mihi aditus esset ad te sæpissime! sermonis communicatione, quæ tecum mihi esse solet suavissima, ægerrime careo. Jungeres, utinam! misceres sermones mecum sæpius! Vereor, ne me a congressione frequentiori prohibeas. Utinam frequentius inter nos fieret sermonis commercium! USUS: Velim sæpissime mecum per litteras colloquare, _je voudrais que vous m’écrivissiez souvent_. Inter nos colloquimur de eo negotio. Cf. Sermo, Loquor. COLLŪCĔO, es, luxi, ere, n. _Briller_, _jeter un grand éclat_, _resplendir_. SYN. Luceo. ADV. Late, longe. USUS: Omnia tuis furtis collucent. Fulgore auri collucet et illustratur templum. Mare a sole collucet. Cf. Luceo. COLLŪDO, is, lusi, lusum, ere, n. _Jouer avec_; _être de connivence_. SYN. Cum aliquo ludo; clandestina consilia cum altero confero. USUS: Cum hoste collusisse compertus est. COLLUM, i, n. _Cou_. SYN. Cervici subjecta pars; cervix, cervices. EPITH. Procerum et tenue. USUS: In collum alicui invadere, _se jeter au cou de qqn_. Homini collum in laqueum inserenti subveni, _j’ai secouru cet homme qui se pendait_. Collo et cervicibus sustinere pœnam temeritatis, _porter les peines de sa témérité_. Collum hominis secuit, _il coupa le cou de cet homme_. Collum, jugulum pro tua salute præbui, _j’ai offert ma vie pour vous_. COLLŪSĬO, ōnis, f. _Connivence_, _concert coupable_. SYN. Dissimulatio in rebus agendis, tacita conspiratio. USUS: Hominum nequissima collusio. Cf. Conjuratio. COLLŪSOR, ōris, m. _Compagnon de jeu_. USUS: Compransores et collusores alicujus. Consessor et collusor. COLLUSTRO, as, avi, atum, are, a. _Éclairer de tous côtés_; _parcourir des yeux_. SYN. Aspicio, illumino. USUS: Pictura collustrata. Sol omnia clarissima luce collustrat. Cum omnia oculis collustrarem. Cf. Orno. COLLŬVĬES, ei, f. _Mélange impur_. SYN. Sordes, fæces, concursus sordium. USUS: Nempe in illa perditorum hominum colluvie regnabis? COLLŬVĬO, ōnis, f. _Vil ramas_, _confusion_, _désordre_. SYN. Colluvies. USUS: Ille ex omnium scelerum colluvione natus. Discede ex hac turba et colluvione. COLLYBUS, i, m. _Change de monnaie_. SYN. Fœnus illud, quod pro permutatione pecuniæ argentariis solvitur. USUS: Collybus esse qui potest, cum utantur uno genere nummorum? COLLYRĬUM, ii, n. _Collyre (pour les yeux)_. SYN. Medicamentum oculorum. CŎLO, is, colui, cultum, ere, a. _Honorer_, _respecter_. SYN. Observo, veneror, amo, diligo, honorem alicui habeo, aliquem præcipuo in honore habeo. )( Negligo. ADV. Colere æque atque observanter, æque jus, assidue, castissime Deos, commodius inter se, maxime, unumquemque mirifice, omnino prædia, pie, privatim, religiose, religiosissime templum, sancte necessitudinem, sanctissime amicitiam, sanctissime sacra, auspicia, cerimonias, studiose agros, suavissime aliquem. Coli castissime, frequentissime partem urbis, vehementius studia. Colendi Dii et retinendi. USUS: 1. Me ille mirifice coluit et amavit. Diligentissime, suavissime me colit. Memoriam tui beneficii colam benevolentia sempiterna. Aliquem patris loco summa observantia colere. Cf. Honoro. 2. Diis tribuitur et sacris, _honorer_, _solenniser_. Venerari et colere aliquem Deorum numero. DEUM auguste, sancte, pie; templa pie sancteque colere. Religiones Deorum sanctissime colere. 3. Studium in aliqua re pono. Virtutem, litterarum studia, leges colere. Amicitiam, officium, fidem, jus et justum colere. Cf. Virtutem colo, Justitiam colo. 4. Habito, _habiter_. Terram, urbem, domum aliquam colere. 5. Excolo, _cultiver_. Agros, prædia, rem rusticam egregie colit; cultum, culturam adhibet; agros exercet; glebam subigit, _vel_ terram; terram mollito et subacto gremio frugiferam reddit; terram ferro subjicit. Cf. Agricultura. CŎLŌNĬA, æ, f. _Colonie_. SYN. Populus ex urbe, _aut_ regione alio abductus, et translatus. EPITH. Fidelissima, fortissimaque, imprimis firma, illustris, splendidissima, florens, florentissima, nova. USUS: Aliquos in coloniam constituere, collocare. Deducere novas colonias. Lustrare, reficere veteres colonias. CŎLŌNUS, i, m. _Colon_. SYN. Agricultor, agricola. EPITH. Frugalissimus, modestissimus, optimus, parcissimus; coloni honestissimi, novi. USUS: Coloni et aratores populi Romani. Colonis agros assignare. Colonos deducere. CŎLOR, ōris, m. _Couleur (naturelle ou artificielle)_. SYN. Pigmentum. EPITH. Albus, decorus, egregius, pristinus, servilis, suavis, succo illitus, sanguine diffusus. Colores clari, dispares, pauci. USUS: 1. Formæ dignitas coloris bonitate tuenda est. Color defluit, _ses couleurs disparaissent_. 2. TRANSL. Urbanitatis quidam color. Oratio quasi colore et succo quodam ornatur. Orationis ornamenta et lumina totidem velut colores sunt, quibus oratio se distinguit. 3. Colorem assumere, _se colorer_. Colorem ducit, trahit, combibit. CŎLŌRO, as, avi, atum, are, a. _Colorer_, _donner une couleur_. SYN. Tingo, colorem induco, colore imbuo, inficio. USUS: Arcus e nubibus coloratus, _arc-en-ciel aux couleurs variées_. Oratio ipsa se colorat, et roborat. CŎLUMBA, æ, f. _Colombe_. USUS: Plumæ versicolores columbis. CŎLUMBĪNUS, a, um, _De pigeon_, _de colombe_. USUS: Pullus columbinus. CŎLŬMELLA, æ, f. _Petite colonne_. SYN. Parva columna. EPITH. Eminens. CŎLŬMEN, ĭnis, n. _Appui_, _soutien_. SYN. Fulcrum, princeps. USUS: Columen reipublicæ, amicorum, familiæ. CŎLUMNA, æ, f. _Colonne_. EPITH. Aurea, excelsa, altior, execrata, nova, solida, summa. Columnæ æneæ, antiquæ, marmoreæ, rectæ, politæ. USUS: Columnæ rectæ et ad perpendiculum exactæ. CŎLUMNĀRĬUM, ii, n. _Impôt sur les colonnes_. SYN. Tributum, quod in singulas columnas domum sustentantes exigebatur. USUS: Vide, ne columnarium debeamus. Hinc præfecti _seu_ coactores hujus tributi dicti sunt Columnarii. CŎLUS, i, _vel_ ūs, f. _Quenouille_. SYN. Bacilli, ex quibus pensa trahuntur. USUS: Cum colo et lana. CŎMA, æ, f. _Chevelure_. SYN. Capillus, cæsaries. EPITH. Calamistrata, intonsa, madens. USUS: Coma calamistrata, unguentis delibuta, unguento madens. CŎMĀTUS, a, um, _Chevelu_. USUS: Galliam comatam remitto. 1. COMBĬBO, is, bĭbi, bĭbĭtum, ere, a. _Absorber_, _boire_. SYN. Bibo, haurio. USUS: Infici debet his artibus puer, quas si combiberit, ad majora erit paratior. Colorem combibit lana, _la laine s’imbibe de couleur_. 2. COMBĬBO, ōnis, m. _Compagnon de bouteille_. SYN. Compotor. COMBŪRO, is, bussi, bustum, ere, a. _Brûler complètement_. SYN. Uro, cremo, inflammo, incendo, exuro. PHRAS. Domus combusta est, _la maison fut complètement brûlée_. Domus repentino incendio deflagravit, conflagravit; igni absumpta, concremata est; in cineres redacta, igne deusta est; incendio deleta, confecta est; incendio hausta, consumpta est; resedit in cineres. Domus repentino incendio exarsit et ad cineres rediit; in cineres redacta est. Cf. Ardeo, Concremo, Incendium, Incendo, Flamma. USUS: Vivus combustus est; cadaver infelicibus lignis semiustulatum. CŎMĔDO, edis _vel_ es, edit _vel_ est, ēdiēsum _vel_ estum, edere _vel_ esse, a. _Manger_. SYN. Edo, cibum capio, cibum sumo. PHRAS. Comede sobrie, _mangez sobrement_. Tantum cibi potionisque adhibeatur, ut reficiantur vires, non opprimantur. Cibi potionisque desiderio naturali, non voluptate modus finiatur. Cibo famem depelle, non ventrem distendito. Firmandæ cibo vires, non onerandæ. Accumbe, cœna, epulare, vescere apparate et opipare, dum cibus adversus famem sit, non ad voluptatem inflammandam. Cf. Abstinentia. USUS: 1. Muscæ te comedent. 2. Prodigo, rapio, _manger_, _dissiper (son bien)_. Rem suam familiarem omnem comedit, devoravit. Ego te jacente tua bona comedam? Quis tuos nummos comedit? Cf. Edo, Cibum capio. CŎMES, ĭtis, m. _Compagnon_. SYN. Sectator, assectator, assecla, socius, deductor. EPITH. Carus atque jucundus, idoneus, importunissimus, mercenarius, mirificus, non molestus. Comites extremi, nequissimi, veteres. USUS: Fuisti mihi comes atque socius honoris et calamitatis. Comitem se alicui præbere, adjungere. Comes furoris. Voluptatum extrema comes est saltatio. CŌMESSĀBUNDUS, a, um, _Qui fait la débauche_. USUS: Temulento cum agmine comessabundus incessit. Cf. Vorax. CŌMESSĀTĬO, ōnis, f. _Débauche_. SYN. Intempestivum convivium, præsertim nocturnum. USUS: Totus ille Antonianæ comessationis chorus. Cf. Convivium, Gula, Bibo. CŌMESSĀTOR, ōris, m. _Débauché_, _glouton_. SYN. Intempestivis conviviis indulgens, abdomini natus. CŌMESSOR, aris, atus sum, ari, d. _Se livrer aux plaisirs de la table_. SYN. Intempestivis conviviis indulgeo. PHRAS. Intempestivis conviviis dies pariter noctesque consumo; liberalius vino ciboque corpus onero; ventrem cibo potuque distendo. Omnem mihi in cibo modum, omne judicium, omnem prope rationem gula eripit; mihi vivere tuburcinari est. Quotidiana agito convivia. Cf. Gula. CŎMĒTĒS, æ, m. _Comète_. SYN. Stella crinita; crinita siderum flamma; ardentes cœlo faces. ADV. Cometæ tremuli, magnarum calamitatum prænuntii. USUS: Cometæ magnarum calamitatum prænuntii. CŌMĬCE, _Comiquement_, _d’une manière comique_. SYN. More comico. USUS: Tragica comice tractat. CŌMĬCUS, i, m. _Comédien_. USUS: Comicus ex artificio comico spectatur, _le comédien est admiré à cause de son talent_. CŌMĬNUS, _De près_. SYN. Propius, de propinquo loco. )( Eminus. USUS: Cum hoste cominus pugnare. Cominus accedito. CŌMIS, e, gen. com. _Doux_, _affable_, _bienveillant_. SYN. Humanus, suavis, commodus, facilis, benignus, comitate præditus, præcellens. )( Inhumanus. PHRAS. Comis una et gravis, _tout à la fois doux et sérieux_. Comitatem cum gravitate conjungit; gravitatem comitate condit; gravitati comitatem aspergit. USUS: Lælio quis comior, modestior, simplicior? Comis erga omnes. Cf. Humanus, Urbanus, Condimentum. CŌMĬTAS, ātis, f. _Douceur_, _bonté_. SYN. Facilitas, benignitas. )( Severitas, gravitas. EPITH. Jucunda, multa, singularis, summa. USUS: Comitas affabilitasque sermonis maxime conciliat animos hominum. In illo summa gravitas cum summa comitate conjungitur. Cf. Comis, Humanitas, Facilis. CŎMĬTĀTŬS, ūs, m. _Cortége_, _suite_, _compagnie_. SYN. Comitum multitudo, cœtus, numerus, chorus, caterva. EPITH. Familiaris, improbissimus flagitiosissimusque, maximus ornatissimusque, muliebris et delicatus ancillarum puerorumque, multus magnusque, optimus beatissimusque, pulcherrimus, regius, turpissimus. PHRAS. Comitatum habet amplum, _il a un long cortége_. Ingens circumfusa turba ejus lateri est; comitatu septus, vallatus, stipatus ingenti est; ingenti clientum corona cinctus est; septus corona militum est; multi eum deducunt, assectantur; multi se comites adjungunt; lateri adhærent Cf. Comitor. USUS: Legatus cum magno comitatu ingrediebatur. Regem cum toto comitatu hospitio recepit. CŌMĬTER, _Avec douceur_, _bienveillance_. SYN. Humaniter, humane, benigne. USUS: Salutare benigne, comiter appellare singulos. CŎMĬTĬA, ōrum, n. pl. _Comices_, _assemblées du peuple romain_. SYN. Conventus populi, commune consilium omnium ordinum ad creandos magistratus, ferendas leges et alia cum populo agenda. USUS: Consul edicit comitia, habet, gerit, obit; differuntur, extrahuntur comitia; sæpe largitione inquinantur, corrumpuntur. CŎMĬTĬĀLIS, e, gen. com. _Relatif aux comices_. SYN. Ad comitia pertinens. USUS: 1. Mensis, dies comitialis. 2. Morbus comitialis, _épilepsie_, _mal caduc_. CŎMĬTĬUM, ii, n. _Comitium_, _lieu où se tenaient les comices_. SYN. Locus, in quo comitia habentur. USUS: Comitium armatis obsidere. CŎMĬTOR, aris, atus sum, ari, d. _Accompagner_. SYN. Assector, sector, deduco. PHRAS. 1. In omni fortuna te comitabor, _je vous suivrai quelle que soit votre fortune_. Me tibi comitem adjungam, præbebo; in omni fortuna tibi comes ero; hærebo tibi; hærebo lateri tuo; tibi affixus ero; a te, a latere tuo non discedam, non divellar. Semper, nunquam non, in omni tempore ac loco assiduus tecum ero; nunquam abs te sejungar; non digrediar; non recedam abs te; nulla me res abs te avellet, amovebit, sejunget, disjunget, abjunget. 2. Honoris causa me comitatus est, _il m’accompagna pour me faire honneur_. Redeuntem deduxit; comitem se mihi dedit; comitatu suo me honestavit; inter deductores meos fuit; cum laudibus ac favore me domum prosecutus est. Cf. Socius, Societas, Cohæreo. COMMĂCŬLO, as, avi, atum, are, a. _Souiller_, _tacher_. SYN. Maculo, turpifico, fœdo. USUS: Ambitu, avaritia se commaculare. Cf. Macula, Labes. COMMĔĀTŬS, ūs, m. _Vivres_, _provisions_; _approvisionnements_. SYN. Cibaria ad alendam multitudinem aliquam. EPITH. Publicus et privatus. USUS: 1. Amici, socii annonam et commeatum parabunt, mittent, subvehent, devehent, portabunt, supportabunt; commeatus copiam subministrabunt. Commeatum recipiemus, commeatu abundabimus. Nisi hostis commeatu nos prohibeat; commeatus intercludat, intercipiat; a commeatu nos intercludat. Cf. Annona. 2. Tempus facultasque eundi, redeundi, manendi, alicui præscripta. Commeatum dare, sumere, _donner_, _prendre un congé_. Ad diem commeatus non venit, _expiration du congé_. COMMĔDĬTOR, aris, atus sum, ari, d. _Méditer_, _étudier_. SYN. Meditor, verso. Cf. Cogito, Meditor. COMMĔMĬNĪ, minisse, imp. _Se ressouvenir de_. SYN. Memini. COMMĔMŎRĀBĬLIS, e, gen. com. _Mémorable_. Memorabilis. USUS: vir commemorabili pietate ac virtute præditus. Cf. Memorabilis. COMMĔMŎRĀTĬO, ōnis, f. _Mention_, _souvenir_. SYN. Mentio, recordatio. EPITH. Assidua, illustrior, multa, necessaria, splendidior, supervacanea. USUS: Me commemoratio posteritatis ad spem immortalitatis rapit Totus est in commemoratione tuæ virtutis. Cf. Mentio. COMMĔMŎRO, as, avi, atum, are, a. _Mentionner_, _rappeler_. SYN. Memoro, dico, memini, fero, narro, alicujus rei memoriam usurpo, crebis usurpo sermonibus, laudo. ADV. Breviter, creberrime, libentius laudes, planius, vere. USUS: Commemorare breviter. Quid tota die egerim, vesperi commemoro. Omnes de virtute tua commemorant. De te omnium celebratione commemoratum. Cf. Memor, Narro. COMMENDĀTĬO, ōnis, f. _Recommandation_. EPITH. Accurata, communis hominum et inter homines, naturalis, diligens, diligentissima, dulcissima, gravissima, magna libertatis, major, non modo humana, sed etiam divina, obscura et incerta, perpetua, singularis, non vulgaris. USUS: 1. Effice, ut meam commendationem profuisse sibi sentiat. 2. Laus, celebratio, comprobatio, _titre de recommandation_, _prix_, _mérite_. Magna est in vulgus opinio de te, magna commendatio. Liber iste commendatione non eget. Per se cognitus vir nulla commendatione majorum. Eo facinore magnam sibi commendationem comparavit. Cf. Laus, Commendo. COMMENDĀTĬTĬUS, a, um, _De recommandation_. USUS: Litteræ commendatitiæ, _lettres de recommandation_. COMMENDATRIX, īcis, f. _Celle qui recommande_. USUS: Lex est emendatrix vitiorum, commendatrix virtutum. COMMENDO, as, avi, atum, are, a. _Recommander_. SYN. Fidei alicujus committo; in alicujus fide et religione depono; fidei alicujus trado; in fidem alicujus trado; alicujus fidei mando; permitto in fidem alicujus; alicujus virtuti, fidei, felicitati confido; alicui in fidem et custodiam concredo; alicujus tutelæ subjicio; in tutelam trado; in alicujus fide repono, colloco. PHRAS. 1. Commendo tibi hunc magnopere, _je vous recommande instamment cet homme_. Sic tibi eum commendo, ut majore cura, studio, sollicitudine animi commendare non possim. Commendo tibi eum non vulgariter, sed ita prorsus, ut quos diligentissime, valdeque ex animo soleo. Eum tibi commendo ea commendatione, quæ potest esse maxima. Sic tibi eum commendo, ut neque majore studio quemquam, neque justioribus de causis commendare possim. Maximopere, ut mea et tua dignum amicitia, tibi commendo. Vehementer te rogo, ut cures, ut ex hac commendatione, quam maximas, quam plurimum, quam sæpissime gratias agat. Si me tanti facis, quanti et ipse æstimat, et ego sentio, cures, quam primum intelligam, hanc meam commendationem tantum illi utilitatis attulisse, quantum et ipse speravit, nec ego dubitarim. Gratissimum mihi feceris, si huic commendationi meæ tantum tribueris, quantum cui tribuisti plurimum; si eum, quibuscumque rebus honeste, ac pro tua dignitate poteris, juveris atque ornaveris. Cura, quæso, ut is intelligat, hanc meam commendationem maximo sibi apud te adjumento fuisse. Hanc commendationem, quam his litteris consignari volui, scito, esse omnium gravissimam. Eum si tibi commendo verbis iis, quibus, cum diligentissime agimus, uti solemus, vix tamen studio meo satisfecisse mihi videor. Quanti apud te sum, tantum valere apud te commendationem meam, effice, ut intelligam. Genere commendationis mirifico, planeque quod sit ex intimo depromptum animo, usum me putato. Si ulla mea apud te commendatio valuit, hæc ut valeat, rogo. Velim, tibi persuadeas, nihil me majori studio a te petere, nihil mihi gratius facere te posse, quam si omnibus tuis opibus, omni studio eum juveris. Velim, eum omnibus tuis officiis, atque omni liberalitate tueare. Velim, eum quam liberalissime complectare. Velim, eum quam honorificentissime pro tua humanitate, et quam liberalissime tractes. Peto a te majorem in modum, vel tuæ humanitatis, vel mea causa, ut eum auctoritate tua, quæ plurimum valet, conservatum velis. Ita a te peto, ut majori studio, magisque ex animo petere non possim, ut omne genus liberalitatis, quod et ab humanitate, et potestate tua proficisci poterit, non modo re, sed etiam verbis, vultu denique ipso exprimas. Peto a te majorem in modum, ut ei omnibus in rebus, quantum tua dignitas fidesque patietur, commodes. Majorem in modum a te peto, ut cum omnes meos, æque ac tuos observare pro nostra necessitudine debeas, hunc imprimis ita in fidem tuam recipias, ut ipse intelligat, nullam rem sibi majori usui, aut ornamento, quam meam commendationem esse potuisse. Vehementer mihi gratum erit, si cum humanitate tua, quæ est singularis, complexus fueris. Eum, si me diligis, eo numero cura ut habeas, quo me ipsum; commendo eum tibi de meliore nota. 2. Commendavi me tibi dudum, _je me suis depuis longtemps confié à vous_. In fidem tuam me dudum contuli; me tibi commisi, et tuæ tradidi fidei; in tutelam et patrocinium tuum me dudum contuli; me, resque meas tuæ fidei dudum permisi, mandavi; tuæ me tutelæ dudum commendavi et subjeci. Totum hominem tibi traditum de manu, ut aiunt, in manum habes, tu modo fac tueris, ut tua fides postulabit; habes hominem mandatum fidei tuæ ac in tutelam traditum. Dudum me tuæ fidei credidi. 3. Commendabo negotium DEO in precibus, _je recommanderai la chose à DIEU dans mes prières_. De ea re consulam per preces DEUM. Divinæ mentis consilium precibus explorabo. Negotii successum a DEO suppliciter exorabo. Ad explicandas ejus rei difficultates divinum præsidium implorabo. Cœleste numen in spem felicis successus deprecabor. USUS: 1. Filios suos diis immortalibus; tutelæ populi Romani commendavit. Salutem suam, rem familiarem fidei alicujus tradere, et commendare. Religiones, et sacra, sacerdotibus commendantur. 2. Laudo, comprobo, laudando extollo, et confirmo, _faire valoir_, _louer_, _vanter_. Eloquentiam vocis suavitas commendat. Cura formam commendat. Nihil eum præter simulatam tristitiam commendat. 3. Mando. Aliquid litterarum monumentis, memoriæ; nomen suum et famam immortalitati; se fugæ commendare. Cf. Committo. COMMENTĀRĬŎLUM, i, n. _Petit mémoire_, _petit écrit_. SYN. Libellus. COMMENTĀRĬUM, ii, n. _vel_ COMMENTĀRĬI, ōrum, m. pl. _Mémorial_, _recueil de notes_, _mémoires_; _journal_. SYN. Liber ad subsidium memoriæ comparatus, in quo rerum et negotiorum capita notantur. EPITH. Paulo plenius, plurima. USUS: Referre aliquid in commentarium suum. (VULG. Registrare.) Cæsar scripsit, confecit commentarios rerum suarum. Rerum urbanarum, Pontificum commentarii. COMMENTĀTĬO, ōnis, f. _Méditation_, _réflexion_, _étude_. SYN. Meditatio, cogitatio. EPITH. Domestica, multa, plurima. USUS: Accuratæ et meditatæ commentationes multi sudoris sunt. Tantum potest exercitatio, meditatio, consuetudo. Commentationibus quotidianis se exercet. In commentationibus multum operæ ponit. Orator locos suos multa commentatione paratos habeat, oportet, et expeditos. Cf. Meditor, Cogito, Considero, Cogitatio. COMMENTĬTĬUS, a, um, _Inventé_; _faux_, _mensonger_. SYN. Fictus. )( Verus. USUS: Novum, commentitium, et futile crimen. COMMENTOR, aris, atus sum, ari, d. _Réfléchir_, _méditer_; _expliquer_. SYN. Meditor, cogito, considero, mecum conficio; _item_: commentariis illustro, explano, explico, expono locum scriptoris. USUS: 1. Aliquid secum de re aliqua meditatur et commentatur. Orationem commentari, componere. 2. Disputo, _commenter_, _discuter_. Commentandi inter se et disputandi causa convenere. Cum litteratis omnibus quotidie commentatur. Cf. Meditor, Cogito, Mens. COMMENTUM, i, n. _Fiction_. SYN. Res ficta, excogitatio, inventio. USUS: Opinionum commenta delet dies, _le temps fait justice des fausses opinions_. Commenta sua et scripta memorabat. COMMĔO, as, avi, atum, are, n. _Aller et venir_, _circuler_. SYN. Venio, redeo, coeo. ADV. Vicissim, retro, undique. USUS: Crebro illius litteræ ad nos commeant. Tabellarius, navis ad insulas commeat. Animus per omnem rerum naturam commeat. COMMERCĬUM, ii, n. _Commerce_, _rapports_, _relations_. SYN. Usus, familiaritas, consuetudo. USUS: Voluptas nullum habet cum virtute commercium. Mihi cum illo nullius rei commercium est, _je n’ai aucun rapport avec lui_. Nullius mihi rei cum illo est communitas; ne minima quidem societate mihi conjungitur. Cf. Mercor. COMMĔRĔO, es, ui, ĭtum, ere, a. _Mériter_. SYN. Mereor. USUS: Quid de me commeruisti? Cf. Mereor. COMMĒTĬOR, iris, mensus sum, iri, d. _Mesurer_. SYN. Metior. USUS: Oportet tempus cum negotio commetiri. Cf. Metior. COMMĬGRO, as, avi, atum, are, n. _Passer d’un lieu dans un autre_, _aller s’établir_. SYN. Migro, domicilium muto, eo, redeo. USUS: In aliam domum commigrat. Cf. Migro. COMMĪLĬTO, ōnis, m. _Compagnon d’armes_. SYN. In bello socius. USUS: Cæsar milites suos commilitones appellabat. COMMĬNĀTĬO, ōnis, f. _Menace_. SYN. Minatio. USUS: Ne comminationibus quidem movetur. Cf. Minor. COMMĬNISCOR, eris, mentus sum, i, d. _Inventer_, _imaginer_. SYN. Fingo, excogito. USUS: Ne putes eum tantum scelus comminisci. Cf. Excogito, Fingo, Commentor. COMMĬNŬO, is, ui, ūtum, ere, a. _Briser_, _broyer_, _affaiblir_. SYN. Minuo, frango, deturbo, affligo, dissipo. USUS: Hostem comminuere, _écraser un ennemi_. Spiritus alicujus, arrogantiam, audaciam frangere et comminuere. Opes luxu; vires ingenii desidia; rem familiarem convivando comminuit, pessumdedit. COMMISCĔO, es, cui, xtum _vel_ stum, ere, a. _Mêler avec_. SYN. Misceo, permisceo, USUS: Nunquam sapientia cum temeritate commiscetur. Animum meum cum tuo commiscui. (VULG. Unanimes sumus, _nous sommes tout à fait du même avis_). Consilium meum cum tuo, res meas cum tuis commiscui. Cf. Misceo. COMMĬSĔRĀTĬO, ōnis, f. _Action d’exciter la compassion_. SYN. Miseratio, misericordia. USUS: Commiserationem brevem esse oportet. Cf. Misericordia, Commiseror. COMMĬSĔROR, aris, atus sum, ari, d. _Plaindre_, _déplorer_. SYN. Miseror, miseratione afficior, miserationem verbis, gestu exprimo. (VULG. Condoleo.) PHRAS. Commiseror fortunam tuam, _j’ai pitié de vos malheurs_. Casu tuo vehementer commoveor; doleo vicem tuam; in tanto dolore tuo prope pari molestia afficior; casum tuum vehementer miseror; doloris ejus, qui te excruciat, particeps sum tecum; vicem tuam prope æque doleo, ac tu. Animi dolorem prope eumdem adhibeo; societas pæne ægritudinis mihi tecum est. Dolorem, quem ex tuo casu cepi, declarare verbis non possum; ad aspectum casus tui lacrimas tenere non potui; misericordia moveri, commoveri, capi me sensi; casus ille tuus mentem meam miseratione permovit; percussit animum meum vehementer fortunæ tuæ iniquitas. Miseret me tui, tua causa vehementer doleo; commiseratione tangor afflictæ fortunæ tuæ; dolorem ex acerbitate casus tui capio gravissimum; moleste graviterque fero casum tuum; excruciat me, tangit mentem meam propter naturæ cognationem atque consensum ærumna tua; tua non minus, ac mea calamitate angor, crucior, affligor, vexor; sollicitor infelici illo fato tuo, et dolorem acerbissimum haurio; doleo dolore tuo, angoribus angor, infortunio tuo non tu magis, ac ego miser sum; par utriusque, communis, idem utriusque in tuo infortunio dolor est; tua me torquent infortunia; tuis uror malis; tuæ me miseriæ miserrimum faciunt; dolor meus ex tuo dolore pendet; est mihi acerbus imprimis tristissimus casus tuus; socius ægritudinis sum, particeps mœroris tui. Cf. Doleo, Miseror. USUS: Num conqueri et commiserari non licet? COMMISSĬO, ōnis, f. _Représentation théâtrale_. SYN. Exhibitio plurium inter se concertantium. USUS: Commissio ludorum. COMMISSUM, i, n. _Faute_, _délit_, _crime_. SYN. Factum, facinus, delictum. EPITH. Audacius, sacrum. USUS: Enuntiare commissa, prodere conscios. Audax commissum et facinus. COMMISSŪRA, æ, f. _Assemblage_, _jointure_. SYN. Junctura. EPITH. Aptæ ad stabilitatem, et ad artus firmandos accommodatæ, mirabiles, molles digitorum. USUS: Ossium ac digitorum commissuræ, _articulations des os et des doigts_. COMMITTO, is, mīsi, missum, ere, a. _Commettre (une faute)_, _se rendre coupable_; _confier_, _unir_, _assembler_. SYN. Admitto, patro, perpetro, pecco; _item_: patior, concredo, conjungo. PHRAS. 1. Commisit magnum flagitium, _il a commis un grand crime_. Magnum admisit in se facinus; magnum in se scelus concepit; sequius admisit aliquid; immani se scelere obstrinxit, adstrinxit; summum dedecus, nefarium scelus admisit; detestabile facinus suscepit; nefaria se culpa devinxit; immane flagitium conscivit. Cf. Pecco, Peccatum. 2. Committo tibi hoc negotium, _je vous confie cette affaire_. Id tibi negotii do; fidei tuæ eam rem concredo; curæ tuæ id negotii credo; legare tibi hoc negotium constitui; rerum omnium in eo negotio curam tibi demando, credo; tuæ fidei, ac potestati, hoc, quidquid est negotii, commendo; omnem tibi rem ac causam tuæ prudentiæ tractandam trado, relinquo, transcribo; ejus rei gerendæ provinciam tibi _vel_ ad te delego. 3. Quod tibi commisi, diligenter exequere, _exécutez fidèlement ce que je vous ai confié_. Quod tibi munus imposui, quæ mandata dedi, quod negotium dedi, quod tibi mandavi; mandatum honoribus tuis volui; quod fidei tuæ, prudentiæque permisi; quam tibi mandavi provinciam, diligenter perfice, confice. USUS: 1. Ingens flagitium, scelus, facinus; multa in Deos, multa in leges commisit. 2. Patior, probo, _permettre_, _approuver_. Non committam, ut tuis desim consiliis. Committendum non putavi, quin etc. 3. Mando, credo, trado, do, _confier_, _risquer_. Se itineri, fortunæ, discrimini, fidei alterius, in aciem, in discrimen committere. Aliquid litteris, alicui negotium committere. 4. Facio, ineo, _commencer_, _engager_. Prœlium committere cum hoste. 5. (VULG. Confisco, _confisquer_, _adjuger au fisc_.) Hæreditas templo Veneris commissa, _la succession était dévolue à Vénus_. Bona commissa, ad fiscum redeuntia; mulcta commissa. 6. Jungo, _joindre_, _assembler_. Duas inter se tabulas committere. Manus committere. 7. Concitare unum adversus alterum, _mettre aux prises_. Unum cum altero committere, duos inter se committere. COMMŎDĒ, _Convenablement_, _bien_. SYN. Bene, recte, commodum. )( Incommode. PHRAS. Scribe, si commode potes; quod commodo tuo fiat; ex opportunitate; ex utriusque commodo scribes; cum erit commodum; cum se dabit, offeret rei opportunitas, commoditas; cum tempus, ratioque postulabit. COMMŎDĬTAS, ātis, f. _Opportunité_, _utilité_. SYN. Opportunitas, utilitas. EPITH. Idonea ad aliquid faciendum, imitatrix prava virtutis, magna. Commoditates externæ, multæ, primæ, et maximæ, tantæ. USUS: Amicitia plurimas habet, continet commoditates. Ista ad vitæ commoditatem, et jucunditatem plurimum faciunt. Commoditatis omnes articulos scio, _je sais choisir les bons moments_. Cf. Opportunitas. COMMŎDO, as, avi, atum, are, a. _Adapter_, _ajuster_; _fournir_, _être utile_. SYN. Accommodo, utendum do; _item_: gratificor, prosum. USUS: 1. Ædes alicui, aurem, aurum commodare. Hæc a virtute donata, cætera a fortuna commodata videntur. 2. Aliquem juvo, inservio, benigne facio, commodo sum, _être utile_, _aider_. Tibi ego omnibus in rebus libentissime commodabo. Cf. Opitulor, Gratificor, Auxilium, Adjumentum. 1. COMMŎDUM, _A propos_, _au bon moment_. SYN. Opportune, satis in tempore. USUS: Commodum in urbe eram, _je me trouvais à la ville fort à propos_. Commodum ad me venit. 2. COMMŎDUM, i, n. _Avantage_, _profit_. SYN. Utilitas, bonum, emolumentum. EPITH. Commune, magnum, majus, maximum, non mediocre, privatum, senatorium. Commoda communia, domestica, externa, majora, minima, multa, non paria, parva, aut mediocria, plurima, provincialia, aut urbana, publica, tanta, terrena. PHRAS. 1. Suum tantum commodum quærit, _il ne cherche que son propre avantage_. Omnia ad suam tantum utilitatem refert; utilitatem suam omnibus in rebus spectat, sequitur; rebus cunctis antefert; rerum omnium antiquissimam habet; primam ducit; omnes articulos commoditatis suæ captat; nullius rei, præterquam commodi sui rationem habet, ducit; suo ubique obsequitur animo; suis tantum consulit commodis; id unum spectat, unde multa in se congruant commoda; quid e re sit; quid in rem suam faciat; quid rebus suis expediat; quid sibi emolumento sit; omnia sua causa facit; commodi sui, ac privatarum rationum impendio studiosus est; commodis suis servit unice. 2. Commoda nostra ubique impedit, _il attaque sans cesse nos intérêts_. Commoda nostra oppugnat, labefactat ubique; commodis nostris obstat, officit, adversatur ubique. 3. Ea res magna illi commoda comparavit, _cette chose lui a apporté de grands profits_. Multas illi utilitates importavit, multa creavit commoda; multis eum commodis auxit, locupletavit; multa commoda attulit; ejus commodis egregie servivit, consuluit; ex ea re non pauca illi commoda enata sunt; non pauca ille commoda cepit, adeptus est; ex ea re multa illi commoda fluxerunt, manaverunt; ea res multis eum commodis affecit. Ex ea re fructum tulit, messuit, cepit non contemnendum; emolumenta collegit, percepit, reportavit nec levia, nec pauca. Ea res non parvo fuit emolumento. Cf. Utilitas. USUS: Commodis frui. Alienis servire commodis. Quod commodo reipublicæ fiat. COMMŎDUS, a, um, _Avantageux_, _utile_. SYN. Opportunus, utilis. )( Incommodus. USUS: 1. Commodior via; tempus commodius. Res nostræ satis sunt commodæ. 2. Facilis, _doux_, _bienveillant_. Homo commodis moribus, _homme de mœurs faciles_. Catone nemo commodior, moderatior fuit. COMMŎNĔFĂCĬO, is, fēci, factum, ere, a. _Avertir_. SYN. Commoneo, admoneo. USUS: Aliquem etiam atque etiam de re commonefacere. Cf. Moneo. COMMŎNĔO, es, ui, ĭtum, ere, _Avertir_. SYN. Admoneo. Cf. Moneo. COMMŎNĬTĬO, ōnis, f. _Action de rappeler_, _de faire souvenir_. SYN. Admonitio. COMMONSTRO, as, avi, atum, are, a. _Montrer_, _indiquer_. SYN. Indico, ostendo. USUS: Viam commonstrare, digitum ad fontes intendere. Cf. Ostendo. COMMŎRĀTĬO, ōnis, f. _Séjour prolongé_; _retard_. SYN. Mora. EPITH. Diuturnior, urbana. USUS: Illa villæ amænitas diuturnioris commorationis est, non diversorii. Cf. Mora. COMMŎROR, aris, atus sum, ari, d. _Demeurer_, _séjourner_. SYN. Maneo, subsisto, consisto. USUS: 1. Diem unum, triduum apud te commorabor diutius. Versare rem eamdem, hærere et commorari in eadem sententia. 2. Moror, _arrêter_, _retarder_. Commorari aliquem. Cf. Moror. COMMŌTĬO, ōnis, f. _Commotion_, _mouvement_, _secousse imprimée_. SYN. Motio, motus, perturbatio. EPITH. Suaves, contrariæ, vitiosæ. USUS: Temperantia moderatrix omnium commotionum. Cf. Motio. COMMŌTĬUNCŬLA, æ, f. _Petit mouvement (de fièvre)_. SYN. Febricula. USUS: Tuis commotiunculis valde afficior. COMMŌTUS, a, um, _Ému_, _emporté_, _troublé_. SYN. Perturbatus, affectus. USUS: Homo commotior paulo stomachari primum cœpit. Libidine _aut_ ira commotus. COMMŎVĔO, es, mōvi, mōtum, ere, a. _Mettre en mouvement_, _déplacer_; _émouvoir_, _exciter_. SYN. Moveo, perturbo, afficio, excito, concito, commuto, invito. ADV. Acerrime sensus, aliquantum, facilius conquestione, graviter, gravius rebus, incredibiliter, leviter, maxime auctoritate, maxime, voce magnopere, mediocriter, non minime, parumper mentes, prorsus recte ac merito, sane, sane quam, similiter atque, tantulum, temere se alicunde, valde, valde commendatione, vehementer amorem multitudinis, vehementer animum, vehementer litteris, vehementer oratione, vehementer miseria. USUS: 1. Ea re tumultum maximum ac tantum non bellum, odium certe, iram, invidiam, suspiciones commovit, excitavit. Miseriis alienis, et querelis facile animo commoveor. Ea res bilem aliis, aliis misericordiam commovit; certe multorum studia, exspectationem magnam concitavit. 2. Locum muto, proficiscor, _changer de lieu_, _partir_. Ne te inde commoveas. Cf. Moveo, Causa. COMMŪNĬCĀTĬO, ōnis, f. _Communauté_, _conversation_. EPITH. Suavissima sermonis, summa cum aliquo, intermissa. USUS: Suavissima mihi tecum est sermonis, utilitatum, studiorum communicatio, societas et conjunctio. Cf. Societas. COMMŪNĬCO, as, avi, atum, are, a. et n. _Communiquer_, _avoir des rapports avec_. SYN. Confero, credo, refero, participo. ADV. Audacter, cum aliquo, benignissime furta cum, coram; inter se, una familiarissime. PHRAS. 1. Consilia tua mecum communica, _concertez-vous avec moi_. Confer mecum tua consilia; participem me consiliorum tuorum facito, consilia tua ad me defer; me expertem consiliorum tuorum amicum habe fidissimum. Fac me certiorem de consiliis tuis; fac, ut te rebus consiliisque tuis cognoscam, intelligam, imaginem rerum tuarum, cogitationumque tuarum ostende aliquam; quis animus, quis sensus sit, quæ tua consilia, me edoce. 2. Prædam tecum communicabo, _je partagerai avec vous la dépouille_. Prædæ mecum particeps eris; partem capies prædæ; communis erit inter nos præda; non mihi magis, quam tibi; non minus tibi, ac mihi; tibi pariter, ac mihi; æque utriusque nostrum hæc præda erit. Utemur communi jure, æquo jure, pari potestate hostium spoliis; juris tibi tantum, quantum ipsi mihi, erit in prædam; prædam mecum communem habebis; in partem te spoliorum vocabo, ut periculi ita prædæ nobis communio erit; in communionem prædæ venias; in commune conferam, quidquid est prædæ; promiscuus nobis erit prædæ usus. Cf. Particeps, Participo. USUS: 1. Multa familiarissime inter se communicare. Utinam mihi homo sit, quicum omnia mea communicem. 2. Partior, impertior, divido, _prendre sa part de_, _s’associer à_. Cum amicis res adversas, commoda, gloriam, honores, laudem, pericula communicas. Cf. Communis, Communio. COMMŪNĬO, ōnis, f. _Communauté_, _association_. SYN. Communitas, consociatio. USUS: Litterarum, vocum, conjugiorum, legum, juris, sanguinis communione junguntur homines. Ego fortunas meas in communionem temporum tuorum contuli. Cf. Communitas, Societas. Commūnio Sacra, _Sainte communion_, _réception du Corps de N.-S. J.-C._ PHRAS. 1. Sacram communionem dare, _donner la sainte Communion_. Cœleste convivium populo præbere; divina dape pascere; cœleste epulum impertire; mensæ divinæ convivam aliquem adhibere; reficere cœlesti epulo; sacrosancto Christi Corpore pascere; ad mensæ divinæ communionem admittere. 2. Sacram communionem accipere, _recevoir la sainte Communion_. Sacrosancto Christi Corpore, divino epulo vesci, pasci; epulo cœlesti accumbere; cœlesti dape refici; cœlesti pane sese pascere et communire; cœlesti mensæ accumbere; cœlestibus epulis refici; Christi Corpus suscipere; ad divina mysteria accedere; cœlestis agni epulis, divino pane recreari; cœlestis epuli sacræ mensæ convivam esse. Cf. Eucharistia. 3. Communio generalis. _Communion générale_. Cœtus populi ad cœleste epulum celebrandum. Divinum epulum frequenti populo divisum. Conventus populi ad participandum sacrosanctum Christi Corpus. Sacrum convivium frequenti populo datum. COMMŪNĬO, is, īvi, ītum, ire, a. _Fortifier_. SYN. Munio. USUS: Jus parum communitum. Auctoritas aulæ communita. Cf. Munio. COMMŪNĬTĬO, ōnis, f. _Action de fortifier_. USUS: Aditus ad causam, et communitio, _faciliter l’accès d’une cause et la fortifier_. COMMŪNIS, e, gen. com. _Commun_, _qui appartient à plusieurs_. SYN. Conjunctus. PHRAS. 1. Amicorum omnia sunt communia, _entre amis, tout est commun_. Omnia sunt amicis cum necessariis suis consociata; sortem suam cum amicorum felicitate miscent. Honorum ac commodorum communio quædam inter amicos est; ut vitæ, ita fortunæ quædam communitas, societas, consociatio est; amici omnia communiter possident. 2. Commune hoc vitium est, _ce défaut est général_. Hoc vitium omnium animos occupat ac tenet; latissime patet hoc vitium; in omnium animos irrepsit, ubique gentium viget, regnat, dominatur; nusquam non est hoc vitium; infecti sunt omnes hoc vitio, et irretiti; orbem terrarum est complexum hoc vitium; pauci sunt hoc vitio intacti, hujus vitii expertes; a paucis abest hoc vitium; in plerorumque mortalium animis insedit, ac inveteravit hoc vitium; quem mihi dabitis hujus vitii contagione non aspersum? 3. Commune hoc malum erit omnibus, _ce mal sera commun à tous (tous auront à en souffrir)_. Omnibus hoc impendet malum, omnibus minatur; miserrime cum omnibus atque infeliciter agetur; expers malorum nemo erit; vexabit omnes eadem calamitas; pari omnes calamitate prementur; omnes manet, omnibus imminet ea calamitas; communis, eadem, par, consimilis erit omnium fortuna. Miseriis his nemo vacabit; urgebit omnes pertinax malum; vis ea malorum, ac tempestas communis erit omnium. Nemo non communi hoc incendio deflagrabit. 4. Communia sunt et vulgaria, quæ affers, _tout ce que vous dites est vulgaire et banal_. Omnia posita sunt ante oculos; collocata in usu quotidiano; in congressione hominum, atque in foro decantata; ista posita sunt ante pedes; sita ante oculos; in medio sita, obsoleta; de medio sumpta; audita, pervulgata, percelebrata et contrita sermonibus, quæ affers; pervagata res est, in propatulo posita, quam affers. USUS: Erat hoc studium commune toti Græciæ. Scelera tibi cum illo communia sunt. Dolorem et laudem tecum mihi communem esse volui. Cf. Particeps. 2. Vulgaris contritus, pervulgatus, de medio sumptus, late patens, _ordinaire_, _vulgaire_, _banal_. Communis vita et vulgaris hominum consuetudo. Communis omnium sensus, pervagata opinio. Præcepta communia et contrita. De communibus et pervulgatis rebus loqui. Cf. Consuetudo communis, Opinio communis. COMMŪNE, is, n. _Corps de nation_, _commune_, _état_. SYN. Respublica, universitas, collegium. USUS: Commune Siciliæ, vexatum est atrociter. Ex nostro aliquid in commune contulimus. COMMŪNĬTAS, ātis, f. _Communauté_, _rapport commun_; _sociabilité_. SYN. Communio, societas. EPITH. Apta naturæ, civilis, humana, immanis, magna, naturalis. USUS: Quæ nobis cum isto gladiatore conditionis communitas esse potest? Homines ad societatem communitatemque humanæ vitæ nascuntur. Natura ad civilem communitatem conjuncti ac consociati sumus. A communitate disjuncti videbimur. COMMŪNĬTER, _En commun_, _ensemble_. SYN. Promiscue. )( Proprie, separatim. USUS: Res cum aliis communiter gestæ; communiter alias tibi Arpinates commendavi, nunc peculiariter Caium. Aliquid cum alio communiter possidere. Communiter inter nos consulemus, _nous nous protégerons mutuellement_. Cf. Simul. (Communiter hoc fit, _vulgare est_), _cela se fait communément_. Latine: Plerumque fit, contingit fere. Cf. Fere. COMMURMŬROR, aris, atus sum, ari, d. _Murmurer ensemble_, _sourdement_. USUS: Nescio, quid secum commurmuratus est. COMMŪTĀBĬLIS, e, gen. com. _Changeant_, _sujet au changement_. SYN. Mutabilis, inconstans. USUS: Assentatoris animus varius, commutabilis, multiplex. Cf. Varius. COMMŪTĀTĬO, ōnis, f. _Mutation_, _changement_; _révolution_. SYN. Mutatio, conversio, vicissitudo. EPITH. Misera, varia. Commutationes annuæ, aptæ ad maturitatem frugum, et ad temperationem, civiles. USUS: Brevi tempore magna fit morum voluntatumque commutatio. COMMŪTO, as, avi, atum, are, a. _Changer_. SYN. Muto, converto, commutationem affero. USUS: Maline hoc nihil est, si Religionem pecunia, jura omnia cum quæstu, leve compendium fraude maxima commutent? Vitam morte commutavit. Commutavit se animo. Fabulam, sententiam, ordinem commutare. Cf. Muto. CŎMO, is, compsi, comptum, ere, a. _Arranger_, _disposer (les cheveux)_. * SYN. Orno, compono. USUS: Mulieres dum comuntur, annus est. Cf. Orno. CŌMŒDĬA, æ, f. _Comédie_. SYN. Fabula, comicorum ars. EPITH. Antiqua, vetus. USUS: Quo genere jocandi eleganti, urbano, ingenioso, faceto Plautus et antiqua comœdia referta est. CŌMŒDUS, i, m. _Comédien_. USUS: Sæpe comœdum in tragœdiis placere vidimus. COMPACTĬO, ōnis, f. _Assemblage_, _liaison_. SYN. Coagmentatio. USUS: Compactione membrorum valida. COMPACTO, _D’après une convention_, _de concert_. SYN. Consulto, ex composito. USUS: Non committendum, ut compacto prohibiti videamur. COMPACTUS, a, um, _Assemblé_, _joint_. SYN. Coagmentatus, compositus, vinctus. COMPĀGES, is, f. _Assemblage_, _jointure_, _liaison_. SYN. Commissura, vincula. USUS: Dum sumus in compagibus corporis. COMPAR, ăris, omn. gen. _Égal_, _pareil_. SYN. Par. COMPĂRĀBĬLIS, e, gen. com. _Comparable_. SYN. Quod habet comparationem. )( Dissimilis. USUS: Comparabile est, quod in diversis rebus similem aliquam rationem continet. COMPĂRĀTĒ, _Par comparaison_. SYN. Cum comparatione. (VULG. Comparative, relative, respective.) USUS: Cum quæritur, quid res sit, quæritur _aut_ simpliciter, _aut_ comparate. COMPĂRĀTĬO, ōnis, f. _Comparaison_, _parallèle_; _analogie_, _rapport_. SYN. Collatio, contentio, similitudo, compensatio. EPITH. Æqualis, brevis, facilis, necessaria, utilis. USUS: 1. Duorum inter se bonorum comparationem facere. Duplicem lætitiam percepi in comparatione difficilem, utra major esset. Si contentio quædam et comparatio fiat 2. Apparatus, præparatio, cautio, _action de préparer_, _apprêts_. Totum tempus in comparatione novi belli posuit. Nihil de mea comparatione diminuo. Comparationem criminis adornare, invenire. Cf. Comparo. COMPĂRĀTĪVUS, a, um, _Qui compare_, _qui sert à comparer_. USUS: Oportebit ipsam illam comparativam judicationem exponere, _il faudra exposer cette cause comparative (où le fait est rapproché de l’intention.)_ COMPĀRĔO, es, ui, ere, n. _Apparaître_, _se montrer_. SYN. Videor, adsum, palam sum, (VULG. Sisto me.) PHRAS. Coram Prætore comparuit, _il comparut devant le préteur_. Prætoris vultum audacter subiit et vadimonium obivit; dicta die, ad constitutam diem in judicium venit, prætori copiam sui fecit; ostendere atque offerre os suum judicibus nihil dubitavit, die dicta in conspectum se dedit; in conspectu judicum fuit; in jus adiit. USUS: 1. Comparere in illa multitudine bonorum. Pompeius nusquam comparet, _Pompée ne se montre jamais_. 2. Appareo, _être visible_. Ita a fortuna deformata, ut tamen a natura inchoata compareant. Cf. Appareo. COMPĂRO, as, avi, atum, are, a. _Préparer_, _apprêter_; _comparer_, _rapprocher_; _acquérir_. SYN. Paro, præparo, _item_: acquiro, confero. ADV. Copiose pastum, diligenter argumenta argumentis, diligenter ex copia, diligentissime ducem, idonee animum ad, improbissime quæstum, prædam, in perpetuum præsidium, inique aliquem cum aliquo, inscite, large, pastum, occulte milites, magnifice convivium, magnopere, studiose tabulas pictas, studiosius supellectilem. PHRAS. Nemo tibi comparari potest, _on ne peut vous comparer personne_. Nemo se tibi ulla arte contulerit; nemo in contentionem adduci, venire tecum potest; tecum conferri nemo potest; contendere tecum nemo potest. Quæ contentio, comparatio, te inter et alios esse potest? quis par esse tibi potest? qui præstantem illam tuam indolem, quis doctrinæ studia moresque adæquare possit? quis aspirare ad pervulgatam virtutis tuæ laudem insanus audeat? quis exæquari se tecum cupiat? Cf. Æquiparo. USUS: 1. Convivium, insidias comparat. 2. Acquiro, _acquérir_, _se procurer_, _amasser_. Labore suo et industria supellectilem. Laudem, virtutem, amicitias, auxilia, delectationem sibi comparare. Cf. Acquiro. 3. Confero, compono, comparationem, contentionem facio, _comparer_, _confronter_, _rapprocher_. Quæso, hominem cum homine, tempus cum tempore compara, _comparer un homme, une époque à un autre_. Ætatem filiorum comparare. Similitudines comparare. 