The Project Gutenberg eBook of Búhay na Pinagdaanan ni Juan Tamad na Anac ni Fabio at ni Sofia This ebook is for the use of anyone anywhere in the United States and most other parts of the world at no cost and with almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included with this ebook or online at www.gutenberg.org. If you are not located in the United States, you will have to check the laws of the country where you are located before using this eBook. Title: Búhay na Pinagdaanan ni Juan Tamad na Anac ni Fabio at ni Sofia Author: Anonymous Release date: July 29, 2005 [eBook #16386] Most recently updated: December 12, 2020 Language: Tagalog Credits: Produced by Tamiko I. Camacho, Jerome Espinosa Baladad, Pilar Somoza and PG Distributed Proofreaders from page scans provided by University of Michigan. *** START OF THE PROJECT GUTENBERG EBOOK BÚHAY NA PINAGDAANAN NI JUAN TAMAD NA ANAC NI FABIO AT NI SOFIA *** Produced by Tamiko I. Camacho, Jerome Espinosa Baladad, Pilar Somoza and PG Distributed Proofreaders from page scans provided by University of Michigan. [Transcriber's note: Tilde g in old Tagalog which is no longer used is marked as ~g.] [Paalala ng nagsalin: May kilay ang mga salitang "ng, mga," at iba pa upang ipakita ang dating estilo sa pag-sulat ng Tagalog na sa ngayon ay hindi na ginagamit.] [Patalastas: Imprenta at Libreria ni J. Martinez] =BÚHAY NA PINAGDAANAN= NI =Juan Tamad= NA ANAC NI FABIO AT NI SOFIA. SA CAHARIAN NANG PORTUGAL, NA HINAN~GO SA NOVELA. * * * * * =MAYNILA, 1920.= * * * * * IMPRENTA, LIBRERIA AT PAPELERIA NI =J. MARTINEZ= P. Moraga 31-36, Tel. 5005 P. Calderón 108, Cabildo 253 Intramuros.-Tel. 3283. BÚHAY NA PINAGDAANAN NI =Juan Tamad= NA ANAC NI =FABIO AT NI SOFIA= SA CAHARIAN NANG PORTUGAL, NA HINAN~GO SA NOVELA. Oh serenísimang maauaing Iná sa tauong cristiano na iyong oveja, sa lupa at Lan~git n~galan mo ay siyáng tinatauag namin sa toui toui na. Icao po ang Torre at cabán n~g tipán Iná nang sumacop sa sala nang tanan, cami pong inapó ni Eva,t, ni Adán sa lubós mong aua cami,i, nananaban. Ituto mo rin po Ináng mapagpala masayod na lahat yaring ninanasa, mapuról cong isip capós na acala matutuhan co rin ang isasalita. Man~ga camahalang napapauang nobles may sinimpang dunong at tahó sa leyes, manipis cong alam at salát na isip nangahás cahima,t, di talastas batid. Lumalacad aco,i, piquít ang capara ang landás na daa,i, hindi tanto,t, taya, pan~gahás cong isip doon umaasa sa pa-honrang lin~gap nang m~ga bihasa. Pinagsisiyá na nang bait co,t, isip lathala nang verso,i, ayos sa matouid, sa man~ga bihasa,i, culang din at lihis anyayang pa-honra ay inihihibic. Pinupuring tunay niring sumusuyo ang man~gag anyayang malin~gaping puso, cahit di dalisay sa lustre,i, malabo ay paparahin nang brillante at guintó. Gayon din sa hindi,t, aayao lumin~gap yaring si I.A. nag papasalamat, itong ninanasang ibig na matatap ay búhay nang isang sa novela,i, banság. Na dili umano,i, nang panahóng una sa reinong Portugal sabi sa novela, sa sacop din nito na Visadang villa doon ay mayroong pobreng, mag-asaua. Fabio ang lalaqui tunay na pan~galan ang casi,t, esposa ay Sofia naman, mag-asauang ito,i, buhat nang macasal sapól sa dálita,t, ualang pamumuhay. Capagca bata na ay itong si Fabio hanap búhay niya ay pag jujuego, nang magca asaua,i, siya ring oficio na pinagcucunan canilang sustento. Maguing ilang taón yaong pag sasama matrimoniong mahal nag supling namun~ga, nang isang lalaquing quias ay maganda naguing n~gala,i, Juan nang mabinyagan na. Malaqui ang toua,t, ualang pagcaronan dito sa cay Juan niyong pag mamahal, palibhasa,i, uala at iisa lamang di ibig ni Fabiong bata ay oouang. Ináng si Sofia,i, ualang guinagaua arao, gabi cundi ang pag-aarugá, si Fabiong asaua ay palaguing uala hanap ang sugalan at pagalagala. Pagsapit nang hapon ooui sa bahay dadaan sa tinda,t, mamimili naman, madla,t, sarisaring man~ga cailan~gan na cacanin nila sa pag hahapunan. Doon sa canila cun siya,i, dumating sa casi,t, esposa ay sisiyasatin, baca ang anác tang mutyang guiniguilio pina-iiyac mo,t, di mo linilin~gil. ¡Iná co! ang sagót ni Sofia naman uala acong gaua cun hindi hauacan, cahit nag luluto,i, quinacaulayao sa pan~gin~gilag co na baca omouang. Anitong si Fabio na sintang esposo gayon n~ga ang aquing ibig guinugusto, icao ay hindi man macapag trabajo bata,i, houag lamang pababayaan mo. Pagcaca umagang macapag almusal paalis na siya,t, punta sa sugalan, sa aua n~g Dios guinagaling naman sa touing ooui ay may panalunan. Lumalaqui naman anác nilang ito di nag cacaramdam sa aua ni Cristo, matanto at siya,i, mahal na totoo ang sugo nang iná,i, hindi asicaso. Ináng nag mamahal ay di alintana cahit di sumunod cun utusan niya, loob ay malinis sa anác na sinta palibhasa,i, bugtong at iisa isa. Nang mag cabait na,i, naguing cagauian umaalis siya sa canilang bahay, sa man~ga capoua,i, hindi omaabian na naquiquilaró sa canino pa man. Sa capan~gilagan nang catauan niya at ang catamara,i, siyang nagdadala, aalis sa bahay tatanan sa iná susuot sa pulóng casucala,i, sadyá. Siya ay gumaua doon nang tahanan sa puno nang cahoy Betis ang pan~galan, na canyang lininis at siya,i, nag lagay m~ga baguing hagting na sadyang hihigan. Doo,i, uala siyang munting guinagaua cundi palagui na lamang nacahiga, oras nang tanghali ay saca bababá ooui sa bahay pagcain ang sadya. Cun siya,i, dumating sa canilang bahay ang bati n~g iná,i, saan galing icao, si Jua,i, ang sagót ay dini po lamang naquipag laró po sa ating cahangan. Di naman iimic yaong canyang iná sa uica ni Jua,t, natatalastas na, ito,i, nag yayabang ¿ano caya baga? ang anác cong ito,i, bucod at caiba. Nagtataca aco ¡oh Dios sa Lan~git! ang bait isip co ay uulic ulic, cagagauang ito nang anác cong ibig caguilaguilalas at di co malirip. Marami rin namang man~ga bata dito sa caapid bahay, na naquiquita co, itong aquing anác caibang totoo na palaguing uala at di masugo co. ¿Ano caya bagang talaga nang Dios di paquinaban~gan ang anác cong irog? gayon ma,i, matamis sa puso co,t, loob cun ito ay siyang sa aqui,i, caloob. ¡Oh Dios na Hari,t, Pan~ginoong Amá! pagcalooban mo ang anác cong sinta, amponin mo rin po,t, hulugan nang gracia matutong mag silbi sa magulang niya. Mulit muling taghoy na inihihibic sa Dios na Amá na Hari sa Lan~git, cahimanauari ang anác cong ibig bigyan nang liuanag carunun~ga,t, bait. Saca cun matapos magtatanao tanao anác na si Juan ay ibig matingnan, cun hindi maquita,i, mananaog naman hahanaping pilit ang quinalalagyan. Sa man~ga cahangan ay titingnan niya ipinag tatanong cundi naquiquita, ualang macasabi ooui na siya mapanglao ang loob náluha ang matá. Cun siya,i, dumating sa canilang bahay puputóc ang dibdib ináng mapagmahal, ang loob at puso,i, hindi mapalagay sa di pagca quita sa anác na hirang. Ano pa,t, sa touing gustong cumain na siyang pag paroong pag haráp sa iná, ináng nalulumbay cun siya,i, maquita maguiguinhauahan pusong may balisa. Saca uiuicaing ¿ano caya ito? saan nangagaling itong aquing bunsó, sa touing cacain lamang paririto ni anoma,i, hindi paquinaban~gan co. Matapos cumain guinaua nang iná inaban~gan niya cun saan pupunta, iná,i, sumusunod na sa huli niya natanto,t, naalman ang tahanang sadyá. Naquita ang cahoy na hinahantun~gan sa loob nang puló na pinalinisan, sadyang may oyayi na tinutulugan sa cahoy na Betis doon nalalagay. Ang uica nang iná ¡ay Juang anác co! may sadya ca palá na tahanan dito, ¿ano bagang iyong guinagaua rito ali,t, sino bagang dito,i, casama mo? Anong naisip mo,t, nasoc sa acala dito ca nalugmoc anong guinagaua, talastas mo naman at hindi cailá mahal na amá mo ay palaguing uala. Nag-iisa aco,t, uala cundi icao dapat casamahin sa gabi at arao, icao naman bunsó ay sa toui lamang na gustong cumain nonoui sa bahay. Aco ay paano ¡oh anác cong guilio! nag tataglay aco sacuna,t, hilahil, mahal na amá mo sa ati,i, uala rin sa sang-lingo,i, minsan lamang cun dumating. Saca icao nama,i, di co maasahan palaguing uala ca,t, dito tumatahan, mabuti n~ga rito,t, icao ay maaluan mula n~gayo,i, icao,i, Tamad na si Juan. Di naman sumagót sa man~ga sinambit sa iná,i, ang matá ay di maititig, ang loob at puso niya,i, may pan~ganib na baca ang iná ay may dalang galit. Iniuan na roo,t, noui na ang iná lumalacad siyang náluha ang matá, ¡Jesús co! ang uica bucod at caiba itong aquing anác na iisa isa. Esposong si Fabio,i, siyang sabihin co caya cun umoui ay nag mamacatlo, hanap búhay niya na pag jujuego sinasamá siya at palaguing talo. Siya ma,i, narating sa canilang bahay cun minsan ay di na naoosisa man, ang anác na bugtóng na sa puso,i, mahal loob ay balisa,t, ualang mapuhunan. Mana,i, isang arao ang uica ni Fabio esposa cong sinta tanong co sa iyo, ¿baquin baga aco,i, touing paririto di co naquiquita ang anác tang bunsó? Sintang esposo co sagót ni Sofia di anong gagauin sa Dios talaga, di mo n~ga talastas at dito,i, uala ca m~ga cagauian nang bunsóng anác ta. N~gayo,i, ang tauag co ay si Juang Tamad dahil sa ugaling caiba sa lahat, touing macacain panaog na agad pupunta sa puló sa loob nang gubat. Aquing sasabihin at nang matanto mo cabiac nang pusong casi,t, esposo co, bunsóng anác nata,i, pagcacaalis mo ay palaguing uala,t, di nasusugo co. Cung aquing hanapi,t, tingnan sa laroan sa m~ga barcada batang caramihan, ay hindi calaró uala,t, cung nasaan loob co,i, agad na na malulupaypay. Babalic na acong puputóc ang dibdib sa di pagcamalas sa anác tang ibig, sa daluang matá co luha,i, nabalisbis sa iyo esposo ay inihihibic. Di co pag aanhin mana,i, isang arao ang loob co,t, puso,i, di na mapalagay, niyong matanghaling tatapat ang arao oras nang pagcain dumating na naman. Nasoc sa isip co,i, aquing susubuquin pinag aban~gan co niyong macacain, tica nang loob co ay aquing susundin ang pinarorona,i, n~g aquing malining. Anác ta,i, nanaog n~g macacain na sumusunod acong na sa huli niya, uala siyang malay at di naquiquita naalman co yaon na tahanan niya. May cahoy na Betis san~ga,i, malalabay sa loob nang puló na pinalinisan, sa cahoy na yaon siya ay nag lagay man~ga baguing hagting parang oyayihan. Ang sagót ni Fabio ¡oh Jesús na Amá! ano caya,t, gayon ang anác tang sinta, lulan niring dibdib at nasang talaga papapag-araling capara nang iba. Di anong gagauin ay cun siyang bigay sa atin nang Dios na Amáng Maycapal, ay houag isucal puso,t, calooban lagacan din siya niyong graciang mahal. Nagsama ang dalua,t, naparoong tiquis puló ay sinoot at ibig mabatid, nang si Juan Tamad datna,i, nahihilig himbing nang pagtulog at hilic na hilic. Dinulog nang amáng marahang marahan anác niyang bunsó ay canyang pinucao, guising ca anác co at paquimatyagan acong iyong amá na na sa ligamgam. Naguising pagdaca na may dalang tacot tinangnan n~g amá t, ang noo,i, tinutóp, mag pacahusay ca,t, tumauag sa Dios ualin sa panimdim sacuna nang loob. Aco,i, bago lamang na cararating pa pinangalin~gan co ay malayong sadyá, sa atin ay di co icao naquiquita aquing itinanong sa mutyá mong iná. Sumasagót siya luha,i, nabalisbis sa daluang matá perlas ang cauan~gis, nagulumihanan ang puso co,t, dibdib n~g oras na yao,i, nagdilim ang isip. Nang aquing malining pauang maunaua ang sa iyong ináng m~ga sabi,t, uica, sa daluang matá co,i, umagos ang luha sa laquing hinayang sa anác cong mutyá. ¿Oh bunsong anác co,i, baquit caya naman cabutóng iná mo,i, pinababayaan? talastas mo aco na uala sa bahay lagay ang loob co,t, ang casama,i, icao. N~gayo,i, sumagót ca,t, n~g maalaman co lulan nang loob mo,t, m~ga guinugusto, di paquinaban~gan icao nang iná mong lauong nag aruga,t, nag pasupasuso. ¿Cundi ca mag silbi,t, mag lingcod sa amin ano caya bagang iyong mararating? búhay ang puhunan n~g iná mong guilio saca n~gayo,i, di mo siya gagantihin. Tunghay ang muc-ha mo,t, matá ay isulyáp sagutin mo aco nang nasa mo,t, han~gad, ang hiya at tacot siyang nag-aalab caya di mangyaring bibig ay mabigcas. Yayamang