4. Ordino, constituo, _régler_, _établir_. More majorum, legibus, natura comparatum est, ut etc. Ita comparati natura, _vel_ a natura sumus. Ita comparata est vitæ naturæque nostræ ratio, ut etc. Ita comparaverunt majores nostri, ut etc. COMPASCO, is, āvi, pastum, ere, a. _Faire paître en commun_. USUS: Jus est compascere, _nous avons le droit de vaine pâture_. COMPASCŬUS, a, um, _Qui concerne la vaine pâture_. USUS: Ubi ager compascuus est, jus est compascere. COMPĔDES, um, f. pl. _Entraves_, _liens_; _chaînes_. SYN. Soleæ ligneæ, quibus pedes captivorum constringi solent. USUS: Compedes alicui imponere, indere, induere, impingere. In compedibus custodire, habere, retinere aliquem. Cf. Carcer, Captivus. COMPELLĀTĬO, ōnis, f. _Apostrophe_, _interpellation_. SYN. Appellatio. EPITH. Crebræ, vel potius quotidianæ, præclaræ in laudatione. USUS: Edicto Ciceronem compellavit, cum ipse quotidianas compellationes non ferens urbe abiret. COMPELLO, as, avi, atum, are, a. _Appeler_, _interpeller_, _apostropher_. SYN. Appello, nomine alloquor. ADV. Nominatim, vicissim aliquos. USUS: 1. Amice, honore magno, nominatim me compellavit. 2. In judicium voco, _attaquer en justice_, _accuser_. Lege, edicto aliquem apud populum compellare. Cf. Voco, Appello. COMPELLO, is, pŭli, pulsum, ere, a. _Pousser_, _forcer_; _rassembler_. SYN. Cogo, congrego, impello. )( Dispello. USUS: Aliquem ad mortem, ad graves angustias compellere. Cf. Cogo, Pello. COMPENDĬĀRĬUS, a, um, _Abrégé_. SYN. Brevis. USUS: Est hæc brevis et compendiaria via ad gloriam. Notis compendiariis uti. (VULG. Abbreviare, _abréger_). COMPENDĬUM, ii, n. _Gain produit par l’épargne_, _profit_, _avantage_; _abréviation_. SYN. Utilitas, quæstus, lucrum, _puta_ viæ, pecuniæ, operæ, temporis. )( Dispendium. USUS: Nihil agit compendii sui causa. Mercatores in quæstu et compendio versantur. Avaritia et egestas multos ad turpe compendium commovet. Magnum compendium facere. Cf. Lucrum, Quæstus, Utilis. COMPENSĀTĬO, ōnis, f. _Compensation_, _équilibre_, _échange_. SYN. Comparatio, præmium, merces, remuneratio. USUS: Vitæ incommoda sapiens commodorum compensatione lenit. Compensatione uti. COMPENSO, as, avi, atum, are, a. _Compenser_, _mettre en balance_. SYN. Comparo, remunero, repono, exæquo, assequor. PHRAS. 1. Tua merita compensare non potero, _je ne pourrai jamais vous dédommager des services que vous m’avez rendus_. Nullam tuorum meritorum partem assequar; nulla mihi est satis digna tot officiorum remuneratio, nunquam satis cumulate officium reddam; nullis officiis tuam humanitatem exæquabo, tuam voluntatem non satis ex æquo remetiar; nunquam te dignam gratiam referam; nunquam pro meritis tuis satis dignam vicem reddam, referam; in reddenda meritorum vice par pari nunquam referetur. Nunquam pro meritis in me tuis mutuæ tantum voluntatis a me tribuetur, ut non plura tibi debeam. Officia tua nunquam paribus officiis æquabo, remunerabo; nunquam tuis in me meritis satisfaciam, respondebo; nunquam omnino tibi, quantum debeo, a me solvetur. Nunquam non modo referenda, sed ne cogitanda quidem gratia tua in me promerita consequar. Nunquam satis dignum officii ac benevolentiæ fructum a me feres. 2. Quod a fortuna damnum accepisti, virtus compensabit, _la vertu vous dédommagera de vos pertes de biens_. Resarciet virtus, quod a fortuna damnum retulisti, quibus te calamitatibus implicavit fortuna, iis te virtus expediet. Medebitur iis malis virtus, quibus te afflixit fortuna. Ut acerbam fortunam sensisti, ita dulcem ac suavem virtutem experieris. Quantum detrimenti, incommodi, calamitatis, malorum a fortuna retulisti, tantos a virtute, atque adeo majores fructus capies, percipies, feres, colliges; præteritam fortunæ culpam virtus cumulate redimet; quod a fortuna deminutum est, virtus, industria facile exæquabit; fortunæ dispendia virtus sarciet facile, et compensabit. Cf. Reddo, Remuneror. USUS: Maximis laboribus compensatur discendi voluptas. Auditorum patientiam brevitate, ingenii tarditatem virtute, socordiam fide compensare, Precibus compensatur pecunia. COMPĔRENDĬNĀTŬS, ūs, m. _Ajournement_, _remise d’un jugement à trois jours_. USUS: Adimere alicui comperendinatum. COMPĔRENDĬNO, as, avi, atum, are, a. et n. _Renvoyer à trois jours_; _demander le renvoi (en parl. d’un avocat)_. SYN. Amplio, profero, procrastino, differo, amplius pronuntio. USUS: Reus comperendinatus. Cf. Amplio. COMPĔRĬO, is, pĕri, pertum, ire, a. _Découvrir_, _apprendre_. SYN. Deprehendo, certi aliquid reperio, compertum habeo. ADV. Manifesto pestem capitis sui, manifesto indicia mortis, maxime. USUS: Eam rem, de ea re certis auctoribus, manifestis indiciis, oculorum testimonio comperi. Cf. Consto, Certus. COMPERTUS, a, um, _Découvert_, _reconnu_, _constaté_. SYN. Certus, cognitus, exploratus. USUS: Facinus manifesto deprehensum et compertum. Nihil comperti aut cogniti habemus. Cf. Certus, Manifestus, Consto, Publico. COMPESCO, is, scui, ere, a. _Retenir_, _arrêter_. SYN. Coerceo, cohibeo, frango. PHRAS. Audaciam ejus compescuit, _il réprima son audace_. Præferocis animi conatus compressit; petulantiam, furorem fregit; repressit, debilitavit feroces impetus; ferociam contudit; exultanti licentiæ frenum injecit; vim ac impetum cohibuit. Cf. Coerceo, Cohibeo, Contineo, Abstineo. USUS: Iram, dolorem, gemitus, lacrimas, linguam, famem compescere. COMPĔTĪTOR, ōris, m. _Compétiteur_, _concurrent_. SYN. Qui cum alio in petitione concurrit. EPITH. Certus, liberalis, nobilis, pares suffragiis, peregrini, urbani. USUS: Cum petitore certamen est honoris et dignitatis. Cf. Æmulus, Rivalis. COMPĪLĀTĬO, ōnis, f. _Pillage_; _compilation_, _recueil_. SYN. Furtum, fraus. COMPĪLO, as, avi, atum, are, a. _Dépouiller_, _piller_. SYN. Diripio, spolio, furor, exhaurio. ADV. Apertissime provincias, ostiatim oppidum. USUS: Æraria exhaurire, templa, urbem, rempublicam compilare. Cf. Furor. _Pro_ Congero exempla etc. barbarum est. COMPINGO, is, pēgi, pactum, ere, a. _Assembler_; _construire_, _fabriquer_. SYN. Constringo, coarcto. USUS: Servi in pistrinum, carcerem, vincula compinguntur. Homo e luto et sanguine; scelere et ignorantia compactus. COMPĬTA, ōrum, n. pl. _Carrefour_. USUS: In triviis et compitis auctionati. COMPLĂCĔO, es, cui, ere, n. _Plaire_. SYN. Placeo. USUS: Si DEO complacitum est. COMPLĀNO, as, avi, atum, are, a. _Raser (une maison)_. USUS: Complanare domum, solo æquare. Sp. Melii domus, quod regnum appeteret, est complanata. Cf. Planus. COMPLAUDO, is, ere, n. _Applaudir_. USUS: Stantes in re ficta complaudebant. COMPLECTOR, eris, plexus sum, plecti, d. _Embrasser_. SYN. Complexu teneo; sinu complexuque recipio, in collum invado; complexum alicui fero. ADV. Æque benevolentia atque arctius, breviter memoriam rerum celeriter, circumscripte, extrinsecus, nimium multa, occulte viros amplissimos ad suum scelus, quam liberalissime aliquem, scientissime, etiam atque etiam officiis, liberalitate. USUS: 1. Complecti et lacrimis se aspergere. 2. Amo, excipio, tracto amice, carum habeo, foveo, suscipio, defendo, _aimer_, _cultiver_, _favoriser_. Aliquem beneficiis, benevolentia, caritate eximia, familiaritate, comitate maxima complecti. Complectere quæso adolescentem. 3. Comprehendo, circumdo, ambio, _entourer_, _embrasser_. Paucis multa, uno crimine complector omnia. Summum cœlum reliquos complectitur. 4. Assequor, comprehendo, teneo, _saisir (par la pensée)_. Sapiens totum mundum mente, cogitatione, memoria complectitur. Tuas laudes oratione ac memoria complecti vix possum. Cf. Amplector. COMPLĒMENTUM, i, n. _Complément_. SYN. Supplementum. USUS: Inania quædam verba, velut complementa numerorum. COMPLĔO, es, ēvi, ētum, ere, a. _Remplir_. SYN. Impleo. ADV. Bene, perfecte, undique. USUS: 1. Aures sono, pectus maximarum et plurimarum rerum suavitate complere. Terrore, metu animum complere. 2. Absolvo, perficio, conficio, _compléter_, _achever_. Promissum complere, _accomplir une promesse_. Complent hæc et absolvunt beatissimam vitam. Annos sedecim complevit. COMPLEXĬO, ōnis, f. _Assemblage_, _union_; _période_. SYN. Comprehensio verborum, periodus. EPITH. Brevis negotii, longissima verborum, mira verborum, perspicua, vera vel falsa. USUS: 1. Longissima verborum complexio, quæ uno spiritu volvi vix potest. 2. Argumenti conclusio et summa rationum, _conclusion d’un raisonnement_. Per complexionem id, quod ex omni argumentatione conficitur, breviter exponimus. Complexio _pro_ corporis constitutione, habitu, habitudine, _seu_ humorum temperamento, barbarum est. COMPLEXŬS, ūs, m. _Embrassement_, _étreinte_; _amour_, _affection_. SYN. Amplexus. EPITH. Altissimus a domiciliis, extremus, omnia cingens, ultimus, indices falsi summæ benevolentiæ. USUS: 1. Illam respublica sinu, complexuque recipiet. Abstrahere filium de complexu matris. Ferre obviæ matri complexum, _embrasser_. 2. Ambitus, _action d’embrasser, d’entourer_. Mundus omnia complexu suo coercet et continet, _le ciel qui enveloppe l’univers_. Cf. Amplexus. COMPLĬCO, as, avi _vel_ ui, atum _vel_ ĭtum, are, a. _Plier_. SYN. Involvo, claudo. USUS: Epistolam complicare. COMPLŌRĀTĬO, ōnis, f. _Lamentation_. SYN. Lamentatio. USUS: Comploratio eorum lamentabilis, flebilesque voces. Cf. Gemo, Fletus. COMPLŌRO, as, avi, atum, are, a. _Pleurer ensemble_. USUS: Complorare mortem, fortunam amicorum. Complorati mortui totam urbem lamentis implerunt. Cf. Gemo, Ploro, Fletus. COMPŌNO, is, sui, sĭtum, ere, a. _Mettre ensemble_, _réunir_, _rapprocher_. SYN. Conjungo, coagmento, construo, conglutino, congrego, conflo, misceo, tempero. ADV. Cautius, diligenter, generatim, communiter, Græce, scite, jam diu composita et comparata, lepide. USUS: 1. Componere et struere verba, et syllabas propemodum dinumerare et dimetiri. Vestem, crines componere. 2. Dispono, _arranger_, _organiser_, _régler_. Aciem, causam, fallaciam in aliquem, orationem componere. 3. Fingo, _se composer_, _feindre_, _simuler_. Ad modestiam, ad senatus reverentiam se composuit. Se ad exemplum, vultum, mores alterius componere. 4. Facio, conficio, _faire_, _composer_, _écrire_. Carmen, poema, librum, testamentum, historiam componere. 5. Compositionem facio, concilio, _apaiser_, _calmer_, _réconcilier_. Bellum, iras, aversos animos lenitate composuit. 6. Comparo, confero, _comparer_. Sophoclem cum Euripide componere et conferre. COMPORTO, as, avi, atum, are, a. _Transporter dans un lieu_, _amasser_. SYN. In locum unum confero, congero, porto, conveho. ADV. Palam arma. USUS: Res undique accersitæ, collatæ, exquisitæ, comportatæ. Arma, frumentum comportare. Cf. Colligo. COMPOS, ŏtis, gen. omn. _Qui est en possession de_. SYN. Particeps. )( Inops. USUS: Homines rationis, consilii, virtutis compotes, beati sunt. Aliquem urbis compotem facere. Cf. Fruor, Acquiro, Particeps. COMPŎSĬTĒ, _Avec ordre_, _avec art_. SYN. Disposite. USUS: Composite et apte dicere. COMPŎSĬTĬO, ōnis, f. _Action de disposer_, _construction_, _arrangement_. SYN. Structura, constructio, dispositio, ordo, concordia, compages, coagmentatio, confectio. USUS: 1. Compositiones unguentorum, ciborum conditiones. Compositio membrorum, conformatio lineamentorum. 2. Concordia, _accord_, _réconciliation_. Spes compositionis me fefellit. Auctor compositionis et pacis fuisti. Cf. Pax. COMPŎSĬTOR, ōris, m. _Celui qui dispose_. USUS: Inventor et compositor. COMPŎSĬTUS, a, um, _Apprêté_, _soigné_. SYN. Conflatus, concretus, conglutinatus, factus, instructus. USUS: Oratio composita et ornata, et artificio quodam distincta. Certi homines compositi me monuerunt. Quomodo compositis sideribus homo oriatur. Nemo paratior, compositior unquam in judicium venit. Cf. Modestus. COMPŌTĀTĬO, ōnis, f. _Réunion pour boire ensemble_. USUS: Græci convivium tum compotationem, tum concœnationem vocant. Cf. Vinolentus, Bibo. COMPŌTOR, ōris, m. _Compagnon de bouteille_. SYN. Combibo. COMPRANSOR, ōris, m. _Compagnon de table_. SYN. Qui simul prandet. USUS: Cum compransoribus, collusoribus, compotoribus agrum suum devorat. COMPRĔCĀTĬO, ōnis, f. _Prière publique_. USUS: Necessaria fuit solemnis hæc Deorum comprecatio. COMPRĔCOR, aris, atus sum, ari, d. _Prier publiquement_. USUS: Deos comprecari. COMPRĔHENDO, is, di, sum, ere, a. _Saisir_. SYN. Capio, deprehendo. )( Dimitto. ADV. Apte sententiam verbis, brevi, breviter, celeriter, firmo animo, graviter, manifeste, penitus, solute et facile. USUS: 1. Ecquid comprehensum hostem emisistis? 2. Assequor, prosequor, explico, exprimo, absolvo, _exprimer_. Verbis propriis rem comprehendere. 3. Concipio, percipio, teneo, intelligo, _comprendre_. Animo aliquid, ratione aliquam opinionem comprehendere. Habere aliquid cognitum, comprehensum. Vestris animis et cogitatione rem totam comprehendite. Comprehendo animo, mente intelligentiam rei; consequor rem omnem animo; animo, mente, cogitatione complector, _comprendre qqch_. 4. Amplector, amore devincio, _s’attacher (qqn)_. Multos amicitia, beneficiis comprehendere; humanitate, officio aliquem comprehendere. COMPRĔHENSĬBĬLIS, e, gen. com. _Perceptible (à la vue)_, _intelligible_. USUS: Visum comprehensibile. COMPRĔHENSĬO, ōnis, f. _Action de saisir avec les mains_, _arrestation_. EPITH. Apte cadens, firma, longa, numerosa, perfecta, plena, stabilis atque immutabilis, vera, ac fidelis, universa. USUS: 1. Comprehensio reorum, animadversio senatus. 2. Apprehensio, _enchaînement_. Ingressus, cursus, accubatio, inclinatio, sessio, comprehensio. 3. Ambitus orationis, _période_. Comprehensio et ambitus verborum, quem Græci periodum vocant. 4. Agnitio, _action de comprendre_, _conception_. Cognitiones comprehensionesque rerum appetitiones movent. COMPRESSĒ, _D’une manière concise_. USUS: Rhetores latius loquuntur, Dialectici compressius. COMPRESSĬO, ōnis, f. _Concision_. USUS: Oratores crebri sententiis, compressione rerum breves. COMPRĬMO, is, pressi, pressum, ere, a. _Contenir_, _arrêter_; _réprimer_, _modérer_. SYN. Freno, sedo, coerceo, cohibeo, frango, reprimo, retardo. ADV. Arcte pugnum, vehementer, plane in perpetuum. PHRAS. Magistratus hominum audaciam comprimat, _le magistrat doit réprimer l’audace des méchants_. Obviam eat improborum hominum audaciæ; impiorum conatus frangat; furentium impetus reprimat; effrenatos licentia animos in officia teneat, contineat. Cf. Coerceo, Cohibeo, Compesco. USUS: 1. Conatus furentium, furores, motus, turbas, iram, exultantem lætitiam comprimere. Comprimere ac restinguere cupiditatem hominis. Voluptates comprimere et constringere. 2. Abscondo, occulto, tego, abdo, _cacher_, _soustraire_. Multa tua delicta compressi. Frumentum comprimere. (VULG. Apud se tenere, dum carius vendatur, _garder_, _accaparer les grains_.) 3. Constringo, stringo, claudo, adduco, _presser_, _serrer_, _reserrer_. Digitos in pugnum comprimere, _fermer la main_. COMPRŎBĀTĬO, ōnis, f. _Approbation_. SYN. Approbatio. USUS: Quis non movetur, et offensione turpitudinis, et comprobatione honestatis. COMPRŎBĀTOR, ōris, m. _Approbateur_. SYN. Approbator. USUS: Auctoritatis ejus comprobatores. COMPRŎBO, as, avi, atum, are, a. _Approuver_. SYN. Approbo, laudo, collaudo, affirmo. ADV. Firmius acta, omnino, studiose libenterque, vehementissime sententiam. USUS: Si tu honorem meum sententia tua comprobaris. Sententiam, decretum aliquod vehementer comprobare. Rem testimonio suo et judicio comprobare. Eam fidem eventus affirmavit, comprobavit, _l’événement a prouvé_, _montré la justesse de cette opinion_. Cf. Assentior, Approbo, Probo. COMPRŌMISSUM, i, n. _Compromis_. SYN. Facultas a litigantibus arbitro data judicandi et sententiam ferendi. USUS: Arbitrum sumere, compromissum facere, interponere. COMPRŌMITTO, is, mīsi, missum, ere, a. et n. _S’engager mutellement_; _faire un compromis_. SYN. Compromissum facio. USUS: Tribuni compromiserunt, pecunia apud Catonem deposita, petere ejus arbitratu, ut, qui contra fecisset, ab eo condemnaretur. COMPTUS, a, um, _Peigné_, _soigné_, _paré_. SYN. Ornatus, compositus. USUS: Compti capilli, compta oratio. COMPUNGO, is, punxi, punctum, ere, a. _Piquer_, _marquer d’un signe_. SYN. Pungo, figo. USUS: Dialectici ipsi se suis acuminibus compungunt. Barbatus Threiciis notis compunctus nudato ense anteibat. (Compungi animo, compunctus corde, _vulgaria sunt pro_:) Angi, discruciari animo ex recordatione scelerum; dolore confusus. COMPŬTO, as, avi, atum, are, a. _Calculer_, _compter_. SYN. Subduco rationes, calculos revoco, rationes confero. PHRAS. Computemus nunc summam totam, _faisons maintenant le total_. Putemus nunc rationes; summam ad calculos revocemus; subducamus nunc rationem; numerum ineamus; rationes conferamus; calculos, summam subducamus, supputemus nunc rationes; subductis rationibus summam faciamus, colligamus, conficiamus; rationes ineamus totius summæ; expediamus nunc rationes, et colligamus. USUS: Compellat hospitem, computat, pecuniam numerat. Cf. Puto. CŌNĀTŬS, ūs, m. _Effort_. SYN. Vis, impetus, studium, labor, opera. EPITH. Gratus, magnus, crudelissimi, impii, nefarii, occulti, optimi et præclarissimi, perditi. USUS: Id conatu omni studioque agit, ut etc. Omnem conatum suum in perniciem meam parat. Conatum refutare, prohibere, comprimere, frangere; conatibus obviam ire; a conatu aliquem repellere, _empêcher les efforts de qqn_. Cf. Studium, Labor. Conatu summo adniti, _faire tous ses efforts_. Manibus pedibusque; summa ope; omni ope, ac opera; pro virili parte adniti. Cf. Conor, Adhibeo. CONCĂLĔFĂCĬO, is, fēci, factum, ero, a. _Échauffer entièrement_. USUS: Eum nos sermonibus concalefecimus. CONCĂLESCO, is, ui, ere, n. _Être très-chaud_. SYN. Concalefio, concaleo. CONCALLESCO, is, ere, n. _S’endurcir_. SYN. Concalleo. USUS: Quorum manus opere, animus usu concalluit. CONCĂVUS, a, um, _Concave_, _creux_. SYN. Cavus. USUS: Speluncarum concavæ altitudines. CONCĒDO, is, cessi, cessum, ere, a. et n. _Accorder_, _faire une concession_, _permettre_. SYN. Annuo, copiam facio, potestatem facio, permitto. ADV. Commodius, facete adversario, facile, honeste, libenter, multum perturbationi, necessario, minus honeste, prorsus beneficia, recte. USUS: 1. Sepulturæ locum alicui concedere. Primum illi locum concessit. Toto capite annuit, et postulata concessit. 2. Do, tribuo, largior, facile patior, potestatem do, defero; summa voluntate, et animi æquitate fero, causæ nihil dico, quin etc. Date hoc, ac concedite pudori meo. Date hoc precibus, _vel_ dolori, concedite. 3. Ignosco, condono, _pardonner_. Sæpe liberum peccata parentum virtuti et misericordiæ conceduntur. Cupio mihi hunc reum concedi. 4. Abeo, eo, _s’en aller_, _se retirer d’un lieu_. Ab eorum oculis aliquo concessit. Apes in alvearium concessere; concessum est in conditiones, ut ... _on arrêta pour conditions que_.... 5. Cedo, _le céder_, _être inférieur_. Magistro suo de arte nihil concedit. Nemini concedo in tuenda patriæ salute. 6. Morior, _sortir ite la vie_, _mourir_. Fato, _vel_ naturæ concedere. Cf. Permitto, Do. CONCĔLĔBRO, as, avi, atum, are, a. _Fréquenter_; _honorer par des réunions_. SYN. Celebro, frequento. ADV. Passim, tributim convivia. USUS: Convivia concelebrantur. Cf. Celebro. CONCENTĬO, ōnis, f. _Chant en chœur_, _concert_. SYN. Concentus. CONCENTŪRĬO, as, are, a. _Assembler par centuries_; _arranger_, _ourdir_. USUS: Fraudes in corde concenturiare. CONCENTŬS, ūs, m. _Accord de voix_, _concert_; _accord_, _harmonie_, _union_. SYN. Concentio. EPITH. Major et melior, tantus, varii. USUS: 1. Concentus avium. 2. TRANSL. Concentus virtutum, doctrinarum. Concentum efficere. Cf. Musica, Cano. CONCEPTĬO, ōnis, f. _Action de concevoir_; _rédaction_. SYN. Conceptus. USUS: Mulæ conceptio contra naturam est. Conceptio judiciorum. Conceptio Immaculata B. M. V., _L’Immaculée conception de la Sainte Vierge_. Singularis purissimæ Virginis conceptus, et ab originis labe illibatus. Divinæ Matris conceptus illibatus. Illibatæ Virginis conceptus purissimus, et ab originis labe remotissimus. Expers communis culpæ ab ortu nobis congenitæ purissimæ Virginis conceptio. Ortus Virginis beatissimæ, sine labe conceptæ. CONCEPTŬS, ūs, m. _Conception_. SYN. Conceptio. USUS: Ex hominum conceptu et satu editi gigantes. (Conceptus, _concept_, _conception_, _pensée_. VULG.) Latine: Sensa mentis, cogitatio informata. CONCERPO, is, psi, ptum, ere, a. _Déchirer_. SYN. Discerpo, conscindo, lacero. ADV. Ferventissime. USUS: Calet homo, nam ferventissime concerpitur. Cf. Carpo. CONCERTĀTĬO, ōnis, f. _Dispute_, _débat_. SYN. Certamen, contentio. EPITH. Jejunæ, indignæ philosophia. USUS: Verborum concertationes jejunæ. Concertationum plenæ disputationes. Concertationis studio, æstu abripi. Cf. Disputatio, Controversia, Certo. CONCERTĀTŌRĬUS, a, um, _Relatif à la discussion_, _polémique_. SYN. Contentiosus, vehemens. USUS: Concertatorium dicendi genus, judiciale. CONCERTO, as, avi, atum, are, n. _Lutter_, _rivaliser_, _se battre_. SYN. Pugno, discepto. USUS: Hercules cum Apolline de tripode concertavit. Sæpius cum hoste conflixit, quam quisquam cum inimico concertavit. Cf. Certo. CONCESSĬO, ōnis, f. _Action d’accorder_, _concession_. USUS: Concessiones præmiorum. Nostra concessione hoc assecutus es. CONCESSŬS, ūs, m. _Permission_, _consentement (seul. à l’abl. sing.)_. SYN. Permissio, permissus, potestas, concessio. USUS: Deorum concessu et munere Philosophia nobis data est. Omnium concessu aliquid juventuti dandum est. Cf. Venia. CONCHA, æ, f. _Coquille_. Genus piscis testa contectum. EPITH. Patula, grandis. USUS: Conchas ad littus legere. CONCHȲLĬĀTUS, a, um, _Teint en Pourpre_. SYN. Murice tinctus. USUS: Peristromata conchyliata. CONCHȲLĬUM, ii, n. _Huître (produisant la pourpre)_. SYN. Murex. Conchæ genus, purpura. USUS: Ostrea, et conchylia omnia cum luna crescunt, et decrescunt. 1. CONCĬDO, is, cĭdi, ere, n. _Tomber tout d’un coup_, _s’écrouler_. SYN. Cado, ruo, corruo, procido. ADV. Funditus, indignissime, repente, subito, tarde nimium. PHRAS. Animo concidit, _il perdit courage_. Fractus animo, metu debilitatus est; defecit animo; animum contraxit, demisit, despondit, inflexit; animos submisit; defecit hominem animus, spesque deseruit. Cf. Cado, Animus. USUS: Animus concidit. Animo concidere. Senatus auctoritas, fides, spes ipsa concidit; artes omnes concidunt, _c’en est fait des arts_. Venti concidunt, _les vents tombent_. Pompeius in optima causa concidit, _Pompée succomba malgré la bonté de sa cause_. 2. CONCĪDO, is, cīdi, cīsum, ere, a _Couper en morceaux_, _battre_, _tailler en pièces_. SYN. Cædo, trucido, seco. USUS: Concidere nervos, cohortes, equites concidere. Virgis aliquem concidere. Concidere sententias, ac delumbare. Infringere, ac incidere numeros. 2. TRANSL. Senatus auctoritatem, dictis aliquem decretis, maledictis, ignominiis, judiciis concidere, _ruiner_, _anéantir l’autorité du Sénat_, _la réputation de qqn_, _etc._ Cf. Cædo, Cædes. CONCĬĔO, es, cīvi, cĭtum, ere, a. _Assembler_, _convoquer_. SYN. Convoco, concito. USUS: Multitudinem ad se conciere. Lites alicui, turbas, seditionem, hostes conciere. Cf. Excito, Voco, Accerso. CONCĬLĬĀBŬLUM, i, n. _Lieu d’assemblée, de réunion_. USUS: Conciliabula obire. CONCĬLĬĀTĬO, ōnis, f. _Association_, _union_. SYN. Communio, communitas, consociatio. EPITH. Civilis, communis. USUS: 1. Communionem humani generis, consociationem et conciliationem tueri, colere debemus. Dii quasi civili conciliatione sunt conjuncti. 2. Captatio, comparatio, _bienveillance_, _faveur_. Dicere, facere aliquid ad conciliationem gratiæ, _pour se concilier les faveurs_. CONCĬLĬĀTOR, ōris, m. _Médiateur_. USUS: Interpres conciliatoris. CONCĬLĬĀTRĬCŬLA, æ, f. _Médiatrice_. USUS: Nobilitas, blanda conciliatricula. CONCĬLĬĀTRIX, īcis, f. _Celle qui procure_. USUS: Virtutis opinio conciliatrix amicitiæ. Forma, conciliatrix gratiæ et quasi lena. CONCĬLĬO, as, avi, atum, are, a. _Réunir_, _réconcilier_; _s’attacher_. SYN. Reconcilio, devincio, benevolentiam pario, caritatem inter aliquos jungo, aliquem ad amicitiam adjungo, amicitiam cum aliquo constituo. )( Dirimo, disjungo, separo, distraho. PHRAS. 1. Illum mihi conciliavi, _je me le suis attaché_. Eum omnibus vinculis devinctum et obstrictum teneo; beneficio mihi obligavi; benevolentiam officiis allexi, donis obstrinxi; in ejus animum suaviter influxi; eum delinivi; delinimentum beneficiis objeci; meum plane reddidi; obnoxium mihi feci; adduxi hominem ad amicitiam; adjunxi hominem mihi beneficio. 2. Dissidentes inter se fratres conciliavit, _il a réconcilié deux frères ennemis_. Caritatem inter fratres junxit; fratres in concordiam adduxit, reduxit; ab odio ad gratiam reduxit; infensos fratrum inter se junxit animos; ut coalescerent distracti simultatibus animi, effecit; concordiam inter dissidentium animos redintegravit, reconciliavit; dissidentes odio fratres concordia conjunxit; redegit in gratiam et concordiam alienatos longa simultate fratrum animos; perfectum ab illo est, ut in gratiam redirent infensi dudum fratres. Cf. Reconcilio, Amicus, Amicitia, Adjungo, Gratia. USUS: 1. Conciliare sibi voluntatem alicujus, amorem, benevolentiam, gratiam, caritatem, animos, et ad usus suos adjungere, _se concilier l’amitié, etc._ 2. Paro, comparo, procuro, acquiro, _ménager_, _procurer_. Pacem inter cives conciliare. 3. Adjungo, _unir_, _assembler_. Oratio conciliat inter se homines conjungitque naturali quadam societate. Parentibus et patriæ nos natura, feras inter se conciliat. Largitione sibi potentiam et legiones conciliavit, adjunxit Cæsar. 4. Conciliare, arcessere splendorem. Cf. Concordia. CONCĬLĬUM, ii, n. _Assemblée_, _réunion_. SYN. Cœtus, congregatio, conventus, consilium, numerus. EPITH. Amplissimum, laudabile, atque populare, privatum, publicum orbis terræ, summum. USUS: Concilia, cœtusque hominum jure sociati, qui civitates dicuntur. Concilium vocare, convocare. Concilium plebis habere. Aliquem in concilium adducere, adhibere, mittere. E concilio aliquem secludere, dimittere. Concilium, conventum solvere. Concilium Sacrum Œcumenicum, _Concile œcuménique_. Concilium ex universa Republica Christiana convocatum; coactum ex toto terrarum orbe. Concilium Nationale, _concile national_. Concilium ex universæ gentis, nationis Episcopis, Antistitibus, Præsulibus coactum, conflatum, habitum; Conventus Ecclesiæ Præsulum ex tota gente actus. Concilium Provinciale, _concile provincial_. Concilium, conventus coeuntibus ex tota Provincia Episcopis celebratus, collectus. CONCINNĒ, _Élégamment_. SYN. Pulchre, facete. USUS: Concinne, ut multa, Timæus, _voici, entre beaucoup, un mot spirituel de Timée_. Concinne, sed non perite dicere et scribere. CONCINNĬTAS, ātis, f. _Arrangement_, _élégance_. SYN. Compositio levis et numerosa, concinnitudo, condecentia. USUS: Forma ipsa, et ornata verborum concinnitas. CONCINNĬTŪDO, ĭnis, f. _Apprêt (du style)_. SYN. Concinnitas. CONCINNO, as, avi, atum, are, a. _Arranger_, _ajuster_, _mettre en ordre_. SYN. Adorno, apte compono. USUS: Concinnare munusculum, vestem, epulas. Cf. Orno, Como. CONCINNUS, a, um, _Proportionné_, _régulier_, _gracieux_, _élégant_. SYN. Ornatus, numerosus, elegans, politus, facetus, aptus. USUS: Concinna, distincta, festiva, elegans oratio. Concinnæ acutæque sententiæ. Homo ad persuadendum concinnus. Concinnus heluo. Cf. Elegans, Aptus. CONCĬNO, is, nui, ere, n. _Chanter ensemble_. SYN. Simul cano. USUS: 1. Pressis et flebilibus modis concinere. 2. Convenio, consentio, quadro, _être d’accord_. Omnia inter se mire concinunt; respondent extrema primis. Cf. Cano. CONCĬO, ōnis, f. _Réunion_, _assemblée_. SYN. Conventus, cœtus, multitudo populi, corona, concilium. EPITH. Conciones accuratæ, acerbissimæ, celeberrimæ et gratissimæ, crebræ, furiosissimæ, graves, improbæ, lentæ; malæ, miseræ, molestæ, multæ magnæque, necessariæ, perditæ, quotidianæ, sceleratæ, secundæ, seditiosæ, temerariæ, timidissimæ, tumultuosæ, turbulentæ, vehementes. USUS: 1. In concionem prodire, procedere, _se rendre à l’assemblée_. Concionem convocare, _convoquer l’assemblée_. Concionem submovere, semovere, dimittere, solvere, _dissoudre l’assemblée_. 2. Suggestum, _tribune_. In concionem ascendere. 3. Oratio ad populum, _discours_, _harangue_. Conciones de me habuit luculentas et gravissimas. Legi concionem tuam. Cf. Oratio. CONCĬŌNĀLIS, e, gen. com. _Relatif aux assemblées du peuple_. USUS: Clamor concionalis. CONCĬŌNĂRĬUS, a, um, _Relatif aux assemblées populaires_. USUS: Populus concionarius. CONCĬŌNĀTOR, ōris, m. _Orateur_, _harangueur_. SYN. Orator. USUS: 1. Multum interest inter levitatem concionatorum, et animum fere popularem. 2. _Prédicateur_, concionator, orator sacer; interpres, ac præco verbi divini. CONCĬŌNOR, aris, atus sum, ari, d. _Haranguer_, _parler au peuple assemblé_. SYN. Concionem habeo. ADV. Impune de aliquo, sordide. PHRAS. De rebus divinis ad populum dixit, _il a prêché au peuple_. De rebus divinis verba fecit; sermonem habuit; de religionibus nostris concionem habuit; in concionem ascendit; sacris concionibus populum exhortatus est; animos populi inflammavit, accendit; verbi divini sementem sparsit, fecit. Ex suggestu verba fecit; ex altiore loco ad populum dixit. USUS: Cato de religionibus concionatus est. Cf. Dico, Oratio. CONCĬPĬO, is, cēpi, ceptum, ere, a. _Concevoir_, _saisir_. SYN. Comprehendo, colligo, accipio, imbibo. ADV. Firme animo, jam diu. USUS: 1. Terra concipit semina. Multa concepit. 2. Suscipio, _contracter (une passion)_, _concevoir (un sentiment)_. Ipsa senectus dedecus concipit. Materia facile ignem concipit. Odium, iram, in aliquem concipere. 3. Cogito, intelligo, percipio, nosco, assequor. Concipere animo flagitium, mente nefas; opinionem concipere, ac imbibere. Furorem ex maleficiis, maculam concipere. Voluptas animo concepta ac comprehensa. Cf. Accipio. CONCĪSĬO, ōnis, f. _Concision_. USUS: Concisio verborum. CONCĬTĀTĬO, ōnis, f. _Excitation_. SYN. Motus, commotio. EPITH. Popularis, graves, vehementiores. USUS: 1. Vehementes animi concitationes, et perturbationes. Concitatio mentis. 2. Tumultus, _soulèvement populaire_, _émeute_. Plebis concitatio et seditio. CONCĬTĀTOR, ōris, m. _Émeutier_. USUS: Seditionis concitator et stimulator. CONCĬTO, as, avi, atum, are, a. _Exciter_, _soulever_. SYN. Excito, incito, moveo, facio, conflo, sollicito, inflammo, agito, ago. )( Sedo. ADV. Concitatæ conciones, populariter, seditiose; concitatus tumultus publice; concitati animi temere in odium. USUS: 1. Concitare misericordiam, risum, invidiam in aliquem, gravem offensionem, magnum odium in aliquem, _exciter la haine contre qqn_. Bellam exspectationem sui concitare, _donner de soi une bonne opinion_. 2. Concitari in aliquem, _s’irriter contre qqn_. Aliquos inter se, alios cum aliis committere, et concitare, _exciter_, _soulever_. Cf. Moveo, Auctor sum, Impello. CONCĬTUS, a, um, _Excité_. SYN. Commotus, compulsus. USUS: Ad rixam concitus. CONCĬUNCŬLA, æ, f. Dimin. _Petite harangue_. CONCLĀMO, as, avi, atum, are, n. et a. _Crier ensemble_. 1. Conclamant omnes, et approbant. 2. Conclamare ad arma, _crier aux armes_, _appeler aux armes_. Conclamare vasa, signa convellere, _donner le signal du départ_. 3. Conclamatum est de salute tua, _c’en est fait de vous_. Cf. Actum est, Clamo. CONCLĀVE, is, n. _Chambre fermant à clé_. SYN. Cubiculum. USUS: Cubitum ivit in conclave. Conclave proxima nocte corruit, concidit. Conclave optime instructum. _Pro_ Conclave Pontificium, _conclave_, _réunion de cardinaux où l’on élit le pape_. Sacrum Comitium Vaticani Palatii. Locus purpuratis Ecclesiæ Patribus, novum demortuo Pontifici suffecturis, apparatus, adornatus. CONCLŪDO, is, clūsi, clūsum, ere, a. _Enfermer_, _resserrer_; _terminer_, _finir_. SYN. Claudo, cogo, constringo. _Item_: Infero, finio, absolvo. ADV. Acriter, acute ad extremum, aliquando, angustius, aperte, numerose, breviter, commodius, contortius, inconsiderate, probabiliter, rectissime, vitiose, similiter, subtiliter. PHRAS. 1. Ex eo argumento nihil concluditur, _cet argument ne conclut pas_. Nihil ex hoc conficitur; nihil ex ea argumentatione efficitur; nihil eorum infertur, colligitur, quæ tu volebas; nihil eorum sequitur, quæ tu inferebas. 2. Concludam epistolam, _je finirai ma lettre_. Finem scribendi faciam; epistolæ hæc erit clausula; finem epistolæ faciam, imponam; absolvam epistolam, perficiam; institutæ narrationis exitum expediam. Cf. Finio. USUS: 1. Ne bestiæ quidem concludi se, constringique patiuntur, _enfermer_. 2. Peroro, efficio, conficio, infero, complector, colligo, _conclure_, _raisonner_. Argumentum concludere more Dialecticorum. Ratione concludere. Concludebas deinde, et colligebas, dolorem esse summum malum. 3. Finio, termino, circumscribo, claudo, absolvo, _se terminer_. Totum civile jus in pauca capita concludi potest. In hoc singulare judicium omnis causa concluditur. Ut aliquando totam actionem concludam, _pour finir mon plaidoyer_. Cf. Finis, Absolvo. CONCLŪSĒ, _D’une manière périodique_, _arrondie_. SYN. Definite, circumscripte. USUS: Apte et concluse dicitur. CONCLŪSĬO, ōnis, f. _Conclusion_, _fin_. SYN. Complexio, clausula, peroratio, epilogus; argumentatio ipsa. EPITH. Acuta, artificiosa verborum, necessaria, postrema, simplex, tota, non solum vera, sed perspicua, vetus et brevis. Breves et acutæ, innumerabiles, raræ. USUS: Conclusio est exitus et terminatio totius orationis. Hæc conclusio, argumentatio, quam habeat vim, considera. CONCLŪSUS, a, um, _Entouré_, _enfermé_. SYN. Clausus, cinctus. USUS: Urbs portu conclusa. Continenti agmine armatorum septi et conclusi. Sententia apte verbis conclusa. CONCŒNĀTĬO, ōnis, f. _Action de dîner ensemble_. SYN. Symposion. USUS: Græci convivium tum compotationem, tum concœnationem vocant. CONCŎQUO, is, coxi, coctum, ere, a. _Digérer_. SYN. Digero. USUS: 1. Cibum concoquere. 2. TRANSL. Perfero, fero, _endurer_, _supporter_. Concoquere hominem nequeo. Odium illud, injuria, ira, non submovenda modo sunt, sed et concoquenda. 3. Expendo, _penser mûrement à_. Diu deliberandum et concoquendum est, utrum, etc. CONCORDĬA, æ, f. _Concorde_. SYN. Consensus, conspiratio. )( Discordia. EPITH. Communis, gratissima, incredibilis, magna, pristina, singularis. PHRAS. 1. Summa concordia provinciam administravimus, _nous avons administré la province dans le plus grand accord_. Una voce ac mente; consentientibus animis ac sensibus; communi sententia; sine studio dissensionis; uno ore, animo conjunctissimo versati sumus in administratione rerum. Summe inter nos, pulcherrime conveniebat; communiter, quasi uno animo, una mente viveremus, rem gessimus. Nunquam cum illo, nec ille mecum in gratiam rediit; concordibus animis; fraterna unanimitate, ingenio plane concorde in provincia viximus. Cf. Consensus. 2. Animos in concordiam reduxit, _il ramena la paix et la concorde dans les cœurs_. Societate et fœdere aversos studiis animos junxit; copulavit pristinam inter socios concordiam; infensos plebis animos patribus junxit; ejus opera coaluere cum patribus plebis animi; feroces animos ad pacem et concordiam adduxit; veterem inter partes concordiam confirmavit, conglutinavit. 2. Concilio, reconcilio. USUS: 1. Equites senatui concordia conjuncti. 2. Concordiam facio. Id concordiam et pacem gignet gentibus; ad concordiam adducet gentes; concordia conjunget gentes. 3. Concordiam dissolvo. Vox una concordiam diremit. 4. Concordiam renovo. Concordiam reconciliare. In concordiam reducere. In concordiam redire. CONCORDĬTER, _En bonne intelligence_. USUS: Cum illo concordissime vixi. Congruere concorditer inter se. Cf. Concordia. CONCORDO, as, avi, atum, are, n. _Être d’accord_, _de même avis_. SYN. Congruo, consentio, idem sentio, cum aliquo sentio, concino. )( Dissentio. PHRAS. Dicta factaque ejus mire consentiunt ac concordant, _ses paroles sont parfaitement d’accord avec ses actions_. Dicta factaque belle inter se consentiunt ac concinunt; dictis facta mirifice respondent; facta cum dictis mirum quam cohærent; a verbis facta non abhorrent, abludunt. Facta verbis sunt consentanea; a dictis facta non aliena sunt; verbis facta egregie congruunt; verbis cum factis bellissime constat. Cf. Congruo, Consentio, Conformo. USUS: Opiniones, ac judicia concordant. CONCORS, ordis, gen. omn. _Qui est d’accord_, _qui s’accorde_, _harmonieux_. SYN. Consentiens, conjunctus. )( Discors. USUS: Concordes sunt, quorum sensus in aliqua re congruunt. Senatus Principi concors. Moderatus et concors civitatis status. Mundus ipse se concordi quadam amicitia et caritate complectitur. CONCRĒDO, is, credĭdi, credĭtum, ere, a. _Confier_. SYN. Credo, commendo, committo. USUS: Alicui rem suam, aliquem in custodiam alterius concredere. Cf. Committo, Credo, Commendo. CONCRĔMO, as, avi, atum, are, a. _Brûler entièrement_. SYN. Exuro, comburo. USUS: Igni concremare. Cf. Comburo. CONCRĔPO, as, pŭi, pĭtum, are, n. _Faire du bruit_, _retentir avec force_. SYN. Perstrepo. USUS: Scabella concrepant, aulæum tollitur. Digitis concrepare. CONCRESCO, is, crēvi, crētum, ere, n. _S’accroître_, _se condenser_. USUS: Aqua nivibus, pruinaque concrescit, _l’eau se condense en frimas_. CONCRĒTĬO, ōnis, f. _Agrégation_, _assemblage_. SYN. Compositio. USUS: DEUS, mens libera, atque ab omni concretione mortali segregata. Concretionis et liquoris causas investigare. CONCRĒTUS, a, um, _Formé de diverses parties_. SYN. Mixtum, conflatum, compositum, quasi conglutinatum, coagmentatum, copulatum, fictum. USUS: Corpus ex elementis concretum, _le corps composé de plusieurs éléments_. Cœlum grave et concretum, _air condensé, épais_. In animis nihil mixtum est, nihil concretum. Animal ex nefariis stupris; ex civili cruore, ex flagitiorum impunitate concretum, _ce monstre_, _assemblage des forfaits les pius odieux_. CONCŬBĪNA, æ, f. _Concubine_. SYN. Amica, pellex. USUS: In concubinæ locum uxorem ducere. CONCŬBĪNĀTŬS, ūs, m. _Concubinage_, _commerce adultère_. USUS: Illam in concubinatu sibi emit. CONCŬBĬTŬS, ūs, m. _Place à table_; _cohabitation_, _union de l’homme et de la femme_. SYN. Conjunctio, complexus venereus. USUS: Concubitus Deorum cum humano genere. CONCŬBĬUS, a, um, non adhibetur nisi solo gen. fem. cum voce Nox, _Au milieu de la nuit_. USUS: Nocte concubia domo egreditur. CONCULCO, as, avi, atum, are, a. _Fouler aux pieds_. SYN. Protero. USUS: 1. Proterere et conculcare aliquem. 2. TRANSL. _Écraser_, _fouler_. Conculcari miseram Italiam proxima æstate videbis. Cf. Vasto. CONCUMBO, is, cŭbŭi, cŭbĭtum, ere, _Coucher avec_. SYN. Concubo. USUS: Si peperit, cum viro concubuit. CONCŬPISCO, is, cupivi, cupitum, iscere, a. _Désirer ardemment_. SYN. Cupio. )( Respuo. ADV. Infinite, summe, vehementer. PHRAS. Vehementer rem concupivit, _il ambitionna cette chose_. Cupiditatis oculos ad rem adjecit; rei desiderio vehementer æstuabat; flagrabat, exardescebat cupiditate rei. Cf. Cupiditas, Cupio, Desidero. CONCURRO, is, curri, cursum, ere, n. _Courir ensemble_, _fuir_. SYN. Convenio, convolo, fugio, concurso, confluo, concursus facio. ADV. Aspere verba, confestim, obscœnius litteras, statim, temere, undique. USUS: 1. Undique ad eum summa exspectatione concurritur. Tota ad eum Italia concurrit. Multorum sententiæ concurrere. 2. Conflictum ineo, _en venir aux mains_. Adversis signis, maximo clamore concurrere. 3. Evenio, _arriver_, _avoir lieu_. Multa sæpe fortuito concurrunt, _vulgo_: coincidunt. Res concurrere plane contrariæ. Sæpe concurrit, ut eodem tempore mihi multa agenda sint. Cf. Congredior. CONCURSĀTĬO, ōnis, f. _Concours_; _rencontre_. USUS: Quid illa concursatio nocturna? Non est obscura hominis concursatio et contentio. CONCURSĀTOR, ōris, m. _Qui court çà et là_. USUS: Concursator et levis hostis, _infanterie légère_. CONCURSĬO, ōnis, f. _Rencontre_. SYN. Concursus. EPITH. Crebra verborum, fortuita, spirabilis, _id est_, animabilis, turbulenta, vitiosa. USUS: Concursio rerum fortuitarum. Crebrior vocalium concursio. Corpusculorum concursio fortuita. CONCURSO, as, avi, atum, are, a. et n. _Courir çà et là_, _parcourir_. USUS: Templa, domus omnes, fora concursare. Armati, noctes diesque concursant. Cf. Curro. CONCURSŬS, ūs, m. _Réunion_; _rencontre_; _concours_. SYN. Effusio hominum, concursio, conflictus. EPITH. Admirabilis, felix, fortuitus, gravis, incredibilis, magnificentissimus, magnus, maximus omnium, quotidianus. PHRAS. Concursus flebant magni ad illum, _la foule se pressait chez lui_. Confluxere in ejus domum omnium generum ætatumque homines; celebrabatur domus ejus maxima hominum multitudine et frequentia; effusiones hominum ex agris et oppidis sane erant ingentes; domus eius frequentissimo hominum conventu celebrabatur; salutantium turba aditus omnes viasque insidebat; ædium vestibulum continenti agmine erat septum. Complebatur domus ejus maxima hominum frequentia. Cf. Celebris. USUS: 1. Fiebant ad eum audiendum concursus maximi. Quid dicam effusiones hominum ex agris, concursus ad me? Constantia calamitatum concursu labefactata. Studiorum honestissimus concursus. 2. Conflictus. Concursus asper litterarum, _rencontre de voyelles_, _hiatus_. CONCŬTĬO, tis, cussi, cussum, ere, a. _Heurter_, _secouer_. SYN. Vehementer commoveo, perturbo. USUS: Rempublicam factionibus, urbem metu concutere. Concussa licentia, fractis cupiditatibus. CONDĔCENTĬA, æ, f. _Convenance_. SYN. Ornatus, decorum, concinnitas. EPITH. Apta. USUS: Verba ad compositionem et condecentiam apta. CONDĔCET, ere, imp. _Il convient_. SYN. Decet. CONDĔCŎRO, as, avi, atum, are, a. _Orner_, _embellir_. USUS: Ludos condecorare. CONDEMNO, as, avi, atum, are, a. _Condamner_; _accuser_, _faire condamner_. SYN. Damno; _item_: arguo. )( Absolvo, libero. ADV. Gratis, honeste reum. PHRAS. Sæpius condemnatus est, _il a subi un grand nombre de condamnations_. Multis judiciis confossus; sua, ac sociorum damnatione ambustus; jugulatus a judicibus; atrocibus sententiis perculsus est. USUS: 1. Aliquem crimine aliquo condemnare. De alea, de vi condemnare. Capitis, injuriarum, pecuniæ publicæ turpissimo judicio condemnari. Insigni nota et ignominia condemnare. 2. Arguo, _accuser_. Aliquem sceleris, inertiæ, impudentiæ condemnare. Cf. Damno, Innocentem condemno. CONDENSO, as, avi, atum, are, a. _Serrer_, _grouper_. SYN. Cogo. USUS: Oves se in unum locum condensant. CONDENSUS, a, um, _Compacte_, _épais_. USUS: Condensa turma, acies. CONDĪCO, is, dixi, dictum, ere, n. _S’annoncer_, _s’inviter à dîner_. SYN. Dicto convenio, significo. USUS: Condicere ad cœnam, _vel_ condicere. (_Vulgo_: Promittere se ad cœnam.) Alicui operam condicere, _s’engager à faire qqch pour qqn_, _se charger d’une affaire_. CONDIGNĒ, _D’une manière tout à fait digne_. SYN. Digne. CONDIGNUS, a, um, _Tout à fait digne_. SYN. Dignus. CONDĪMENTUM, i, n. _Condiment_, _assaisonnement_. SYN. Conditio; sapor, qui cibos commendat. EPITH. Mediocre, aptum. USUS: Optimum cibi condimentum fames. Sermonum suavitas amicitiæ condimentum. Humanitatis condimento temperare gravitatem. CONDĬO, is, ivi, _vel_ ii, itum, ire, a. _Conserver_; _assaisonner_, _accomoder_. SYN. Tempero, præparo. USUS: Gravitatem comitate, orationem salibus, tristitiam hilaritate condire. Nemo unquam urbanitate, lepore, suavitate conditior. CONDISCĬPŬLUS, i, m. _Condisciple_. USUS: Multos condiscipulos habet. CONDISCO, is, dĭdĭci, discere, a. _Apprendre à fond_. SYN. Disco. USUS: Condiscas, quæso, paulo diligentius supplicare, _apprenez_, _je vous prie_, _à solliciter avec plus de soin_. Cf. Disco. 1. CONDĪTĬO, ōnis, f. _Assaisonnement_. SYN. Condimentum. USUS: Compositiones unguentorum, conditiones ciborum. 2. CONDĬTĬO, ōnis, f. _Condition_, _état_, _qualité_. SYN. Status, fortuna; modus, ratio, lex, pactum, pactio, conventio. EPITH. Æqua, afflictior, valde bona, certa juris, commodior, quam commodissima, communis, deterior, difficilior, durior, gravis, incerta, infima fortunæ, iniqua pacis, vitæ iniquissima, invidiosa, justior, melior, et honestior, misera et indigna, mortalis vitæ optima, perdita, præclara, regia, superior, tolerabilis, tota, tuta, valentior. Conditiones bellicæ et hostiles, æquæ ac verecundæ, duriores legum, malæ, bonæ. PHRAS. 1. Hanc conditionem majores nostri statuere, _nos ancêtres ont imposé aux vaincus cette condition_. Constituere, instituere; hanc victis conditionem imposuere, obtulere, tulere, dedere, proposuere; his conditionibus onerarunt victos et adstrinxerunt; has pacis leges dixere. 2. Hanc conditionem facile accipiet, _il subira facilement cette condition_. Ad has conditiones facile accedet; libenter descendet; conditionem hanc non invitus subibit, sequetur, accipiet; hac conditione, his legibus libenter utetur, ad has conditiones facile adducetur, veniet; in has leges facile transiget, paciscetur; his pactionibus, ac conditionibus libenter stabit; in hac conditione ac pacto manebit. 3. Conditionem non accipit, _il n’accepte pas la condition_. Respuit, repudiat, recusat conditionem; his conditionibus, in has leges adstringi se non patitur. Cf. Abhorreo, Respuo. 4. Singularis est rerum mearum conditio, _l’étât de mes affaires est extraordinaire_. Ea est rerum mearum facies, ut conferri cum iis nihil possit; ea est fortuna, ut exemplum simile plane nullum exstet; præcipua, propria, minime communis fortuna mea est; singulari sum fato; alia longe conditione sum ac cæteri. USUS: 1. Nulla conditione permoveri potuere, _aucune condition n’a pu les émouvoir_. 2. Pactum, conventio, _condition_, _clause_, _pacte_. Conditiones offerre honestissimas; ad pactiones, conditionesque accedere, descendere. Conditiones repudiare. A suis conditionibus ipse fugit; in conditione manere. Stare conditionibus, _s’en tenir aux conditions_, _les observer_. 3. Status, fortuna, _condition_, _fortune_. Ea est temporum conditio. Meliore conditione es, ac ego, _votre condition est supérieure à la mienne_. Hæc imperii conditio, et status. Conditio et fortuna servorum infima. Nascendi conditio. Cf. Lex, Pactum, Fortuna. 1. CONDĪTOR, ōris, m. _Celui qui apprête un festin_. SYN. Cocus, qui cibos condit. USUS: Conditor et instructor convivii. 2. CONDĬTOR, ōris, m. _Auteur_, _fondateur_, _créateur_. SYN. Auctor. USUS: Legum conditor. CONDO, is, dĭdi, dĭtum, ere, a. _Cacher_; _établir_, _créer_, _bâtir_. SYN. Abscondo, repono, recondo; _item_: Instituo, constituo, construo. USUS: 1. Frumentum, pecuniam condere. Aliquid in visceribus medullisque, aliquid animo condere. 2. Constituo, instituo, construo, _fonder_. Urbem condere. Rempublicam condere, et constituere. 3. Compono, _composer_, _écrire_. Carmen, orationem, leges condere. CONDŎCĒFĂCĬO, is, fēci, factum, ere, a. _Dresser_, _former_, _façonner_. SYN. Doceo, commoneo. Cf. Doceo. CONDŎLĔO, es, ui, ere, n. _Souffrir beaucoup_. SYN. Doleo. USUS: Si pes, si dens, si corpus totum condoleat, _si le pied, si les dents, si le corps vous fait beaucoup souffrir_. CONDŎLESCO, is, dŏlŭi, ere, n. _Souffrir beaucoup_. SYN. Condoleo. CONDŌNĀTĬO, ōnis, f. _Donation_. USUS: Possessionum condonatio, et addictio. CONDŌNO, as, avi, atum, are, a. _Donner_; _abandonner_, _livrer_. SYN. Dono, concedo, do, largior. USUS: 1. Bona aliena alteri condonare. Hunc tu mihi hominem condones, velim. Totum me vobis condono. 2. Indulgeo, ignosco, remitto, _remettre (une dette)_, _faire grâce_, _pardonner_. Crimen suum alicui condonare. Supplicium, quo usurus eram in eum, remitto tibi et condono. Cf. Parco, Clemens, Benignus. CONDŪCĬBĬLIS, e, gen. com. _Utile_, _avantageux_. SYN. Utilis. USUS: Amicum castigare utile est, et conducibile facinus. Cf. Utilis. CONDŪCIT, _Il est utile_, imp. SYN. Utile est, prodest. USUS: Istud vero rationibus quidem tuis, non item reipublicæ conducit. Ea maxime conducunt, quæ sunt rectissima. Vide, num conducant ista ad commoditatem, ad facultates rerum. Cf. Prosum. CONDŪCO, is, duxi, ductum, ere, a. _Rassembler_, _réunir_. SYN. Congrego, cogo. ADV. Breviter, in unum locum, mane domum; maxime rationibus. PHRAS. Conduxit exercitum ex Hispanis militibus, _il a levé une armée d’Espagnols_. Conscripsit milites, exercitum; delectum militum, quam acerrimum tota Hispania habuit; conquisitionem militum habuit per Hispaniam; copias conscripsit in Hispania. USUS: 1. Captivos unum in locum conduxit. 2. Ad tempus redimo; operam alicujus emo, _louer_, _faire marché pour un travail_. Domum, fundos conducere. Mercede conductus. Aliquod opus, statuam, pontem faciendum, operas conducere. Cf. Conscribo. CONDUCTĬO, ōnis, f. _Location_, _bail_. SYN. Redemptio, collectio. CONDUCTĬTĬUS, a, um, _Loué_. USUS: Operæ conductitiæ. CONDUCTOR, ōris, m. _Fermier_, _entrepreneur_. SYN. Redemptor. USUS: Ejus operis trecentis nummis conductor fuit. CONDŬPLĬCĀTĬO, ōnis, f. _Répétition; (Fig. de Rhét.)_. CONDŬPLĬCO, as, avi, atum, are, a. _Doubler_. USUS: Tenebræ conduplicatæ. CONFĀBŬLOR, aris, atus sum, ari, d. _Converser_, _s’entretenir_. SYN. Colloquor. CONFECTĬO, ōnis, f. _Fin_, _achèvement (d’un ouvrage qqc.)_. SYN. Absolutio, perfectio, compositio. USUS: 1. Libri, belli confectio mihi jucunda fuit. 2. Collectio, _perception_. Confectio tributi. 3. _Trituration_. Ciborum confectio a dentibus simul, ac lingua adjuvatur. CONFECTOR, ōris, m. _Celui qui mène à fin_. SYN. Qui conficit et absolvit. USUS: Belli huius confector erit, qui etc. Confector negotiorum. CONFĔRO, fers, tŭli, collātum, ferre, a. _Comparer_, _rapprocher_. SYN. Comparo, collationem facio. ADV. Expeditissime se ex loco, facillime causam cum causa, mature se in societatem. Necessario se in fluctus, novissime se aliquo, plurimum benignitatis, potissimum se ad hoc studium, rectissime parva magnis. Falso quid in aliquem conferre, falso causam criminis, falso verbum in aliquem, nunc primum suspicionem, propria crimina in aliquem. Collatum divinitus, conferenda maxime extrema. USUS: 1. Nostra cum externis, bellum cum pace, inter se aliqua conferre. Rationes conferre accepti et expensi, _comparer les recettes et les dépenses_. 2. SIGNIF. Motum. In fugam se conferre. Iter aliquo conferre, _s’enfuir_, _se réfugier_. Ad amicitiam Pompeii me contuli. 3. Transfero, rejicio, _attribuer_. Crimen, invidiam, culpam in aliquem conferre. Vitia tua falso in senectutem confers. In filium causam confert. 4. Adhibeo, adjicio, colloco, pono studium et operam, _appliquer_, _employer à_. Consilium, diligentiam, operam, officia, cogitationes, curas, studium ad alicujus dignitatem et amplitudinem conferre. Confer te, quæso, ad eam curam. Omne ingenium, cogitationes omnes ad Philosophiam contulit. Vocem suam in quæstum contulit, _il fit le métier de crieur public_, _præconem egit_. Se ad auctoritatem, ad societatem, amicitiam alicujus conferre. 5. Misceo, admoveo. Manus, signa cum hoste conferre, _mettre aux prises_; _combattre_. Castra castris conferre. 6. Communico, _joindre_, _unir_. Capita conferre; sermones inter se; sollicitudines conferre. 7. Contribuo, _fournir_, _payer un tribut annuel_. Ex censu quotannis aliquid in commune conferre. CONFERT, contŭlit, imp. _Il est utile_. SYN. Conducit. PHRAS. Confert multum ad doctrinam, _il est fort utile à la science_. Momentum magnum affert; momentum magnum habet; ad doctrinam multum adjuvat; plurimum refert ad doctrinam; multum commodi, emolumenti, utilitatis affert, præstat ad doctrinæ uberioris fructum. Cf. Utilis. USUS: Ea res ad bene vivendum nihil confert. CONFERTIM, _En troupe serrée_. USUS: Acriter et confertim pugnabatur. CONFERTUS, a, um, _Entassé_, _pressé_. SYN. Refertus, plenus. USUS: Vita omnium voluptatum varietate conferta. Cf. Plenus. Confessarĭus, ii, m. _Confesseur_. PHRAS. A confessionibus sacris; conscientiæ judex, arbiter; qui delicta confitentibus aures dat, præbet, commodat; quo ad sacras confessiones utimur; qui pro sacro tribunali assidet; confitentes reos suorum sordibus scelerum expiat; constrictos peccatorum vinculis animos divina quadam potestate relaxat; quo moderatore conscientiæ utimur; qui solet operam dare peccata confitentibus; sacræ pœnitentiæ administer. CONFESSĬO, ōnis, f. _Aveu_, _confession_, _déclaration_, _témoignage_. USUS: Sit erranti medicina confessio. Taciturnitas imitatur confessionem. Tua confessione convinceris, urgeris, teneris. Sua se confessione in laqueos induit, jugulavit. Confessĭo sacra, _Confession_, _partie du sacrement de pénitence_. Scelerum suorum pro sacro tribunali expiatio; noxarum conscientiæ expiatio; exomologesis sacra; animi per noxarum confessionem facta cum DEO reconciliatio. PHRAS. 1. Confessionem facere, _faire sa confession_, _se confesser_. Eluere animum peccatorum sordibus; sacra confessione perpurgare animum; patefacere sacerdoti conscientiæ labes, vulnera; superioris vitæ commissa in sacro animi judicio detegere; noxarum conscientiam deonerare; scelerum quasi sarcinam apud sacerdotem deponere; turpitudinis suæ virus apud sacerdotem evomere; expiare peccatorum sordes; purgare se salutari noxarum confessione; vitæ noxas sacra confessione delere; obire confessionis mysterium sacrum; crimina sua apud sacerdotem exponere; suorum se criminum apud arcanum judicem accusare; reum agere, peragere. Conscientiæ suæ maculas pœnitentiæ lavacro eluere; sacerdoti se ritu Christiano aperire: peccata confessione deponere; confessione peccatorum sordes abstergere; maculas abolere; peccatorum confessione animum cum DEO reconciliare; pœnitentiæ sacramento animum suo nitori restituere; susceptas in vita maculas confessione abluere, expurgare; exomologesi animum purgare; conscientiam emaculare; perpurgandi animi causa pro sacro tribunali se sistere, animi vulnera medico sacro detegere. 2. Confessionem generalem facere, _faire une confession générale_. Totius anteactæ vitæ noxas, ab ultima pueritia ducto initio in memoriam redigere, sacerdoti exponere, qui arctissimis iis vinculis, in quæ nos nostra sponte induimus, levatos dimittat; expiare superioris vitæ noxas omnes; omnis anteactæ vitæ, omnium annorum confessione expiari; aperire omnia peccata, quæ vel a pueritia meminimus; totius vitæ flagitia sacra confessione repetere; confiteri de peccatis tota vita admissis; animi labes, quas in omni vita contraximus expiare; totius vitæ maculas confessione eluere; non reticere quidquam eorum, quæ per omnem vitam deliquerimus; ut alterius quasi ordiamur vitæ initium, veteris vitæ omnis crimina sacerdoti aperiendo repetere; annorum omnium culpas exponere; de criminibus vel ab ipsa pueritia admissis absolvi; noxis, quas a prima ætate contraximus, confessione se exonerare; commissas jam inde a puero culpas confessione delere; noxas ab ineunte ætate contractas, quoad repetere mens potest, in sacro judicio aperire; collectas longa ætate animi sordes pœnitentiæ lacrimis apud sacerdotem eluere. 3. Confessiones audire, _entendre les confessions_, _confesser_. Confitentibus de se reis pro sacro tribunali aures dare, præbere; confitentibus operam dare; judicem sedere in confitentes de se reos; de peccatis ad sacrum anim; judicium allatis cognoscere; jus potestatemque a DEO traditam cognoscendi et remittendi peccata in arcano judicio exercere; confitentibus peccata sua aures commodare, admovere; confitentes de criminibus suis reos audire; esse a sacris confessionibus; confitentes reos suorum vinculis criminum exsolvere; relaxare; animorum sordes eluere, expiare. CONFESTIM, _Aussitôt_. SYN. Sine ulla mora, illico, statim, actutum. USUS: Confestim huc advolavit. Cf. Statim, Breviter. CONFĬCĬO, is, fĕci, fectum, ere, a. _Faire_; _accomplir_; _effectuer_. SYN. Facio, efficio, curo, præsto, exequor, compleo, expedio, transigo, absolvo. ADV. Accurate, amanter, bene cursum, bene dialogos, brevi, constantissime, diligenter tabulas, gloriosissime, jucunde, magnificentissime aliquid, nihilominus legationem, pene aliquem, plane animum, quam commodissime negotia, recte curriculum vivendi, strenue rem suam. USUS: 1. Manu sua vestem, pallium sibi confecit, _se faire_, _se confectionner_. Exercitum, bibliothecam, pecuniam conficere. Ea res famam tibi, et opes maximas conficiet. Reditum in patriam, negotium alicui conficere. Nuptias, sacra, rem divinam conficere. 2. Perficio, ad finem deduco, _achever_, _mener à bonne fin_. Negotium per alterum; rem e sententia confecit; bellum affectum confecit. Vitæ curriculum in litteris; diem otio confecit. Longam viam conficere. In senatu nihil confectum est. Perpolire orationem et conficere. 3. Transigo, _traiter d’une affaire (sens neutre)_. Confice cum eo de hortis. Velim, id diligenter ut de libris conficias. 4. Concludo, efficio, _conclure_. Ex hac argumentatione illud conficitur, fuisse te etc. _vulgo_: consequentia deducitur. 5. Affligo, perdo, absumo, abligurio, pessumdo, vexo, _accabler_, _tuer_, _détruire_. Mœror, curæ, sollicitudines me conficiunt. Conficit se curis, etc. Fame, frigore, senectute, morbo confici. Familiarem rem luxu confecit. Mœror animos exedit et conficit. Pudore conficior. CONFICTĬO, ōnis, f. _Supposition_. SYN. Machinatio. USUS: Criminis confictionem Caius suscepit, _accusation calomnieuse_. CONFĪDENTER, _Avec assurance_, _hardiment_. SYN. Animose, audacter. USUS: Aliquid confidenter, malitiose, flagitiose gestum. CONFĪDENTĬA, æ, f. _Assurance_, _hardiesse_; _impudence_. SYN. Impudentia, temeritas, audacia (arrogantis est). USUS: Hæc quidem signa confidentiæ sunt, non innocentiæ. Magnam sibi sumit, magnam habet confidentiam. Cf. Audacia. CONFĪDO, is, fisus sum, ere, n. _Se fier à_, _avoir confiance_, _compter sur_. SYN. Audeo, non timeo; fido, spero, innitor. )( Despero, diffido. ADV. Confidere ferocius suæ causæ, magnopere et niti invidia, magnopere causæ, legionibus, plane plurimum sibi, valde litteris, malitiæ suæ, vehementer. PHRAS. 1. Arcana mihi sua confidit, _il me confie tous ses secrets_. Arcana, animum suum, consilia sua mihi credit omnia; animum suum mihi dat; summam rerum omnium fidem mihi habet; de fide mea sibi omnia pollicetur; meæ se fidei, suaque omnia committit; in mea unius fide omnia statuit, ponit, collocat; nihil mihi consiliorum ejus clausum est; omnia in aperto sunt, omnia mecum communicata. Cf. Aperio, Abscondo, Palam. 2. In opibus suis confidit plurimum, _il met toute sa confiance en ses richesses_. In opibus positam spem habet omnem; fretus opulentia sua; spem omnem in fortunis suis constitutam habet; spes suas fortunarum præsidiis delegat; omnia sibi de fortunis suis ac copiis pollicetur. Cf. Spes, Innitor, Spero. USUS: Nimium sibi, causæ suæ confidit. Virtuti constantiæque tuæ plurimum confido. De re aliqua, de alterius voluntate confidere. Cf. Fido, Spero. CONFĪGO, is, fixi, fixum, ere, a. _Clouer_, _percer_, _traverser_. SYN. Figo, vulnero. USUS: 1. Hercules, ut Eurysthei filios, ita suos configebat sagittis. Cornicum oculos configere, _tromper plus habile que soi_ (PROV.). 1. Figo, pono, _employer_. Configere omnes curas et cogitationes in salute reipublicæ. CONFINGO, is, finxi, fictum, ere, a. _Façonner_; _feindre_, _inventer_. SYN. Fingo. ADV. Credibiliter, suspiciose facinus. USUS: Confingere, comminisci rumorem. Confingere, conflare crimen, aliquid criminis, accusationem. Cf. Fingo. CONFĪNIS, e, gen. com. _Qui confine_, _contigu_. SYN. Vicinus, finitimus. USUS: Est huic confine genus dicendi. Cf. Vicinus. CONFĪNĬUM, ii, n. _Voisinage_, _limite_, _confins_. SYN. Finis, limes; provinciæ extremum. USUS: Convenit in vicinitatibus et confiniis, æquum et facilem esse multa de suo jure concedentem. Cf. Limes. CONFIRMĀTĬO, ōnis, f. _Confirmation (t. de rhet.)_. SYN. Fides. EPITH. Gravior. USUS: 1. Confirmatio est, per quam causæ fidem, auctoritatem et firmamentum adjungit oratio. 2. Consolatio, _consolation_. Non egit confirmatione virtus tua. 3. Vox Eccl. _Confirmation (sacrement)_. Cf. Confirmo. CONFIRMĀTOR, ōris, m. _Garant_, _caution_. USUS: Confirmator et sequester pecuniæ desideratur. CONFIRMO, as, avi, atum, are, a. _Affirmer_, _consolider_; _rassurer_, _encourager_. SYN. Affirmo, assevero, promitto; stabilio, corroboro. ADV. Bene se, fidenter, liquido, magnopere, molestius, plane, præclare, temere. Confirmari impudentissime caput legis, mediocriter, necessario, vehementer, multum confirmatus animus. PHRAS. 1. Eventus rumorem confirmavit, _l’événement prouva la réalité du bruit_. Fidem rei eventus affirmavit; rumori fidem eventus addidit; accrevit rumori fides rei eventu consecuto; ad suspicionem et rumorem certissimæ res accesserunt; opinionem adjuvit consentiens rumori eventus; rumorem ambiguum eventus rei ad certum redegit. 2. Imperium sibi confirmavit, _il s’assura le pouvoir_. Imperium diuturna pace munivit; auctoritate et consilio roboravit; stabilivit rempublicam; confirmatiorem reddidit, effecit; temporum iniquitate, fortuna, collapsam affirmavit, constabilivit; præclara regni initia, ratum. Regis nomen, imperiumque ei effecere. 3. (Confirmavit decem millia hominum VULG.), _l’évêque a confirmé dix mille personnes_. Christianæ palæstræ oleo ad ineundum animorum certamen decem capitum millia imbuit, perunxit; sacro Chrismate, consecrato oleo Christianorum, decem millibus haud pauciorum animos ad interiora certamina præparavit, corroboravit. Decem capitum millia sacro oleo delibuta, ad Christianæ palæstræ certamina ab illo sunt initiata; Christianæ militiæ auctorata; uncta Christiano ritu ad sacra certamina sunt decem hominum millia; Chrismatis sacramento confirmata; ministrata decem millibus hominum unctio illa sacra, qua animi vires ad arcana certamina muniuntur. USUS: 1. Exemplis, rationibus, argumentis rem confirmare. Hoc sine ulla dubitatione confirmaverim. De hoc tibi plane confirmo. 2. Consolor, _consoler_, _soulager_. Erigere, confirmare, afflictos bonorum animos. 3. Corroboro, stabilio, firmum reddo, probo, comprobo, suffragor, _fortifier_, _guérir_. Animum, se ad omnia confirmare. E morbo confirmari, _guérir d’une maladie_. Cf. Probo, Consolor. CONFIT, fieri, (primis et secundis personis non adhibetur). p. _Être fait, avoir lieu_. SYN. Conficior. ADV. Facilius. USUS: Commodius cadere nihil poterat, quam si res sine sanguine confieret. CONFĬTĔOR, eris, fessus sum, eri, d. _Avouer_; _proclamer_. SYN. Fateor, præ me fero, agnosco. )( Inficior, celo. ADV. Aperte, ingenue, impune, libere, necessario, palam adulterium, plane tandem, aliquando, timide, vere. USUS: Aperte et ingenue confiteri de crimine; crimen alicui confiteri. Cf. Fateor, Confessio. CONFLĂGRO, as, avi, atum, are, n. _Brûler_, _être consumé_. SYN. Ardeo, exuror, comburor, concremor. PHRAS. Prædia omnia conflagrarunt, _toutes les fermes ont été brûlées_. Incendio hausta, consumpta, deleta sunt; incendio fumabant; igne corrupta absumpta sunt; in cineres abierunt. Cf. Concremo, Comburo. USUS: 1. Ardore flammæ conflagrare. 2. TRANSL. Invidiæ incendio, ira, odio conflagrare, _brûler_, _se consumer d’envie, de colère, de haine_. Cf. Ardeo. CONFLICTĬO, ōnis, f. _Lutte_, _combat_. SYN. Conflictus, contentio, quasi concursus causarum. USUS: Rerum inter se pugnantium conflictio. CONFLICTOR, aris, atus sum, ari, d. _Combattre_. USUS: Multis et magnis incommodis, duriore fortuna, morbis, annonæ difficultate conflictamur. Cum his conflictari, et pro reipublicæ salute dimicare oportet. Cf. Affligo. CONFLICTŬS, ūs, m. _Combat_. SYN. Conflictio. USUS: Lapidum conflictu et tritu ignis elicitur. Nubium conflictus. Conflictu corporum magnæ acies pelluntur. Cf. Certamen. CONFLĪGO, is, flixi, flictum, ere, n. _Attaquer_, _combattre_. SYN. Contendo, concurro, dimico, prœlior, prœlio decerto, prœlium facio, prœlium committo, signa confero, manus confero; certamen misceo. ADV. Temere cum aliquo. USUS: Manu cum hoste confligere. Armis cum hoste confligere, decertare. Cf. Certo, Pugno. CONFLO, as, avi, atum, are, a. _Souffler_, _allumer_, _exciter_. SYN. Cogo, conficio, paro, comparo, acquiro. USUS: Bellum tua opera natum, conflatum, susceptum est. Unde hoc ductum et conflatum mendacium est? Ea res magnam invidiam atque infamiam, plurimum suspicionis, negotii, ac periculi conflavit Venus totam illam scenam, accusationemque conflavit. CONFLŬENS, entis, m. _Confluent_. USUS: A confluente Rhodani copias movit. CONFLŬO, is, fluxi, fluxum, ere, n. _Accourir ensemble_, _affluer_. SYN. Concurro, convenio, pervenio, fluo. USUS: Laus, honor, dignitas in domum tuam confluxit. Omnis reipublicæ sentina in ea castra confluxit. Multi ex omni orbe Romam confluunt. CONFŎDĬO, is, fōdi, fossum, ere, a. _Percer_, _cribler de coups_. USUS: Confodere aliquem multis vulneribus; tot judiciis confossus. CONFORMĀTĬO, ōnis, f. _Conformation_, _disposition_. SYN. Forma, compositio, exornatio. EPITH. Insignita, impressa. USUS: Conformatio lineamentorum, compositio membrorum. Animantis figura et conformatio totius oris ac corporis. Conformatio et moderatio continentiæ et temperantiæ. Vocis, sententiarum, verborum varietas et conformatio. CONFORMO, as, avi, atum, are, a. _Former_, _façonner_, _arranger_. SYN. Compono, fingo, effingo, figuro, formo, informo. PHRAS. 1. Conformare se ad ejus voluntatem studet, _il cherche à se plier aux vues de cet homme_. Ad nutum, voluntatem fingere; suas voluntates ad alienum nutum componere; ejus voluntatibus, studiis obsequi; suam ad alienam voluntatem adjungere, accommodare. Se ad nutum ejus flectere; ejus voluntatem suam ducere; se suaque fingere, et dirigere ex aliena voluntate; totum se ad ejus voluntatem convertere; ejus voluntati morem gerere, obtemperare; cum ejus voluntate congruere, consentire; suam ad ejus voluntatem aggregare; pendere ex ejus consilio ac voluntate; sua consilia ac rationes omnes ex ejus præscripto moderari. Cf. Accommodo. 2. Totum se divinæ voluntati conformavit, _il s’est conformé entièrement à la volonté de DIEU_. Suam ad Divini Numinis voluntatem aggregravit, in DEI voluntate placidissime acquievit; totum se ad exequendam Numinis voluntatem contulit; arbitrii sui jus omne, in jus arbitriumque Numinis transtulit; a divina voluntate ne latum quidem unguem discessit; ad omnia Divinæ de se mentis consilia promptus descendit; Divinæ de se voluntatis rationem duxit unice; Divinæ se voluntati totum permisit. 3. Ad Magistri se mores conformat, _il prend modèle sur la conduite de son maître_. Ad magistri se mores fingit, componit; speciem quamdam ac imaginem magistri sui moribus exprimit; de magistri sui moribus mores informat suos; magistri mores imitatione exprimit; in magistri mores abit. Cf. Imitor, Exemplum. USUS: Ad majora nos genuit natura et conformavit. Animum cogitatione excellentium virorum conformare. Conformare se ad voluntatem alterius. Ad illustre exemplum quoddam mores, vocem, animum conformare. Cf. Accommodo. CONFRĂGŌSUS, a, um, _Apre_, _inégal_, _raboteux_, _rocailleux_. USUS: Loca aspera et confragosa. CONFRINGO, is, frēgi, fractum, ere, a. _Briser_, _détruire_. SYN. Frango, infringo. USUS: Rem, jura, consilia confringere, dissipare, consumere. Cf. Frango. CONFŬGĪO, is, fūgi, fūgĭtum, ere, n. _Se réfugier_. SYN. Perfugio; perfugium, præsidium et auxilium quæro, concurro. ADV. Levissime, privatim ad judices. PHRAS. Miseri omnes ad te confugiunt, _tous les malheureux ont recours à vous_. In fidem tuam et clientelam se conferunt, recipiunt; in æquitate tua paratissimum habent perfugium, confugium, receptum; non alius portus est, in quem mallent invehi miseri, te uno amico tecti ac beati; apud te velut arx, portus, ara miserorum; tu miserorum columen, receptaculum, adminiculum certissimum haberis. Cf. DEI opem imploro. USUS: Tot difficultatibus affectus, afflictus, in tuam fidem, veritatem, misericordiam confugio. Rebus meis diffidens, ad auctoritatis tuæ aram confugio. CONFUNDO, is, fūdi, fūsum, ere, a. _Mélanger_; _réunir_, _confondre_. SYN. Misceo, conturbo, perturbo. )( Distinguo. USUS: Verum cum falsis confundere. Græcos cum Romanis confundere et conferre. Vis divina toto mundo confusa. Confusa et perturbata oratio. Animo, dolore confusus. (Confundere aliquem, _confondre qqn_, _lui prouver qu’il ment_. VULG.); latine effertur hoc modo: aliquem in ruborem dare; ruborem incutere; verecundiam afferre; pudore suffundere. Cf. Misceo, Turbidus. CONFUSĒ, _Confusément_, _sans croire_. SYN. Permiste, per tumultum, ac trepidationem. )( Distincte, ordinate. USUS: Loqui permiste et confuse. Cf. Turbidus. CONFŪSĬO, ōnis, f. _Confusion_, _désordre_. SYN. Perturbatio, permistio. USUS: Perturbatio vitæ, et magna confusio temporum, religionum, rerum omnium confusio. Conjunctio, confusioque virtutum a Philosophis distinguitur. CONFŪTĀTĬO, ōnis, f. _Réfutation_, (_t. de rhét._) SYN. Dissolutio, reprehensio. CONFŪTO, as, avi, atum, are, a. _Réfuter_. SYN. Refello, refuto, reprehendo, diluo, coarguo, infirmo, dissolvo, redarguo, explodo, convinco, frango, ejicio, abjicio, adversaria everto, falsa esse doceo, tollo. USUS: Argumenta alicujus confutare. Audaciam hominis confutavit, confregit. Cf. Refello. CONGĔLO, as, avi, atum, are, a. et n. _Geler_. SYN. Conglacio, duresco in glaciem. PHRAS. Amnis congelatur, _le fleuve est gelé_. Amnem vis frigoris concreto gelu adstringit; amnis nive et pruina concrescit; duratus glacie amnis. USUS: Gaudebam illum otio congelasse. Cf. Glacies. CONGĔMĬNĀTĬO, ōnis, f. _Redoublement_, _embrassement_. USUS: Quid hoc congeminationis? CONGĔMĬNO, as, avi, atum, are, a. _Redoubler_. SYN. Gemino. USUS: Omnes congeminavimus. CONGĔMO, is, gĕmŭi, gĕmĭtum, ere, n. _Gémir profondément_. SYN. Gemo simul. USUS: Congemuit senatus frequens. Cf. Gemo. CONGĔRO, is, gessi, gestum, ere, a. _Amonceler_, _entasser_. SYN. Congrego, accumulo, comporto. )( Dissipo. USUS: 1. Pecuniam aliquo, res direptas in regnum congerere. 2. TRANSL. Confero. Maledicta, crimina in aliquem congerere, _se répandre en injures_, _en calomnies contre qqn_. Cf. Congrego, Colligo. CONGERRO, ōnis, m. _Compagnon de plaisir_. SYN. Cum quo familiariter et facete confabulamur. CONGESTĬTĬUS, a, um, _De rapport_, _rapporté_. USUS: Locus congestitius, ad jacienda fundamenta ineptus. CONGESTŬS, ūs, m. _Action d’amonceler_, _d’accumuler_. SYN. Comportatio. USUS: Avium congestu, non humanis manibus. CONGĬĀRĬUM, ii, n. _Vase qui tient un conge_; _don_, _présent_, _libéralité d’un prince_. SYN. Imperatoris donum a congio, mensuræ genere vini et similium sic dictum. USUS: Cæsar muneribus, monumentis, congiariis, epulis multitudinem imperitam lenierat. CONGLĂCĬO, as, are, n. _Se glacer_, _se congeler_. SYN. Congelo, duresco. USUS: 1. Aqua frigoribus conglaciat, nive et pruina concrescit 2. TRANSL. Ejus consulatus consilia conglaciant, _son consulat se passe dans l’inaction_. Cf. Glacies. CONGLŎBĀTIM, _En masse_. USUS: Conglobatim ac confertim pugnabant. CONGLŎBO, as, avi, atum, are, a. _Rassembler_, _réunir_. SYN. Cogo, colligo. USUS: Mare undique conglobatur æqualiter. Milites se in unum conglobarunt. CONGLUTINĀTĬO, ōnis, f. _Action de coller_, _de cimenter_. SYN. Conjunctio. EPITH. Recens, inveterata. USUS: Conglutinatio recens ægre divellitur, _les parties récemment unies se séparent difficilement_. 2. TRANSL. Conglutinatio verborum, _liaison des mots_. CONGLUTĬNO, as, avi, atum, are, a. _Réunir_, _rapprocher_. SYN. Conjungo, copulo, conflo, compingo. USUS: Voluntates nostras consuetudo conglutinavit. Amicitias morum similitudo conglutinat. Cf. Jungo, Conjungo. CONGRATŬLĀTĬO, ōnis, f. _Congratulation_, _félicitation_. USUS: Omnium ordinum consensus, gratiarum actio, congratulatio me commovet. Cf. Gratulatio. CONGRĂTŬLOR, aris, atus sum, ari, d. _Se féliciter_; _féliciter_. SYN. Signis lætitiam ostendo, gaudeo cum aliquo. Cf. Gratulor. CONGRĒDĬOR, eris, gressus sum, i, d. _Se rencontrer_, _aborder_; _en venir aux mains_. SYN. Convenio; infestis armis concurro. ADV. Coram. PHRAS. Cum hoste congressus est, _il en vint aux mains avec l’ennemi_. Gradum, pedem, manum cum hoste contulit; infestis armis, animisque cum hoste concurrit; in hostem ivit, ruit, invectus est; manum cum hoste conseruit; signa contulit; ut arma increpuere, micantesque fulsere gladii, concursus, impetus in hostem factus est. Cf. Arma, Pugno, Prœlium. USUS: 1. Luna cum sole congrediens. 2. Conferendi causa convenio, _avoir une entrevue_. Congredi cum aliquo, conferre gradum, pedem. Cum congressi fuerimus, tum si quid res feret, inter nos conferemus. 3. Pugno, _combattre_. Contra Cæsarem armatus congressus est. Non is sum, qui tecum congrediar, et lucter. Congredere mecum criminibus ipsis, remove calumnias. CONGRĒGĀBĬLIS, e, gen. com. _Sociable_. SYN. Quod facile congregatur, amans societatis. USUS: Apum examina natura congregabilia sunt. CONGRĔGĀTĬO, ōnis, f. _Réunion_; _société_. USUS: Nos ad conjunctionem congregationemque hominum, et ad naturalem communitatem nati sumus. Congregatio Mariana, _Congrégation de la Sainte Vierge_. Sodalitas, sodalitium, cœtus, conventus Mariæ honoribus institutus; cœtus ex litteraria juventute collectus, conflatus ad Divinæ Matris honorem; sodalitium scholasticæ juventutis Virgineæ Matris nomine congregatum. (Congregationi inscribi se curavit. VULG.); in numerum sodalium adscribi, adlegi, referri, cooptari voluit; sodalium cœtui, albo inscribi, inseri exoptavit; sodalitati nomen dedit; inter candidatos Mariani sodalitii nomen est professus. Congregatio Romana Cardinalium, _congrégation des cardinaux_. Congregatio rituum. Concilium _vel_ Consilium Patrum Purpuratorum sacris ritibus sanciendis constitutum. Congregatio de propaganda. Sacer Vaticani Senatus conventus, de conservanda, _vel_ propaganda per terrarum orbem fide, agi solitus. CONGRĔGO, as, avi, atum, are, a. _Rassembler_, _réunir_. SYN. Colligo, contraho, convoco, coacervo, aggrego, cogo, conjungo, in unum locum compello. )( Dispergo, dissipo. USUS: Homines libenter se cum æqualibus congregant. Paulum in eumdem hunc numerum congregabimus. Tecum me et voluntas congregavit, et fortuna conjunxit. In unum locum congregata plebs. Cf. Convenio, Colligo, Convoco. CONGRESSĬO, ōnis, f. _Fréquentation_, _entrevue_, _entretien_. SYN. Congressus, colloquium, sermo. EPITH. Acerba et misera, bellicosa, severa. USUS: Nemo illum aditu, congressione, sermone dignum putabat. Erat non modo familiaritate, sed congressione prohibendus. In congressionibus hominum. Familiaris congressio. CONGRESSŬS, ūs, m. _Entretien_. SYN. Colloquium, conflictus. EPITH. Mediocris, quotidianus. USUS: 1. Venire in alicujus congressum. Sylla cum illis ne mediocri quidem sermone et congressu conjungebatur. Credebam, pacem fore non modo sermone et disputatione, sed conspectu ipso et congressu. Cf. Conventus. 2. Pugna, _attaque_, _combat_. Multa ante congressum fiunt. Nulli in eo congressu periere. CONGRŬENTER, _D’une manière convenable_, _conformément à_. SYN. Convenienter. USUS. Congruenter naturæ convenienterque vivere. CONGRŬO, is, grui, ere, n. _Se rapporter_, _convenir_, _cadrer_. SYN. Convenio, consentio. ADV. Mirifice, valde, vehementer. PHRAS. Color iste cum luctu congruit, _cette couleur va bien au deuil_. Non abhorret, non abludit luctu color; belle sibi respondent luctus et color hic obscurus. Consentit, concinit hic color luctui. USUS: Cum suis moribus ac natura parum congruere. Sententia mea congruit cum judicio senatus. Dicta factis congruunt. Oratio, sententia discrepans, verbis congruens. Cf. Consentio, Concino, Convenio, Similis. )( Discrepo, repugno, dissentio, dissideo. CŎNISCO, as, are, n. _Heurter de la tête_. SYN. Arieto, fronte concurro. USUS: Caput opponis, cum eo coniscans, _tu te jettes sur lui_, _la tête en avant_, _comme un bélier_. CONJECTĬO, ōnis, f. _Action de jeter_, _de lancer_. SYN. Conjectura, conjectus. USUS: 1. Conjectione telorum hostis fusus est. 2. TRANSL. _Conjecture_. Conjectionem somniorum ita definit. Cf. Divinatio. CONJECTO, as, avi, atum, are, a. _Conjecturer_. USUS: Eventu aliquid conjectare. Quid dicam, aut quid conjectem, nescio, _je ne sais que dire_, _ni que penser_. Cf. Conjicio. CONJECTOR, oris, m. _Devin_. SYN. Interpres somniorum, portentorum, vates. USUS: Conjector somniorum, _interprète des songes_. Vaticinationes et responsiones aruspicum, conjectorum. CONJECTŪRA, æ, f. _Conjecture_. SYN. Opinio, suspicio, divinatio, auguratio, provisio. EPITH. Bona, crudelis, difficilis, domestica, facilis, infinita, levis, multa, perspicua, probabilis, vera, verior, certa. PHRAS. Conjectura capi vix potest, _on peut à peine en tirer une conjecture_. Ea res conjectura judicari, sciri vix potest; conjectura de eo re capi, fieri vix potest; ad conjecturam ejus rei evadere vix humana mens potest; ad conjecturam propius accedere; conjectura assequi, augurari non licet; nullus hic conjecturæ locus; nihil hinc conjicias, conjectes. Cf. Conjicio. USUS: Conjectura, quæ in varias partes duci potest, nihil incertius. Conjectura ducor ad suspicandum. Quantum conjectura assequi, consequi possum. Scis, quo me confectura ducat, quid odorer, quid conjectura augurer. Ex vultu conjecturam facio, capio. Vultus mihi conjecturam animi affert. Quantum conjectura percipio, coarguere possum; quoties conjecturis nostris aberramus, fallimur. CONJECTŪRĀLIS, e, gen. com. _Fondé sur des conjectures_. USUS: Causa, genus orationis conjecturale, _question de fait_. CONJECTŬS, ūs, m. _Action de lancer_. SYN. Conjectio. USUS: Conjectus oculorum. CONJĬCĬO, is, jēci, jectum, ere, n. et a. _Conjecturer_, _deviner_. SYN. Conjectura assequor, _vel_ consequor; conjecturam facio; conjectura prospicio, _vel_ perspicio, agnosco, interpretor, divino, existimo. ADV. Acute, bene, belle, male, præclare. PHRAS. 1. Multa e facie conjici de homine possunt, _le visage d’un homme peut nous le faire connaître beaucoup_. Multa ex fronte videri, colligi, deprehendi, percipi, conjectari possunt; multa conjecturis assequi, consequi licet; multa ex vultu conjectando augurari possumus. Frons multa ostendit, significat, indicat, coarguit, patefacit; frons ipsa persæpe exprimit, demonstrat latentes animi morbos; e vultu, qui est index et imago animi, nequaquam incerta conjectio, dubia aut obscura divinatio sumitur; frons ad animi faciem proxime accedit; haud aberrat conjectura, qui ex vultus indicio de animo suspicatur; ex vultu conjectura haud temere duci, capi, fieri potest; ex vultus indiciis haud ægre ad conjecturam de animi sensu evadimus; non fallit conjectura, quæ ex vultu de animorum habitu judicat; ex vultu, oculis, fronte conjectura ducimur, propius accedimus ad animi sensum explorandum. Res sunt ejusmodi, de quibus ne conjicere quidem quidquam possumus, _les affaires en sont à ce point qu’on ne peut rien conjecturer_. Quæ positæ non sunt in conjectura; quæ extra conjecturam sunt; quæ a conjectura procul absunt; quæ a conjectura minime pendent; ad quas conjectura accedere; de quibus conjecturam facere, capere; certus vates, conjector esse nemo possit; de quibus difficilis admodum conjectura sit, incerta divinatio, obscurum augurium est, in quibus, quid futurum sit, quid eventurum, quia afferre, parere dies, casus, fortuna possit, suspicari, divinare, providere, assequi nihil licet. Cf. Conjectura. USUS: 1. Se in fugam, in pedes, latebras, castra conjicere, _se jeter_, _se précipiter_. Tela in aliquem conjicere, lancer. 2. Conjicere, _jeter_, _lancer_; _pousser_. Maledicta in aliquem, causam turbarum, crimen in aliquem conjicere. Flammam illorum temporum in me conjecit. 3. Distribuo, _distribuer_. Causam totam in certos locos, multa in unum librum, epistolam conjeci. 4. Intendo, converto, _jeter_. Oculos in eum conjecit. 5. Affero, redigo, _mettre dans tel ou tel état_. Rempubicam in magnas difficultates conjecit. Ne me, quæso, in hanc tristitiam, hoc malum, has tricas conjicito. Cœli gravitas in morbum me conjecit. Conjecit se in nuptias. 6. Divino, auguror, conjecto, _conjecturer_, _deviner_. Argute, acute, hæc longe ante conjecerat. Cf. Divino. CONJŬGĀTĬO, ōnis, f. _Mélange_, _union_. SYN. Colligatio. USUS: Capitum conjugatio et relegatio, et propagatio virium. CONJŬGĬUM, ii, n. _Union conjugale_. SYN. Connubium, matrimonium. PHRAS. In conjugio degit, _elle est mariée_. Est illi connubium cum viro cumprimis nobili; sanguinem genusque miscuit cum Patritii generis viro; domesticum fœdus junxit cum viro clarissimis natalibus orto; locata est in matrimonio; in manum convenit viro honestissimo; in matrimonium data, collocata est viro clarissimi generis. Cf. Matrimonium, Nubo. USUS: Prima societas est in ipso conjugio. CONJŬGO, as, avi, atum, are, a. _Unir_. SYN. Conjungo, copulo, socio. USUS: Jucundissima est amicitia, quam morum similitudo conjugavit. Cf. Jungo. CONJUNCTĒ, _Conjointement_. SYN. Simul, conjunctim. )( Separatim. USUS: Conjunctissime et amicissime vivere cum aliquo. CONJUNCTIM, _Conjointement_, _ensemble_. SYN. Simul, conjuncte. USUS: Conjunctim de ea re poterit referri. CONJUNCTĬO, ōnis, f. _Assemblage_; _union_, _liaison_. SYN. Copulatio, necessitudo, societas, consociatio, cognatio, affinitas, consensio. )( Disjunctio, alienatio. EPITH. Æterna, humana, incolumis, invidiosa, jucundissima, magna, maxima, mediocris, nova, paterna, perdiuturna, perpetua, proxima necessitudini liberorum, repentina affinitatis, sempiterna. Suavis inter aliquos, suavissima summa, tanta, vera, vetus, infinita. USUS: Affinitatis, vicinitatis, benevolentiæ, naturæ, amicitiæ conjunctio. Conjunctionis mutuæ vinculum. Conciliare sibi conjunctionem multorum, _se faire beaucoup d’amis_. Veterem conjuctionem nostram labefactarunt, ac prope diremerunt malevolorum artes; a conjunctione nos prope avocarunt; de vetere conjunctione multum diminuere, _refroidir beaucoup une ancienne amitié_. Cf. Amicitia. CONJUNCTUS, a, um, _Uni_, _lié_. SYN. Junctus, copulatus, adjunctus, cohærens, consentiens, sociatus, communis, connexus, habens societatem, conjunctionem gratiæ, quasi devinctus, necessarius. )( Divisus, disjunctus, solitarius. USUS: Habere aliquem usu, affinitate, consuetudine, officiis conjunctum; cognatione, amicitia inter se conjuncti. Familiaris et omnibus rebus conjunctus alicui, _vel_ cum aliquo. Mea causa cum tua est conjuncta. Virtuti tuæ fortuna conjuncta est. Vitam agit cum honestate conjunctam. Vita flagitiis et probris conjuncta. Summa miseria cum summo dedecore conjuncta. Discessus tuus cum gloria potius erat conjunctus, quam cum probro. Cf. Amicus, Concors. CONJUNGO, is, junxi, junctum, ere, a. _Joindre_, _unir_, _lier_. SYN. Copulo, conjungo, conglutino, consocio, congrego, coagmento, concilio, connecto. )( Disjungo. ADV. Conjungi maxime vetustate, lingua, societate, mirifice cum, quam maxime. USUS: Cum aliquo amicitias conjungere, _faire amitié avec qqn_. Conjungere cum gravitate comitatem. Nos ab ineunte ætate usus, consuetudo, studiorum societas et similitudo conjunxit. Cum aliquo necessitudinem conjungere. Sententiarum pondus cum elegantia verborum. Cf. Jungo, Adhæreo. CONJŪRĀTĬO, ōnis, f. _Conjuration_, _conspiration_, _complot_. SYN. Conspiratio, consensio. EPITH. Civilis, constricta, exitiosa, impia, occulta, recens, scelerata, superior, vetus. USUS: Conjurationem facere, deprehendere, patefacere, aperire. CONJŪRO, as, avi, atum, are, a. _Compirer_, _faire des complots_. SYN. Conspiro, consentio. PHRAS. Multi nobiles conjurarunt, _beaucoup de nobles ont fait un complot_. Coitionem, conspirationem fecerunt; multi ex nobilibus conspirationem conflarunt; conjurationem fecerunt; facinoris societatem inierunt; conspiratum a non paucis nobilibus; coivere in nefarii consilii societatem nobilium non pauci; conflata ex nobilibus nefarii fœderis societas, impiis religionibus devincta. USUS: Cognitum est eos conjurasse. Hi quibuscum conjurasti, ubi sunt? Scito mihi æris alieni esse tantum, conjurare ut cupiam. CONJUX, ŭgis, m. f. _Époux_, _épouse_. SYN. Particeps connubii, thori consors. EPITH. Minime avara, fidissima, fidelis, fidelissima, integra a petulantia alicujus, misera. CONNECTO, is, nexui, nexum, ere, a. _Attacher_, _lier ensemble_. SYN. Conjungo, necto, colligo, nexa vincio, copulo. )( Separo. ADV. Leviter. USUS: Amicitia cum voluptate connectitur. Cf. Jungo. CONNEXĬO, ōnis, f. _Liaison_. CONNĬTOR, eris, īsus _vel_ nixus sum, niti, d. _Faire de grands efforts_. SYN. Nitor, operam do, conor, contendo, enitor, elaboro. USUS: Quantum conniti animo potes; quantum labore contendere, tantum fac, ut efficias. Cf. Conor, Nitor, Contendo. CONNĪVĔO, es, nīvi _vel_ nixi, ere, n. _Faire semblant de ne pas voir_, _dissimuler_. SYN. Dissimulo. USUS: 1. Dii sæpe in hominum sceleribus connivent. Quibusdam in rebus conniveo. Cf. Indulgeo. 2. Oculos nunc claudo, nunc aperio, _cligner les yeux_. Oculi somno conniventes. CONNŪBĬUM, ii, n. _Mariage_. SYN. Conjugium. Cf. Matrimonium. CŌNOR, aris, atus sum, ari, d. _Entreprendre_, _s’efforcer_. SYN. Enitor, connitor, molior, indago, experior, incumbo in, _vel_ ad rem. PHRAS. 1. Conandum tibi erit magnopere, _il vous faudra faire beaucoup d’efforts_. Magno studio enitendum, contendendum, elaborandum tibi erit; omni conatu id agendum, id moliendum; intentus tibi animus habendus, qui nulli unquam labori succumbat; in hoc tibi omni ope ac opera incumbendum; ad id omnes cogitationes intendendæ; toto pectore tibi ad hoc incumbendum erit; toto pectore, omni ope huc annitendum; summa ope in hoc elaborandum, desudandum erit; omni cogitatione ad id feraris, eo nervis omnibus contendas, necesse erit. 2. Conare, quæso, ut solidam laudem consequare, _efforcez-vous_, _je vous prie_, _d’acquérir une gloire solide_. Accinge te, quæso, ad eam cogitationem; da operam, id age, id molire, id unum machinare; contende nervis omnibus et facultatibus; omni ope annitere, totis viribus accingere; age pro virili parte, pro tua parte, totis viribus; omnibus nervis, omni studio, quantum est in te positum; quantum in te situm est; quoad potes; quoad vales; quantum quidem præstare poteris; quantum viribus licebit consequi. Confer ad eam rem omnes vires, omnia studia; quidquid est in te industriæ, operæ, curæ, diligentiæ. Ne viribus peperceris; ne quid studii prætermiseris; da operam pro eo, quod in te erit; ita contende, ut nihil magis. Cf. Studeo, Satago, Contendo. USUS: Multa efficere, plura conari. Scelus conari. CONQUASSĀTĬO, ōnis, f. _Ébranlement_. SYN. Agitatio, commotio. USUS: Morbus e corporis conquassatione et perturbatione ortus. CONQUASSO, as, avi, atum, are, a. _Ébranler_. SYN. Commoveo, concutio. USUS: Omnes provinciæ bellis conquassatæ. CONQUĔROR, eris, questus sum, queri, d. _Se plaindre_. SYN. Queror, deploro. ADV. Graviter, gravissime, mediocriter, publice de factis, verissime. USUS: Nihil tecum de injuria fratris conqueror. Conqueri fortunam adversam, non lamentari decet. Cf. Queror, Querela. CONQUESTĬO, ōnis, f. _Plainte_. SYN. Querela. CONQUĬESCO, is, ēvi, ētum, escere, n. _Se reposer_. SYN. Quiesco, consido, desino. ADV. Libentissime, paulum adventu alicujus. USUS: Bella hieme, litteræ bello conquiescunt. Nunquam a bellis conquiescemus? Ut ætas nostra gravior in caritate, atque adolescentia tua ex omnibus molestiis, et laboribus conquiescat. Animus a forensi strepitu conquiescat tantisper. Aspectu uno omnis cura consedit, ac conquievit. In libris conquiesco, _je trouve un délassement dans mes livres_. Cf. Quiesco, Relaxo. CONQUĪRO, is, quīsīvi, quīsītum, ere, a. _Chercher soigneusement_, _rechercher_. SYN. Investigo, magna diligentia quæro. ADV. Curiosius, diligentissime, studiose, undique pecuniam, undique suavitates. USUS: Aliorum facta et eventa conquirere. Suavitates undique et delicias conquirit. Cf. Quæro, Colligo. CONQUĪSĪTĒ, _Avec recherche_, _avec un soin scrupuleux_. SYN. Exquisite, diligenter, docte. USUS: Aliquid conquisite scribere. CONQUĪSĪTĬO, ōnis, f. _Recherche soigneuse_. USUS: Exercitus durissima conquisitione collectus. In conquisitione orationis durissimum est exordium. Conquisitionem habere, facere militum, _enrôler_, _lever des soldats_. Cf. Delectus. CONQUĪSĪTOR, ōris, m. _Enrôleur_, _recruteur_. SYN. Cui aliquid conquirendum mandatur. USUS: Nullus delectus, neque enim conquisitores comparere audent. CONQUĪSĪTUS, a, um, _Recherché_. SYN. Exquisitus, insignis. USUS: Conquisitissimi cibi, odores. Fictis, conquisitisque vitiis deformare hominem. CONSĂLŪTĀTĬO, ōnis, f. _Salutation_. EPITH. Forensis, perhonorifica. USUS: Forensis consalutatio. CONSĂLŪTO, as, avi, atum, are, a. _Saluer_. SYN. Saluto. ADV. Amicissime inter se. USUS: Qui inter se amicissime consalutarunt. Cf. Saluto. CONSĀNESCO, is, sānŭi, escere, n. _Se rétablir_, _se guérir_. SYN. Sanus fio, sanor. USUS: Cum consanuisse videretur, recruduit vulnus. Cf. Sano. CONSANGUĬNĔUS, a, um, _Du même sang_. SYN. Sanguine conjunctus, sanguinis communione, conjunctione proximus; consanguinitate propinquus. Cf. Cognatus, Propinquus, Affinitas. USUS: Nec intelligunt, esse se consanguineos. CONSANGUĬNĬTAS, ātis, f. _Parenté du sang_. SYN. Sanguinis conjunctio, communio. USUS: Alteri consanguinitate propinquus. Cf. Cognatio. CONSAUCĬO, as, avi, atum, are, a. _Blesser grièvement_. SYN. Saucio, vulnero. Cf. Vulnero. CONSCĔLĔRĀTUS, a, um, _Souillé de crimes_, _criminel_, _scélérat_. SYN. Sceleratus. Cf. Sceleratus. CONSCĔLĔRO, as, avi, atum, are, a. _Souiller_, _déshonorer_. * USUS: Conscelerare aures paternas, aures scelere implere. CONSCENDO, is, scendi, scensum, ere, n. et a. _Monter sur_. SYN. Ascendo. USUS: Conscende, quæso, et ad nos trajice, subintell. navim, _s’embarquer_. Cf. Ascendo. CONSCENSĬO, ōnis, f. _Action de monter dans_. USUS: Conscensio in naves. CONSCĬENTĬA, æ, f. _Conscience_. SYN. Recordatio, animi quædam ratio, vis, et lex, a qua et de recte factis, et secus admonemur. EPITH. Comes, communis, jucundissima bene actæ vitæ, præclara, recta, scelerata, stabilis, digna supplicio. PHRAS. I. (Conscientia bona. VULG.) _Bonne conscience._ Conscientia bene actæ vitæ; conscientia recte factorum; mens bene sibi conscia; optimæ mentis conscientia; conscientia rectæ voluntatis; conscientia recta et præclara. (Est homo bonæ conscientiæ, VULG.), _cet homme a la conscience pure_. Vir est integerrimæ mentis; justus, integer, æqui ac recti amans; integer, et bonus; cui religio sit, quidquam præter fas et æquum agere; quidquam aggredi, quod cum recti honestique legibus non consentiat; vir est optimæ mentis conscientia tutus; qui, quæ agere parat, omnia ad leges divinas, ad rectæ rationis præscriptum erigit; qui nulla in re ab æqui et recti legibus discedit, qui a recta conscientia ne transversum quidem unguem discedat; cui religiosum sit, præter æqui rectique leges quidquam agere. 