di ca rin sumagót sa aquin malis cana dito,t, moui ca sa atin, ang calooban mo ay iyong baguhin at sa magulang mo,i, mag silbing magaling. At houag ca ritong mag papalumagác sa loob nang pulóng casucalang gubat, tumatahan dito ay hayop na lahat hindi ang para mong cay Cristong ovejas. Di naman sumouay pagdaca,i, sumama Tamad na si Juan sa gusto nang amá, pagdating sa bahay ang uica sa canya anác co ay dinguin hatol cong lahat na. Magpamula n~gayon magbago nang loob at dumalan~gin ca sa Poong cay Jesús, sa amá,t, iná mo,i, magsilbi nang lubós nang ang aua niya sa iyo,i, idulot. Isilid sa loob houag calimutan sa umaga,t, hapon icao ay mag dasal, pintacasinin mo ang Vírgeng maalam n~g caauaan cang gracia ay pacamtan. Houag cang aalis dito,t, pumirme na sa arao at gabi n~g macasama ca, ang mahal mong iná,i, nag-iisa isa ualang masusugo cun dito,i, uala ca. Tuloy namang icao ay ibibilí co n~g isang cartillang mapag aralan mo, di man macapasoc icao sa maestro ay tuturuan ca guilio na iná mo. Ani Juan Tamad na sagót sa amá lahat ninyong hatol aco,i, tatalima, susunod sa utos aco po nang iná at saca sa Dios mananalan~gin pa. Malaqui po amá yaring catouaan sa inyong sinabing aco ay mag aral, at harin~garin po na aco,i, casihan na matutuhan co gauang cabanalan. Bumilí ang amá n~g isang cartilla, at si Juan Tamad ay tinuruan na niyong sarisaring pan~galan nang letra sa A nag pamula,t, pinaquiquilala. Ang uica ni Fabio,i, salamat sa Dios at sa hicayat co anác co,i, nasunod, iyong tuturuan esposa cong irog harin~ga,t, maalman cartilla,i, matalós. Iiuan co cayo,t, aalis na muna mag hahanap búhay na ating magasta, icao na anác co,i, maquiquinig baga houag mag susutil sa mahal mong iná. Oó po amá co,t, tatalimahin co mag papacasaquit na mag-aral aco, harin~ga,t, loobin nang Poong si Cristo na maguing Pari rin acong anác ninyo. Sa sagót na yao,i, ga mapapan~giti ang amáng si Fabio niyong talumpati, salitang may daguil at umaaglahi sa man~ga magulang ay parang tagurí. Sa casi,t, esposa ay napaalam na tumun~go sa dating paroronan niya, nang quinabucasan niyong maumaga si Jua,i, uala na at nacaalis na. Si Sofiang iná,i, di na matahimic mapanglao ang loob puputóc ang dibdib, inantayan lamang amá,i, nacaalis lumayas na nama,t, sa puló,i, nagbalic. Naparoong agad at canyang tiningnan dahilan sa hindi siya mapalagay, dinatnan ang anác na nagugulaylay sa oyaying baguing na dating tulugan. Ang bati nang iná ¡ay bunsóng anác co! baquin naman icao,i, muling naparito bilin nang amá mo,t, pan~gusap sa iyo houag cang aalis icao,i, casama co. Di icao ay dico n~gayon malilin~gil di matuturuan at uala sa atin, di po cailan~gan yaon cun sa aquin cartilla po iná,i, paua co nang lining. Unauain ninyo at aquing tuturan linalamán noo,t, m~ga cahulugan, yaong letrang =C=, iná,i, caharian nang Dios na Amáng macapangyarihan. Yaong letrang =a=, na munting casunod angeles na madlang catoto nang Dios, sa coro ay pauang nag pupuring lubós sa Amáng lumic-ha nitong sangsinucob. Yaong letrang =r=, bilang pacaitlo si Maríang Vírgeng Ináng masaclolo, Reinang tinatanghál nitong boong Mundo sacdalan nang tanang ovejas ni Cristo. Yaong letrang =t=, ay ang cahulugan tribunal nang Dios talarong timban~gan, masama,t, magaling doon matitingnan ang juicio nang Dios pagdating nang arao. Yaong letrang =i=, cahulugang dala Imperio at bayan nang Dios na Amá, ang lahat nang banál doon naquiquita na nan~gag pupuring touang ualang hanga. Yaong letrang =ll=, ay ang cahulugan iná po ay dinguin at aquing tuturan, ang Dios na Amá,i, caya nagpalagay gloria,t, infierno na pag pipilian. Ang tauo sa mundong inapó ni Eva anomang ibiguin pahintulot niya, cun caya nag lagay ay laang talaga sucat pag palagyan pagdating nang ora. At ang letrang =a=, bilang catapusán cahulugan naman ay inyong paquingan, pagdating nang arao na tayo,i, hucumán mayama,t, mahirap paparehong tunay. Sa Dios ay uala na malaqui,t, muntic at ualang marunong ualang ignorantes, uala namang Papa,t, ualang Cardenales paparehong lahat pagdating nang guhit. Narin~gig na ninyo lahat cong binaybay di na dapat yata na aco,i, mag-aral, hindi macasagót iná,i, natiguilan at pauang totoo ang man~ga sinaysay. Ani Juang Tamad umoui na cayo sa bahay iná po,t, doo,i, ualang tauo, houag pag pilitan na paalsin dito at dito po nama,i, ualang basag-ulo. Ang iná ni Juan tantong nagtataca sa man~ga sinaysay tungcol sa cartilla, ganitong cabata,t, di nag-aaral pa ano,t, naalaman tanang significa. Anhin co ang letra,t, siya,i, tinuruan caya naquilala ang man~ga pan~galan, ay baquit naalman dalang cahulugan sulat na cartilla quinapapalagyan. Sa ganitong ito ay pahat pang pahat sasampuo pang taón dinadalang edad, natutuhan itong casaysayang lahat biyaya nang Dios na sa caniya,i, lagac. At saca umalis canyang iniuan na habang lumalacad náluha ang matá, aco ay paano uala ang asaua saca ang anác co ay di macasama. Yaring catauan co caya ay paano na caaua aua ang calagayan co, ¡oh Vírgen Maríang Ináng masaclolo matiis co rin po ang hirap na ito! Itong aquing anác na iisang tunay dapat casamahin sa gabi at arao, touing magugutom siya,i, saca lamang na naparirito,t, pagcain ang pacay. Macapangyarihan na iisang Dios lauitan nang aua ang palad cong capós, alalayan mo po mahina cong loob na houag din nauang madaig nang tucsó. Bugtong niyang anác na si Juang Tamad na nasa sa puló sa loob nang gubat, ang canyang cartilla,i, laguing hauac hauac binabasa niya at buclat nang buclat. Ang pagbasa niyang inuulit ulit ¡oh Dios na Haring aquing iniibig, hulugan mo aco nang biyayang bait at biyayang graciang ualang caholilip! Saca isusunod hulugan mo aco nang biyayang aua sa pagca higa co, ipanatag mo po yaring catauan co sa ligayang lubos ilayó sa tucsó. Macapangyarihang Amáng maauain bigyan mo po aco nang aquing cacanin, sa pagca higa co,i, idulot sa aquin iinuming tubig naman ay gayon din. Cun siya,i, iníp na niyong pagca higa sa canyang oyayi siya ay bababá, sa pag mamadali nagcacandadapa pupunta sa iná,t, mag papacabuya. At cun macatapos siya,i, macacain aalis na muli puló,i, tutun~guhin, hihiga pagdaca sa oyaying baguing matutulog siya nang himbing na himbing. Ano,i, nang dumating yaong canyang amá agad itinanong sa esposang sinta, ang bunsóng anác co,i, nasasaan baga baquin uala rito,i, di co naquiquita. Sa casi,t, esposang isinagót naman nang macaalis cang quinaumagahan, macaban~gon aco,i, uala,t, cun nasaan at nag balic pala sa dating tahanan. ¿Ano caya Dios? ang uica ni Fabio gayon ang ugali nang anac cong bunsó, marami rin naman na naquiquita co, caiba at tamad di tumahan dito. Sagót ni Sofia ay mabuti naman at doon ay uala na macacaauay, cun palaguing sama sa man~ga laroan ay macacausap nang sino,t, alin man. Caya houag mo nang piliting hanapin ang tamad na tauo,i, anhin man at anhin, sintang esposo co,i, pamanhic at hilíng aguantahin mo na,t, talaga sa atin. Hindi na tumutol nang anoman siya sinunod ang hilíng nang casi,t, esposa, mag mula na noon silang mag-asaua lumagay ang loob di na alintana. Sa touing darating na gustong cumain ni anoma,i, uala silang sasabihin, pinapara nilang uala sa panimdim panatag ang loob sa Dios ay hayin. Ito namang anác ay di nag tatanong at anoma,i, uala na inioon~goy, sa canyang tahana,i, laguing naroroon sa oyaying baguing humiga,t, buman~gon. Mana,i, isang gabi na catahimican sa oyayi niya ay nagugulaylay, himbing nang pag tulog siya,i, linapitan nang isang matanda,t, cagyat na pinucao. Juan ang uinica icao ay gumising at aco sa iyo ay may sasabihin, nag ban~gon pagdaca ang sagót ay baquin ano po ang gusto ibig cong malining. Tinatatap quita caya naparito at cucumustahin ang calagayan mo, mahaba nang arao pagtahan mo dito di nag caca pulong icao man at aco. Nuno po,i, malaqui tinangap cong toua tinatatap ninyo calagayang abá, maraming salamat Dios ang mag pala pagcalooban din tayo nang biyaya. Sa matandang sagót dito sa cay Juan pagtahan mo dito,i, nag-iisa lamang, icao,i, bibigyan co,t, pagcacalooban isang batóng munting perlas ang cabagay. Iniabot niya cay Juan ang bató at pinag bilinang ang uica,i, ganito, pacaiin~gatan at mamahalin mo houag masasabi sa alin ma,t, sino. At ang batóng iya,i, ang virtud na dala anomang hin~gin mo,i, agad bibigyan ca, pacamamahali,t, in~gatan mo siya houag masasabi sa ama mo,t, iná. Tumangap nang touang hindi ano lamang pag papasalamat niya,i, ualang hangan, nuno po,i, sa inyong caloob at bigay ano cayang aquing igaganti naman. Sagót nang matanda,i, houag cang manimdim at anoma,i, houag may alalahanin, anopa,t, ang aquing muli,t, muling bilin dati mong ugali houag babaguhin. At halos dagdagan pag tauag sa Dios pa pag-alabin mo puso sa pag-irog, pag papalain ca,t, gagantihing lubós loualhating gloriang ualang pagcatapos. Saca napaalam matanda,i, nalis na at si Juang Tamad iniuan na niya, sa canyang oyayi nahilig pagdaca cartilla,i, tinangna,t, canyang binabasa. Uala siyang tahan nang quinabubuclat fojas nang cartilla,i, nababasang lahat, na ang sinasambit sa canya,i, igauad nang Dios na Amá yaong graciang uagás. Saca yaong tatlong cabanalang lubós na dapat sunurin nang tauong cristianos, inuulit ulit na uicang mataós na manampalataya,t, manalig sa Dios. At yaong icatlo ay pacaibiguin ang Amáng Maycapal sambahi,t, purihin, ang capoua tauo,i, sintahi,t, ibiguin para nang pag-ibig sa sariling atin. Salit salit itong canyang binabasa touing bubuclatin sulat na cartilla, naguing ganting pála ay binigyan siya batóng encantadong lubhang mahalaga. Mahabang panahóng canyang in~gat-in~gat ni sinoma,i, uala na na cacamatyag, bilin nang matanda,i, canyang guinaganáp pag mamahal niya,i, ualang macatulad. Nang siya,i, mabigyan niyong Nuno niya batóng encantadong perlas ang capara, isang arao n~gani na icacain na sa bató,i, humin~gi nang isang comida. At uinica niyang icao aquing bató na bigay sa aquin matandang Nuno co, icao ay mag handa n~g putahing husto na aquing cacani,t, nagugutom aco. Ualang liuag liuag lumabas na agad ang isang lamesa,t, casangcapang lahat, sari saring lutong man~ga masasarap nacaliligaya sa matáng mamalas. Dumulóg na siya at agad cumain man~ga catouaa,i, di sucat sabihin, saca nang matapos ang ipinag turing icao aquing bató ligpitin n~gayon din. Nasunod na lahat man~ga cahilin~gan lamesa at lahat agad nang naparam, pag papasalamat niya,i, ualang hangan sa matandang Nunong sa canya,i, nagbigáy. At di na umuli na humin~gi siya tiniticman lamang batóng encantada, ang nasoc sa loob inaala-ala baca mamalayan nang magulang niya. Sa capan~gilagan na baca malining ang ugaling dati ang guinagaua rin, sa touing tanghaling oras nang pagcain ay ualang pag sala,t, siya ay darating. Yaong canyang amá,i, dinatnan nang damdam hindi macaalis na mag hanap búhay, guilio niyang iná loob ay mapanglao ualang macacain ala alang tunay. Juan ang uinica niyong canyang iná icao baga bunsó ay paano baga, amá mo,i, may saquít ay saan cucuha nang ating cacanin cundi mag hanap ca. Sumagót si Juan oó po Iná co houag pong manimdim ang bahala,i, aco, hindi mauaualan nang cacanin tayo humin~gi po lamang sa Poong cay Cristo. Totoo n~ga yaon ang uica nang iná at tayo,i, sa Dios lubós umaasa, dapua,t, cun hindi mag tatrabajo ca di ca rin bibigyan cun nacaugmoc ca. Umuling sumagót sa iná si Juan di n~ga po bibigyan cun hindi maalam, cun ang ating loob manalig na tunay humin~gi ma,t, di man ay caaauaan. Cahulugan iná nang ipinagturing tauo,i, cailangang sa Dios ay hin~gin, bago mag trabajo,i, dapat manalan~gin humin~gi nang aua,t, nang maquinabang din. Houag pong manimdim mahal na iná co di po mauauala ang aua ni Cristo, malacás po lamang yaring catauan co ay mag tatrabajo,t, macaquita aco. Salamat cun gayon dapat n~gang asahan palibhasa,i, uala cundi icao lamang, quita mona itong ating calagayan na ualang di uala at cahambal hambal. Doon sa tubigan icao,i, pumaroon cahima,t, bitoo,i, manglimot ca roon, lacad nang