2. (Consolatur me bona conscientia, VULG.), _l’intégrité de ma conscience me console_. Optimæ mentis conscientia me consolor; præclara conscientia sustentor; conscientia rectæ mentis recreor; nitor conscientia mea; non pertimesco conscientiam meam; fruor vitæ bene actæ conscientia; nixus rectæ mentis conscientia quid pertimescam? quæ me res perturbet, conscium probe sibi, a culpa me omni longissime abfuisse? Cf. Probus. 3. (Hoc bona conscientia fieri non potest. VULG.), _vous ne pouvez faire cela en sûreté de conscience_. Salvo officio, salvis legibus, salva fide fieri non potest, hoc sine scelere fieri nullo pacto potest; ista facere religio sit, religiosum sit; religione impedimur. II. (VULG. Conscientia mala), _conscience mauvaise_, _perverse_. Conscientia sceleris; facinorum conscientia; mens male sibi conscia; impedita et oppressa mens scelerum conscientia. 1.(Malam habet conscientiam, VULG.), _cet homme a une conscience souillée_. Hominem scelus agitat; scelerum pœnis agitatur, et a mente consilioque deducitur; facinorum recordatione nunquam timore est vacuus; urit anxiam mentem facinorum memoria; agitatur et perterretur tædiis ardentibus furiarum; conscientia facinorum urgetur; flagitiorum suorum conscientia cruciatur, stimulatur, vexatur, constringitur; peccatorum conscientia oppresso pœna semper ante oculos versatur; exortus e peccatorum conscientia timor sollicitudine exedit; angore conscientiæ, et scelerum recordatione cruciatur; insectantur hominem non furiæ, non ardentes, ut est in fabulis, tædæ, sed impedita male factorum conscientia mens; sed confusa pœnarum metu scelerum conscientia, quæ hominem æternis sollicitudinibus dies et noctes exedit; conscientiæ stimulis agitatur; scelerum obstrepente conscientia quiescere non potest; tacito conscientiæ convicio verberatur; angore conscientiæ torquetur; flagitiorum memoria angitur, discruciatur. 2. (Remorsus conscientiæ, VULG.), _remords de conscience_. Insunt in scelere aculei, quibus animi dies atque noctes confodiuntur et cruentantur; stimuli, quibus mens diu noctuque compungitur, exeditur, dilaceratur; mentis angores, sollicitudines, metus, cruciatus, tacita conscientiæ convicia, quæ animum verberant, opprimunt, exedunt, excruciant. 3. (Est homo nullius conscientiæ, VULG.), _cet homme est sans conscience_. Homo impius, improbus, nefarius, sceleratus, consceleratus, qui sibi religioni nihil habet, ducit; qui religione non impeditur, quominus etc.; cui sanctum religiosumque nihil est; in quo nullum nec recti, nec æqui studium, aut vestigium; homo sine ulla religione et fide. 4. (Facerem mihi conscientiam, VULG.), _je me ferais un cas de conscience_. Religio mihi foret; religiosum esset; religioni mihi ducerem; religioni haberem; religione impediri me putarem. 5. (Rationem conscientiæ reddere, VULG.), _rendre compte de sa conscience_. Omnes animi latebras ac recessus aperire; arcana pectoris omnia alteri credere; vitæ suæ, rerumque omnium rationem reddere; reconditos, et penitus abstrusos animi sensus patefacere; intimos animi recessus pandere; arcana pectoris expromere. 6. (Conscientiam examinare, VULG.), _examiner sa conscience_. Suæ vitæ rationem ab se repetere, reposcere; in semet ipsum descendere. Cf. Examen conscientiæ. USUS: 1. Magna vis est conscientiæ, ut pœnam semper ante oculos versari putent, qui peccarunt. 2. In conscientia recte factorum sat magnus laboris fructus est. 3. Notitia, _connaissance commune_. Conscientia tenetur conjuratio sua. Remota hominum conscientia quidlibet facturus videris, _sans tenir compte de la conscience universelle_, _tu parais vouloir faire ce que bon te semble_. 4. (In conscientia obligatum esse, VULG.), _être obligé en conscience_. Latine: Religione obstrictum esse; quæ vox Religio plerumque ponitur in his pro conscientia. Religionem alicui offerre, _faire naître des scrupules_. Religioni habeo, mihi duco, _se faire conscience de qqch_. Religione impedior, _ma conscience m’empêche_. CONSCINDO, is, scĭdi, scissum, ere, a. _Mettre en pièces_, _déchirer_. SYN. Discindo, scindo, discerpo. USUS: 1. Epistolam tuam conscidi innocentem. 2. TRANSL. Aliquem sibilis, maledictis, pugnis, calcibus conscindere, _accabler qqn de sifflets, d’injures, etc._ CONSCISCO, is, scīvi, scītum, ere, a. _Se causer_, _se procurer_; _exécuter_. SYN. Infero, admitto. USUS: Mortem sibi veneno; necem sibi consciscere. Facinus consciscere. CONSCĬUS, a, um, _Témoin_, _confident_, _complice_. SYN. Particeps, socius, testis. )( Inscius, ignarus. ADV. Maxime studiorum, officiorum. USUS: Nullius mihi culpæ conscius sum, _je ne me sens coupable d’aucune faute_. Conscius illi facinori esse putabar. CONSCRĪBO, is, scripsi, scriptum, ere, a. _Composer_, _rédiger_; _écrire_; _enrôler_. SYN. Scribo, compono. ADV. Celeriter veteranos, communiter edictum, diligentius, nominatim, perspicue, perquisitius et diligenter, publice, separatim, subtilius, vicatim homines. Conscribi palam, et centuriari. PHRAS. Milites conscripsit, _il enrôla des soldats_. Novis delectibus militem contraxit; milites sacramento rogavit; copias comparavit, paravit, coegit, contraxit maximas; conquisitionem fecit, habuit acerrimam. Cf. Conduco. USUS: Exercitum, militem conscribere, _lever une armée_. Librum, epistolam conscribere, _écrire_. Cf. Scribo. CONSCRIPTĬO, ōnis, f. _Action d’écrire_. SYN. Scriptio. USUS: Conscriptiones quæstionum, _rédaction d’un interrogatoire_. CONSĔCRATĬO, ōnis, f. _Consécration_. SYN. Dedicatio. USUS: in consecrationibus statuebantur aræ, quæ religionem afferrent. CONSĔCRO, as, avi, atum, are, a. _Consacrer_. SYN. Dico, dedico, sacro, religiosum facio. )( Profano, profanum facio. ADV. Auguste, nefarie aram, sancte, publice, recte. USUS: 1. Dare, donare, dicare, _consacrer_, _vouer_. Consecrare aliquid Jovi. Aurum, argentum, agrum, ædem DEO consecrare. Se patriæ dedere, ac velut consecrare. 1. Religiosum facio, _dédier_, _consacrer_. Delubra sanctissimis religionibus consecrata. 3. Immortalitate dono, _immortaliser_. Urbes, in quibus tuas virtutes consecratas vides, et in Deorum numero collocatas. Virorum fortium memoria Deorum immortalium honore consecrata. Cf. Sacro, Dedico. Consecro SS. Hostiam, _Consacrer la sainte Hostie_, _célébrer le saint Sacrifice de la Messe_. Prolatis, enuntiatis Christi verbis sanctissimis, panem ac vinum, in Ejus Corpus, ac Sanguinem converto; pronuntiata divinæ consecrationis formula, arcana vi, ac obstupescenda, Carnem Christi, ac Sanguinem efficio; arcanis ac traditis a Christo verbis, Eumdem in panis ac vini speciem transformo. CONSECTĀRĬUS, a, um, _Qui se déduit_. USUS: Consectaria me Stoicorum brevia, et acuta delectant. CONSECTĀTĬO, ōnis, f. _Recherche_. SYN. Captatio. USUS: In hujus concinnitatis consectatione princeps fuit Gorgias. CONSECTĀTRIX, ĭcis, f. _Celle qui recherche_, _qui poursuit_. SYN. Auceps. USUS: Libidines sunt consectatrices voluptatis, _les passions sont amies du plaisir_. CONSECTĬO, ōnis, f. _Coupe_. SYN. Sectio. USUS: Consectio arborum. CONSECTOR, aris, atus sum, ari, d. _Poursuivre_; _chercher à imiter_. SYN. Quæro, sequor, aucupo, capto, imitor. ADV. Pueriliter, studiose, studiosissime, vere, verba _vel_ rem. USUS: 1. Inanem rumorem, omnes falsæ gloriæ umbras; opes, et potentiam consectatur. Alicujus benevolentiam largitione, assentatione consectari. Vitiosa, rivulos præ rebus consectantur. Consectari genus dicendi abruptum. 2. Insequor, urgeo, vexo, premo, insector, _poursuivre hostilement_, _pourchasser_. Aliquem clamoribus, conviciis, sibilis, lingua petulanti consectari. Cf. Insector, Sequor. CONSĔCŪTĬO, ōnis, f. _Suite_, _conséquence_; _enchaînement_, _construction (des mots)_. SYN. Consequentia, connexum. EPITH. Necessaria. USUS: Consecutiones, et causas rerum perspicere. Ipsa detractio molestiæ, consecutionem affert voluptatis. Consecutio verborum in conjunctione servanda. CONSĔNESCO, is, sĕnŭi, escere, n. _Vieillir_. SYN. Senex fio, annis et ætate ingravesco, inveterasco. USUS: 1. In mœrore et lacrimis consenuit. 2. TRANSL. Deficio, imminuor, _dépérir_, _languir_. Consenuit jam rumor ille. Consenuit eius gloria, potentia. Partis illius auctores nullo adversario consenuere. Cf. Senectus, Ætas præceps, Desino. CONSENSĬO, ōnis, f. _Complot_, _ligue_; _accord_. SYN. Consensus, conjuratio. EPITH. Major, major et aptior, maxima, mira, mirifica senatus, incredibilis totius provinciæ, singularis bonorum omnium, scelerata, summa. USUS: Vis amicitiæ, voluntatum, studiorum, sententiarum summa consensio. Quorum societas, et sceleratæ consensionis, _conjurationis_, fides erupit. Bonorum omnium consensio. Nec ille consensionis globus unius dissensione disjici potuit. Cf. Consensus. CONSENSŬS, ūs, m. _Accord_, _conformite de sentiment_. SYN. Consensio, conspiratio, concentus, convenientia, cognatio. EPITH. Gravissimus, incredibilis, magnus, major, optimus, præclarus judicum, privatus, publicus, singularis, summus, unus omnium, mirus. PHRAS. Consensu omnium acta res est, _la chose s’est faite du consentement de tout le monde_. Consensione omnium, _seu_ omnium judicio; omnium sententia; consentientibus, approbantibus cunctis; nemine prorsus dissentiente; nulla cujusquam discrepante sententia res gesta est. Consensus omnium in re gerenda fuit idem; omnes omnium sententiæ, voluntates, opiniones, judicia congruebant. Nemo dissensit, sententiarum varietas nulla fuit. In eamdem omnes sententiam convenerunt; una fuit, eademque consentiens vox omnium; in eamdem sententiam itum ab omnibus; suffragantibus omnibus; refragante nemine; nemine reclamante, adversante, obsistente, intercedente; lubentibus omnibus; concordibus animis, studiis suffragiis. Cf. Concordia. USUS: Omnium consensus naturæ vox est. (VULG. Vox populi, vox DEI.) Rerum natura uno consensu juncta est atque continens. Omnium quasi consensus doctrinarum, concentusque. Ordinum consensus divulsus est. CONSENTĀNĔUS, a, um, _Conforme à_, _d’accord avec_, _convenable_. SYN. Conveniens, consentiens, aptus. )( Dissentaneus, repugnans. USUS: Observa, quid tempori consentaneum, et personæ. Mors vitæ consentanea; quæ audivi, tuis litteris sunt consentanea. Triste, et his temporibus consentaneum dicendi genus. Cf. Conveniens. CONSENTĬO, is, sensi, sensum, ire, n, _nonnunquam_ a. _Consentir_. SYN. Idem sentio, cum aliquo facio, sto judicio et opinione alicujus, in eadem sententia sum cum aliquo, conspiro, conjuro. )( Dissentio. ADV. Recte, valde, vehementer, undique, incredibiliter, consentiens voluntas. PHRAS. 1. Consensit senatus, _le sénat donna son assentiment_. Ad consulis sententiam suam senatus adscripsit; in hanc sententiam discessionem fecit conjunctis prope sententiis; in eamdem sententiam itum ab omnibus; pedibus in sententiam itum est; uno ore, una voce senatus rem approbavit; secutus sententiam consulis senatus; sententiæ consulis subscripsit; senatus a consule stetit, ad consilium consulis senatus accessit; consilio huic suffragatus est; senatus ad omnia, quæ consules voluere, descendit; consilio senatus acquievit; vocem consulis senatus assensu excepit. Cf. Concors. 2. (Consensit tentationi, VULG.), _il succomba à la tentation_. Cessit præsentium voluptatum illecebris; succubuit fœdæ libidinis blanditiis; importunis voluptatum illecebris in præceps actus est; corruptelarum illecebris irretitus, implicatus, depravatus; ab amore virtutis, a continentia deductus est; ab imbelli voluptate vinci se passus est. USUS: 1. Ad rempublicam conservandam Dii omnes consentiunt. Consentiunt, se urbem inflammaturos. 2. Congruo, convenio, respondeo, _s’accorder avec_, _se rapporter_, _être en harmonie_. Partes omnes inter se non sine lepore consentiunt. Mens mea cum tua voluntate et sententia semper consensit. Oratio moribus, extrema primis mire consentiunt. Unum si cognoris, omnes noris, ita inter se congruunt concorditer, ac consentiunt. Cf. Sentire idem, Sententia, Congruo, Convenio, Concordo. CONSĒPĬO, is, sepsi, septum, ire, a. _Entourer d’une haie_, _enclore_. SYN. Sepio, claudo, munio. USUS: Ager conseptus, ac diligenter munitus. CONSĔQUENS, entis, omn. gen. _Qui suit_, _suivant_, _conséquent_. SYN. Quod consequitur, futurus, sequens. USUS: Philosophi imprimis acuti, consequentia et repugnantia videntes. Perspicere, quid in quoque consentaneum, quid consequens, quid repugnans. CONSĔQUENTĬA, æ, f. _Suite_, _succession_. SYN. Consecutio, consectarium, connexum. EPITH. Præclara, contraria. USUS: Cursum rerum, eventorumque consequentiam notarunt. CONSĔQŬŎR, eris, sĕcūtus sum, sequi, d. _Atteindre_, _acquérir_, _obtenir_. SYN. Adipiscor, assequor, obtineo, acquiro, sequor. ADV. Amplissime, brevi, commodius, continuo. Difficillime sacerdotium, diligenter aliquid, facile omnia, honeste, injuste, similiter, confestim, studiose, repente, præclare. USUS: 1. Victoriam, potentiam, dignitatem, gloriam, magistratum, honorem consequi. 2. Assequor, _atteindre_. Si properaveris, itinere nos prægressos consequeris. 3. Sequor. Cornelium ætate consecutus est Cato, _arriver au même âge_. Consequitur, ut videamus. In eam fabulam magni risus sunt consecuti. 4. Comprehendo, _saisir_ (_par la pensée_). Non possum omnia ejus facta memoria consequi, aut verbis complecti. Nullis id verbis consequor. Cf. Acquiro, Obtineo. 1. CONSĔRO, is, sĕrŭi, sertum, ere, a. _Joindre_, _réunir_; _rapprocher_, _mettre aux prises_. SYN. Confero, conjungo, confligo. ADV. Leniter manus, quiete manus. USUS: Signa contulit, manum cum hoste conseruit. Manus inter se conserunt sanguine ac genere proximi. 2. CONSĔRO, is, sēvi, sĭtum, ere, _Ensemencer_. SYN. Sero, semino. USUS: Agros conserere. CONSERTĒ, _Avec enchaînement_. USUS: Si omnia antecedentibus causis fiunt, omnia naturali colligatione, conserte contexteque fiunt. CONSERVĀTĬO, ōnis, f. _Action de conserver_; _observation_. SYN. Custodia. EPITH. Tuta atque integra salutis. USUS: Fructuum perceptio, et conservatio. Æquitatis, juris conservatio. CONSERVĀTOR, ōris, m. _Conservateur_, _sauveur_. SYN. Servator, custos. USUS: Custos, et conservator urbis et patriæ. Cf. Custos. CONSERVĀTRIX, īcis, f. _Celle qui conserve_. USUS: Omnis natura est conservatrix sui, _toute nature veille à sa conservation_. CONSERVO, as, avi, atum, are, a. _Conserver_; _observer_, _respecter_. SYN. Custodio, tueor, servo, tutor, retineo, foveo, teneo. ADV. Benigne, comiter majestatem, constanter, facilius antiquitatem, proinde, diligenter studia, sanctissime, saltem incolumes cives, studiosissime aliquem, usquequaque religionem, maxime genus et nomen conservandum. PHRAS. 1. Rem mihi a parente traditam conservare satis est, _c’est assez pour moi de conserver la fortune que m’a léguée mon père_. Incolumem tueri; non imminuere satis est; nullam patrimonii partem amittere satis habeo; nihil de patrimonio detrahere, id vero satis est. De augendo patrimonio nihil laboro, nihil cogito, curo; curam nullam suscipio; nulla me cura tenet, nulla sollicitat, exercet cura; patrimonio contentus sum. 2. Arduum est, conservare auctoritatem, _il est difficile de garder l’autorité_. Tueri ac sustinere auctoritatem; exspectationem de se concitatam alere ac fovere; continere honorifica de se hominum judicia; æquabili rerum gestarum gloria, virtutis existimatione, auctoritate florere; cavere, ne quid detrimenti accipiat; ne quid jacturæ faciat; ne quam jacturam subeat; ne quod discrimen incurrat; subeat collecta diu hominum opinio et existimatio; ne collecta apud homines gratia momento effundatur. USUS: Ego hoc imperii domicilium, sartum tectum conservavi. Velim, tuam pristinam in me voluntatem, morem tuum conserves. Tuorum meritorum memoriam conservabo. Novissimos hos arborum fœtus conserva, conde, ac in hiemem repone. Cf. Servo. CONSERVUS, i, m. _Compagnon d’esclavage_. SYN. Eidem domino cum alio serviens. CONSESSOR, ōris, m. _Assesseur_, _celui qui siège avec un autre juge_. SYN. Assessor, qui alteri assidet. USUS: Consessores convivæ. Consessores judices. Consessor et collusor. CONSESSŬS, ūs, m. _Réunion_, _assemblée_. SYN. Homines in eodem loco considentes. EPITH. Frequens theatri, magnus, maximus, turpior. USUS: In conspectu consessuque senatorum frequentissimo. CONSĪDĔRANTĬA, æ, f. _Attention_, _réflexion_. SYN. Circumspectio. USUS: Tuam hac in re considerantiam laudo. Cf. Providentia. CONSĪDĔRĀTĒ, _Avec réflexion_, _prudemment_. SYN. Cogitate, consulto, meditate, prudenter, judicio. USUS: Cum ira nihil fieri recte, nihil considerate potest. Consideratius consuluisses. CONSĪDĔRĀTĬO, ōnis, f. _Examen attentif_, _prudence_. SYN. Circumspectio, animadversio. EPITH. Accurata. USUS: Est enim animorum ingeniorumque naturale quasi pabulum, consideratio et contemplatio naturæ. Ex circumspectione et accurata consideratione. Cf. Prudentia, Meditatio. CONSĪDĔRO, as, avi, atum, are, a. _Regarder avec soin_, _examiner_. SYN. Reputo, cogito, commentor, circumspicio, specto, existimo, contemplor, intueor, attendo, expendo, pondero, ante oculos pono, propono; ratione animoque lustro, animo et cogitatione complector; animum ad rem refero; mente circumspicio; animo intueor; animo complector; rationem habeo. ADV. Breviter, communiter, coram, diu, diutius, etiam atque etiam, diligenter, expeditius, facilius rationem ac viam, magnopere, mediocriter, otiose, optime, valde, vehementer, vere, bene. PHRAS. 1. Considerare rem studiosius, _examiner une chose avec plus de soin_. Acie mentis dispicere; in omnem partem considerationem intendere; omni ingenii vi contemplari, inquirere; animo lustrare; omni cogitatione pertractare; percontari se ipsum; circumspicere res omnes, rationesque subducere; totam causam quam maxime intentis oculis contemplari; omnia amplecti consilio; animo ac mente circumspicere; in animo secum versare, agitare; rem secum reputare; rationes omnes secum deputare. 2. Considera, quæso, tantisper periculi magnitudinem, _considérez un peu_, _je vous prie_, _la grandeur du péril_. Refer, obsecro, tantisper ad animum; mentem intende tuam; mentis aciem, animum intende ad periculi magnitudinem; considera cum animo tuo; ante oculos statue, constitue; etiam atque etiam cogita, quæ sit periculi magnitudo; defige, quæso, in hoc mentem, ac cogitationem, ut, quantum discriminis subeundum sit, cognoscas; spectet hoc animus tuus, inque una hac cogitatione defixus sit; subeat animum; succurrat animo periculi magnitudo; perpende, quæso, periculi magnitudinem, et justa æstimatione metire; animum, quæso, et mentem adhibe; animum adverte; cogitationem hominis sobrii paulisper suscipe, quoque in periculo sis, etiam atque etiam vide. 3. Considera frequenter æternæ vitæ gaudia, _pensez souvent aux joies de la vie éternelle_. Illa animum frequenter cogitatione occupa; illa mentem subeat cogitatio; animo obversetur; tibi proposita sit cogitatio; quæ beata immortalitatis sint gaudia. Veniat in mentem sæpe; animo altissime infigatur, inscribatur, inhæreat cœlestium gaudiorum consideratio; tempus frequenter pone in acerrima et attentissima cœlestium præmiorum contemplatione; ad hoc animum adjice; huc cogitationes converte; in hac una re cogitationes omnes consume; illa te teneat cogitatio, ut, quæ virtutis in cœlo sint præmia, animo percipias. USUS: Age nunc, animum refer sic ad veritatem, et considera. Velim, cum Pompeio de eo facto consideres. Mihi vivendi ratio confiderata atque provisa est. Hoc lenti et confiderati judicis est. Utitur considerata tarditate. Cf. Meditor, Commentor, Cogito, Perpendo. CONSĪDO, is, sēdi, sessum, ere, n. _S’asseoir_; _siéger_. SYN. Assideo. )( Surgo. ADV. Distincte, varie. USUS: 1. Judices vix consederant 2. Maneo, moror, sum, _habiter_, _demeurer_, _se fixer_. Quædam religiones ex ultima India accersitæ apud nos consedere. In Platonis labellis examen apum consedit. Consedimus ad Capuam. Considamus in umbra. 3. Minuor, sedo, conquiesco, _s’abaisser_, _s’affaisser_, _tomber_. Aspectu hominis cura omnis consedit. Consedit tandem animi ille ardor, furor. Omnis de republica cura consedit. CONSIGNO, as, avi, atum, are, a. _Consigner par écrit_, _marquer_. SYN. Signo, obsigno, firmo. USUS: Litteris consignare monumentis mandanda. Ea acta publicis privatisque monumentis consignata sunt. Harum rerum memoriam nullam publicis commentariis consignatam habemus. Tabulæ signis honestissimorum hominum consignatæ. (VULG. Sigillatæ, _signées_.) CONSĬLĬĀRĬUS, ii, m. _Conseiller_. SYN. Auctor, suasor, qui consilium dat. USUS: Tu me consiliario non imperito usus es. Memineris, te magno Regi consiliarium datum. Cf. Suadeo, Consilium, Auctor. CONSĬLĬOR, aris, atus sum, ari d. _Conseiller_; _demander des conseils_. SYN. Consilium do, _vel_ peto. USUS: Amicis consiliaris. Difficilis ad conciliandum legatio. Cf. Consulo. CONSĬLĬUM, ii, n. _Conseil_. SYN. Deliberatio, cogitatio, animadversio, ratio, cogitatum, quod aliquis sequitur, _aut_ spectat, consultum, sententia. EPITH. Amantissimum, amplissimum, aptum ad facinus, arrogans, bellicum, bonum, callidius, cautum, certum, commune, consideratius, crudelissimum, cupidum et audax, temerarium, difficile, dispar vitæ, divinum et singulare, domesticum, extremum, fidele et salutare alicui, firmum, fixum, gratum acceptumque, gravissimum, honestum, humanum, integrum, inusitatum, jucundum, magnum, majus, maximum, medium, minime obscurum, non minimum, multum, necessarium, non gloriosum, sed tamen periculo vacuum et dolore, non mediocre, novum, optimum, par, paternum, periculosum, perutile sed minime honestum, pium, plenum sceleris et audaciæ, plenum prudentiæ et fidelitatis, præclarum, præstans, privatum, puerile, salutare, sanctissimum, sapiens, secretum, sempiternum, senatorium, severissimum, singulare, sordidum, stultum ac demens, suavissimum, summum, superbum, tacitum, temerarium ac repentinum, triste, vacuum periculo, vetus, urbanum. Consilia acerrima, alterna, bona, cautiora, clandestina, clariora luce, digna laude, perdita, dolosa, amantissima, fortuita, gloriosa, idonea ad negotium aliquod, meritissima, intima, justa, languidiora, mala, maxima, mediocria, nova, nova et periculosa, turbulenta, occulta, occultiora, optima, perdita amicorum, periculosa et callida, splendidiora et majora, perniciosa, perspicua, plena prudentiæ, præpostera, privata, publica, puerilia, recta, vera, honesta, salva, reipublica salutaria, reipublicæ sceleratissima, senatoria, singularia, socia pacis et togæ, superiora, turbulenta, vetera. PHRAS. 1. Consilium petere, _demander un conseil_. Exquirere consilium, sententiam alicujus, consulere, in consilium adhibere; alicujus consilio uti; consilii causa adire; deliberationem habere, instituere cum aliquo. Cf. Consulo. 2. Consilium dare, _donner un conseil_. Consilii alicujus auctorem, ducem, principem, moderatorem, adjutorem esse. Consilio aliquem juvare; consilio adesse; consilium promere; consilio non deesse; consilium dare, afferre. Cf. Consulo. 3. Consilium capere, _prendre conseil_. Consilium ex animi virtute capere; consilium inire; ad consilium descendere; consiliis uti; animum inducere, constituere. 4. Consilium sequi, _suivre le conseil de qqn_. De consilio alterius rem totam constituere; parere consiliis; morem gerere suadenti; ad consilium descendere; consiliis assentiri; consiliis uti; a consilio nusquam discedere; consilium non repudiare; pendere ab alienis consiliis; stare consilio; monentem audire; sequi consilii hujus ducem et auctorem; obtemperare monitis, et consiliis. Cf. Suadeo, Obedio. 5. Alienis consiliis abduci se sinit, _il se laisse entraîner par les conseils d’autrui_. In præcipitia agi consilia, auferri se aliorum consiliis, ducendum, regendum se alienis consiliis permittit. 6. Consilia clandestina habuit, _il eut une délibération secrète_. Clandestina coxit consilia; consilia secreto ab aliis coxit; consilia in privato et seducta a plurium conscientia habuit; ad consilia præter paucissimos adhibuit neminem; consilia clandestina miscuit; optimum quemque consiliorum expertem voluit, reliquit; participes habuit consiliorum paucissimos; paucos in consilium advocabat; cum paucis consilia contulit; paucos consilii sui conscios esse voluit; sedulo cavebat, ne quid consilii foras, in multorum conscientiam efferretur. 7. Consilium mutare, _changer de dessein_. Abjicere consilium; desistere a consilio; depelli a consiliis; decedere de sententia, consilio; desistere de sententia; discedere a sententia; deduci de sententia, dejici, detrudi, moveri, deterreri. 8. Consilii incertum esse, _vel_ inopem, _être dans l’incertitude_, _sans résolution fixe_. Subitis trepidare consiliis, perturbari temeritate consiliorum; consilia torpent, labant, hærent; confusum esse, et consilii egentem. 9. Consilium senile optimum, _les avis des vieillards sont excellents_. Sapienter fere consulunt senes; non facile peccant, errant, labuntur, offendunt in consilio; optimis et firmissimis rationibus fere semper nititur senilis opinio, sententia; quorum grandior est ætas, qui ætate longius pro cesserunt, eorum is esse solet sensus, qui a ratione non discedat, recedat, non procul absit, qui cum ratione congruat, quem ratio confirmet, a quo ratio non discedat. 10. Alieno potius consilio quam judicio tuo uteris, _vous suivez plutôt les avis des autres que vos propres résolutions_. Video te auferri aliorum consiliis; non tam tuo duci, quam alieno abduci consilio; non ipse te audis; non ipse tibi pares; morem geris; non ipse tibi obtemperas, obsequeris, assentiris, sed alieno uteris consilio; sed aliena te consilia regunt; sed ab alienis consiliis voluntas tua pendet; non ipse tibi dux es, non princeps consilii, sed minister. USUS: 1. Consilii copiam facere, _conseiller_. Consilio instruere. 2. Consilium petere, _demander conseil_. 3. Consilium capere, suscipere; rationem salutaris consilii accipere, _recevoir un conseil_. Consilio uti. 4. Consilium exponere, _exposer son sentiment_, _donner son avis_. Consilium promere, enuntiare; consilii fontes aperire; consiliorum rationem repetere. 5. Consiliis interesse, _assister aux délibérations_. 6. Consilia clausa habere, _avoir un conseil secret_. 7. Consilium explicare, _développer son avis_. 8. Consilio labi, _perdre la tête_. 9. Consiliis hostium occurrere, consilia adversario extorquere, _prévoir les desseins des ennemis_. Consilia impedire, frangere. 10. Consilia cum hostibus jungere, _se joindre aux ennemis_. 11. Consilium abjicere, _rejeter un conseil_. 12. Consilii tui est, _c’est vous que cela regarde_, _c’est à vous de voir_. 13. Consilii hæc sunt, _ces choses sont importantes_. 14. De consilii sententia decretum est, _sur l’avis du conseil, on décréta_. 15. Consilium sanctius, _conseil privé_. 16. Consilio vires adjuvare, consilium viribus addere, _être à la fois fort et prudent_. 17. Fortunam in consilio habuit, _la fortune le conseilla_. 18. Consilii magni res est, _la chose demande une mûre délibération_. Cf. Incertus consilii. CONSĬMĬLIS, e, gen. com. _Semblable_. SYN. Similis. )( Dissimilis. USUS: Res gessit meis consimiles. Cf. Similis. CONSISTO, is, stĭti, stĭtum, ere, n. _Se tenir droit_, _debout_. SYN. Sto. ADV. Diutius, in hoc multum, diu, nusquam, paulisper, plane, præclare in causis, recte et in loco nusquam. USUS: 1. In loco consistere. Si semel constiteris, nunquam cades. Hodie primo ex gravi morbo consistere cœpi. 2. Moror, commoror, _s’arrêter_, _être immobile_. In Italia consistere, commorari. 3. Desino. Labor ætatis flexu consistit. Atque hic bellum constitit. Tibicen tacuit, ludus constitit. 4. Consto, firmus sum, _se soutenir_, _être ferme_. Ille non mente, non lingua, non voce constitit. Impii animo tranquillo, mente quieta consistere non possunt. 5. Versari, positum esse in aliquo, _consister dans_, _reposer sur_. Salus reipublicæ in unius hominis anima consistit, posita est. Omne bonum in honestate consistit. Causa ejus belli in te consistit. Causidicus in foro præclare consistit. Illo judice vix consistes. CONSĬTĬO, ōnis, f. _Plantation_. SYN. Satio. USUS: Non consitiones modo delectant, sed et insitiones. CONSĬTŪRA, æ, f. _Action d’ensemencer_. SYN. Consitio. USUS: Agri consitura, _terre ensemencée_. CONSŎBRĪNUS, i, m. _Cousin germain_. SYN. Ex fratre, _vel_ sorore matris genitus. CONSŎCĬĀTĬO, ōnis, f. _Association_. SYN. Societas, communio. EPITH. Communis, humana. USUS: Communis hominum generis consociatio. Consociatio hominum, atque communitas. CONSŎCĬO, as, avi, atum, are, a. _Associer_. SYN. Jungo, conjungo. )( Dissocio. USUS: Consociare consilia cum malis civibus. Natura ad civilem communitatem, consociati sumus. Nunquam populus cum senatu tam vehementer consociatus fuit. Cf. Socio, Jungo. CONSŌLĀBĬLIS, e, gen. com. _Qui peut être consolé_. SYN. Quod consolationem admittit. CONSŌLĀTĬO, ōnis, f. _Consolation_. SYN. Solatium, levamen, levatio, medicina, confirmatio. EPITH. Firmissima et usitata, grata, gravior, levis, longior, annua, magna, mediocris, misera, modica, multa, necessaria, nonnulla, optima, pervulgata, stulta, tenuis, vera, vulgaris, propria. PHRAS. Hæc tibi cogitatio consolationi erit, _cette pensée vous consolera_. Hæc te cogitatio non mediocriter confirmabit. Hæc si tibi propones, si animo agitabis, animo spectabis, levabis luctum tuum; luctu, ægritudine, sollicitudine te levabis; curam levabis; vulnus doloris tui ipse delinies. Cf. Consolor, Solatium. CONSŌLĀTOR, ōris, m. _Celui qui console_, _consolateur_. USUS: Consolatores ipsi se miseros confitentur. CONSŌLĀTŌRĬUS, a, um, _Propre à consoler_, _de condoléance_. USUS: A Cæsare accepi litteras consolatorias. CONSŎLĬDO, as, avi, atum, are, a. _Fortifier_, _affermir_. SYN. Firmo, corroboro, stabilio. CONSŌLOR, aris, atus sum, ari, d. _Consoler_. SYN. Solor, levo, dolorem levo, mœrorem minuo, desiderium lenio, consolationem adhibeo, alicui perfugium et solatium præbeo, animum consolatione permulceo, consolatione sustento; dolorem, luctum, fletum abstergo. ADV. Amicissime, communiter, vehementer. PHRAS. 1. Consolari afflictum, _consoler un affligé_. Consolationem afferre afflicto; excitare, suis opibus sustentare casus miserorum; levationem afferre; levationi esse miseris; perculsos ægritudine levare; allevare jacentes; animum reddere; fomenta, oblectamenta dolorum præbere; diffidentes suis rebus confirmare; fulcire ruentes; afflictos erigere; perditos recreare; miserorum ærumnam dictis allevare. 2. Nihil est, quod consolari me possit, _rien ne peut me consoler_. Nihil est quod solatium afferre, parere mihi possit. Nihil est, quod solatio, consolationi mihi esse possit. Nulla est res, quæ animum meum possit recreare, relevare; vindicare dolore; liberare sollicitudine; eximere dolore; abducere a cura; avocare a molestia; abstrahere a mœrore, afflictum mœrore, languentem, jacentem animum erigere, excitare, confirmare nulla jam cogitatio potest. Affectum dolore animum sanare nulla ratio potest. Laboranti animo, ægrotanti, pessime affecto mederi satis nulla ratio valet; parum apta sunt remedia, quæ afferuntur; inutilis, infirma, inanis, supervacanea omnis medicina est. Frustra in me consolando ponitur opera; inanem operam sumit, qui ad me consolandum aggreditur; ita malis opprimor, prorsus ut respirare non liceat; nemo ut dolorem lenire, detrahere, depellere, adimere, levare ægritudinem; animum relevare; ægritudinem sedare; abducere ab angore contractum mœrore animum possit; ita dolore obruor, ut emergere nulla ratione possim. Respuit jam animus, quasi desperata salute, omnem medicinam, remedia cuncta, omnia consolationum genera. Insitus, infixus in animo dolor ita penitus est, ut evelli nulla ratione possit; ut nulla vis rationum evellere, extrahere, educere eum possit. Finem facere dolori meo, finem imponere, modum statuere, dolorem moderari, neque homo est, neque res ulla, quæ possit. Non est, ut possim in dolore mihi temperare, dolorem sedare, abjicere; me ad hilaritatem, jucunditatem, quam dolor eripuit, ademit, revocare; referre me ad pristinam animi æquitatem, ad eum statum, unde dolor dejecit, deturbavit, depulit, detrusit, non possum. Quæ jam res aut quis homo animo meo virtutem dolore ereptam restituere possit? quis ea sanare vulnera? quis iis vulneribus mederi, medicinam afferre, remedium invenire possit, quæ mihi fortuna intulit, imposuit, inflixit? surdæ jam sunt ad omnia solatia aures; exulceratam ægritudine mentem ad sanitatem nemo revocabit; prostratum, jacentem beare jam nihil potest. 3. Hoc unum consolari potest, _cela seul peut me consoler_. Hoc unum relevare animum, erigere mentem ac confirmare; erigere in spem _vel_ ad spem animum; detrahere ægritudinem; serenitatem mentis reducere potest. Hic unus relictus est consolationi locus; hac una consolatione utor, me sustento; hanc unam mens habet, suscipit consolationem, ac præterea nullam. USUS: Spe, eloquentia consolamur afflictos. Desiderium tui memoria commodorum consolabor. Dolorem, quem e republica capio, consolari domus non potest. Hoc mihi non sumo, ut de communibus miseriis te, _vel_ dolorem tuum consoler. CONSŎNO, as, ui, nĭtum, are, n. _Résonner_, _retentir_. SYN. Respondeo, consentio, convenio. USUS: 1. Vide, ut oratio moribus consonet, _être d’accord_, _répondre à_. Nemus consonat, _le bois retentit_. CONSŎNUS, a, um, _Conforme_, _convenable_. SYN. Conveniens. USUS: Consonum, consentaneum non est, ut, etc. CONSŌPĬO, is, īvi, ītum, ire, a. _Assoupir_, _endormir_. SYN. Somno obruo, opprimo. USUS: Somno consopiri sempiterno. Cf. Sopio. CONSORS, ortis, omn. gen. _Compagnon de_. SYN. Particeps, socius. USUS: Socium et consortem te laboris, gloriæ habui. Consors alicui in lucris et furtis. Cf. Particeps, Socius, Communis. CONSORTĬO, ōnis, f. _Association_, _communauté_. SYN. Consociatio. EPITH. Humana. USUS: Dissolvatur, necesse est, omnis humana consortio. Cf. Communio. CONSPECTŬS, ūs, m. _Regard_; _présence_. SYN. Aspectus, præsentia. EPITH. Dulcior patriæ, frequens, jucundissimus. PHRAS. 1. Dare se in conspectum alicui, _se présenter aux regards de qqn_. In conspectum venire; vultum alicujus subire; populo se dare, et coronæ; in populi conspectum se committere; in oculis multitudinis, in ore omnium versari; ostendere, et offerre os suum; os præbere; in conspectum prodire. 2. E conspectu abire, _s’éloigner des regards_. Ab ore hominum concedere; vitare oculos hominum; hominum aspectum, lucemque vitare; ab oculis hominum aliquo concedere; hominum aspectum præsentiamque vitare; e conspectu discedere; evolare; hominum aspectum, lucemque defugere, fugere. USUS: 1. Dare se in conspectum, _s’offrir à la vue_. 2. In conspectu esse, _être en présence_, _visible_. Loco excelso sita est laus tua, in conspectu urbis posita. 3. In conspectu ponere, _mettre en présence_, _montrer_. 4. Animus non cadit in conspectum, _l’âme ne tombe pas sous la vue_, _n’est pas visible_. 5. Conspectum fugere, _fuir les regards des hommes_. 6. E conspectu amittere, _perdre qqn de vue_. 7. Conspectu suorum aliquem privare, _priver qqn de la vue des siens_. CONSPERGO, is, spersi, spersum, ere, a. _Arroser_, _parsemer_. SYN. Aspergo, respergo. USUS: 1. Lacrimis me conspersit. 2. Scripta quadam hilaritate conspergere. Oratio, quasi quibusdam verborum floribus conspersa. CONSPĬCĬO, is, spexi, spectum, ere, a. _Regarder_, _observer_, _remarquer_. SYN. Aspicio, video. ADV. Procul, prope. USUS: 1. Infestis omnium oculis conspici. 2. TRANSL. Attendo, considero, _considérer_, _comprendre_. Conspicite eam mentibus vestris, quam oculis non potestis. Cf. Video, Intueor. CONSPĬCOR, aris, atus sum, ari, d. _Voir_, _s’apercevoir_. SYN. Video. USUS: Occisum ut conspicatur. CONSPĬCŪUS, a, um, _Visible_; _remarquable_, _distingué_. SYN. Aspectabilis. TRANSL. Illustris, clarus. PHRAS. Ea facti gloria eum conspicuum reddidit, _cette action l’a rendu illustre_. Ea res illi dignitatem attulit, conciliavit; id factum illi dignitati fuit, dignitatem adjunxit; ea res clarum spectatumque fecit hominem. Cf. Celebris, Clarus. USUS: Mons late conspicuus. CONSPĪRĀTĬO, ōnis, f. _Conspiration_, _complot_. SYN. Conjuratio, consensio. EPITH. Incredibilis, conflata, restincta, magna, sceleratissima, tanta. USUS: 1. Conspirationem conflare, facere. Conspirationem restinguere, dirimere. 2. Consensus, _accord_, _union_. Summa erat inter eos animorum conspiratio. Summa est conspiratio consensusque virtutum. Cf. Conjuratio, Consensio. CONSPĪRO, as, avi, atum, are, n. _S’accorder_, _conspirer au même but_. SYN. Consentio, conjuro. USUS: 1. Mirabiliter omnium ordinum consensus ad liberandam rempublicam conspiravit. Omnes ad dignitatem tuam defendendam conspirasse videntur. 2. Conjuro, _conjurer_, _comploter_. Mirum, ni senes vicini in unum nidum conspiraverint. Cf. Consentio, Concors. CONSPONSOR, ōris, m. _Qui est caution avec d’autres_. SYN. Qui cum alio spondet. USUS: Communicabo rem cum consponsore tuo. CONSPŬO, is, ui, ūtum, ere, a. _Souiller d’un crachat_, _conspuer_. USUS: Ab omnibus derisus, atque consputus. CONSPŪTO, as, avi, atum, are, a. _Conspuer_. SYN. Sputo aliquem fœdo. USUS: Clodiani nostros consputarunt. CONSTĂBĬLĬO, is, īvi, ītum, ire, a. _Établir solidement_, _fortifier_. SYN. Stabilem et firmum reddo. USUS: Rem suam constabilire. CONSTANS, antis, omn. gen. _Solide_, _ferme_, _résolu_. SYN. Firmus, stabilis, gravis, perpetuus, æquabilis, moderatus, constantia præditus. )( Levis, inconstans, mobilis. PHRAS. Animo est gravi et constanti, _il a un caractère grave et résolu_. Animo est firmo, stabili, immutabili, minime levi, non fluxo, non variabili; animo minime fluctuat, vacillat, claudicat, labitur; nihil in illo levitatis inest, aut inconstantiæ; nunquam ille discedit a seipso. Nullam in illo animi infirmitatem, nullam consilii mentisque mutabilitatem deprehendas; certum est illi constantiam tueri in sententia; seipsum ab omni perturbatione invictum præstare; animi æquitatem, præsentiam ubique præ se ferre; constantia, animi firmitate est egregia; propositi tenax constantiam in instituto retinet, servat; ad res gerendas constantiam affert, adhibet singularem; abunde constantis animi est; nihil ex pristina voluntate mutat; eadem constantia et florente, et sinistro rerum statu est; consiliis ad exitum perducendis animo præsenti est. Cf. Constantia. USUS: Fortis animi est et constantis, non perturbari rebus adversis. Constans et perpetua vitæ ratio. Rumores afferuntur, iique satis constantes. Firmus, stabilis, constans amicus. Constans lunæ motus. Cf. Fortis. CONSTANTER, _Constamment_; _avec persévérance_, _fermeté_. SYN. Fortiter, æqualiter, perpetuo. )( Inconstanter. USUS: Constanter et libere me gessi. Constanter et perpetuo placebit hoc consilium. CONSTANTĬA, æ, f. _Constance_, _fermeté_. SYN. Firmitas, stabilitas, gravitas, æqualitas, perseverantia, firmitas animi, firmum consilium, constans et perpetua vitæ ratio. )( Inconstantia. EPITH. Admirabilis, incredibilis, conveniens et conjuncta, diuturna animi, humana, magna, perpetua, placida et quieta, singularis, summa. PHRAS. 1. Novi tuam constantiam, _je connais votre fermeté_. Nosco animi tui firmitatem, firmitudinem; scio, te in sententia constare, præstare semper solitum; nec de gradu dejici, dimoveri; nec de sententia depelli posse; scio, te in eodem consiliorum tenore obstinatum, perstiturum firmiter; nihil de pristina sententia mutaturum; quam æquali semper tenore sis, novi; scio, quam non varius sis in causa; quam firmitudinem animi obtineas; quam constanter in sententia permaneas; quam nulla vi labefactari constantia tua possit. 2. Egregia constantia mihi esse videtur, _sa constance me semble remarquable_. Is mihi semper visus est, qui sibi constet optime; qui a sententia ægre discedat; ægre mutet consilium; susceptam opinionem non temere abjiciat, sensus deponat, de suo statu demigret; quem nulla res facile abducat, avellat a sententia; cujus mentem ægre in diversam partem traducas; huc illuc, in hanc vel illam partem non facile flectas; ea virum gravitate, eo animi robore ac constantia semper existimavi, ut non magis solem a suo cursu, quam ejus animum ab æquitatis studio deflectas; idem illi vultus in omni re, eadem mens in omni fortuna videtur; is mihi videtur, cujus animum nec prospera fortuna efferat, nec adversa infringat; qui eodem vultu et res secundas et adversas excipiat; qui pulcherrime secundam et adversam fortunam ferre, subire noverit; in quem fortunæ nihil juris sit; qui nec prosperis rebus insolescat, nec adversis frangatur; quem nec in secundis rebus lætiorem quisquam viderit, nec in sinistris tristiorem; qui eumdem vultum in omni fortuna retineat. Cf. Animus fortis, Fortis. USUS: Cato gravitatem suam perpetua constantia roboravit. Fortis animus sine æqualitate et constantia nullus esse potest. Retinenda igitur est animi constantia, firmitas, perseverantia, gravitas. CONSTERNĀTĬO, ōnis, f. _Trouble_, _épouvante_, _consternation_. USUS: Pavore et consternatione territa cohors. Cf. Perturbatio. Ingens sollicitudo, ac pene jam luctus est. Cf. Terror. CONSTERNO, is, strāvi, strātum, ere, a. _Couvrir_, _joncher_. SYN. Sterno, tego, spargo, effundo. USUS: Effusum frumentum vias omnes constraverat. CONSTĪPO, as, avi, atum, are, a. _Serrer_, _rassembler_. SYN. Constringo, coerceo, coarcto, contrudo. USUS: Ecqui tantus numerus hominum in eum agrum constipabitur. (Constipatus, _vulg._ _est constipé_.) Latine: Ex alvi duritie cubare, laborare. Cf. Angustus, Stipo. CONSTĬTŬO, is, ui, ūtum, ere, a. _Placer_; _organiser_, _régler_. SYN. Decerno, statuo, delibero, cogito, sancto, præscribo, designo. (VULG. Propono mihi, propositum facio.) ADV. Aliquando ante, bene de rebus domesticis, breviter, communiter, coram, diligenter jura, graviter de aliquo, impune supplicium, inique, in posterum legem, lente, libenter conditionem, maturius ex re et tempore, obscure regnum, omnino causam in verbo, optime, publice patronum, sanctissime, sapientissime, verissime. Constitutum bene, divinitus, moderatissime, providentissime, publice, præclarissime, prudenter. PHRAS. Constitui abire, _j’ai résolu de partir_. Animus erat in eo, ut hinc migrarem; in animo erat; cum animo statui, apud animum statui; deliberatum cum animo habebam; stabat jam sententia, ut solum verterem; animus in discessu erat; jam terras alias cogitabam; fixum et statutum erat animo, patria discedere; abeundi, discessus consilium cepi; in animo habui; animum induxi, demigrare hac ex urbe; ratum jam erat migrandi consilium. USUS: 1. Ut constitui, adero. Constitui cum amicis de profectione mea. Constitutum plane habeo. Constituendum denique tibi est, quod vitæ genus eligas. 