madali,t, houag malalauon at ang iyong amá,i, lubhang nagugutom. Naparoon siya at hindi sumouay tuloy nag dala pa nang sadyang sisidlan n~g siya,i, sumapit sa catubiganan may ilog na isang canyang tatauirán. Tumiguil na roo,t, di tumauid siya doon manglilimot ang nasang talaga, linibot ang ilog nag mamalas siya n~g man~ga bitoo ay di macaquita. Di nalauong oras cagyat sa sisipót ang man~ga bitoo na dala nang agos, natoua,t, ang uica,i, salamat sa Dios may madadala na sa ináng nag-utos. Hindi natatanto niya,t, naaalman ang bitoong yaon ualang man~ga laman, na tapon nang tauong man~ga balat laman ay siyang sinaguip isina sisidlan. Yumao na siya,t, lacad ay matulin ang toua nang loob di sucat sabihin, sa pag mamadali halos na liparin ang canilang bahay agad nang marating. Ano,i, n~g dumating maquita nang iná ang toua nang loob ualang macapara, salamat ang uica,t, macacacain na may maiuulam may saquít mong amá. Sa pag mamadali ni Sofia naman ang casi,t, esposo,i, quinagugutuman, hindi natatanto,i, ilinutong minsan ang m~ga bitoo,i, balat ualang laman. Hinan~go sa palloc niyong maluto na saca pa naalman~g man~ga balat pala, ang uica sa anác ay cun baquin baga man~ga ualang laman ano,t, nanglimot ca. Sa dalauang matá luha,i, bumalisbis nalumbay ang loob at siya,i, tuman~gis, boong acala co at lulan nang dibdib may ma-iuulam ang esposong ibig. ¡Ay! baquit ca caya naman nagca gayon pumulot nang balat na sa tauong tapon, sa tubiga,i, di ca palá nag tutuloy bitoong marami doon naroroon. Hindi na tumutol sa uica nang iná nag balic na muli na nag madali na, tumauid nang ilog at hinanap niya ang quinalalagyan bitoong lahat na. Natagpuan niya yaong caramihan nanglimot na siya,t, lagay na sisidlan, ano,i, nang mapuno,i, umoui na naman at ang ala ala iná,i, nag-iintay. Natoua ang loob nang siya,i, dumating ang uica,i, ito n~ga bitoong magaling, linuto pagdaca,t, caniyang inihayin sa sintang asaua ay ipinacain. Sa aua nang Dios at Vírgen María niyong macacain nag tamóng guinhaua, inulit cay Juan niyong canyang iná baquit sa primero,i, balat ang dinala. Ang cay Juang Tamad na ipinag turing iná po,i, di baga yao,i, bitoo rin di ninyo sinabi at ipinalining bitoong may lama,i, siya cong cucunin. Ang uica sa canya,i, icao pala naman di naquiquilala bitoong may laman, lumuti,t, may taquip iyong tatandaan cun icao ay aquing muling pag utusan. Cayo po ang tacsil ina,t, hindi aco di liniliuanag cun mag utos cayo, di dapat sisihin acong anác ninyo ualang casalanan at na sasa inyo. Sa ganitong pulong at pag uusapan asauang may damdam naquiquinig naman, nag uica,t, sinabi na may catouiran esposa cong sinta ang anác tang iyan. Sagót ni Sofia sa casi,t, esposo sa anác tang iya,i, nag tataca aco, di naman marunong at ualang estudio cun baquit maalam parang abogado. Tingnan mo esposo,t, aquing sasabihin nang na sasa pulóng aquing cacaonin, sulat na cartilla,i, sinaysay sa aquin tanang significa ay ipinalining. Di sucat mamangha ang puso mo,t, loob sa canitang anác maalam at talós, pag quinacasihan niyong Poong Dios daig pa n~ga,t, talo ang nan~gag estudios. Salamat sa Dios ang uica nang amá at di man nag aral may sinimpang ciencia, cahimanauari ay ituto siya sa capayapaan na toua,t, ligaya. Sa usapang yaon nang canyang magulang hindi umiimic cahit caputoc man, anopa,t, ang puso,i, tumatangap naman nang galac na toua ayon sa sinaysay. Ano,i, nang matapos ang canilang pulong sa amá,t, sa iná ang uica ay gayon, man~ga loob ninyo,i, houag malingatong at mag hahanap na mag pamula n~gayon. Maguing ilang arao siya ay nalis na reino nang Portugal ang canyang pinunta, ang nasa nang loob at ticang talaga balang hanap buhay papasucan niya. Nang dumating doo,i, di rin nag hahanap uala siyang gaua cun hindi humicap, ang pagcain niya ay sa batóng in~gat doon humihin~gi pag dating nang oras. Sa lugar na ualang sucat macaquita siya,i, paroroon bato,i, tatangnan na, saca sasabihing daling mag handa ca n~g comida,t, aco ay nagugutom na. At pagcacatapos siya,i, macacain ang uica sa bató,i, madaling ligpitin, inaala ala ay baca malining nang capoua tauo na sino ma,t, alin. Nang maguing sanglingo itong nacaraan pagca tahan niya sa reinong Portugal, isang hating gabi,i, na catahimican batóng encantado,i, quinuha,t, tinangnan. At sinabi niyang icao aquing bató na bigay sa aquin matandang Nuno co, daluang sacong bigas sa ami,i, dalhin mo para cacainin nang amá,t, iná co. Gayon ang pan~gulam ay iyong samahan sundin mong madali,t, huag cang magculang, nang oras na yaon agad naganapan sinunod nang batóng canyang casangcapan. Ano,i, nang maguising ang amá at iná daluang sacong bigas naquita pagdaca, sa guitna nang bahay at may casama pa na isda at ulam loob ay nag taca. Ináng si Sofia ay agad namanglao malaquing totoo dalang gunamgunam, ang esposong sinta,i, canyang tinauagan aco ang uinica,i, hindi mapalagay. Ito,i, saan galing na bigas na ito taglay cong pangamba,i, malaquing totoo, baca ito,i, dala nang anác tang bunso pinagmulan nito ay ala-ala co. Ang paquiramdam co cataua,i, malambót hangan di co ito matanto,t, matalós, asaua cong sinta sa gusto co,i, sunod nang di alinlan~gan ang puso co,t, loob. Icao ay umoui,t, pumasoc sa reino ang man~ga tindaha,i, pauang libutin mo, na cun may nangyaring anoman at ano hindi masasarhan ang bibig nang tauo. Sa sintang esposa si Fabio,i, sumunod umoui sa reino at nag libot libot, siya ma,i, may roon na dala ring tacot na hindi mauala pan~gambá nang loob. Nang ualang maquitang man~ga capulun~gan ni balitang hugong tungcol sa nacauan, cun dito,i, may roong tindahang naualan hindi malilihim pilit maaalman. Lumagay ang loob umahon na siya sa Visadang villa tumun~go pagdaca, ano,i, nang dumating bati ni Sofia ano ang lacad mo n~gayo,i, magsabi ca. Ang sagót ni Fabio esposa cong irog ang bagay na yao,i, ualin mo sa loob, lahat nang tindahan ay aquing nalibot ualang nanaualan houag cang malungcot. Man~ga calumbayan ni Sofiang sinta nang matanto yaong sabi nang asaua, nasaulang muli para nang dati ca anác niya lamang siyang ala-ala. N~gayo,i, sanglingo nang nacaalis dito di pa bumabalic na guilio na aco, saan cayang lugar yaon napatun~go baquin di hanapin sintang asaua co. Ang sagót ni Fabio,i, houag cang manimdim cun hindi narating aquing hahanapin, di baga,i, nang malis paalam sa atin mag hahanap búhay cacainin natin. Totoo n~ga yaon sangayonan quita mag hahanap búhay nang paalam siya, una,i, ang pag guilio saca ang isa pa maalman ang bigas cun saan quinuha. Hindi na natuloy si Fabio,i, naghanap cagyát sa darating ang canilang anác, nan~gag comustahan saca siniyasat cun sinong nagdala daluang sacong bigas. Aco po ang sagót mahal na iná co ang siyang nag utos nag padala rito, at ala-ala co,i, magugutom cayo pinag hanapan po ang ibinili co. Anác co,i, cun caya hindi mapalagay loob co,i, palagui na may gunamgunam, at hindi mauala pag aalinlan~gan pinag mulan nito,i, ibig cong maalman. Diyata,i, cun gayong pinag hanapan mo malaqui ang toua nang puso,t, loob co, anong colocacion tanong co sa iyo ang pinapasucan ay anong trabajo. Iná po,i, bala na na nacacayanan na iniuupa nang sino,t, alin man, pinapasucan co,t, macaquita lamang maiisustento sa man~ga magulang. Sa iyong tinuran oh bunsó cong sinta tinangap cong toua,i, ualang macapara, caming nag aruga,i, inaala-ala cacasihin ca rin nang Dios na Amá. Aalis na muli,t, ang pag hahanap co iná,i, matitiguil cun tumahan dito, pinuntahan niya,i, Portugal ding reino,t, marami na roon siyang amistado. Ito,i, sabi lamang sa canyang magulang na siya ay doo,i, mag hahanap buhay, bago,i, ualang gaua cung hindi mag pasial sa man~ga amistad naquiqui paglibang. Cun caya marami siyang caquilala dahil sa ugaling ipinaquiquita, sinomang mag utos sinusunod niya houag lamang hindi niya nacacaya. Cun siya,i, pacanin nang alin ma,t, sino ay hindi cumai,t, ayao na totoo, uiuicain nila,i, icao ay paano panagót na lamang ay busóg pa aco. Siya ay mayroong naguing caibigan na casama sama sa gabi at arao, saan man paroo,i, di naghihiualay parang magcapatid ang pagsasamahan. Caibigang ito,i, taga Babilonia capoua binatang pareho ang dalua, caya naroroo,i, layás sa canila ang sabi,t, pahayag tumampo sa amá. Mana,i, isang arao sila,i, may naranan na maraming tauo,t, mayroong baysanan, sila ay pumanhic ibig na matingnan ang novio at novia na bagong quinasal. Palibhasa,i, dati at caugalian na tungcól casam ento ay mayroong boda, ang nan~garoroon ay niyaya sila at pinacacain magcasamang dalua. N~gala,i, Feliciano niyong caibigan pagdaca,i, dumulóg na cumain naman, si Juan ay hindi,t, totoong naayao siya rao ay busóg ang sagót sa tanan. At nang macacain ay napaalam na sila,i, nag pupulong sa paglacad nila, ani Feliciano aco,i, nag tatacá caibigang Juan cung baquit gayon ca. Umaga,t, tanghali maguing sa hapunan di co naquiquita na cumain icao, icao baga,i, santong ualang cagutuman sa iyo ay aco,i, nag cacamamanghan. Caibigang Sanoy aco,i, hindi santo naguing ugali na capagca bata co, pagdating nang oras ang guinagaua co iinom nang tubig ay busóg na aco. ¡Jesús! ang uinica niyong caibigan namamaang aco sa iyong tinuran, ¿sino caya baga sa mundong ibabao sa tubig na lamang tauo,i, mabubuhay? Ang sagót ni Juan aco n~ga amigo sa pag inom lamang nabubuhay aco, magaling pa icao ani Feliciano ualang cagastahan at daig mo aco. Bago,i, hindi gayo,t, ang paraan niya cusang nahiualay sa canyang casama, at sa batóng in~gat niyang encantada doon humihin~gi nang pagcain niya. Hahanap nang lugar mabuting tayuan na uala sinomang sucat macamalay, at cun matapos na,i, babalic na naman sa cay Felicianong canyang caibigan. Ganitong palagui guinagaua niya hindi natatanto nang canyang casama, sa laqui nang hili siya ay gumaya nainom na lamang cung nagugutom na. Ang quinahinatna,i, siya,i, nagcasaquit cataua,i, humina,t, naratay sa baníg, sa canya ay uala sinomang nalapit na tumin~gin baga at mag malasaquit. Sa bahay na canya na tinutuluyan hindi naman siya pinaquiquialman, maliban cay Juang canyang caibigan ang napaparoo,t, siya,i, dinadalao. Ang saquit na yao,i, iquinamatáy na sa mundo,i, pumanao ang canyang hinin~ga, mapanaghiliin ay di sucat palá at di cagalin~gan ang naguiguing bun~ga. At nang mamatáy na ay uala sino man na tauong nalapit bilang maquialam, palibhasa,i, uala na camag-anacan maliban cay Juang canyang caibigan. Pinasán ni Juan bangcáy ay dinalá yaong cementerio ay tinun~go niya, at pagdating doon ay humucay siya inabot nang dilím di nalilibing pa. Nang oras na yaon ay may cadilimán linapitan siya,t, pinag sungabanan, sa laqui nang canyang man~ga catacutan nag tacbo pagdaca,t, bangcáy ay iniuan. Naualan nang loob isip ala-ala sigla nang malaquing catacutang dala, palibhasa,i, dilím ay hindi maquita pinto nang libin~gan na lalabsan niya. Cun caya malaqui dalang catacutan na sa loob niya,t, laguing gunam gunam, sumungab sa canyang marami,t, cabanan ay man~ga caloloua nang naroong patáy. Ang boong acala,i, na sa huli niya cabang nag sisungab hinahabol siya, sa quinatatacbo,i, halos ang hinin~ga di na magca uli at humihin~gal na. Nalugmoc sa lupa sa laqui nang pagod halos ang hinin~ga niya,i, nan~gan~gapós, sapagca lugami sumilid sa loob ¡Jesús co! ang uica ilayo sa tucsos. Itong uicang Jesús nang canyang masambit nasaulang loob luminao ang isip, sampong catacuta,i, napaui,t, naalis pinto nang libin~gan ay canyang nabatid. Nag labas na siya at nag patuluyan tinun~go ang dating bahay na urun~gan, nang quinabucasan canyang naisipan umalis na roon sa reinong Portugal. At noui nang muli sa Visadang villa ang amá,t, ang iná,i, dadalauing sadyá, ano,i, nang dumating sabihin pa baga ang toua nang loob nang magulang niya. Ang uica n~g iná,i, salamat sa iyo lubhang malaqui na man~ga pag-guilio co, comusta ang búhay ¿oh bunsóng anác co? at saan nagbuhat pagdating mong ito. Sagót na tinuran iná co,t, magulang pinangalin~gan co,i, ang reinong Portugal, cusang