2. Præscribo, designo, (_vulgo_: Determino) _établir_, _régler_, _déterminer_. Diem tempusque colloquio constituere. Pactam et constitutam diem habere. Ad diem dictam, præstitutam, præfinitam, constitutam adero. Provinciam alicui constituere. 3. Decerno, destino, (VULG. Ordino) _constituer_, _ordonner_. Accusatorem, testes, quæstionem, disceptationem, vadimonium, actionem constituere. Judicium capitis in aliquem, maleficio supplicium, pœnam constituere. 4. Facio, condo, confirmo, _construire_, _élever_, _créer_, _faire_. A diis omnia constituta sunt. Necessitudinem cum aliquo, et amicitiam constituere. Constituere urbem, pacem, rem familiarem suam. 5. Pono, Propono, _placer_; _amener_. Monumentum in aliquo loco; sibi aliquid ante oculos constituere. Aliquem in locum Prætoris constituere. Cf. Decerno, Delibero. CONSTĬTŪTĬO, ōnis, f. _Constitution_, _état_, _nature_; _établissement_. SYN. Comparatio, institutio. EPITH. Firma corporis, simplex, tota, quam plurima. USUS: Quid sentis de hujus belli constitutione? Constitutio religionum Numæ debetur. 2. Habitudo et Compositio. Corporis firma constitutio, _bonne constitution physique_. CONSTĬTŪTUM, i, n. _Convention_, _pacte_. SYN. Propositum. USUS: Aiunt, constitutum factum esse cum servis. CONSTĬTŪTUS, a, um, _Placé_, _établi_; _disposé_, _réglé_; _constitué_. SYN. Institutus, confirmatus, compositus, decretus. USUS: Ad constitutam diem adesse. Constituta res est, et definita. Propositum et constitutum iter. Corpus, animus bene constitutus. CONSTO, as, stĭti, stĭtum, are, n. _Être composé_, _être formé_. SYN. Componor, fio, constituor. ADV. Constare certatim, mutuo studia officii, gratis navim, melius sibi, multum, parum sibi, plane e numeris, plane, non satis, præclare sibi, summe. USUS: 1. Judiciorum ratio ex accusatione et defensione constat. Hic ex fallaciis constat totus. Concio ex imperitissimis constat. Prudentia constat ex scientia rerum bonarum et malarum. 2. Sum, _exister_. Virtus sine ratione constare non potest. Quæ in toto mundo moventur et constant. 3. Patet, _être évident_; _il est certain_ (imp.). Res, de qua constat. Quæ res cum constet, liquida sit, _pro_: inquisita et comperta sit, etc. Cf. Pateo. Constat inter omnes. Constant mea in te beneficia. 4. Convenio, congruo, cohæreo, _être d’accord_, _être en règle_. Ista sententia cum priore non constat. Oratio ista nec cum re, nec secum ipsa constat. Constare sibi in vitæ perpetuitate, non constare sibi. Mente vix constat. 5. Persevero, permaneo, perduro, _persévérer_. Laudo, quod in sententia constiteris. Constabit tibi fructus otii tui. 6. Pretii ratione, _coûter_. Dimidio minoris tibi constabit. Magno stetit cunctatio homini. Ea res multorum sanguine stetit. Cf. Pretium, Manifestus, Pateo. CONSTRINGO, is, strinxi, strictum, ere, a. _Lier_, _resserrer_, _enchaîner_. SYN. Stringo, vexo, arcto, concludo. )( Laxo, solvo. USUS: Rempublicam legibus constrinxit. Alicujus scelus supplicio constringere. Dare se libidinibus constringendum. Cf. Stringo. CONSTRUCTĬO, ōnis, f. _Structure_; _arrangement_, _construction_ (_des mots_). SYN. Compositio, quasi structura quædam, consecutio. EPITH. Apta et quasi rotunda verborum, magna et ornata, minuta, tota. USUS: Quanto artificio natura constructionem hominis fabricata est. CONSTRŬO, is, struxi, structum, ere, a. _Élever_, _construire_. SYN. Conficio, ædifico, fabricor, coacervo. )( Destruo. USUS: Aves sibi nidos construunt. Acervos nummorum construere. Cf. Struo. CONSTŬPRO, as, avi, atum, are, a. _Déshonorer_, _souiller_. SYN. Stupro, contamino. Cf. Stupro. CONSŬĀSOR, ōris, m. _Conseiller_. SYN. Suasor. )( Dissuasor. USUS: Auctore et consuasore Nævio. CONSŬESCO, is, ēvi, ētum, escere, n. _S’accoutumer_. SYN. Soleo, meæ consuetudinis est, consuetudinem habeo, multum cum aliquo sum; una sum; diem cum aliquo pono, cum aliquo conjunctissime et amicissime vivo; in consuetudinem me do; in consuetudinem alicujus rei venio. )( Desuesco. USUS: Equo, quo consuevi, libentius utor. Cf. Assuesco, Consuetudo. CONSŬĒTŪDO, ĭnis, f. _Coutume_. SYN. Mos, institutum, usus. EPITH. Altera natura, artifex suavitatis, non satis avida, bona, civilis, communis, consularis, senatoria, dissoluta, diuturna, domestica, elegans, familiaris, immanis, barbara, indigna, jucunda, summa, judicialis fori, jucundissima cum aliquo, lasciva, libera peccandi, magistra non contemnenda doloris ferendi, magna, mala et impia, mala ac molesta, militaris, mirifica, notissima, nova judiciorum, perpetua, popularis et forensis dicendi, pristina, quotidiana, regia, vetus, vitiosa et corrupta. PHRAS. 1. A consuetudine longissime discedis, _vous vous éloignes tout à fait de vos habitudes_. Recedis, desciscis, te removes, te abducis, alius plane es a te ipso; a temetipso discedis; tui dissimilem te præbes; tui te similem non præstas; eum, qui adhuc fuisti, te non præstas; tibi parum constas; consuetudinem tuam et inveteratam agendi, vivendi rationem abjecisti, deposuisti, oblivioni dedisti. 2. Consuetudo communis est, _tous ont cette coutume_. Mos hic omnium est; omnium hæc consuetudo est; institutum est, consuetudinis, instituti est; mos hic ubique obtinuit, invaluit; mos ita fert omnium; ita fert consuetudo; nemo non ita consuevit; omnibus hoc est a natura tributum, insitum; ita natura comparatum est; habent hoc omnes a natura; ita facti, ita instituti natura omnes sumus; id in more jam positum est; usu ac more comparatum est; moris est, veteri exemplo et instituto inductus mos est; more fit; vetus hoc est. USUS: I. Vetus consuetudo naturæ vim obtinet, _une vieille coutume devient une autre nature_. 1. Consuetudinem introducere, _introduire une coutume_. Inducere, addiscere, afferre, excitare, aperire. 2. Consuetudinem immutare, _changer une coutume_. A vetere consuetudine recedere. 3. Consuetudinem servare, _conserver_, _garder certains usages_. Romani hac consuetudine utuntur. Consuetudo est Romanis. Veterum, consuetudinem tenere, retinere, servare, præstare. Manet ea in præsens consuetudo, serpit, increbrescit. 4. Ad consuetudinem redire, _revenir aux vieilles habitudes_. Omnia ad veterem consuetudinem longo intervallo revocata sunt, reverterunt. II. Vita communis, amicitia, familiaritas, convictus, _commerce_, _intimité_, _liaison_. 1. In consuetudinem præstantium virorum se dare, se insinuare, se immergere. Cum iis consuetudinem jungere, facere, conjungere, consuetudine jungi, implicari, devinciri. Vetus mihi cum illo amicitia et consuetudo intercedit, _je suis son vieil ami_. 2. Consuetudinem intermittere; a consuetudine refugere; omnium consuetudine privari, _perdre ses amis_. 3. Ad consuetudinem redire; in _vel_ ad consuetudinem revocari, _renouer l’amitié_. 4. In consuetudine permanere, _demeurer en relations_. Cf. Mos. CONSUL, ŭlis, m. _Consul_, _le premier des magistrats romains_. SYN. Reipublicæ, publici consilii princeps. USUS: Sine repulsa consul factus, effectus, designatus, renuntiatus. CONSŬLĀRIS, e, gen. com. _De consul_, _consulaire_. SYN. Qui consulatu perfunctus erat, qui consulatu abiit, aliquando consul fuit. EPITH. Disertus, maximus. Consulares clarissimi, constantes et nobiles, meliores et fortiores et constantiores, timidi, turpissimi. USUS: Consulare officium. Provincia consularis. Consulares et prætorii viri. CONSŬLĀTŬS, ūs, m. _Consulat_. SYN. Amplissima potestas in republica. USUS: 1. Consulatum sperare, cogitare, _penser au consulat_. 2. Consulatum petere, _briguer le consulat_. 3. Consulatum demandare, _confier la charge du consul_. 4. Consulatum inire, _entrer en charge_. 5. Consulatum gerere, _s’acquitter des fonctions du consul_. 6. Consulatu aliquem dejicere, _enlever les fonctions de consul_. Cf. Magistratus. CONSŬLO, is, sŭlŭi, sultum, ere, a, _Délibérer_, _consulter_; _donner un conseil_. SYN. Consilium peto, delibero, consulo; _item_: Consilium do, prospicio, provideo. ADV. Bene reip., bene de rebus, commode, consideratius, diligenter agris, diligentissime valetudini, gravius de se, gravius de salute, libere reipubl., male suis rebus, melius sibi, famæ, pudicitiæ, multum et diu, et optime alicui, sibi plurimum, serius, maxime. PHRAS. 1. Consulere dubiis in rebus amicos sapientis est, _le sage_, _dans les cas douteux_, _consulte ses amis_. Sapientis est in ancipiti rerum statu, incertis in rebus, ambiguis, obscuris, aliqua in difficultate constitutis, in controversia positis, amicos in consilium adhibere; ad amicos, ad amicorum arbitrium referre; amicorum judiciis stare; ad consilium amicorum confugere; amicorum consilio uti; amicorum sententiam exquirere; adire ad amicos consilii causa; velle cognoscere, quid amicis videatur, quid amici sentiant, quid opinionis habeant, quod præbeant consilium; quid censeant, judicent, faciendum existiment; velle cognoscere; quis sit amicorum sensus, quæ mens, quæ sententia; referre ad consilium amicorum; dare se in consilium amicis; ab amicis consilium capere; amicos auctores, duces, principes consiliorum suorum habere; rogare, interrogare sententiam amicorum; ex amicis, quid sibi auctores sint, exquirere; nihil constituere, suscipere, nisi de amicorum suasu, ductu, hortatu, consilio, sententia, instinctu; sine amicorum consilio; nisi amicis suasoribus, consultoribus, auctoribus, impulsoribus, ducibus persuasum, permotum, adductum; in neutram se partem dare, nisi de consilio amicorum; nisi consilio nixum amicorum; nisi suadentibus, consulentibus amicis impulsum. Cf. Consilium peto. 2. (DEUM precibus consulere, VULG.), _consulter DIEU dans la prière_. Divinæ mentis consilium precibus explorare; ad DEUM consilia sua referre; cœleste lumen precibus exposcere; auctorem, ducem, principem consiliorum suorum DEUM habere; rebus in dubiis ad DEUM confugere; consilii lucem a DEO suppliciter exorare; res suas, ac consilia cum DEO quodammodo conferre. 3. (Consulo tibi, VULG.), _je vous conseille_. Hoc tibi do consilii; tibi suadeo; auctor tibi sum; consilium hoc meum est; mea hæc est sententia; meus hic est sensus, meum hoc est judicium; ita sentio; id mihi videtur, placet, probatur. Cf. Auctor. 4. Si me putas recte tibi posse consulere, hoc facies, _si vous penses que je puisse vous donner un bon conseil_, _voici ce qu’il vous faudra faire_. Si mea tibi sententia probatur; si me putas aliquid videre; si meum consilium apud te habet aliquid ponderis, momenti; si me putas, quidquam sapere; si audire me vis; si consiliis meis aliquid tribuere; si sequi consilium meum; si ad meum accedere vis consilium, hoc ages; me auctore hoc tibi agendum putabis. Cf. Consilium do. 5. Dignitati tuæ consule, _songez à votre dignité_. Ducenda tibi ratio est dignitatis tuæ; serviendum dignitati tuæ; spectanda imprimis dignitas tua; cavendum, ne quid detrimenti accipiat dignitas tua; nihil potius, nihil prius, nihil antiquius dignitate tua habendum; fac, ut dignitas tua tibi curæ sit; tuere dignitatem tuam; conserva dignitatem tuam. 6. Haud satis rationibus tuis consulis, _vous ne vous occupez pas assez de vos affaires, de vos intérêts_. Non pro eo, ac par esset, tuis commodis prospicis; male per te tibi provisum est; non satis tibi curæ est, quid rationes tuæ a te postulent; rerum tuarum cura parum te tangere videtur; abjecisse mihi videris rerum tuarum curam, aut in postremis habere. Cf. Negligo. USUS: 1. De hoc negotio te consulendum duxi, _j’ai cru devoir vous consulter_. Diu inter nos consuluimus, _délibérer_. 2. Provideo, prospicio, rationem alicujus habeo, occurro, medeor, _s’occuper de_, _veiller à_, _servir_. Consulite vobis, prospicite patriæ. Famæ ac pudicitiæ consulite. Deorum providentia humanis malis consulitur. 3. (Consulo, _pro_ consilium do, _conseiller_, _vulg. est_). 4. Consulere in medium, _veiller au bien général_, _public_; _consulter ou servir l’intérêt général_. Consulere in publicum. 5. Pessime in se, _vel_ alium consulere, _être mal inspiré pour soi ou pour les autres_. 6. Boni consulere, _approuver_, _s’applaudir_. Cf. Prospicio, Suadeo, Delibero. CONSULTĀTĬO, ōnis, f. _Délibération_. SYN. Deliberatio. USUS: Ea res venit in deliberationem et consultationem. Exspecto, quid respondeas consultationi meæ. CONSULTO, _Exprès_, _à dessein_, _de propos délibéré_. SYN. Cogitato, constituto, composito, compacto, dedita opera, de industria. )( Temere, fortuito. USUS: Simulat, se consulto fecisse, quod vel inscitia, vel perturbatione animi factum. Id consilio factum. Cf. Prudens. CONSULTO, as, avi, atum, are, n. et a. _Délibérer_. SYN. Delibero; in medium, in commune, in publicum consulo, consilium ineo. USUS: Inquirere et consultare de officio. Deliberationes consultandæ sunt. Cf. Consilium. CONSULTOR, ōris, m. _Qui demande conseil_, _qui consulte_; _qui donne un conseil_, _conseiller_. SYN. Consulens. USUS: Consultoribus, quorum domus plena, respondere. CONSULTRIX, īcis, f. _Qui pourvoit à_. USUS: Natura consultrix, et provida utilitatum opportunitatumque omnium. CONSULTUM, i, n. _Décision_, _décret_. SYN. Decretum, ut senatus consultum. USUS: Facta et consulta sapientum monumentis prodere. CONSUMMO, as, avi, atum, are, a. _Compléter_, _achever_; _perfectionner_. SYN. Perficio. USUS: Gesta et consummata bella. Cf. Perficio, Absolvo. CONSŪMO, is, sumpsi, sumptum, ere, a. _Absorber_, _consommer_, _manger_; _passer_ (_le temps_), _employer_. SYN. Absumo, exhaurio, conficio, tero, contero, impendo, profundo, dissipo, comedo. ADV. Tranquille tempus. PHRAS. 1. Consumere patrimonium suum, _manger son patrimoine_. Adesa pecunia, devorata, profusa, patrimonium suum omne, fortunas suas abligurivit; res eum et fides deficere cœperunt; dissipavit conviviis patrimonium; rem confregit. Res illi per luxum dissipata periit; in deliciis omnia sua disperdidit; per luxuriam effudit; attrivit opes; patrimonii censum mersit; luxu hausit, dilapidavit, decoxit. Cf. Absumo, Helluor, Prodigo, Dissipo, Nepos. 2. Tempus otio consumpsit, _il passa son temps dans l’oisiveté_. Ætatem in otio exegit; tempus omne in luxu ac otio posuit; diem per summam inertiam absumpsit; tempus omne in otio trivit, contrivit; otiosa in foro concursatio diem illi unum ac alterum exemit; mensem illum in otio egit, confecit; dies non paucos otio combussit; diem unum, alterum, tertium potando, nugando condidit; temporis bonam partem otiosa concursatione traxit. USUS: 1. Aliqua in re plurimum operæ studiique consumere. Operam, curam, otium in rebus magnis, orationem facetiis consumere. 2. Absumo, _manger_, _dépenser_. Per luxuriam effundere et consumere bona omnia. Dolore confici ac consumi. In castris, popinis, aleis, ganea tempus ætatis omne consumere. CONSUMPTĬO, ōnis, f. _Destruction_. USUS: Consumptione se hic et senio alebat. CONSUMPTOR, ōris, m. _Destructeur_. USUS: Ignis noster confector et consumptor est omnium. CONSŬO, is, ui, sūtum, ere, a. _Coudre_; _ourdir_. USUS: Dolos consuere. Consuta tapetia. CONSURGO, is, surrexi, surrectum, ere, n. _Se lever_. SYN. Surgo, assurgo. ADV. Honorifice. USUS: Honorifice ei consurgitur. Consurrexit senatus cum clamore. CONSURRECTĬO, ōnis, f. _Action de se lever_ (_par déférence_). USUS: Cepi maximum fructum ex consurrectione omnium et comitatu. CONTĀBESCO, is, tabui, escere, n. _Se fondre_, _dépérir_. SYN. Consumor, extabesco, labefio. USUS: Luctu confectus contabuit; ad extremam tabem venit. Cf. Tabesco. CONTĂBŬLĀTĬO, ōnis, f. _Plancher_. USUS: Ubi turris altitudo perducta est ad contabulationem. Turris quinque tabulatorum, (_vulgo_ Contignationum), _étages_. CONTĂBŬLO, as, avi, atum, are, a. _Construire en planches_, _couvrir de planches_. USUS: Totum murum turribus contabularunt. Turres contabulatas, aliaque machinamenta quatiendis muris portabant. CONTĀGĬO, ōnis, f. _Contact_; _relation_, _rapport_; _contagiou_. SYN. Fœditas, virus, venenum, pestis, lues. EPITH. Periculosa, servilis, interna. USUS: Contagione malorum, quæ ab uno serpunt latius. Animus a contagione corporis sevocatus. Latet, patet illius sceleris contagio. Est quædam contagio sceleris, si proditorem defendas. Contaminavit se ejus prædæ contagione. Ad illum contagio conscientiæ non pertinet. Contactus corporum, _seu_ contagio vulgabat morbos. CONTĀGĬUM, ii, n. _Contact ou contagion_. SYN. Contagio. CONTĀMĬNO, as, avi, atum, are, a. _Souiller_. SYN. Inquino, commaculo. PHRAS. Omnia suis sceleribus contaminavit, _il a tout souillé de ses crimes_. Macula sui sceleris imbuit; flagitiorum cœno et sordibus inquinavit; omnibus vitiis commaculavit; religiones omnes suo scelere violavit; aras ac templa polluit, funestavit; omni dedecore maculavit; omni scelere obligavit; omnia intoleranda libidine fœda ac deformia effecit Cf. Macula. USUS: Nullum est flagitium, quo se non contaminarit. Mortalium omnium post homines natos contaminatissimus, turpissimus. Contaminare veritatem mendacio, se omni scelere, stupris, flagitiis. Contagione prædæ contaminare. Omni scelere coopertus et contaminatus. Violatis sacris, piaculum meritus. Cf. Sceleratus. CONTĔGO, is, texi, tectum, ere, a. _Couvrir_. SYN. Tego. USUS: Natura eas partes contexit. Medicorum errores terra injecta contegit. Cf. Tego. CONTEMNO, is, tempsi, temptum, ere, a. _Mépriser_. SYN. Despicio, despicatui duco, sperno, abjicio, rejicio, inane ac leve existimo, pro nihilo puto, aspernor. )( Expeto, æstimo, effero, admiror. ADV. Aperte existimationem, constanter, magnopere, mirifice, omnino sententiam, penitus aliquem, plane, præclare res humanas, recte pecuniam, severissime voluptatem, valde elegantiam ludorum, vehementer hominem, vicissim, maxime. PHRAS. 1. Humana omnia contemnit, aspernatur et negligit, _il méprise toutes les choses d’ici-bas_. Humana omnia conculcat, levia ducit nullo loco numerat; flocci facit, contemptim habet; despicatui habet; est in eo summa rerum omnium contemptio et despicientia; humana omnia proterenda ac conculcanda ducit; alta quadam despectione intuetur; sordent ista illi, risui sunt; in summam contemptionem apud eum veniunt humanæ res omnes. 2. Majores nostri divitias contemnebant, _nos ancêtres méprisaient les richesses_. Apud majores nostros minima erat divitiarum ratio; divitiæ apud majores nostros nullo loco, nullo numero erant; majores nostri opes parvi pendebant, nihili faciebant, ducebant, reputabant, æstimabant; postremæ omnium rerum divitiæ nostris erant majoribus; postremum locum obtinebant. 3. Contemno omnia, _je méprise tout_, _je me moque de tout_. Omnia fastidio, respuo; trahantur per me pedibus, non laboro, nihil me tangit; nihil me afficit; nulla re moveor, nulla res in pretio est; nihili facio omnia; inania ac levia, nullius momenti, nullius ponderis apud me sunt; omnia despicatui, ludibrio habeo; nihili dependo; pro nihilo puto; pro nihilo duco; in minimis pono; risui sunt. 4. Pygmæi contemnuntur, _on dédaigne les pygmées_. Contemptui est pygmæorum brevitas; in contemptum, in contemptionem venit; brevitas sua pygmæis contemptum affert; pygmæi opportuni injuriæ ducuntur; pygmæis brevitas contemptionem affert; despectui est pygmæorum brevitas; despicatui, ludibrio habetur; contempta et abjecta res est pygmæus; staturæ brevitas inertissimis etiam in pygmæos licentiam facit; pygmæos brevitas sua in contemptionem adducit; pygmæi contemptu laborant apud mortales cæteros; pygmæorum brevitas pessimis habetur despicata modis; pygmæos obterere quisque audet; ludibrio, risui sunt omnibus pygmæi; pygmæi in magno contemptu vivunt; præbere ad contumeliam os coguntur; fabula sunt populo; nullo in honore sunt. 3. Bonæ artes contemnuntur, _on laisse de côté les bonnes études_. Jacent litterarum studia, ac nullo prope loco sunt; squalent bonarum artium studia, ac in postremis habentur; litterarum illa gloria in silentio et oblivione jacet; exolevit illud in omnium animis pulcherrimarum artium studium; non obtinent eum, quem merentur liberales disciplinæ, honoris, dignitatis locum; nullum jam bonis artibus est pretium, nulla existimatio; artes honestissimæ nullo jam in numero ponuntur, habentur, ducuntur. USUS: Contemnere aliquem, ac pro nihilo putare. Irridere et contemnere alios præ se. Contemnere, despicere, non curare, infra se ducere, pro nihilo habere. Cf. Aspernor, Sperno. CONTEMPLĀTĬO, ōnis, f. _Contemplation_, _étude approfondie_; _considération_. SYN. Consideratio, cogitatio, mentis agitatio. EPITH. Diligens, magna ac diligens, manca naturæ atque inchoata. USUS: Res magna contemplatione digna. Contemplatio naturæ est animi pabulum. Cf. Meditatio, Considero. CONTEMPLĀTOR, ōris, m. _Contemplateur_, _observateur_. USUS: Homo cœli contemplator. CONTEMPLOR, aris, atus sum, ari, d. _Contempler_, _observer_, _méditer_. SYN. Meditor, considero, perspicio, intueor, animo intueor. ADV. Acerrime, otiose, studiose. PHRAS. Contemplari res divinas, _méditer les choses divines_. In rerum divinarum contemplatione aliquantum temporis ponere; aliquid temporis cœlestium rerum contemplationi tribuere; ad rerum divinarum contemplationem exsurgere, mentem erigere; vitam agere cœlestium rerum contemplatione suavissimam; animo esse in cœlestium rerum meditatione suspenso. USUS: Rem quamvis otiose et considerate, summo otio contemplatur. Intentis oculis rem contemplari. Cœli pulchritudinem oculis contemplari. Cf. Considero, Meditor. CONTEMPTĬO, ōnis, f. _Mépris_, _dédain_. SYN. Contemptus, despicientia, despectio. EPITH. Firma, stabilis doloris, magna. USUS: Fortitudo est malorum dolorumque contemptio. Mortis, pecuniæ, rerum humanarum contemptio. Adversarios in contemptionem adduxit. CONTEMPTŬS, ūs, m. _Mépris_, _dédain_. SYN. Contemptio, despectio. USUS: Contemptu laborabat apud socios. Cf. Contemno. CONTENDO, is, tendi, tentum, ere, a. et n. _Tendre vers_, _s’efforcer_; _lutter_, _combattre_, _se disputer_. SYN. Nitor, curo, conor, laboro, enitor, _item_: Altercor, rixor, litigo. )( Remitto. ADV. Civiliter, contra, copiosissime, cupidissime, diligentissime, honeste, infestissime, inimicissime, magnopere, mirifice ab aliquo, plane, prorsus, summe, valde, vehementer ab aliquo, de salute verecundius. PHRAS. Cum vicinis contendere solet, _il est toujours en dispute avec ses voisins_. Contra vicinos identidem velitatur, depugnat, vociferatur; jurgia, disceptationes, altercationes suscipit; in altercando multus est; controversias a mane in noctem sæpe ducit; novas identidem turbas et rixas homo concitus, et ad jurgandum litigiosus commovet; cum omnibus certationem suscipit; cum vicinis bellum gerit, digladiatur; jurgiis contendit; omnibus obstrepit certatim; obloqui non desistit; certamina serit; verba omnia in altercationem vertit; vicinos in disceptationes perpetuas trahit; jurgantis ira sæpe ad manus pervenit; jurgia, discordias, iras cum vicinis exercet; manus simul intendit, simul probra vicinis ingerit; sæpe brevis altercatio inde ex iracundia muliebri in animorum contentionem exardescit; res sæpe parva studiis in diversa trahentibus, in magnum certamen excedit; frequens illi cum vicinis contentio; rixæ committendæ causa altercatio illi quotidiana; sæpe parva res est, quæ in altercationem vertit; contentiones frequenter excitat; movet, ciet rixas; altercationes, jurgia concitat; serit certamina et rixas cum vicinis. 2. Juvenes magna spectare debent et rectis ad gloriam studiis contendere, _les jeunes gens doivent chercher la gloire par le chemin de la vertu_. Debent grassari ad gloriam virtutis via; niti, tendere ad gloriam virtutis via; niti, tendere, ad gloriam nervos omnes industriæ contendere, et eniti ad gloriam; elaborare, ac animo conniti, ut nihil a se prætermissum, quo veræ laudis fructum sibi comparent, videatur; illuc juventuti summa ope, pertinaciter tendendum, ut veræ virtutis gloriam consequatur. USUS: 1. Contende ac elabora, animo connitere, _travailler_, _faire des efforts_. 2. Litigo, pugno, certo, luctor, confligo, digladior, contentionem facio, contentionis aliquid cum aliquo habeo, _lutter_, _combattre_. Cum aliquo, contra aliquem armis, vi, impetu, jure, verbis acerrime, inimicissime contendere. Sacramento contendas, mea non esse. Patere, quæso, rationem meam cum tua contendere. TRANSL. Intendo, adduco, _diriger_, _employer_. Nervos omnes contendere. Nihil usquam remittam, quin ætatis industriæque meæ nervos omnes contendam, ut, etc. 4. Comparo, confero, _opposer_, _comparer_. Contende inter se leges et confer. Accusationem nostram cum tua contendito. 5. Eo, festino, _aller_, _diriger ses pas_. Roma Brundusium contendit 6. Posco, flagito, peto, efflagito, _demander avec instance_; _insister_, _prétendre_. Summe, omni studio, paulo impudentius contendo, ut mecum in gratiam redeas. Nihil ab invito contendam. Cf. Conor, Laboro, Jurgo, Litigo. CONTENTĒ, _Avec effort_. SYN. Vehementer, magna contentione, acriter. USUS: Contentius ambulare. Alias contentius, alias submissius dicere. CONTENTĬO, ōnis, f. _Lutte_, _combat_, _rivalité_; _effort_. SYN. Certatio, controversia, luctatio, certamen, dimicatio, pugna; vis animi, labor corporis. )( Relaxatio, remissio. EPITH. Accurata, acerrima, anceps, clarissima, commodior alicui, dispar, dissimilis, effusa, forensis, gravis, gravis meritorum in remp., incredibilis, injusta, legitima, magna laterum, animi, parva vocis, major vocis, media, mediocris, minima verborum, mira, nimia vocis, par, parva, prima adversariorum, sapiens, similis animi, summa corporis, tanta, turpis, vehementissima, vera. Contentiones agrariæ, crebræ, gravissimæ, honestissimæ, inanes, inimicissimæ, magnæ, multæ et magnæ, periculosæ. USUS: 1. Accuratam et inimicitiis incensam contentionem suscipere. Multæ et magnæ contentiones mihi tecum, _vel_ inter nos erunt; contentionem tecum habeo, faciam, _se disputer_. 2. Controversia, _discussion_. Illud vero in contentione ponitur; in contentionem venit, incidit, an, etc. 3. Labor, _travail_, _effort_. Omnem vitæ cursum in labore ac contentione conficere. A contentione quotidiana animum laxare. In id negotium magna animi contentio adhibenda erit. In arduam contentionem vocamur. Magna nobis de vita ac salute contentio impendet. 4. Comparatio, collatio, _comparaison_, _rapprochement_. Hominum, fortunarum, bonorum contentionem facere. Cf. Certamen, Certo, Pugna. CONTENTUS, a, um, _Content_, _satisfait_. SYN. Quem non pœnitet, qui satis esse putat, qui facile patitur. )( Cupidus. ADV. Facile ad liberaliter vivendum. PHRAS. 1. Contentus sum mea sorte, _je suis content de mon sort_. Acquiesco in rebus meis; majora non appeto; plus a fortuna non postulo; satis, abunde est, sufficit, quod habeo. Continet se intra hos fines, non excurrit, non prolabitur animus meus; non se longius effert, non se altius tollit animus meus; non me pœnitet conditionis meæ; summa voluntate, summa animi æquitate fero hanc fortunam meam; mihi unice satisfacio; his me abunde expleo; eo res meas loco esse lætus sum, satis habeo. 2. Hac mutatione plebs non contenta fuit, _ce changement mécontenta le peuple_. Minime læta erat; mutationem eam aspernata plebs est; ea rerum conversio haud satis placebat plebi; haud probabatur plebi; huic rerum mutationi haud æqua satis multitudo fremere inter se occulte, obirata fortunæ conqueri, Deos denique hominesque palam accusare cœpit. Cf. Displiceo. 3. Qualibet pœna contentus sum, _j’agrée n’importe quel châtiment_. Nullam deprecor pœnam; sententiam in me latam summa voluntate suscipio; æqui bonique facio, quidquid de me statuitur; stabo judicum decretis, paratamque in omne supplicii genus voluntatem affero; acquiesco judicum sententiis; pœnam quamlibet in me constituant judices, placet, non repugno, haud refugio, admitto; conditionem quamlibet accipio; in potestate senatus, judicum ero. USUS: 1. Cultu parvo contenta est natura. Minimo contentus. 2. Intentus, _tendu_, _raidi_, _soutenu_. )( Remissus. Contento studio, labore, opera; cursu contento; tormenta contenta et vehementius adducta, _machines fortement tendues_. Vox contenta. Fides contentæ. CONTĔRO, is, trīvi, trītum, ere, a. _Broyer_; _consumer_, _dépenser_. SYN. Tero, consumo. ADV. Frustra tempus, melius diem. USUS: 1. In studiis litterarum, in litibus, in re quærenda totam ætatem, otium, tempus omne conterere, _employer entièrement_. Injurias omnes voluntaria oblivione contrivi, _j’ai effacé par un oubli volontaire le souvenir de toutes les injures que j’avais reçues_. 2. Vinco, _vaincre_, _accabler_, _détruire_. Cæsar cæteras nationes contrivit, domuit, pervicit. Cf. Consumo. CONTERRĔO, es, ui, ĭtum, ere, a. _Épouvanter_. SYN. Terreo. USUS: Vultu ipso aspectuque me conterruit. Cf. Terreo. CONTESTĀTĬO, ōnis, f. _Instance_, _prière_. SYN. Obtestatio. USUS: Maxima contestatione a me petivit, ut, etc. CONTESTOR, aris, atus sum, ari, d. _Prendre à témoin_, _invoquer_; _entamer_, _ouvrir un débat judiciaire_ (_par l’appel des témoins_). SYN. Obtestor, judicium committo constituoque. USUS: Procuratores litem non contestabuntur. Cum eo litem contestatam habeo. Perennis et contestata virtus. Deos hominesque contestari. Cf. Testor. CONTEXO, is, xŭi, textum, ere, a. _Faire un tissu_, _confectionner_, _composer_. SYN. Texo, conjungo, compono. ADV. Conjuncte cum reliquis, facile, festive crimen, longius carmen. USUS: Carmen contexere. Extrema cum primis contexere. Crimen contexere. CONTEXTĒ, _Avec enchaînement_. SYN. Conjuncte. USUS: Omnia naturali colligatione conserte contexteque fiunt. CONTEXTŬS, ūs, m. _Tissu_, _assemblage_; _suite_, _enchaînement_. SYN. Complexio. EPITH. Mirabilis, totus. USUS: In toto contextu orationis hæc sunt servanda. Pennarum contextu corporis tegumenta faciunt. Mirabilis contextus rerum. CONTĬCĔO, es, ui, ere, n. _Se taire_. SYN. Taceo, reticeo, obmutesco. )( Loquor. USUS: 1. Conscientia victus conticuit 2. TRANSL. Deficio, _cesser_. Studium nostrum subito conticuit et obmutuit Senatus obmutuit; judicia conticuere. CONTĬCESCO, is, ticui, ere, n. _Se taire_. SYN. Taceo, obmutesco. ADV. Illico, parumper, repente, subito. PHRAS. Omnes repente conticuerunt, _tout à coup tous demeurèrent silencieux_. Mœstum aliquamdiu silentium obtinuit, silentium repente consecutum est; tenuit silentium aliquot horis; suppressere vocem adstantes; vocem mittebat nemo: altum erat ab omnibus silentium. Muta circum omnia et elinguia videbantur. USUS: In bello artes nostræ conticescunt. Quando lamentatio urbis et gemitus conticescent? Cf. Taceo, Silentium. CONTĬNENS, entis, omn. gen. _Contigu_, _proche_, _voisin_. SYN. Junctus, adjunctus, affixus, conjunctus, proximus, non interruptus. USUS: 1. Terræ continentes. Mari aer; Cappadocia Ciliciæ continens est. Natura rerum uno consensu continens est et juncta. Uno pene et continenti agmine. 2. Terra mari vicina, _attenant_, _contigu_, _limitrophe_. Mare dissimile est proximo ei continenti. 3. Temperans, _sobre_, _tempérant_. Vir continens et temperans. Cf. Pudicus, Castus. CONTĬNENTER, _Continuellement_. SYN. Semper. )( Interrupte. USUS: 1. Continenter labuntur et fluunt omnia. 2. _Temperanter_, _sobrement_, _avec tempérance_. Parce, sobrie, continenter vivere. 3. Continuate, conjuncte, perpetuo, _de suite_, _sans interruption_. Uno spiritu continenter multa dicere. Cf. Semper, Assidue. CONTĬNENTĬA, æ, f. _Modération_, _retenue_; _continence_. SYN. Temperantia. DIFFER. Continentia Voluptati, Abstinentia Avaritiæ resistit. USUS: Valetudo sustentatur continentia in victu omni et cultu. Nihil eum ab summa integritate ac continentia deducere potuit. Nulla re conciliatur facilius benevolentia populi, quam continentia et abstinentia. Cf. Verecundia, Pudicus. CONTĬNĔO, es, ui, tentum, ere, a. et n. _Renfermer_, _embrasser_ (_un espace_); _arrêter_, _retenir_; _conserver_, _garder intact_. SYN. Comprehendo, complector, includo, concludo, colligo; _vel_ refreno, cohibeo, coerceo; _vel_ conservo. ADV. Abscondite, arctius, consulto se domi, diligentissime linguam, modeste insolentiam, patientius et expeditius quæstionem, simpliciter quæstionem, vehementius, vix facile sese regionibus officii. Contineri apte, diu, in cupiditate. PHRAS. 1. Columna universo ambitu denos pedes continet, _cette colonne a dix pieds de tour_. Denos pedes colligit, complectitur; columnæ ambitus denum pedum est. 2. Equus Trojanus multos mortales continere non poterat, _le cheval de Troie ne pouvait contenir beaucoup d’hommes_. Multos capere non poterat; paucorum erat capax; admittere, complecti, cohibere non multos poterat; latere, delitescere, tegi, condi in equo Trojano non multi poterant; unius equi lignei angustiis claudi, constringi, arctari non multi poterant. 3. Continere iram non potuit, _il ne put maîtriser sa colère_. Sustinere iram non potuit, quin erumperet; temperare sibi non poterat, quin iracundia longius auferretur; iracundiæ modum imponere, facere, statuere, frenos injicere; iracundiam reprimere, cohibere, coercere, moderari non poterat. USUS: 1. Multa animo ac memoria continere. Quæ vitam omnem continent. Continere aliquid animo inclusum. Hæc disputatio uberrimos virtutis et doctrinæ fontes continet. Hac una virtute cæteræ omnes, hoc facinore omnia flagitia continentur. Tua salute nostra salus continetur. Vita corpore continetur et spiritu. Omnis honestas quatuor virtutibus continetur. 2. Coerceo, refreno, cohibeo, _réprimer_, _contenir_, _maîtriser_. Continere cupiditates. Te contine, ut alios contineas. Iracundiam, conceptum odium, vocem, gemitum continere. A pluribus exemplis, a respondendo, ab assentando se continere. 3. Conservo, _conserver_, _garder intact_, _retenir_. Fides rempublicam maxime continet. Continere aliquem in officio. 4. Colligo, _joindre_, _rattacher_; n. _vel_ p. _être joint_. Artes cognatione quadam inter se continentur, _les arts se tiennent entre eux par une sorte de parenté_. CONTINGIT, imp. _Il arrive_. SYN. Evenit, accidit. USUS: Si mihi vita contigerit, _si la vie m’est conservée_, prorogetur. Id facilitate potius, quam culpa mea contigit. Cf. Accidit, Fortuna. CONTINGO, is, tĭgi, tactum, ere, a. et n. _Toucher_; _être proche_. SYN. Tango, attingo. USUS: Luna terram propius contingit, _la lune est l’astre le plus rapproché de la terre_. Atomus alia aliam contingit. Hujus auctoritatem loci contingere ausus non essem. Aliquem propinquitate, sanguine contingere, _être parent_. Cf. Evenit. CONTĬNŬĀTĬO, ōnis, f. _Continuation_, _continuité_. SYN. Perpetuitas. EPITH. Admirabilis, fatalis quasi et immutabilis, non minus longa verborum, mirabilis, soluta, apta atque jucunda verborum, tota verborum. USUS: Mirabilis quædam continuatio seriesque rerum, ut alia ex aliis nexa, et omnes inter se aptæ colligatæque videantur. 2. Sympathia, _ordre non interrompu_. Immutabilis continuatio ordinis sempiterni. Continuatio causarum. 3. Periodus. Continuatio est densa et continens frequentatio verborum cum absolutione sententiarum. 1. CONTĬNŬO, _Aussitôt_, _sur-le-champ_. SYN. Statim, illico. USUS: Non continuo, si quis peccavit, puniendus est. Continuo omnes surrexere. Continuo te meæ voluptatis participem faciam. Cf. Statim. 2. CONTĬNŬO, as, avi, atum, are, a. _Rendre continu_, _mettre à la suite_, _réunir_. ADV. Perpetuo. USUS: Libertas hucusque continuata permansit. Natura cohærens cum omnibus partibus. Ager latissime continuatur. Atomi inter senexu continuantur. Cf. Continuus. CONTĬNŬUS, a, um, _Continu_. SYN. Continens, perpetuus, perennis. PHRAS. Continuus illi labor est, _son travail est continuel_, _sans interruption_. Noctes diesque laboribus jungit; rem propositam continuo, _vel_ continenti labore urget; in concepto labore perstat naviter; inceptum laborem naviter persequitur; assiduam rei navat operam; institutum suum in persequendo labore tenet naviter; assiduus est in opere; pertinaci studio in rem incumbit; nullum illi a labore cœpto otium; quies nulla; a cœpto labore ne punctum quidem temporis respirat; infinitus illi labor est; id ille saxum perpetuo volvit. Cf. Assiduus. USUS: Tot dies continuos quid egisti? Continuis itineribus Romam veni. CONTORQUĔO, es, torsi, torsum, ere, a. _Brandir_; _détourner_. SYN. Convolvo, torqueo, jaculor, deflecto. USUS: Ut argumenta valide contorquet! aliquem alias ad lætitiam, alias ad tristitiam contorquere. Amnes in alium cursum contorquere. Contorta oratio. Contorta et aculeata sophismata. CONTORTĒ, _D’une manière entortillée_. SYN. Oblique. USUS: Perturbate et contorte dicere, concludere aliquid. CONTORTĬO, ōnis, f. _Entortillement_, _obscurité_ (_du style_). SYN. Flexio. USUS: Majus est, has orationis contorsiones, quam siderum flexus perdiscere. CONTORTUS, a, um, _Entortillé_, _embrouillé_. USUS: Stoici contortis quibusdam, et minutis conclusiunculis utuntur. CONTRA, _Contre_. SYN. Adversum, adversus, in. USUS: 1. Facere contra aliquem, contra populi studium stare, _être contraire_. 2. E contrario, immo potius, _au contraire_. Quæ bona sunt, mala putant; contra quæ mala, bona. Non tua culpa est; contra summa laus. 3. Aliter, secus, _contrairement à_. Contra faciam, ac in reliquis causis. Contra, ac licet, factum est. Contra faciunt, quam polliceantur. 4. Ex alia parte, ex opposita parte, _en face_, _vis-à-vis_. Insulæ latus unum contra Galliam est. Agrum habes contra eum locum, qui, etc. CONTRACTĬO, ōnis, f. _Contraction_; _brièveté_. SYN. Brevitas. EPITH. Facilis. USUS: Meam parcimoniam contractio naturæ significat. Idem vitium est effusio animi in lætitia, ac contractio in dolore. Frontis, brachii, digitorum, supercilii contractio. )( Remissio, porrectio. Contractio et brevitas gravitatem non habet. CONTRACTĬUNCŬLA, æ, f. _Léger serrement_ (_de cœur_). USUS: Morsus quidam, et contractiuncula animi relinquuntur. CONTRACTUS, a, um, _Resserré_, _abrégé_, _diminué_. SYN. Brevis, adstrictus. USUS: 1. Res nostræ contractæ, et adductæ in angustum. Opus lucubratum contractioribus his noctibus. Studia in senectute contractiora esse debent, remissiora. 2. Admissus, patratus, _causé_, _produit_. Moleste ferimus, quæ nostra culpa contracta sunt. Consuetudines cum multis contractæ, _nombreuses relations d’amitié_. Cf. Brevis, Angustus. CONTRĀDĬCO, is, dixi, dictum, ere, n. _Contredire_, _réfuter_, _s’opposer_. SYN. Reclamo, refragor, adversor. PHRAS. Tibi ipsi contradicis, _vous vous contredisez vous-même_. Tecum ipse pugnas; non modo non cohærentia loqueris, sed maxime disjuncta, contraria, dissentanea; contra te loqueris; contrarie simul procedentia, et inter se pugnantia dicis; non constas tibi; a te ipso dissides, discedis; tecum ipse dissentis, discrepas, discordas. USUS: Magna libertate palam contradixit. Cf. Contrarius, Adversor. CONTRĂHO, is, traxi, tractum, ere, a. _Rassembler_, _réunir_; _lier_, _contracter_. SYN. Congrego, colligo, cogo; coarcto, coangusto, paciscor. ADV. Vocem inusitatius, male. PHRAS. 1. Cum navita contraxit, _il fit un traité avec le nautonnier_. Pactionem conflavit; pactionem fecit, confecit; ad pactionem venit cum navarcho; de pretio cum navarcho transegit; pactione fe obstrinxit, obligavit; ad pactiones descendit. Cf. Paciscor. 2. Quæ prius contraxit, postea rescidit, _il déchira le traité qu’il avait conclu_. Non mansit in pactione; pactionem perturbavit; a pactione recessit; conventis non stetit; contra pactiones fecit; pacta conventa rescidit, infregit, violavit, labefactavit; a pactione abiit (VULG. Contractum non servavit). Cf. Paciscor, Conventum. USUS: 1. Copias, cohortes in unum locum contrahere. Vela, orationem contrahere. Appetitus contrahere et sedare. Amicitia omnia contrahit, discordia dissipat, _l’amitié rassemble tout et la discorde désunit_. 2. Coarcto, coangusto, in arctum, in breve cogo, constringo, _resserrer_, _contracter_, _amoindrir_, _réduire_. )( Explico, dilato, diffundo. Animum in dolore contrahere. Varius canendi modus, alias contrahit animos, alias remittit. Collum, frontem, digitos contrahere. 3. Confio. Æs alienum, nomina contrahere, _s’endetter_. 4. Concilio, comparo, acquiro, _produire_, _causer_; _s’attirer_. Sua liberalite multorum benevolentiam, amicitiam contraxit. Molestias sibi, odium, invidiam, negotium, offensionem, multum damni contraxit. Sua temeritate bellum, certamen contraxit. 5. Paciscor, _faire un traité_. Cum aliquo rem, _aut_ rationem contrahere. Felix, qui nihil cum aliquo contraxit. Cum aliquo contrahere. Cf. Brevis, Breviter, Angustus. CONTRĀRĬĔ, _D’une manière contraire_. SYN. Repugnanter. USUS: Contrarie scriptum, _aut_ ambigue. CŌNTRĀRĬUS, a, um, _Contraire_. SYN. Adversus, adversarius, pugnans, diversus. ADV. Maxime, valde. PHRAS. Senatus contrarium sensit, _le sénat décida le contraire_. Contra censuit senatus; senatus in omnia alia ivit; contra putavit; e transverso non idem erat senatui de re sensus; dissensit senatus; senatui adversa sententia placuit; senatus judicia discrepabant, cum nostra sententia non congruebant; secus visum est senatui. Cf. Dissentio. USUS: Omnis voluptas honestati est contraria. Nihil tam contrarium rationi, et constantiæ, quam fortuna. Monstrum ex contrariis, diversis, ac inter se pugnantibus naturæ studiis conflatum. In contrariam partem dicere, disserere, contendere. Cf. Adversor. CONTRĀVĔNĬO, is, vēni, ventum, ire, n. _S’opposer_. SYN. Adversor. USUS: Ita faveo tuæ sententiæ, ut ne in mentem quidem aliquid contravenerit. Quem contraveneris, causa cadet. CONTRECTĀTĬO, ōnis, f. _Attouchement_. SYN. Tractatio. USUS: Taurus equæ contrectatione gestit. CONTRECTO, as, avi, atum, are, a. _Toucher_. SYN. Tracto, attrecto. USUS: 1. Librum contrectare. 2. TRANSL. Mente varias voluptates contrectare, _repaître son esprit de choses agréables_. CONTRĔMO, is, ui, ere, n. _Trembler_. SYN. Tremo. USUS: Cœlum tonitru contremit. Cf. Tremo. CONTRĬBŬO, is, ui, ūtum, ere, a. _Fournir sa part_, _ajouter à la masse_. SYN. Confero, tribuo. USUS: Ad eam rem pecuniam contribuere. Cf. Tribuo. CONTRISTO, as, avi, atum, are, a. _Rendre triste_, _attrister_. SYN. Mœrore afficio, ægritudinem affero, ægritudine afficio; mœstitiam infero; sollicitudinem alicui conficio, affero; angore implico. USUS: Contristavit hæc sententia Balbum. Cf. Tristitia. CONTRĪTUS, a, um, _Usé_, _commun_, _méprisé_. SYN. Pervulgatus, vulgaris, communis, pervagatus. USUS: 1. Communia et contrita præcepta. 2. Consumptus, _passé_. Tota ætas in studiis contrita. Contritus, et Contritio barbara sunt, cum ad dolorem animi de peccatis referuntur. Latine reddi possunt: Excruciatus dolore admissorum criminum, _contrit_. Dolor animi ex criminum recordatione susceptus, dolor animi de admisso crimine, _contrition_. CONTRŌVERSĬA, æ, f. _Procès_, _débat judiciaire_; _discussion_, _dispute_. SYN. Disceptatio; contentio, dubium, lis. EPITH. Brevis, civilis, conjecturalis, hæreditaria, judicialis, magna, parva, plena dissensionis, privata ac singularis, recens, similis, summa, tota. Controversiæ civiles remotissimæque, forenses, graves, legitimæ, et civiles, plurimæ. PHRAS. 1. (Controversia Fidei, VULG.) _dispute sur la religion_. Fidei capita controversa; controversæ de Fide quæstiones; Fidei capita, quæ in controversiam vocantur, veniunt, adducuntur, deducuntur; quæ in controversia et contentione sunt, versantur; in quibus dissensionis aliquid inest; quæ in disceptationem veniunt, cadunt, vocantur; quæ in disceptatione versantur; quæ in dubium vocari, revocari ab errorum magistris solent; quæ dubitationis aliquid habere videntur novitiæ religionis auctoribus, ac sectatoribus. 2. Controversiam de jure prædii movit, _il contesta mes droits sur ce domaine_. Controversiam mihi intendit, fecit de jure prædii; in controversiam vocavit, adduxit, deduxit jura prædii nostri; contentionem excitavit, fecit de jure prædii; jus prædii in contentionem vocavit; controversia mihi orta _vel_ nata est de jure prædii. Litem intulit, intendit de jure prædii; controversiam habeo; causa mihi nata est de jure prædii, implicor litibus de jure prædiorum. 3. Controversia decisa est, _le procès, la dispute est terminée_. Transacta, composita, sedata, dirempta, sublata, dijudicata est. USUS: 1. Alet ea res nostras controversias. Controversia mihi cum illo est. Certamen, causa, controversia mihi nascitur. Controversiam constituere, dirimere, componere. 2. Sine controversia optime scripsit. Fundus sine controversia meus est, _ce bien m’appartient sans conteste_. Cf. Lis, Contendo, Certamen. CONTRŌVERSUS, a, um. _Controversé_, _discuté_, _mis en question_. SYN. Litigiosus, dubius. USUS: Homo natura controversus, _querelleur_. Jus, res, causa controversa, plena dissensionis. Cf. Dubius, Anceps. CONTRŪCĪDO, as, avi, atum, are, a. _Massacrer_, _égorger_. USUS: Rempublicam impiis armis contrucidarunt. Cf. Cædo. CONTRŪDO, is, trūsi, trūsum, ere, a. _Pousser avec force_, _entasser_. SYN. Constipo, coarcto, compingo. USUS: Multos homines in navim contrudi imperat. In carcerem contrusus est. CONTŬBERNĀLIS, e, gen. com. _Camarade_; _collègue_; _serviteur_. SYN. Domesticus, familiaris; domesticus convictor. USUS: In militia, in consulatu contubernalis. Vicinus est meus, immo prope contubernalis. Cf. Socius, Familiaris. CONTŬBERNĬUM, ii, n. _Commerce_, _société_, _intimité_. SYN. Convictus, sodalitas. USUS: Consuetudo contubernii nos adeo conjunxit. Cf. Convictus. CONTŬĔOR, eris, tŭĭtus sum, eri, d. _Regarder attentivement_; _faire attention à_. SYN. Aspicio. USUS: Contuemini os hominis. Cf. Intueor. CONTŬĬTŬS, ūs, m. _Regard_. USUS: Vester ille in me animorum oculorumque contuitus. Cf. Aspectus. CONTŬMĀCĬA, æ, f. _Orgueil_, _obstination_, _révolte_. SYN. Pertinacia, pervicacia, obstinatio, superbia. EPITH. Libera, magna, par, singularis. USUS: Illa tua singularis insolentia, superbia, contumacia. Adhibuit liberam contumaciam a magnitudine animi ductam, non a superbia. Non fero hominis contumaciam. Furit responsi contumacia. Fastidio et contumacia efferri. Cf. Pervicacia, Obstinatus, Contumax. CONTŬMĀCĬTER, _Avec orgueil_, _fièrement_. SYN. Superbe, præfracte, pertinaciter. USUS: Contumaciter et arroganter solet scribere. CONTŬMAX, ācis, omn. gen. _Orgueilleux_, _fier_; _récalcitrant_, _rebelle_. SYN. Superbus, pertinax, obstinatus. PHRAS. In moderatores contumax est, _il est en lutte avec ses maîtres_. Inest contemptor animus; contumacia effertur; impune eludit moderatorum imperia; est illi animus arrogantia subnixus; nescio, quibus opinionibus inflatus est; supercilium, orisque et oculorum contumacia incredibilis; est ingenium ferox homini, et audacia stolidum; spiritus alit elatos, ac superbia tumidos: nullis satis æquus est imperiis; nulla satis auctoritate movetur; indomitum ingenium ac jugi impatiens; præferocis animi juvenis est, neque ulla satis ratione tractabilis. Cf. Superbus, Ferox, Asper. USUS: In superiores contumax, in æquos et pares fastidiosus, in inferiores crudelis. Cf. Pervicax, Obstinatus. CONTŬMĒLĬA, æ, f. _Outrage_, _affront_. SYN. Convitium, ignominia, injuria. EPITH. Extrema ac miserrima, insignis et nova, maxima, quam minima, tanta. Contumeliæ gravissimæ, insatiabiles, maximæ, nefariæ, pertinaces, plurimæ, summæ. PHRAS. 1. Contumeliam illi fecit, _il l’a outragé_. Maledice et contumeliose multa in illum dixit; contumeliis illum oneravit; multa orationis acerbitate et iracundia usus est; asperrimis eum verbis accepit. Multo clamore et convitio illum jactavit, conscidit; omnibus probris oneravit; infandas contumelias in illum edidit; probrosis sermonibus absentem laceravit; quas non ad contumelias descendit homo improbe facetus? Quid non dictum ab illo cum contumelia? Quas non contumelias in illum jecit? Contumeliosissime illi maledixit; voces ab illo emissæ sane contumeliosæ; omnibus probris illum oneravit, laceravit; convitio, contumelia illum verberavit; contumeliam homini dixit, imposuit, intorsit sane gravissimam; contumeliis hominem operuit, vexavit atrocissimis; per obscœnam turpemque dictu contumeliam violavit, plaustra convitiorum in illum jactavit; linguam contumeliose in illum strinxit; contumeliam novo modo illi fecit. 2. Gravi contumelia affectus est, _il a été violemment injurié_. Gravem sustinuit, accepit, passus est contumeliam; frequenti senatus convitio verberatus est; laceratus probris; contumeliis verberatus; jactatus convitio ac clamore est; multa de illo maledice contumelioseque dicta sunt. USUS: In epistola tua multi aculei contumeliarum insunt. Ad contumelias descendere. In contumeliam vertere. Contumeliam accipere. A contumelia prohibere, tutum reddere. Cf. Maledictum, Convitium, Injuria, Probrum. CONTŬMĒLĬŌSĒ, _Outrageusement_, _injurieusement_. SYN. Per contumeliam, injuriose. USUS: De absentibus maledice, contumeliose detrahendi causa dicere. CONTŬMĒLĬŌSUS, a, um, _Outrageux_, _injurieux_. SYN. Injuriosus. USUS: Litteræ, oratio, voces in aliquem contumeliose emissæ. In edictis, in congressu contumeliosus. Cf. Injuria. CONTUNDO, is, ūdi, ūsum, ere, a. _Écraser_, _broyer_. SYN. Obtero, frango. USUS: 1. Uxorem lapidibus, et fustibus debilitavit; manus ictibus contudit. 2. TRANSL. Audaciam exultantis prædonis, sævitiam, impetum frangere et contundere, _dompter_, _vaincre_, _briser_. Calumniam obtrivit, et contudit. Animum contudi, et fortasse vici. CONTURBĀTĬO, ōnis, f. _Trouble_ (_de l’âme_, _des idées_). USUS: Conturbatio est metus excutiens cogitata. CONTURBO, as, avi, atum, are, a. _Troubler_. SYN. Perturbo, confundo. ADV. Magnopere, mirifice, valde. USUS: 1. Multa conturbant animos specie utilitatis. Id me maxime conturbat, quod. Frequentia hominum conturbat et infirmat imaginum notas. 2. Decoquo, dissipo pecuniam domini, rationes perturbo, commisceo, _brouiller_, _embrouiller_; _faire banqueroute_. Num igitur conturbare oportebat? Servus postquam conturbasset, profugit. CONTUS, i, m. _Long bâton_, _perche_. SYN. Sudes, _seu_ hasta longior sine ferro. CŌNUS, i, m. _Cône_. Figura metæ, _vel_ pyramidis _aut_ turbinis inversi. USUS: Conum, ais, et cylindrum, et pyramidem pulchriorem, quam sphæram videri. CONVĂLESCO, is, lui, escere, n. _Prendre des forces_, _se rétablir_. SYN. Consanesco, valentior fio, e gravi morbo recreor, sanor, ex morbo evado, morbo defungor, valetudine emergo, morbo levor. ADV. Commodissime illico, impune ad perniciem, tardius. USUS: 1. Non omnes, qui curantur, convalescunt. Si fatum est convalescere e morbo, sine medico convalesces. 2. TRANSL. Cresco, augeor, _croître_, _grandir_, _augmenter_. Ut convalescere aliquando civitas et sanari posset. Cf. Confirmo, Valetudo, Morbus. CONVALLIS, is, f. _Plaine fermée de tous côtés_. SYN. Planities ex omni parte septa montibus. USUS: Roma in montibus et convallibus posita. CONVĀSO, as, avi, atum, are, a. _Emballer_, _empaqueter_. SYN. Vasa colligo. CONVĔHO, is, vexi, vectum, ere, a. _Voiturer_, _transporter_. SYN. Comporto. USUS: Materiem, lapides convexit. CONVELLO, is, velli, vulsum, ere, a. _Arracher_; _ébranler_, _renverser_. SYN. Revello. USUS: 1. Simulacrum, gradus convellere. 2. TRANSL. Videbantur convulsuri statum reipublicæ. Vires, potentiam, acta, gratiam alicujus convellere. Aliquem e suis hortis, de pristino statu convellere. Opinionem inolitam, mentibus dudum insitam convellere. CONVĔNÆ, ārum, m. pl. _Étrangers_, _réfugiés_, _aventuriers_. SYN. Qui e diversis locis in unam civitatem conveniunt. USUS: Romulus pastores et convenas consilio congregavit et sapientia. CONVĔNĬENS, entis, omn. gen. _Qui est d’accord avec_, _conforme à_. SYN. Consonus, consentaneus, congruens, concors, aptus, par, decorus, decens, dignus. )( Alienus. USUS: Bene convenientes propinqui. Nihil naturæ tam aptum, tam conveniens ad res adversas et prosperas, quam amicitia. Quid Philosopho minus conveniens, quam Deos tollere? Cf. Decet, Oportet. CONVĔNĬENTER, _Conformément_. SYN. Congruenter, secundum, pro. USUS: Convenienter naturæ vivere. CONVĔNĬENTĬA, æ, f. _Convenance_, _conformité_, _rapport_, _harmonie_. SYN. Conjunctio, cognatio, quasi concentus. EPITH. Tanta. USUS: In amicitia est convenientia rerum, in ea stabilitas, in ea constantia. Pulchritudo, venustas, convenientia partium. Cf. Amicitia. CONVĔNĬO, is, vēni, ventum, ire, n. et a. _Venir ensemble_, _se réunir_, _se rencontrer_. SYN. Concurro, coeo, congregor. )( Dispergo. ADV. Apte, clam inter se, maxime officio, mirifice, optime cum aliquo, paulisper, præclare. PHRAS. Multi ad eum convenere, _bien des gens vinrent le trouver_. Sibi eo convento opus ducebant; cuncta nobilitas accurrit; unum in locum congregata est. Coitio hominum facta est; in ejus congressum et colloquium venere plurimi, convolarunt, concurrerunt, affluxere. Concursus ad illum factus est maximus. Multi se ad eum salutandum conglobarunt. Ex tota urbe ad illum concursus fuit. USUS: 1. Copiæ omnes in unum locum convenere. Romam tota Italia convenit. Multæ causæ in unum locum convenisse, et inter se congruere videntur. 2. Congruo, non abhorreo, aptus, conveniens sum, _s’accorder_, _être d’accord_. Puto rem conventuram. Aliquid, _vel_ nihil inter eos convenit. Hi mores nostræ ætati non conveniunt, _ces mœurs ne sont plus de notre temps_. Vide, quid conveniat, quid deceat. Sunt in te aliqua, quæ in nullum convenire possunt. Mihi tecum convenit, _il a été arrêté entre nous deux_. Inter omnes convenit, ita esse, _on s’accorde à dire_, _on reconnaît généralement que_.... Neminem adhuc convenisse tecum puto. 3. Adeo, ad aliquem eo, venio, _aller trouver_, _venir chez_. Convenio quotidie plurimos. Nemo me convenit. 4. Nubo, _passer sous la main d’un mari_, _se marier_. Uxores, quæ in manum viri conveniunt, matresfamilias sunt. Cf. Conventio, Societas. CONVĔNIT, imp. _Il convient_. SYN. Decet, æquum est. USUS: 1. Non convenit, ad referendam gratiam esse tardiores. 2. Par est, _c’est à vous_. Vos his malis mederi convenit. 3. Constat, _on convient_. Nominis quæstio est, cum de facto convenit. Convenit id mihi cum adversariis, _telles sont mes conventions avec mes adversaires_. Cf. Decet, Oportet. CONVENTĬCŬLUM, i, n. _Réunion_. USUS: Conventicula hominum, et quasi concilia quædam. Coitiones et conventicula. CONVENTUM, i, n. _Convention_, _pacte_, _accord_. SYN. Pactum. USUS: Stare conventis. Dictorum conventorumque constantia. Promissum et conventum. Cf. Pactum. 1. CONVENTŬS, ūs, m. _Convention_. SYN. Pactum, conventum. USUS: Pacta aliqua sine legibus servantur ex conventu. 2. CONVENTŬS, ūs, m. _Assemblée_, _réunion_. SYN. Turba, concio, cœtus, multitudo hominum in unum locum congregata. EPITH. Celeberrimus virorum mulierumque, dignissimus republica, elegans, honestus, honestissimus maximusque, magnus, nocturnus, tantus. USUS: Conventus celebrare, facere, agere, peragere, habere. Conventum dimittere; in quibus oppidis Prætores conventum agere solent. Conventus ille Capuæ me patronum adoptavit. CONVERSĬO, ōnis, f. _Mouvement circulaire_. SYN. Circumvectio. EPITH. Annua, certa definitaque, conveniens constansque, incitatissima, longa, maxima, quotidiana, rotunda. Conversiones absolutæ, cœlestes, continuæ, naturales rerump. USUS: 1. Cœli conversio incitatior. Anni conversiones et commutationes. Perpetui cursus conversionesque cœlestes. 2. Mutatio, vicissitudo, _changement_, _mutation_, _révolution_. Naturales sunt conversiones rerumpublicarum. Conversio status, et inclinatio communium temporum. Conversio a peccatis, _Conversion_, _résolution de mieux vivre_. PHRAS. 1. Correctio, emendatio morum; resispicentis animi propositum; vitæ correctioris studium. 2. (Convertere se a peccatis, VULG.) _se convertir_. Redire in viam; abstinere a sceleribus, resispiscere; ab improba peccandi consuetudine se revocare; ad frugem redire; ex corruptis moribus ad emendatiorem vitam redire, sese traducere; ad bonam frugem se recipere; e flagitiorum cœno emergere; emergere e vitiis, et ad curam sempiternæ salutis se revocare; redire ad officium hominis Christiani; animum suum ab omni alia cogitatione ad curandam tuendamque salutem traducere; animum ad melioris vitæ consilia appellere; ad frugem animum applicare; a malitia absistere; animum a vitæ pravitate abducere; ad sanam mentem redire; suos mores ad recti honestique leges conformare; se a pravis moribus ad virtutis studium convertere. 3. (Convertere alium a peccatis, VULG.) _convertir qqn_. E peccatorum, scelerum gurgite extrahere aliquem; errantem in viam reducere; a vitiis, a pravitate vitæ, a sceleribus avertere; ad bonam frugem adducere, reducere; ad melioris vitæ rationem a pravis moribus traducere; de vitæ pravitate deducere. Errantem ad bonam frugem, bonam mentem reducere, revocare. Cf. Corrigo, Melius. Conversio idololatræ, _Conversion d’un idolâtre_. PHRAS. Tota barbarorum natio ad Christi fidem conversa est, _toute la nation des barbares s’est convertie_, _a embrassé la foi du Christ_. Rejectis tenebris vanarum superstitionum, luce divinitus immissa ad Christianam religionem se applicuit; simulacrorum cultu abjecto, unius Christi cultui se consecravit; Christianis se sacris addixit; ad Christi cultum animum adjecit; Christo adjuncta est; ad fidem adjuncta est; ad sanam religionem ac fidem traducta; a dæmonum stipendiis ad Christi signa, ad Christi castra traducta; a superstitiosis ritibus, ab erroribus ritibusque sacrilegis, a dæmonum servitute ad unius veri DEI notitiam cultumque est traducta; a dæmonum servitute in Christianam libertatem vindicata, asserta; ad Christum adducta, adjuncta; ad Christiani cœtus communionem aggregata; Christo sacri fontis aspersione auctorata est. Cf. Baptismus. Conversio hæretici, _Conversion d’un hérétique_. PHRAS. 1. Multi hæretici sunt conversi, _il y a eu de nombreuses conversions d’hérétiques_. E summa caligine ac tenebris in lucem Catholicæ veritatis traducti, restituti; redditi Catholicæ religioni; ad Ecclesiam Catholicam reducti; qui posita contumacia suavissimo Ecclesiæ jugo cervices suas subjecere; ad sinum Catholicæ Ecclesiæ; ad Ecclesiæ auctoritatem redierunt; Religionem Catholicam respexerunt; Ecclesiæ reconciliati sunt; de pravis opinionibus deducti; hæresim abjecerunt, ejurarunt; orthodoxam doctrinam hauserunt; Ecclesiæ se reddiderunt; perversarum opinionum venenum, virus ejecerunt; ejurata hæresi se cum Ecclesia Catholica conjunxerunt; se a pravis de religione opinionibus ejecerunt; e seditiosis sectis se extulerunt; ad cœtum recte sentientium redierunt; ad imperium Romanæ Ecclesiæ se revocarunt; falsarum commenta opinionum repudiarunt; Romanæ Ecclesiæ manus dedere; pravas opiniones excusserunt; pestem, quam in animo habebant, ejecerunt; ab errorum caligine ad sinceræ fidei lucem pervenere; suavissimo Ecclesiæ jugo cervices subdidere, submisere; cum Ecclesia Romana in gratiam rediere. 2. Ab hæresi aliquem convertere, _faire abjurer à qqn l’hérésie_. In gratiam cum Romana Ecclesia reducere, restituere; Ecclesiæ Romanæ reconciliare; hominem pravis opinionibus addictum Catholicæ Religioni restituere; hæresium erroribus abductum ad Catholicam Religionem revocare; ex hæresium tenebris ad lucem veritatis evocare; ad Catholica castra, signa traducere; cum Romana Ecclesia in gratiam constituere; depravato ab errorum doctoribus animo veritatis lucem accendere; errorem eripere, eximere, extorquere. CONVERSO, as, are, a. _Tourner_. SYN. Sæpe converto. USUS: Animus seipse conversans, _l’âme qui se replie sur elle-même_. CONVERTO, is, ti, sum, ere, a. _Tourner_; _traduire_. SYN. Commuto, traduco, refero. ADV. Aliquando se ad sanitatem, male, repente se, recte, retro, festine. USUS: 1. Arma sua in perniciem patriæ, calamitatem aliquam ad salutem convertere. Animos ad crudelitatem, vim, religiones, risum et facetias convertere. Alienam rem in suam, omnia ad suum commodum convertere. Animos imperitorum a pravitate ad Deorum cultum convertit. In eumdem se habitum coloremque convertit. Aliquo se animo et cogitatione convertere. Se totum ad pacem, ad litteras convertere. 2. Volvo, circumago, _tourner_. Terra circa axem se convertit, ac torquet. 3. Interpretor, _traduire_. Græca in latinum convertere. Græca latine reddere. Demosthenis quædam in latinum converti, non ut verbum verbo redderem, sed vim verborum servavi, nec ea annumeranda lectori putavi, sed velut appendenda. Cf. Muto. CONVESTĬO, is, īvi, ītum, ire, a. _Revêtir_, _envelopper_. SYN. Vestio, tego, orno. USUS: Hedera omnia convestivit. Cf. Vestio. CONVEXUS, a, um, _De forme circulaire_, _convexe_. USUS: Cœlum convexum. CONVICTĬO, ōnis, f. _Action de vivre ensemble_, _commerce_, _liaison_. SYN. Convictus. USUS: Jucundissima convictio. CONVICTOR, ōris, m. _Commensal_, _convive_. EPITH. Familiaris, quotidianus. USUS: Domestici convictores. (VULG. Commensales.) CONVICTŬS, ūs, m. _Vie commune_, _société_. SYN. Convictio. USUS: Quin redis ad convictum nostrum. Is tollit convictum humanum et societatem. CONVINCO, is, vīci, victum, ere, a. _Convaincre_. SYN. Arguo, coarguo, redarguo, cogo, revinco. USUS: Flagitii aliquem testibus, testimoniis manifestis, indiciis convincere. Convictus, fractus deprehensusque discessit. Etsi causa tua non manifestissimis indiciis teneretur, mores tamen et vita te convincerent. Convincam facile et elinguem faciam, reddam; tua te confessione induisti et jugulasti, _vos propres aveux vous ont convaincu et perdu_. Cf. Arguo, Revinco. CONVĪTĬĀTOR, ōris, m. _Celui qui injurie_. SYN. Maledicus. USUS: Huic convitiatori ego de mea vita respondeam? CONVĪTĬUM, ii, n. _Injure_. SYN. Maledictum, probrum, contumelia, crimen, opprobrium, maledictio. EPITH. Ferreum, grande, grave, justissimum honestissimumque, magnum, turpe, maximum, quotidianum, tacitum. PHRAS. 1. Convitium facere, _injurier_. Probra ingerere; contumeliis agitare animos; maledicta in aliquem conferre, conjicere; maledictis opprimere, lacessere, appetere, vexare; contumeliis operire, opprimere; verbis violare, lacessere; maledictis figere, obruere; probrum objicere, objectare; maledicta in aliquem congerere; omnibus probris onerare; verbis obterere res cum laude gestas; nullis parcere verborum contumeliis; labem magistratui imponere; maledictorum notis inurere; probrum inferre; probris vexare. Cf. Maledictum, Probrum, Contumelia. 2. Convitium pati, _souffrir les injures_. Convitio jactari; convitiis urgeri; convitium sustinere; contumeliam accipere, pati; convitio verberari. USUS: Consectari aliquem convitiis. Convitio aliquid flagitare. Urgeor omnium vestrum convitio. Respondebo hominis furiosi convitio. Cf. Dedecus, Ignominia. CONVĪVA, æ, m. _Convive_. SYN. Socius ad epulas, convictor. EPITH. Consiliarii, consilii alicujus, hilari et bene accepti, singuli. USUS: Collectam exigere a conviva. Convivas bene hilariterque accipere. CONVĪVĀLIS, e, gen. com. _Relatif au repas_, _de table_. USUS: Convivalia ludionum oblectamenta addicta epulis. CONVĪVĀTOR, ōris, m. _Celui qui donne un repas_. SYN. Qui convivium facit, parat. CONVĪVĬUM, ii, n. _Repas_. SYN. Epulæ, accubatio epularis amicorum. EPITH. Delicatum, flagitiosissimum, gladiatorium, gratum, jucundum et gratum, maximum, mirificum, moderatum et honestum, præclarum, publicum, pudicum et sobrium, tempestivum, turpe. Convivia honesta, impura, intempestiva, moderata, modica, muliebria, nocturna. PHRAS. 1. Convivium splendidum, _festin magnifique_. Convivium opipare adornatum, omnibus rebus instructum et paratum; ornatum magnifice et splendide; epulum regia magnificentia dignum, lautum, exquisitum; mensa exquisitissimis dapibus exstructa. 2. Convivium apparare, _préparer un banquet_. Parare, ornare, instruere; epulum dare; mensam exquisitissimis dapibus exstruere; convivio aliquem accipere; convivium magnifice, splendide, apparatissime adornare. 3. Convivio adesse, _assister à un festin_. Convivium inire, celebrare, concelebrare; convivio accipi; ad convivium adhiberi; accubare in convivio; in convivio esse; convivio interesse; in convivio accumbere. USUS: Celebratur omnium sermone lætitiaque convivium. Agitare convivia, _donner un festin ou y prendre part_. Condicere, intell. ad convivium, _s’inviter à dîner chez qqn ou accepter une invitation_. Convivium ad multam noctem vario sermone producere. CONVĪVOR, aris, atus sum, ari, d. _Donner ou prendre un repas_. SYN. Convivium ago, agito, epulum do. USUS: Quotidie in publico convivatur. Cf. Convivium. CONVŎCĀTĬO, ōnis, f. _Appel_, _convocation_. SYN. Conventus, congregatio. USUS: Nulla ad defendendam rempublicam populi convocatio. CONVŎCO, as, avi, atum, are, a. _Convoquer_. SYN. Voco, concieo, advoco, congrego. ADV. Aliquando, omnino, serius, fuse. PHRAS. Populum convocavit, _il convoqua le peuple_. Concionem advocavit; concilium indixit; concilium plebis habuit; ad concionem vocavit plebem; conventum fecit, egit, celebravit; concivit multitudinem, juvenum manum collegit, comparavit; agmen coegit; cœtus hominum sociavit; multitudinem coegit, congregavit. Cf. Colligo. USUS: Convocare et congregare dissipatos. In domos consulum senatum convocare, cœtum indicere. Concientur miraculo novæ rei homines, servitia edicto concitantur, arcessuntur. CONVŎLO, as, avi, atum, are, n. _Accourir_, _voler ensemble_. SYN. Concurro. ADV. Statim. USUS: Convolant tota ex Italia nuntii. Vexillo elato ocius convolabunt. Cf. Concurro. CONVOLVO, is, vi, vŏlŭtum, ere, a. _Rouler_, _faire un tour_. SYN. Involvo. USUS: Sol se convolvens elabitur, ut abeat. CŎŎPĔRĬO, is, ui, pertum, ire, a. _Couvrir entièrement_. SYN. Tego. USUS: Telis coopertum corpus. Homo sceleribus, miseriis coopertus. Cf. Tego. CŎOPTĀTĬO, ōnis, f. _Choix_, _élection_. SYN. Constitutio. EPITH. Censoria. USUS: Cooptatio collegiorum ad populi beneficium transferebatur. CŎOPTO, as, avi, atum, are, a. _Choisir_. SYN. Eligo, adscribo, recipio. USUS: Aliquem in amplissimum collegium, in senatum sua nominatione cooptare. CŎŎRĬOR, oreris, ortus sum, oriri, d. _Naître_, _s’élever_. SYN. Orior. USUS: Tum subito coortæ tempestates sunt maximæ. Coorti ex insidiis hostes. Cf. Orior. CŌPĬA, æ, f. _Abondance_, _foule_; _puissance_, _liberté_. SYN. Abundantia, ubertas, vis, facultas. EPITH. Accurata orationis, admirabilis, assidua, bona, digna gloria imperii, exilis. Copiæ adventitiæ, affluentes, amplissimæ patrimonii, domesticæ, desperatæ, equestres ac pares, exiguæ amicorum, extenuatissimæ, firmæ, innumerabiles, magnæ, bellicosæ, omnibus rebus ornatæ, nimiæ, pares, parvæ, pedestres, præclaræ, præsentes, veteranæ, veteres. PHRAS. 1. Maxima frumenti copia advecta est, _on importa une grande quantité de blé_. Magna vis, innumerabilis frumenti numerus, ingens frugum modus comportatus est; urbs commeatus copia ad satietatem instructa est. 2. Tellus magnam copiam præbet frugum, _la terre produit une grande abondance de fruits_. Abundantiam gignit, suppeditat id genus frugum; affluit frugum copia; magna soli est benignitas ad maturandas fruges; frugum eo loco abunde est; tellus copia rerum saginat accolas; tellus abundat frugibus; copia frugum et ubertate anteit plerasque imperii provincias; lætissima ubique frugum ubertas est; nihil uberius ad fruges solo, ubertas frugum quanta potest esse maxima; ager est frugum imprimis fertilis. 3. Vir copiis rei familiaris locuples, _homme très riche_. Omnibus copiis floret, abundat, affluit, circumfluit; omnium rerum affluentibus copiis ditatus, præditus; in summa rerum abundantia vivit. Cf. Dives. 4. Copias contrahere, _lever des troupes_. Copias cogere, contrahere; vires suas in unum conferre; colligere ex dissipato cursu; castra castris conjungere. Cf. Exercitum parare. USUS: 1. Dicendi, verborum, ornamentorum copia, varietas, ubertas. Frugum ubertas et copia. 2. Facultas, potestas, occasio, _faculté_, _liberté_, _pouvoir_. Majori cura, quam copia et facultate rem gerere. Facere civibus omnibus sui consilii copiam. Hortensio summam copiam facultatemque dicendi natura largita est. 3. Opes, fortunæ, _richesses_, _biens de la terre_. Moderator rempublicam faciat opibus firmam, copiis locupletem, gloria amplam. Omnium rerum affluentibus copiis ditari. 4. Exercitus, manus, cohors militum, _troupes_, _forces militaires_. Copias conficere, comparare, parare, cogere, _lever_, _préparer des troupes_. Copias habet, copiis abundat, _avoir beaucoup de soldats_. Copias producere, educere in aciem, exponere, _lancer ses troupes en avant_. Copias armare, instruere, _armer ses soldats_. Copias profligare, _tailler en pièces une armée_. Cf. Exercitus. CŌPĬŌSĒ, _Abondamment_. SYN. Uberrime, large, largiter, prolixe, abundanter. USUS: Pastum animalibus copiose et abundanter natura comparavit. Copiose de aliqua re dicere, disserere, disputare. CŌPĬŌSUS, a, um, _Abondant_, _riche_. SYN. Abundans, uber, dives. ADV. Admodum, plane et locuples. PHRAS. Est orator admodum copiosus, _c’est un orateur très abondant_. Fuse, copiose, rhetorice auget, et ornat omnia; fuse lateque disputat; tractat, pertractat uberrime omnia; est in eo flumen verborum; est oratio plurimi sanguinis; juvenili pene redundantia luxuriat; verbis effervescentibus et paulo nimium redundantibus utitur. Sermonis plenus orator est, ac præ cæteris verbosus; ore pleniore disputat et tractat omnia; velut in immenso campo liberius vagatur. USUS: Homo inter suos imprimis copiosus. Omnibus rebus ornatus et copiosus. Lautum et copiosum patrimonium. Homo ad dicendum copiosus. Cf. Dives, Oratio, Eloquentia. CŌPŬLA, æ, f. _Lien_, _chaîne_. * SYN. Nexus, vinculum. USUS: Quæritant me, copulas gestant secum. CŌPŬLĀTĬO, ōnis, f. _Agglomération_, _assemblage_. SYN. Conjunctio. USUS: Copulatio rerum coagmentatioque naturæ. Congressus, copulationesque consuetudinum. Complexiones, adhæsiones, copulationes atomorum. Cf. Conjunctio. CŌPŬLO, as, avi, atum, are, a. _Associer_, _unir_. SYN. Jungo, adjungo, compono. )( Disjungo, divello, distraho. USUS: Disjuncta conjungere, futura cum præsentibus copulare. Animi cum corporibus copulati. Equester ordo cum senatu copulatus. Ista cogitatione differunt, re copulantur. Nihil amabilius, nihil copulatius morum similitudine bonorum. Cf. Jungo, Adjungo. CŎQUO, is, xi, ctum, ere, a. _Faire cuire_; _tourmenter_. ADV. Bene. USUS: 1. Is, qui coxerat, condimenta addidit. 2. TRANSL. Vir bonus misere coquitur a curis. Sermone utitur bene cocto et condito, _longtemps médité_. COR, cordis, n. _Cœur_. SYN. Pars in animante princeps, vitæ fons. PHRAS. 1. (Ex corde, VULG.), _de tout cœur_. Ex animo; ex intimo animi sensu; libenti animo; propenso studio; propensissima voluntate; egregia animi alacritate; impense, sincere, optimo animo. 2. (Nihil sibi cordi sumit, VULG.), _il n’a souci de rien_. Eorum nihil illi cordi est; nihil in animum descendit; eorum nihil in animum admittit; parum, nihil his movetur, commovetur; nihil illi istorum curæ est; omisso ac soluto ad hæc est animo; de his rebus minime laborat. Cf. Cura, Sollicitus. USUS: Nec cor habet, nec palatum. Animus mihi ardet, cor cumulatur ira. Res tua valde mihi cordi est. (VULG. Cor, _pro_ animo: habet cor. Duro, bono est corde, _il a bon cœur_, _mauvais cœur_). CŌRAM, _En présence_, _vis-à-vis_. SYN. Ad, apud, ante, in conspectu, ante oculos, ante pedes, in oculis. )( Absens. USUS: Coram, et absenti mihi promisere. Sed hæc pluribus et commodius coram. Cf. Conspectus, Præsens. CORBIS, is, f. _Corbeille_. SYN. Canistrum, fiscina e vimine contexta. USUS: Messoria corbe se contexit. CORBĬTA, æ, f. _Navire de transport_. SYN. Navis oneraria. CORCŬLUM, i, n. _Petit cœur_, _terme de tendresse_. SYN. Cor parvum. Vox amatoria. USUS: Scipio corculum appellatus fuit. CORDĀTĒ, _Sensément_. SYN. Sapienter, prudenter. CORDĀTUS, a, um, _Sensé_, _prudent_. SYN. Prudens, sapiens. USUS: Scaurus homo egregie cordatus. (VULG. cordatus, cordate adhibet _pro_ forti, generoso, fortiter.) Cf. Prudens. CORDŎLĬUM, ii, n. _Crève-cœur_, _chagrin_. * SYN. Dolor cordis. USUS: Rides ab cordolio. At mihi cordolium est. CŎRĬUM, ii, n. _Peau_, _cuir_. USUS: Obvolutus, vestitus, tectus corio. CORNĔŎLUS, a, um, _De corne_, _corné_. SYN. Corneus. USUS: Aures duros, et quasi corneolos habent introitus. CORNĔUS, a, um, _De corne_, _dur comme la corne_. USUS: Corneum rostrum. CORNIX, īcis, f. _Corneille_. EPITH. Cursans, fusca. USUS: Cornicum oculos configere, _tromper plus habile que soi_. (PROV.). CORNŪ, u, n. _Corne_. EPITH. Dexterius, firmius, sinisterius. Hebetiora, acutiora. USUS: Lunæ nascentis cornua. Animantia cornibus armata. CŎROLLA, æ, f. _Petite couronne_, _guirlande_. SYN. Corona. CŎROLLĀRĬUM, ii, n. _Supplément en général_; _en parl. supplément de salaire_, _gratification_. SYN. Appendix, accessio. USUS: Ad solitos fructus arationum aliquot nummorum corollarium adjicere. Cf. Addo. CŎRŌNA, æ, f. _Couronne_. SYN. Insigne regni, insigne regium, diadema, sertum. EPITH. Aurea, civica, illuminata, laurea, longa, maxima, multiplex, publica, subita. USUS: 1. Corona aurea fulgentibus gemmis illuminata, _couronne d’or enrichie de pierres précieuses_. Habere, ferre coronam auream in capite. Coronam civicam imponere. Ponere, deponere coronam. 2. Circulus audientium, cœtus, _cercle_, _assemblée_, _réunion_. Frequentissima corona cingi et sepiri. Causa erit ad maximam coronam dicenda. In corona hominum et consessu. 3. (Corona clericalis, VULG.), _tonsure_. Sacri Ordinis insigne, attonso in coronæ modum vertice, (VULG. tonsura). 4. Coronam Marianam recitare, _réciter le chapelet_. Statas ad DEI Matrem preces ad precarios globulos persolvere. Preces coronarias ad Divinæ Matris honorem persolvere. Corollam precariam pie sancteque volvere. Statis precibus DEI Parenti Virgini corollam texere. Piaculares sacræ corollæ globulos pie sancteque precando volvere. Preces coronariæ, corolla precaria, globuli precarii, piaculares, _chapelet_. CŎRŌNĀRĬUS, a, um, _Qui se rapporte aux couronnes_. SYN. Quod ad coronas pertinet. USUS: Aurum coronarium dabatur consulibus ex provincia decedentibus ad decorandum triumphum. CŎRŌNO, as, avi, atum, are, a. _Couronner_. SYN. Coronam impono, corona dono, venerabilem insignibus imperii facio, insignibus regni angustiorem reddo. USUS: Epulas coronati ineunt. CORPŎRĀTUS, a, um, _Qui a un corps_, _matériel_. USUS: Mundus cernitur et tangitur, et undique est corporatus. CORPŎRĔUS, a, um, _Qui a un corps_, _corporel_, _matériel_. SYN. Corporatus, concretus. USUS: Corporeum et aspectabile omne necesse est esse, quod natum est. CORPŬLENTUS, a, um, _Gros_, _gras_, _qui a de l’embonpoint_. SYN. Obesi corporis homo. Cf. Pinguis, Abdomen. CORPUS, ŏris, n. _Corps_. EPITH. Ægrum, bene constitutum, caducum et infirmum, castum, clarum, debile, externum, extremum, figuratum, firmum, fragile, grave, illustre, immane, immortale, imperfectum, impudicissimum, impurum, incultum, horridum, ingens, integrum, insipiens, inviolatum, maternum, mortale, mutabile, obliquum, æquabile, sanctissimum, sanum, semiferum, vitiosum. Corpora aspera, hamata, uncinataque, solida ac individua, terrena concretaque, viva. USUS: 1. Corpus, quasi vas animi et quoddam receptaculum. Corpus exercendum et ita afficiendum est, ut obedire rationi possit in exequendis negotiis, et in labore tolerando. Corporis infirmitas et imbecillitas. Corpora recalescunt, confirmantur, allevantur, revocantur agitatione et exercitatione. E morbo vires et corpus amisi. Dandum est tempus corpori. Serviendum est corpori. Voluptates ad corpus pertinentes. Corpus vulgare, meretricium. 2. TRANSL. Corpus reipublicæ. Non modo partes, sed corpus reipublicæ curasti, _prendre soin de la république tout entière_. 3. Opus, volumen, _volume_; _en parl. les œuvres complètes d’un auteur_. Ex his modicum corpus confici posset. Corpus defensionis. Corporis Christi festum, _la Fête-Dieu_. Dies, quem anniversario augustissimoque ritu, sanctissimo Christi Corpori sacrum voluit Ecclesia; qui sanctissimi Christi Corporis honoribus a majoribus dicatus est; quo omni apparatus genere, triumphalem plane in modum, augustissimum mysterium celebrat Christianus orbis. CORPUSCŬLA, ōrum, n. pl. _Petits corps_, _atomes_. EPITH. Levia, rotunda, angulata et curvata, et adunca. USUS: Democriti corpuscula quædam levia, alia aspera, rotunda alia, partim angulata, curvata quædam, et quasi adunca, ex his, etc. CORRĀDO, is, rāsi, rāsum, ere, a. _Râfler_, _faire main basse sur_. USUS: Illi, credo, hæc pecunia corraditur. CORRECTĬO, ōnis, f. _Correction_, _réforme_. SYN. Temperatio, emendatio. USUS: Correctionem alicui adhibere. Hæc est veteris Philosophiæ correctio et emendatio. Cf. Emendatio, Reprehendo, Corrigo. CORRECTOR, ōris, m. _Censeur_, _réformateur_. SYN. Censor, emendator. USUS: Corrector et emendator civitatis. CORRĒPO, is, psi, ere, n. _Se glisser_, _s’introduire_. SYN. Irrepo. CORRĬGĬA, æ, f. _Courroie_ (_de soulier_). SYN. Lorus _seu_ cingulus e corio factus. Pedis offensio et corrigiæ abruptio erit cavenda. CORRĬGO, is, rexi, rectum, ere, a. _Corriger_. SYN. Emendo, correctionem adhibeo, aliquem ab errore averto, compenso. )( Depravo. ADV. Ambitiose orationem. PHRAS. 1. Spero fore, ut se corrigat, _j’espère qu’il se corrigera_. Ut se flectat, et majores suos respiciat, ut sanetur; ut ne exemplum in perniciem civitatis manet; ut frugi evadat; ut virtute culpam corrigat, nova gloria flagitii memoriam aboleat; ut se restituat; se ad frugem corrigat; ad frugem animum applicet; ut in viam redeat; ab errore revocetur; objurgando melior fiat; ut correctionem subeat, suscipiat, admittat; ut correctorem patiatur; monitoribus et qui erranti viam monstrent, obtemperet, dicto audiens sit, morem gerat. 2. Vix jam corrigi potest, _il est presque incorrigible_. Nullum pene correctioni locum relinquit, reliquum facit; nullum prope melioris frugis spem facit; vix est, ut ad sanitatem flectatur; conclamatum videtur de ejus emendatione; insanabile pene malum est; is ut ad meliorem se frugem recipiat, sperari vix potest; deploranda in perpetuum videtur ejus emendatio; vix superest medicinæ locus; respuit jam inveterata vis mali, quasi desperata salute, medicinam; frustra jam in emendandis ejus moribus opera ponitur; altius jam animo insedit vitium, quam ut evelli ulla ratione possit. Cf. Melius. 3. Correxit orationem, _il a corrigé son discours_. Ad ineptos locos notam apposuit; orationem limavit; multis lituris delimavit, perpolivit; menda non pauca lituris sustulit; demendo, mutando, interpolando multis locis sensum restituit. USUS: Aliquem, mores aliorum, orationem, menda corrigere. Errorem pœnitendo correxit. Corrigere se et reprehendere Cf. Melius. CORRĬPĬO, is, ripui, reptum, ere, a. _Prendre_, _saisir_; _blâmer_, _réprimander_. SYN. Comprehendo, reprehendo. ADV. Acerrime, occulte, severe. USUS: 1. Hominem corripi et suspendi jussit. Dolore, amentia, ira corripi; morbo subito corripi. 2. Reprehendo, arguo, incuso, accuso, _accuser_, _dénoncer_. Clamoribus maximis aliquem corripere. Cf. Reprehendo, Objurgo, Impetus. CORRŌBŎRO, as, avi, atum, are, a. _Fortifier_, _consolider_. SYN. Firmo, confirmo, roboro, sancio. )( Infirmo, frango. USUS: Spem alicujus lenitate; factionem indulgentia corroborare. Cum se vox tua corroborarit. Corroborata jam vetustate audacia. Ætas corroborata, rerum cognitioni apta. Cf. Firmus, Confirmo. CORRŌDO, is, rōsi, rōsum, ere, a. _Ronger_. SYN. Rodo. USUS: Mures scuta corroserant. CORRŎGO, as, avi, atum, are, a. _Prier_, _demander_. SYN. Rogo, peto, precibus quæro. USUS: 1. Necessarios suos corrogat, ut sibi adsint. 2. Congrego, _amasser en demandant_. Vestimenta, vasa, milites corrogare. Cf. Colligo. CORRŪGO, as, atum, are, a. _Rider_, _plisser_. USUS: Frontem corrugare. Caperare, contrahere, adducere frontem. Cf. Ruga. CORRUMPO, is, rūpi, ruptum, ere, a. _Corrompre_; _ruiner_. SYN. Depravo, vitio, in vitium impello, destruo. PHRAS. 1. Cupiditates juventutem corrumpunt, _les passions corrompent la jeunesse_. Deteriorem faciunt; a recto cursu et ratione detorquent, nervos omnes virtutis elidunt; corruptelarum illecebris irretiunt; facile in omnia vitia præcipitant. 2. Juventus facile corrumpitur (VULG. Seducitur), _les jeunes gens se laissent facilement séduire_. Contagione malorum juventus facile evertitur, in errorem facile inducitur, facile transversum agitur; malis moribus depravatur; ad mala consilia deducitur; ad nequitiam facile inducitur; in fraudem illicitur; sollicitando et pollicitando juvenum animi lactantur, labefactantur. Juventus veluti contactu facile recipit vitia, animi virus; morbi illi animorum facile pervadunt juventutem; facile serpunt contagiones malorum; morbi illi animorum veluti corporum contactu vulgantur; ætas illa flexibilis, pravis capta corruptelarum illecebris a continentia facile deducitur; ad inertiam et voluptates corporis pessumdatur. 3. Hoc in se facinus nunquam concepisset, nisi a pravis sociis corruptus esset, _il n’aurait jamais songé à ce crime_, _s’il n’avait été corrompu par de mauvais compagnons_. Nisi exempli contagio juvenilem animum veluti pestilenti quodam sidere afflasset; nisi sociorum exempla transversum egissent; nisi pravitate sociorum ad hæc consilia traductus; hæc cum ageret, contagione quadam pestifera insaniit, sociorum pravitate auferri se passus; corruptelarum illecebris irretitus; contactus iis corruptelarum illiciis, quæ pravis a sociis sunt profecta. 4. Bellicam laudem avaritia corrupit, _l’avarice gâta sa gloire militaire_. Partam bello gloriam avaritia expunxit; avaritiæ sordes belli gloriam confregere; offecit bellicis laudibus, partoque armis decori avaritia importuna; armorum gloriæ avaritia labem imposuit, aspersit; illustrem belli gloriam avaritiæ sordibus inquinavit. Cf. Macula. 5. Corruptus est pecunia judex, _on a corrompu le juge à prix d’or_. Judex magna vi pecuniæ a sententiæ æquitate deductus est; ob rem judicandam pecuniam accepit; pretio addictam fidem habuit nummarius juris interpres; jus pecunia est adulteratum, spe et metu depravatum; judicis fides pretio labefactata concidit; saturatus infinita largitione judex, pecuniæ magnitudine facile ab instituto deductus est; mercenarius judex, cujus mens oppressa præmio, lingua adstricta mercede, vero pretium ac gratiam facile antetulit; judex venalem linguam fidemque habuit, judex mercede conductus; largitione cæcatus; pretio delinitus; auro corruptus est; adversarii mei infinita largitione adversum me usi sunt; judicem pretio mercati sunt; judicum voluntates largitione redemerunt; corruptelam judicii magna vi pecuniæ moliti sunt; tantum donis muneribusque perfecerunt, ut a sententia facile abiret, abduceretur; venalem pretio hominem et largitione devinctum, magnitudine pecuniæ facile a bono honestoque abstraxere. Judicem, a cupiditate auri haud intactum, qui adversus divitias haud quaquam invictum gerebat animum, facile donis ad suam causam perduxerunt. USUS: Aliquem pecunia, judicem largitione, pretio tribus corrumpere. Vitiosa et corrupta consuetudo. Corrupti ac depravati mores. Tabulæ publicæ lituris corruptæ. Oculi fletu, viæ luto, vestes usu, ædes situ corrumpuntur. Cf. Deterius, Destruo. CORRŪO, is, ui, ere, n. et a. _Tomber_, _s’écrouler_. SYN. Ruo, cado. )( Sto. PHRAS. 1. Vulneratus corruit, _il tomba blessé_. Præceps in vulnus abiit; inter manus suorum collapsus est deficiens, ac jam vix spiritum ducens; moribundus labentibus super corpus armis ad terram defluxit; ruente equo saucius ipse, præceps ad terram datus est. 2. Domus corruit, _la maison s’est écroulée_. Domus convulsa sedibus suis cum fragore ingenti procidit, ruit, procubuit; diu quassata ac labefactata ruina tandem oppressa est. Cf. Cado. USUS: Ædes exesæ corruere. Uno meo fato tu, et omnes mei corruistis. Corruere urbis opes. Ille timore, ego risu pene corrui. CORRUPTĒ, _Avec altération_, _avec corruption_. SYN. Male, prave, nequiter. USUS: Depravate et corrupte de re aliqua judicare. CORRUPTĒLA, æ, f. _Ce qui sert à corrompre_; _action de corrompre_. SYN. Quod ad corrumpendum valet, ut largitio, illecebræ, etc. PHRAS. Corruptelam judicis moliri, _chercher à corrompre le juge_. Sollicitare judicem pecunia ad perniciem alterius; spe ac promissis prolectare; mercari pretio judicem; pretio ac largitione delinire; donis, muneribus tentare. Cf. Corruptus judex. USUS: Mores hac dulcedine, corruptelaque depravati. Corruptela malæ consuetudinis. Aliquem corruptelarum illecebris irretire. CORRUPTĬO, ōnis, f. _Corruption_, _altération_. USUS: Morbum appellant totius corporis corruptionem. CORRUPTOR, ōris, m. _Corrupteur_, _séducteur_. SYN. Largitor. USUS: Quis corruptor juventutis? Quem tu hujus tribus corruptorem ac venditorem clamitas. CORRUPTRIX, īcis, f. _Corruptrice_. Corruptrix provincia. CORS, ortis, f. _Cour fermée_, _basse-cour_. SYN. Arca villæ, spatium intra maceriem. USUS: Villam habes cum corte. CORTEX, ĭcis, m. _Enveloppe des plantes_, _écorce_. USUS: Trunci obducuntur libro aut cortice quo sint a frigoribus et caloribus tutiores. CORTĪNA, æ, f. _Tenture_, _rideau_. USUS: Cortina theatri. CŎRUSCO, as, are, n. _Briller_, _étinceler_. SYN. Splendeo, emico. USUS: Flamma inter nubes coruscat. CŎRUSCUS, a, um, _Brillant_, _étincelant_. CORVUS, i, m. _Corbeau_. USUS: Milvo est bellum naturale cum corvo. CŎRY̆PHÆUS, i, m. _Coryphée_; _chef_. SYN. Dux, princeps. USUS: Zenonem Philo coryphæum Epicureorum appellat. Cf. Auctor. CŌS, cōtis, f. _Caillou_, _pierre à aiguiser_. SYN. Lapis, quo cultri acuuntur. USUS: Iracundia cos est fortitudinis, _la colère aiguise le courage_. Novacula cotem præcidere. COSTA, æ, f. _Côte_. USUS: Animalium, navium costæ, _flancs des navires_. CŎTHURNUS, i, m. _Cothurne_, _sorte de chaussure_. Calceamenti genus, tragœdis et virginibus familiare. CRĀPŬLA, æ, f. _Pesanteur de tête_, _ivresse_, _indigestion_. SYN. Helluonum vitium, dissoluta victus ratio. PHRAS. 1. Crapulam habet, _il est ivre_. Mero incalescit; sensus mero victi sunt; gravata ebrietate mens; vino gravis est; mero oneratus; vino epulisque obrutus est; appotus probe; invitavit se plusculum majoribus poculis; temulentus est; vino rationem obruit; vino mentem mersit; vino sepultus est; vino onustus, languidus, oppressus est; vino madet; crapula ac capitis errore titubat; nec mens, nec lingua homini consistit; mero victus est; vini flore se complevit; vino se ingurgitavit; crapula gravis et impos sui est. Cf. Ebrius. 2. Crapulam edormivit, _il a cuvé son vin_. Crapulam exhalavit; somno concoxit; quies mentem reddidit; ebrietatem discussit. USUS: Edormi et exhala crapulam. Cf. Bibo. CRAS, _Demain_. SYN. Secundum hanc diem, crastina die. CRASSĒ, _Grossièrement_. USUS: Crasse compositum aliquid. CRASSĬTŬDO, ĭnis, f. _Épaisseur_. USUS: Crassitudo æris mihi noxia. CRASSUS, a, um, _Épais_. SYN. Densus, plenior, pinguis, concretus. )( Tenuis. USUS: Crassus et concretus aer. Omnia crassis circumfusa tenebris. Cœlum crassum. CRASTĬNUS, a, um, _De demain_. USUS: Nisi me in crastinum differre velis. CRĀTĔR, ēris, m. _Cratère_, _coupe_. SYN. Poculum, cratera. CRĀTES, is, f. _Claie_. SYN. Tabula viminibus contexta. USUS: Locus conceptus cratibus. CRĔĀTĬO, ōnis, f. _Création_, _élection_. USUS: Creatio magistratuum. CRĔĀTOR, ōris, m. _Créateur_, _auteur_; _père_. SYN. Procreator, genitor, effector. PHRAS. Creator universi DEUS, _DIEU, créateur de l’univers_. Effector et molitor mundi; opifex, generator ædificatorque mundi DEUS; rerum, quæ in tota natura constant, omnium opifex; universi conditor ac parens DEUS; hujus immensi operis conditor, effector, mundi hujus architectus ac fabricator; temporum ac omnium rerum artifex. Cf. DEUS. USUS: Creator urbis Romulus. CRĔĀTŪRA, æ, f. _Créature_. SYN. Res creata, ex nihilo producta; res condita ab opifice et ædificatore mundi, DEO; res a summo conditore DEO procreata; summi conditoris, creatoris, procreatoris opus; res mortalis. Creata omnia. CRĒBER, bra, brum, _Fréquent_. SYN. Frequens, densus. USUS: Thucydides creber est rerum frequentia. Crebræ venæ toto corpore intextæ. Per hos dies creberrimus mihi sermo de te. Cf. Sæpe, Frequento. CRĒBRĬTAS, ātis, f. _Fréquence_, _multiplicité_. SYN. Frequentia. EPITH. Pristina, tanta litterarum. USUS: Crebritate officiorum priora errata sarciam. CRĒBRO, _Fréquemment_. SYN. Frequenter. USUS: Crebro litteras dare. Cf. Sæpe. CRĒDĬBĬLIS, e, gen. com. _Croyable_, _vraisemblable_. SYN. Probabilis, verisimilis. )( Incredibilis. PHRAS. 1. Credibile est, _il est probable que_ (cum ut _vel_ inf.). Fidem est propius; ad fidem pronius est; verisimillimum est; a ratione haud alienum est, par est credere. Cf. Verisimile. 