naparito,t, cayo,i, dinadalao cabuhayan ninyo,i, ibig cong maalman. Lubós yaring toua n~g puso,t, loob co di mo linilimot caming magulang mo, cacasihin ca rin n~g Poong si Cristo pamamanahin ca ligaya sa mundo. Dapua,t, ang iyong minumutyáng amá mulá nang gumaling ang saquít na dalá, pumirme na rito,t, di umaalis pa cataua,i, mahina,t, di para nang una. Ang sagót ni Juan ano pong gagauin diyata,i, cun siyang caloob sa atin, tibayan ang puso,t, tumauag dalan~gin sa Dios at tayo,i, caaauaan din. Lumapit sa amá,t, humalíc sa camáy at saca nag-uicang ito ang tinuran, calagayan ninyo,i, houag ipamanglao tiisin ang hirap Dios ang may bigáy. Cahima,t, mahina ang catauan ninyo at cayo po amá,i, di macatrabajo, dumalan~gin lamang tayo po cay Cristo hindi mauauala ang aua,t, saclolo. Ang cacanin ninyo sa gabi at arao amá po ay cayo,i, aquing padadalhán, caya po naalis nag hahanap buhay maisustento co sa man~ga magulang. Di lubhang nalauon doon sa canila siya,i, napaalam sa amá,t, sa iná, aalis na muli,t, ang nasa co,t, tica ang tutun~guhin co,i, reino nang España. Lumuhód sa harap n~g canyang magulang bendición po ninyo aco,i, pabauonan, ang camáy nang amá,i, iguinauad naman pinahalíc niya at benendicionan. At saca sa iná ay siya,i, lumapit hinaguíp ang camáy at tuloy humalíc, benendicionan di,t, ang uicang sinambit ang paroronan mo naua ay masapit. Naglagos na siya,t, tinun~go pagdaca ang talagang nasang reino nang España, nang dumating doon nagpapasial siya ang loob nang reino,i, linilibot niya. Naglilibang siya sa man~ga tindahan at umaamistad sa canino pa man, palibhasa,i, bagong cararating lamang humahanap siya tutuluyang bahay. Ang ugaling dati capagcaraca na cun sa ibang lugar naroroon siya, dating catamara,i, linilisan muna maalam sumuyo,t, loob ay maganda. Cun paquiusapan nang alin ma,t, sino tungcól sa anoman na cayang trabajo, loob ay malinis sa capoua tauo madaling cumita man~ga amistado. Di humabang arao pagcatahan niya sa Españang reino,i, may caquilala na, doon na tumuloy at naguing casera sa arao at gabi ay urun~gang sadyá. Ang caserang yao,i, may binatang anác na casama-sama ay ni Juan Tamad, sa loob nang reino ay pahicap hicap casayahang madla,i, siyang minamalas. Cun matapos silang macapag pasial na ooui sa bahay magcasamang dalua, caibigang ito,i, tantong nagtatacá at di mapacain doon sa canilá. At sa encantadong bató niyang in~gat laguing humihin~gi pagdating nang oras, cagagauang ito,i, lihim at di hayág ni sinoma,i, uala na nacatatatap. Pumucao sa loob at naala-ala baca nagugutom ang magulang niya, humin~gi sa bató niyang encantada dalhan nang cacanin ang amá at iná. Guinanap pagdaca na hindi naliban n~g oras na yaon man~ga cahin~gian, natoua ang loob nang canyang magulang sila,i, may cacanin sa gabi at arao. At natatanto na n~g magulang niya ang bigas na yao,i, sa anác na dalá, hindi lamang batid nila,t, natataya anác ay mayroong batóng encantada. Ang magcaibiga,i, muling sabihin co sa umaga,t, hapon sila ay paseo, Tamad na si Jua,i, bihasang totoo na ualang trabajo mulang maguing tauo. Doon sa canilang man~ga pagsasama nalilibot nila loob nang España, capag may naranang dalagang maganda ang uica cay Juan ay ibiguin mo na. Isasagót nama,i, ang bagay na iyan uala sa loob co,t, di pa gunam-gunam, ang pagparito co sa Españang bayan di iyan ang hanap cundi caibigan. Mana,i, isang arao naparaan sila sa tapat n~g torre n~g bunying princesa na na sa bintana,t, sila,i, naquiquita ang pinagmamasdan ay silang dalaua. Natin~gala naman ni Jua,t, namalas n~ginibitan niya,t, sinusuliap suliap, princesa Leonila ay napahalac-hac natoua sa anyong nan~gibit nasuliap. Ani Juan Tamad ay tingni amigo nataua sa aqui,t, na-iibig aco, tumiguil na cusa titingna,t, tutun~gó toua nang princesa ay di mamagcano. Uica nang princesa sa canilang dalua hayo,t, magpatuloy na cayo,i, malis na sa catouaan co,i, ang aquing hinin~ga nan~gan~gapós halos di na macataua. Nalis na n~ga sila na nag madalian at noui na naman sa canilang bahay, magmula na noon bagama,t, napasial di napaparoon cundi noon lamang. Di naman nalauo,t, ang bunying princesa loob ay pumanglao at nagca balisa, hindi magca uasto loob ala-ala catauan ay hindi capara nang una. Misterio nang Dios na sucat pagtac-han princesa Leonila,i, nag laman ang tiyan, ang loob at puso ay di mapalagay sa dagsang sacuna na cahambal hambal. Puso,i, nalugami at tatan~gis-tan~gis sa dalauang matá luha,i, nabalisbis, ang loob ay guló puputoc ang dibdib sa di maulatang signos na sinapit. Di icacatulog sa gabi at arao at pinapanimdim ang cahihinatnan, baquit caya baga yaring capalaran palad na quiquitil nang tan~gan cong búhay. Hindi co malirip ang bagay na ito cun ano,t, sinapit nang imbing palad co, ualang masasabi cahiman at anó cundi ito,i, signos nitong catauan co. Paano ang aquin n~gayong calagayan puri co,i, uala na anong casaysayan, ang libác at pula nang tauo,i, cacamtan di ano pang aquin na capapacanan. Icao catauan co caya ay paano n~gayo,i, saan caya aco patutun~go, mabuhay man baga ang tauo sa mundo cun uala nang puri parang gamó-gamó. Ang lalong matinding inaala-ala di co icacain sa toui toui na, cun ito,i, maalman n~g hari at reina na amá,t, iná co,i, magcacamit dusa. Sa mundo,i, uala na,t, para cong pinatáy ang nagcalauin~ging pinagcautan~gan, nasira ang puri,t, parang pinugayan cun matanto ito,i, capalít ang búhay. Himalá nang Dios na bigay sa aquin signos co na yata at planetang linsil, ualang naaalmang daang maguing dahil nang sacunang itong aquing nararating. At sa torreng ito,i, mulá nang matira aco,i, ualang sucat gá masasabi na, cundan~gan n~ga yata signos co,t, planeta caloob sa aquin nang Dios na Amá. Cundi noong minsang mamintana aco taóng nagdaraan ang dalua catauo, isa,i, tumin~galá at naquita aco tumaua,t, n~gumibit ay natoua aco. Dili co mataróc matapos isipin ang nangyaring yao,i, sumasapanimdim, diua ay yaon n~ga,i, siyang naguing dahil pinagmulán nitong sacuna,t, hilahil. Dios na Poong co,t, Pan~ginoong Amá calarahin aco,t, iyong ipag-adyá, sinapit cong ito,i, malaquing pan~gambá titiisin co po cun iyong talagá. ¡Oh Vírgen Maríang Ináng masaclolo! patnubayi aco at ipagtangól mo, sacuna,t, lingatong niyaring catauan co matiis co rin po,t, ilayó sa tucsó. Aco man ay ualang inaala ala sucat pagbayaran na guinauang sala, cun ito,i, maalman nang hari cong amá buhay co,i, peligro,t, cacamtan co,i, dusa. Maguing limang buan itong nacaraan ang bunying princesang tiguib hapis lumbay, di niya maisip damdam nang catauan cabuntisan niya,i, halata nang tunay. Yaong si D. Feliz hari niyang amá at ang reina Inés na casi,t, esposa, pumanhic sa torre at vinivisita ang canilang anác princesa Leonila. Ano,i, nang dumating sa torreng tahanan ang hari,t, ang reina,i, tantong napamaang, cun baquin anila,t, ang princesang mahal di sumasalubong sa aming pagdatal. Princesa Leonila,i, hindi macaharap sa amá,t, sa iná matá,i, di isuliáp, ang tacot at hiya ang dumadagabdab sa dibdib at puso ay hindi maagnas. Nang oras ding yao,i, nahalata nila yaong cabuntisán n~g bunying princesa, naboual sa tindig pareho ang dalua naualan nang loob isip ala-ala. Nang mahimasmasang pag saulang isip ang hari,t, ang reina buman~go,t, nagtindig, ang uica nang amá ¿oh anác cong ibig? ano,t, gumaua ca nang hindi matouid. Reinang iná niya nama,i, ang uinica ¿oh anác cong sintang sa puso co,i, mutyá? baquin baga icao ay nag pacasira puri,i, sinayang mo,t, uinalang bahala. Di muna linin~gón caming namuhunan nagcandi candili,t, nag pala palayao, guinugol ang puyat at malaquing pagál saca ang ganti mo,i, laso,t, camatayan. Acong nag aruga,t, nag pasupasuso nagtiis nang hirap sapol pagcatauo, di mo na dinamdam inala-ala mo puri,i, inin~gatan tiquis cang naglilo. Macetas ca nami,t, sa matáng aliuan camuc-ha ay rosas sadyáng caban~guhan, man~ga loob namin at dinadampiohan anomang sacuna,i lunas ca at cordial. Saca n~gayo,i, ito ang ganti mo,t, bayad tubo,t, paquinabang sa pagál at puyat, palamara,t, tacsil anác na dulin~gás anác na souail campón ni satanás. Ang bunying princesa,i, naluhod pagdaca na bumabalisbis ang lúha sa matá, mahal na iná co aco,i, natalaga cabit yaríng búhay n~gayon ay quitlin na. Iná,i, pag hinaho,t, sandaling paquin~gan ang ilang catagang sa inyo,i, tuturan, marapat n~gang aco,i, inyong paratan~gan parusa,i, ilagdá at may casalanan. Mahal na iná co ay signos co yata at palad na lihis bucod sa capoua, ualang nasasabi diua ay himalá n~g Dios na Hari nang Lan~git at lupa. Unauain ninyo mahal na iná co pinagmulan nitong pagcacaganito, noong isang arao nanunun~gao aco taóng may nadaan na dalua catauo. Natin~gala aco,t, nagpanamang titig aco,i, tinauana,t, sa aqui,i, n~gumibit, di co napiguilan natouang masaquit sa naquitang anyong anaqui bolislis. Magmulá na noon ay nagca balisa sa aquing cataua,i, may nababago na, ito n~ga po iná aquing naguing hanga ualang uala acong masasabing ibá. Diua,i, ito,i, signos at planetang linsil na bigay nang Dios caloob sa aquin, tinatangap co po,t, aquing titiisin sampong yaring búhay ay inihahayin. Narin~gig na ninyo mahal na iná co Dios ma,i, sacsihi,i, totoong totoo, lahat cong casama ay tanon~gin ninyo cun may masasabi cahiman at sino. Sa sinabing yaon n~g bunying princesa ang mahal na hari,t, ang mahal na reina, hindi umiimic linilining nila ang man~ga sinaysay nangyari sa canya. Man~ga dibdib puso nila,i, alinlan~gan at dili maisip ang pag papacanan, tumauag sa Dios na sila ay bigyán lubos na payapa at caliuanagan. Ang hari,t, ang reina,i, n~g macapag-isip gayari ang uica,t, canilang sinambít, sa tahanang ito,i, di cana aalis layao ay di mo na n~gayon masisilip. At tuloy umalis nang ma uica ito tumun~go na sila sa real palacio, magmulá na noon loob nila,i, guló hinayang sa anác ay di mamagcano. Tinasahan nila sa canyang pagcain sampong ala-ala,i, pinaram pinouing, nauala sa loob toua at pag-guilio di na alintana anomang marating. Ano,i, nang sumapit yaong cabouanan na capan~ganacan nang princesang mahal, sa aua nang Dios at Vírgeng maalam nacaraa,i, ualang sacunang anoman. Cambal nang man~ganác capoua lalaqui maganda ang quias pauang mabubuti, tumauag n~g hilot at ang servidumbre na casama niya sa arao at gabi. At siya rin naman ang naquiquialam buhat nang man~ganác ang princesang mahal pagcai,t, lahat nang man~ga cailan~gan ang criadang yao,i, siyang nagbibigay. Pan~gala,i, Ursula nang canyang criada na may cabaita,t, hustong umarregla, princesa Leonila,i, tumanong sa canya cun anong mabuti na gauing magandá. Nan~gun~gusap siya luha,i, naagay-ay sa dalauang matá ang camuc-ha,i, cristal, yamang talastas mo yaring calagayan maguing iná ca nang dapat pagsabihan. Ano caya bagang marapat cong gauin ali,t, sino cayang papapag anaquin, aco,i, ualang sucat na dapat tanon~gin hatol mo ang siya na aquing susundin. Sagót ni Ursula sa bunying princesa cun gayon po,i, aco siyang bahala na, pinaronan niya cabo de la guardia at nagsabi siyang ganito ang badyá. Don Federico,i, caya aco naparito,t, sa inyo Don Andrés mayroon pong gusto princesa sa torre inutusan aco daluang anác niya,i, hauacan dao ninyo. Sagót nang dalaua dito cay Ursula sabihin mo,i, oó sa bunying princesa, yaong m~ga bata,i, inyong ipasoc na doon sa simbaha,t, cami susunod na. Nasoc na n~ga sila,t, canilang dinatnan yaong daluang batang aanaquing tunay, hinauacan nila, at nang masangcapan nang mahal na padre, ang ulo,i, binusan. Isa,i, ang pan~gala,i, Antonio de Risa icalua,i, ang n~gala,i, Feliz de Carcaja, lumabás na sila,t, nouing para-para man~ga bata nama,i, sa torre dinalá. Loob nang princesang na sa capanglauan man~ga anác niya,i, niyong mabinyagan, naisban nang munti,t, ang uicang tinuran Ursula ay ano ang man~ga pan~galan. Pan~ginoong mahal princesa Leonila ang man~ga pan~galan anác ninyong dalua, isa po,i, ang n~gala,i, Antonio de Risa ang isa po nama,i, Feliz de Carcaja. Ang dalauang bata,i, capoua maquisig