2. Rem credibilem reddidit, _il a rendu la chose vraisemblable_. Fidem ejus rei fecit allatus ab eo nuntius; suspicionem affirmavit rumor publicus, fidem rei addidit una consentiensque vox populi; ad suspicionem res certissimæ accesserunt; opinionem adjuvit constans rei fama. USUS: Narratio credibilis esse debet. Credibile est, quod sine ullo teste auditoris opinione firmatur. Cf. Incredibilis. CRĒDĬBĬLĬTER, _D’une manière croyable_, _vraisemblable_. SYN. Verisimiliter, probabiliter. USUS: Quam non modo non credibiliter, sed ne suspiciose quidem. CRĒDĬTOR, ōris, m. _Créancier_. SYN. Is, cui quacumque causa aliquid debetur. )( Debitor. EPITH. Cæteri, familiares, universi. USUS: Fraudare creditores. Cum omnibus creditoribus suis male agit. CRĒDO, is, dĭdi, dĭtum, ere, a. _Croire_, _ajouter foi_. SYN. Fidem habeo, tribuo; auctoritatem tribuo, auctoritatem et fidem adjungo, mihi persuadeo. ADV. Cito de aliquo, facile, firmius, prorsus, recte de aliquo, stulte, temere pecuniam, valde, dementer. PHRAS. 1. Ne temere cuivis credas, _ne croyez pas légèrement le premier venu_. Ne cujusvis testimonio fidem adjungas; ne omnibus credulum te præbeas; ne omnibus credulitatem tuam addixeris; segnior ad credendum esto; caveas, ne fidem tibi quisque faciat, tibi aliquid persuadeat. 2. Non cuivis est credendum, _il ne faut pas croire tout le monde_. Quibusdam fidem et auctoritatem usta suspicio derogavit; quosdam leviores auctores rei culpa facit; sunt, quibus incerta, dubia, fluxa fides sit: quorum fide niti tuto haud possis; non cuivis adhibenda est fides. 3. Crede mihi, rem ita se habere, _croyez-moi_, _la chose est ainsi_, _telle que je vous le dis_. Persuasum tibi habe; induc animum; induc in animum, ita esse; pro certo habe; pro certo existima; nihil dubita; exploratum atque omnino certum habe; pro comperto habeas, velim; sit hoc apud te minime dubium; sit exploratum; pro inquisito et comperto sit, rem hoc loco esse; velim, sic habeas; tibi persuadeas, cum animo tuo constituas, in hoc statu rem esse. 4. Est vir, cui merito credi possit, _c’est un homme que vous pouvez croire_. Cujus conspecta fides et gravitas; est fide dignissimus; vir est suspectæ minime fidei; cujus ingens apud omnes auctoritas ac fides; cujus auctoritas magni apud omnes est ponderis; qui auctoritate valeat, floreat maxima; cujus ingens inter testes nomen; cui vel injurato credas. Cf. Auctoritas. USUS: 1. Aiunt, nervos atque artus esse sapientiæ, non temere credere. Adduci non possum, ut somniis credam. Non credo de numero militum. 2. Concredo, committo, _confier_. Se alicui, sua consilia; res omnes alienæ fidei; arcana libris; nocti se credere. Cf. Fides, Judico, Firmus, Certus. CRĒDŬLĬTAS, ātis, f. _Crédulité_, _facilité à croire_. SYN. Credendi facilitas, animus simplex, credulus. USUS: Credulitas error potius est, quam culpa, et in optimi cujusque animum facillime irrepit. CRĒDŬLUS, a, um, _Crédule_, _simple_. SYN. Simplex, antiqui moris homo, qui facile credit. )( Prudens, sapiens. USUS: Verba mihi dari facile patior, meque libenter præbeo credulum. Creduli et improvidi juvenes. Cf. Incautus. CRĔMO, as, avi, atum, are, a. _Brûler_. SYN. Incendo, exuro, comburo, deuro, in ignem aliquid infero, flammis torreo. CRĔO, as, avi, atum, are, a. _Créer_, _engendrer_, _produire_. SYN. Procreo, gigno, facio. ADV. De integro censores, injuste periculum, rite consules. PHRAS. 1. DEUS hunc mundum creavit, _DIEU a créé cet univers_. Ex nihilo procreavit; rerum omnium potentissimus ac sapientissimus opifex hoc pulcherrimum naturæ regnum ex nihilo condidit, effecit; commune hoc DEI ac hominum domicilium DEI consilio jussuque repente ex nihilo constitit; rerum hanc universitatem, qua omnia continentur, nullis ex elementis, nullis ex principiis molitus est DEUS; mundi hujus moles immensa non manibus hominum, sed DEI imperio surrexit; quidquid hic videmus, de nihilo natum est DEO imperante; DEUS est, qui cœlum et omnia, quæ cœli ambitu continentur; qui supera, media, infima condidit, architectatus est, ex nihilo excitavit, formavit, finxit. 2. Regem creant, _ils le créent roi_. Regem appellant, regem jubent, regnum ei deferunt; regem renuntiant; diadema ei imponunt; regem faciunt, dicunt; summam imperii ad eum deferunt. USUS: Artis proprium est creare et gignere. Periculum alicui creare. Luxuries in urbe creatur. Consules et prætores creantur. Errorem sæpe creat similitudo. Cf. Facio. CRĔPĬDA, æ, f. _Sandale_. Calceamenti genus. USUS: Statua Scipionis cum chlamyde et crepidis. Ne sutor supra crepidam, _chacun son métier_. (PROV.). CRĔPĬDĀTUS, a, um, _Qui porte des sandales_. SYN. Soleatus. CRĔPĪDO, ĭnis, f. _Môle_, _jetée_; _rivage_. SYN. Ora terræ, quæ alluitur aqua, _vel_ ripa paulo eminentior. USUS: Pirata ad omnes urbis crepidines accessit. CRĔPĬTŬS, ūs, m. _Bruit retentissant_, _craquement_. SYN. Sonus collisione excitatus, aut percussione. EPITH. Honesti, liberi. USUS: Pallor et tremor et dentium crepitus consequitur. Inter plagarum crepitum doloremque. Stoici aiunt, crepitus æque ac ructus liberos esse oportere. CRĔPO, as, ui, ĭtum, are, n. _Rendre un son_, _craquer_. SYN. Percrepo. CRĔPUNDĬA, ōrum, n. pl. _Jouets d’enfant_, _hochets_. SYN. Quæ pueris dantur oblectandi causa. CRĔPUSCŬLUM, i, n. _Crépuscule_. USUS: Primo crepusculo. Cf. Vesper. CRESCO, is, crēvi, crētum, ere, n. _Croître_. SYN. Augesco, accresco, adolesco, ingravesco, serpo, propagor, augeor, ætate procedo, surgo, ascendo. )( Decresco. ADV. Incredibiliter, plurimum, pariter cum ætate studia. PHRAS. 1. Herbæ e terra crescunt, _les herbes sortent de la terre_. E terra nascuntur; e terra maturatæ pubescunt et maturitatem assequuntur. Diffundit terra et elicit herbescentem viriditatem; e terra germina omnia effunduntur; terra herbes gignit, creat, progenerat; herbæ proveniunt, prosiliunt, prorepunt, emicant, enascuntur, exeunt, 2. Malum in dies crescit, _le mal s’accroît de jour en jour_. Malum in dies longius manat; serpit latius; magis vulgatur; augescit, ingravescit; longius progreditur, procedit; majora in dies incrementa capit. Cf. Augesco, Augeo. 3. Postquam crevit puer, _dès que l’enfant fut devenu grand_. Ubi adolevit ætate; ubi ætate processit; sumpto jam corpore, animique robore; ubi ad justum corporis modum adolevit; ubi ad justum corporis proceritatem; corporis habitum processit. 4. Ira dolorque crevit, _la colère et la douleur ont augmenté_. Exarsit ira, vehementius efferbuit. Cf. Augeo. USUS: Respublica privatis inimicitiis crescit. Exspectatio rumore creverat. Eos elige, e quibus crescere possis. Locus præter modum crevit. Cf. Augeo, Amplifico. CRĒTA, æ, f. _Craie_. SYN. Terra alba. USUS: Laudatio Asiatica illa creta obsignata. CRĒTĀTUS, a, um. _Blanchi avec de la craie_. SYN. Creta infectus. USUS: Cretatæ fasciæ. CRĬBRUM, i, n. _Crible_. SYN. Vas pistorum ad grana farinamque purgandam. USUS: Mures cribra arrosere. CRĪMEN, ĭnis, n. _Crime_. SYN. Criminatio, infamia; _item_: facinus, peccatum, noxa, scelus, delictum, maleficium. EPITH. Atrocissimum, certum, commentitium, commune, decumanum, domesticum ac vernaculum, fictum, falsum, fœdissimum, grave et vehemens, inane, incredibile, ingens, iniquum, integrum, invidiosum, levius, nefarium, novum inauditum, obscurum, perspicuum, probrosum, suspiciosum, manifestum, vinarium, verum, vetus. Crimina certa propriaque, dissoluta, falsa, infinita, absoluta, permulta, quotidiana, reliqua. PHRAS. Magnum crimen commisisti, _vous avez commis un grand crime_. Magnum crimen admisisti; in sceleratam ac nefariam fraudem decidisti; fraudem capitalem admisisti; in hoc facinore omnes insunt culpæ maximæ; id, quod in te concepisti scelus, in maximo, nefario crimine et capitali fraude ponitur; magno te adstrinxisti scelere; grave piaculum admisisti; nullum scelus abest ab eo scelere; in illo scelere omnia insunt scelera, quod in te admisisti. Cf. Committo, Culpa, Scelus. USUS: 1. Criminatio, _accusation_. Crimen effugere, e crimine elabi, _éviter une accusation_. Crimen dissolvere, _repousser une accusation_, _se laver d’un reproche_. 2. Facinus, peccatum, fraus, noxa, _délit_, _faute_, _crime_. Crimen in me quærit. Cædes ea illi crimini datur, vertitur. Proditionis crimen in te conjecit, contulit; tibi intulit, attulit, obtulit. Ista aut suspicionem afferunt, aut crimen. Isthoc tibi crimen adscribunt; hoc tibi in crimine ponunt. Crimine aliquem arcessere; condemnare crimine. Imprudens in crimen incurrit, in crimen venit. Staret hoc illi crimen, nisi refelleret, dilueret, dissolveret. In alium derivare crimen; extenuare nimium et elevare. Facile effugies crimen. Non abes ab omni crimine, non cares omni crimine. Videtur condonandum illud crimen. Cf. Scelus, Criminatio, Criminor. CRĪMĬNĀTĬO, ōnis, f. _Accusation_, _calomnie_. SYN. Crimen, accusatio. EPITH. Acerrima, accusatorum falsa, inaudita, subita, tota. PHRAS. Criminationem refutavit, _il a réfuté l’accusation_. Oblatas ab adversariis criminationes depulit; crimen accurata confutatione dissolvit; meditata oratione diluit, refellit; inexspectato responso crimen effugit; e crimine elapsus est, e crimine se eripuit; oblatas criminationes aut extenuavit, aut elevavit. USUS: Nihil adhuc in Caium criminationis est. Oblatas criminationes depellere. Cf. Accusatio, Coarguo. CRĪMĬNOR, aris, atus sum, ari, d. _Accuser_; _faire des reproches_. SYN. Criminationem, _vel_ crimen offero, infero; culpæ, vitio do; crimini do, verto; criminatione utor, criminis loco pono, in crimen voco, revoco. )( Crimen dissolvo. PHRAS. Nescio quid fraudis a me susceptum criminantur, _ils me reprochent je ne sais quelle perfidie_. Nescio quid fraudis a me conceptæ in crimen vocatur; capitalis, nescio cujus fraudis crimen in me conjiciunt, conferunt; nescio quod fraudis crimen mihi inferunt, efferunt; fraudis, incertum cujus, crimen in me quærunt; cum alia, tum fraudis, nescio cuius, crimina in me ferunt; mihi adscribunt; fraus, nescio quæ, mihi in culpa ponitur, in crimine ponitur; crimini datur, fraudis, nescio quid, a me admissum; novum crimen afferunt, fraudem capitalem a me factam esse, fraudis crimine me accersunt, condemnant; fraudis conceptæ crimen in me derivant; in fraudis crimen, certe suspicionem, ad populum incurro, venio. Cf. Accuso, Insimulo, Culpa. USUS: Invidiose meam potentiam ad populum criminantur. Non omnia libet criminari. De quibus illum criminatus es. Cf. Detraho. CRĪMĬNŎSĒ, _En accusateur, avec passion_. SYN. Suspiciose, accusatorie, acerbe. USUS: Qui suspiciosius ac criminosius diceret, audivi neminem. CRĪMĬNŌSUS, a, um, _Digne cie reproche_, _blâmable_; _coupable_, _criminel_. SYN. Suspiciosus, quod criminis suspicionem affert, quod in crimine est, quod in crimine ponitur. USUS: Non credebam, hoc tibi criminosum fore. Orator acer, acerbus, criminosus. Officiosam amicitiam criminoso nomine inquinas. CRĪNES, ĭum, m. pl. _Cheveux_. SYN. Capilli. CRĪNĪTUS, a, um, _Qui a beaucoup de cheveux_. SYN. Capillatus, comatus. USUS: Gorgonis os anguibus crinitum, _la tête de la Gorgone avait des serpents pour cheveux_. Stellæ crinitæ, _comête_. Cf. Cometæ. CRISPUS, a, um, _Crépu_, _frisé_. CRISTA, æ, f. _Crête_; _aigrette_, _panache d’un casque_. USUS: Crista galeæ. CRISTĀTUS, a, um, _Qui a une crête_, _une aigrette_. USUS: Galea cristata. CRĬTĬCUS, i, m. _Critique_, _censeur_. SYN. Poematum, _aut_ similium operum judex, Aristarchus. USUS: Ego tanquam criticus antiquus, ut Aristarchus quidam judicaturus sum. CRŎCĔUS, a, um, _De safran_; _couleur de safran_, _jaune_, _doré_. USUS: Chlamys crocea. CRŎCŎDĪLUS, i, m. _Crocodile_. SYN. Lacerta Ægyptia magnitudinis immensæ. CRŎCUS, i, m. _Safran_. USUS: Meliora sunt unguenta, quæ terram, quam quæ crocum olent. CRŎTĂLUM, i, n. _Crotales_, _sorte de castagnettes_. SYN. Instrumentum musicum e laminis quibusdam æreis. USUS: Nec collegæ tui crotala et cymbala fugi. CRŪCĬĀMENTUM, i, n. _Tourment_, _souffrance_. SYN. Cruciatus. EPITH. Gravia morborum. USUS: Cruciamenta morborum interdum sunt graviora, quam tormenta carnificum. CRŬCĬĀTŪS, ūs, m. _Tourment_, _torture_, _supplice_. SYN. Cruciamentum, tormentum, pœna, supplicium. EPITH. Acerbissimus, mœstus, magnus, malus, summus, miseri, tetri. USUS: Magno animi cruciatu vitam agere, _passer sa vie dans des chagrins perpétuels_. Is se vel in cruciatum dari cupit. Cruciatu afficere aliquem. Confectus cruciatu summorum dolorum. Cui morbus tetros cruciatus ciet. Summo cruciatu supplicioque perii. Cf. Dolor, Affligo. CRŬCĬO, as, avi, atum, are, a. _Tourmenter_, _torturer_. SYN. Cruciatu afficio, conficio, afflicto, torqueo, premo, exanimo, excrucio, vexo; angoribus, suppliciis, majori malo macto. ADV. Diu, impune. PHRAS. 1. Criminis insontem acerbe cruciavit, _il a cruellement torturé un innocent_. Insonti barbara feritate tormenta admovit; omnia exempla cruciatus in insontem edidit; crudelitate naturæ asperius fecit aliquid insonti; in summum cruciatum dedit hominem insontem; omnibus cruciatibus affecit, per ultimos cruciatus hominem insontem laceravit, excarnificavit. 2. Ea res me vehementer cruciat, _cette affaire me tourmente beaucoup_. Res me urit vehementer et sollicitat; animum discruciat, exercet; angor animo, intimis sensibus; eam ob rem gravis mihi sollicitudo incumbit; acerba me sollicitudo incessit; maximam sollicitudinem sustineo; summam acerbitatem, ægritudinem, molestiam capio, sustineo; in acerba sollicitudine, in magno angore sum; magna premor, opprimor sollicitudine; magna cura ac sollicitudo animo insidet, animum occupat, torquet, exagitat; gravi conturbor, æstuo sollicitudine; suspenso et sollicito sum animo; ægritudine prope contabesco; curis pene conficior ac consumor. Cf. Ango, Angor, Cura, Sollicitus. USUS: Fame et vigiliis cruciatur. Tuæ te ærumnæ premunt ac cruciant. Dies noctesque tuæ te sollicitudines torquent ac cruciant. Dies noctesque cruciaris et consumeris. Cf. Vexo, Torqueo. CRŪDĒLIS, e, gen. com. _Dur_, _cruel_, _inhumain_. SYN. Durus, inhumanus, ferreus, ferus, teter, immanis, importunus, omnis humanitatis expers, natura asper, singulari immanitate et crudelitate barbarus; barbarus atque immanis, inexorabilis, omni diritate atque immanitate deterrimus, immemor humanitatis, immansuetus, qui maxima asperitate et immanitate naturæ est. )( Clemens, misericors. PHRAS. 1. Homo crudelis est, _cet homme est cruel_. Ingenio sane est crudeli, quali nulla in barbaria quisquam tyrannus fuit; ejus immani et fœda crudelitate omnis Barbaria superata est; homo omni diritate deterrimus; cui volupe sit fœdum in modum lacerare miseros; omnia exempla cruciatus edere; omni sævitie, atrocitate plebem opprimere; optimum quemque per cruciatum necare, cum cruciatu interficere; omnibus tormentis excruciatos, omnibus cruciatibus affectos, laceratos interficere, necare; crudelitate utitur maxima; multa superbe, multa crudeliter facit; credas, feræ rabiem occupasse hominis animum, ita in quosvis sævus est et immanis; immanitate et crudelitate præditus est; crudelitatem vultu aspectuque horribili præ se fert; immanitate barbarus, sanguinarius, atrox, truculentus est; omnem humanitatem exuit; cum immanissimis feris crudelitate comparandus est; ab omni humanitate remotus, derelictus. Homo atrocis ingenii, animi trucis ac implacabilis; omnes mortales crudelitate vincit; cujus immanitas brutorum animantium ferocitatem non modo adæquat, verum etiam (horreo verba tam horrida) superat; est barbarie omni crudelior, expers omnis pietatis ac humanitatis; ea est morum, non asperitate, (levi enim illi vitium istud est) sed feritate, quam ne immanissimæ quidem ferarum omnium feræ possint attingere; anhelat imo e pectore crudelitatem; ea est importunitate naturæ, ut ejus crudelitas nulla miserorum calamitate expleri, satiari, saturari possit; ut crudelitatem in omnes promiscue expromat, exerceat, adhibeat; ut necare insontes crudelitate excogitata gaudeat. 2. Severi, non crudeles in liberos esse debent parentes, _les parents doivent user de sévérité et non de cruauté envers leurs enfants_. Bonum est, imo necesse, pueros in culpam lapsos a parentibus castigari, sed cavendum, ne crudelitati aditum patefaciant. Sicut parentum est, juveniles refrenare liberorum impetus, ita debent illi quoque manus, immo ipsum animum ab omni sævitiæ genere vindicare; sævitiam adversus liberos exercere, crudeliter agere cum filiis nunquam debent. Tanti esse nihil debet, ut crudeles in liberos simus; ut crudeles nos liberi experiantur. Si quid agitur cum filiis, crudelitas absit; nunquam crudelitati locus sit; dedecet parentes, pœnam de liberis sumere exempli parum memoris justæ severitatis; adhibere sævitiam in liberos; acerbe crudeliterque in liberos sævire. USUS: Animus ferus, crudelis, inhumanus. Bellum crudele. Pater in liberos crudelis. CRŪDĔLĬTAS, ātis, f. _Cruauté_. SYN. Sævitia, inhumanitas, feritas, acerbitas, atrocitas animi, importunitas, immanitas naturæ, morum acerbitas. )( Clementia. EPITH. Arrogans, domestica, gravior, crudelior, immanis et fera, importuna in aliquem, inaudita, incredibilis, inimica, insatiabilis, nefaria, regia, singularis, summa, tanta, teterrima. USUS: Misericordia in speciem crudelitatis labi; crudelitatis odio in crudelitatem ruere, _devenir cruel en haine de la cruauté_. Iste spumans ex ore scelus, anhelans ex infimo pectore crudelitatem, contorquet brachium. Ejus crudelitas nulla miserorum calamitate expleri, saturari, satiari potest. Crudelitatem in omnes promiscue expromit, adhibet, exercet. Crudelitate excogitata necare insontes gaudet, nec tam gustare civilem sanguinem, quam exsorbere optat. CRŪDĒLĬTER, _Avec dureté_; _cruellement_. SYN. Dure, acerbe; per cruciatum, cum cruciatu, omni cruciatu. )( Dissolute. USUS: Crudeliter animadvertere in aliquem. Crudelissime periit. CRŪDĬTAS, ātis, f. _Indigestion_. SYN. Stomachi affectio, cum male concoxit; stomachi redundantia ex ægra confectione ciborum. USUS: Cruditas morbi causa est. CRŪDUS, a, um, _Qui n’est pas mûr_, _vert_. SYN. Immaturus. USUS: 1. Poma ex arboribus cruda avelluntur, matura et cocta decidunt. 2. Cruditate affectus, _qui digère mal_, _qui a l’estomac chargé_. Crudior ad prandium venit. Roscius, quia crudior, agere noluit. Cf. Stomachus. CRŪENTO, as, avi, atum, are, a. _Ensanglanter_. SYN. Sanguine imbuo, sanguinem elicio. ADV. Impie. USUS: Nolebam propter me cæde civium cruentari rempublicam. Scelere cruentare secures suas. Cæde nefaria se cruentare. CRŬENTUS, a, um, _Sanglant_, _ensanglanté_. USUS: Cruentus civium sanguine. CRŬMĒNA, æ, f. _Bourse_. SYN. Loculus. CRŬOR, ōris, n. _Sang répandu_. SYN. Sanguis e vulnere. EPITH. Jucundus, civilis, quam recentissimus inimici. USUS: Cruorem inimici recentissimum ostendere. Cf. Sanguis. CRUS, crūris, f. _Jambe_. SYN. Tibia, pars pedis, quæ ex coxendice ad extremos pedis digitos pertinet. USUS: Crura alicui frangere, suffringere. CRUSTA, æ, f. _Superficie_, _enveloppe_, _écaille_, _croûte_. USUS: Vasis crustæ detrahebantur. CRUX, ŭcis, f. _Croix_. SYN. Patibulum. PHRAS. In crucem agere, rapere, tollere; cruci suffigere, affigere; crucem alicui figere, defigere, constituere; patibulo affigere; in cruce figere; cruce afficere; cruci aliquem dare; infelici arbori suspendere. (VULG. Crucifigere), _crucifier_. USUS: Verres civibus Romanis crucem minatus est. Crucem indemnatis fixit, constituit. Cruci hominem insontem dedit. Multos in crucem egit, sustulit. Multos cruciatu, cruce, morte affecit. (Crux _pro_ molestia, rebus adversis, calamitatibus _vulg. est_, _peine_, _tourment_). Crux SSᵐᵃ, _La Sainte Croix_. PHRAS. 1. Lignum, in quo salus nostra, ingemiscente rerum natura, pependit; in quo tribus clavis mundi salus affixa pependit. 2. (Crucifixi imago, VULG.), _Crucifix_. Imago Christi cruci affixi; simulacrum Christi e cruce pendentis; signum pendentis in cruce Servatoris nostri; simulacrum Christi in cruce morientis, in cruce exspirantis; effigies Christi in cruce suffixi. 3. (Crucem facere, VULG.), _se signer_, _faire le signe de la croix_. Crucis signum in fronte pingere, formare; cruce se signare; signum crucis in fronte effingere, exprimere; salutari se crucis signo munire; signum crucis fronti, pectori imprimere. Signum crucis Christiano more, Christiano ritu ducere. CŬBĬCŬLĀRIS, e, gen. com. _Où l’on couche_. SYN. Quod ad cubiculum pertinet. USUS: Lectus cubicularis. CŬBĬCŬLĀRĬUS, ii, m. _Valet de chambre_. SYN. Cubiculi minister. USUS: Nihil per cubicularium, omnia per janitores. CŬBĬCŪLUM, i, n. _Chambre à coucher_. SYN. Conclave. EPITH. Alienum, altum, amplum, hibernum, subgrande. USUS: Grande cubiculum, altum, hibernum valde probavi. In cubiculum introducere. CŬBĪLE, is, n. _Lit._ SYN. Lectus. EPITH. Duplex. USUS: Cubilia ferarum. Inire alienum cubile, _commettre un adultère_. Nemo tam miser, qui non cubile suum, _aut_ lectum salvum velit. Omnes mortales non solum vestigia, sed ipsa avaritiæ tuæ cubilia videre possunt, _siége_. CŬBĬTĀLIS, e, gen. com. _Haut d’une coudée_. SYN. Cubitum altus. CŬBĬTO, as, avi, are, n. _Être souvent couché_. SYN. Sæpe cubo. CŬBĬTUS, i, m. _Coude_; _coudée_. SYN. Mensura, quantum e cubito brachii ad extremam manum est. USUS: Levato in cubitum corpore, suffulcire mentum columna, _s’appuyer sur son coude_, _appuyer son menton sur ses deux bras_. Triennio ille tres cubitos non processit. Columna tribus cubitis alta. CŬBO, as, cubui, cubĭtum, are, n. _Être couché_. SYN. Recumbo, accumbo. PHRAS. Cubitum ivi, _j’allai me coucher_. Ad quietem ivi; quieti me tradidi; in lectum me recepi; cubitum discessi; conferre se cubitum parabat; strato se committere; lecto se commendavit; fessum diurno labore corpus quieti mandabat; lectum petiit; ad quietem se composuit. USUS: Deinde cubitum discessimus. Ægrotus in lecto cubans. CŪDO, is, di, sum, ere, a. _Battre_; _forger_. SYN. Ferio, percutio. USUS: Cudere nummos, _vel_ argentum, _battre monnaie_. CŪJAS, ātis, gen. omn. _De quel pays?_ SYN. Unde, qua ex gente? USUS: Socrates rogans, cujas esset? mundanum se respondit, totius mundi incolam, ac civem. CŪJUS, a, um, _A appartenant?_ _Dont, de qui_. USUS: Cuja res, cujum periculum. Cædes ei crimini detur, cuja interfuit. CŪJUSDAMMŎDI, _De quelque manière_. USUS: Animus non esse solum, sed cujusdammodi debet esse. CŪJUSMŎDI, _De quel genre_. USUS: Legem, cujusmodi sit, conservare. CŪJUSQUĔMŎDI, _De toutes sortes_. USUS: Homines cujusquemodi. CULCĬTA, æ, f. _Matelas_, _oreiller_. SYN. Pulvinus, lectulus, stragulum. USUS: Culcita plumea. CŪLĔUS, i, m. _Sac de cuir_. SYN. Saccus e corio, _vel_ lino factus. USUS: Parricidæ in culeum insuti in profluentem deferuntur. CŬLĪNA, æ, f. _Cuisine_. EPITH. Ingentes. USUS: Tua quidem Philosophia in culina est. CULMEN, ĭnis, n. _Faîte_, _sommet_. SYN. Fastigium. EPITH. Parvum, transversum. CULMUS, i, m. _Tige des plantes_, _chaume_. SYN. Frumenti calamus a radice ad spicam. EPITH. Geniculatus. USUS: Herbescens viriditas sensim adolescit, culmoque nixa geniculato vaginis jam quasi pubescens includitur. CULPA, æ, f. _Faute_. SYN. Causa, meritum, crimen, reprehensio. EPITH. Aliena, magna, minor, paterna, perpetua, præterita, propria, similis, summa, turpis, varia. PHRAS. 1. Tua culpa hæc acciderunt, _cela est arrivé par votre faute_. Tu unus ejus rei culpam sustines; tu ipse in culpa es, in te uno culpa ejus rei est; hujus rei culpa in te residet, hæret, consistit; tu ejus rei culpa teneris; tuo vitio perimus; omnes tibi culpam ejus rei attribuunt, assignant; tot malorum causas in te omnes conferunt, transferunt, derivant, inclinant, conferunt; penes te unum ejus rei culpam esse aiunt; te ejus culpæ coarguunt; te culpæ omnis reum faciunt; tuum hoc vitium est, de quo plectimur; in vitio tu es; in te injicitur ejus rei culpa; tibi vitio et culpæ datur; te unum in culpa et suspicione ponunt; in te unum culpam conjiciunt, referunt; merito tuo te accusant; ejus te mali fontem esse ac principium; tu unus in noxia es; te ipse jure optimo incuses licet auctorem omnium malorum; hujus rei culpam omnes in te rejiciunt, tibi adscribunt; te hujus mali fontem, originem, causam esse prædicant; hanc in te culpam omnes impingunt; hujus culpæ notam tibi uni inurunt; hujus rei culpa te condemnant. Cf. Causa, Adscribo, Criminor. 2. Gravem culpam admisit, _il a commis une grande faute_. Gravem culpam commisit, contraxit, suscepit; magno se crimine adstrinxit; gravi culpa se contaminavit; non levem culpam commeruit, in se suscepit; sequius admisit aliquid; graviter offendit, deliquit; in gravem culpam incidit; gravi se scelere commaculavit, inquinavit; gravi culpa se obstrinxit. Cf. Committo, Peccatum, Pecco, Crimen. 3. In culpa non est, _il n’est pas en faute_. Abest ab ea culpa longissime; extra culpam est; extra causam culpamque positus est; nihil in eo culpæ hæret, residet; culpa ea non tenetur; hujus rei culpa penes illum non est; noxæ ejus reus non est; ejus virium non est; ejus culpa, vitio id factum non est. 4. Expers omnis culpæ est, _il est tout à fait innocent_. Culpa caret, vacat; ab omni culpa abest, ab omni culpa remotus est; culpa omnis procul abest ab eo; abhorret ab ejus integerrimis moribus, quidquid culpæ in eum confertur; purus ab omni culpa est. Cf. Innocens. 5. Culpam a se facile removebit, _il se disculpera facilement_. Culpam haud ægre a se amovebit, amolietur, dimovebit; ea se culpa facile liberabit; ea se ex culpa facile eximet; eam se extra causam culpamque facile ponet; facile effugiet hoc crimen; ex eo crimine facile elabetur. Cf. Criminatio. 6. Culpam in alium rejicio, _je rejette la faute sur un autre_. Culpam in alterum confero, transfero, derivo, injicio, conjicio; in alium amolior, averto, inclino. 7. Culpam fateri, _avouer une faute_. Culpam agnoscere; culpæ se reum agere, peragere; de se ultro confiteri; non defugere noxæ confessionem. 8. Damna omnia, quæ culpa mea acciderunt, resarciam, _je réparerai tous les dommages que j’ai causés par ma faute_. Præstabo culpam; culpam redimam; quidquid detrimenti mea culpa acceptum est, sarciam, compensabo. USUS: Nulla culpa subest. Senatus in culpa est. Ejus peccati culpam unus sustines. Omnes se culpæ insontes clamant. Tibi præstanda est ea culpa. Cf. Crimen, Reprehendo. CULPO, as, avi, atum, are, a. _Reprendre_, _blâmer_, _critiquer_. SYN. Culpæ do, culpæ ejus tribuo, in culpa pono, reprehendo. USUS: Sæpe patientiam ejus culpavi. Cf. Reprehendo. CULTER, tri, m. _Couteau_. USUS: Cultros metuit tonsorios; cultro succinctus; cultrum stringere. CULTĬO, ōnis, f. _Action de cultiver_, _culture_. SYN. Cultura. USUS: Cultio agri. CULTOR, ōris, m. _Celui qui cultive_. USUS: Agrorum cultores, _laboureurs_. Veritatis, justitiæ cultor, fraudis inimicus, _ami de la justice_, _de la vérité_. CULTRIX, īcis, f. _Celle qui cultive_. CULTŪRA, æ, f. _Culture_. SYN. Cultio, cultus. EPITH. Multa, salutaris agrorum. USUS: Ager desertus a cultura hominum. Ager suapte bonus, diligentia et cultura melior. Ager nihil ferens, nisi magno labore ac cultura quæsitum. CULTŬS, ūs, m. _Genre de vie_. SYN. Vitæ ratio. EPITH. Communis atque usitatus vitæ, diligens, humanus civilisque, optimus, Deorum castissimus atque sanctissimus, plenissimusque pietatis, malus, mollissimus, necessarius, parvus, pius, quotidianus, saluber, moderatus, senior, tenuis, magnus, magnificus. USUS: 1. Idem nobis cultus, idem victus. Homines a fera agrestique vita ad humanum cultum civilemque traducere. Delectant magnifici apparatus, vitæque cultus cum elegantia et copia. Cultus, et curatio corporis nobis adhibenda est. 2. Cultura, cultio, _culture de la terre_. Ager ex se fructum nullum edit sine cultura hominum. 3. Cura, _témoignage de respect_, _honneur_. Tribuere alicui officium et diligentem cultum. Cf. Colo, Religio. 1. CUM, _Avec_. Præpositio. Vim habet conjunctionis, societatis, interdum instrumenti. USUS: Cum magno labore, cum magna spe agit. Cum gladio cruento comprehensus est. Cum ferro invadere in aliquem. Cum magno fletu, cum voluptate auditur. Considerate cum animis vestris. Habeo statutum cum animo meo. Cf. Simul. 2. CUM, _Lorsque_. Adv. SIGNIF. Causam, occasionem, tempus. Antiquis quum. USUS: Nox una intercessit, cum ille ita mutatus est. Aliquot sunt dies, cum te amo. Fuit id quondam tempus, cum, etc. CUM, TUM, _D’un côté, de l’autre_; _non seulement, mais encore_; _tant.... que_; _soit.... soit que_. Præcedit illud, hoc consequitur. SYN. Et, et; non solum, sed etiam. Cum minus quiddam, tum vero gravius et majus significat. USUS: hoc cum utile, tum illud longe honestissimum est, quod. Cum doctrina, tum imprimis pietate excellens. Id fecit cum sæpe alias, tum vero hoc tempore frequentissime. Cum cætera, tum hoc dictum vitupero. CUMPRĪMUM, _Alors que_. SYN. Ut primum, ubi primum, simul atque. USUS: Cumprimum posse ingredi cœpit, non recusabat, etc. CUMPRĪMIS, _Surtout_, _principalement_. SYN. Imprimis. USUS: Homo cumprimis locuples et honestus. CŬMŬLĀTĒ, _Pleinement_, _abondamment_. SYN. Plane, abundanter, majori mensura. USUS: Cumulate mihi gratias egit, satisfecit. Non modo liberaliter, sed ornate etiam cumulateque tractatus sum. Cumulatius augere munus aliquod. CŬMŬLO, as, avi, atum, are, a. _Entasser_, _accumuler_; _combler_. SYN. Augeo, adaugeo, expleo, compleo, perficio. )( Detraho, imminuo. USUS: Scipio bellicam laudem eloquentia cumulavit. Alio scelere id scelus cumulasti. Maximo gaudio, ira, voluptate cumulor. Mirabar, locum augendi in eo fuisse, quod dudum cumulatum videbatur. Homo omni laude cumulatus. Cf. Augeo, Orno. CŬMŬLUS, i, m. _Amas considérable_; _comble_. SYN. Acervus, accessio, summa. USUS: Ad summam ex illius reditu lætitiam cumulus gaudii accessit ex adventu tuo. Beneficium tuum magno cumulo auxisti. Etsi alioquin illum amo, accedit tamen cumulus commendationis tuæ. Ad tua plurima de me merita maximus hoc facto cumulus accessit. De laudibus Dolabellæ cumulum deruam. Tua commendatione ad meam voluntatem cumulus accedit. Cumulos exstruere. CŪNĀBŬLA, ōrum, n. pl. _Berceau d’enfant_; _origine_. SYN. Cunæ. TRANSL. Rudimenta. USUS: An alia putas esse rudimenta et cunabula virtutis? CŪNÆ, ārum, f. pl. _Berceau_. SYN. Incunabula, cunabula. USUS: Vagire in cunis. CUNCTĀBUNDUS, a, um, _Qui hésite_. SYN. Segnis, resistens. CUNCTANTER, _Avec hésitation_, _lentement_. SYN. Lente. CUNCTĀTĬO, ōnis, f. _Retard_, _lenteur_, _hésitation_. SYN. Mora, tarditas. USUS: Studium semper adsit, cunctatio absit. Sæpe cunctatione et tarditate, cum otium volunt sine dignitate retinere, utrumque amittunt. Cf. Mora. CUNCTĀTOR, ōris, m. _Qui temporise_, _qui hésite_. USUS: Nosti, quam Marcellus parum efficax sit, quam tardus, quam cunctator. CUNCTOR, aris, atus sum, ari, d. _Temporiser_, _tarder_, _hésiter_. SYN. Remoror, retardo, differo. )( Propero. ADV. Diutius in vita. USUS: 1. In cursu bonorum consiliorum cunctandum non est aut tergiversandum. An etiam tum cunctabimini, quiescetis, timebitis? 2. Percunctor, _demander_. Cum ex me cunctaretur _pro_ percunctaretur. Cf. Remoror, Differo, Mora, Tardus. CUNCTUS, a, um, _Tout_. R. q. Conjunctus. SYN. Omnis, totus, universus. USUS: Cuncta sidera, cunctus populus; cuncta Ægyptus, cuncta terra. CŬNĔĀTIM, _En forme de coin_. SYN. Per cuneos. USUS: Cuneatim urbem oppugnabant. CŬNĔŎLUS, i, m. Dimin. _Petit coin_. SYN. Parvus cuneus. CŬNĔUS, i, m. _Coin_. SYN. Quod inseritur in ligno findendo. USUS: Hos ille cuneos inserens prorupit artus. CŬNĪCŬLUS, i, m. _Lapin_; _souterrain_; _mine (de guerre)_. SYN. Fossa subterranea. PHRAS. (Cuniculum fecerunt, VULG.), _ils firent une galerie souterraine_. Cuniculum egerunt; cuniculis subtraxere aggerem. USUS: 1. Quatuor homines cuniculus oppressit. Cuniculum agere. Cuniculis oppugnare. 2. TRANSL. Dolus, _moyen détourné_, _sourde menée_. Prius vi, nunc cuniculis me oppugnat. CŬPA, æ, f. _Tonneau_, _barrique_. SYN. Vas vinarium, ubi mustum coquitur, et defæcatur. USUS: Vinum a propola, et de cupa. CŪPĒDĬA, ōrum, n. pl. et CŪPĒDĬÆ, ārum, f. pl. _Mets de choix_, _friandises_. SYN. Suaviores epulæ, _vel_ earum cupiditas; deliciæ ciborum; gulæ irritamenta. USUS: Ægrotationi subjecta sunt avaritia, liguritio, vinolentia, cupedia, mulierositas. CŪPĒDĬNĀRĬUS, a, um, _Pâtissier_, _confiseur_. SYN. Esculentarum rerum venditor. CŬPĬDĒ, _Ardemment_, _passionnément_. SYN. Studiose, avide, callide. Sæpius in vitium. USUS: Agros suos studiose colit, non alienos cupide appetit. Moniti, ne cupide quid agerent Multa a senatu cupide, multa temere fiebant. CŬPĬDĬTAS, ātis, f. _Désir_, _ardeur_, _passion_. SYN. Aviditas, ardor, amor, animi impetus, cupiditatis sitis, libido, studium, desiderium, desideratio. EPITH. Acerrima, fortissima, acrior, insanior, apertior, cæca atque temeraria, dominatrix animi, effrenata et furiosa, excellens laudis in omnibus rebus, flagrans, honesta, impia, improbissima, inconsiderata, incredibilis, inexplebilis, infinita, inhonestissima, injusta dominatus, insatiabilis, levis, liberalior, non mediocris, obscura, occulta atque tecta, lubrica dominandi, projecta, sacra, summa, singularis, sollicita, turpior, vacua, tam varia, tam nova. Cupiditates contrariæ, diversæ et inter se pugnantes, extraordinariæ, faciles, intolerabiles, immensæ, et innatæ, inanes adolescentiæ, indomitæ animi, inexplebiles, innumerabiles, multæ, quam variæ, quam infinitæ, naturales et inanes, naturales et necessariæ. PHRAS. 1. Cupiditatem alicui facere, _enflammer les désirs de qqn_. Cupiditatem alicui injicere; cupiditate incitare, incendere, inflammare, afficere; in cupiditatem rei impellere; cupiditatem erigere. 2. Cupiditatem habere, _désirer avec passion_. Magna cupiditate teneri; inflammari, rapi, ferri, efferri cupiditate; cupiditate flagrare; cupiditatem præ se ferre; magno studio in rem ferri; esse in aliquo cupiditatem; incensum esse desiderio; studio inflammatum; magno rei desiderio teneri, moveri, æstuare, flagrare, exardescere. Cf. Desidero, Desiderium. 3. Cupiditatem comprimere, _étouffer_, _arrêter ses désirs_. Docemur domitas habere cupiditates; libidines coercere, frangere, cohibere; restinguere cupiditates; imminuere certe et debilitare; modum ponere cupiditati; imperare sibi; nec parere libidini, nec morem gerere cupiditati; regere consilii gubernatione cupiditatem; cupiditatem comprimere. 4. Cupiditatem explere, _satisfaire ses passions_. Cupiditatibus suis servire, obsequi, parere, morem gerere; rapi cupiditatibus suis; inflammata ferri libidine; cupiditati frena laxare; cupiditate longius procedere; efferri libidinis impetu; cupiditati suæ satisfacere, obtemperare. USUS: Suffragari alterius cupiditati, _favoriser les passions de qqn_. Cupiditate se devincire, _se laisser enchaîner par ses désirs_. Cf. Avaritia, Desiderium, Libido. CŬPĪDO, ĭnis, f. _Désir_, _envie_, _passion_. SYN. Cupiditas. USUS: Bona pars hominum decipitur cupidine. CŬPĬDUS, a, um, _Qui désire_, _qui souhaite_, _qui aime_. SYN. Studiosus, appetens, avidus, amans, observans. )( Moderatus. ADV. Nimium decedendi, valde spectandi, vehementer. PHRAS. Minime sum cupidus, _je ne désire rien_. Remotus ab omni cupiditate sum; careo omni cupiditate; cupiditatem omnem abjeci; nulla me tenet cupiditas; nulla in me est cupiditas; procul absum a cupiditate. Cf. Cupiditas. USUS: Est ille perstudiosus tui, et cupidus in perspicienda veritate. Græci contentionis quam veritatis cupidiores. Cf. Avarus, Avidus. CŬPĬO, is, īvi, _vel_ ii, ītum, ere, a. _Désirer_, _souhaiter_. SYN. Opto, exopto, aveo, desidero, expeto, appeto, concupisco, cupidus sum, studio et cupiditate ardeo, cupiditatem habeo, cupiditas me tenet, cupiditate flagro, inflammatus sum, cupidatate in aliquam rem immineo, desiderio teneor, studio efferor, alacer animo sum, aviditas me tenet, gestio, sitio, cupiditas alicujus rei est, studio trahor, incendor. ADV. Diu, mirabiliter, nefarie, plane, summe, valde, vehementer, vehementius. USUS: 1. Hoc nos vitare cupimus; ardenter aliquid cupere. 2. Faveo, studeo, benevolus sum, _s’intéresser à_, _être bien disposé pour_. Dolabellæ causa cupio omnia, et debeo. Vehementer alicujus causa cupere. Tibi uni maxime cupio. Faveo Curioni, Cæsari honestissime cupio, pro Pompeio emori volo. Cf. Desidero, Cupiditas. CUR? _Pourquoi?_ SYN. Quare? quamobrem? quid est, quod? qua ratione? eccur? quid est causæ? quid est? USUS: Quid est causæ, cur repudietur? causa, cur cuperes, non erat. CŪRA, æ, f. _Soin_. SYN. Diligentia, studium, cogitatio, meditatio, angor, metus, molestia, sollicitudo, acerbitas. EPITH. Acris, anceps, antiquissima, assidua et perpetua salutis, difficilis alicujus rei, dignissima virtutis alicujus, divina, domestica, fixa, gratissima, gravis, incredibilis, magna, majuscula, non mediocris, minor, parva, reliqua, sagax, sempiterna, simplex, summa, vetus animi. Curæ anxiferæ, honestæ, incredibiles, magnæ, miserrimæ, optimæ, plurimæ. PHRAS. 1. Ea res tibi magnam curam afferet, _cette affaire vous causera de grands soucis_. Magnam curam injiciet, dabit; ex ea re magnæ tibi curæ nascentur; ea res magnis te curis afficiet, conficiet, implicabit; ea res multis franget te curis; multis curis te macerabit, excruciabit; cura ac sollicitudine animum occupabit. 2. Curam, quæso, reipublicæ suscipe, _acceptez, je vous en prie, le gouvernement de l’État_. Complectere, quæso, rempublicam tuis curis; curam omnem ad rempublicam conferto; ad reipublicæ curam te animumque conferto; in maximis negotiis tuis etiam huic cogitationi tempus impertire, quam reipublicæ cura injecerit; in his studiis omne studium tibi et cura ponatur, adhibeatur, consumatur; in ea re curas tuas omnes pone, fige, defige, infige, ut respublica salva sit; in eam curam toto pectore incumbe; in eo cura tua versetur omnis; perpetua illa cura apud te excubet, ut rempublicam salvam præstes; sustine, quæso, tantisper reipublicæ curam; animum ad publicæ rei curam converte; nullam aliam priorem, quam reipublicæ curam age; in eadem, quæso, cura rempublicam habe, qua privatam; curationem reipublicæ hoc maxime tempore age; publicis, quæso, negotiis inservi; nihil tibi potius, nihil antiquius sit reipublicæ cura; omnium rerum prima tibi sit et antiquissima reipublicæ cura. Cf. Curo. 3. Si tibi salus mea curæ est, _si ma vie vous tient à cœur_. Si tibi salus mea cordi est; si qua salutis meæ cura te tangit, attingit, tenet; si tibi cura est de salute mea; si curæ habes salutem meam; si salutis meæ rationem ducis aliquam. 4. Curam mihi exemit, _il m’a enlevé cette inquiétude_. Magna me cura levavit; curam meam levavit; multa me cura solvit, liberavit, laxavit; magnam curarum partem mihi ademit. 5. Curam hanc dudum deposui, _depuis longtemps j’ai laissé de côté ce souci_. Abjeci, dimisi, animum ab ea cura abduxi, traduxi; cura illa dudum consedit; cura ea me dudum expedivi. 6. Cura mihi augetur, _mes soucis augmentent_. Cura acuitur, cura in sollicitudinem vertitur. 7. Curis consumi, _je suis dévoré d’inquiétude_. Curis macerari, confici, absumi, exedi, frangi, discruciari. 8. Alia ex alia me cura invadit, _mille soucis m’envahissent_. Alia ex alia me cura excipit, mihi incumbit; mihi nascitur; me urget, premit, urit; animo insidet; animum obsidet, occupat, aggreditur, exagitat, discruciat, oppugnat, exercet; curarum agmine obsideo, oppugnor; curarum fluctibus occupor, obruor, crucior; alia ex alia cura me gravius angit, sauciat. 9. Curas illas excute, _quittez ce souci_. Abjice inanes has curas ac sollicitudines; mitte curas inanes; exue te his curis; animum avoca ab hac molestia; curas has infestas ex animo ejice; absterge et exclude istam ex animo ægritudinem; expue hanc animo molestiam, et te tibi vindica. 10. Jam sine cura sum, _je n’ai plus de soucis_. Cura omni vacuus sum; cura omnis jam consedit; animo otioso sum ac soluto; jam mihi in vado res est, timore expeditus, solutus a curis, expers curæ sum; nulla me cura coquit; nulla sollicitudo mordet; nulla tristitia exedit. Cf. Sollicitudo. USUS: Sit tibi mea dignitas curæ. Sit tibi cura de dignitate mea. Habeto curæ dignitatem meam. Fugere omnem de republica curam. CŪRANTĬA, æ, f. _Diligence_. SYN. Cura. )( Non curantia. USUS: Quod me admones de non curantia, recte facis. CŪRĀTĬO, ōnis, f. _Administration_, _charge_, _office_. SYN. Procuratio, administratio. EPITH. Agraria, regia, integra, periculosæ, ancipites, variæ. USUS: Cultus et curatio corporis est adhibenda. An Dii ab omni curatione et administratione vacent? Res annonaria est curationis meæ. Hæc curatio ad me delata est. Ejus provinciæ curationem suscepi, egi. Inter primam curationem exspiravit. Gravibus morbis ancipites et periculosæ curationes adhibentur, præscribuntur. Omni curatione vacare. Cf. Administratio. CŪRĀTOR, ōris, m. _Préfet_, _commissaire_. SYN. Procurator, præfectus. USUS: Curatores urbis, annonæ. Ludorum curatorem constituere, præficere. CŪRĬA, æ, f. _Assemblée du Sénat_. SYN. Sedes ac templum consilii publici, tribus, privatæ domus pars. EPITH. Crudelis, elinguis, major, minor, multa, nova. USUS: Curia vindex temeritatis, moderatrix officii. Curia, templum sanctitatis, amplitudinis, mentis, consilii, caput urbis, ara sociorum, portus omnium gentium. CŪRĬĀLIS, is, m. _Habitant du même bourg_. SYN. Tribulis, municeps. USUS: Cimon in suos curiales hospitalis. CŪRĬĀTUS, a, um, _De curie_. USUS: Lex curiata. Curiata, centuriata comitia. CŪRĬO, ōnis, m. _Curion_, _prêtre d’une curie_. USUS: Curio maximus. CŪRĬŌSĒ, _Soigneusement_. SYN. Diligenter. USUS: Quærere, conquirere aliquem, aliquid curiosius. CŪRĬŌSĬTAS, ātis, f. _Soin_, _curiosité_. SYN. Nimia diligentia, cura humani ingenii. USUS: Sum in ejus rei curiositate. CŪRĬŌSUS, a, um, _Soigneux_, _exact_. SYN. Nimium in quærendo diligens. ADV. Belle. USUS: Nihil de aliis inquirere, minimeque in aliena re curiosum esse. Homo curiosus et plenus negotiis. Servulus percuriosus. Non sum in exquirendis juribus curiosus. Non ita latet, quin curiosis oculis perspici possit Cf. Cura. CŪRO, as, avi, atum, are, a. _Soigner_, _avoir soin_. SYN. Do operam, laboro, elaboro, studeo; curam, diligentiam adhibeo, curam in aliqua re pono; cura ac diligentia complector, diligentiam in aliquam rem confero; mihi curæ est, procuro, tracto, administro; _item_: medeor, curationem adhibeo. ADV. Diligenter aliquem, de aliquo, mandatum, valetudinem, perferendas litteras, diligentissime, etiam atque etiam, fideliter mercedes prædiorum, honorificentissime decernendum de rebus gestis, laxius, leviter ægrotantem, magnopere, mediocriter, omnino nihil, prope prorsus, nihil aliud, studiose omnia, maxime. PHRAS. 1. Curabo res tuas diligenter, _je prendrai grand soin de vos affaires_. Habebo rationem dignitatis tuæ; inserviam honori tuo; summa contentione pro te decertabo; suscipiam propugnationem, ac defensionem dignitatis tuæ; rerum tuarum rationem ducam; in negotia tua omni cogitatione, toto pectore curaque incumbant; rerum tuarum mihi semper antiquissima cura erit; de rebus tuis securus esto, curabo pulchre omnia; curam de te geram diligentem, tua negotia, quidquid ad te pertinebit, uti debeo, diligenter agam; res tuas, negotia, rationes pro virili parte tractabo, administrabo, procurabo. 2. Ille curat, tractatque res meas, _il s’occupe de mes affaires et les traite_. Procurator is rerum mearum est, curator et administer; ille sustinet rerum mearum curam; curationem agit, curam habet rerum mearum; is est, cui res meas tractandas, administrandas, procurandas commisi, credidi, commendavi; cujus fidei potestatique res meas commisi, mandavi; in cujus fidem tutelamque res meas tradidi, permisi. Cf. Cura, Committo, Commendo. 3. Cura, quæso, res meas diligenter, _occupez-vous avec soin de mes affaires, je vous prie_. Fac, ut meæ tibi rationes curæ sint; prospice, consule, provide rationibus meis; suscipe me, respice fortunas meas. Tuere me, fove, ac complectere. Cf. Curam suscipere. 4. Res alienas diligenter, tuas negligenter curas, _vous vous occupez avec ardeur des affaires d’autrui et vous négligez les vôtres_. De aliis plurimum, de te ipso rebusque tuis minime laboras; aliena tibi curæ sunt, tua negligis; aliorum rationes pluris apud te sunt, quam tuæ; propensior ad alios, quam ad te ipsum tua voluntas est; alienæ voluntati ut morem geras; obsequaris, te ipsum deseris, relinquis, destituis; ut aliis satisfacias, aliorum causa te ipsum destituis; quid aliis placeat, quid aliorum e re sit, attendis, at rerum tuarum ratio quid postulet, minime cogitas; alienæ causæ patronus, tuæ pene prævaricator es; alienis commodis omni studio, cura, labore inservis, invigilas, operam das, dicas, navas, præstas, tribuis, de tuis commodis nihil agis, tua commoda minime tibi cordi sunt; aliorum commoda dum captas, dum aliorum causam foves, juvas, agis, suscipis, tuam jacere, frigere, neglectam jacere pateris, tuam abjicis, nihil facis; de aliena causa sollicitus, tuæ oblitus es; alienæ causæ faves, tuam contemnis; quod tuæ causæ studium dicare deberes, id alienæ dicas, in aliena collocas. 