ang pan~gan~gataua,i, pareho ang tindig, ang tabas n~g muc-ha ay paris na paris nag tataglay toua balang macamasid. Lacás nang paglaqui nang batang dalaua parang binubunot ang paghaba nila, maguing limáng taón ang edad na dalá ang loob nang hari totoong balisá. Ang uica sa reina esposang sinta co sandaling paquingan ang sasabihin co, lulan nang loob co,i, cun aayunan mo paalsin sa torre mag-iinang tatlo. At di co na ibig na doo,i, matirá cundi ang gusto co,i, maualay sa matá, cun palagui riya,t, aquing naquiquita ang loob co,i, parang mainit na baga. ¡Oh cun dili caya sintang esposa co aco,i, mag-uutos at mag papabando, mahal man at mura tungcól bagong tauo man~gag siparito sa real palacio. Bagong tauo lamang mahal man at mura at yapusan nitong apó nating dalua, mamarapatin co na nalang pagsala ipacacasal co princesa Leonila. Sintang esposa co icao ay tumugón sa aquing sinabi, ano nasang-ayon, caya n~ga,t, nangyari at magca gumayon ualang ibang amá cun hindi n~ga yaon. Reina ay sumagót cun siyá mong gustó masamáng di sundin yao,t, pacaná mo, cun icao,i, souayin icapopoot mo at maguiguing sanhi sa puso,t, loob mo. Pinagcaisahan nilang mag-asaua ang bagay na ito,t, minagaling nila, nang quinabucasa,i, nag-utos na siya at pinabandohan loob nang España. Ang resa nang bandong ipinagtatauag tungcól bagong tauo mahal man at hamac, sa real palacio ay man~gag siharap at may patorneo sa arao nang bucas. At sa iba,t, ibang caapid na reino ay ipinag-utos gauin ang bandillo, gayon din ang resa tungcól bagong tauo mahal man at hamac ay mag siparito. Ganaping madali,t, sa arao nang bucas sa real palacio ay matipong lahat, na houag ang hindi man~gag sisiharap at may patorneo ang haring marilág. Nang quinabucasa,i, nan~gag datin~gan na sa real palacio ay nagcaipon na, iba,t, ibang reino,i, pauang naroon na pagsunód sa hin~gi nang haring monarca. Nan~gusap ang hari sa haráp nang tanan unauain ninyo at aquing tuturan, anác cong princesa,i, may anác na cambal na daluang lalaquing pinacamamahal. Mura man at mahal tungcól bagong tauo at yapusán nitong aquing daluang apó, ay ualang pagsala,t, ipacacasal co princesa Leonila na mutyáng anác co. Daluang apó niya,i, tinauag pagdaca pinahalobilo sa tanang grandeza, sa pagcacapisan nang tauong lahat na ualang niyapusán daluang apó niya. Nang lumilipas na tauong caramihan ay siyang pagdating nang magcaibigan, ni Juan Tamad at saca ni Julian nag mamalas sila at papasial pasial. Tinamaang titig niyong man~ga apó yumapós cay Jua,t, uica nila,i, ito, amá po ang sabi saan galing cayo baquit n~gayon lamang cayo naparito. Amá po,i, lauon nang cami,i, naghihintay ay baquit n~gan~gayon naparito lamang, umi-iyac sila,t, luha,i, naagay-ay at capona yapós na di humiualay. Ang mahal na hari,t, ibang man~ga tauo lubhang nagtatacá sa nangyaring ito, sa lahat nang mahal iba,t, ibang reino ualang niyapusan cahiman at sino. Cundi isang hamac at ualang cuenta niyapusán nitong m~ga batang dalua, anhin na ang hamac at hindi vale na cun baquin at yao,i, nag n~gin~gibit baga. Calat ang pulun~gan niyong capisanan uica,i, loco yata iyang tauong iyan, ang sabi nang iba ay di naman ganyan hichura nang locong ualang cabaitan. Ang haring Don Feliz nag-utos pagdaca at si Juan Tamad ipinadaquip na, dinalá sa cárcel at piniit siya uala siyang malay cun anong causa. Nang oras ding yaon ang haring maran~gal nagpagaua agad nang jaulang bacal, at capagcayari Tamad na si Juan quinuha sa cárcel doon inilagay. Sa jaulang bacal maisoot doon ay maraming tauo na pumaparoon, dahil sa balitang matunóg na hugong ang na sa jaula,i, nan~gibit nasan~goy. Una,i, sa balita,t, saca ang isa pa ibig mapanood tinauag na amá, balang macaquita uica,i, iyan palá ang ipacacasal cay Doña Leonila. Yaon namang daluang anác niyang cambal palaguing paroon sa jaulang bacal, ang uica nang dalua na isinisigao amá po ay baquin cayo,i, naririyan. Tauong nan~garoo,i, lubhang nagtatacá nagtatalong lubós bait isip nila, ang hichurang iyan ang uica nang iba ma-iibig baga ni Doña Leonila. Anang iba namang nag sasalitaan hindi masasabi nang sino,t, alin man, di naquiquilala sa estado,t, lagay ang tauong mayroong in~gat na panglumay. At may nag sasabing diua ay himalá nang Dios na Hari nang Lan~git at lupa, ayuán cun gayon dapat maniuala cun pacaná noon ay mangyayari n~ga. Yaon namang canyang caibigang carnal na casama niyang pan~gala,i, si Julian, si Jua,i, nang dacpin sa tacot na taglay lumigpit pagdaca,t, umalis tumanan. Hindi na linin~gon caibigan niya tumacbó nang agád punta sa canila, di pa natatanto cung anong causa iniuan at sucat di inalintana. Muli cong sabihin yaong magcapatid anác n~g princesa na may lumbay hapis, sa jaulang bacal dudulog lalapit at quinacapulong ganito ang sambit. Ano ang dahila,t, nacuculong cayo anong casalanan sabihin po ninyo, caming anác ninyo n~gayo,i, naririto na mag dedefensa sa anomang trato. Sa bagay na yao,i, ang haring maran~gal ang loob at puso,i, hindi mapalagay, sa tanang grandeza,i, ang uicang tinuran hindi maaari cundi ang icasal. Lalo at mahigpit ang sa bandong resa pilit gaganapin na ualang pag sala, Tamad na si Juan ay ipinadala sa real palacio pati nang princesa. Nang siya,i, maharáp sa haring maran~gal si Jua,i, tinanóng cung anong pan~galan, gayon din ang bayang iyong tinubuan sampong magulang mo sa aquin ay turan. ¡Oh sacramagestad at pan~ginoon co sasagót po aco,t, tinatanong ninyo, Juan ang n~galan co at hamac na tauo sa Visadang villa tumubo po aco. Ang lugar na yao,i, sacop nang Portugal ang amá,t, iná co,i, doon tumatahan, Fabio ang amá co isang hamac lamang iná co,i, Sofia na quinamulatan. Sa mahal na hari na matanto ito ipinatauag na Señor Arzobispo, n~g oras ding yaon doon sa cabildo si Jua,t, princesa ay denesposado. At saca ang hari agad nagpatauag limangpuong soldado sa cabildong hayág, n~gayon di,i, magbigla na cayo,i, lumacad ipagsama ninyo apat na mag-anac. Sa Monte Cantabros ay dalhin ninyo doon sila iua,t, magbalic na cayo, mag biglang lumacad sundin ang hatol co nang sila,i, di co na naquiquita rito. Nang matanto yaon n~g bunying princesa na silang mag-anac itatapon palá, naualan nang isip sampong ala-ala sa quinalalagya,i, nalugami siya. Calahating oras na pinag ulapan nauala ang canyang man~ga caisipan, sa aua nang Dios at Vírgeng maalam pinagsaulan din at naliuanagan. Taghoy nang princesa ¡oh Vírgen María! patnubayi aco,t, iyong ipag-adyá, sa sentenciang bigay n~g hari cong amá tinatangap co po cahit ualang sala. Sa dalauang matá ang luha,i, nunucal sa habag na dala nang princesang mahal, maraual cong palad na quinahinatnan Dios co po,i, aquin na pagtitiisan. ¡Oh torreng tahanan aalis na aco! ¡oh catreng hihigán paalam sa iyo! hindi na babalic at uacás na ito nang capós cong palad sa Españang reino. Paalam ¡oh balcong aquing panun~gauan! ¡Oh sillang loclocan sa iyo,i, paalam! ito ay uacás na,t, cayo,i, malilisan nang saliuang palad sa Españang bayan. At icao hagdanan paalam sa iyo acong ualang palad sa Españang reino, di na tutuntun~gan icao nang paá co cundi n~gayon lamang sa pag panaog co. Sa iyo Ursula aco ay paalam ang pagsasama ta ito,i, catapusán, sa pinagdaanan cong man~ga cahirapan ay para cang iná na tinataghuyan. Ano cayang aquing igantí sa iyo sucat maguing pála na paquinabang mo, utang na loob co,i, malaquing totoo nag malasaquit cang parang magulang co. ¡Oh iná cong sintáng pinagcautan~gan! nag pasupasuso,t, puhunan ay búhay, acong anác ninyong aalis papanao maanong tanauin muc-ha ay isilay. Mahal na iná co cahima,t, mapait at aco ay lason sa puso at dibdib, cayo po ay di man sa aqui,i, lumapit tanauin man lamang aco sa pag-alis. Guilio na iná co cayo ay cahiman uala sa haráp co ay linuluhuran, bagaman at lason sa puso ay subyáng bendición po ninyo aco,i, pabauonan. Paalam sa iyo ¡oh Españang reino! bayang tinubua,t, dito naguing tauo, ang arao na ito,i, uacás nang totoo di na yayapacan nang m~ga paá co. Saca nagpatuloy sila,i, lumacad na apat na mag-anac at soldadong sama, sa laqui nang galit n~g hari at reina di man tinanauan tiniis binatá. Habang lumalacad ang princesang mahal umiiyac siya,t, luha,i, naagay-ay, ang dalauang anác siya,i, lalapitan uiuicai,i, iná houag pong mamanglao. Baquin baga cayo,i, umiiyac iná narito at ating casama si amá, cayo po ay houag na mag-ala-ala ang pagtan~gis ninyo nama,i, itahan na. Di rin tumitiguil nang quinaiiyác at di pinapansin ang sabi nang anác, ang casi,t, esposo na si Juan Tamad hindi umiimic sucat nagmamalas. Ano,i, n~g sapitin bundóc n~g Cantabro iniuan na roon n~g m~ga soldado, ang soldadong ito,i, bumalíc sa reino at doon nagtuloy sa real palacio. Haring pan~ginoon ay naroroon na sa Cantabrong bundóc aming iniuan na, ang sagót n~g hari ay mabuti anya cayo naman n~gayon ay magsi-oui na. Apat na mag-anac siyang sabihin co nang sila,i, maiuan nang man~ga soldado, princesa Leonila man~ga matá,i, puctó puputóc ang dibdib ang loob ay guló. Lumapit si Jua,t, ang uinica niya esposa cong guilio baquit niniyac ca, capilas nang dibdib houag manimdim ca aco ay narito,i, di babayaan ca. Sinapit tang palad ay di gunamgunam na magca ganitong pinag-isang tunay, dilidilihin mo,t, sa dibdib iquintal capalarang ito,i, Dios ang may bigay. Samantalahin mo,t, hirap ay tiisin pagtauag sa Dios sa puso,i, itiim, cacasihan tayo niya,t, bibihisin ipagcacaloob ang aua sa atin. Iyang man~ga luhang natác sa matá mo ipinanglolomó niyaring catauan co, sucat na,t, itahan ¡oh casit, sintá co! houag cang manimdim ang bahala,i, acó. Ang uinica naman n~g dalauang anác, tahan na iná po cayo nang pag-iyac, di pababayaang tayo,i, mapahamac si amá ang siyang bahala sa lahat. Man~ga luha ninyong tumulo sa matá guilio naming iná lubhang marami na, alalahanin po caming inyong bun~ga pagtiisan ninyo hirap na lahat na. Yaong amá nilang Tamad na si Juan humanap nang lugar sucat pagpalagyán, tatlong mag-iiná doon pinatahan dito muna cayo,t, sandaling iiuan. At houag aalis cayo bagang tatló at aco,i, hahanap mabuting puesto, anang dalauang anác amá po,i, paano cayo ay aalis saan patutun~go. N~gayon cami dito ay inyong iiuan at di na babalic at pababayaan, paano ang aming man~ga calagayan mabubuhay caya na sa cabunducan. Nanglaglag ang luha ni Juan sa matá sa tinurang yaon anác niyang dalua, cayo ay houag na mag-ala-ala at di malalauon babalic pagdaca. Umalis si Jua,t, naparoon lamang sa hindi na nila siya matatanao, saca yaong in~gat canyang casangcapan batóng encantado,i, quinuha,t, tinangnan. At uinica niyang icao aquing bató na bigay sa aquin matandang Nuno co, n~gayon di,i, madaling dito,i, itayó mo yaong isang bahay sa diquit ay husto. Sahig at quisame ay salaming lahat at ébano naman ang cahoy na sangcap, hagdanan ay puro na lantay na pilac na macatutoua sa matáng mamalas. Ang dingding ay pauang esmaltadong tunay n~g m~ga brillanteng sa ningning ay sacdal, ang salas ay pilac at perlas na lantay templo ni Salomón halos pang laluan. Sa loob nang bahay lagyán nang pamuti sari-saring mutyá rubí,t, esmiralde, cortina ay pauang batbat nang brillante sa matáng titin~gin ay macacauili. Ang bubong nang bahay ay pilac na lantay cosina,i, gayon din houag cang magculang, cun tamaang sinag nang init nang arao ay macadudulit sa matáng tatanao. Paliguid nang bahay ay jardineria macetas na pauang caligaligaya, ang sinoma,t, aling tauong macaquita cun may capanglaua,i, magtamong guinhaua. Saca sa hagdana,i, iyong patayoin ang dalauang ásong capoua magaling, aco,t, man~ga anác at esposang guilio ay halabin cami dito cun dumating. Nasunod na paua tanang cahilin~gan nang oras na yaon na hindi naliban, si Jua,i, bumalic at quinaon naman man~ga anác niya at esposang hirang. Ano,i, nang maquita nang sintang asaua at dalauang anác nagtamong guinhaua, cami po,i, totoong nag-aala-ala baca di na muling cayo,i, magbalic pa. Sagót na tinura,i, humahanap aco tatahanan nating mabuting puesto, niyaya na niya,t, lacad abá tayo sa hinin~ging bahay sila napatun~go. Sa bahay na yao,i, nang dumating sila hinalab pagdaca nang ásong dalaua, man~ga anác niya,t, saca nang asaua nan~gaguiclahana,t, loob ay nagtaca. Si Doña Leonila na esposang hirang namaang ang loob sa naquitang bahay, ano,t, ito,i, bundóc gubat calauacan dito ay may bahay sadyáng cariquitan. Doon sa hagdanan nang dumatal sila ang dalauang áso,i, humalobilo na, yumapós cay Jua,t, nan~gag sisisalta na pinag mamasdan anác at asaua. Liuanag nang ilao ang camuc-ha,i, arao hagdanan ay pilac na nag niningnin~gan, tatlong mag-iiná,i, nagcacamamanghan sa naquitang diquit na ualang cabagay. Nagsipanhic sila ay nang macasaltá nagtatacáng lubós yaong mag-iiná, sahig at quisame ay salming lahat na anong bahay ito,t, sa dilág ay sadyá. Ang dingding ay pauang esmaltadong lubós nang man~ga brillanteng sacdál nang alindóg, ang salas ay pilac perlas ang calahoc tinalo,i, dinaig cay Salomóng templos. Sa loob nang bahay ang nan~galalagay nan~gapapamuti mutyáng maquiquináng, anong bahay ito at napacainam ualang capareho,i, na sa cabunducan. Parang naiisban capanglauang dalá nang bunying princesang si Doña Leonila, sa naquitang diquít na ualang capara ang loob at puso,i, nagtamong guinhaua. Bagaman at cubcob nang pighati,t, lumbay nang maquita yaong sadyáng cariquitan, naparam ang lungcót cusang nahalinhan nang di mamagcanong galác casayahan. At saca si Juan na canyang esposo humin~gi sa canyang casangcapang bató, n~gayon din aniya,i, dito,i, ihanda mo ang isang comidang sa putahi,i, hustó. Lutong masasaráp ay ilagay agad sa lamesang guintó,t, lagyán nang alfombras, sa alfombrang yaon ay ang nababatbat ay hilo de oro na nag quisáp quisáp. At pilac na lahat yaong man~ga silla gamit na cubiertos guintóng para-para, man~ga servilleta ay pulos pa tela may hilo de orong macaliligaya. Ang man~ga matamis sarisaring bagay sa lamesang perlas doon malalagay, man~ga asistente pagcain sa duiang ay tatlong castila bucod ang utusán. Saca tatlong damang pulós magaganda magsisilbi yaon sa aquing asaua, ang lahat nang ito,i, ganaping dali na cami,i, nagugutom ibig cumain na. Nasunod na paua man~ga cagustuhan na isang comidang hustong cagayacan, conforme ang hin~gi guinanap na tanan batóng encantado niyang casangcapan. At saca tinauag anác at asaua halina na cayo,t, tayo,i, hahapon na, nang matingnan yaon na handang comida lalo nang tumangap daquilang ligaya. Namamanghang lubós man~ga calooban ang comidang handa ay napacainam, man~ga gamit ditong man~ga casangcapan ay guintó at pilac na nag quiquinan~gan. Man~ga nagsisilbi pulós na castila man~ga dama nama,i, magagandang lubha, nan~gagsi upo na at cumaing paua apat na mag-anac na ualang bahala. At nang macacain ay nagsi pasoc na sa salas n~g bahay nagpapasial sila, ang m~ga cuarto,i, pinapasoc nila minamalas yaong cariquitang sadyá. Si Doña Leonila,i, ang uinica,i, ito esposo cong sinta sa itatanóng co, houag maglilihim pagtatapatan mo n~g di alinlan~gan ang puso,t, loob co. Aco pagca tauo,i, laquí sa guinhaua palibhasa,i, hari ang mutyá cong amá, ang ating quinain na handang comida gayong cagayaca,i, di pa nag quiquita. Pati itong bahay sa diquit ay sacdál na ualang susulit cahit sa reino man, sa aqui,i, sabihin n~gayo,t, maalaman ang may ari nito cun sino,t, alin man. Ang sagót ni Juan na casi,t, esposo ang bahay na ito,i, maguiguing canino, ito,i, ating tunay pinagmulan nito ay aquing hinin~gi sa in~gat cong bató. Comida,i, gayon din ang pinangalin~gan sa bató ring in~gat perlas ang cabagay, at ang batóng yao,i, encantadong tunay anomang hin~gin co,i, agad gaganapan. Sa man~ga saysay mo na aquing narin~gig damdam co ay aco,i, parang napa Lan~git, acala nang tauo,i, ang asauang ibig ay ualang cuenta,t, nasan~goy nan~gibit. Pag ang Dios palá ang may calooban ay uala sinomang sucat macaalam, marami at madlang nag uiuicang tunay catauan co,i, uala na carurumatnan. N~gayon ay sa aua nang Poong si Cristo ay na sa ligaya at payapa aco, sa nangyaring buhay na pinagdanan co ang cutyá nang tauo ay di mamagcano. Salamat sa Dios at sa Ináng Vírgen di na magluluto tayo nang cacanin, mabuti at iyo na ipinalining ang casangcapan mo,i, sinabi sa aquin. Ani Juan Tamad esposa cong hirang daluang anác natin ay anong pan~galan, ibig cong matanto sa iyo,t, maalman man~ga n~galan nila sa aquin ay turan. Pan~galan nang isa,i, Antonio de Risa at ang isa nama,i, Feliz de Carcaja, matanto ni Juan uica cay Leonila tunay co n~gang anác m~ga batang dalua. Aquing sasabihin esposang sinta co significang dala m~ga apellido, ang isa,i, sa taua ipinaglihi mo isa,i, sa halac-hac dahilang totoo. Naala-ala co at nagunamgunam nangyari sa atin niyong isang arao, cami,i, nag daraan na mag caibigan sa tapat n~g torre icao,i, nanunun~gao. Natin~gala quita,t, nagpanamang titig sa iyo ay aco,i, comindat n~gomibit, humalachac icao tumauang malabis siyang naguing dahil mulang pagbubuntis. Sa iyong sinabi esposo cong sintá cung aquing lihimin husto ang prueba, sintang esposa co houag cang mag duda talagang totoo aquing ibinadyá. Calooban ito,t, pacaná nang Dios na bigay sa iyo planeta mo,t, signos, houag mamamangha ang puso mo,t, loob dagdagan ang iyong pagtauag sa Dios. Ano,i, sa matanto niya,t, maalaman sa dalauang bata daang pinagmulan, escrupulong dala sa loob naparam man~ga anác niya,i, lalo nang minahal. Nang quinabucasa,i, niyong maumaga napasa dun~gauan si Doña Leonila, at pinagmamasdan ang man~ga maceta caparis nang jardin niya sa España. Malaquing totoong dalang catouaan alin mang bintana na canyang dun~gauan, ay jardineria,t, sari-saring bagay nan~ga mamacetas sadyáng caban~guhan. Ipagparito co sa haring monarca bunying si D. Feliz amá niyang sinta, isang arao n~gani nanunun~gao siya sa real palacio loob ay nagtacá. Natanauan niya,t, tinamaang titig na sa cabunduca,i, may nacadudulit, ang casi,t, esposa na si reina Inés tinauagan niya,t, ganito ang sulit. Tingnan mo,t, pagmasdan yaong cabunducan na may nag niningning at quiquirao quirao, nang una ay uala na capara niyan cun tamaang sinag ay di matitigan. Ang uica n~g reina sa haring esposo diua,i, yaon yata bundóc nang Cantabro, ay di baga roon ipinatapon mo sa bundóc na yaon ang anác tang lilo. Ang sagót ay oó nang haring monarca ang mabuti caya ay ipavisita, pinagcaisahan nilang mag-asaua nang oras ding yao,i, nag-utos pagdaca. Tamauag na siya nang man~ga soldados at pinaparoon sa Cantabrong bundóc, cami ay mayroon na napapanood nanag niningnin~gan ibig na matalós. Nagbiglang lumacad ang m~ga soldado at tinun~go nila bundóc nang Cantabro, ang pinagtatac-ha,i, naquitang totoo bahay na malaquíng cariquita,i, hustó. Ang man~ga soldado,i, noong malayo pa natanauan sila ni Jua,t, princesa, doon sa bintana,i, di na nalís sila at inaantayan ang pagdating nila. Ano,i, nang dumatal sa canilang bahay yaong mag-asaua,i, ganito ang saysay, ano cayang inyong sadyá,t, pinapacay naparito cayo sa amin ay turan. Cami,i, inutusan n~g haring monarca dahil sa natanao sila,i, nagtatacá, may nag niningnin~gan at caaya-aya ibig matalastas nila,t, maquilala. Cun gayo,i, magtulóy cayóng calahatán at pumanhic dini,t, magcasalitaan, ang tanang soldado,i, nanhic nagtuluyan pauang nagtataca sa diquit nang bahay. Cayo pala,i, siya na may bahay nito na napacariquit ang lagay estado, bahay ninyong ito,i, nanglalong totoo doon man sa reino,i, ualang capareho. Tingnan na n~ga nati,t, bulayin n~g isip at di masasabi ninomang may bait, pag ang Dios pala,i, siyang nag-iibig ligaya sa mundo,i, ipinacacamit. At cun caya gayon tinuran sa inyo cayo,i, itinapon caya naririto, yaong si D. Feliz haring amá ninyo nag-utos sa amin daig ninyo,t, talo. Ang sa mag-asauang sagót na tinuran cahiman at cami ay itinampulan, ualang naaalman caming casalanan ang ganti nang Dios ay caligayahan. Cami,i, aalis na,t, babalic na muna sa haring nag-utos sa reinong España, á dios ang uica niyong mag-asaua at sabihin ninyong nagpapacomusta. Nang sila,i, dumating sa Españang reino nagpatuloy agad sa real palacio, ang sa haring tanong sa man~ga soldado ano ang nangyari n~gayo,i, turan ninyo. Haring pan~ginoon ang aming naquita bahay na malaquing cariquita,i, sadyá, tumatahan doo,i, yaong mag-asaua ni Jua,t, princesang si Doña Leonila. Bilin po sa amin nang inyong manugang saca nang princesang anác ninyong hirang, icomusta sila sa man~ga magulang sila nama,i, hindi nan~gagcacaramdam. Ang reina,i, nagsabi sa haring monarca cun pahintulot mo at minamaganda, mangyaring sulatan man~ga anác nata dahil sa soldadong man~ga sabi,t, badyá. Gá nasaganyac na ang puso,t, loob co ayon sa sinaysay nang man~ga soldado, cahima,t, mapait at lason sa iyo padalhan nang sulat anác nati,t, apó. Ang sagót nang hari ¡oh casi co,t, sintá! cun siya mong gusto,i, sang-ayunan quita, siya ay gumaua nang sulat pagdaca at capagcayari ay ipinadalá. Ang napapalaman sa padalang sulat comusta sa inyo guilio naming anác, ang inyong magulang nana sa bagabag nagtamong guinhaua dahil sa tinangap. Ang sabi,t, pahayag nang man~ga soldado bahay ninyo riya,i, sa diquit ay husto, cami,i, paririyan dadalauin cayo maquiquipag quita na magulang ninyo. Sa lacad nang bouan n~gayo,i, icalima sa icapito,i, cami ay paririyan na matangap ang sulat canilang mabasa parang na pa Lan~git silang mag-asaua. At guinanti naman ang sulat na ito ni Jua,t, ang lama,i, hintay namin cayo, caming inyong anác guilio nang totoo touang ualang hangan cun dalauin ninyo. Mayari ang sulat ibinigay niya doon sa portador saca nagbilin pa, ang inyong sabihin sa hari at reina naghihintay cami,t, totoong guilio na. Nang quinagabihan quinuha ni Juan ang in~gat na bató niyang casangcapan, at canyang hinin~gi na houag maliban ang tauirang ilog lagyan mo nang tuláy. Itatayong tuláy cayaria,i, ito catulad nang bangca at pilac na puro, brandilla ay guintó,t, lagyan nang damasco nang génerong tela,t, may hilo de oro. Sa dalauang dulo,i, lagyan nang garita at patatayuan man~ga de la guardia, pauang coroneles iba,i, man~ga dama sila,i, sasalubong sa hari at reina. At man~gag si hatid na tumuloy dito maquiquipanayam hangang naririto, houag cang magculang icao aquing bató sa arao nang bucas pilit paririto. At pamula dito magpa hangang tuláy ay lagyan n~g calleng sa linis ay sacdal, mag cabilang tabi capoua tabin~gan pulós na de tela,t, sadyang cariquitan. Sa actong paglacad banda nang música man~gag tutugtugang caligaligaya, putaca,i, gayon din man~gag sipag salva hangan sa pumanhic ang hari at reina. Icao aquing batóng bigay nang Nuno co susundin mong paua hin~gi co sa iyo, guinanap na lahat conforme ang gusto siya n~gang nangyari sa aua ni Cristo. Nang quinabucasa,i, ang hari at reina ay lumacad na n~ga sampong man~ga sama, bundóc n~g Cantabro ay tinun~go nila pagdating sa tuláy sinalubong sila. Niyong m~ga dama,t, m~ga coroneles nag si cortesia sa haring mariquit, sa tuláy na yaon ay nang macatauid paglacad sa calle sayáng di mumuntic. Tugtog nang música,i, caligaligaya inam nang putuca,t, nag sisipag salva, man~ga coroneles at ang m~ga dama sa lacad na yao,i, guiniguitna sila. Ang mahal na reina at haring maran~gal nagtacang totoo sa sayá at dan~gal, aco ay hari na,i, di co nararanan ang ganitong diquit man~ga pagdidiuang. Nang sila,i, sumapit sa bahay nanhic na lubha pang malaqui pagtatacá nila, bahay pala rito anác naming sinta sa sang reino,i, ualang catulad capara. Hagdanan ay pilac na nag quiquinan~gan sahig at quisame ay salaming lantay, ang dingding ay pauang esmaltadong tunay na naca-aalio sa may dalang lumbay. Sa loob n~g bahay nan~ga papamute mutyá at carbungco rubí,t, esmiralde, ang sahig n~g salas sampon n~g quísame templo ni Salomón dinaig sa buti. Ang bubong n~g bahay ay pilac na lantay cun tamaang sinag nang init nang arao, sinomang tumin~gin ay di matitigan at macadudulit sa pagquiquisapan. Calagayan ninyo pala ay guinhaua paliguid nang bahay ay jardineria, itong tauo pala,i, uala