5. Nihil ille curat, _il ne s’en occupe pas_. Haud in magno ponit discrimine; nec quidquam illi pensi est; nihil pensi habet; nihil moratur; nullo loco id numerat; ab rerum suarum sensu jam dudum abalienavit animum; se, libertatem, salutem dudum projecit; nihili hæc facit; omnia in minimis ponit, deputat. 6. Curavit hominem, _il a guéri l’homme_. Curationem illi adhibuit, admovit, attulit; morbum depulit, sustulit, profligavit; sanitati hominem restituit; ejus opera recreatus a morbo est; valetudinem, vires recepit. Cf. Sano, Convalesco. USUS: 1. Funus ei faciendum curavit. Deos non curat. Signa, quæ mihi curasti, reddita sunt. Corpora curare milites jussit, cibo reficere. 2. Valetudini restituo, _soigner_, _guérir (une maladie)_. Violentis medicamentis curare eum, qui gravius ægrotat. Provinciam curavit, sanguinem misit. CURRĬCŪLUM, i, n. _Endroit où l’on court_, _lice_, _carrière_; _course_; _char_. SYN. Spatium, quo curritur; stadium, cursus, currus. EPITH. Æternum, exiguum vitæ, æternum gloriæ, tam exiguum, tam breve vitæ, vetus. USUS: Deflexit de curriculo mos majorum. Animum de curriculo litterarum negotii alicujus causa deflectere. Vivendi curriculum honeste conficere. Exiguum vitæ curriculum nobis natura circumscripsit, æternum gloriæ. Hæ exercitationes ingenii, hæc curricula mentis. Curricula sermonum. Omne curriculum industriæ meæ in amicorum periculis elaboratum est. De proposito mihi curriculo nihil discedam. CURRO, is, cŭcurri, cursum, ere, n. _Courir_. SYN. Cursum conficio, cursum teneo, cursum curro. ADV. Aperte eosdem cursus, certatim ad opus, furtim, longius, proclivius, raptim in sententiam. PHRAS. Ad aliquem currere, _courir vers qqn_. Cursu tendere, contendere ad aliquem; cursu effuso aliquo ferri, provolare; cursim ad aliquem pergere; cursu ad aliquem ire. USUS: Qui stadium currit, eniti debet, ut vincat. CURRŬS, ūs, m. _Char_. SYN. Vehiculum, cisium, carpentum, pilentum. USUS: Visus est sibi in somnis curru quadrigarum vehi. Curru albis equis juncto invehitur. Cisio regionem pervolat. In rheda vehi. Aliquem de curru detrahere. De foro in Capitolium currum flexit, vehiculo eripuit se ex oppido. Curru sublimis ibat in regiam. Aurato eminens curru vehebatur. CURSIM, _En courant_, _à la course_. SYN. Cursu, effuso cursu, effusissimis habenis, laxatis habenis. USUS: Cursim impetum facere, cursim aliquo pergere. Quæ ego sero et cursim, et subsecivis, ut aiunt, operis arripui. Cursim dicere. CURSO, as, are, n. _Courir souvent_, _çà et là_. SYN. Frequenter curro. ADV. Temere, ultro. USUS: Cursare ultro citroque, huc illuc. CURSOR, ōris, m. _Coureur_. USUS: Cursores in stadio. Cursor ad Olympia profecturus. CURSŬS, ūs, m. _Course_; _voyage (sur terre ou sur mer)_; _cours_, _durée_. SYN. Curriculum, iter, navigatio, lapsus. EPITH. Admirabilis orationis, æquus, æternus gloriæ, apertus ad laudem, assiduus, brevis, sempiternus celerior ætatis, certus, concitatior, contentus, decorus, facilior ad gloriam, forensis, incertus, incitatior, incredibilis, inusitatus verborum, legitimus, lunaris atque infimus, magnus, maritimus, maximus, olympiacus, otiosus vitæ, rectus, secundus, simillimus totius vitæ, summus, suspectus honorum, tantus verborum. Cursus æquabiles, æterni, ætherii, annui, celeres, certi et constantes, contrarii, dispares astrorum, immoderati, immutabiles, maritimi, ordinati, perennes ac perpetui, stati et immutabiles, vagantes, varii. USUS: 1. Contento cursu classis Italiam petebat. Brevi tempore magnos cursus conficere. Secundo vento cursum tenere. Vivendi cursus, solis, stellarum cursus. 2. TRANSL. Cursus animi et industriæ, _carrière_, _manière_. Vide, in quo cursu simus. Vita brevis est, cursus gloriæ sempiternus. Non omnibus idem cursus in cœlum patet. Per rectum cursum ad honores non pervenit. A genere cursuque meo vivendi nunquam desciscam. CURTUS, a, um, _Écourté_. SYN. Decurtatus, mutilus. USUS: Nihil inconditum, nihil curtum, nihil claudicans. Meæ aures completo verborum ambitu gaudent, et curta sentiunt, nec amant redundantia. CŬRŪLIS, e, gen. com. _Curule_. USUS: Sella curulis, ædilitas curulis. CURVO, as, avi, atum, are, a. _Courber_. USUS: In arcum curvare. CURVUS, a, um, _Recourbé_. SYN. Flexus, contortus. CŪSOR, ōris, m. _Monnayeur_. USUS: Monetæ cusores. CUSPIS, ĭdis, f. _Pointe_. SYN. Acuta pars gladii. CUSTODĬA, æ, f. _Prison_; _gardes_, _sentinelle_. SYN. Carcer, præsidium, vigilia, excubiæ, conservatio. EPITH. Fida, infelix capitis, libera et non sollicita, liberalis, optima tutissimaque, privata, publica, regia, horribilis, mirifica. PHRAS. 1. In custodiam dare, _mettre en prison_. In custodiam tradere; in custodia includere; custodia septum tenere. Cf. Carcer. 2. Ex custodia dimittere, _relâcher_. Ex custodia emittere, amittere, educere, eripere; vinculis levare, exsolvere. Cf. Carcer, Vinculum. 3. In custodia esse, _être en prison_. In custodiis haberi, teneri, retineri. USUS: Exercitus, præsidium populi Rom., custodia provinciæ. Urbis custodiam agere. In urbis custodia te fortuna posuit, _la fortune vous a commis à la garde de la ville_. In hac custodia, velut in specula collocati sumus, ut populum metu vacuum nostra vigilia et providentia servemus. Illam coloniam ego meis vigiliis et custodiis munivi. Advigilare ad custodiam ignis. Illæ tabulæ privata custodia continentur. CUSTŌDĬO, is, īvi, ītum, ire, a. _Garder_. SYN. Asservo, tueor, septum custodia teneo, in vigilia rei alicujus maneo, privata custodia contineo, incolumem servo, observo, præsidio sum, custodia teneo, præsidiis firmo, custodiis munio, præsidium impono, diligenti custodia asservo, speculor, conservo. ADV. Diligentissime librum, recte, sanctissime signa et ornamenta urbis. USUS: Me non solum amicorum fides, sed oculi universæ civitatis custodiunt. Posse percipere animo, et custodire memoria. Delecta juventus ejus corpus custodit. Custodire litteris magnorum virorum dicta. CUSTOS, ōdis, m. _Gardien_. SYN. Conservator, vindex, defensor. EPITH. Bonus defensorque provinciæ, diligentissimus pacis et otii, præclarus ovium, malus, primus. Custodes certi, multi, severi. USUS: Custos, præses, conservator urbis et libertatis. Malus custos diuturnitatis metus. Fani, urbis custodes. Sapientia custos et procuratrix hominis. Præficere custodes alicui rei. In aliqua re custodes ponere. CŬTIS, is, f. _Peau_. SYN. Pellis, corium. USUS: Aliquid intra cutem inest vulneris. CYCNĒUS, _vel_ CYGNĒUS, a, um, _De cygne_. USUS: Cygnea vox et oratio. CYCNUS _vel_ CYGNUS, i, m. _Cygne_, _oiseau_. SYN. Olor. EPITH. Providentes. USUS: Cygni non sine causa Apollini dicati sunt, sed quod ab eo divinitatem habere videantur, quia providentes, quid in morte boni sit, cum cantu et voluptate moriuntur. CY̆LINDRUS, i, m. _Cylindre_. SYN. Quod volubile est, ut columna teres. USUS: Cylindrum volvere, versare. CYMBA, æ, f. _Barque_, _canot_, _nacelle_. SYN. Scapha et parva navis. USUS: Cymbarum multitudo. CYMBĂLUM, i, n. _Cymbale_, _instrument de musique_. USUS: Domus cantu et cymbalis personat. D DACTY̆LUS, i, m. _Dactyle_, SYN. Pes carminis heroici. DĀCTȲLĬCUS, a, um, _De dactyle_. USUS: Numerus dactylicus. DÆMON, ŏnis, m. _Esprit_, _génie_. SYN. Lar, genius. Cf. Diabolus. DÆMŎNĬUM, ii, n. _Génie_. SYN. Genius. USUS: Socrates ait, esse divinum quiddam quod dæmonium appellat, cui semper ipse paruerit, nunquam impellenti, sæpe revocanti. DĀMA, æ, f. _Daim_, _animal_. DAMNĀTĬO, ōnis, f. _Condamnation judiciaire_. SYN. Condemnatio. EPITH. Aliena, misera, invidiosa. Damnationes acerbissimæ reorum, quotidianæ. USUS: Omnes damnatione ignominiaque digni. Reorum damnationes acerbissimæ. DAMNĀTŌRĬUS, a, um, _De condamnation_. USUS: Judicium damnatorium. DAMNĬFĬCUS, a, um, _Malfaisant_, _nuisible_. USUS: Bestia damnifica. DAMNO, as, avi, atum, are, a. _Condamner_. SYN. Condemno, improbo, supplicio addico, damnatione afficio, vitam alicujus, _aut_ sanguinem addico. ADV. Damnari honeste, inique a civibus, palam, voce omnium. USUS: Aliquem sceleris, injuriarum, stultitiæ damnare. Mulier unius peccati damnata uno judicio, multorum maleficiorum convicta putatur. Turpi judicio damnatus. Nomine conjurationis, de vi, de majestate damnatus. Capite damnatus. Causa judicata, convicta, damnata. Cf. Condemno, Animæ damnatæ. DAMNŌSĒ, _De manière à causer du tort_. USUS: Damnose bibere, _boire à ruiner qqn_. DAMNUM, i, n. _Perte_, _dommage_, _détriment_; _tort_, _préjudice_. SYN. Jactura, detrimentum, incommodum, malum, fraus, dispendium. EPITH. Magnum, majus, minus, novum, quæstuosum, tantum, damna aleatoria, maxima. PHRAS. 1. Ea res non parva tibi damna inferet, _cette affaire vous causera de grands dommages_. Damna non levia dabit, afferet; multis gravibusque damnis te afficiet; damno erit ac calamitati; gravia detrimenta inferet, importabit; detrimenta non pauca injunget, invehet; plagam rebus tuis gravissimam injiciet; imponet vulnus sane gravissimum; ea res ad tuam perniciem pertinet; res tuas magnopere labefactabit; pestem tibi et exitium afferet; tibi noxæ erit; gravibus damnis te mulctabit; plus damni ac mali datura est, quam credi possit; ea res fraudi aliquando tibi futura est; malo tibi erit ac calamitati; calamitatem inferet certissimam; exitium struet; damna non levia pariet, creabit. 2. Magnum damnum passus sum, _j’ai essuyé de grandes pertes_. Ob eam rem in maximam fraudem incurri, incidi; magna inde rei familiaris naufragia feci; plagam inde odiosam accepi; magnum meæ res vulnus acceperunt et mortiferum; magnum mihi vulnus inustum, impositum est; plaga mihi injecta est maxima; multa detrimenta mihi sunt allata, importata; magnam inde jacturam feci, accepi; carpi me gravibus quotidianisque damnis comperi; magna clades familiaris rei accepta est; accisæ admodum ea clade res meæ sunt; non parva clades rebus meis incidit; magna rerum mearum imminutione id accidit; existimatio mea graviter læsa, offensa est; magnum incommodum accepi; calamitatis aliquid acceptum est; fractæ eo casu res nostræ sunt; allisæ graviter; gravi vulnere afflictæ; damnum feci, contraxi maximum; detrimentum cepi, accepi, feci sane gravissimum; damnis non levibus affectus, mulctatus sum; res meæ grave damnum subiere; gravi ictu perculsæ sunt, ac pene prostratæ; grave vulnus rebus meis inflictum est. 3. Damnum mihi minatur, _il me menace de grands dommages_. Machinam in caput meum comparat, intendit; caput meum oppugnat; exitium mihi parat; ad perniciem capitis mei incumbit; omnia ad perniciem meam instructa sunt; pestem mihi et exitium denuntiat. 4. Damnum compensare, _réparer ses pertes_. Damnum præstare, illita damna sarcire, detrimenta resarcire. Cf. Compenso. USUS: 1. Damnis multis me affecit; multum damni dedit, _causer du dommage_. In mercatura magnum damnum fecit, contraxit, _éprouver des pertes_. 2. Damna illata tibi præstanda, sarcienda sunt, _il vous faut réparer les dommages causés_. Cf. Detrimentum, Incommodum, Noceo. DĂPES, um, f. pl. anom. daps, _Sacrifice offert aux dieux_; _banquet_, _festin_. SYN. Epulæ in sacrificiis Deorum largiores et opipari apparatus. USUS: Lautæ, opimæ, festæ dapes. Cf. Convivium. DAPSĬLIS, e, gen. com. _Abondant_, _riche_, _somptueux_. SYN. Abundans, largus, lautus, USUS: Sumptus dapsilis. DAPSĬLĬTER, _En faisant bonne chère_, _magnifiquement_, _somptueusement_. SYN. Opipare, large, magnifice, splendide, abundanter, laute, liberaliter. DE, præpos, _De_. USUS: 1. Ex, ad personam relatum: Audivi hoc de parente, _j’ai ouï dire à mon père, etc._ Emit agrum de socero. 2. Ex, ad locum refertur: De via me inclamat, _il m’appelle de la route_. De schola venit. De Sicilia provincia decedit. 3. Ad tempus refertur. Vigilat de nocte, _il veille durant la nuit_. Navigat de mense Decembri. 4. Ad gentem, multitudinem, conditionem accommodatur: Accusator de plebe. Unus de multis. Is orator sane habeatur, sed de minoribus, _qu’il soit mis au nombre des orateurs, mais des moins importants_. 5. _Alias_ ad materiam: Misit de argento, quantum visum est, _il envoya de son argent autant qu’il voulut_. Multa de suis rebus asportant. 6. Super: _au sujet de_. Regulus de captivis egit, _Régulus traita des prisonniers_. Legati de pace, de captivis redimendis. 7. Propter: _à cause de_. Irascitur de nihilo, _il se fâche pour un rien_. Flebat de supplicio filii; maximis, gravibus de causis. 8. Quod attinet ad: _quant à_. De religione facile concedam, _quant à la religion, je vous concéderai facilement_. De pace aperta est simulatio. 9. De consilio, de sententia alicujus: _de l’avis de qqn_. De communi sententia. De tuo consilio hoc agam. 10. De industria, _de propos délibéré_, _exprès_. 11. De integro, _de nouveau_. 12. De scripto, _par écrit_. 13. De meo, de tuo, de suo, _du mien_, _du tien_, _du sien_. Potat de meo; sumptum faciam de meo. 14. Ab: _de_, _à_. Jugera aliquot de filio emi. Agri de hostibus capti, _champs pris sur les ennemis_. De nuntiis hoc accepi. DĔA, dĕæ, f. _Déesse_. USUS: Dii, Deæque immortales. Deæ vindices facinorum ac scelerum. DĔALBO, as, avi, atum, are, a. _Blanchir_, _crépir_. SYN. Tectorium induco. USUS: Duos parietes de eadem fidelia dealbare. (PROV.) DĔAMBŬLĀTĬO, ōnis, f. _Promenade_. USUS: Vel hæc me deambulatio, quamvis non laboriosa, ad languorem dedit. DĔAMBŬLO, as, avi, atum, are, n. _Se promener_. SYN. Ambulo, inambulo, obambulo, spatior. USUS: Eamus deambulatum. DĔĂMO, as, avi, atum, are, a. _Aimer éperdûment_. SYN. Valde amo. Cf. Amo. DĔARMO, as, avi, atum, are, a. _Désarmer_. SYN. Armis exuo. USUS: Dearmatum hostem, exercitum sub jugum misit. DĔARTŬO, as, avi, atum, are, a. _Démembrer_. SYN. Quasi per artus concido. USUS: TRANSL. Deartuare opes, _ruiner_. DĒBACCHOR, aris, atus sum, ari, d. _S’emporter_, _se déchaîner avec violence_. SYN. Præ ebrietate valde furo. Cf. Furo. DĒBELLO, as, avi, atum, are, n. et a. _Terminer la guerre (par une victoire)_; _vaincre complètement_. SYN. Expugno, victoria bellum finio. Debellare est bello expugnare, pugnando vincere. USUS: Cum Antiocho uno prœlio debellatum est. Cf. Bellum finio, Vinco. DĒBĔO, es, ui, ĭtum, ere, a. _Devoir_, _être tenu à_. SYN. Oportet, convenit, opus est, faciendum est, ut, etc. USUS. 1. Juvare nos et maxime debebat, et poterat. 2. Refertur ad æs alienum, _devoir_, _être débiteur_. Multos mihi nummos debet. Talenta ducenta debet. 3. Ad res alias, _devoir_, _être forcé à faire telle ou telle chose_. Hoc tibi beneficium debeo. Debeo hoc necessitudini nostræ. Reipublicæ studia omnia, meipsum debeo. Summam tibi gratiam debeo. Cf. Æs alienum, Debitum. DĒBĬLIS, e, gen. com. _Faible_, _infirme_. SYN. Infirmus, imbecillus, fractus, debilitatus, levis, mancus. )( Firmus. PHRAS. 1. Intemperantia debilem te fecit, _vos excès vous ont affaibli_. Vires corporis tibi ademit vitæ ratio minime moderata; vires corporis tibi minuit, diminuit, deminuit, comminuit, infirmavit, debilitavit, abstulit, afflixit tua incontinentia, nequitia, luxus, libido; vita intemperanter, immoderate, incontinenter acta, vita dissolute, nequiter, sine modo, luxuriose traducta ad infirmitatem, ad imbecillitatem, ad tenuitatem corporis te adegit, adduxit; minus te firmum, validum, valentem, robustum, infirmiorem, imbecilliorem reddidit; longa intemperantia paulatim vires tibi carpsit, exhausit; corporis vires labefecit, labefactavit; robur enervavit. 2. Debili est stomacho, _il a l’estomac malade_. Stomachus illi languet; stomachi vis debilitata est, jacet, stomacho est languente; stomacho laborat; stomachus parum concoquit; ventriculo esse languenti, infirmo, imbecillo; stomachus parum valet; marcescit cibi nondum concocti onere. Cf. Stomachus. 3. Debili est valetudine, _il a une santé faible_. Valetudine utitur infirma, imbecilla; viribus est parum firmis; corpore utitur non satis firmo; valetudine utitur incommoda, tenui, affecta; valetudine est valde imbecilla; magna in eo est virium imbecillitas; fractæ sunt admodum ac imminutæ vires. USUS: Homo animo debilis, et corpore. Debilem præturam gessit. Mancus, membris omnibus captus, ac debilis. Cf. Valetudo, Infirmus. DĒBĬLĬTAS, ātis, f. _Débilité_, _faiblesse_, _infirmité_. SYN. Infirmitas. )( Firmitas, integritas. USUS: Tarditas ingenii, stupor debilitasque linguæ. Hoc agunt, ut a se morbos, debilitates, dolores repellant. Bonum integritas corporis, miseria debilitas. Cf. Infirmitas. DĒBĬLĬTĀTĬO, ōnis, f. _Affaiblissement_. USUS: Debilitatio atque abjectio animi. DĒBĬLĬTO, as, avi, atum, are, a. _Affaiblir_. SYN. Infirmo, frango, infringo, debilem facio, minuo, comminuo, exhaurio, nervos incido, corrumpo, enervo, affligo. )( Confirmo. PHRAS. Debilitamur indies magis, _nos forces diminuent de jour en jour_. Carpuntur vires, exhauriuntur; fractæ fatiscunt opes viresque; vis senescit, et prope ad nihilum venit; incisis, exsectis, solutis nervis vires paulatim defluunt. USUS: Tribunitios furores debilitare et reprimere. Ea mentio vocem mihi debilitavit, mentem dolore impedivit. Noli me, meam virtutem, spem luctu debilitare. Debilitata virtute, fracto animo. Afflictus, debilitatus, mœrens, dolore exanimatus. Urbs ipsa nervis omnibus exsectis debilitata, et soluta, abjecta metu, muta, fracta malis relinquitur. Cf. Affligo, Frango, Debilis. DĒBĬTĬO, ōnis f. _Action de devoir_, _dette_. SYN. Debitum. USUS: Nihil de emendo cogitat, debitione dotis satis torquetur. Dissimilis est pecuniæ debitio, et gratiæ. DĒBĬTOR, ōris, m. _Débiteur_. SYN. Is, a quo invito exigi pecunia potest. )( Creditor. USUS: Pecunias creditas debitoribus condonare. Levior plaga est ab amico, quam a debitore. DĒBĬTUM, i, n. _Dette_, _ce qui est dû_. SYN. Debitio, æs alienum, pecunia debita, nomen. ADV. Jam diu. PHRAS. 1. Debita magna fecit, _il a contracté de grandes dettes_. Æs alienum fecit, conflavit, contraxit; in æs alienum incidit; nomina fecit; nomina confecit plurima; æs alienum coegit; ære alieno se obstrinxit; æris alieni vim magnam contraxit. 2. Magna habet debita, _il est très-endetté_. Laborat vehementer ex ære alieno; ære alieno graviter premitur; urgentibus semper sortem usuris, gravi obrutus est fœnore; ære alieno oppressus est; in nominibus est plurimis; in ære alieno est; multum debet; æris alieni magnitudine demersus gemit; animam debet; magno ære obstrictus est, est in nominibus ex pecunia satis multa; æris alieni habet plurimum; ære alieno gravatus, obligatus est; obæratus plurimum. 3. Debita reposcere, _réclamer son argent_. Nomina exigere; convenire, appellare de credito debitorem; nomina urgere; appellare de pecunia; debitorem admonere de pecunia 4. Debita solvemus, _nous paierons nos dettes_. Nomina dissolvemus, expediemus, exsolvemus, æs alienum exsolvemus, solvemus; ex ære alieno exibimus, libraque et ære nos liberabimus; ære alieno paulatim nos levabimus, liberabimus, contracta nomina expungemus, explicabimus, solvemus. 5. Debitum antiquum novo debito expungere, _payer ses vieilles dettes en faisant de nouvelles_. Versuram facere, nomina transferre; versura solvere. 6. Debita vix solventur, _ils pourront à peine payer leurs dettes_. In ære alieno vacillant debitores; nomina impedita sunt ut plurimum; vix solvendo sunt debitores; vacillant nomina; inveterascit æs alienum. Cf. Æs alienum. USUS: Fidei conducit in loco debitum solvere, retribuere. Turpe, debito fraudare creditorem. DĒBĬTUS, a, um, _Dû_. SYN. Meritus, justus. USUS: Debitam tibi justamque gratiam refero. Reddere officium alicui debitum. Mortem naturæ debitam patriæ impendit. Solvere justas debitasque pœnas. Debiti mihi honores sunt habiti. Non injusta merita, debita iracundia fuit. DEBLĂTĔRO, as, avi, atum, are, n. et a. _Babiller_, _bavarder_; _débiter_, _raconter_. SYN. Stulte loquor. USUS: Rem totam vicinis omnibus deblaterasti. DĒCANTO, as, avi, atum, are, a. _Chanter_, _réciter_; _vanter_. SYN. Canto, celebro, pervulgo. USUS: Decantata est fabula. Græcus doctor pervulgata præcepta decantat. Cf. Cano. DĔCAS, ădis, f. _Décade_. DĒCĒDO, is, cessi, cessum, ere, n. _S’éloigner de_. SYN. Cedo, discedo. )( Accedo. ADV. Alicunde, aliquando, de sententia, plane. PHRAS. Alicui de via decedere, _se ranger devant qqn_, _céder le pas_. De via concedere; dare viam; declinare se paulum extra viam; deflectere a via; cedere, divertere, declinare de via; iter dare, præbere. USUS: 1. Metellus de civitate, quam de sententia decedere maluit. Inimicorum amentiæ, tribunitio furori, ac violentiæ decessit Cicero. Ex, _vel_ de provincia decedere. De possessione, de jure suo decedere coactus. 2. Morior, _mourir_. Tum omnes decesserant. De vita, de statione vitæ cum decessero. Cf. Cedo, Morior. DĔCEM, _Dix_. DĔCEMBER, ris, m. _Décembre_. DĔCEMPĔDA, æ, f. _Perche de dix pieds_, _mesure_. SYN. Instrumentum, quo terram metiuntur metatores. USUS: Solis magnitudinem tanquam decempeda metiuntur mathematici. Cum architectis et decempedis villas multorum peragravit. DĔCEMPĔDĀTOR, ōris, m. _Arpenteur_. SYN. Agri metator. USUS: Æquissimus agri publici et privati decempedator Antonius. DĔCEMVĬRI, ōrum, m. pl. _Les décemvirs_. Qui duodecim tabulas perscripsere. DĔCEMVĬRĂLIS, e, gen. com. _Décemviral_, _des décemvirs_. USUS: Amplissimum collegium decemvirale. DĔCEMVĬRĀTŬS, ūs, m. _Décemvirat_. SYN. Decemvirum magistratus et munus. DĔCENTĔR, _Convenablement_, _avec bienséance_. SYN. Decore. USUS: Jura a majoribus decentissime scripta. DĔCENTĬA, æ, f. _Convenance_, _bienséance_. SYN. Convenientia, condecentia, venustas, decorum, ordo. USUS: Venustatem, ordinem, et ut ita dicam, decentiam oculi videant, judicent. DĔCERNO, is, crēvi, crētum, ere, a. _Juger_, _décider_, _décréter_. SYN. Statuo, constituo, in animum induco, destino; mihi certum, fixum, ratum, destinatum est, consilium est, consilium capio, judico, censeo, sancio, decretum facio, decretum interpono, sententiam dico, _vel_ fero. ADV. Atrocius, amplissime de salute, caute, communiter, diligenter, fortiter de rep., gratias, honores gravius, gravissime, honorificentissime, injuriose, juste, libere, mature, nominatim de aliquo, ornatissime, plane recte, sapienter, severe de religione, varie, vere. PHRAS. Decrevi, me Philosophiæ dare, _j’ai résolu de me livrer à l’étude de la philosophie_. Certum mihi est; definitum est; decretum mihi est; animus est; stat sententia; stabile est, ita est sententia; animum obfirmavi; in animo mihi est; id mihi consilii est; animo proposui; Philosophiam mihi persequi certa res est. Cf. Constituo, Sententia, Consilium. USUS: 1. Honores alicui, triumphum, provinciam decernere. Contra, _vel_ secundum aliquem decernere, _décider contre qqn_, _ou en sa faveur_. De eadem re alius alia decernit. 2. Pugno, decerto, _lutter_, _combattre_. Uno judicio de fortunis omnibus decernere. Fac, ne ferro, ne armis decernatur. In ea pugna de salute reipublicæ decernitur. Cf. Constituo, Volo, Statuo, Pugno. DĒCERPO, is, cerpsi, cerptum, ere, a. _Ôter_, _détacher_, _cueillir_. SYN. Carpo, delibo, excerpo, aufero. USUS: Nihil sibi de ista laude miles decerpsit. Cave, ne quid jocus de gravitate decerpat. Humanus animus decerptus e mente divina. Cf. Minuo, Detraho. DĒCERTĀTĬO, ōnis, f. _Décision d’un combat_. SYN. Dimicatio, concertatio. USUS: Harum rerum decertatio Consulibus permissa est, _le jugement de ces questions a été abandonné aux consuls_. Cf. Certamen. DĒCERTO, as, avi, atum, are, n. _Combattre_, _lutter_. SYN. Certo, depugno, dimico, concerto. ADV. Acerrime, cominus, ferro inter se, confestim, felicissime prœliis. USUS: Jure et legibus disceptando, vi et armis contra vim decertare. Summa contentione cum æmulis decertat; inter se acerrime decertant. Cf. Certo. DĒCESSĬO, ōnis, f. _Départ_. SYN. Abitus, discessus. EPITH. Matura, molesta, tarda. USUS: 1. Sæpe de tua mansione et decessione communicat. Decessionis dies appropinquat. 2. Detrimentum, diminutio, _déchet_, _diminution_. Nescio, an accessionem _vel_ decessionem de summa mihi attulerit. Nulla fieri accessio, _vel_ decessio poterat. DĒCESSŬS, ūs, m. _Départ_, _mort_; _sortie de charge d’un magistrat_. SYN. Decessio, mors. USUS: Amicorum decessu valde me ango. Decessus e provincia. DĔCET, cŭit, cēre, imp. _Il convient_, _il est convenable_, _séant_; _il faut_. SYN. Convenit, decorum est, æquum est, par est, postulat jus, dignum est, aptum est. )( Dedecet. PHRAS. 1. Quod decet, sectare, _étudiez les convenances et mettez-les en pratique_. Quod decorum; quod te dignum; quod e dignitate tua est; quod dignitati consonum; quod tuum est; quod jus fasque est; quod tuarum partium est; quod ingenium, genus ætatem tuam addecet, sectare. Quod nec inhonestum, nec tibi indecorum est, age; quod jus fasque concedit, nec præter decentiam est, id sequere. 2. Sapientem decet non temere credere, _le sage ne doit pas croire à la légère_. Sapientis est; sapientiæ istud est, non temere credere; sapientis hæ partes sunt; semper sapientis est habitum; sapientis officium est; pars magna prudentiæ est; ad sapientem pertinet, fidem non temere quibusvis rumusculis habere. Cf. Honestum est, Refert, Convenit. USUS: Nihil decet invita, ut aiunt, Minerva. Quid deceat, quid aptum personis sit, videat orator. Quem muliebris ornatus parum decet. Caput artis est decere. 1. DĒCĬDO, is cĭdi, ere, n. _Tomber_. SYN. Cado. PHRAS. Ex equo decidit, _il tomba de cheval_. Ad terram defluxit; ad terram delatus est; ex equo dejectus est; equo excussus est; ruente equo ad terram datus est; ex equo lapsus est, decidit; sternacis equi successu ad casum datus est; equus hominem super caput effudit. USUS: De omnibus rebus decidimus. In miserrimam conditionem decidit respublica. Cf. Labor, Cado. 2. DĒCĪDO, is, cīdi, cīsum, ere, a. _Décider_, _régler à l’amiable_. SYN. Decisionem facio; transigo, pactionem facio; decerno. PHRAS. Nihil decidit, _il n’a rien décidé_. Rem in medio reliquit; sententiam dicere, ferre, pronuntiare non est ausus; nondum illi stabat sententia; nondum explicatam habemus causæ nostræ rationem; hæret, pendet, suspensa etiamnum est causæ nostræ ratio. USUS: Transigere et decidere cum aliquo. De summa aliquid decidere. Talentis decem decidisti. DĔCĬES, _Dix fois_. DĔCĬMO, as, avi, atum, are, a. _Punir de mort un soldat sur dix_, _décimer_. SYN. Decimam partem accipio. PHRAS. Decimare legiones, _décimer les légions_. Decimum quemque e legione supplicio afficere. DĔCĬMUS, a, um, _Dixième_. USUS: Hora diei decima. DĒCĬPĬO, is, cēpi, ceptum, ere, a. _Tromper_, _abuser_. SYN. Capio, circumvenio, fraudo, circumscribo, alicui impono, fallo, supplanto, fucum facio, in fraudem impello, in errorem induco, verba do, errorem objicio, errorem incutio, in fraudem deduco, aucupor, induco, eludo. PHRAS. 1. Non erat, quod me deciperes, _vous ne deviez pas me tromper_. Spem falleres; per dolum atque insidias ageres; meam imbecillitatem aucupareris; in fraudem impelleres; me ludificares, destitueres, adversariis traderes; omni fraude et perfidia falleres, improbissime fraudares. 2. Sentio me a te deceptum, _je sens que vous m’avez attrapé_. Sentio, me tuis retibus captum, circumscriptum, illusum, destitutum, inductum, circumventum; captionibus tuis deceptum; tuis laqueis irretitum; fallaciis abductum, in fraudem inductum; fraude irretitum, circumventum, captum. 3. Artes decipiendi omnes tenes, _vous connaissez toutes les manières de tromper_. Totus ex fraude et mendacio factus videris; ex fraude, fallaciis, mendaciis totus constare, consutus esse videris; ad omnem fraudem callidus, fallax, et omni artificio simulationis eruditus; ingenio ad fallendum parato; qui nihil nisi dolos, fallacias, machinas, præstigias animo disponas; nonnisi dolos nectas, intendas; non tam virtute, quam dolo contendas; insidiis nitaris. 4. Facile est, puerum decipere, _il est facile d’abuser un enfant_. Facile est, puerum in fraudem conjicere, deducere; puero errorem offundere; fucum facere, caliginem offundere puerorum mentibus; insidiis captare; dolis ludere; dolis ductare; fallaciis irretire; fallaciis eludere; in fraudem illicere; lactare verbis fallacibus; verba dare puero; falsa spe producere puerum; in errorem ducere; dolis incessere; circumducere puerum; facile est obrepere imprudenti; verba ex insidiis imprudenti dare; puerum dolo capere; in fraudem implicare. 5. Graviter decepit, _il l’a gravement trompé_. Fraudem concepit, suscepit maximam; fraudem fecit, admisit sane turpissimam; dolos consuit non paucos; dolum commolitus est, adhibuit nefarium; fallaciam intendit dictu audituque fœdam; fraude ac dolo aggressus est nefario; fraudem struxit, commentus est sane atrocem. 6. Deceptus sum vehementer, _j’ai été fortement attrapé_. Opinio me fefellit; falsa me opinio tenuit; ductus sum falsa spe, spes me frustrata est; in fraudem incurri, incidi; in fraudem delatus, deductus, inductus, conductus, conjectus sum; pro re vera falsam spem domum retuli; per imprudentiam, aliena perfidia deceptus sum; circumscriptus ac circumventus sum; error est mihi objectus; dolo captus sum; mendaciis oneratus sum; ludificatus et emunctus sum probe; fucus mihi factus est; in fraudem illectus; in errorem implicatus; in fraudem impulsus sum; in fraudem delapsus sum. USUS: Spem meam admodum decepit. Cf. Fallo, Fraus. DĒCĪSĬO, ōnis, f. _Arrangement_, _accommodement_, _transaction_. SYN. Transactio. USUS: Decisionis arbiter Cæcilius. DĒCLĀMĀTĬO, ōnis, f. _Déclamation_, _exercice oratoire_. SYN. Domestica et umbratilis exercitatio, qua tirones eloquentiæ a magistro exercentur. EPITH. Quotidiana, senilis, vulgaris, pervulgata. USUS: Vulgaris, pervulgata declamatio. DĒCLĀMĀTOR, ōris, m. _Déclamateur_. USUS: Quis eum declamator ad clepsydram latrare docuit? Videor mihi cum aliquo declamatore disputare. Declamator de ludo. DĒCLĀMĀTŌRĬUS, a, um, _Déclamatoire_. USUS: Pueri declamatorio illo genere delectantur. DĒCLĀMĬTO, as, avi, atum, are, n. et a. _Déclamer_, _s’exercer à la parole_. USUS: Græci annos plures sedentes declamitant. DĒCLĀMO, as, avi, atum, are, n. et a. _Déclamer_; _crier_, _criailler contre qqn_. SYN. In declamationibus exerceor, exercitatione quasi ludicra prædisco et meditor. ADV. Impune in quemvis, vehementissime. USUS: Insanus ille contra me vehementer declamavit; causam declamare. DĒCLĀRĀTĬO, ōnis, f. _Déclaration_, _manifestation_. EPITH. Jucundissima. USUS: Liber iste quantam habet declarationem amoris erga me tui! DĒCLĀRO, as, avi, atum, are, a. _Rendre clair_; _nommer_, _proclamer_. SYN. Significo, planum facio, demonstro, ostendo, indico; pronuntio. Frequentius ad facta pertinet, quam ad dicta. ADV. Aperte, apertius litteris, facilius benevolentiam, obscure, parum, plane, maxime. USUS: Populus universus me consulem declaravit. Declaravit eo facto, quanti me faceret. Declarant ista acumen ingenii tui. Abundantia et satietas rerum copiam declarat. Mentem tuam illis litteris non satis declarasti. Cf. Aperio, Significo, Explico. DĒCLĪNĀTĬO, ōnis, f. _Action de se détourner_; _aversion_, _répugnance pour qqche_. SYN. Flexio. EPITH. Honesta periculi, naturalis, parva. USUS: Nullum animal est, cui non sua appetitio naturalis est et declinatio. Declinatio brevis a proposito. DĒCLĪNO, as, avi, atum, are, a. et n. _Détourner_, _s’écarter_, _écarter_ _fuir_, _éviter_. SYN. Deflecto, decedo, vito, de via deducor. )( Appeto, adscisco. ADV. Aliquantulum a proposito, diligentius a vitiis, naturaliter, paululum, recte, impetum declino. PHRAS. Declinare ictum, _parer un coup_. Parva declinatione corporis ictum effugere; exire, excedere tela, intentos gladios. USUS: 1. Declinat a proposito, deflectitque sententiam. De via declinavi paulum. 2. Fugio, devito, _fuir_, _éviter_. Laqueos judicii, vitia, periculum declinare. Declinare de statu suo. Cf. Vito, Decedo. DĒCLĪVIS, e, gen. com. _Qui est en pente, penché, incliné_. SYN. Inclinatus, incurvus, USUS: Collis a summo æqualiter declivis; præceps et declivis locus. DĒCLĪVĬTAS, ātis, f. _Position inclinée_, _pente_. SYN. Inclinatio. USUS: Exiguum loci ad declivitatem fastigium magnum habet momentum. DĒCOCTOR, ōris, m. _Dissipateur_, _banqueroutier_. SYN. Qui suam rem confecit, dilapidavit, inficiator, fraudator. USUS: Exercitus e senibus, mendicis, decoctoribus collectus. DĒCŎLOR, ōris, omn. gen. _Décoloré_, _terne_. SYN. Sine colore, quod colorem amisit. USUS: Sanguis decolor. Cf. Deformis. DĒCŎLŌRĀTĬO, ōnis, f. _Altération de la couleur_, _décoloration_. SYN. Livor, pallor. DĒCŎLŎRO, as, avi, atum, are, a. _Décolorer_, _ternir_. USUS: Mortuum deformatum, rumore perditum, corpore decolorato constat fuisse. DĒCŎQUO, is, coxi, coctum, ere, n. _Manger son bien_, _faire banqueroute_. SYN. Male rem gero, conturbo. USUS: Fortunæ vitio, non suo decoxit. Agrum suum intra annum decoxit. Alea, potatione, scortatione decoxit. Cf. Nepos, Consumo, Abligurio, Prodigo. DĔCOR, ōris, m. _Tout ce qui sied bien_, _parure_, _ornement_. SYN. Species, formæ gratia, quod decet. USUS: Metaphrastus virtutem decore suo spoliavit. DĔCŌRĒ, _Convenablement_, _décemment_. SYN. Decenter. USUS: Loqui ad rerum dignitatem apte et decore. DĔCŎRŌ, as, avi, atum, are, a. _Décorer_, _orner_, _honorer_. SYN. Celebro, orno, honesto. )( Dedecoro. USUS: Hos majores nostri omni laude, triumpho, honoribus decorarunt, auxerunt, honestarunt. Cf. Orno, Honesto, Colo. DĔCŌRUM, i, n. _Bienséance_, _convenance_, _décorum_. SYN. Decus. USUS: Ut in vita, sic in oratione nihil est difficilius, quam quod deceat. Scio, quid gravitas vestra, quid hæc advocatio, quid ille conventus, quid dignitas populi Romani, quid periculi magnitudo, ætas mea, honos, decorum denique postulet. Cf. Indecorum, Decet. DĔCŌRUS, a, um, _Convenable_; _beau_, _orné_. SYN. Decens, conveniens, consonus. USUS: Mihi eo ire decorum visum non est. Aurum et ad usum aptum est, et ad ornatum decorum. Nihil magis decorum, quam æqualitas universæ vitæ. Quod non decorum est, nec Diis dignum. DĒCRĔPĬTUS, a, um, _Décrépit_. SYN. Senectute confectus, invalidus, qui summa senectute est. USUS: Tristis ac decrepitus senex. DĒCRESCO, is, crēvi, crētum, ere, n. _Décroître_, _diminuer_. SYN. Subsideo, decedo. USUS: Conchylia omnia cum luna crescunt et decrescunt, _seu_ exhauriuntur. DĒCRĒTUM, i, n. _Décision_, _jugement_, _décret_. SYN. Consultum, scitum, interdictum. EPITH. Egregium, justum, interpositum, severum, liberalissimum, obsignatum, præclarum, stabile, fixum, ratum, vetus. Decreta amplissima atque ornatissima, divina atque immortalia, falsa, firma, gravissima, honestiora, honorificentissima, magnificentissima, multa, nova, ornatissima, superiora. USUS: Decretum facere, interponere. Decreti tabulas figere. Quis consulum illorum decretum comprobabit; honestissimum a senatu decretum abstuli, obtinui. Cf. Consilium, Sententia. DĔCŬMA, æ, f. _Dîme_, _10ᵉ partie de ses biens que l’on paie au fisc_. SYN. Decima pars, quam arator decumano dat. EPITH. Certæ, magnæ, reliquæ. USUS: Decumas conducere, exigere acriter. Dare decumas, et accipere. Decumis rempublicam defraudare. DĔCŬMĀNUS, i, m. _Fermier des dîmes_, _publicain_. SYN. Publicanus, qui decumas exigit. EPITH. Ministri ac satellites cupiditatum suarum, principes et quasi senatores publicanorum. USUS: Omnia consumis cum decumano. DĒCUMBO, is, cŭbŭi, cŭbĭtum, ere, n. _Se mettre au lit_, _se coucher_. SYN. Cubo, jaceo. )( Sto. USUS: Honeste, turpiter decumbere. Cf. Cubo. DĔCŬPLUS, a, um, _Décuple_. SYN. Decies tantum. DĔCŬRĬA, æ, f. _Décurie_, _corps judiciaire_. SYN. Classis, ordo judicum Romæ, a decies centenis judicibus appellatus, qui in singulis curiis sedebant. USUS: Non suæ decuriæ munere, neque ex lege sedit. Lex promulgata est de tertia decuria judicum. DĔCŬRĬĀTĬO, ōnis, f. _Division par décuries_. SYN. In curias distinctio et descriptio. USUS: Decuriatio tribulium, descriptio populi. DĔCŬRĬO, as, avi, atum, are, a. _Diviser par dizaines_. SYN. In curiam adscribo. USUS: Cum vicatim decuriarentur servi et conscriberentur. Decuriatos habere exercitus peditum. DĔCURĬO, ōnis, m. _Décurion_. SYN. Quasi senator in municipio, _vel_ conventu. USUS: Factus est Neapoli decurio. DĒCURRO, is, curri, cursum, ere, n. et a. _Descendre en courant_, _arriver_; _parcourir_, _raconter_. SYN. Conficio, transigo. ADV. Bellissime, cupide ad jura, breviter. USUS: Jam ad calcem decursum est, nec velim decurso spatio ad carceres revocari. Prope acta et decursa. Quæ a te breviter decursa sunt, audire cupio, _je voudrais entendre les points que tu as parcourus brièvement_. DĒCURSĬO, ōnis, f. _Marche militaire_, _incursion_. SYN. Excursio. USUS: Decursionibus equitum ea loca vastavit. DĒCURSŬS, ūs, m. _Cours_, _espace_. SYN. Spatium, functio. USUS: Honorum decursus. Cf. Curriculum. DĔCURTĀTUS, a, um, part. v. decurto. _Tronqué_, _mutilé_. Decurtata oratio. DĔCUS, ŏris, n. _Ornement_, _parure_; _gloire_, _honneur_. SYN. Honor, laus, dignitas, honestas, ornamentum. )( Dedecus. USUS: Decus et ornamentum senatus Cicero. Populi decus et lumen Pompeius. Verum decus in virtute positum est. Nati sumus ad laudem et decus. Cf. Decet. DĒCUSSO, as, avi, atum, are, a. _Croiser en forme d’X_, _en sautoir_. SYN. In formam litteræ X diduco, divido, constituo, per medium seco. DĔCŬTĬO, is, cussi, cussum, ere, a. _Abattre_. SYN. Dejicio. USUS: Summa papaverum capita decussit. DĒDĔCET, cŭit, ere, _Il ne convient pas_, _il est malséant_. SYN. Indecorum est. )( Decet, decorum est. PHRAS. Nostris moribus nefas habetur, _cela ne sied pas à notre époque_, _ne va pas avec nos habitudes_. A decore alienum est; minime decorum est; abhorret a nostris moribus, moribus nostris non est consentaneum; haudquaquam decorum est; præter decorum est; nefas est. USUS: Oratorem irasci dedecet, simulare decet. Cf. Dedecus, Indecorum, Inhonestum. DĒDĔCŎRO, as, avi, atum, are, a. _Déshonorer_, _souiller_. SYN. Turpifico. USUS: Urbis et magistri auctoritatem dedecorasti. DĒDĔCUS, ŏris, n. _Déshonneur_, _honte_, _infamie_, _opprobre_. SYN. Turpitudo, nota turpitudinis, infamia, probrum, labes, macula, ignominia, labes turpitudinis, opprobrium, flagitium. EPITH. Æternum, commune, detestabile, domesticum, maximum, sempiternum, summum, tantum. PHRAS. 1. Vide, ne dedecori sis majoribus, _prenez garde de ternir la gloire de vos ancêtres_. Ne vita tua insigni turpitudine notata atque depressa dedecore et infamia illis probro vertat; ne ignominia afficias; ne macula turpissima genus tuum notes; generi tuo ignominiam inuras; ne hanc labem tot scelerum in familia relinquas; ne sempiternam turpitudinis notam inuras; dedecus tuis imprimas; majorum famam probris flagitiisque tuis violes; nomen familiæ tuæ iis maculis obscures, quæ nulla temporum longinquitate abstergi possint. 2. Æternum dedecus incurristi, _vous avez mérité un opprobre éternel_. Æternam ignominiæ labem subiisti; sempiternam tibi ignominiam imposuisti; æterna tibi est inusta infamiæ nota; aspersisti atque inquinasti te maculis infamiæ sempiternis; spem tibi omnem futuræ dignitatis ademisti; nullam tibi in posterum dignitatis partem reliquisti; infamia eris seculi tui; turpitudinis hanc labem, qua te infecisti, dedecus consequetur sempiternum; contractam turpitudinis notam nulla temporum diuturnitas delebit; hærebit ea labes nomini tuo; insidebit macula ac inveterascet, nec ulla temporis diuturnitate abolebitur. 3. Dedecori sibi ducit, _il regarde comme une honte pour lui_. Probro, dedecori, vitio sibi vertit, dat; pudori esse sibi reputat, turpe putat; haud a vitio abesse censet; maculam inferri, labem aspergi, notam inuri ea re sibi autumat; crimini, vitio sibi dandum, vertendum dedecori; fraudi fore existimat; dedecus, turpitudinem in ea re constitutam censet; ne qua inde in se redundet infamia, ne quod dedecus emergat, veretur. USUS: Vide ne quid dedecoris admittas, concipias, suscipias; ne in dedecus incurras, in dedecore voluteris. Cf. Contumelia, Infamia, Labes, Macula, Nota. DĒDĬCĀTĬO, ōnis, f. _Consécration_, _dédicace_. SYN. Consecratio. EPITH. Religiosa, superstitiosa. USUS: Postem teneri in dedicationibus templorum oportet Memoria consecrati solemni religione templi, _dédicace_. DĒDĬCO, as, avi, atum, are, a. _Consacrer_; _dédier_. SYN. Sacro, consecro, religiosum facio, religionem in aliquem locum infero, aliquem locum religione devincio. PHRAS. 1. Templum dedicavit, _il consacra un temple_. Sempiterna religione obligavit; religione devinxit; religioso ritu consecravit; DEO sacravit; divino cultui addixit; dedicationem celebravit. 2. Multis de causis hunc librum tibi dedicare volui, _pour bien des raisons_, _j’ai voulu vous dédier ce livre_. Librum hunc nuncupare, inscribere, offerre volui; multæ me impellunt causæ, multæ sunt causæ, quæ me moveant, ut has meas vigilias sub tui nominis clypeo, auctoritate, fulgore, splendore edam, emittam; ut has lucubrationes meas prodire, exire; in lucem prodere, in publicum edere, sub nomine tuo apparere velim. Cf. Consecro. USUS: Smyrnæ delubrum Homero dedicatum est. Ædes Castori et Polluci dedicata, dicata, consecrata. Cf. Consecro, Dico. DĒDIGNOR, aris, atus sum, ari, d. _Dédaigner_. SYN. Indignum habeo, contemno. USUS: Amicum dedignari. Cf. Contemno. DĒDISCO, is, dēdĭdĭci, ere, a. _Désapprendre_, _oublier_. SYN. Quæ didici, obliviscor. USUS: Juventus nostra dediscit pene docendo. DĒDĬTĬO, ōnis, f. _Reddition_, _capitulation_. SYN. Subjectio, cum quis se in hostium potestatem tradit. PHRAS. 1. Ad deditionem obsessos invitare, _inviter les assiégés à capituler_. Spe honestarum pactionum, honestorum pactorum ad deditionem impellere, inducere; deditionem spe pactorum maturare. 2. Ad deditionem cogere, _forcer qqn à se rendre_. In deditionem redigere; ad deditionem subigere; ad deditionem trahere. 2. Deditionem facere, _capituler_. Deditionem subire; in deditionem venire, concedere; in jus deditionemque victoris dare obsessam urbem; potestatis alienæ facere; in hostium ditionem urbem, agros, divina humanaque omnia dare; urbem, aquam, agros, terminos, divina humanaque omnia in hostium ditionem dedere; libertatem suam fidei ditionique victoris permittere; se victori hosti permittere; in potestatem victoris fidemque permittere; ad conditiones descendere. Cf. Conditio. 4. Per deditionem urbem capere, _prendre une ville par capitulation_. In deditionem accipere, recipere, urbem in deditionem accipere. 5. Deditionem omittere, _refuser de se rendre_. Deditionem abrumpere, deserere; a paciscendi consilio abire, recedere. USUS: Ad deditionem invitare. Deditionem facere. Deditionem spectant, _ils se proposent de capituler_. Cf. Conditio, Dedo. DĒDĬTĬTĬUS, a, um, _Qui a capitulé_, _qui s’est soumis à discrétion_. USUS: Id decretum ad dedititios pertinet. DĒDĬTUS, a, um, _Abandonné_, _livré_; _dévoué_, _appliqué_. ADV. Mirifice. PHRAS. Homo litteris deditus, _homme livré à l’étude des belles-lettres_. Litterarum studio flagrans, unicus litterum sectator. USUS: Puer his studiis maxime deditus. Auctoritati senatus, gratiæ alicujus et voluntati deditus. Adstrictum me tibi semper, magnopere deditum, addictum penitus habebis. Cf. Obnoxius. DĒDO, is, dēdĭdi, dēdĭtum, ere, a. _Donner_, _livrer_; _se rendre_. SYN. Addico, do, trado, mancipo, quasi consecro. PHRAS. Dedere se victori, _se rendre au vainqueur_. Armis positis ad victoris fidem confugere; ditioni victoris se permittere; se suaque omnia victoris arbitrio potestatique permittere; in victoris ditionem voluntaria deditione concedere; rempublicam sine dimicatione in manum victoris tradere. Cf. Deditio. USUS: Patriæ nos totos dedere, in ea nostra omnia ponere, et quasi consecrare debemus. Alicui arti se totum dedere. Toto animo libidini, desidiæ, ægritudini, luctui dedere. Mancinum hostibus dedidere Romani. Cf. Trado, Deditio. DĒDŎCĔO, es, cŭi, ctum, ere, a. _Faire oublier ce qu’on avait appris_. SYN. Ab eo, quod quis doctus est, abduco, secus doceo. USUS: Dedocendus ille potius fuerat, quam docendus. DĒDŪCO, is, xi, ctum, ere, a. _Tirer de, faire sortir_; _conduire_; _fonder une colonie_. SYN. Abduco, revoco, removeo, detraho, deductionem facio. ADV. Necessaria, gradatim, de publico, auspicato, omnino, sensim. USUS: 1. In campum aliquem, domum, ad judicium, ex provincia, de via deducere. Præsidia deducere oppidis. 2. Adduco rem in locum