mang cuenta ay di masasabi sasapiting hanga. ¡Oh man~ga guilio co na man~ga anác co at sampon sa daluang aquing mga apó, cayo ay cun caya dito,i, naparito dahilan sa cayo,i, ipinatapon co. Man~ga loob ninyo ay pacalinisin ang madlang sigalót sa puso ay ualin, cahit anong samá sa dibdib ay alsin magaling ang siyang pagsamahan natin. Ang mahal na reina naman ay nagbadyá na tumataguistis ang luha sa matá, ¡oh anác cong bunsó princesa Leonila! patauad ang aquin na nagauang sala. Icao aquing bunso,i, sa pinagdanan mo na hirap dálita,i, pauang tiniis co, cahima,t, masucal ang puso,t, loob mo pacalinisin na n~gayon at magbago. Princesa Leonila sa reina,i, sumagót sa dalauang matá ang luha,i, naagos, mahal na iná co,i, malinis ang loob ni camunti ualang sanhi man at cubot. Ang pag-uusapan ay n~g matapos na quinuha ni Juan casangcapan niya, icao aquing bató sundin mo pagdaca maghanda n~gayon din mabuting comida. Sari-saring lutong man~ga masasaráp pauang de almacen sa putahing sangcap, sa lamesang guintó ay mahanda agad gayon ang cubiertos ay guintó ring lahat. Ang lamesa,i, lagyan n~g telang alfombra may hilo de orong caligaligaya, gayon din ang tanang man~ga servilleta at pulós na pilac yaong man~ga silla. Isang lamesa rin ang tanang matamis sari-saring timpla sa saráp ay labis, man~ga servidumbre pulós maquiquisig tagalog castila ay nagcacasanib. At anim na dama cailan~gan co pa bucod sa narito na sila,i, anim na, icao aquing bató ganaping dali na at nagugutom na ang hari at reina. Nasunod na paua m~ga cahin~gian nang oras na yaon comida,i, nalagay ang hari,t, ang reina,i, niyaya ni Juan sampon nang casama ay gayon din naman. Dumulóg na sila,t, cumain pagdaca ang hari,t, ang reina pati man~ga sama, at nang macacain nag pupulong sila madla,t, sari-saring cabuhayan nila. Sinasabi nila na napacainam ang handang comida,t, man~ga casangcapan ang man~ga matamis sari-saring bagay n~gayon lamang cami nacatiquim niyan. Man~ga nag sisilbi sa pagcain nila ay nan~gag tatacá silang para para, pulós na castila,t, tagalog ang iba at saca ang dama ay labing dalaua. Salitaan nila,i, cayamanang iyan ang pinangalin~ga,i, sa encantong laláng, alin caya baga sa mundong ibabao ang magcacaroon nang ganitong bahay. Man~ga cagayaca,i, nanglalong totoo sa mundong ibabao ualang capareho, nan~gapapamuti mutyá at carbungco rubí,t, esmeralde sa ningning ay husto. Casangcapang gamit ay napacainam guintó na at pilac sino caya naman, aling tauo rito sa mundong ibabao macapag gagayác casangcapang ganyan. Cundan~gan ang ito,i, may iuing encanto na pinagcucunan nang lahat nang ito, ang uica nang hari ay tila n~ga totoo sa encantong laláng cayamanang ito. Saca nang matapos salitaan nila tinauag nang hari ang mahal na reina, cun umaayon ca,i, isalin na nata sa atang manugang ang cetro,t, corona. Oó ang uinica nang reinang maran~gal diyata,i, cun iyong gusto,t, caibigán, lalo nama,t, icao ay may catandaan di n~ga,i, isalin na corona cay Juan. Pinagcaisahan nilang mag-asaua una,i, uala namang sucat na magmana, sinabi cay Jua,t, cay Doña Leonila corona sa inyo,i, isasalin co na. Itong inyong bahay ilipat sa reino iabay sa piling nang real palacio, oó po ang sagót haring magulang co paua cong susundin pacaná po ninyo. Nang quinabucasan ay noui na sila sa pinangalin~gang reino nang España, man~ga coroneles at ang man~ga dama nan~gag si hatid ding capara nang una. Sa lacad na yao,i, casama ri,t, hatid si Jua,t, princesang mag-asauang ibig sa tuláy na pilac ano,i, nang sumapit nan~gag paalaman toua,i, di mumuntic. Mag asaua naman ni Doña Leonila sampong coroneles at ang m~ga dama, nangag si pagbalic sa bahay noui na nang mahating gabi,i, bató ay quinuha. At hinin~gi niya na houag maliban man~ga coroneles man~ga damang tanan, tuláy ay gayon din alising paminsan ganaping madali,t, aquing cahilin~gan. Saca itong bahay sampong jardin dito malipat n~gayon din sa Españang reino, itayó sa piling nang real palacio maguisnan n~g hari at reinang iná co. Cahilin~gang lahat naganáp pagdaca nang in~gat na bató niyang encantada, maguising ang hari niyong maumaga n~g siya,i, dumun~gao ay naquita niya. Ang uica n~g hari naniniuala aco ang aquing manugang ay may sa encanto, sino,t, alin baga sa balat nang mundo sa ganyang calaqui madadala dito. Isa pa,i, sa gabi at hindi sa arao ang pagca pagbuhat nang bahay na iyan, caya pala iyan ay napacayaman ay may sa encanto na na iin~gatan. Sa real palacio,i, ipinatauag na si Jua,t, princesang si Doña Leonila, nang dumating doon uica sa canila mabuti at cayo ay naririto na. N~gayon ay aco ay mag papabando na man~gag si pag-gayac ang tauo sa reino, m~ga bahay bahay lagyan nang damasco calle ay tabin~ga,t, man~gag linis cayo. Muralla,i, gayon din na ipinagayac sampong artificiong caguila-guilalas, at sa coronación sa arao nang bucas ang lahat nang ito,i, sususuhang lahat. Corona sa ulo ay n~g maputong na cay Don Juang Tamad na manugang niya, nagsayáng totoo reino nang España ang lahat n~g tauo ay nan~gag viviva. Cañón sa muralla,i, sinusuhang lahat sampong artificiong caguila-guilalas, sa lahat n~g calle sa loob n~g ciudad hicap ang músicos sayáng ualang lipas. At nan~gag viviva ang maraming tauo sayang ualang humpay sa loob n~g reino, buhayin n~g Dios na mahabang tiempo si Don Juang Tamad hari naming bago. Sabihin ang husay nang gomobierno na sa boong España haring bago nila, grandes consejeros casamang lahat na ualang pagcaronan ang toua sa canya. At gayon din naman sa sino,t, alin man pareho sa canya mahirap mayaman, castigo ay lagdá sa may casalanan ley nang matouid hindi nasisinsay. Nang maguing hari na ay nagsabi siya sa casi,t, esposang reina Leonila, ang amá,t, iná co,i, inaala-ala ating ipacaon dito na matira. Oó anang reina di lalong mabuti ipacaon mo n~ga magulang mong casi, cun dirito sila sa arao at gabi,i, mayroong titin~gi,t, mag cacalauin~gi. Ipinacaon na yaong mag-asaua ni Fabio,t, Sofia amá,t, iná niya, ano,i, nang dumating toua,i, sabihin pa sa real palacio,i, capisan na nila. Yaong si Ursula ay guinanti naman ni Doña Leonila na reinang maran~gal, sa iyong servicio,i, ang pala cong bigay isa ca sa dama sa palacio real. Ito ang nasapit siyang naguing hanga ni Juang Tamad na isang hamac na, sa lagac na gracia n~g Dios na Amá sinapit n~g palad hari sa España. FIN [Patalastas: Imprenta at Librería ni J. Martinez] *** END OF THE PROJECT GUTENBERG EBOOK BÚHAY NA PINAGDAANAN NI JUAN TAMAD NA ANAC NI FABIO AT NI SOFIA *** Updated editions will replace the previous one—the old editions will be renamed. Creating the works from print editions not protected by U.S. copyright law means that no one owns a United States copyright in these works, so the Foundation (and you!) can copy and distribute it in the United States without permission and without paying copyright royalties. Special rules, set forth in the General Terms of Use part of this license, apply to copying and distributing Project Gutenberg™ electronic works to protect the PROJECT GUTENBERG™ concept and trademark. Project Gutenberg is a registered trademark, and may not be used if you charge for an eBook, except by following the terms of the trademark license, including paying royalties for use of the Project Gutenberg trademark. If you do not charge anything for copies of this eBook, complying with the trademark license is very easy. You may use this eBook for nearly any purpose such as creation of derivative works, reports, performances and research. Project Gutenberg eBooks may be modified and printed and given away—you may do practically ANYTHING in the United States with eBooks not protected by U.S. copyright law. Redistribution is subject to the trademark license, especially commercial redistribution. START: FULL LICENSE THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK To protect the Project Gutenberg™ mission of promoting the free distribution of electronic works, by using or distributing this work (or any other work associated in any way with the phrase “Project Gutenberg”), you agree to comply with all the terms of the Full Project Gutenberg™ License available with this file or online at www.gutenberg.org/license. Section 1. General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg™ electronic works 1.A. By reading or using any part of this Project Gutenberg™ electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to and accept all the terms of this license and intellectual property (trademark/copyright) agreement. If you do not agree to abide by all the terms of this agreement, you must cease using and return or destroy all copies of Project Gutenberg™ electronic works in your possession. If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a Project Gutenberg™ electronic work and you do not agree to be bound by the terms of this agreement, you may obtain a refund from the person or entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8. 1.B. “Project Gutenberg” is a registered trademark. It may only be used on or associated in any way with an electronic work by people who agree to be bound by the terms of this agreement. There are a few things that you can do with most Project Gutenberg™ electronic works even without complying with the full terms of this agreement. See paragraph 1.C below. There are a lot of things you can do with Project Gutenberg™ electronic works if you follow the terms of this agreement and help preserve free future access to Project Gutenberg™ electronic works. See paragraph 1.E below. 1.C. The Project Gutenberg Literary Archive Foundation (“the Foundation” or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection of Project Gutenberg™ electronic works. Nearly all the individual works in the collection are in the public domain in the United States. If an individual work is unprotected by copyright law in the United States and you are located in the United States, we do not claim a right to prevent you from copying, distributing, performing, displaying or creating derivative works based on the work as long as all references to Project Gutenberg are removed. Of course, we hope that you will support the Project Gutenberg™ mission of promoting free access to electronic works by freely sharing Project Gutenberg™ works in compliance with the terms of this agreement for keeping the Project Gutenberg™ name associated with the work. You can easily comply with the terms of this agreement by keeping this work in the same format with its attached full Project Gutenberg™ License when you share it without charge with others. 1.D. The copyright laws of the place where you are located also govern what you can do with this work. Copyright laws in most countries are in a constant state of change. If you are outside the United States, check the laws of your country in addition to the terms of this agreement before downloading, copying, displaying, performing, distributing or creating derivative works based on this work or any other Project Gutenberg™ work. The Foundation makes no representations concerning the copyright status of any work in any country other than the United States. 1.E. Unless you have removed all references to Project Gutenberg: 1.E.1. The following sentence, with active links to, or other immediate access to, the full Project Gutenberg™ License must appear prominently whenever any copy of a Project Gutenberg™ work (any work on which the phrase “Project Gutenberg” appears, or with which the phrase “Project Gutenberg” is associated) is accessed, displayed, performed, viewed, copied or distributed: This eBook is for the use of anyone anywhere in the United States and most other parts of the world at no cost and with almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included with this eBook or online at www.gutenberg.org. If you are not located in the United States, you will have to check the laws of the country where you are located before using this eBook. 1.E.2. If an individual Project Gutenberg™ electronic work is derived from texts not protected by U.S. copyright law (does not contain a notice indicating that it is posted with permission of the copyright holder), the work can be copied and distributed to anyone in the United States without paying any fees or charges. If you are redistributing or providing access to a work with the phrase “Project Gutenberg” associated with or appearing on the work, you must comply either with the requirements of paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 or obtain permission for the use of the work and the Project Gutenberg™ trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or 1.E.9. 1.E.3. If an individual Project Gutenberg™ electronic work is posted with the permission of the copyright holder, your use and distribution must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any additional terms imposed by the copyright holder. Additional terms will be linked to the Project Gutenberg™ License for all works posted with the permission of the copyright holder found at the beginning of this work. 1.E.4. Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg™ License terms from this work, or any files containing a part of this work or any other work associated with Project Gutenberg™. 1.E.5. Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this electronic work, or any part of this electronic work, without prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with active links or immediate access to the full terms of the Project Gutenberg™ License. 1.E.6. You may convert to and distribute this work in any binary, compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including any word processing or hypertext form. However, if you provide access to or distribute copies of a Project Gutenberg™ work in a format other than “Plain Vanilla ASCII” or other format used in the official version posted on the official Project Gutenberg™ website (www.gutenberg.org), you must, at no additional cost, fee or expense to the user, provide a copy, a means of exporting a copy, or a means of obtaining a copy upon request, of the work in its original “Plain Vanilla ASCII” or other form. Any alternate format must include the full Project Gutenberg™ License as specified in paragraph 1.E.1. 1.E.7. Do not charge a fee for access to, viewing, displaying, performing, copying or distributing any Project Gutenberg™ works unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9. 1.E.8. You may charge a reasonable fee for copies of or providing access to or distributing Project Gutenberg™ electronic works provided that: • You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from the use of Project Gutenberg™ works calculated using the method you already use to calculate your applicable taxes. The fee is owed to the owner of the Project Gutenberg™ trademark, but he has agreed to donate royalties under this paragraph to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation. Royalty payments must be paid within 60 days following each date on which you prepare (or are legally required to prepare) your periodic tax returns. Royalty payments should be clearly marked as such and sent to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation at the address specified in Section 4, “Information about donations to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation.” • You provide a full refund of any money paid by a user who notifies you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he does not agree to the terms of the full Project Gutenberg™ License. You must require such a user to return or destroy all copies of the works possessed in a physical medium and discontinue all use of and all access to other copies of Project Gutenberg™ works. • You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of any money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the electronic work is discovered and reported to you within 90 days of receipt of the work. • You comply with all other terms of this agreement for free distribution of Project Gutenberg™ works. 1.E.9. If you wish to charge a fee or distribute a Project Gutenberg™ electronic work or group of works on different terms than are set forth in this agreement, you must obtain permission in writing from the Project Gutenberg Literary Archive Foundation, the manager of the Project Gutenberg™ trademark. Contact the Foundation as set forth in Section 3 below. 1.F. 1.F.1. Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread works not protected by U.S. copyright law in creating the Project Gutenberg™ collection. Despite these efforts, Project Gutenberg™ electronic works, and the medium on which they may be stored, may contain “Defects,” such as, but not limited to, incomplete, inaccurate or corrupt data, transcription errors, a copyright or other intellectual property infringement, a defective or damaged disk or other medium, a computer virus, or computer codes that damage or cannot be read by your equipment. 1.F.2. LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the “Right of Replacement or Refund” described in paragraph 1.F.3, the Project Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project Gutenberg™ trademark, and any other party distributing a Project Gutenberg™ electronic work under this agreement, disclaim all liability to you for damages, costs and expenses, including legal fees. YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE PROVIDED IN PARAGRAPH 1.F.3. YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH DAMAGE. 1.F.3. LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a written explanation to the person you received the work from. If you received the work on a physical medium, you must return the medium with your written explanation. The person or entity that provided you with the defective work may elect to provide a replacement copy in lieu of a refund. If you received the work electronically, the person or entity providing it to you may choose to give you a second opportunity to receive the work electronically in lieu of a refund. If the second copy is also defective, you may demand a refund in writing without further opportunities to fix the problem. 1.F.4. Except for the limited right of replacement or refund set forth in paragraph 1.F.3, this work is provided to you ‘AS-IS’, WITH NO OTHER WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT LIMITED TO WARRANTIES OF MERCHANTABILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE. 1.F.5. Some states do not allow disclaimers of certain implied warranties or the exclusion or limitation of certain types of damages. If any disclaimer or limitation set forth in this agreement violates the law of the state applicable to this agreement, the agreement shall be interpreted to make the maximum disclaimer or limitation permitted by the applicable state law. The invalidity or unenforceability of any provision of this agreement shall not void the remaining provisions. 1.F.6. INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone providing copies of Project Gutenberg™ electronic works in accordance with this agreement, and any volunteers associated with the production, promotion and distribution of Project Gutenberg™ electronic works, harmless from all liability, costs and expenses, including legal fees, that arise directly or indirectly from any of the following which you do or cause to occur: (a) distribution of this or any Project Gutenberg™ work, (b) alteration, modification, or additions or deletions to any Project Gutenberg™ work, and (c) any Defect you cause. Section 2. Information about the Mission of Project Gutenberg™ Project Gutenberg™ is synonymous with the free distribution of electronic works in formats readable by the widest variety of computers including obsolete, old, middle-aged and new computers. It exists because of the efforts of hundreds of volunteers and donations from people in all walks of life. Volunteers and financial support to provide volunteers with the assistance they need are critical to reaching Project Gutenberg™’s goals and ensuring that the Project Gutenberg™ collection will remain freely available for generations to come. In 2001, the Project Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure and permanent future for Project Gutenberg™ and future generations. To learn more about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and how your efforts and donations can help, see Sections 3 and 4 and the Foundation information page at www.gutenberg.org. Section 3. Information about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non-profit 501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal Revenue Service. The Foundation’s EIN or federal tax identification number is 64-6221541. Contributions to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation are tax deductible to the full extent permitted by U.S. federal laws and your state’s laws. The Foundation’s business office is located at 809 North 1500 West, Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887. Email contact links and up to date contact information can be found at the Foundation’s website and official page at www.gutenberg.org/contact Section 4. Information about Donations to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation Project Gutenberg™ depends upon and cannot survive without widespread public support and donations to carry out its mission of increasing the number of public domain and licensed works that can be freely distributed in machine-readable form accessible by the widest array of equipment including outdated equipment. Many small donations ($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt status with the IRS. The Foundation is committed to complying with the laws regulating charities and charitable donations in all 50 states of the United States. Compliance requirements are not uniform and it takes a considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up with these requirements. We do not solicit donations in locations where we have not received written confirmation of compliance. To SEND DONATIONS or determine the status of compliance for any particular state visit www.gutenberg.org/donate. While we cannot and do not solicit contributions from states where we have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition against accepting unsolicited donations from donors in such states who approach us with offers to donate. International donations are gratefully accepted, but we cannot make any statements concerning tax treatment of donations received from outside the United States. U.S. laws alone swamp our small staff. Please check the Project Gutenberg web pages for current donation methods and addresses. Donations are accepted in a number of other ways including checks, online payments and credit card donations. To donate, please visit: www.gutenberg.org/donate. Section 5. General Information About Project Gutenberg™ electronic works Professor Michael S. Hart was the originator of the Project Gutenberg™ concept of a library of electronic works that could be freely shared with anyone. For forty years, he produced and distributed Project Gutenberg™ eBooks with only a loose network of volunteer support. Project Gutenberg™ eBooks are often created from several printed editions, all of which are confirmed as not protected by copyright in the U.S. unless a copyright notice is included. Thus, we do not necessarily keep eBooks in compliance with any particular paper edition. Most people start at our website which has the main PG search facility: www.gutenberg.org. This website includes information about Project Gutenberg™, including how to make donations to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks.