The Project Gutenberg eBook of Rimen en Teltsjes
    
This ebook is for the use of anyone anywhere in the United States and
most other parts of the world at no cost and with almost no restrictions
whatsoever. You may copy it, give it away or re-use it under the terms
of the Project Gutenberg License included with this ebook or online
at www.gutenberg.org. If you are not located in the United States,
you will have to check the laws of the country where you are located
before using this eBook.

Title: Rimen en Teltsjes

Author: Justus Hiddes Halbertsma
        Eeltsje Halbertsma
        Tjalling Halbertsma

Editor: Jacobus Pieter Wiersma

Release date: October 12, 2019 [eBook #60480]
                Most recently updated: June 6, 2022

Language: Frisian

Credits: Frank van Drogen, Menno de Leeuw, Chris Curnow and the Online Distributed Proofreading Team


*** START OF THE PROJECT GUTENBERG EBOOK RIMEN EN TELTSJES ***




[Yllustraasje]




Rimen en Teltsjes

fen de
Broerren Halbertsma


[Yllustraasje]

YNHALD.

        Foarwird
        Biografiske ynlieding
        De Lapekoer fen Gabe Skroar
        De Bolswerter merke fen Hoatse mei syn Wobbel
        Widzesang
        Jonker Piet en Sibbel
        Deagravers Sankje
        It Libbensein
        Ut-fen-hûs by de Boer (De Moarntiid)
        De Bear op reis
        De Fûgel fen Bearn-poep
        De reis nei de Jichtmasters
        De omkearde widzesang
        Nije widzesang
        Oan Liuwe, do er troch it dom fearnsjier kaem
        Geale Sljipke
        It Famke
        It Marke
        Nimmen libbet fen ’e oerfloed
        Ald Janom
        It tsjerkhôf by jountiid ef it grêf fen Lokke
        Trije gebetkes for Fryske berntsjes
        De Rottelwacht
        It Bolswerter Nut
        It Jild
        De harkers op it Bolswerter Nut
        Doch dyn plicht en lit de ljue rabje
        Miswier
        It blomke tink oan my
        Het Rietmuschje
        De lêste frjeon
        Oan Petrus, do er doctor waerd
        An Petrus, als er doctor geworden
        Blomke op it grêf fen Petrus
        De geboarte-leppel
        De âlde Friezen
        Fryslân
        Sibbel fen de Ryp
        Nacht
        Forteltsjes fen master Ale Bijfoet
        It Maerteblomke
        Oan de Swanneblommen
        De Fryske Hirdsiler
        Troch it Rinket
        De Fryske Tsjirlen
        De twade joun
        De âld kies fen Pibomme
        It Holograef
        De Klúnskonk fen ús âld Domenij
        Hidde en Almansa. Ballade 1217
        Snipperkes
        Oan in berntsje yn de oare wrâld
        Skippers-sankje
        Request
        It Aldershûs
        Toevoegsel op de Lapekoer van 1829
        Naricht
        De Skearwinkel fen Joute-baes
        It grouwe pak
        De Noarger Rún oan Gabe Skroar
        Vriesland
        De Treemter fen it Sint-Anthoni-Gasthús
        Oan Eölus
        Eölus syn Antwird
        Oan Auk, mei in Lapekoer
        Oan myn frjeon Gerhard van der Meer
        Grouster weagen
        Oan Piter Mulier, mei de Lapekoer
        Jountiids Wémoed
        Prins Willem de IVde op de Froskepôle
        Letter fen in Bankrottiersfeint oan syn âlders
        Grouster Merke
        Redevoering tot Nut van het Algemeen dêr Piter Okse yn stykjen
        bleau
        Twigen út in Alde Stamme
        De Winter fen 1624 yn it wetterlân
        It Sweltsje Forjit
        De Liekeblommen
        De blauwe skine
        Ald Greult-omme
        Murk fen Ipekolsgea
        It feartflagjen
        Taheakke fen J. H. Halbertsma
        It boike fen Seisbierum
        Tsjerk Hiddes
        Dokter Eeltsje letterke
        Skipper Hylke fen de Ljemmer
        Leed en Wille en De Flotgêrzen
        Leed en Wille
        Op Anna’s dead
        Oantinken oan Justus
        Oan Beslinge-state
        Ofskied
        In trien
        Twa berntsjes yn ’t wâld
        It liet fen in earm man
        De lytse toarnbeisiker
        Sémans klachte
        Sierd Anes klachte
        Bellis Pratensis
        De Terp
        Twa boeren en de skrie
        De wylde ruter fen Dockum
        Franske turven en Oranje-bitter
        It Pelsrjucht
        De boask troch de skoarstien
        De rimpene Doktersgong
        Foarlêzinge
        De Sint-Pitersboask
        Rienk fen Molkwar
        Sémans klachte
        De Langesleattemer man
        Gabe Skroar en bysitter Goarrelt
        In Jounpraetke fen Gabe Skroar
        Njunken-lytsen
        Gabe Skroar en de Studint
        Sint Pontjer en syn wiif
        De Skearwinkel fen Joute-baes
        Gabe Skroars reis om in wiif
        De hoanne fen Westerein
        Mostert nei de mieltiid
        Taheakke
        De ljue fen de pomp
        De Skearwinkel fen Joute-baes. Tajefte
        It Heksershol
        It Ingelgereaunt op Skiermountsjeach
        Oan myn stalke Freark Fontein mei de Lapekoer
        Yn Drachten net bikend
        De blide bernkes
        De foarname út-fen-húzers yn Fryslân
        De Jonkerboer
        It mantsje mei sân
        De wite flokken
        Welkom aan den winter
        Skink ris yn, myn faem
        It Poelke
        It feintsje Rinse
        Minne Jorrits reis nei it Kollumer oproer yn 1797
        Myn reis mei parsop nei stêd
        Grêfskrift fen in wynsûper op him selme
        Soun forstân
        Foeke Sjoerds
        In Skotsk miel
        Batthyany’s dead
        Taheakke
        Japik Ingberts
        Oanteikeningen fen Don Antonio de Magino
        Ybel en Jelke ef de boask op it iis
        De iere Maimoarne en de minske
        Fammewille
        In pear ferskes út de Quickborn
        Jounfrede
        Sneinsrêst
        Ald-Jong
        Nijjiers winsk for 1841
        Grouster Rottelwachts Nijjiers-winsk for 1842
        Grouster Weachbriefkes 1839
        Grouster Weachbriefkes 1840
        Grouster Weachbriefkes 1841
        Grouster Weachbriefkes 1842
        Grouster Weachbriefkes 1843
        In nij liet op Grouster merke
        De Brune en de Bles op Trije Romers
        De Grytman
        Foeke Skutter en Hospes Tryn
        De bêste freed yn Ljouwter merke
        In jounpraetsje fen Ork en Sint oer it Bankerotspyljen
        It paed nei de Jilddobbe
        Maeike Jakkeles en hjar wiersizzerij oan de fammen
        De wiersizzerij fen Maeike Jakkeles
        List fen de Printen
        Fuotnoaten




FOARWIRD.


Yn 1871 forskynde de 1ste útjefte fen de “Rimen en Teltsjes” ûnder
lieding fen W. Eekhoff, it tasicht op de stavering hie do de hear G.
Colmjon, ûnder hwaens lieding yn 1881 ek de 2de útjefte útkaem. De 3de
útjefte skynt in foartsetting west to hawwen fen de 2de. Yn 1895
forsoarge W. P. de Vries de 4de útjefte yn de nije stavering; sadet dit
nou de 5te wirdt.

Wy wolle efkes yn koarte wirden rekkenskip jaen fen ús opfetting by de
regeling fen de ynhâld fen dit boek.

Do’t wy der fen to foaren oer praetten, waerden ûnderskiedene
sjenswizen oppere. Sa wierne der gûds fen miening, det de tael dêryn
hjir en dêr “beskaefd” wirde moaste. Oaren woene hjir en dêr hwet
weilitte ef foroarje. Wy lykwols mienden det de ljue de Rimen en
Teltsjes krije moasten safolle mûchlik yn it âld bistek, sa’t hja dy
fen âlds kenden. Alle foroaringen dêryn scoenen tocht ús yn it neidiel
wêze fen it wirk. Allinne de stavering moast yn oerienstimming brocht
wirde mei de tiid en safolle dwaenlik de printflaters der út socht.

Nou lykwols de stavering fen it Selskip folge waerd, koe sûnder biswier
de útiensetting fen Dr. J. H. H. sines mist wirde en sa is dy foar út
it boek weilitten. Do bleauwen de “Lêz-oefeningen” en it foarste stik
fen de “Skearwinkel fen Joutebaes” oer, en dy moasten dêrom in oar plak
hawwe.

Fjirder mienden wy det yn dizze echt Fryske útjefte it Hollânske fers
oan W. Bilderdyk wol forfalle koe. Ek kaem it ús foar det de
libbensbiskriuwing fen de Broerren Halbertsma hjir yn it Frysk by
hearde, en sa is dy fen Dr. Wumkes nou yn it plak kommen fen dy fen W.
Eekhoff.

In pear ferskes efter “Leed en Wille en de Flotgêrzen” en de “Grouster
Rottelwacht Nijjiersswinsk” binne mei de “Weachbriefkes” ûnder de
forsprate stikken efteryn opnommen.

Inkelde lytse foroaringen yn de folchoarder fen de stikken wierne
nedich om technyske reden mei it each op it plak fen de printen.

Oan de ynhâld binne inkelde stikken tafoege, omdet ús tocht det fen
sommige wirkjes yn de libbensbiskriuwing opneamd, ek in prove yn dit
boek net ontbrekke mocht.

Sa binne efteryn û. o. noch tafoege: út de Roeker: In jounpraetsje fen
Oark en Sint oer it Bankerotspyljen.—It foarwird út de wiersizzerij fen
Maike Jakkeles mei in pear “planeetsjes”.—“Foeke Skutter en hospes
Tryn.”—“Ik woe wol det ik Grytman wier”.—De bêste Freed fen Ljouwter
Merk.—Jounfrede út de Quickborn, en in inkeld ferske “Fammewille”, út
de tajefte op de Lapekoer fen 1834.

Wy mienden, det dy hjir tige op hjar plak wierne.

En nou hoopje wy mar, det de Friezen op ’en nij nocht en learing fine
scille yn dit wirk fen de Grouster broerren en det it de Fryske sin by
hjar forsterkje scil.

Ljouwert, Maert 1918.

O. H. SYTSTRA.




DE BROERREN HALBERTSMA.


Der is in âld Frysk sizke: “Eagum leit mids yn ’e wrâld; trije trêdden
fen ’e toer, dêr is it; dy’t it net leauwe wol, kin it neitrêdzje.”

Ik lit oan ’e gelearden oer om út to meitsjen, yn hofier ús froede
Fryske foarâlden dêr gelyk oan hienen. Mar wis is, det likernôch mids
yn Fryslân it doarp Grou leit.

Foar hûndert jier kaem dêr yn dy kontreijen nimmen as dy’t der wenne ef
der mei gewelt wêze woe. Men hie dêr sa gjin baeiplakken, nin bergen ef
rewieren om de ljue dêrhinne to lokjen. Ek laei dêr om sa to sizzen nin
tochte troch fen it iene lân nei it oare, lyk as oer Arnhim fen
Amsterdam nei Dútsklân. Men roun yn Fryslân op as yn in sek. Omseame
fen ’e sé, oan ien kant fêst oan ’e Jeropeeske wâl, hie it in bulte wei
fen in iensum skiereilân.

As men midden yn dy Fryske gloppe in frjemdling sette, hie er mar in
lyts plak, dêr’t er him op omkeare koe. Rounom wierne it marren,
poellen, sleatten, fearten, driuwpôlen, dykjes, hikken en dammen. Yn
ien wird britsen lân, dêr’t nin skepsel de wei yn foun as dy’t it troch
’en dei bitrape.

Yn dy sodze laei it âlde Grouwergea, it berteplak fen de Halbertsma’s.
Om 1750 hinne koe men dêr mei hynsder en wein net ienris komme. De
bûter waerd yn skouwen dêrhinne roeid ef syld, soms in pear ûre fier út
it wetterlân wei. De boeren kroasken hwet by de waech om, diene hjar
ynkeapen en glieden oer poellen en fearten wer op hûs ta.

Allinnich mei hirdsilen wier der in hopen drokte. En as Noarman de
poellen tichtmitsele, krioelde it fen minsken út alle hernen fen
Fryslân. Den kamen der yn ien wike mear frjemden as oars yn in hiel
jier.

Sadwaende bleau it libben dêr lang yn ’e âlde foegen. Men seach mei
minachting del op ’e stêdsljue. Eigen aerd en wêzen, eigen tael en
seden stiene dêr heech.

Dit lân wier útkard om de bertegroun to wêzen fen it frije,
oarspronkelike Halbertsma-laech.

Yn ’e stêd fen Dokkum stie it nêst, dêr’t de foarâlden fen dit slachte
hikke en tein binne. De earste, dêr’t men fen wit is _Douwe Halbetsz_
fen Dokkum, dy’t oan de side fen Lodewyk fen Nassau yn Grinslân fochten
hat en dêrom fen Alva by sintinsje fen 20 Maeije 1569 ta de galge
forwezen is. As twade yn ’e stambeam komt foar: Dr. _Scipio Halbetsma_,
abbekaet fen it Hôf fen Fryslân, dy’t 18 April 1669 to Dokkum boaske
mei _Catharina Joostes Rinia Stinstra_, in boargemastersdochter. Oan de
namme fen de âldfaer _Halbetsz_ wier nou de stirt _ma_ hinge om der in
_fan_ fen to meitsjen. Letter skreauwen folle fen ’e staek hjar namme
mei in R.

Sa trof men to Grou oan: _Hidde Halbertsma_, folbloed Mennist, dy’t 16
Maeije 1788 boaske mei de skrandere _Ruerdje Tjallings Binnerts_. Hy
wier in sljuchtwei man; hja bilêzen, hertsfrom, in tige opfiedster en
fen itselde gelove as hjar man. Hja krigen fjouwer jonges en trije fen
hjarren binne de greate stipers wirden fen ’e Fryske sin en sprake,
nammentlik _Justus_ (berne 23 Okt. 1789 † 27 Febr. 1869), _Tjalling_
(berne 21 Jan. 1792 † 12 Dec. 1852) en _Eeltje_ (berne 8 Okt. 1797 † 22
Maert 1858.)

Do’t Justus ef Joast, sa’t er neamd waerd, amper seis jier wier, rekke
er op ’e doarpskoalle fen Grou, dêr’t sa’n foech pear hûndert bern,
heech en leech, by elkoar sieten. Master hie de earenamme “âld poep”,
om’t er fen komôf in East-Stellingwerver wier en stêdsk praette mei in
Drintske tongslach. Hy siet yn in hoeke fen ’e skoalle efter in
banktafel op ’e troan, mei in stikje swart sop en kalmuswoartel efter
’e kiezzen, in greate brul mei roune glêzen op ’e noas, in bollepyst yn
’e lofterhân en in goezzepinne yn ’e rjuchterhân. Fen in ûndermaster
wier gjin sprake. Dy iene man learde it A-Bie oan ’e lytsen, it
staverjen en lêzen oan de greateren, it skriuwen en rekkenjen oan de
greatsten, en ûnderwilens forsnie er sels noch de goezzepinnen for de
hele skoalle.

[Yllustraasje: Dr. Joast H. Halbertsma.]

Joast learde earst út it Hoanneboek en it lyts skoalboek, hegerop út it
slim skoalboek, dêr’t stikjes yn stiene oer de algemiene en heitelânske
skiednis, keapmansbrieven, rekkeningen, rou- en troubrieven. Ta it
ûnderwys hearde ek it psalmsjongen en it ûnderrjucht yn it “Kort
Begrip.” Dat lêste sinnige syn mem alhiel net, dy’t yn mirch en bien
Mennist wier. Hy krige it boadskip mei, hjar jonge moast dêr frij fen.
Do’t er dat stammerjend oerbrocht, gnaude master him ta: “Wuuste dan ’n
heiden wudde”?

Eeltsje wier de earste fen ’e broerren, dy’t it leksum krige út ’e
boekjes fen Ds. Nieuwold, de greate bernefrjeon en réorganisator fen it
ûnderwys. Hy koe lykwols dat lêz-ark net útstean, sa flau foun er it.
En do’t men it him oanpresse woe, smiet er it yn ’t wetter, sadet syn
âlden needsake wierne him yn ’e lear to dwaen by de forongelokke
prokkereur Obbe Ruardi, dy’t him yn in mannich wiken staverjen en lêzen
learde.

Joast en Tsjalling sieten sa troch ’en dei frij lang op skoalle, mar de
skoften twisken de skoalle-tiden hiene hja hielendal for hjarren sels.
Den wier it de tiid fen boartsjen: aeisiikjen ef doerelûken, wâdzjen ef
baeijen, skipkesilen ef farkjen, bokstean ef draekfleanen, keatsen ef
knikken, alles sa’t de tiid sei. Dat joech wjukslach oan hjar geast en
foarme hjar ta frije, krêftige jongkeardels.

Mei’t op Joast en Eeltsje in stúdzjekop siet, ornearre men, hja moasten
it paed op fen ’e wittenskip. Sa rekken hja nei Ljouwert op ’e Latynske
skoalle, dêr’t Valentinus Slothouwer rektor wier.

De skoalle waerd hâlden yn trije fen ’e moaiste sealen fen it Hôf.
“Mynhear Hobbema”, in neisiet fen de forneamde lânskipskilder, wier
konrektor. Slothouwer, in Dútsker fen komôf, fielde him as in fûgel sa
frij ûnder ’e Friezen, wier wêrzich oan alle twingerij en forienige him
it bêst mei de liberale bigjinsels yn godstsjinst en polityk. Nei
âlderwenst moasten alle jonges, Grifformeard ef net-Grifformeard, de
Heidelberchske Katechismus fen bûten leare, net yn it Latyn fen Caesar
ef Nepos, mar yn min theologe-latyn. De rektor krige dêr einlings sa’n
hekel oan, det er op in moarn it Kalvinistysk kompendium de skoalle
útbande. Hy joech les yn âlde en nije skiednis, mythology, âlde
geografy, astronomyske geografy mei bihelp fen twa greate globes en
fierders yn ’e klassike talen. De klassike âldheit wier him alles. De
romanske boeken út ’e lêzselskippen neamde er fodden. De jonges moasten
hele stikken fen Homerus, Virgilius en Horatius út ’e holle opsizze
kinne om hjar de klassike uteringswize eigen to meitsjen. It ûnderwys
wier grammatikael yn ’e puntsjes en de rektor hie it grau op it
ûnderrjucht fen ’e plattelânsdominys, om’t hja oer it grammatikale
hinneflodderen. Hy stjûrde wakker oan op de sedelike foarming fen ’e
jonges troch warskôging for de ondeugd. Dêrom moasten hja ek nei de
eksekúsje. Dy wier altiten op in Freedtomoarn om âlf ûre. De deftichste
boargers fen Ljouwert stienen den yn ’e japon ûnder oan it bolwirk om
it skavot hinne, like goed as de boeren mei hjar linnen kleedtsje fen
it fjirdel bûter oer ’e earm. As de misdiediger by it giseljen ef
brânmerkjen skreaude en immen bliken joech fen meilijen, seine de
boeren kâldwei: “It is rjucht”! De Latynske skoalle gyng den út om
healwei âlven. As it halsrjucht wier, kaem dominy Bavius, praeceptor,
yn ’e skoalle, sette syn steek ôf fen ’e prûk mei fjouwer fordjippings
en frege út namme fen ’e jonges oan ’e rektor eft hja de eksekúsje mei
bywenje mochten. Dizze andere plechtich: “It is hjoed de tryste dei,
det ien fen ús evenminsken ûnder boalshannen stjerre scil op it skavot
om oan ’e gerjuchtigens to foldwaen. Jimme winskje dat yslik toaniel by
to wenjen en ik haw dêr net op tsjin, yn ’e hope det it jimme ôfskrikke
scil fen it kwea. Spegelje jimme oan de man, dy’t syn lytse skelmerijen
net telde en stadichwei forfoel ta misdieden, dy’t de wet as gefaerlik
for ’e maetskippij straft mei de dea”!

Joast en Eeltsje hawwe oan it ûnderwys op dizze skoalle folle to
tankjen. Earstneamde gyng op it fragelearen by de gelearde, humane
mennistepreker Jan Brouwer, hwaens âldste soan Seerp, letter prefester
en Keamerlid, syn kammeraet wier. Rektor Slothouwer neamde nei de
skoallepromoasje de jonges _mynhear_. Bynammen de theologanten boun er
op it hert om de foetleasten to folgjen fen Jezus’ apostels. Mei de
bêste forwachtings seach er Joast nei Amsterdam gean om oan it
Seminaerje for menniste domeny to learen. Heechsteande mannen lyk as
van Swinden, Hesselink en Koopmans wierne syn prefesters. De earste hie
him hast oerhelle om yn de wiskinde to studearjen, mar de ynfloed fen
’e twa oaren hawwe him by de theology hâlden. Ho heech er mei syn
learmasters weiroun, hat er tritich jier letter biwezen yn de lof, dy’t
er hjar taswaeide yn syn boek _De Doopsgezinden en hunne herkomst_.
Deventer 1843.

Bûten ’e godgeleardheit studearre er yn ’e Noardske talen, dêr’t er as
jongfeint fen sauntsien jier al smucht op krige hie. Nei de tinkbylden
fen de Noardske folken oer godstsjinst en seden, nei hjar boartsjen en
sjongen, hjar dieden en dreamen to pinfiskjen, en spoaren fen it ien en
oar yn ’e Fryske tael en skiednis wer to finen, joech him swieter
formeits as de âldheden fen Rome en Athene. Mei hertenjue seach er de
Germanistyske wittenskip opkommen en fen in baenbrekker as Jakob Grimm
dêr’t er heech mei roun, learde er “dasz jede Individualität soll
heilig gehalten werden, auch in der Sprache.” Dit paste er ta op syn
Frysk, dat er yn it leech seach en dêr’t er dochs it moaije fen fielde
en fen leaude, it scoe wer hwet bitsjutte kinne yn ’e wrâld.

Eeltsje kaem op ’e stúdzje to Leiden (1814). De âlden wierne nou beide
dea (1809). De famylje tocht, det er dominy wirde woe, mar dat sinnige
him net. Do waerd ornearre fen bûterkeapman, mar it ein fen it liet
wier, hy scoe dokter wirde. Hy roun yn Leiden mei in stôk, waerd efkes
in kwast, mar hy bitocht him al gau en liet do oan ’e hele stêd sjên,
det er mar in “rouwe, goare Fries” wier, dy’t syn eigen wei wist. Hy
studearre net út ’e rike hân, moast folle litte om ’e duiten en liende
boeken fen syn maten. Do’t er trije jier de kolleezjes roun hie, wier
er net foldien. Om de geheimen fen it fak better kennen to learen,
reizge er nei Heidelberch, dêr’t er in stik fen 1818 trochbrocht en
stéfêst trije siken ef mear op syn noed hie.

It wier dêr in fleurich libben yn Heidelberch. Dútsklân hie de boeijens
fen ’e Franske oerhearsking ôfskodde. Under de studinten wier in nije
geast oan it opkommen. Hja fielden hjar net inkeld mear thús yn
“bierkneipen” en skermsealen, mar forienigen hjar ta “Burschenschaften”
om nasjonale tinkbylden oan to kweekjen. De prefesters gyngen as
kammeraten mei hjarren om. Dat wier kuijerjen, piip roken en petearjen
oer ’e wittenskip! Mei de studinten, dy’t Bonaparte yn Parys opsocht
hiene, song er: “Was ist des Deutschen Vaterland” en “Freiheit, die ich
meine, Die mein Herz erfüllt.” En Eeltsje hie sa’n moaije tenorstimme
en sa’n suver muzikael gehoar”!

Do’t er thúskaem, siet er stiiffol Dútske sangen, dy’t neirûsden yn syn
siel.

It foel him as kâld wetter op it liif, as er yn Grou de ljue rouwe,
ûnfoege strjitlietkes balten hearde. It die him sear, det it Fryske hûs
nin widzesang, nin minneliet hie; det op ’e heitelânske bou en greiden
en wetters gjin ljeaflike meldijen wearklonken. Hy sei: “Dit scil oars”
en seach syn ropping for it folk. It slomjend dichterstalint ontjoech
him. En net de Klassiken, net Romantiken as Byron en Schlegel keas er
as model, mar folksdichters as Hebel en Grubel. Sjongen en dichten
waerden for him ien. Hy forfryske bygelyks _Hans und Verene_ út de
_Allemannische Gedichte_ fen Hebel ta _De Boalserter merke_ en it waerd
in echt heitelânsk lietke. De frouljue en famkes fen syn folk krigen
sankjes fen him to lien. Hja forspraetten se wer ûnder hjar goekinders.
Sa waerden se algemien. It dûrre net lang ef men hearde se sjongen oan
alle oarden fen Fryslân. Dokter hie de rjuchte snaren poend.

Joast waerd 23 Juni 1813 bifoardere ta proponint fen ’e Menniste
“Societeit” en koart dêrop troch de mienskiplike stimmen fen ’e
broerren en sisters biroppen yn ’e gemeinte to Boalsert, de stêd fen
master Gysbert. Fen de âlde ienfâld en republikeinske gemiensumens wier
dêr mear oerbleaun as yn oare Fryske stêdden. Dêr hearske in
aristokratyske demokraetsy, dy’t bistie yn earbied en achting fen heech
en leech tsjinoer inoar. Dat kaem foaral út yn ’e gearkomsten fen it
“Nut”. Ald en jong, riken en boargers, ryp en grien, siet dêr troch
elkoar. De hear praette mei syn túnman, mefrou mei keapmanske, hjar
bûrwiif, de amptner mei de boer, de âldfaem mei de jiffers yn ’e
opkomst fen it libben. Dy’t him hjir op syn steat, syn jild ef syn ampt
hwette forstean litte woe, scoe fen al de oaren útlake wêze. Dominy
forsomme dizze gearkomsten noait, hwent hja joegen him bihalven de
nocht fen it frjeonskiplik petear, alderlei wirden en sprekwizen, dy’t
him de tael fen master Gysbert mear eigen makken. Ho’t er him to
Boalsert thús fielde, kin men neigean yn syn stik _De Harkers op it
Bolswerter Nut_. Mei de foarnaemste boargers, de dominys fen ’e Greate
tsjerke en pastoar Van Heeck, in tige golhertich man, hie er trochgeans
freonskiplik forkear. En oan in “Homerysk” diner by de femylje Haitsma
hearde hy ta de gasten.

[Yllustraasje: „DOKTER=OM.” 1797. DR. EELTSJE HALBERTSMA. 1858.]

Do’t dominy Joast de lietkes fen syn broer yn ’e hannen krige, tocht
er: hwennear ik dy printsje lit en yn in kreas pakje stek, kin dat in
middel wêze om de Fryske sprake hwet út it leech to heljen; it scil de
lêzers oertsjûgje, det yn it Frysk like goed as yn it Hollânsk de
folksgeast him uterje kin. Hy foege oan de lietkes inkelde
proazastikjes ta en joech dy mei inoar op eigen kosten as in great
almenak yn it ljocht, ûnder ’e titel: _De Lapekoer fen Gabe Scroar_
(1822), mar sûnder de nammen fen de skriuwers derby. De twahûndert
eksemplaren waerden oan migen en frjeonen presint jown en foelen der
tige yn. Gjinien hie der miskien mear nocht oan as de âlde
Frjentsjerter prefester Wassenbergh, dy’t jierrenlang wrotten en wraemd
hie for ’e heitelânske sprake. Hy skreau oan dominy: “De skatten dy’t
Jy to foarskyn brocht hawwe út ’e Lapekoer fen Gabe Scroar binne mines!
Twivelje net ef dizze jefte, ho lyts ek fen foarm, haw ik as in geskink
fen hege weardije mei wille ûntfongen, yn ien sike trochlêzen en letter
mear as ienris op ’e nij lêzen. Hwer scil ik de foarkar oan jaen, oan
rym ef onrym? Beide binne echt en oarspronkelik.” (29 Maart 1823.)
Fierders spriek er de winsk út, det er Halbertsma treffe mocht op it
greate Gysbertfeest to Boalsert. Dizze hie nammentlik it tinkbyld
oppere om in eareteiken to stiftsjen for master Gysbert, hwet wakker
bijfal foun. En wylst Swol for Feith, Rotterdam for Tollens en
Amsterdam for Vondel troch heel Nederlân jild fregen om in monumint fen
dizze mannen to bikostigjen, seine de Boalserters: “Dat noait, Gysbert
heart oan ús, oan ús allinne de eare om him to bitinken.” It wier eft
in toverwisp de tûzenden gounen oanbrocht for in moarmeren kopstik en
in nasjonael feest, dêr’t Fryslân in twade foarbyld noch net fen hawn
hat. De 7e Juli 1823 wier Boalsert yn ’e feestpronk. Op it stêdshûs
seach men de gouverneur fen Fryslân, Jhr. Idsert Aebinga van Humalda,
in edelman dy’t mei de ealsten en bêsten fen it Fryske folk meilibbe,
Fryske Steateleden, Frentsjerter prefesters, froeds- en grytmannen,
dominys en rjuchters. Om healwei âlven gyngen allegearre yn optocht by
de treppen fen it stêdshûs del om hjar to bijaen lâns de Greate
Deilikker nei Sint Mertenstsjerke, de stêdsboade foarop, folge troch in
pear detacheminten skutterij mei slaende tromme en mezyk. Men foarme yn
tsjerke in rounte, in doek waerd weilitsen, de mezyk foel yn, dominy
Joast gyng yn de preekstoel stean en skildere it libben en de
fortsjinsten fen de dichter. Dizze taspraek is mei in forslach fen it
feest en oare stikken útjown ûnder ’e titel _Hulde aan Gysbert Japiks_
(1e stik 1824, 2e stik 1827; it 3e stik dat ek tasein wier, is noait
útkommen.)

Eeltsje fêstige him as dokter to Poarmerein, mar om’t er dêr net rjucht
soun wier en ek net aerdzje koe, naem er it bislút de praktyk út to
oefenjen yn syn berteplak. Dêr hat er jierrenlang doktere, ûren fier yn
’e omkriten. In maklik bistean wier dat net. It like by tiden wol in
matroazelibben, nacht en dei yn ’t spier, as er mei syn jacht “Gysbert
Japiks” oer de swartbrune, skomjende weagens fleach, om syn pesjinten
to bisiikjen. Foar syn trouwen mei jiffer Boukje Fockens, in
boargemastersdochter út Boalsert, wenne er by ien fen syn broerren yn,
mar troch ’en dei hie er yn it “Hof van Brussel” ek al folle syn
“residinsje” opslein. Dêr siet de jonge dokter jouns by it turffjûr mei
in lange strie yn ’e holle, in heal fearntsje op ’e tafel. Dêr waerd it
nijste nijs opikkere, wylst elts syn slokje dronk. It gefaer bistie,
det er yn it lytse doarpsgedoch net op peil bleau, mar as er wer
allinnich wier yn ’e greiden fol sinneglâns mei wolkens en blau dêr
boppe ef oer ’e poel strûsde, wylst de wite koppen fleagen, den hearde
er lûder en lûder in sjongstimme yn him en moast er de dichtpinne
hantearje. Troch de moaije útkomsten fen ’e Lapekoer oantreastge skreau
er wer nije stikken. Oer stavering, lêzteikens ef dúdlik skrift
bikroade er him net. It wirk seach ’er faken nuver út, mar Joast dy’t
wol seach det er jewieltsjes by wierne, woe it net ûnder ’e hannen fen
in útjower bidjêrre litte en gyng oan it ontsiferjen, boekstaverjen,
bipuntsjen en bistreepjen. Fen syn eigen wirk die er der ek hwet by. Om
de ljeafde for de heitelânske sprake ûnder alle stannen fen it Fryske
folk op to wekken, moast elk fen syn gading hawwe: rym en onrym, earnst
en koartswyl, forhael en petear, liet en gebet. Sa kaem yn 1829 de
forgreate Lapekoer út. Fyftich eksemplaren hiene as taheakke tsjien
lietkes op mezyk. Frij grif is it titelprintsje fen syn broer
Tsjalling, dy’t ridlik mei de teikenpinne omgean koe. Hy skreau yn
April 1828 oan Joast: “It goedkeapste vignet op Gabe is in âlde koer
mei ien ear en it oare, dat hwet útraffele is, kreas teikene”.

It boekje waerd forkoft as slaed. Holtkamp, boekforkeaper to Snits hie
oanfraech fen hûndert-fyftich en krige fierstentomin.

Prefester Seerp Brouwer skreau 3 Janewaris 1830 oan Joast: “It is
eigenskip fen de Fryske studinten yn Grins de Lapekoer op ’e keamer to
hawwen.”

Underwilens wier de trêdde broer Tsjalling, bûterkeapman to Grou, ek
for de Fryske spraek yn it spier rekke. Yn 1828 hie er it drok mei de
útjefte fen berneheilingen. In hopen teikenwirk mei rymkes stjûrde er
nei Joast, om it to hifkjen en to skiftsjen. “Allegearre”—skreau
er—“doge se der net for, men moat der ek in sâltkerltsje op kwyt wirde
kinne, oars wolle de ljue der net oan”. De printen wierne alhiel yn
bernetrant. Ien forhearliket bygelyks it winterformeits mei sokke
rymkes:

Ige Murks fen Wynjeterp
Bynt syn Luts hjir op it skerp.

Dêr saeit Tsjal mei Halbe hinne
Dit pear scil de priis wol winne.

Rimer mei syn fryster Jel
Ride hjir de Wimerts del.

Dêr komt it belgereid to fjild,
Nou groeit de kastelein syn jild.


In oare stelt in hoanne foar, dy’t sprekt:

Wol hûndert jierren efterien
Haw ik yn ’t a b c-boek stien,
De berntsjes waerden wiis en great,
Hja wisten folle en ’t like neat,
Men draeide hjar net yn ’e bocht,
Men makke hjar mar sljocht en rjocht,
Mar nou dêr waeit in oare flagge,
Bin ik út alle skoallen jagge,
Ik bin mei ’t a b c forbean,
Nou gean ik op in heiling stean.


Det de heilingen net allegearre like ûnskildich wierne, mar stikelich
wêze koene, docht bliken út dit skriuwen fen Tsjalling oan Joast (April
1828): “De heiling mei de houn, stiet lânhearre dêr ek tofolle op ’e
foargroun? Helje der mar in streek troch, dat scil it bêste wêze, oars
kriget men de hele wrâld tsjin.” De feguren op dizze printen binne fier
fen moai en de kleuren sitte der mâl op smard, mar hja hawwe for it
Frysk danich fortuten dien. Hja waerden oan ’e bern by tûzenden presint
jown op St.-Piter, to Sinte-Klaes, to wolkom-thús, op skoallefeesten en
jierdagen. Hwet harken de beukers op, as mem de rymkes foarsei yn hjar
eigen tael. Sels de feinten en fammen koene se op ’t lêst fen bûten.

Keapman Tsjalling skreau mei syn broerren ek weachbriefkes. Fen jier ta
jier stiene de weachmasters op Grouster merke to weagen en for in sint
twa trije joegen hja de ljue op de keap ta in traktaetsje, dêr’t de
namme op stie fen him, dy’t op ’e skealjes wêst hie en syn gewicht.
Sa’n wirdtsje like allegearre koartswyl, mar it wier koartswyl en âlde
earnst troch elkoar mjukse. Yn 1841 koe Tsjalling oan Joast de tynge
dwaen: “De omset fen ’e weachbriefkes nimt ta.” Fierders makke hy
teikeningen for de nijjierswinsk, dy’t de Grouster rottelwacht oanbea
en dêr’t Joast ef Eeltsje it Frysk rymstik for opmakken. Ek wierne fen
him de “planeetsjes”, pompierkes mei foarsizzings, dy’t opteard sieten
yn in boerdpompieren doaske. Hy brocht dy yn ’e hannel troch frouljue,
dy’t sutelen mei bân en rûkersgûd. Letter joech er dy út yn
boekformaet, dat neamde er _Friesk Spjealdeboek. It libben in de
Wiersizzerijen fen Maayke Jakkeles oon de Frieske fammen._ (Ljouw.,
1836). Yn in selskip fammen hâldde ien sa’n boekje yn ’e hannen, liet
den ien for ien by de rige lâns mei in spjeld ef breidspriem dêr boppe
ynstekke en frege: “Lofts ef rjuchts”? Den waerd it leksom, dat oanjown
wier, oplêzen. Kleuren as bellefleuren kamen den faken foar it ljocht
en it laeitsjen en pleagjen hie nin ein. En as it jongwiif tonei oan it
widzetou loek, koe se wol ris tsjin heit sizze: “Nou! Maaijke hie net
alhiel ongelyk.” Tsjalling wier der mar min oer to sprekken, det de
útjower de ynhâld bisnoeid en foroare hie. “Is der ek in
giselpeal”—frege er oan Joast—“dêr’t sa immen oan kin; dy moat mei saun
roeden ha”. Yn 1832 kaem ûnder syn redaksje fen ’e pers in rige
folksblêdtsjes, tytleseare _De Roeker_. It wierne yn haedsaek petearen,
dêr’t alderlei misstannen, as it bankrotspyljen, it tarren op in
oaremans bûse, de dommens yn ’e polityk en sa mear yn hikkele waerden.
Ljue as Mr. Amersfoordt en Binkes beaën hjar meiwirking oan. Ds. Rinse
Posthumus to Waaksens skreau der ek yn. De Friezen hiene tige smaek yn
dizze lektuer. De skippers hellen se Freeds by tsjienen út ’e
boekwinkel en fen it earste nûmer, dat fen Tsjalling wier, moast in
twade printinge oplein wirde. For ulefelbriefkes en almenakstikjes
achte er him ek net to heech. It petear fen twa hynsders yn it
boerealmenak fen Suringar makke sa’n opgong, det de forkeapers yn ’e
strjitten fen Ljouwert rôpen: “Almenakken mei de bles en de brune”! In
stikje “pennekonst” fen syn hân is de _Widzesang_ “Dou, dou biste myn
Anke,” dat songen wirdt op ’e wize “Du, du liegst mir am Herzen” en yn
stiendruk útkaem by Schierbeek to Ljouwert (1828). Dat wier allegearre
gjin heechsteand kinstwirk, mar taelpropaganda, dy’t men for dy tiid
net hegernôch oanslaen kin. Fryske sin en sprake to bifoarderjen wier
keapman Tsjalling syn lust en libben. Do’t Eizo de Wendt as grytman to
Grou ynhelle waerd, naem keapman oan it gastmiel it wird en as in frije
Fries spriek er by dizze offisiéle gelegenheit yn it Frysk dizze toast
út:

“Idaerderdiel lit goed de flaggen waeije,
It âlde Grou, de pronk fen ’t wetterlân
Tilt op fen njue. De jonge fammen raeije
By Eizo’s komst. Nim romers yn ’e hân,
Lit ús de Grytman mei dizz’ dronk forearje,
Hy libbet lang! Hy wol ús goed rejearje.”


Do’t ds. Joast to Boalsert op it Gysbertfeest it wird fierde, hie er it
Fryske heitelân al forwiksele mei it Sassyske Dimter, mar de prefesters
fen it Athenaeum to Frentsjer en de keraters, dy’t ta de heechste adel
fen Fryslân bihearden, lyk as baron Rengers, Jhr. Scheltinga en Jhr.
Aebinga van Humalda, woene him dêr minlike graech weihelje en prefester
meitsje yn ’e âlde akkedeemjestêd. Fen 1824 oant 1829 is dêr wakker oer
skreaun en wreaun. Syn miich prefester de Crane, dy’t de Fryske saek
mei krêft foarstie, skreau him: “Mei nocht lies ik yn jins brief de
meidieling, det de keraters plan hawwe jo bûtengewoan heechlearaer to
meitsjen yn ’e Noardske talen. Hwet in treftich foarbyld! Dit koe
fierdere útsichten ek for earne oars iepenje. Nou is it sizzen, det jy
ta lektor bineamd binne. Kriget de saek dêrmei op in oare menear syn
bislach? Yn elts gefal winskje ik jo en it Athenaeum lok en seine ta op
it bislút. To Oxford is Ingram prefester yn it Angelsaksysk. Hwerom
hawwe wy hjir net in prefester yn it Frysk?” (31 Oct. 1829.)

Der is lykwols noch fen it iene noch fen it oare hwet komd. It
Gouvernemint woe der net oan, it Athenaeum rekke troch it minderjend
tal studinten alheel yn it leech en yn 1842 skreau Mr. A. Telting oan
ds. Joast: “Eft it Athenaeum noch hwet omgammelje scil ef mei gauwens
stjerre moat, hinget ôf fen it Regear; byhwennear dat binaud is for in
lilk gesicht fen inkelde prottelige Friezen, kin it wêze det de
Minister it noch libje lit.” It oare jier foel de slach en dêrmei in
earekroan fen Fryslân.

Joast Hiddes hie it prefesterskip dûbeld en dwêrs fortsjinne en scoe
syn plak to Frentsjer pryslik skien makke ha. Jierrenlang hat hy de
eare fen it Frysk ophâlden tsjinoer it bûtenlân. Hy stie yn
brieveforkear mei Grimm, Rask, von Richthoven en Bosworth. Lêstneamde
wier Ingelsk preker by de Episkopaelske gemeinte to Rotterdam, letter
prefester yn it Angelsaksysk to Oxford. Dizze taelgelearde, skriuwer
fen it Angelsaksysk wirdboek, sette de kinde fen de Dimter dominy, dy’t
him de eagen iepene for it ing forbân twisken it Frysk en it
Angelsaksysk, tige heech.—“Fryslân, Ingelân, ja Jerope”—skreau er
him—“roppe jo op for it skriuwen fen in Frysk-Latynsk wirdboek.
Halbertsma moat for Fryslân mear wêze as Johnson for Ingelân, Adelung
for Dútsklân en Kiliaen for Hollân.” Yn Bosworth’s _Origin of the
Germanic and Scandinavian Language_, Londen 1836, bl. 35-80, bihânle
Halbertsma it âld en nij Frysk, forgelike mei it Angelsaksysk, in
opstel, dat biheart ta it bêste fen it hele boek. Dytiids neamde men
him yn Amerika nêst Grimm en Rask. (Review of New-York, 1838, bl. 372.)

Hy wier ek in baenbrekker for de Fryske bibeloersetting. Prins Louis
Lucien, omkesizzer fen de greate Imperator, en bioefener fen ’e
forlykjende taelstúdzje, hie yn 1847 to Florence útjown _Specimen
Lexici Comparativi omnium linguarum Europaearum_. Dat boek bifette yn
52 spraken, hwerby ek de Fryske, in fortaling fen de Latynske wirden:
_Deus_, _Spiritus_, _Angelus_, _Diabolus_, _Anima_, _Paradisus_ ensfh.
Hy frege oan Halbertsma in oersetting fen it Matthéusevangeelje. Dizze
hie nea net oer sa’n wirk tocht, mar hy seach wol yn det er dêrmei by
in godstsjinstich folk as it Fryske de bilangstelling en earbied for de
memmesprake bysûnder bifoarderje scoe. De prins hie, yn forbân mei de
taelstúdzje, ljeafst in wirdlike fortaling, mar dêr woe Halbertsma net
oan, om’t er eange, det de siel fen ’e Fryske sizwize alhiel forlern
gean scoe. Yn 1857 kamen it earste en twade haedstik elts apart to
Londen út. Trije moanne fen moarns ier oant jouns let spandeare
Halbertsma oan it Evangeelje, elts wird hifkjende. Do’t it wirk klear
wier, waerd it op kosten fen ’e prins yn 250 eksemplaren printe en oan
frjeonen en goekinders presint jown. Halbertsma hat syn masterskip op
dit gebiet biwezen en tagelyk mei gloarje it biwiis levere, ho’t it
Frysk yn neat to koart sjit by it útbyldingsformogen fen de oare
Jeropeeske talen.

[Yllustraasje: Tsjalling H. Halbertsma.]

Net minder fortsjinstlik hat er him makke mei it gearfandeljen fen
Fryske âldheden en it opmeitsjen fen in _Programma voor Frieslands
kabinet van oudheden_ (1885). Op in reis troch Ingelân, it lân, der’t
er Fryslân it meast oan bisibbe achte, troffen him de earbied en
ljeafde, dy’t men dêr hie for de oerbliuwsels fen ’e foarfaers.
“Hûnderten Ingelske frouljue”—skreau er—“haw ik sjoen, dy’t hjar
kostbere shawls fen foaren ticht diene mei deselde mantelspjelden,
dêr’t de Romeinske ef Homeryske helten hjar kriichsmantels mei tagaspe
hiene. Ek hat men yn alle kontreijen in Kabinet fen âldheden en elts
biïveret him om it to forrykjen mei bydragen.” Mei dizze ûnderfining
wier er amper yn it heitelân weromkomd ef hy die oan Deputearden fen
Fryslân it foarstel om in berchplak for Fryske âldheden oan to wizen,
dêr’t de kolleksje fen it Frysk Genoatskip yn koe. Dit foel yn goede
ierde en it Paleis fen Justysje krige de âldheidkeamer. Sels gyng er
foar yn myldens, troch syn keurkolleksje Hynljipper bonten en klean en
oare kostbaerheden oan it kabinet ôf to stean. En dêr bleau it net by.
Op syn âlde dei hat er syn samling hânskriften, portretten, brieven en
seldsume boeken oan ’e provinsje formakke. Men moat dy kastfollen yn ’e
Kanselarij biwûnderje as in skat, dêr’t Fryslân greatsk op wêze kin.

It libbenswirk fen J. Halbertsma lykwols is it _Lexicon Frisicum_,
dêr’t er fen syn jongfeintetiid oan syn dea ta, sechstich jier lang,
for yn ’e wapens wier. Hy brûkte dêrta de Latynske tael mei it each op
it bûtenlân. Gjin moeite wier him to great om boustoffen op to swyljen,
mar twaderlei hâldde it rémeitsjen tsjin. Earst, om’t er folle tiid
bistege oan it gearstallen fen oare skriften lyk as _Het Geslacht der
van Harens_, Deventer, 1829; _De Doopsgezinden en hunne herkomst_,
Deventer 1843, _Aanteekeningen op het 4de deel van den Spiegel
Historiael van Jacop van Maerlant_ (Deventer 1851), en net to forjitten
syn opstellen oer dialekten, folklore en âldheidkinde yn de
_Overijsselsche Almanak_, bineffens syn biografyën fen Rinse Posthumus,
Petrus Wierdsma, Petrus Brandsma en Eelke Meinderts yn _de Vrije
Fries_. Men kin in list fen al syn wirken yn lêstneamd tiidskrift fine,
jiergong 1873, mei in libbensskets, dy’t skreaun is troch W. Eekhoff.

Fierders naem syn ûnbidigen korrespondinsje rjue tiid yn bislach.
Einlings stie it neifolgjende de forskining fen it Lexicon yn ’e wei:
Halbertsma mikke nei in to heech doel. Hy woe nammentlik alle wirden
opnimme, dy’t ea en earne troch Friezen brûkt wierne: de wirdskat fen
Great Fryslân. Nou koe men in heel ein komme mei it âld- en
middel-Frysk en ek hwet de Eastfriezen, Noardfriezen en Saterlanners
oanbilanget. Ik hoech mar to memorearjen hwet Montanus Hettema, Epkema,
ten Doornkaat Coolman, Rinse Posthumus en Hoche op dit gebied levere
ha. Mar for it greatste part siet it fêst op it nij-Frysk, lyk as it
noch libbet yn ’e mûle fen it folk. Dêrfor moast men to faek wêze op
plakken, dy’t it fierst fen it greate forkear ôfleine. Sa hat er
mannich pantsje thé dronken by boeren en fiskers, by âlde baeksters en
bolrinsters, dy’t noch forâldere wirden brûkten. It waerd ’er net
better op, do’t er nei Dimter rekke. Foartoan brocht er jierliks in
pear wiken troch op syn sate Westerein by Warkum, to Grou en op oare
plakken om dêr nije boustoffen op to fandeljen. Dêr wierne wol, dy’t
him stipen en mei flyt wirden en sprekwizen opteikenen lyk as ds.
Posthumus to Waeksens, master Salverda to Wons, Roosjen to Hynljippen
en syn broerren Tsjalling en Eeltsje, mar it materiael groeide net sa
hird oan as er wol woe. Yn 1849, do’t er sechstich jier âld wier,
bigoun er de útjefte persré to meitsjen, mar earst nei syn dea kaem it
earste diel (A-Feer) yn it ljocht (1872) troch de soarch fen syn soan
Tsjalling, dy’t rektor wier to Haerlem, letter prefester yn it Gryksk
to Grins. Likemin mocht er de útjefte bilibje fen de _Rimen en
Teltsjes_, bisteande út de foarnaemste wirken fen him en syn beide
broerren. Koart foar syn dea hie er G. Colmjon, ûnder lieding fen Wopke
Eekhoff, archivaris fen Fryslân oanwiisd for dizze taek, dy’t er ek
neikomd hat (1871).

J. Halbertsma wier tsjin de tachtich, do’t er forstoar. Mei him wier de
geleardste kenner dy’t de Fryske tael ea hawn hat, hinne gien.

Dr. Eeltsje fielde him yn ’t lêstoan to Grou net mear op syn gemak. Syn
praktyk gyng efterút, in swier húskrús forspraette tsjustere skaden yn
syn wente, de dead frege mear as ienris in offer fen him. In neare
swiermoedigens koe him by riten oermasterje. Do die er de praktyk oer
oan syn soan Hidde en forfarde nei Ljouwert. Under alle tsjinrampen
hâldde er lykwols as skriuwer en dichter fieling mei syn folk. Hy
suchtte mei de Friezen ûnder de twang fen forjierre ynstellingen en
hege lêsten. Hy foreare de frijheit mei deselde gloede as yn ’e dagen
do’t er to Heidelberch nasjonale lieten ophelle. Syn _Grytmansfers_ is
in spotliet, dat yn 1848 troch heel Fryslân songen waerd. Syn _Minne
Jorrits reis nei it Kollumer oproer_ stiet yn forbân mei de
revolúsjonaire heibel yn dyselde tiid. _De foarname útfenhuzers yn
Fryslân_ is in wolkomstliet by it bisiik fen Kening Willem II en syn
húshâlding to Ljouwert (1841). _De Noarger rún oan Gabe Skroar_ (1834)
en _De Treemter_ (1836) rinne oer fen koartswyl en geastige
forhaeltrant om swartgallige minsken ris laitsje to litten. _Twigen út
in âlde stamme_ waerden fen him as “útrinsels út in forwettere stobbe”,
yn 1840 de Friezen oanbean. Syn _Leed en Wille_ yn ien bân mei _De
Flotgêrzen_ fen syn broer Joast scoene yn 1854 it lêste gerjucht wêze,
mar der kamen noch lytse priuwkes nei. De moaiste ferskes fen Klaus
Groth sette er oer en de Fryske _Quickborn_ kaem yn ’t ljocht. Syn
eigentlik testamint is _De Jonkerboer_, in forhael, dêr’t de ynlikens
fen ’e Krysttiid yn werjown wirdt mei djipfielde sankjes as _it
Poelke_, skreaun ûnder ynfloed fen Dútske meldijen. Do’t er fornaem,
det de pinne syn hân ontglide scoe, liet er him bringe nei it plak,
dêr’t er as jonge op ’e âlde terp boarte hie en it ideael koestere in
frije Fries to wêzen mei al de eigenskippen dy’t syn dreamen dêroan
forbounen. Sa is er yn Grou forstoarn en biierdge. Nei syn dea krigen
syn _Teltsjes fen de wize mannen fen Ezonstêd_, yn de trant fen
Schildburg, Kampen en Krähwinkel, mei hwet morael ta bislút, noch in
plak yn de Frîske Husfrieun (1858).

Dokter is yn al syn wirk realist mei in tikje romantyk. Eft er de
Fryske simmerdei skilderet yn _Geale Sljipke_, de dronkenskip fen Murk,
de jounfrede yn _it Marke_, in iistafriel yn _Ybel en Jelke_, in
riedsforgearring to Dokkum, oeral sjucht men in stik wirkelikens.

Hy hat de Lapekoer neamd: “Neiklanken út ’e foartiid”.

Wy passe dat ta op de _Rimen en Teltsjes_.

Sont it Grouster trijemanskip forteach, is Fryslân mei hannen omkeard.
Spinwiele en tsjernmounle, lûkskip en bûgelsjeas en safolle mear binne
út ’e tiid rekke, mar dit boek bliuwt it monumint fen in stik
folkslibben, dat de Fryske siele opropt ta ljeafde for syn eigen aerd
en wêzen.

Snits, 28 Febr. 1918.
G. A. WUMKES.




DE LAPEKOER FEN GABE-SKROAR.

[Yllustraasje: Beppe sneupt yn ’e lapekoer fen Gabe.]

[Yllustraasje: De pleats fen Pibe en Saske.]


DE LAPEKOER FEN GABE-SKROAR.

IN WIRDKE FOAROF.


_Twiske Bolswert en Frentsjer wenne Pibe Rommerts mei syn wiif Saske.
’t Wierne tsjeppe ljue, en goederjowsk boppe miette. As der in bidler
kaem, wier der nin brea brek, en wierne de ierdappels rom, den hie
mannich earm widdou in wintertarringe. Domeny krige alle jierren in
heal baerch en in goes to krysttyd. Pibe syn jonges wierne tige sa tûk
as hy: hwer’t se kamen, moast hjar hoanne kening kraeije, al scoe de
ûnderste stien boppe; en yn ’t keatsen en tippen, dounsjen en
koekeslingerjen, rinnen en hirdriden, koenen hja alleman oer.
Allegearre waerden hja for ’e boerkerij great makke; mar Gabe, dy
krepel en troch in dei altyd sa hwet gammel wier, moast dêrom skroar
wirde. Dizze Gabe koe nuver prate en sjonge, en al hwet er sizze woe,
koe er yn rym sizze. Skroarje koe er ek wol; mar in jongfaem hie er
dochs ljeaver op ’e knibbel as in âld broek. Hy is jong stoarn, en nei
syn dea hat beppe ûnder syn skroarsbank yn ’e lapekoer dizze sankjes en
rymkes foun._


DE BOLSWERTER MERKE FEN HOATSE MEI SYN WOBBEL.


To Bolswert yn ’e merke
  Seach ik in famke gean.
Ik tochte, bern! hwet bistou tûk;
Sa jong en prûs, sa nuver smûk;
  Ja, nuver smûk; (_bis_)
Sa tsjep yn sneinske klean.

Ik kaem hjar wer to miette,
  En seach hjar bjuster oan,
Ik seach hjar oan, ik seach hjar nei:
Mar seach hja my, den roun ik wei;
  Ja, roun ik wei, (_bis_)
En like hast bistoarn.

Soms teach hja nei de kreammen,
  En koft’ hwet nije klean:
Mar hwet hja koft’ en hwet hja die,
Ef hwet hja to binoaskjen hie,
  Binoaskjen hie, (_bis_)
Hja moast my altyd sjên.

Den glûrke se oer it skouder,
  Krekt as ’t in skjirkert wier!
En hwet hja glûpte, ef hwet hja seach.
Ik wier hjar nea net út it each,
  Net út it each, (_bis_)
Al wier ’k ek noch sa fier.

De joun bigoun to kommen,
  En ’t foltsen gong to bier;
De famkes kuijren hân oan hân,
En hwet ’er wier yn ’t Fryske lân,
  Yn ’t Fryske lân, (_bis_)
Moast nou ris oan ’e swier.

Myn makkers teagen hinne,
  En namen elts in faem.
De pipen stieken se op ’e hoed,
En seinen: “Man! hwet bist’ in bloed,
  “Hwet bist’ in bloed, (_bis_)
“Ik wist wol hwa’t ik naem.”

Myn bloed bigoun to koaitsen;
  Ik wist to wrâld nin rie’.
Ik wier dochs yet mar sauntsjin jier,
En nou al mei in faem to bier,
  In faem to bier, (_bis_)
Dêr ’k nea net dounse hie.

Nou stie ik by in kreamme
  Fol koeke en swietekou;
Ik kocht hwet dúmkes for de bern,
En tocht’ den dêrmei wei to tsjen,
  Wer wei to tsjen; (_bis_)
Mar né, dat wier dêr: hou!

In hele rig’le fammen
  Dy kamen op my ta,
En tomm’len my dêr op it liif,
En seinen: “Man! dêr is dyn wiif.
  “Dêr is dyn wiif; (_bis_)
“Hwent Wobbel woestou ha.”

En Wobbel liet hjar sinke,
  En patte as in wyld.
As pypkeniel oer rizenbrij,
Ja, noch wol swieter smakke ’t my,
  Ja, smakke ’t my, (_bis_)
Fen sokken aerdich byld.

En dêrmei ûnder ’t dounsjen
  En ’t patsjen sûnder ein,
Sei Wobbel: “Hwerom stunest’ sa?
“Dou woest my ommers lang al ha,
  “Ja, lang al ha’, (_bis_)
“Ei! hiest’ it my mar sein.”

“Dêr,” sei ik, “dêr, myn Wobbel!
  “Dêr hast’ myn rjuchterhân.
“Bliuw altyd rjucht en sljucht as nou;
“Hâld jimmer dy oan Fryske trou,
  “Oan Fryske trou, (_bis_)
“Der is nin fêster bân!”


_Nei it Dútsk._
E.H.


_Dit sankje hat Gabe makke op ’e bêste snein fen ’e Bolswerter merke,
dy er nea forsomme. Dêr sjit ús by yn ’t sin, det er de lêste reis mei
poarte-lieden de stêd útgong, en do er in heal kertier op wei wêst hie,
him in Siktaris mei in oeribel tsjokke wyn-bealch mette. Dizze frege
him: “Jongetje! zou ik nog door de poort kunnen?” “Ja wol, hear!” sei
Gabe. “Daelk is der noch in weide hea mei twa grouwe hynzers sûnder
kantroeren trochriden.”_

[Yllustraasje: BOLSWERTER MERKE.]

[Yllustraasje]

WIDZESANG


Myn ljeave mût’le jonge,
  Ei! kibje net sa fel.
Ik scil in sankje sjonge:
  Myn boike! jaen dy del.

Knyp dou dyn ljeave eachkes,
  Dyn mûzige eachkes ticht,
En wiggelje as de weachkes
  Mei ’t reid oan ’e wetters-ich.

Dou hast’ nin sorge ef kommer,
  Dou witst’ yet nearne fen.
Dyn widze is dy nou rommer
  As de wrâld dy wirde kin.

Dou haste in bûkfol tate,
  En mem dy hat wol mear.
Och! lit dy mar biprate;
  Sa’n sliepke docht net sear.

Dou kinste ek swieter slomje
  As mannich stumperke docht,
Dy yn ’e widze forklomje,
  Dêr moer noch minske nei sjocht.

Dy lytse earme hertkes,
  Dy sloofkes haww’ ’t net bêst:
Hja lizze yn fodden en flardkes,
  En dou yn in warem nêst.

Dou haste it folle better
  As mannich prinske it het;
Dy wirde net tsjokker en fetter
  Fen al dat swiete banket.

Dy hawwe in frjemde minne,
  En keapje hjar tate for goud;
Dou heste dyn ûrkes allinne
  For tútkes, myn ljeave bout!

En wirdstou den to wekker,
  En rekstou dyn earmkes út,
Den smakket it dy sa lekker;
  Dêr is it ein fen út.

Den tilt dyn mem ’t girdynke,
  It tsjustre girdynke op,
En kipet as poes yn ’t spynke,
  En gizet mei hjar pop.

Den tilt hja dy út ’e gloppe
  En triuwket en tutet dy sa;
Den meistou hjar oankrûpe,
  En sobje en knobje mar ta.

Myn ljeave mût’le jonge,
  Ei! kryt mar net sa fel.
Lit my net langer sjonge:
  Myn boike! jaen dy del.


E. H.


_Dit sankje is hwette onnoazel; mar Gabe wie’ ek mar in foech jonge, do
er it rymde. Mem wier der wakker greatsk op, en do lânhearre, dat in
permantich stedtsjer wier, eris kaem to tsjokiten, moast Gabe it mei
syn skel lûd fen A. ta Zeddet ophelje. Do it út wier, seach Saske
lânhearre oan, eft se freegje woe, eft dat net ris tige gnap wier; mar
hy striek de fingers oer syn spits kin en sei: “Ja, boerinne! dat is
aardig. Maar, vroeg rijp, vroeg rot. Kinders, die zoo vlug zijn, worden
veelal botterikken, als ze op jaren komen.” “Den,” herfette Gabe, “scil
lânhearre wol tige ier wiis west hawwe.”_

J. H. H.

JONKER PIET EN SIBBEL.


Jonker Piet hie op ’t oanrieden fen in poep, dy syn heit him ta in
gouverneur jown hie, in roun jier yn ’t Franske lân omswabbe, en as in
great hear banketearre. Mar net fetter, net riker, net better kaem er
op it slot werom. Flokken hie er leard út ’e pin, en oare dingen, dy’t
er foarhinne net neamen heard hie, en dy’t er op it slot ek net leare
koe. It Fransk hie er wakkere hiem, en mei de fammen fen it slot libbe
er lyk as men ’er to Parys yn it Palais Royal mei libbet.

Daelk nei syn oankomste (’t wier op in waerme simmerjoun) siet er op in
bank oan ’e bûteleane fen it slot mei in âld jachtpakje oan en boksen
_à la cosaque_. Dêr kaem Sibbel, de slotboers dochter, mei in linige
stap de leane del, jok en amers oer ’e skouders, en tinsende, det it in
oar hearskip wier, gong se mei in frjeonlik “goen joun” foarby. Mar
jonker seach hjar net, ef hy fleach as in hokling op hjar ta, en pytske
hjar mei in ryske tsjin ’e rokken oan. Dêrmei hat men nou it folgjende
twiske jonker Piet en Sibbel.

[Yllustraasje: JONKER PIET EN SIBBEL YN ’E SLOT-LEANE.]

_Jonker._

Bonjour, mijn allerliefste kind!
  Zeg, waarom vliegt gij zoo gezwind?
Of kent gij dan den jonker niet,
  Die voor een jaar het dorp verliet?
Ik heb gereisd in ’t Fransche land,
  Partout, partout, en homme galant:
Mais telle teinte, tels yeux jolis,
  N’ont pas les belles de Paris.


_Sibbel._

Goen joun, mynhear! Binn’ jy dêr wer?
  ’k Bin wrammels bliid det ik it hear.
Ik roun hwet gysten troch de lean,
  En woe sa nei de yester gean.
Mar jonker, né!—ik koe jo net.
  Ik tocht, jy wierne tier en fet;
Mar nou binn’ jo de klean sa rom;
  Ek sprieken jy sa nuver krom.


_Jonker._

_Hy kriget hjar by de hân, en smyt hjar it jok mei de amers fen it
skouder ôf efter oer, en sa foart hinne._

Morbleu, mon coeur, vous êtes niaise.
  C’est des galanteries Françaises.
Kom, fop mij niet, mijn’ lieve zus!
  Gij weigert toch geen welkomkus?
Amusons nous in deze laan,
  En laat dat boerentuig maar staan.
Amusons nous, amusons nous!
  Point d’amusements plus doux.


_Sibbel._

_Brimstiger._

Ei fij, myn jonker! fij, myn frjeon!
  Hwet binn’ jy rimpen, mâl en gleon.
Jy binne dochs in grytmans bern;
  Fij! lit my ljeaver mar bitsjen.
Och né!—Kom, foart! It wirdt to bot.
  Rin nei jins fammen op it slot.
Ik nim myn amers en myn jok:
  Wy haww’ it nou mar tige drok.


_Jonker._

_Hy glimket, en strykt syn great Fransk bosk hier yn ’e hichte._

Ma foi! vous êtes plus difficile
  Que les laitières de la ville.
Ei! laat mij maar eens met u gaan,
  En kijk mij dan eens vriendlijk aan.
Of meent gij dat ik u niet min?
  O ja, gij zijt mijn hart en zin.
Je lui ferai pourtant la cour;
  Elle est trop belle voor een boer.


_Sibbel._

_Noartich._

Ik hâld net fen de Franske swier.
  Och, praet mar as forline jier.
Sprek net to folle fen jins hert:
  Hwent siker, Sibbel leaut it net.
It streakjen, jonker! helpt jo net:
  Ik haw myn sin op Rommert set.
Dy wrot dêr yn it roggefjild.
  Dy haw ik ljeaver as jins jild.


_Jonker._

_Hy gysgobbet._

Ah peste! Ah, quel trait mauvais!
  Non vive donc le gout Français!
Wel, meisje lief! word toch niet zot.
  Die vent? Ik lach mij nog kapot.
Gij zijt te vlug, gij zijt te schoon
  Voor een zoo lompen boerenzoon.
Je suis un cavalier galant.
  Ik bied u aan mijn’ linkerhand.


_Sibbel._

_Finnich en lilts._

Nin lofterhân, nin rjuchterhân
  Fen sokken banjer fen it lân;
Mar earme Rommert, from en froed,
  Dy wangen hat as mâlke en bloed.
Dêrom, o jonker Piet, myn frjeon!
  ’k Wier ljeaver by de Franskes bleaun.
De famkes yn it Fryske lân
  Dy hâlde fen de rjuchterhân.


_Nei it Dútsk._
E. H.

DEAGRAVERS SANKJE.


Lodde, lodde en modder,
  Deawirks ark en reau,
Dêr ik earme bodder
  Mannich grêf mei kleau!

Modder, grêf en lodde!
  ’t Needbrea, dat ik ha,
Wyt ik skeppe en lodde,
  Grêf en modder, ta.

Earme en rike ljuwe
  Tsjen’ hjir op my oan.
Minske! hjir moast bliuwe,
  Boer en kenings soan.

Smoarge kop mei hierren,
  Laeist’ dêr op’e flier?
Blank—foar trije jierren,
  As s’ in ingel wier.

Tûzen jonge feintkes
  Sobben hjar de hân;
Stauwen mei har weintsjes
  Om sa’n byld troch ’t lân.

’n Dou, formôgle plasse,
  Nimmen knikst’ goên dei.
Hwer binn’ nou dyn skatten?
  Hwer dyn greatheit? Wei!

Lodde, lodde en modder!
  Jow my brea en rêst;
Jow my earme bodder
  ’n Grêf, in grêf for ’t lêst.


_Nei Hölty._
E. H.

[Yllustraasje: DEAGRAVER. SUD-YNGONG FEN IT TSJERKJE TO WEIDUM.]

IT LIBBENSEIN.


Dêr laeit er oan ’t sûre libbensein;
Dêr laeit er, de wrâld is him ontflein.
  Och, binn’ dat nou dy flinke lea,
  Dêr kreft en fjûr troch fleach en sea,
    Sa ticht foar tweintich jierren,
  Nou rank as spjucht’ge spierren?

Dêr laeit er, en ribosket stiif en krom,
En skrousk en forskromle, yn ’e slom:
  It fel forwile en toar as hea:
  Fen kjeld de neilen blau en rea:
    Syn skonken, alear sa firdich,
  Ho lam binn’ dy tsjinwirdich!

Dy stjerrende eagen dof ef skel,
Hwet sinke hja djip yn ’e holle del!
  Syn wangen, ear’n sa blier en rea,
  Dy lizze nou sa dobbich en dea;
    De fingers, tinner as rizen,
  Mei wrinen en plomkes to tizen.

O! harkje dat near gewein, dat gekjirm,
Dat rocheljend sykjen en getsjirm.
  It lûd, foarhinne glêd en klear,
  Bistjûrt nin snipp’re tonge mear;
    Dy tomm’let yn ’e mûle,
  As in bline yn ’e kûle.

Dêr laeiste, myn earme âlde sloof,
Fij! blyn en forlamme, staf en doaf.
  Noch trije siken, den is ’t dien.
  Hy leit it ôf. Noch twa, noch ién....
    Moastou sa stil de wrâld ontslûpe?
  Dy altyd fleach, it ein bikrûpe?

Ja, ’t glês wier forroun; hy is er wêst.
En hwa, dy de grime dea bilêst?
  ’t Is kening, skoaijer, jong ef âld,
  De dea is master fen ’e wrâld;
    De wrâld forgiet, en wy forsinke;
  O! lit ús jimmer dêr om tinke.


E. H.

[Yllustraasje: IT LIBBENSEIN.]

_Nou ta bislút noch in wirdtsje oer Gabe. For in jonge, lyk as jimme
niis heard ha, wier er hwet to ryp yn ’e mûle. Wier er by ljue, dy hwet
op ’e hoarnen hiene, den roun er folle mei de stikel om. Mar mei de
jierren waerd er wizer. “De ljue,” sei hy, “dogge hjar bêst om my it
priizjen allehiel ôf to learen, en altiid to lekjen is my dochs to
grinich.” Tsjin de Eksteur, dy him biskrobbe det er op jonker Piet rymd
hie, sei hy: “Ik ha nin feet op de minsken, mar op hjar ondogensheit en
mâlle poepske franjes.” Op in oar tiid wier syn wird: “De ongelokkige
minsken biklei ik dûbeld; ienris omdet se yn ’t ongelok binne, en noch
ris, omdet se it hjar sels meast to witen ha.” Oer syn kreupelens tilde
Gabe net swier. In pronkske boerinne, dy frege, eft er him net
biskamme, as de stedsjonges him oer syn bryk gat en sarjes baitsje
neirôpen, krige dit fen him: “Ik scoe my skamje as ik flinke, moai
oppronke lea hie, en dêr yn in fordraeide en smoarge siel.” Nearne wier
Gabe mear mei op it skik, as det er him sels mei it skroarjen bidrippe
koe: tûzen-ris hat er it wol sein: “Eigen brea is swiet brea; hwent dêr
hoeft men nin hoedtsje for to lichten, as by ús lieven Hear.” As de
stokmantsjes him to mjitte rôllen, scoe hy se net weiskoppe, mar Gabe
woe der sa net om skreppe en skoerre as de measte ljue. Hy hie ’t
wakkere hiem, det it bisitten fen hûndert-tûzen goune sa swiet net wêze
koe, as it forlies fen twa tûzen fortrjitlik wier. Fen rike ljue, dy út
’e mûle bigoarrene om noch mear to krijen, wie syn wird: “Earme minsken
hawwe in bulte brek, mar gjirge minsken alles.” Op de oanmerking fen
immen, det er dochs ek in bulte wiernen, dy ’t jild brûkten, hie hy dit
wer: “Alles is for jild to keap; mar it bêste, in goed sin en in gesoun
forstân, net; en as dat al to keap wier, scoenen der dochs hast nin
keapers op útkomme: sa ’n bytsje binne der, dy dy waer kenne.” ’t
Moeide Gabe bjuster det er sa ’n bytsje leard hie; mar do him ris in
Domeny tsjin kaem, dy him gek studearre hie sei hy: “Dy man hat de mage
oeriesd. Hy woe de geleardheit opfrette, en men kin der, tinkt my, mar
fen priuwe.” Oan in studint, dy him forhelle det hy al acht jier Gryks
en Latyn leard hie, liet Gabe rûke, det it in moai mar djûr ding wier,
mei him to freegjen, eft hy dat frjemd praten nou sa goed al koe as de
skroar fen Cicero en de faem fen Demosthenes? Ien fen Gabe broerren, dy
fen syn wiif, dat in bjuster aerdich minske like, skaet wier, waerd
dêroer fen in selskip frouljue birabbe. Gabe, dy der by wier en krekt
in pear splinternije skoen oan hie, stiek syn beide skonken út en frege
hjar, hwet hjar fen dy skoen tochte? “Dat binne tige moaije skoen,
Gabe!” seinen se. “Dat kinne jimme sjen,” herfette de snedige skroar,
“mar fiele jimme nou ek, hwêr ’t se my twinge?”_

_Gabe hâldde in bulte fen de frouljue; mar se wierne him to rynsk yn it
oertollige en to deun op it nedige. Jamk sei hy: “Troch in dei in tige
miel en altomets in sechsteheal oan ’e earmen griist hjar wol helte
mear as in flardtsje kant fen fyftich goune.”_

_Gabe is ek ris forloofd west. Yn it neiste doarp by hjarres wenne in
faem, dat wier syn sin en syn libben; hja hjitte Wobbel Baukes en wier
in skippers dochter, dêr se wol ris in reiske mei dien hie nei
Rotterdam ta. Onfoege moai wier se net, mar hja wier mear as moai; hja
wier aerdich, nuvere aerdich yn wird en biskie, boppe-al sêftsedich;
mei ien wird, it wier in ljeaven ien. It waerd gau sok sib wirk, det
alle ljue seinen: “Dat wirdt in pear;” mar troch folle rabjen en
stokeljen fen wanginstige boartfammen rekke de boel dochs wer ôf._ Alde
ljeafde roastet net, _seit it sprekwird;_ en op âld iis wol it jern
frieze, _en dat seach men hjir ek wer. Do de hollen hwet bitommele
wieren, kamen bier en barmherticheit wer boppe; de âlde achting liet
him by beiden jilde, en Gabe loerde op eltse gelegenheit om Wobbel to
oerrompeljen. Dat lokte him op it ein, en wol, nuverdernôch, yn ’e
tsjerke. Op in snein tomoarne gyng Gabe yn ’t doarp, dêr Wobbel wenne,
to tsjerke. Dêr hienen se in kinstener fen in domeny, dy meast in tekst
keas fen twa ef trije wirdkes en dêr den in preek út spoun fen in pear
ûre lang. Dat wieren allegearre pronkstikken yn syn eagen, mar der wier
nei syn sin nin moaijer ûnder as syn preek oer de wirden:_ Ende de mol,
_dy Leviticus XI, fs. 30 biskreaun steane. Yn dy preek forlike er de
minske mei in molwrot, en dat die er yn de fiif folgjende punten. “1o.
De molwrot is blyn, en de minske is ek blyn for it wiere ljocht. 2o. De
molwrot wrot yn ’e ierde om, en sa wrot ek de minske op ierde, om goud
en sulver, lân en fé, by eltsoar to skraebjen. 3o. De mol iest yn ’e
modder op earme wjirmen, en de minske iest yn it tsjuster op it swit en
it brea fen de arbeidersljue. 4o. De molwrot bidjert de tunen en finnen
mei syn gatten en molsbulten, en sa foroaret de minske ús ierde, dat in
himel wêze koe, troch syn ondogensk gewrot yn in hel. 5o. De
mollefanger wipt de molwrot midden ûnder it wrotten út syn hol en
slacht him mei de lodde dea; sa grypt de divel op it ein de minske mids
ûnder syn skraebjen ef oerdwealske flinken oan, en slingert him by de
hierren yn ’e ivige hel, as er net by tiids yn it omsjen komt.” Dizze
selde preek hie domeny yn de lêste tsjien jier twaris dien, en dat scoe
de tredde kear wêze. Do Gabe yn ’e tsjerke kaem en Leviticus XI fs. 30
op it tekstboerdtsje foun, sei er yn him sels: “Dou biste ’n âlde kinde
fen my, feint! Dy haw ik al ienris wrotten sjoen. Ik ha mei dy neat
mear to parten, mar in bulte mei Wobbel.” Hy seach roun yn ’t boun, en
ja wol, man, hy bimirk hjar op de efterste bank fen’e frouljue; en eft
it spil sprekke moast, krekt efter hjar wier in iepen mansplak, dêr hy
sitten gyng. Do domeny de tekst ôflies bigoun Wobbel yn it âlde
testemint om to siikjen as in forlegen minske; hwent hja wier better
thús yn de evangeeljes en yn it boek fen Ruth as yn de boeken fen
Mozes. Gabe, dy hjar al hinne en wer blêdzjen seach, rikte hjar syn
bibel ta; mar de biis, yn pleats hjar Leviticus op to slaen sette syn
finger op de Openbaring fen Johannes, kapittel twa, fers fjouwer.
Wobbel lies de wirden, dy dêr stienen, en bisauwe; hja seach foardel yn
Gabe bibel, en de domeny mei syn molwrot en de hele gemeinte draeiden
om foar hjar eagen. Dat dûrre in heal kertier, do bigoun hja wer to
blêdzjen, en joech Gabe syn bibel mei de lofter-hân wer, wylst hja de
foarste finger fen de rjuchter hân sette op fers sechstsjin en
sauntsjin fen it earste kapittel yn it boek Ruth, dêr se in tear by
dien hie. Gabe lies de hearlike wirden fen Ruth, de hearlikste dy oait
út de mûle fen in fromminske komd binne, en hy sei yn him selme: “Dy
priis ha ’k woun!” De tsjerke gong út en elts nei hûs. Mar Gabe seach
dadelik om nei in fyn sidene Eastynjeske halsdoek, dy er einling tsjin
’e jountiid for in kroan bisette. Dêr biknoopte er mei de Amelander
ljeafde-strûp twa gloednije dikketons yn, dy er fen beppe erfd hie. Om
acht ûre gyng er nei Wobbel to meiden; hy wier bjustere wolkom, dat kin
men wol tinke, en hy hie net lang mei hjar allinne west, ef hy hâldde
de sidene doek mei it jild foar Wobbel hjar greate blauwe eagen,
sizzende:_

Wotte sa wotte, Dêr haste de knotte;
Wost’ it net dwaen, Moast’ him werjaen.

[Yllustraasje]

_En hja griep ta sûnder in wird to sprekken, mar joech him in tútsje,
en dêrmei wier de boask twiske Gabe en Wobbel klear. Ongelokkich is ’t
net ta ’n houwelik komd. Dêr Gabe krepel wier en net reedride koe, die
hja by in skerpe Eastewyn mei hjar broer op in freed in rit nei
Ljouwert ta, dêr se hjar biklomje liet. It gefolch wier in droege kuch,
dy ontaerdige yn bloedspijing en longtarring, en op it lêst yn hjar
dea. Sa giet it yn it hôf fen it minskelik libben; de edelste fruchten
en de sierlikste blommen wirde it alderearst fen wjirmen en earkrûpers
stitsen. Mar Gabe wier sa ontheistere, det er sont net wer nei in
houwelik taeld hat; ho deadlik hy op hjar forslingere wier, sjocht men
út syn rymke_ it Famke, _dat hy op Wobbel makke hat._

_Do Gabe foar syn lêste anker laei, biklage Saske him, det er sokke
bittere drankjes ynnimme moast. “Klei dêr net oer, mem!” sei er. “Dat
is sa ús lot it hele libben troch. Fen de tûz’nerlei bitterheit, dêr wy
hjir for bleat lizze, is er net ién, dêr wy fen genezen wirde kinne, as
troch in oare bitterheit. As God tinkt, det dit libben in kwea for ús
wirdt, helpt hy der ús ek allinne troch de bittere dea út.” Do de
toersklok nachts toalf ûre bromde, sei Gabe mei in kleare stimme: “De
tiid is forroun; de ivichheit bigjint.” En foart dernei krige hy in
lytse knik troch de lidden en stoar._

_Hjir mei winskje ik Gabe goenacht, en jimme allegeare sokken
libbensdei, dêr in swiete nachtrêst en blide dage op folgje kin._

J. H. H.

UT-FEN-HûS BY DE BOER.


_De Moarntiid._


It ljocht brekt troch de griene girdynkes. De klok slacht
healwei-fiven. De wylde fûgels tjirmje oer ’t fjild. De hoanne kraeit,
en de ljipkes liepe yn ’e finne. De protters kwele en tsjotterje op it
ûleboerd en de skoarstien. De earebarre klaphalzet. De ljurken sjonge
oer ’e skûrre. De âlde mem heart de klok. “Bauk,” seit hja, dou moast’
der ôf komme, fanke! en roppe Hidde en de feint: den kin de âldboer
yette hwet lizzen bliuwe.” “Goed,” seit Bauk, en wriuwt e’ris yn ’e
eagen, en strykt oer ’e reade roune wangen. Hja skouwt de glêdde billen
oer’e bêdsplanke, klaeit hjar oan, en ropt Hidde en de feint.

Dêrmei is alles yn ’t spier. De feint jowt de kij earst in lyts jefte
hea, en Hidde bigjint to mjoksjen. Bijke, dy de hiele nacht op de
âldboer syn broek laein hat, rekt him út, en de bûthúsdoar útgeande
snuffelt er op it hiem om, en siket de ongânzen op. Bauk set nou fjûr
oan en hinget it tsjernwetter oer. “Mar wy moatte ek hwet ljocht ha,”
seit hja, en skouwt it ramt op, en smyt de finsters iepen, det se tsjin
’e mûrre stuitsje. Nou stekt se hjar tsjeppe troanje yn ’e loft, en
sjocht mei in pear frjeonlike eagen oeral yn ’e blide dage om. It
ljochte grien fen ’e simmerkrite skimert troch de tsjokke dauwe. It
jonggûd haffelt yn ’e lizen om. De ropeinkes wraggelje nei hjar ta, en
langhalzje om in hânfol beane. De âlde mem lit it molken yn ’e tsjerne
rinne. Hja is lykwol in minske fen sechstich jier, en dochs tilt se de
tine mei op, det hjar de lidden knieze, en set him op ’e tsjerne, en
lit it molken der útrinne, det it brûst. Dêrmei wirdt de spatskûtel der
op lein, it tsjernlid festkile, de pols oanslein. De âlde loaije bûnte
wirdt fen ’e stâl helle, en bigjint to tsjernjen, det it hûs droant en
de bynten kreakje. Nou it oar folk sit to meltsen, bigjint de âldboer
him ek to rissen. Hy stiet op, en klaeit him oan, en snijt for it folk
elkmis in tsjok omstik brea. As dat dien is, faget er it mês ôf, en
stekt it yn ’e skie. Hy nimt de brul út it finsterbank, en bigjint to
lêzen yn ’e Reis nei it himelske Jeruzalem.

It meltsen is dien. It folk komt by de hird. De âlde man nimt syn roun
breedskade hoedke ôf, en bidt. De feint gobbet efter de hoed wei, en
giizjende tsjin Bauk trapet er hjar ûnderwiles op ’e teannen, det se it
laitsjen ek net ynhâlde kin. Elts nimt syn stik brea, leit it op ’e
knibbel, en yt ’er fen. De âlde mem is bang, det it waer foroarje scil,
sa hat it hjar jisterjoune yn ’t krús stitsen. De âldboer klaget ek oer
jichte en de slimme tiid. Hy biskrobbet it jongfolk, det se sa
oerdwealsk net wêze moatte; hwent det hjar de earen yette wol bikôge
wirde kinne. Dêrmei, as de kopkes en pantsjes weibirgen binne, birêdde
de frouljue de tsjerne, en bjinne de tinen en aden út. De manljue geane
oan ’t sjeadriden, ef leikje de simmerdykjes op. De âldman bliuwt yn ’e
hirdshoeke om de fûken to laepjen, en bisjocht de kobbe mei de brul op
’e noas....

E. H.


_Hjir brekt it ôf. Ik leau det Gabe it skreaun hat wylst er by beppe
út-fen-hûs wier. Alteas oan ’e oare side fen dat pljims pompier hie er
dit moalke: “Beppe, goemoar, scil yn it earste fearnsjier net oan hjar
forstân boarste. Forline snein to eftermiddei, do de kaeijen fen ’e
himel skjirre waerden en it measte folk slepte, bigoun hja yn ’e
tsjerke as in bern to skriemen. Domeny tocht det hy hjar sa by it hert
nomd hie en frege hjar, mei ’t de preek út wier, nei hjar
sielsbiswieren. Mar danich seach de man by de noas lâns, do it âlde
sloof him dit biskie joech: “Scoe ’k net krite, myn ljeave Domeny?
Okkerdeis is ús moaije twinter bolle stoarn; jy witte wol, dy mei dat
koltsje foar ’e kop; en do ’k jins lûd hearde, wier ’t krekt yn myn
earen eft it earme bist noch ris bigoun to bâlten.”_

J. H. H.

[Yllustraasje: De Tsjernmounle.]


DE BEAR OP REIS.


Der wier ris in jonge bear, dy in wyld hier yn ’e nekke hie en in
danigen niget krige om to reisgjen. Hy woe op ienen sa mar de wide
wrâld yn. Syn moer, dy in bulte noed fen him stie, hie der in bulte op
tsjin, hwent hy kaem as in lompe klompe, krekt eft er út de dyk dold
wier, to wrâld, en dêr it earm sloof him wol in jier bislabbe hie om
der hwet fatsoen yn to krijen, gyng it hjar as alle oare moers, det se
it measte hâldde fen it bern, dêr hja it measte mei útstien hie. It
minske wier ôfgryslike bang, det hjar soantsje noch fen honger en kjeld
omkomme scoe. Mar de heit seach der nin swierichheit yn: “Us Olfert,”
sei er, hwent sa hjitte de jonge bear, “Us Olfert hat goede lea, en
hwet er yn syn kloeren kriget, dat is happa; dat triuwt er ek stiendea.
En in buffelske jas hoeve wy him net mei to jaen: hwent hy hat in hûd
sa tsjok as in iken bast, en dy is mei sok ticht lang hier biwoechsen,
det er yn rein en wyn, ja bidobbe ûnder de snie, in knipperke nimt en
sliept as in roas. En bûten dat reisgjen makket in minske.” Sa gong den
ús Olfert ûnder it skriemen fen syn mem en it fûstkjen fen syn âlde
faer en broerren de wide wrâld yn.

Hy reisge fen heidefjild ta heidefjild, fen bosk ta bosk, fen doarp ta
doarp, fen lân ta lân, en seach tûzen dingen, dêr er noch nea fen
dreamd hie. Hy waerd al gau greatsk op syn ûnderfininge en sei faek yn
him selme: “Us folk, hwet binne dat onnoazele minsken; sa dom as it
efterein fen in kou! Mar sa giet it as men ivich by syn moers brijpôt
bliuwt. Den wit men net fen toeten ef bliezen. Myn broerren en sisters
miene al, det hjar hoale in paleis is, mar den moasten se sa’n tsjerke
en toer ris sjên! Jonge, jonge, hwet scille ús folk nuvere eagen
opskoerre as ik hjar dat alles ris forhelje, hwet ik sa al sjoen hab.”
Nou, ho fier de jonge bear it yn de kinde fen de wrâld brocht hie, dat
bliek ek al gau by ’t folgjende foarfal.

Hy kaem by in boerehiem, dêr in team fen njuggen wjittene hinnen mei in
reabûnte hoanne om in holpanne stienen to drinken, en by eltse swolch,
dy hja dienen, de kop yn ’e hichte stieken. Dat bigriep Olfert de bear
net, en hy frege oan in kreaze hin út ’e keppel, hwet dat kopopstekken
to bitsjutten hie. “Dat is ús gebet,” sei de hin. “Jimme gebet?” andere
de bear, en mei ien bigoun er út to boarsten yn laitsjen. “Jimme gebet?
Nou is ’t briker as bryk!” en dêrmei de bear al wer oan it geijen, en
hy waerd op it ein sa slop fen laitsjen det hy mei de grouwe bealch al
sketterrende oer de wjuk truzele. De hoanne, dy dit seach, wier in
great hear; hy hie lange wite blibben, dy him om de kiel bingelen; in
brede bloedreade kaem, dy him as in lape op ien ear by de kop del
hinge, en den hie er noch lange flonkerjende stirt-fearren, dy him
ûnder it gean bôgjende op en del gongen; mar hy wier der edelmoedich by
en koe de smaed, syn godstsjinst en syn wyfkes oandien, net kropje. Mei
in pear deftige stappen kaem er op de bear ta, en sei him: “Frjemdling!
It is fen âlder ta âlder in godstsjintich gebrûk ûnder ús folk, det wy
by eltse swolch de holle yn ’e loft opstekke, om him, dy boppe de
wolken wennet en ús it wetter tareint, to tankjen; hwent sûnder dizze
goedheit fen him moasten wy earme fûgels fortoarstje. Oer dat gebrûk
mei immen tinke hwet hy wol, mar hy mei der net mei spotte. Allinne in
bear kin der om laitsje.”

De hinnen binne de minsken, dy oare ceremoanjes yn ’e tsjerke hawwe as
wy en de bear binne sy ûnder ús, dy der om laitsje.

J. H. H.

DE FûGEL FEN BEARN-POEP.


Bearn-poep waerd njunken-lytsen in dei âlder en it swierste wirk wier
him ontkomd: it meanen binammen wier in wirk, dat him op it lêst
dregernôch waerd. Ek dat jierlikske kuijerpaedtsje werom, bigoun him
lêstich to fallen. Dêrom bistege er him for hearefeint by in Drint mei
in greate parade en in lyts garnisoen; hwent yn pleats fen him efter de
tafel oan ’e mieltiid tsjinje to litten ef op de bok fen ’e koets to
setten, lieten se him dong kroadzje, ef setten him by de jachtige
fammen yn ’e koken oan it wirk. Sa smiet den de kokenfaem him ris in
ezel (kenyn) ta en sei: “Dêr, Bearn, dêr hastou in einfûgel; ropje my
dy ’ris.” Bearn helle it beest de hierren getrou by plôken út de hûd,
en hie nin oare oanmerking as det er op it lêst sei: “De fûgels hjir to
lânne binne heel oars fen skik as yn Dútsklân; ik kin my op de wide
wrâld net bigripe ho de bisten mei sokke koarte fearkes fleane kinne.”

J. H. H.

DE REIS NEI DE JICHTMASTERS.


“It minskelibben is net altiten rys mei rezinen; it is elk wol ris
groat mei krôde,” sei Gabe oan Saskemoi, do er in danigen pine hie oan
in hounemiezel, in kwael dêr de skroarren folle mei oanhelle binne. Dit
hat syn heit Pîbe ek al e’ris ûnderfoun, as er troch folle ier opstean
en let nei bêd gean, troch folle heljen en skoerren jichtich wirden
wier, en sa krebintich as in kroade. Fen it bêd kroep er nei de hird,
en fen ’e hird nei de bêdsiggen. It spinnen fen Saskemoi wier him ta
lêst; it keakeljen fen ’e hinnen; it kraeijen fen ’e hoannen; it
tsjernjen fen ’e âlde bline, en ’t sjongen fen Gabe, wier him ta lêst.
Mar as de bûrljues bern mei hjar hipperts foar ’e glêzen kamen to
toetsjen, sprong er neiby út syn fel, sa noartich waerd er. En omdet er
fen pine opfleach, en nacht noch dei lins hie, wier er ek meager en
toar as in latte. Saskemoi, goemoer, bigoun al gau mei hjar Pîbom to
dokterjen. Hja helle in âld skinkebonke, dy fiif jier yn in pûdke op ’e
hoannebalken laein hie; bûke him mei in heal âldfries op ’e drompel to
knetter, en joech Pîbe fen it murch, om der him mei to smarren. Mar
hwet de man smarde, it holp net in bean. Gabe tochte ek det it better
wier, om ’t ris mei hounesmoar, kattesmoar ef hazzesmoar to bisiikjen:
in baerch hie er noait net folle rêdde sprongen fen sjoen. Pîbe bigoun
to kroanjen, dêrnei lûd to brommen, en einlings to kibjen. “Dou, biis!”
sei er, “dou jowst’ nearne nei; rounom hast’ de gek mei; troch yl en
swaerd gieste. Mar it scil yet op dyn kop del komme!” Gabe sei: “Ik haw
de gek net mei ús mem, mar mei hjar ienfâldige rie. Om jo moat ik wol
eris krite, heit. Mar, heit, gean nei master Freark: dy scil jo better
helpe as al dat bargemurch.” Pîbomme, dy hwette goarrich fen skik wier,
treau him brimstich dizze wirden ta: “Hwet eamelste wer fen dat
brebjirke Freark! Hat er my forline simmer nin grouwe tritich goune
nomd, do er my fen ’e galkoarts holpen hat? En hwet haw ik ’er for
hawn, heite? In mannich sûre húshimmelersdrankjes.” Gabe sei: “Scoene
jy him wol wer ha wolle for dat jild? Ik wit it wol, it hat jo hirder
oan ’e fiter litsen, as Jan Smid, dy ’t wetter nei de piskiker stjûrde:
mar dy wier yn ien wike dea, en den hâldt it biteljen op, dat yet al
gelokkich is for folle ljue: hwent wier it oars, de jildwolven lieten
hjar nin rêst yn ’t grêf, mar wrotten der hjar wer út as de wylde
wolven alear.” Dêrmei kaem pestoarske, dat nei ’t forstân, dat se hie,
yet al in fornimstich wiif wier, mei in rie by Pîbe. Hja hie den ris
lêzen, det de flearbeam in wonderbeam wier, binammen dy op
bjintsjekouwen woechsen. As men dêr de bast ôfskylde nei boppen ta, en
men sea dy, dêr koe men fen switte en koarje: en skylde men him nei
ûnderen ta, den makke it ûnderút romte. It dûrre net lang ef
skoalmasters jonges tôgen al gau in heal flearbeam fen ’e bjintsjekou
by Pîbom oer ’e flier: dy waerd ôfrûpele nei boppen ta. Mar Pîbom hie
net lang fen dat middel ynnomd, ef hy winske pestoarske mei hjar
flearbeam op ’e bjintsjekou; switte, koarje, en al hwet onhuer wier,
die de man. It wier oars noch oars, sei er, eft der him in libben rôt
fen ûnderen nei boppen, en fen boppen nei ûnderen troch ’e termen roun.
Dêr siet Pîbom nou mei de pôt twiske de knibbels en de holle twiske de
hânnen. Saskemoi stoe efter him mei de triennen yn ’e eagen, en in
pantsjefol wetter yn ’e hân. Gabe, dy dat hele wirk net noaske, siet
stil yn ’e oare hoeke to skroarjen, mei de poanne op, en de kreupel
skonk ûnder de oare trochslein, en bearde det er neat seach. Mar
einlings waerd it him ek to mâl. Hy sloech de holle oerein, en sei: “Jy
sprekke slimme wirden, heit! Dat geplaster en gekwaksalver mei
âldewiifsmiddels scil ophâlde. Ik helje master Freark.” Dizze master
Freark wier in kindich lânbrebier, en hwet yette mear wirdich is as
folle to witten, it wier in bjuster foarsichtich man. Dêrom kaem er ek
net fier yn ’e wrâld. De measte ljue tinke, det se fen izer en stiel
binne, en wolle ljeaver mei hynstemiddels genezen wirde as troch de
sêfte natûr. Do Gabe werom kaem, wier Pîbe dochs yet al bliid det
master komme scoe. “Ik bin oars eang fen dy masters-dranken,” sei er,
“mar sa kin ’t net mear.” Gabe sei: “Hwet wy moatte, kinne wy ek; mar
as ’t slim is, moatte de hynzers dochs net earslings foar ’e wein slein
wirde.” Dêrmei kaem master ek al; in glêd stoel út de pronkkeamer stie
al klear; in great kekynje laei al for him yn ’t pantsje, en de piip
laei ré. Do er Pîbomme ien en oar frege hie, sei er: _Ja, Pîbe! hier
zal het recept te pas komen, waarvan de vrome Job eertijds zoo veel
dienst gehad heeft in zijne rampspoeden, en dat recept is geduld._” De
mûlripe Gabe sei hjir op: “Joegen jimme allegearre sokke goede rie oan
’e minsken, folle scoene der wêze, dy hjar jild biwarren, en dy, as de
reap draeid wier, krekt sa fier wêze scoene, as do hja ophâldden fen
masterjen. “Ja,” sei er, “ik siz it yette ris, brûkten folle ljue dit
middel, hja waerden sûnder swolgjen en biteljen soun as fisken.” Pîbe,
dy licht tochte det sok sizzen master net noaske, groude Gabe mei in
pynlike troanje ta: “Hâld de bek der út, ju!” De rimpene jonge, dy sok
in noartsk biskie fen syn fromme heit net wend wier, gyng forslein de
doar út, en kriet him út op de bûthúsbalken. Mar Saskemoi, âld sloof,
sloech dochs bier en bermhertichheit om ’t hert, en socht him wer út
syn skûlhoale wei. Hja koe hjar Gaebke net kriten sjên. Master Freark
teach nou mei Pîbe to wirk, en mei folle pilkjen, drankjen en smarkjen,
en yette mear troch sêft iten en hirde bêdden, kaem er sa fier mei de
man, det er op in gripestôk nei de skûrrereed skoarje koe om de bargen
to bisjen. Mar it fleach Pîbe net hirder nôch, en hy woe it ris heger
bisiikje, sei er tsjin Freark. Hy teach mei ’t skip nei in Frentsjerter
prefester, dat in kindige skevel wier; mar dy hear hie noait, leau ik,
by in boer yn hûs wêst. Dy rette him iten oan, dat Pîbe noait net
neamen heard hie, en klean dy him to djûr wierne. Hy joech neat mei as
in lyts doaske pillen. Pîbe kaem wakker ongetreast wer yn hûs. “Memke,”
suchtte er tsjin Saskemoi, “hwet hat dy man my raer iten opjown:
saechmoalsop, lapen fen oksen, rys mei podden der yn, en hwet ik sels
wettere moast ik sels drinke mei hwet rea’ wyn der yn. It scoe licht to
fortarren wêze, en dêr scoe ’k fen dije.” Gabe sei: “Jy moasten him ris
frege hawwe, eft er it fen dat iten hie, det him syn tsjokke bûk fen de
iene beam nei de oare slingere, as er neimiddeis op it bolwirk trape?”
Pîbe sei: “Ja, heite, en flewiel moast ik ûnder it himd drage.”
Hindrik, ús moalkers soan, dat in heal stedman wier, joech der dizze
forklearring oan: _sagosoep, osselapjes, rijstpodding, selzerwater en
flanel._ It is net swier to rieden, det de prefester syn bier mei in
rep fortape hie. Sok iten koe Saskemoi net koaitse, en Pîbe tocht ek,
det syn foarâlders mei groat en bier âld wirden wierne: dêrom tocht er
det hy it yette ris heger bisiikje scoe mei de boal to Ljouwert, dêr
Gabe ris om lake. Do er by master Durk kaem, moast er him omtklaeije,
en do er him ris tige bitomke en útritsen hie, sei er det Pîbe de
skammel fordraeid hie. Dêrom woun er him yn in lang wynsel, en joech
him in potsje mei griene boalsalve mei. Mar Pîbe dy bleau sa stiif as
in kakstoel. Nei dy tiid kaem er yet trijeris by master Durk, en do
wier der ek in spalling mei oer ’e mûrre, dat him danich bigreate. Do
master Durks rie op wier, wier Pîbe rie ek wei: hy teach fen ’e iene
kwaksalver nei de oare, dy allegearre mear fen hjar eigen pong hâldden
as fen Pîbom, en hja brochten him sa nei oan ’e dobbe-ich, det it nin
stroffeljen lije kind hie, ef Pîbe hie der yn rekke.

It wier op in reinige joun, det Pîbe by trije rykstealen siet to
kroanjen. Saskemoi neist him mei in readoekjen oer ’e eagen; de jonges
wierne út ’e hûs; de faem siet to hoasstopjen, en knikkebolle det de
stoel kreake. Dêr kaem Gabe wer mei master Freark oanstoaijen.

_Master Freark._ _Goeden avond, Pijbe! Hoe gaat het, vriend?_

_Pîbe._ Mei twa foetten yn ien hoas.

_Master Freark._ _Dat zie ik tot mijn leedwezen. Maar ziet gij nu wel,
dat gij Jobs geduld noodig hebt?_

_Pîbe._ Praet dêr net to rimpen oer; hie ik Jobs geduld en
frommichheit, den krige ik ek help.

_Master Freark._ _Nu, Pijbe, ik heb er geen lust toe om meer proeven
met u te doen, maar één goeden raad wil ik u geven. Loop niet te veel
naar allerhande kwakzalvers: want dan is uw leven kort. Ik weet raad;
ik heb een goed vriend wonen te Groningen; ik bedoel mijn’ ouden
leermeester, doctor Pfificus, een bejaard man van veel ondervinding.
Reis daar eens heen. Die zal u ongetwijfeld helpen, zoo iemand u helpen
kan. Volg mijn raad. Ik meen het goed met u._

Saskemoi seach wol, det Freark hwet brosser wirden wier, en socht him
al oer to heljen mei tige swiete kofje mei koeke en trjouweltsiis. Mar
Freark bleau der by, geduld moast er ha: en dy him geneze scoe, moast
er leauwe, det him geneze koe. En licht stjûrde er him wol oarwei,
omdet er rekkene, det hy der syn krûd op forsketten hie, en det dy
greate wolfangers der nou ek net swiet fen ite scoene. Gabe tocht ek
det it net tsjoed wier, eris nei in âld dokter to gean. “Men kin fen in
rier sa folle net bijearje as fen in âld kou,” sei er. “Ik leau oars
det Freark net fierder komme kin; hy hat de pong om ’e hals, lyk as de
treddekeals kij.” Master Freark, dat in grien stedman wier, forstie it
net, det Gabe him priizge en gyng der brimstich en noartich op ou. Mar
nei ’t se it ris in wike mei eltsoar bikôge hiene, en Pîbe yette ris
hwet sterker wirden wier, folgen hja syn rie dochs; it wier nou dochs
in kwea jier, en Pîbe koe de reis dwaen.

De blaukes waerden ynspand en Rommert tôge Pîbomme nei de wein, en sa
kroep er by it tiksel op. Saskemoi gyng mei in bidrukte troanje neist
Pîbomme sitten: Gabe scoe menne, en ’t wird dwaen by dokter Pfificus to
Grins. It wier al let yn ’e hjerst: de beanhearre waeide, en de dyk
wier as klaphout sa hird. Gabe wier oars nin hynstetysker: hynzers
neamde er folle rikeljues ongedierte. Hy liet de blaukes ris tige los.
Saskemoi waerd al eang en frege him ho det it sa mâl gyng? “Us Rommert
hat de wein to folle smard,” wier it andert. Dat sei er om it minske to
treastjen; hy wier oars mar heal baes mear. De reed gyng oer Boalswert;
hjir moast Saskemoi it jern nei de wever bringe. Dizze wever, dat in
longerige poep wier, tilde de stive Pîbe, yn trije jassen biteard, út
de wein, eft it in bosk swevelprikken wier, en sette him yn in
pakestoel del. Hjir waerden hja ris tige traktearre, en it dûrre net
lang, ef Gabe bigoun al gau mei Toon, sa hjitte de poep.

_Gabe._ Wist’ ek rie for de jichte, Toon?

_Toon._ Jau, manneke! wat scha ’k hum da von siggen? Dat zin
saucrementsche plaugen, Man ’k wil im in raut geven, dy veul lu pei ons
in Detmold de vliegende gicht afkoerirt hat.

_Gabe._ Kom, Toon! sizz’ op dyn rie, It moat nou dochs út de fierte
komme.

_Toon_. Noe, manneke! géwet dan acht, man sigge ’t nit gelyk an Piet
ond Klaus wider over; ’t hat mich sulf in harden Prusschen daalder
kost.

_Gabe._ Domme ljues praet! Hwet jowt dy dat, eft in oar it wit ef net?
Lykwol ast’ der op set biste, scil ik ’t wol swije, as ús heit mar wer
holpen wier. En den mocht’ ik ek wol lije, detste yet helte wizer
wierste. Ik leau detste in goed dokters-hoed haste, mar de holle scil
dy wol to lyts wêze. Dêrom, hâld dy by skearing en ynslach.

_Toon._ Doe pist ein spitspoev, doe honsvottige hinkende
schneidersgezel! Man ’k wil’t dir sagen, om dyn vaar uut den
miserabelen gicht to helpen.

_Gabe_ (binnens mûle.) Ef yn in onsêft útein!—Lêz op! Man, ik scil de
earen opstekke as in hazze.

_Toon._ So sel er hingaun, ond wikkelen im gansch ond gaar in zuver
flaachs, ond wan er dan so inne lygt as in jufferken inne rosen, so
schol er in schafenfel over im ligen, ond nemen dan in drei leffelvol
fischtrane, in half vandelken genever ond twei leffelvol semf.

_Gabe._ Hwet is semf?

_Toon._ Moster!

_Gabe._ Fij, man! Flaeks, traen en jenever, dat roaide yette; mar dêr
moster by! Dat wirdt raer iten. Oan ’t flaeks kin men hearre detste in
wever, en oan ’e traen en jenever detste in poep biste; mar dy moster,
dêr wit ik nin rie mei. Hark, heite! As ús heit it lêste yn ’t rib hie,
en alle wize-ljues rie dien hie, den scoe ’k sizze, it komt in dea’
baerch op in stek net oan, mar nou, sizz’ ik, scil hy it net ha, ef ik
scil nin Gabe hjitte.

_Saske._ Foi, jonge! Dou moast de mûle hwette ynriuwe. Toon mient it
goe; de man scil ús net fen ’e wâl yn ’e sleat helpe. En de man den
yette for in poep út to rachen, dat is to bot.

[Yllustraasje: BY TOON-WEVER.]

_Gabe._ Né, mem; Toon ken my wol. Forline Bolswerter merke haw ik en
Janke, Hoatse en Wobbel, yette by him op in sûpke wêst. De moandeis yn
’e iere moarntiid, do hawwe wy him noch ien fen syn Dútske margen út de
skoarstien kaept, mar dy brieken ús lilts op. Do wy se in healûre yn ’t
liif hawn hiene wier it patsjen dien: de fammen mochten ús net sykjen
hearre, sa stonken we fen ’e knyflok. En det er in poep is, kin men wol
oan syn skeane tongslach hearre. Dat moat er him ek net skamje; mar as
er better weve kin as in Fries, den moat er it him ta in eare rekkenje.
En al koe er dat net, den moast’ er it yette, hwent dy net fen it lân
hâldt, dêr er widze is, dy binne de beane út it wetter to goe.

_Saske._ Fij! en den de man syn woarsten yette to kaepjen, en dêr den
tonei in great wird fen to hâlden, Gabe! Gabe!

_Gabe._ Hea’ mem, as er jo twa reaf flaeks minder oan doek werbrocht as
er fen jo ontfinzen hie, den wier de hele stjonkene woarst al bitelle.

_Saske._ Hear der mar net mear nei, Toon: hy hat de gek ’er mei. Dêr ha
jy fiif inkelgounen weeflean, yette tweintich poun toppen, en in
flesfol reamme for ’e kofje.

_Toon._ Noe, goete frau, gott befohlen! Dank veur ’t wark ond ’e munte.
’k Schal ’t ou bal suverkens afweven, ond de rohm dar kan Liesken de
kartoffelen in opsnorken. Und doe, spotvogelken! dich scha ’k nog ’n
söpken geven.

_Gabe._ Ja, Toon; mar nin great sûpke; de blaukes binne my oars rom
folhandiger nôch. Wy koene oars wol yn ’e blaumodder by de doeren en
pompeblêdden to lânne komme yn pleats fen by dokter Pfificus to Grins.
As ik hjir Bolswerter merke werkom mei ús âlde Noarger rún, taepje op
den; den komt it my op in dripke nidlesmoar net oan, al woeste der den
ek moster by dwaen.

_Toon._ Boe maneke! moster oder nicht moster, ’t is ’n goete-frunde
rath, ond wen dyn vaar em nu einmaal probierte, so broekt’ er nau keen
dokter meer to laupen, Und dit wil ’k dir nogmaal sagen, pei ons in
Detmold had ’s recht viel leute kesonnd gemacht.

_Fridrich._ Hat aber auch recht viel leute zum teufel geholpen.

_Toon._ Halt smaul, Fridrich!

_Fridrich._ Der wirt da im Rothen Hahn, meister, is dran crepirt.

_Toon._ Halt smaul, sag ich dir, schlingel!

_Fridrich._ Weissen sie nicht? der kerl der sein weib jeder sonabend so
ungeheuher durchpriegelte.

_Toon._ Halt smaul, hontsfot, sags ’ch dir oder!

_Fridrich._ Gnädiger diener, meister!

_Toon._ Du geschwätziger luder!

_Gabe._ Nou bigjint de poep to stjonken. Mar, Toon, wy moatte der út,
en til ús heit ris út de stoel nei de wein; dy is dêr mei al dat
eameljen al yn de swiete rêst fallen. Dy goede man! wier er mar better,
den hie ik ek wer wille.

Do se wer op ’e wein sieten, kroande Pibe en riboske, en hjitte Gabe
net hird to riden op ’e balstiennen. Saskemoi biskrobbe him, det er
Toon jimmerwei de foet dwars sette. Gabe sei: “Ja, tsjinakselje mei ik
graech ris. ’t Is in gelok det domme ljue sa goed binne; oars hie ik
oan de oare side ek kreupel wêst.”

Hwet hja fierder nei de wâlden ta kamen, hwet it foltsen
tsjinstfirdiger en better waerd. Nuver seach Saske op, as de hospessen
foart de blaukes útsloegen en yn de stâl laetten, hwer hja den waerm
drinken en hjouwer en gêrs krigen by ’t bealchfol, en as se for in
mannich stûrkes iten en drinken nôch krigen for hjar trijen. “Nin
wonder,” sei Gabe. “’t Jild is hjir djûr, mem; en it is mei de minsken
net as mei de kij, hwet fetter, hwet better. Do Hearke jonges de
ierdappels sa djûr forkoften, wier der nin dwaen mei to hawwen; oeral
hongen se it baitsje op; oeral rounen se ’er yn as de bolle yn ’e reak;
hwet hjar yn ’e wei stoe waerd net út ’e wei set, mar út ’e wei
slingere. Keatsen wier nin wirk for sokke ljue; in biljart moast der
komme om de hospes ryk en hjar sels earm to meitsjen. De Franske
kelderrotten[1] laken der om, as der hannen as slaeijen op dy griene
tafel kamen mei kromme knoarrige ierdappeldolderfingers der oan; mar
hja binne yet net oan’e reap slein.”

_Pîbe._ Fij, jonge! ho sûr it laitsjen my ek falt, ik moat wol, sa raer
komst’ der wer mei oan.

_Gabe._ Jy laitsje, heit? Dat haw ’k yn nin tsjien wiken sjoen. Kom,
dat wier goe’. Laitsjen is soun wirk. Och, man, ik woe wol, det ik myn
heal âld skonk miste, en jy twa soune werom hiene; den wierne wy beide
klear. Skroarje kin men sachts, as men mar goede fingers en gleone
eagen yn ’e holle hat. Mar ploeijen en eidzjen dêr hearre earmen en
skonken ta.

_Pîbe._ Ja, boi, dou mienst’ it bêst; dat wit ik wol; mar men moat de
mûle wol ris hwet ynriuwe. De wierheit is in spoek; folle ljue
skouderje him, omdet er in bysjager for hjar eigen rêst is, lyk as
greate Gerben fen Jobbegea wol ris sei.

It wier lette joun do de ljue to Grins kamen; dêrom koene hja foart net
by dokter Pfificus klear komme. Pîbeman wier wakkere wirch, en dêrom
gyng dy mei Saskemoi ek al gau nei bêd. Mar Gabe, dat in plakkersbaes
wier, kocht yette hwet klúnbier, en snapte mei de oare ljue, dy dêr yn
’e slingerij wierne, oer alle dingen. Under dy minsken wier in man, dy
him yn ’e merke in gouden haloazje fen in smous út de bûse troggelje
litten hie. Dizze man klage earmlik, ho se him nou by de noas hawn
hiene. “De skande wol ik net iendris rekkenje,” sei de man. “Hwent al
hie immen saun jier by prefesters roun, en mear boeken lêzen as er
hierren op ’e holle hie, en al hie er dêrby yette twa brollen op ’e
noas, it holp him net. Gayom-en-hjar steane for gjin brollen; hja geane
der alle dagen sels mei om. Mar hwet yet briker is, de skea komt hjir
by de skea. Ik hie ’t oan de prokkereur oanjown, do ’k bistellen waerd,
dêr tochte my, koe nin kwea fen komme: mar nou ’t se miene, det se de
biis by ’t baitsje hawwe, nou wird ik hjir alle blaumandeis opontbean
om to biwiizgjen, eft hy it is ef net, howol ik net in fear fen ’e
smous sjoen haw. Nou kin ik ’er yet it jild by forreizgje. Fij, hwet in
lêst!” “Ja,” sei Gabe, “it giet jo as ús oarremem; dy woe forline wike
mei de lantearne in kroantsje wer siikje, dat se by dei forlern hie: it
minske is yn hjar bernskens.” Mei dizze lange noas koe de man nei bêd
gean, lyk as Gabe ek die.

De oare moarns rieden hja al ier nei dokter Pfificus ta, dy op it oar
ein fen ’e stêd wenne. De feint fen ’e hospes ried mei, en dy tilde
Pîbe út de wein. Nei ’t hja in lyts kertier riden hiene, stien’ se foar
in great hûs stil, dêr wol tweintich lamme ljue, dy dêr foar ’e doar
stoenen, ek al help sochten. De feint loek oan in earnen knop, dy neist
de doar yn ’e mûrre siet, en do waerd der skille.

_Dokters Feint._ _Wat blijft?_

_Hospes Feint._ _Hier heb ik luden oet Frijsland, dij dokter spreken
wollen._

_Dokters Feint._ _O, freunden! komt in de zydkôamer._

Hwet wier dat dêr in pronkkeamer! It wier eft hja op side trapene. Oan
’e mûrre hingen printen sa moai, det men yen net sêd sjên koe. “’t Is
onnoflik; men doar hjir net sitten gean,” sei Gabe; “hie ’k hjir mar in
wâldstoel!” Mar de âlde Pîbe foel sêft del yn in greate flewielene
briedstoel. Do er dêr sa sêft ynfoel, sei er tsjin Saske: “Ik leau det
it al mei my bigjint to betterjen.” Gabe sei dêr op: “It giet jo bynei
as my. Do ik foar jierren sa hwet gammel wier, scoe ús Rommert my hwet
pillen helje fen master Freark. Ear det Rommert heal werom wier, siet
ik al oer ’e groppe. As jy sa fêst oan Freark leaud hiene as ik, jy
wiene al better wêst.”

_Pîbe._ Hâld op! dêr komt de dokter oan.

Dêr kaem dokter Pfificus oan, in lang man mei in kattestirt yn ’e nekke
en puijer yn ’t hier. Bisiden fen ’e holle hong him lang toppich hier
ta de hoed út, eft it in strike flaeks wier. In great trijekantich hoed
siet him djip yn ’e eagen. Oan ’e lytse kromme noas laei de lytse
finger fen ’e lofter hân, en yn de rjuchterhân hie hy in fine rotting
mei in silveren kjetting, wol in healjelne lang. Mei’t er foar ’e doar
kaem, namen al dy earme ljue de hoed ôf, en do er even mei de stôk
foarút swong, spatte dat hele soadtsje út eltsoar.

_Gabe._ Is ’t net krekt eft ús Rommert de keallen boarnt en der de
bollepyst ris trochhellet, as de iene de oare fen de trôch kringt?

_Pîbe._ St! dêr komt er yn.

(De dokter komt yn, set syn stôk tsjin de mûrre oan, en giet foar Pîbe
sitten mei in gouden snúfdoaze yn ’e hân.)

_Dokter._ _Goeden morgen, vrienden! Goeden morgen! Welzoo, gij komt er
al vroeg met de wagen op los. Gelukkig dat de wegen nog zoo goed zijn
in den herfst. Waar komen de vrienden van daan?_

_Gabe._ Ut Fryslân, dokter, djip út Fryslân.

_Dokter._ _Wel zoo, vrienden! ik wist niet dat ik zoo veel roem ook
buiten de provincie had. Maar laat hooren, wat gij mij te zeggen hebt.
Spreekt duidelijk en kort!_

_Gabe._ It ding sprekt fen sels, as ’t in mûle hie: ús heit kin gean
noch stean fen ’e jicht: dêr wirdt rie for frege. (Dokter leit de
finger fen ’e rjuchterhân op ’e noas, en freget him fen alles. Einling
ropt er Gabe bûten de keamersdoar, en seit:)

_Dokter._ _Hoor eens, Jongetje! drinkt uw vader ook te veel rooden
wijn?_

_Gabe._ Och né, dokter! Forline jier hat ús heit to Makkum-op-sé de
earste kear fen syn libben in flessefol opdronken, en as dat it him
dien hie, den hie ús bysitter al lang dea west; dy kin alle dagen wol
in heal ammerfol op. Freegje je my eft er wol ’ris oars to folle
dronken hie, forline jier yn ’e mylde dagen wier it soms mar it iene
hanfetfol waei efter it oare; putskje wei mar!

_Dokter._ _En uw grootvader aan vaders kant, vriendje; was die ook niet
wel eens jichtig! Wat deed die?_

_Gabe._ Us oarreheit dat wier in kofskipper: dy hat my wol forhelle,
det er soms wol fjouwer roune wiken trochwiet west hie.

_Dokter._ _Alla, daar zit de kneep!_

_Gabe._ Net ret, dokter! Op syn njuggentichste jier stoar er sa linich
as in lape.

_Dokter._ _Maar uw overgrootvader, maatje?_

_Gabe._ Myn oer-oarreheit wier in Amelander fiskerman, dy mar ienris yn
syn libben field hat det er in mage hie, do er op in Holwerter merke in
pankoek opiet fen oardehealsnies aeijen en in poun spek. Mar jy siikje
it to fier, dokter. Us heit hat fen syn âlders neat meikrige as soun
bloed, en in korpus, dêr de holle rjucht op stiet; en dêrmei hat hy it,
God tank, sa fier brocht, det er him sels en ús allegearre bidrippe
kin. Dêr sit de krupsje net, dokter. Mar ús heit wol it goede to folle
dwaen; hy hat him forskrept, to folle wirk dien, en gjin rêst hawn.
(Hja geane wer yn ’e keamer.)

_Dokter._ _Nu, wij zullen kort zijn; ik zal uw vader een middeltje
voorschrijven, waarvan ik in vele gevallen zeer veel dienst gehad heb._
(Dokter Pfificus hellet in moai rea’ boekje út ’e bûse, en kriget út de
oare bûse in silveren ding dêr pin en inket yn is; leit de finger op ’e
noas, knypt de eagen ticht, brimt e’ris, en skriuwt it middelke op.)

_Dokter._ _Ziet daar vrienden! gaat hiermede naar den apotheker. Het
gebruik staat er op. Maar nu, wat uwen leefregel aanbetreft, heb ik u
de volgende lessen te geven. Eet geene te sterk aangezette spijzen;
houd u bij de eenvoudige kost; geniet de vrije buitenlucht zooveel
mogelijk is; gaat vroeg naar bed, en dekt u niet te sterk. Eindelijk
overwint het geduld alles._

_Gabe._ Dit docht de doar ticht, dokter! As ús heit hjir oan leauwe
wol, den is jins preek de reis en it jild wol wirdich. Master Freark
hat ús dy rie ek al jown, mar dy wennet to tichte by om him folle to
leauwen. Dêrom leauwe folle minsken de jenever-oalje-kopen sa; hwent dy
komme út Hongerijen, sizze hja. Ik scoe oars sizze, det hja better oan
’e seine foegene as oan ’e fizel. En hwa wit, ho folle om hjar great
geloof oan it frjemde nei it greate mienskar reizgje! Mar hwet scil men
sizze, dokter? It moat mâl wêze, oars wolle folle minsken it net
leauwe: en dat folk hat mâlle klean oan, en hja sjugge as nytlige
bollen; hja rûke sa frjemd, en hja prate sa krom, det sokke minsken
moatte wol rie witte for frjemde kwalen. Mar hwet miskearret ús heit
nou, dokter?

_Dokter._ _Die laboreert aan ’t Rhumatismus Chronicus, vriend._

_Gabe._ Is dat Hebreauwsk, dokter? Dêr pielde de âld domeny ek wol mei,
as er yn ’e knipe siet.

_Dokter._ _Neen, babbelaar; dat is Latijn. Ik heb den tijd niet om met
u hier te reutelen. Ziet gij daar die arme ellendelingen niet, die op
mij wachten?_

_Gabe._ Yet in wird, dokter! Dat Latyn, dat je dêr neamden, wier dat
nou de jichte?

_Dokter._ _Hoor eens, maatje! Rhumatismus Chronicus en jicht zijn een
zusje met een broertje. De naaste oorzaak van deze kwalen mag de duivel
weten. Maar geduld is er bij noodig. Adieu, kreupel maatje, al genoeg
gebabbeld._

_Gabe._ Dêr ha jy in goune, dokter. Ik tankje jo for jins wiere rie. As
ik yette riker wird, as ik nou bin, scill’ jy myn dokter wêze. Nou,
gesontheit en wolwêzen.

_Dokter._ _Adieu._

[Yllustraasje: PLEISTERJE BY IN WALD-HERBERCHJE.]

Pîbe siet al wer mei Saskemoi op ’e wein mei de feint fen ’e kastelein,
en Gabe wipte der mei syn oardeheal skonk ek gau op. Hja rieden nei de
herberge en lieten it reau klear meitsje; do it bitelle wirde scoe,
klage Pîbe oer ’e snijerij. “Dy sok smoar net hat kin mei nin wein mei
twa hynzers ride,” sei Gabe; “den wier it better mei de bilwein to
reizgjen; dêrom treastgje jo, heit, en wêz tofreden, det jy soks
habbe.” De reed nei hûs gong firdich: de blaukes hiene wille, en oeral
hwer’t hja kamen, waerd hjar ek rie for ’e jicht jown. Gabe stoe de
toet net stil. “’t Giet ús,” sei er, “as Klemint Marrot, do er pine yn
’e mûle hie; dy krige ek rie fen alle man, ta de kening ynklús.” Pîbe
en Saskemoi laken der beide om; mar dit stie koarts dêrnei yn skriemen
en kibjen to foroarjen. Pîbe, dy wol wiste, det kasteleins-brea djûr
brea wier, liet Gabe twa hiele breaën helje, do se yet yn Grins wierne,
en dy yn ’e bak fen ’e wein lizze om dêr de hynzers mei to foerjen; en
dêr kaem it drankje by. Gabe, dy wol seach, det dy trije nin goede
bûrljue wêze scoene, sei al: “Heit, it is krekt sa folle, as je ’t by
de bolle op stâl settene.” Mar it koe net oars; der moast mar tige
rûchte en hea omwoelle wirde; hwent Saske snobkoer wier oan ’t lid ta
fol fen Grinzer koeke en _stoeten_. It gyng yette lang goed, mar do se
einling by in waerdshûs kamen fier yn Fryslân op, scoe der foerre
wirde, en do briek it onwaer los. It brea wier heel, en it glês ek, op
in lyts roun gatke nei, en dêr wier alles ta útroun hwet der yn west
hie. “Flokken is sonde, en it stiet lilts, mar dit is wol divelsk,
heit!” sei Gabe: “it drankje is britsen.” Hwet hjir op folge kin elts
tinke, dy mar ienris fen syn libben yn ’e boddelerij fen syn wiif in
treppôt omreage hat. “It moeit my,” sei Gabe, “hwent jy binne better
wirden sont je it gûd yn ’e wein hawn habbe; hien’ je ’t ris yn ’t liif
krige, je hiene klear west.” Wyl’t se dêr sa yn eltsoar omtsjouwden,
kaem der ek oar folk by, dy hjar fregen, hwer se sa om klagen. Gabe
forhelle alles koartwei. Ljue, dy it leed is, as it in oar wolgiet,
laken der om; oare biklagen hjar, en wer oare, dy it yette better
mienden, joegen hjar goe’ rie; en goe’ rie wier nou djûrder as brea,
sei Gabe. Under dy riejouwers wier der ien, dy lang neat sein hie, mar
einling opstoe, en mar tige ris it leksum opsei. “Ik hjit Pieter
Flapút,” sei er. “Omdet ik dy namme ha, scil ik ek mar ris útflappe
hwet my op it hert laeit, en om jimme nou it hier ris tige út ’e eagen
to striken, sa sizz’ ik jimme, det jimme steapelsljucht west binne, det
jimme sa fier reizge binne om hwet jimme sa neiby fine koene to
Frentsjer. Man! dêr wenje ommers ljue dy mannich domme loebes en
ondogenske swiften ta formaerde ljue meitsje; en scoene sokke ljue sa’n
man net helpe kinne? Mar it is sa mar, op ’t lêst rint men nei de
prefesters, en op ’t alderlêst nei de boal: dêrom wol ik jimme yet ien
rie jaen. Hjir tichte by wennet in keardel, dy ek wol ris mei de jicht
ommastert: hja neame him wol de divelbander. Hwet dêr oan is, lit ik
oan jimme oer, mar hwet er útrjuchtet is op ’t tsjoenen ôf. Hja lizze
de ljue bânnen, en jowe se hwette krûden; dêrmei is de boel ôfdien; mar
dit sizz’ ik jimme, it is in mâl feint.”

_Gabe._ Den docht er krekt as ús beppe die: dy pielde ek wol mei
knoffelbânnen, as ik my ris forkloft hie, en den waerd der ek wol in
goed wirdtsje by sein. Ik leau oars net, det se fen it wird wier; hwent
al hie se tsjien jier op it tsjoenen gien, hja hie it net leard.

_Pieter._ Jins beppe, dat is dêr oan ta: mar ik siz, it wirdt hege
tiid, det jimme nei dy man ta reizgje. It giet mei dy steddokters as in
lûs op in tarrich kleed, en jimme heit is sa ribskjin al, det as er net
makket, det er by dy man komt, den koene de hounen wol ’ris skielik om
him bylje moatte.

_Gabe._ Nou, heit! hwet sizz’ je? Wy binne nou dochs yn ’e lytse lij.

_Pîbe._ Jonge, dou moast’ it witte. Dou haste mear forstân as ik.

_Gabe._ Tinkt jo dat, heit? Nou, fyat den; nei de divelbander!

Gabe mûskoppet ris hwet mei Pieter en de kastelein, en lit ynspanje.
Saskemoi wier der skouderich fen en bleau yn de herberge: tsjin de
divelbander wier men net opwoechsen. Dêr rieden se wer hinne; Gabe
bliid, det er wer in nij iffentûrke op stôk wier, en de goede Pîbe heal
bliid en heal bang. Do se oan de wringe fen de yester kamen, dêr stoe
de man sels.

_De Divelbander._ Dêr komme jimme al oanriden? Ik hie jimme al
forwachte, mar sa ier net.

_Pîbe._ (Binnens mûle.) Och hea’, hwet is ’t raer!

_Gabe._ Ja, man, dêr kamen wy oan. Wennet hjir de divelbander net? De
jichtmaster?

_Divelbander._ Dou smytste my kneppels foar ’e skinen. Scoe der wol in
divel wêze, heite? Dou likeste oars mar in kanstoppe fen in keardel.

(Pîbom wirdt út de wein tild en yn hûs tôge.)

_Divelbander._ Ik wit net, boer, dit stiet der skean foar. Jy binne
oars in keardel as in lôge, en dochs as jy net by my komd wierne, jy
hiene de koekkoek net wer heard.

_Gabe._ Sizz’ net to folle! Earst dwaen, en den sizze.

_Divelbander._ Hâld der dyn toet út, dou gerstige skinke, ef ik jow ’er
dy for in fjirtsjin dagen in pine yn, dêr gjin smous dy fen rêdde kin,
al skoert er dy al dyn kjizzen út.

_Pîbe._ Fij, man!

_Divelbander._ Habb’ jimme al frij folle mastere mei alderhânne frjemde
snûshoannen?

_Gabe._ Snûshoannen habbe wy nin ien by west, dêr ’k fen wit, oars net
as by de boal; dy seit it ris hird en heech; dy skynt it wol to witten,
eft er ’t út de krante lies: mar ’t ein learde, det er om ús heite jild
sa opswetst hie. Oars binne wy yette by twa steddokters west, fikse
ljue, mar dy hwet folle geswaei en bistel hiene.

_Divelbander._ Habbe jimme ek al by de âlde hirdbaerch west, de soldaet
fen Herbaijum?

_Gabe._ O ja, man! dy wier lilts op syn wize, det wy net earder by him
komd wierne, en ik leau det de skevel gelyk hie: hwent hie ús heit nou
by him komd, nou de pitten der yet mear útgien binne, hy hie de man
kâld makke as in frosk. Hy joech ús heit in lyts middelke for in
ryksdaelder, en ik leau net, det er ’t heal op hie, ef it wier oars net
eft er heit de termen mei hânskrobbers útreage.

_Divelbander._ Ja, it is in mâl feint; dêrom leauwe de ljue him; scoene
der oars wol sa folle nei de piskikers rinne? It liket nuver sa mar út
in bekjefol pisse to sjen eft de ljue in lintwjirm habbe, ef it kolyk,
howol dy twa nei gedachten al oare middels foreaskje. En dit wol ik
yette rinne litte; mar út de pisse to sjen eft immen foar fiif jier
bloed spein hat ef in breuk hawn hat, en sokke ljue braekmiddels to
jaen as der galkoartsen omgeane, dat koe wol ris blide erfgenamen
meitsje. Ik leau oars net det dy ljue it sels ek leauwe, mar jildwinnen
is swiet, en dêrom sjucht men ’t tsjinwirch ek al fen oare dokters to
Ljouwert en Snits, en dit giet eft it skonken hat. Fen sokke ljue is ’t
yet ondogensker; hwent dy witte better. Die ik, dom boer, it yette, ik
koe miene, det ik it wiste. Hja binne minder as de gûchelhanzen, dy de
mouwen opstrûpe, as se bigjinne.

_Gabe._ Ja, ús master Freark kniest der soms ek wakker oer.

_Divelbander._ Jimme master Freark is in gek; dy wol de ljue net
biskite, en dêrom moat er earm bliuwe. Hwer kniest de man oer? Hy scil
fen de hûndert wol tachtich genêze as de piskikers der tweintich
genêze. It giet hjar as de baden yn ’t poepelân: dêr binne fen dy
wetters, dêr de ljue mei hjar lamme lea ynkrûpe. Dêr wirdt lûd fen
roppen, alle jierren wirde der boekenfol fen drukt, ho folle det dêr al
genêzen wirde; mar waerden al dy ljue ek ris opjown, dy der net genêzen
wirde, dy der stjerre, ef der slimmer wei komme, de nearring roun gau
staf, en sa scoe it my ek gean.

_Gabe._ Ho? Jo ek? Dêr hear ik nij fen op.

_Divelbander._ Ja, skroarke! Ik bin, God tank, sa fier, ik hoef net to
ligen om it brea, lyk as folle wize ljue wol ris dwaen, woll’ se de
stôk út de hals keare. Sjuch, feint! folle ljue komme hjir om rie; ik
haw in âld middelke for ’e jichtkwalen, en dêrmei wirde folle genêzen,
en folle ek net. Mar omdet it nuver liket sa fen in boer fen sa’n
swiere pleage bifrijd to wirden, dêrom tinke de ljue det ik alles
genêze kin, en det der mear as ien oer geane: dêrom neame se my ek
divelbander.

Myn jonges, dat swiften binne, sizze oars det de divel nei Eastynjen
tein is sont er nin heil mear op ’e preekstoel hat, en det it him gean
scil as Malbroek, det er net werom komt. Wol jimme heit fen my genêzen
wirde, den moat hy leauwe hwet ik siz. En folle haw ik genêzen, dy
yette slimmer wierne as hy.

_Gabe._ Mei heit moatt’ je dwaen sa je wolle; hy is dommer nôch. Hy
scil jo wol bitrouwe en leauwe.

De man giet allinne by de suchtsjende Pîbe yn ’e keamer, en hwet dêr
geskaet wier, hat er net forhelle, mar it hie in nuver getsjoen west,
en as er net moatten hie, hja hiene him der net ta krige for nin
tsjiis-tsjettel-fol-jild. Hy joech Pîbe yette ek krûden, en sei der by,
det der net mear as twa pear eagen oer gean moasten.

Hja rieden wer nei hûs, en it draeide der op út, det se allegearre mis
west hiene. Hwent Pîbom krige in abstoanje oan de skonk, dat master
Freark iepenje moast, en dat er einlings mei folle kinst en flyt ticht
makke, sa det Pîbom de oare maityds ier al wer to Frentsjer yn ’e
poarte mei in greate kneppel yn in keppel lammen omtyske.

E. H.

[Yllustraasje: OMKEARDE WIDZESANG.]


DE OMKEARDE WIDZESANG.


Myn ljeave mût’le jonge,
  Ei! kibje net sa fel.
’k Moat krite, bern, en sjonge.
  Och, boike! jaen dy del.

Knyp dou dyn ljeave eachkes,
  Dyn mûzige eachkes ticht,
En wiggelje as de weachkes
  Mei ’t reid oan ’e wetters-ich.

Dou krytst’ sa earmlik fen honger;
  Dou witste oars nearne fen,
En ’t lod’rich tategelonger,
  Dat is dyn paradys, bern!

Dy lytse earme hertkes,
  Dy binne yet ryk by dy;
Dy lizze yn fodden en flardkes,
  Mar memke tate ha sy.

En hawwe se fjûr noch sinne,
  En knippe de glêzen fen froast,
Den krûpt de mem ’er om hinne,
  En triuwt hjar djip yn it boarst.

Och, wierste ek ryk as in prinske,
  En hiest’ dyn widze fol goud,
Yet hieste net dyn winske,
  Myn boarst fol tate, bout!

En hast’ den hwette slûge,
  Och, rek dyn earmkes frij;
Dou kinste smachtsje en sûge,
  Mem hat dochs neat for dy.

Den tilt in frjemde minne
  Dyn tsjuster girdynke op;
Dy hat de wille allinne
  En gizet mei myn pop.

Dy tilt dy út dyn glûpe,
  En tutet en boartet mei dy;
Dy wolste ticht oankrûpe
  En ljeaver hawwe as my.

Ik haw for dy nin tate,
  Ik haw de boarsten for pronk;
In sankje en noflik prate
  Is al hwet natûr my skonk.

Och, koeze, net sa kibje!
  Mem mient it sa mei dy;
En kin ’k net for dy libje,
  O! stjerre scoe ’k for dy.

Myn ljeave mûtle jonge,
  Ei! kibje net sa fel.
Lit my nin triennen sjonge,
  Och, boike, jaen dy del.


_Nei it Dútsk._
E. H.

[Yllustraasje]


NIJE WIDZESANG.


Dou, dou biste myn Anke;
  Dou, dou biste myn bern;
Dou, dou, biste myn fanke;
  Witst’ net ho goed ik it mien,
Ja, ja, witst net ho goed ik it mien.

Sliep, sliep sêftkes myn bernke;
  Sliep, sliep stil as in blom.
Dûk, dûk, krûp yn dyn hernke,
  Tink dou mar nearne net om.
Ja, ja, tink do mar nearne net om.

Dy, dy scoe ik wol triuwe,
  Ticht, ticht, djip oan myn hert.
Nin, nin pinnen biskriuwe,
  Nin memme-ljeafdefjûr net.
Ja, ja, tink dou mar nearne net om.

Troch, troch fjûr en troch wetter
  Gean, gean, flean ik for dy.
Nin, nin libben is better
  As it stjerren for dy.
Ja, ja, tink dou mar nearne net om.

Dou, dou biste myn koeze,
  Dou, dou tôgest my wei.
Na.. na.. nane sûze,
  Bliuw ’er sa swiet yn wei.
Ja, ja, tink dou mar nearne net om.

Tût! tût! tûzen priuwkes
  Ut, út myn libbens-ier:
Tût! tût! tûzen triuwkes
  Wekje myn fanke moarnier.
Ja, ja, tink dou mar nearne net om.

Dou, dou biste myn Anke,
  Dou, dou biste myn bern:
Wird, wird in tige fanke,
  Wird in Friezinne, myn bern!
Ja, ja, tink dou mar nearne net om.

Sliep! sliep! slút hjar de eagen.
  Sliep! sliep! krûp troch hjar lea.
Tiis, tiis hjar yn dyn reagen,
  Meitsje hjar libjende dea.
Ja, ja, witst’ net ho goe’ ik it mien.


_Nei it Dútsk._
E. H.

OAN LIUWE,


_do er troch it dom fearnsjier kaem._


Wolkom, trij’ris wolkom, Liuwe!
  Ut it dom fearnsjier.
Ik moat dy ’ris tige triuwe;
  Dy, myn libbensier!

Lit ik dy myn hert útjitte,
  ’t Folle blide hert!
Slûgje sêft op memme skirte,
  Sûch dy roun en fet.

Yette foar in mannich wiken
  Laeiste as Bouke yn ’t koarn,
En nin gyzjen, roppen, striken
  Helle in glimke oan.

Nuver skaeiste, lytse solle,
  Mei dyn losse lea,
Knikkebolste mei de holle
  As hanswoarst om ’t brea.

De eagen rôlleste yn ’e holle,
  As in stjitrich raem;
Soms seachste as in nytlich bolle,
  Nou wer as in laem.

Mar dou bist’ der troch, myn jonge!
  Dou hast’ nou forstân.
Yet laeiste ’er hinne as in wronge,
  Hast rinst’ ús oan ’e hân.

Laitsje kinste, en sjongen hearre,
  Nei de lampe sjen;
Ja, de widze skjin bidjerre,
  Krekt as greate bern.

Hy hat forstân, myn lytse koeze;
  Hy hat forstân, ja wol!
By mannich sit it yn ’e bûse;
  Hy hat it yn ’e bol.

Wolkom, trij’ris wolkom, Liuwe!
  Ut it dom fearnsjier.
Lit, boike, dit it lêste bliuwe:
  Wird wizer jier op jier.


E. H.


_Dizze Ljouwe ef Liuwe wier de âldste soan fen myn broer Dr. Eeltsje.
Hy hjitte Liuwe nei syn oarreheit oan memme-side, Liuwe Fockens,
boargemaster fen Bolswert, in brave stege stân-Fries, in man mei in
gesoune kop, en dy ’er altiten op út wier om syn folk en frjeonen en my
boppe-al, goed to dwaen. By syn bêste beppe en moikes hat neef Liuwe
syn learjierren as Latynske jonge to Bolswert sliten, en mei dy
opfieding kaem in sêftheit yn syn seden en manieren, dy ús folk oars
net eigen wier. Hy wier bileefd, billik, meigeande en geskikt. Hy siet
fol geast, en wier sa lear-gjirrich, det neat, hwet in minske foredelje
kin, him frjemd wier. Hy teikene út ’e holle alderlei flinke
karikatúrtsjes. Hy wier handich yn it biknitseljen fen lytse
ystremintsjes; as bern pielde er al mei ’t knippen en teikenjen fen
sinnewizers. Fjirgesichten en mikroscopen hie er altiten by de hân. De
rin fen de stjerren koe er op in prik. Yn de muzyk wier er for in
ljeafhabber in master. Net allinne bispile er de klawier, de fyoele en
guitarre; mar faek sette er syn muzikaliske ynfallen op ’e noat; hwent
hy koe nuver aerdich kompenearje. Hy song fol smaek en ynfieren, en dat
talint brûkte er jamk om in forslein hert hwette op to beurjen. Ik ha
der by wêst, det hy in boartfeint, dy hopeleas mimere, hwet moed
ynsprekke woe, en do him dat mislearre, gong er yn in tsjustere gong
bûten de keamer, en song dêr sa lang de moaiste Dútske sankjes, dy er
koe, ûnder de guitarre, det der in glimke op de lippen fen syn miich
kaem. Sa wier Liuwe. Fier scoe hy ’t yn ’e wrâld brocht ha, wier er nin
domeny wirden; mar al syn talinten, dy him oars foartholpen hienen,
wierne him dêr tsjin. De ljue hjir to lânne miene, det it hynste-wirk
is om yn seis dagen in preek by eltsoar to haspeljen, en dy den sneins
út to galmjen; en as se sjugge, det de domeny dêr ek noch ûnder sjongt,
spilet, rekkent, stjerresjit, ef michjes en wjirmkes troch
forgreatglêzen bilôket, dat giet fen it preekjen ôf, tinke se. Dat kin
noait in rjuchte domeny wêze, sizze se. Dêrom studearje de measten ek
net; foaral en bilieven net yn Gryks ef Latyn, dat sa ’n ivigen tiid
nimt. Sa dageliks wei hwet godgeleard mâlk-en-wetter yn it Lêsselskip,
dat is alles hwet se fen geleardheit en kinst ynnimme. As er nou
fierder mar permantich stapt, deftich praet, en binammen snjeons for
nimmen to sprekken is, den scil de gemeinte bêst mei him op streek
wêze. Snjeons, siz ik; hwent den moat in goed domeny wêze as in jong
wiif, dat yn ’t roeijen is; op it punt fen to boarsten oan al de
geleardheid, dy er yn ’e wike ynnomd hat. Dêrom, hwet sei pastoarske
Wolf-Bekker, dy oan domeny Wolf to Beverwyk troud wier, do de schout
hjar man op in snjeon sprekke woe?_ Mijnheer de Schout, _sei hja_, mijn
man is Saterdags altijd onzichtbaar, om Zondags onverstaanbaar te zijn.

_Om koart to gean, Ljouwe hat it net fierder brocht as Imbden; dat wier
syn earste en lêste birop. Dêr is hy ier stoarn; ik mien al yn 1855,
mar noch libbet hy dêr yn de hege achting fen elts, dy sok in holle as
op him stoe, en sok in hert, as yn him sloech, op de rjuchte priis to
skatten wiste; noch libbet hy dêr yn de fjûrige ljeafde fen twa trouwe
sielen, dy moarns mei syn byld foar de eagen opsteane en der jouns mei
to bêd geane, ik mien syn treasteleaze widdou en syn jinnichste
dochter, dy er ús neilitten hat._

J. H. H.

GEALE SLJIPKE.


Yn poepeslom bidobbe
  Laei Geale yn ’t leavich reid;
Hy hie de kersen gnobbe
  Yn ’t hôf fen oarreheit.

De pet oer ’t holke hinne,
  En oer ’e eagen del;
Hwent warem wier de sinne,
  En brimzen stieken fel.

En oan in wyljen stobbe,
  Dêr hong syn baitsje oan,
En oan it baitsje sobbe
  In tsjoarre kealke oan.

De rûge holders sûzen
  Troch blomkes en troch krûd,
En troch ’e stannen rûzen
  De simmertwjirkes lûd.

De wettergulpen fleagen
  En gûlden yn ’e fljocht,
En nei de terpen teagen
  De hoantsen yn ’t gefjocht.

De skouwe teaperts songen
  De âlde lange team,
En d’ ekster wipt’ mei sprongen,
  En gloep fen beam ta beam.

En Toon de seine harre
  Fier yn it lege mêd,
En Doeke mopke narre,
  Fen ’t swyljen wirch en sêd.

En koazze yn ’e doeren,
  Dy haff’le yn ’e brij,
Laei hymjend loai to poeren
  En joech de sinne frij.

En op ’e daem dêr blaeide
  In eike sêd en slûch,
En oer ’e lânnen waeide
  Sint-Janstried wyt en rûch.

Swiet yn ’e sliep fortize,
  Wist’ boi fen nimmen kwea,
As sêftkes him hwet kize
  Oer holle, boarst en lea.

Hy gappe en rekte en sette
  Syn doave skonkjes út,
As by de noas him fette
  In kâlde keallesnút.

“Hoei!” skrilde er, “Oarre, Oarre!”
  En sprong hast út it fel,
En seach nou as in bloarre
  Op ’t earme kealke del.

Och, Geale wroechwjirm kneage,
  ’t Wier oeral: “Oarreheit!”
Hy waerd ’er yet troch pleage
  Bidobbe yn ’t leavich reid.

Krûp yn in syd’ne wrine,
  ’t Kwea lit dy nearne rêst;
Dou kinste it net ontwine:
  It fret dy sliep en rêst.


E. H.

[Yllustraasje: GEALE SLJIPKE.]


IT FAMKE.


Myn famke kipet gol en blier
  Ut hjar twa blauwe eagen.
Hja is sa mûtel, glêd en tier;
In flodder draegt se nei de swier,
  In kyps mei syd’ne beagen. (_bis_)

En om ’e sêfte hals in string
  Fen moaije reade kralen:
Dêr foare yn in gouden ding,
It flikkert as in stjerrekring,
  Mei stienkes gleon fen stralen. (_bis_)

Mar boppe pearel ef robyn
  Blinkt yet hjar spitsich kinke:
In dobke stiet ’er midden yn.
Hjar wankjes binne waerm en fyn
  As ’t iere foarjiers-sinke. (_bis_)

En fen dy ljeave kralestring,
  Dêr wynt in slinke hinne;
Mar hwer dy slinke hinne wynt,
En hwet dêr efter ’t jakje tynt,
  Dat wit hja mar allinne. (_bis_)

Hjar tútke—o, sa weak, sa hyt!
  Dat wit ik mar allinne.
In rig’le tosken, geef as kryt,
Biseamd mei lipkes read en wyt
  Eft ’t Berlts’mer kêrsen binne. (_bis_)

En yet by al dy snipperheit
  Fen klean en ien en oare,
Sa hat s’ in fromme, froede sin;
De kreazens fen in wjitten hin,
  De blierens fen Aurore. (_bis_)

Mar hwet yet swieter is as swiet,
  Dat kin nin bloarre priuwe.
Hwent is hja tsjep en smûk en moai,
En hat hjar kantens mjitt’ noch roai,
  Hja wol it sels net leauwe. (_bis_)


_Nei it Dútsk._
E. H.

IT MARKE.


It wier op in simmerjoun;
It sinke stoe op ’e groun
Wol heal yn ’e dauwe wei,
Krekt as it yn ’t wetter laei.
Sêftkes en stil wier de wrâld,
It wetter laei sûnder fâld,
En ’t goud’ne sinnefjûr,
Spraette syn gleonens ’er oer. (_bis_)

Men hearde nin flinter ef mich
Sa flodderjen oan ’e ich,
Ef gonzeljen oer ’e poel,
En ek nin bernegejoel.
Smûk mei de kop yn ’e plom
Driuwkelen de einkes rounom,
Yn ’t lizich-blêddige gnod
Yet syljende yn ’e dod. (_bis_)

Djip yn ’e ladene tsjalk
Song skûtefaer as in alk
In sang fen d’âlde tiid,
En wier mei ’t wyfke sa bliid.
En ’t wyfke spoun en striik,
En digere troch ’e riik
Troch it heal opskoude lûk,
En wier by hjar hirdke sa kloek (_bis_)

En Hearkeman om hwette bút
Skouwt mei de peasjou ’er út.
Sakeman fisket op iel,
En skouwt, det er stint, nei it wiel,
En keilt der syn dôperkes yn,
En jowt se oan waer en wyn;
O, roun ’er in ielke oan!
Hwet joech it in rike moarn. (_bis_)

En ik mei in wiffe sin
Roike myn swiet ingelin
Flink oan ’e oare marswâl,
En wier mei it famke sa mâl.
Hwet songen, hwet boartten wy!
Hwet wier it ús rom en frij!
O wille! O noflike tiid!
Hwet tins ik oan dy wer bliid. (_bis_)

Soms dreauke it sa sêftkes wei,
De riemen sleau efternei:
Den fette ik hjar ljordichkes om,
En neamde hjar hunichblom.
Den lake hja wyt en blier,
As it maiblomke op ’e wier
Tsjin ’t ljeave rea’ sinke oan
Yn de iere foarjiersmoarn. (_bis_)

O ljeaflike stille mar!
Hwet lake en gobbe ik mei hjar!
En hwerom brochtste sa fier
Us lûd gegou en getier?
Ei! hwerom wierste sa froed?
Ei! hwerom tilste ús lûd,
Al pipen we ek as in mûs,
Sa hearrich oer fjild en hûs? (_bis_)

O joun! o ljeaflike dei!
Hwet tink ik dy efternei.
En hwerom fleachste sa swiid,
Dou goudene griene tiid?
Dou himelske simmerjoun,
Hwet wierste my rêd forroun!
O, kaemste! Ei! mylde, kom!
Ei! kom my faker werom. (_bis_)

E. H.

[Yllustraasje: DE ALDE SKEPER EN DE GRYTMAN.]


NIMMEN LIBBET FEN ’E OERFLOED.


In grytman libbe op syn stins
  As d’ earste fen it lân;
Hy hie dêr alles nei syn winsk,
  En alles yn syn hân.

Hy iet al hwet syn mûle mocht,
  Siet ivich oan ’e fles,
En dochs hy krige gau syn nocht,
  En waerd dat libben wers.

Soms reage er troch it hele slot
  En flokte op ’e fammen.
Den wier ’t, _verd.... kale rot_!
  Al tsjinnen s’ him as lammen.

Sa’n mâlle boi wier wer ’ris oer,
  Mynhear woe út to jeijen;
Hy socht Diana en syn roer,
  Om wyld en tiid to deijen.

’t Hie reind, it bosk wier him to wiet;
  Nou teach er nei de heide,
Dêr Oedsom by syn skjipkes siet,
  En fredich pypke en breide.

Hy rink’le mei de hân yn ’t jild
  En Oeds sei: “Goeden dei!”
“Sa, Oedsom, sa allinne yn ’t fjild?
  Hwet jowt dat wol sa’n dei?”

“O Jonker, neat as kost en klean
  Fortsjinje ik dei op dei:
Dat is jier út, jier yn, myn lean.
  Ik lizz’ myn botsen wei.”

“Dat is in bytke!” sei mynhear;
  “Dat is nin billik lean.”
Mar Oedsom sei: “Ha jy den mear?”
  Dêr koe mynhear mei gean.


_Nei it Dútsk._
E. H.

ALD JANOM.


Wel, boer, ’t is eft ’t hjir frijers reint.
  Is dat hjir ek in spil?
Ik bliuw net langer jins âldfeint,
  As dat sa langer scil.

Do Fyke yet in famke wier,
  En yn ’e widze kriet,
Do wist me yet al gau ’ris rie,
  En hwer de pleage siet.

Den loek ik oan it widzetou,
  Ef roan ’t ús oer ’e fûst,
Den joegen wy hjar oan ’e frou,
  Den dronk hja det se pûstt’.

En waerd hja yn ’e kakstoel boas,
  En hie hja hwet gegryn,
Den ram’le ik mei de brilledoas
  Mei trije duiten d’r yn.

Hwet ha we wol in wille hawn!
  ’t Wier altyd Janoms pop.
Hja sjag’le mei my troch it lân,
  En socht de blomkes op.

Hja trog’le my de duiten ôf
  For swiete snobberij;
Ik tom’le mei hjar yn it hôf,
  En waerd in bern as sy.

Mar nou, nou hat s’ in oare pleach:
  De deale wit er fen!
Fê! sa’n gefljoch en sa’n gereach,
  En dat fen oarljú’s bern.

’t Is eft w’ in slimme sike ha,
  Sa wirdt me hjir oerroun;
De masters komme ’er hird op ta.
  Och, wier hja mar wer soun!

Den komt ’er wer in gielbird oan,
  Dy just is út de dop.
Den lange Jelke, ús bûrmans soan,
  Dy mei syn poepekop.

Den komt ’er ien troch rein en wyn,
  It wetter dript him nei;
Den seit de fryster: “Skik mar yn;
  D’ âldfeint kin dêr wol wei.”

Dêr sit er den, en dampt en smookt,
  Krekt as in grytmans soan,
Wylst Fyke tige prikken stookt,
  En ik sit efteroan.

Den jowt se him hwet brandewyn:
  Hwet laket se den wyt!
Den is ’t: Skink Janom ek ’ris yn!”
  En oars krij ’k nea nin skyt.

Den stekt se him de fûst ’ris ta;
  Den knypt se him yn ’t ear;
Den smyt se him myn prûk ’ris ta.
  Fê, hwet in mâl gebear.

“Kom, Janom, jaen myn guds hwet foer;
  Sa skikt er my den wei.
Ik bin ’er as de wever oer
  Alear op ’e lânsdei.

Soms komme ’er trije op ien joun:
  Den stroukje, hest’ sa net!
Twa ite hjar de bûk den roun,
  De tredde krijt de pret.

Twa slûpe ’er út, en helje mear,
  En komme let werom.
Den strúnje, en snuve om hûs en hear,
  Troch skûrre en hôf rounom.

Den dekke se ús de skoarstien ta,
  Den komme se ’er ta yn:
Al hwet wy bûten doarren ha,
  ’t Is earsling hwet ik fyn.

Den stiet de haiwein op it hûs,
  De bolle oan ’e klink.
Den skreppe en skoerre by de rûs,
  En de oare deis to sink.

En gnoarje ik ’ris oer dat spil,
  Den seit dat famke yet:
“Och, Janom, hâld je dochs mar stil,
  De âlde dei forjit.”

Né, boer! as dat sa langer kin,
  Ik kin sa langer net;
Ik tankje jo en ’t húsgesin!
  Myn hearring bret hjir net.

E. H.

[Yllustraasje: SNEINTOJOUN.]


IT TSJERKHôF BY JOUNTIID,

EF

IT GRêF FEN LOKKE.


Dêr op dat hege tsjust’re hôf
  Lei ik myn Lokke del;
Dêr setten hjar myn bûrren ôf,
  Dêr yn dy kûle del.

Dêr laeiste, Lokke, dêr, myn bern!
  Dêr yn dy kâlde groun.
Mei dy ha ’k alles hjir forlern,
  Hwet me oan de wrâld forboun.

Dêr laeit myn libben en myn sin,
  Dêr yn dy griene wier.
Det nimmen mear in trien ontrin,
  Ik fiel en fiel it swier.

De toersklok bile hol en fol,
  Do ’k hjar nei ’t hôf ta brocht’;
My tinkt, ik hear it yette wol,
  En sjen it as by ljocht.

En mannich famke teach ’er mei
  Nei ’t hege tsjerkhôf ta,
De bier mei Lokke efternei,
  En kriet en snikke sa.

En mannich feintke teach ’er mei,
  Nei ’t hege tsjerkhôf ta,
De bier mei Lokke efternei,
  En kriet en snikke sa.

En beppe mei hjar reinkleed om
  Kaem slierend efteroan;
Dat âlde minske, goed en from,
  Troch rou en leed bistoarn.

Sa tôge se hjar lêste blom
  Nei ’t neare tsjerkhôf ta,
En moast noch yn hjar âlderdom
  Ek dizze rouwe ha

Hwet is it libben op ’e wrâld
  In wif en faei bistean!
Ho selden sjucht men immen âld!
  Ho faek in blom forgean!

Dy hjoed fol libben en fol fjûr
  Om grêf noch stjerren tinkt,
Hat moarn it wite deakleed oan,
  Forjit men—en forsinkt.

Mar, famke, sliep en slomje dêr,
  Dêr yn dyn griene wier;
Det wjirm en modder dy fortar,
  Fortar mei ’t earste jier!

As nei in lange wile en tiid
  Nin trien mear om dy rint,
En de âlde frjeonskip wiid en siid
  Wer nije frjeonen fynt,

Den tink ik yet om dy, myn bern,
  To ier forwile blom,
Sa faek as ik it tsjerkhôf sjen,
  En op dyn grêfstien kom.


E. H.

TRIJE GEBETKES FOR FRYSKE BERNTSJES.


_Moarngebetke._


Scoene wy dy forjitte, dy net tankje, ô Heit yn ’e himel? Tûzen bern
binne dizze nacht ynslomme, en hawwe hjar eagen for ivich sletten; mar
myn eagen hastou wer iepene, om it bliere ljocht fen dyn moaije gleone
sinne tsjin to laitsjen. Ieremoarn stiet it brea for ús ré, detstou
simmers waechsje litste. Dêrom binne wy ieremoarn ek bliid, en sizze
tsjin eltsoar: “Kom, lit ús tankje en bliid wêze! Der is nin heit, sa
goe’, sa frjeonlik, as ús Heit, dy yn ’e himel wennet, en ús it libben
en alle dingen jowt!” Hoedzje ús dizze dei for alle kwea; bilieven,
hoedzje ús for de sonde, dat it iselikste kwea by dy is, o God! Jow ús
dêrta in fromme sin, det wy flitich yn ús wirk binne, en by âlde ljue
om sizzen jane. Doch dou goed oan hjar, dy my goed dwane: seinje myn
ljeave âlders, myn folk en frjeonen, myn masters en oppassers! Hwent ik
bin earm; ik haw neat om hjar to forjildzjen. Tink ek om myn
ongelokkige evenminsken! Jow brea oan ’e neakene en bleate! Stjûr dyn
hillige ingel mei in treast oan de siken, dy folle pine útsteane, en
mei it each nei dyn hege himel sa earmhertich kroanje en weinje. Helpje
dou se allegearre, hwent dou biste de heit fen ús allegearre troch
Christus ús forlosser. Amen.

J. H. H.


_Gebetke foar it iten._


Wy tankje dy, goede God, for it iten, dat hjir foar ús klear stiet. Ho
goe’ bistou, ô Heit yn ’e himel, detstou alles jowste, hwet wy fen
dwaen hawwe! Hwet jowstou ús folle mear as oan ’e earme minsken, dy
bitter honger lije! Lear ús dêrfor tankber to wêzen, en hwet mei to
jaen fen alles, dat wy to folle hawwe. Dêr hastou ommers wille oan, ô
Heit fen meilijen, det wy dyn skepsels, ús evenminsken, goeddwaen, lyk
astou ús goed dochste en forjowste om Christus dyn soan. Alles hwet
goed is skinkstou ús, en howol wy it net fetsje, kwea komt nea út dyn
seinjende hânnen. Scoene wy den net op dy trouwje? O, jow ús hwet goed
is, as wy ’er net om freegje, en omthâld ús, wize God, hwet kwea is, ek
as wy ’er yn ús blinens by dy om krite en trúnje. Amen.

J. H. H.


_Joungebetke._


O Heit, dou dy fier boppe de stjerren wenneste! Ik bitankje dy, det ik
de hiele dei dyn goedheit priuwe mochte. Klean en iten, ûnderwys en
gesontheit, alles hwet my lêstte, hwet my tsjinstich wier, haw ik hawn.
Tanke, tanke dêr for, ô beste Heit yn ’e himel! Myn eachlidden wirde
swier, en ik moat to bêd. Forkwikje myn wirge lea troch de swiete
sliep, en weitsje foar myn bêd, as ik net wit, det ik yn ’e wrâld bin:
hwent dou, o ljeaven Heare, sjuchste alles, hearste alles, ek de kweade
minsken as it tsjuster is. Tink net om it kwea, dat ik dy hjoed dien
haw; forjow it my om myn sillichmeitsjer, dy alle froede bern by him
ropt, dêr it nea nin nacht wirdt. Amen.

J. H. H.

DE ROTTELWACHT.


Tsjien hat de toerklok slein!
In swiere dei is wer forflein.
Minsken, harkje nei myn sizzen;
Bid, en gean to rêsten lizzen!
En dy nin tsjoed gewisse het,
Slept sêft en swiet op sa’n gebet:
Hwent yn ’e himel hâldt de wacht
In helder each de hiele nacht.

Alve ûre hat de toersklok slein!
It fjûr is hast yn yeske lein.
Harkje, hwet ik dy wol sizze,
Dy ’t yet net to rêsten lizze,
Ef dy noch oan de arbeid swit,
Ef dy yet by de kaerten sit;
Dy sizz’ ik for de lêste kear,
De deaklok slacht for immermear.

Toalf hat de klok! sa ropt de wacht,
Boargers, it is middennacht!
Harkje, hwet ik dy wol sizze,
Dy ’t de soarch to heech mocht lizze,
En hwer noch yn de neare nacht
In hert fol soarch en kommer smacht,
Sa jow dy God in swiete slom;
Ja, sliep de wizer yn ’t rounom.

It is ien ûre, dat dêr slacht;
Kâld en tsjuster is de nacht.
Harkje, hwet ik dy wol sizze,
Dy yet helske leagen lizze,
As hjir ef dêr mei satans ried
In tjeaf op tsjustre gongen giet.
Sa gean nei hûs en tink to rjucht,
Det God dêr boppe dy wol sjucht.

Hark, dêr slacht de klok al twa!
Dat rint nei de moarntyd ta.
Frij fen soargen en fen lêsten
Laeit nou alleman to rêsten,
En hwa ’t nou, foar det it daget,
De swiere soarch oan ’t herte knaget,
Dou earme sloof, dyn sliep is oer.
Hwet soarch? God soarg’t yn syn bistjûr.

Trije hat de klok, God tank!
Kom, de kjimmen wirde blank.
It ljocht brekt troch ’e wolken hinne,
En dêrmei komt de blide sinne.
Bilibbest’ nou gesoun de dei,
Sa tankje God, en gean dyn wei.
En gean mei friske goede moed
Oan ’t wirk, en hâld dy goed.


_Hebel, De wachter-ruf._
E. H.

IT BOLSWERTER NUT.


Gabe hie in bulte praten heard fen it Bolswerter nut: de iene sei ’er
dit fen en de oare dat, mar dy ’t ’er west hiene seine allegearre, det
hja der in bulte nocht hawn hiene. Master, dy der Gabe faek fen om ’e
earen tongere, kaem op in eftermiddei, det de sinne al toalle, to
freegjen, eft er nou mei woe; dy joun wier de brij wer opskept. Gabe
stie earst wakker yn bistân; mar Fetke bôlrinster, dy der krekt by stie
en de mûle yn twa hânnen hie, makke der in ein oan. “Kom, kom, sei hja,
ik sjen ’t wol oan dyn noas, Gabe. Dou bist’ der sa nijsgjirch nei,
detste der wol in langskonke mich om yn ’t gat krûpe scoeste, aste der
mar yn koeste.” Gabe lake ’ris om dat snjirdich wiif, en joech tawird.
Saskemoi siet noch to skimerjounjen, (it wier djip yn ’e hjerst,) do se
de Noarger rún foar ’e sjeas spanden en nei Bolswert rieden. De wei
wier as klaphout; it spoar glinstere; it poepesinke skynde wakkere
moai; en der wier nin grilke oan ’e loft. Hja spanden by in boer fen
hjar kinde út, en do se yn ’e Lêste Stûr in foech slok koft hiene,
stapten se aenstons de stêd yn. De poarte wierne se, tink ik, sa ’n
great tritich trêd troch west, do se oan ’e lofterhân in tuitich tilke
oergongen, en foart, noch ’ris lofts om, in plat tilke oer; do in foech
ein strjitte by de feartswâl lâns; do wer oan ’e rjuchterhân in gloppe
yn, en nei ’t se noch in pleats oerroun wierne, moaste se einlik in
steile treppen op, dêr Gabe koarts syn soune skonk britsen hie. “Hwer
bring’ je my hjir?” frege Gabe. “Ei, ju! sei master, dit hat alear in
kleaster wêst.” “As ’t ús den mar net ôfgiet as de rotten yn ’t
kleaster, sei Gabe, dy’t der nea wer libben útkomme.” Mei ’t er dit
sei, staette master oan de rjuchterhân in doar iepen, en, ja, man! dêr
hien’ je ’t spilke. In wide seal mei in wyt wulft as in tsjerke; oan d’
ein in preekstoel, dy yn in rêst skammels, fyoelen, en oar spylljues
ark, hast bidobbe wier; dêr omhinne sieten spylljue yn pleats fen
dyakens; by de mûrre lâns lytse tafelkes, dêr de manljue oan sieten to
smoken; yn ’e mids wol hûndert frouljue, de iene twanger as de oare, dy
krekt as yn ’e tsjerke op stoellen efter inoar sieten, mar dy lûd
hoallefoallen, ef praetten as alken. Do Gabe dat in bytke oangappe hie,
kaem der in flink jongkeardel yn mei in frommiske op ’e side as in
lôge; hja wier fiks út ’e kluten sketten, hie in tsjeppe troanje,
bliere lippen, en de kleare gollens yn hjar twa blauwe eagen. Gabe
seach wol det it dochter en sweager fen hjar Feikomme-en-hjar lânheare
wier, en tochte det se him hjir net kenne woene, mar sy, sa gemiensum
as in arbeider, sprieken him aenstons ta, en makken in frjeonlik
praetke mei him. Do dy hear syn wiif nei hjar stoel brocht’, en yn de
greate plimzen pompier, dy foar de spylljue laeinen, omblêdde hie, kaem
er mei in gysten stap wer op de skroar ta, en om ’t er wiste, det Gabe
it bryk útstelle koe, naem er him by in rêst Bolswerters yn ’e kring.
Dêr hiene je in froedsman, sa hwette smel fen troanje, in aerdich
koartswilich man, dy termen yn ’e holle en it hert op it rjuchte sté
hie. Den noch ien, hwette lytser en swart fen oansjende; mar dy ek net
slûch wier, en wol tweintich boeken mei extoarjes fen bûten koe. Ek
stie der in bleek man by, dy hwet rimpen yn ’t praet wier; lang nin kou
mei skjipperibben, mar ien fen ’t âlde skaei, dy yen mei ried en died
alle dagen mear yn ’e hân foel. Yette wier der in boekhâlder by, in
stânfries, dy fen oarder hâldde, en ien om minsken to helpjen, howol
him de frjeonlikheit mear yn ’t hert as yn ’e troanje siet. Den hien’
je ek noch (Foi, det ik dy forjitte scoe!) ús dokteromme; o! de gollens
laei op syn wêzen, en hy lake, det er skodde, sa faek as de skroar út
de koker spile. Gabe seach gau, det er hjir krekt by syn minsken wier;
allegearre wakkere sêftsedich en frjeonlik. Sy wierne sa rûch net as
folle boeren, en sa greatsk net as folle stedkers: mar: _sljucht en
rjucht_, as hjar Gysbertomme. Do se dêr sa ’n foech healûre mei eltsoar
praten hiene, sei der ien: “Gabe, boppe de skouders biste noch al
mansk; mar hwet seist’ der hjir fen?”

_Gabe._ Wel, it liket in nuver spulke. It is nin weardshús, it is ek
nin tsjerke, en dochs liket it sa hwet nei beiden. Heal divel, heal
minske, lyk as Fokke flokker seit.

_De Hear._ Nou, is dat sa tsjoed? Sa krijt lichem en siel elts syn
deel, dêr oars ien fen beiden meast om ’e stûke rint. Wy wolle de
minsken sa folle wille dwaen as yn ’t weardshús, en sa folle leare as
yn ’e tsjerke.

[Yllustraasje: GABE OP ’E NUTSLÊZING TO BOLSWERT.]

_Gabe._ Wirdt der den ek leard?

_Froedsman._ Alteas forhannele. En ’t bigjint mei stoarm en ûnwaer.
Hark mar!

Mei iens bigounen al dy spylljue om de preekstoel to striken en to
bliezen, det de glêzen der fen dinderen en Gabe sa luftich waerd, det
syn kreupele skonk bigoun to trantsjen. Do dit in amerij dûrre hie,
wynde ’er him in smel man troch de spylljue hinne nei de preekstoel ta,
en dy bigoun, as hjir nou folget, to praten oer

IT JILD.


Hearen en boargers! Juffrouws en Jiffers! Feinten oan ’t útdruijen, en
jimme dy de frysters nei de hakken sjenne! Alde fammen, en jimme dy
noch hoopje! Dy hjir binne om to sjen, ef jimme bisjen to litten! Jimme
allegearre, dy hjir komd binne to praten ef to harkjen, to smoken ef to
priuwen, ta Nut fen Al it gemien!

Us oarremem plichtte ús folle to forheljen fen in âld preker, dy troch
de gemeinte pijd wier om it wird to dwaen, en do er yn it houten wammes
stie, net oars uterje koe as dizze wirden: “Jimme binne! Jimme binne!
Jimme binne!” In âld wyfke, dy dat bigoun to forfelen, frege him
einlik: “Wel, heite, hwet binne wy den?” “Jimme binne allegearre
gekken, sei er, hwent ik moat preekje, en ik kin net.” Egentlik hiene
jimme krekt lean nei wirken, as ik jimme mei sa ’n bolstjûrich wird ek
’ris tige útheuvele. O, as jimme wistene, ho ’t ik yn ’e knipe sitten
haw, en dat troch jimme skild! Né, der wier nin tsjinakseljen oan; ik,
ik moast dizze joun prate, en do alles omkomd wier, wist ik net hwer ’t
ik oer prate scoe. As jimme allegearre ien sin hiene, hwet joech ik den
om sa ’n Nuts-preek! Mar in baerch hat in sin, scoe in minske den nin
sin ha? De iene hâldt fen ’e moer, en de oare fen ’e dochter; de iene
hat in sekfol forstân, en de oare nin fingerhoedfol, en dêr komt it fen
dinne, det de iene him ta de teannen út formakket, wylst de oare him
forfeelt, en de preker as in âld hynzer tsjingappet. Lykwol haw ik my
’ris skrep set om ’t jimme allegearre to goedzjen. Earst tocht ik, kom,
ik scil ’ris riddenearje oer de praktiske rede fen ’e Kantiaenske
wysbigearte, en dat hie in onfoech moai stik west for in inkelde djippe
drinker[2], dy ’t der ûnder jimme skûlet; mar de frouljue scoene miene,
det ik hjar yn in tsjokke mist laette, noch tsjokker as de
Amsterdamske, dêr minsken en hynzers by yn ’t wetter truzelje. Do
tochte ik wer, lit ik it hawwe oer ’e hannel yn Fryske tsjiis, en dat
scoe de tsjyskers bjuster sinnige hawwe; mar hwet is ’er de oare ljue
oan de tsjiis fêst, as det de boeren se suver meitsje, en ’er nin hert
fen sûre brokken yn triuwe, dy nin houn frette wol. Einlik skeat my yn
’t sin, om it ’ris to hawwen oer it ljeaflike fen in kreas prûs
frommiske en myn sizzen mei de libbene bylden, dy hjir foar ús eagen
sitte, oan to skroeven: in jamk stikje, siker, for de jongfeinten, mar
for de kâlde stakkerts, dy de tsjerkhôfsblommen al op ’e holle steane,
om ’er swietkes by yn ’e doljorum to reitsjen. Sa wier ’t jimmer
onklear oan de iene ef d’ oare ich, en al myn hersenskraebjen hie
hea-terskjen wêst. Underwilens kaem dizze dei neijer en neijer, en
jimme forgees yn ’t kleaster komme to litten, wier krekt sa folle as my
mei wiif en earme berntsjes for ivich bûten de klokkeslach fen Bolswert
to bannen. Hwent as ien lilts wiif in great krús is, hwet scoene den
hûndert wol wêze? De grizen rint my oer de grouwelen, as ik ’er mar om
tink! Dat bigoun my earjister sa yn to barnen, det ik in forhânlinge
hawwe woe, al scoe ’k him onder de stiennen fen ’t hynstepaed wei
skoerre. Yn dizze binaudheit grabbele ik mei myn fingers yn it
fesjebûske om, en helle der yn gedachten trije inkelgounen út; mar do
ik dy yn ’t each krige, joech ik my sels in trewinkel foar ’e holle, en
lilts oer myn eigen slûgens, sei ik: “Hwerom siikje ik allehiel om
fierrens, dat ik yn myn eigen bûse ha? Oare dingen fen dizze wrâld
binne sa fen skik, det de iene se skoudert wylst de oare der om skrept
en skoert; mar jimme, silveren skiifkes, tûzenris moaijer as de
silverblanke moanne for in smûk pear! hwaens hert is sa ilich en
stiennich, dat dyn geflikker net ynnimt? Hwet sang tommelt sa ljeaflik
út de kiel fen in nachtegealke yn minske-earen, as it gerammel fen
jimme by sekfollen yn earden skealjen útskodde? Hertlap fen my, fen
alle minsken! ho iiskâld dou ek biste, jow ynfierne oandacht oan de
hearders; jow fjûr en krêft oan myn wirden...... Kom, lit ik it mar
platwei sizze. Ik scil prate oer it jild.

Mar nou ha ’k noch in slimme striid mei my sels hawn, eft ik myn preek
yn fjouwer parten deelje scoe, ef, lyk as de domenys, yn trije; dêrnei
eft ik dy trije stikken elts wer yn fjouwer splisse scoe, ef yn mear;
en einlik, omdet trijeris-fjouwer toalf is, eft ik dy toalf delen jimme
op ’e fingers tatelle scoe, fen ’e tomme ôf nei de lytse pink ta, ef
fen ’e lytse pink ôf nei de tomme ta. Mar om de wierheit to sizzen, haw
ik nin tiid hawn om my op sa’n swierwichtich stik to birieden; howol ús
pake sei, det preken mei sa’n bulte yndelingen krekt as âlde tsjerken
binne, dy in hele bulte neare finsterkes, en in wakker bytsje ljocht
hawwe. Ek hoopje ik, det immen, dy preket wylst de blêdden fen ’e
beammen falle, troch ’e fingers sjoen wirde scil, al wier it, det him
de plasse soms in bytsje bigoun to malen. Ik kom hjir dos mar simpel
oanstjitten mei twa delen; it earste, de útfining fen it jild; it
oarde, de útwirking fen it jild.

Om to sjen, ho it jild útfoun is, scille jimme in lyts reiske fen in
tûzen jier fiif seis tobek dwaen moatte, om sa dwaende ûnder de earste
minsken fen ’e wrâld to lânne to kommen. Alderearst pielden se sa
hwette mei fiskjen ef jeijen; mar do wierne se meast sa wif as heidens
en skjirslipers, dy fen de iene oarde nei de oare fleagen, en omdet ’er
do nin each op to hâlden wier, scille wy der net om tinke foar det se
earne tsjoarre wierne. Sa gau wierne se net mei wiif en bern op in fêst
plak to stoel en to bank komd, ef sy bigounen fé oan to setten: ek
túntsjene se ’r sa’n bytke mank mei in pounsmiet twa for bûzekoal,
earten, beanen, en sokke kost oan to lizzen. Sy houdden kij, skiep,
ezels, kammielen, al nei’t de lânsdouwe sei, dêr se hjar deljown hiene.
Sy libben stomp ienfâldich, en hienen in bytsje brek. De fammen
frisselen hjar hier net foar in spegel, mar mei de holle foardel oer in
dobbe mei klear reinwetter: de memkes, net eang for gapskens, lieten it
bare ljocht fen ’e himel yn ’e finsters skine sûnder lagen fen boppe-
en ûndergirdynkes; matten, flierkleden, en sok ark, om de berntsjes oer
stroffelje en bûden oan ’e holle fâlle to litten, koenen se net!
koaitsfammen, banketbakkers, en dy sok kjiskou makken, wierne fier to
siikjen. Sy genearren hjar mei mâlke, triuweltsjiis, waei, hwette
moalkost en griente; it wetter skepten se, lyk as Dyogenes, mei de
holle hân en as hja ’ris tige smarre woenen, den slachtten se in
sûpkeal fen hjar reau bisten, en pluzen it mei folk en frjeonen op.
Licht fetsje jimme, det se yn dizze ienfâldigens hjar bynei allehiel
rêdde koenen mei hjar eigen gemaek, en ’t bytke, dat hja mear brek
hiene, rûlebúten se fen eltsoar. Spek oan spinnen! Hie immen sin oan de
apels ef prommen fen syn bûrman, den naem er in koerkefol aeijen mei,
en dêr hanbakken se sa lang oer, det se ’t iens waerden, ho folle
prommen men tsjin in snies aeijen oerdwaen scoe. Hie er in hynzer brek,
den joech er in team biggen en sa folle eikes as it hynzer wirdich
wier.

Dat sjamperde allegearre sahwet hinne, sa lang as it each net greater
as it liif wier, en de ljue in bytsje dingen brek hienen; mar dy
roalhannel bigoun in deakerske pleachhannel to wirden, sa gau as se
hûndert dingen mear hawwe woenen as se sels makkene. Yn pleats fen waei
en reinwetter krigen se ’t yn ’e holle om bier en brandewyn mei sûker
to drinken. Earst droegen se for in jas in kouwehûd mei de hoarnen ’er
op, dy hjar boppe de holle útstikene; mar neijerhân moast ’er sarjes,
do lekken, op it lêst side en flewiel komme; ja, sa tier waerden se yn
’t iten, det se hjar brette poarsken ef skroeide fearnen skjipflêsk
lekskoaijende, rikke salm, oanleine snoek, en skylpodde-sop ite woenen.
Omdet se nou it tsjiende part fen al dy snoarrepiperijen sels net
meitsje koenen, moasten hja de njuggen oare tsjiendeparten fen oare
ljue oankeapje, en by dit útwreidzjen fen de hannel bigoun it roaljen
in drôvich lêst to wirden. Forbyldzje jimme ’ris, det ’er nin jild by
uzes yn ’e maling wier, nin dekaten, nin gounen, nin trettsjindehealen,
nin dûbelstûren, nin duiten, nin sinten; op ’e wide wrâld neat, dat nei
goud silver ef nei koper like; moast den alles, dat jimme brek hiene,
net koft wirde mei ien ef oar, dat jimme yn hûs hiene? Yn in théwinkel
woene se in romerke wyn drinke, en hja scoenen by de wynforkeaper mei
in pûdke peccothé komme. De lekkenkeaper woe ’ris oesters sline, en hy
scoe de feint mei in lape bommesyn nei de sâltefiskman stjûre. De
loaijer woe syn dochter in guitarre keapje, en hy scoe in pear
stjonkende hûden út de kûpe toaije om it ystremint to biteljen. De
slachter woe bier drinke, en hy scoe in yntaest yn ’e brouwerij
opsjouwe. De boekforkeaper woe syn boike in stik koeke jaen, en hy scoe
it bern mei in roman fen Walter Scott nei de koekebakker stjûre om ’er
in fearn hoiteflip oan to heljen. Op snjeon to joun, as de measte ljue
waerme bôltsjes ite, scoe ’er hast sok mâl en nuver gûd net yn ’e stêd
wêze, ef hja scoenen ’t de earme bakker yn hûs tôgje. Hwet in
abbegaesje fen alderlei reau kaem der for de keapljue út foart! Hwer
founen se pakhúsromte om sa’n arkefol to bergjen? Mar dat noch tsjoeder
is; al dy flardkes fen dit en fen dat, al dy bekjefollen nou fen ’t
iene den fen ’t oare iten, ho kamen se der sûnder skea ôf, as se hjar
op it lêst it hûs útstonken? Hwent sels koenen se ’t net út it swiet,
en in oar wier faek al takocht, as se de helte noch net kwyt wierne. Ek
wier it ondwaenlik krekt sa folle en net mear to keapjen as men nedich
hie. In frommiske, byfoarbyld, woe in brief mei spjelden keapje, en dêr
koe hja neat oars as in moaije douwe oan jaen, dy se op ’e matte to
folle hie; mar de douwe wier wol twaris sa folle wirdich as de
spjelden, en hja koe it bist dochs de wjukken net út it liif ef de
boutsjes út it gat skoerre, om ’er krekt sa folle ôf to nimmen as de
spjelden kostene: hwent den wier it hele bistke nin spjeldskop mear
wirdich. Ek wier it onnoflik, det de dingen do op nin fêste priis
stienen, dêr me fen sizze koe: “dat is nou hjar prik.” As in boer in
lape Ingelsk bont for in jak fen syn wiif keapje woe, en hy kaem by
Nathan mei in ammerfol bjist; ef in gnjirker kaem by in skoenmakker, en
sei: “Meitsje my in pear klaeitrapers, ik scil dy mei snijbeantsjes
bitelje”.... Ljeave minsken! hwet forlikinge is ’er twiske de bjist en
it bont, twiske it pear skoen en de snijbeantsjes? Dêr gong it den op
in hifkjen en tingjen, eltsoar it hert út it liif, en as dat ûren oer
ien boech dûrre hie, roun it noch meast al út mei ’er in slach nei to
slaen, dêr ien fen beiden skea by hie.

Al sa roallebútsjende hiene de minsken wol tûzen jier mei eltsoar
foartpandere, do ’er op it lêst in fynst dien waerd, dy hjar glêd út de
pikel holp. Yn in bercheftich oarde kaem in nij boer op in kâld sté,
dêr er in boarne ef saed (dat wit ik net krekt) by hawwe woe, om syn fé
to boarnen; hy dolde, en noch wier er net healwei oan ’e welle ta, ef
hy staette mei syn stiennen lodde op in klute, dy folle swierder wier,
as er oait in speesje hifke hie. Do er mei in heidebjizzem it rûchste
sa hwette ôfhimmele hie, bigoun de klute to blinken en út de readens to
sjên. Om lykwol krekt to witten hwet it wier, keilde er him yn in great
fjûr; en sjuch, de klute woe wol gleon wirde, mar net barne. “Dat is
nijsgjirrich gûd,” sei de boer. “Mar ik scil dy wol krije, feintsje.”
Mei ien tilde er in swiere balstien oer de holle, en pompte dy fen
boppen op ’e klute del, det it sta sei; de klute briek net, mar krige
in dûk, dy der yn sitten bleau, do er bikoelle wier. Koartom, de boer
hie in stik koper foun. Neijerhân founen se noch in bulte mear sokke
klonten, mar jimmer sa’n onnozel bytke by hout en stien to lykjen, det
it altiten in hiel selsomme speesje bliuwe moast. De iene makke ’er in
hammer fen; de oare it oerd op syn pile; de tredde in kniif; in rike
skevel liet ’er in kop fen bûtsje, dêr hy it sop fen ’e druven yn
úttreau; mar einlinge kaem de fornimstige Tubalkaïn op ’e proppen, dy
’er alles fen makke, hwet syn eagen seagen. Do waerd it koper folle
mear wirdich as jinnich ding, dat de minsken yn wetter ef ierde foun
hiene, en elts woe it minlike graech ynroalje tsjin alles, hwet hy to
forkeapjen hie; de slachter tsjin syn spallingspek; de bakker tsjin syn
mikkebrea; de loaijer tsjin syn hûden; om koart to gean, alle ljue dy
hwette to missen hiene. Nou hie de keapman net mear to rieden mei in
grienmank fen alderlei waren, dy in bulte birêdding en in bytsje winst
joegen. Hy hie syn koper, dat er yn in lyts hernke weistoaide: roast en
skimmel kaem ’er net oan; hy koe ’t fordele sa lyts as er woe, sûnder
in drip to bidjerren, al wier ’t ek yn sokke lytse pyskes, dy net mear
as in spjeldskop wirdich wierne; en hie er hwette fen in oar brek, elts
wier allike happich, om it fen him yn to roaljen. As de harder en it
ljeaf lodske fen ’e heide to foaren hakketearrene, hwet mear wirdich
wier, syn pansfluitsje, ef it lint mei de blommen, dy op hjar prûze
molkenkeamer stiene to pronkjen, den koene se ’t noait net mei eltsoar
iens wirde; mar nou sei hy mar, det syn fluit in fearnslead koste hie,
en it wier sa klear as de sinne, det de fluit fen Daphnis fjouwerris sa
folle wirdich wier as de rûker fen syn Amarillo.

Do dit roalmiddel earst útfoun waerd, woegen se eltsoar it koper ta;
mar jimmerwei mei de skealjen yn ’e hân to stean, lyk as in Jeud, dy de
boeren formôgle figen fen ’e kroade forkeapet, waerd op it lêst, do ’er
tûzenen op ien dei omset waerden, danige lêstich. Dêrom woegen de
keapljue in hiele rêst pounen, fearnen en leaden yn foarrie ôf; den
wierne se mei in boarst klear, as se hwet to biteljen hiene. Ek binne
de nammen, dy de measte naesjes oan it jildstik jowe, dêr hja by
rekkenje, út dit gebrûk fen dinne komd. It _pound_ fen ’e Ingelsken, de
_livre_ fen ’e Fransken, it _poun flaemsk_ fen ’e Hollânners, wierne yn
âlde tiden net oars as sokke ôfwoegene pounen koper ef silver. Mar dy
skealjen, dêr mar twa eagen oer gongen, wierne net altyd de skealjen
fen ’e rjuchtfirdichheit; dêr skeelde rju folle oan. Hwent sjuch,
frjeonen! dat skacheljen siet al ier yn Adams bern. Fen dit poun waerd
wol ’ris in fearnslead ôfgnibbele: bisneine en onbisneine bysfeinten
sieten ’er ek wol ’ris mei de file op om to boartsjen. De falske
weager, dy se bitraptene, sei soms, det er him forsind hie, en den wier
it grapke dêr mei út; mar meast flokte er, det ’er de lôge nei gong,
det hy suver wicht jown hie, en dêr folge den deilisskip op mei sa’n
gerach, gepleit en fûstkespyljen, det stêd en gea der fen optilde. It
gerjucht krige gau syn meuch fen dit spil, en forbea op galge en rêd,
det nimmen koper útjaen mochte, ef hy moast it earst op ’e warkeamer
troch in lânsitiger stimpelje litte. Fen dy ûre ôf waerd it koper
egentlik dat ding, dat wy jild neame. It gerjucht sloech ’er krús en
mint op, en elts dy sa’n klop seach koe steat meitsje, det er op ’e kop
dat gewicht en dy speesje krige, dêr hy it for ynbarde. Letter founen
se ek silver yn ’e bergen, dat noch selsommer is as koper, en goud, it
selsomste fen allegearre; en omdet de dingen priziger wirde, hwet se
minder to krijen binne, sa joegen se fiifintweintich koperen sinten for
ien silverstikje fen de selde swierte, en fjirtich silverstikken for
ien goudstikje, dat allike swier woech as ién silverstik.

Mar fen dy earste klop op it jild spritsen; witte jimme wol, ho’t dy
’er útseach? Ja, dat scille jimme net gau riede! Tsjinwirdich slaen se
’er folle it kopstik fen de baes fen ’t lân op, mar do in kou, in okse
ef in skjippekop. Nou scoene jimme wol tinke, det de ljue hjar do fen
skjippekoppen en okseprippers regearje lieten; mar dat wier al
hielendal net rekke. It wirk laei op in oar moar, frjeonen! hwent yn ’t
regearjen wiern’ se do krekt sa tûk as tsjinwirdich. It jild kaem yn ’e
pleats fen lân en sân, fen fé en hûs; alles hwet men op ’e wrâld
bisitte koe, waerd troch it jild forbylde. Mar by ’t útfinen fen it
jild wier de jinnichste, alteas de greatste rykdom fen ’e minsken hjar
reau bisten, hjar hynzers en kij, hjar skieppen en bargen. Sa folle
poun koper as it bislach bisten wirdich wier, ef de bisten sels, dat
kaem op it selde út, en dêrom sloegen hja op it jild it kopstik fen ’e
bisten, dy ’er troch forbylde waerden; nou in bok, den in baerch, ek
wol in okse ef in ezel. De nammen, dy wy en oare lânnen oan it jild
jane, wize it noch út. _Een schat_ op syn Hollânsk is it âld-Fryske
_sket_, dat skot-, hok- ef stalfé, ek wol hoklingen, bitsjut. _Penning_
wol sizze in fearkou. De Angelsaksen seinen _keap_ tsjin fé, priis en
keappenskip, en ús foarâlders, mei hjar út ien lape toarnd, seinen
tsjin jild _fia_, dat nou by ús fé hjit. Ek it Latynske wird _pecunia_
is nei de letter _bistegûd_. Dat binne nou ’ris onfoege liltse nammen!
Hwent as de stedtsjers tsjin eltsoar sizze: _je bent een schotvarken_,
ef: _het is vee, het is beestegoed!_ den dogge se dat noait net om
eltsoar mei plomkebjizzems ôf to feijen. Mar moaije bern hawwe wol ’ris
liltse nammen, en al woenen alle rimers it jild útgûle en skrieme for
_Blinkend slijk, besproeid met zweet en tranen_, ik hâld fol, det it
ien fen de ljeaflikste, nuttichste en krêftichste dingen op ’e wrâld
is. Mar omdet de frouljue net wend binne, det ien it wird sa lang
allinne hat, scil ik hjir in bytke pleisterje; den kinne se de mûle ek
’ris wille jaen, om friske oandacht to gearjen for it oarde stik fen
myn forhanlinge.

(Geskrep fen foetten en stoellen.... opfleane nei de kastelein......
wyn, pons, kofje.... _Brand je niet!_ de feint ridelje se oan ’e
earmtakke.... poezje yn ’e krollen fen ’e jiffers.... de jongehear
kettermintet...... mûskopje, gysgobje...... eltsoar kjiskou tapije út
pûdtsjes. Gabe fjirket nei it forfolch.... mei in healûre bigjinne de
spylljue wer op to striken, de man giet yn ’e preekstoel, en is wer oan
’t wird.)

Ik scoe den earst oer it ljeaflike, neijerhân oer it nuttige, en op it
lêst oer de krêft fen it jild prate.

Jimme út to rekkenjen, det it jild ljeaflik is, is egentlyk sa folle as
to biwiizgjen, det it wetter wiet en it fjûr hjit is. Hwet ommers in
ding ljeaver is, hwet men ’er mear noed fen stiet; mar hwer steane wy
mear noed fen as it jild? hwer binne wy eanger fen as dat to forliezen?
Oan ús hiele liif is nin tearder plak as de pong, en it útlûken fen
tsjien kiezzen docht noch sa ’n ôfgrysliken pine net, as det in ryk
man, dy jild útset, yn ’e stêd komt en heart: _Het kantoor heeft
opgehouden te betalen._ It hat my ek bjuster nij dien, det ’er ûnder de
tûzen-en-ien moades, dy de minsken yn ’e lêste tweintich jierren
trochflein binne, net ién west hat om in roulintsje oan de earm to
dragen, as immen in bankerot hawn ef him in ding ûnderwoun hat, dêr se
yn ’t ein fen sizze: “In dea houn oan in izeren keatting.” Dat scoe,
tochte my, al sa djip fen herten gean as de rou oer in âldomke, dy in
fikse knoarre jild neilitten hat. En nou it blêdtsje omteard: is ’er in
blider eagenblik, as det ’er jild ynkomt, dat al trochskreaun wier?
Lekkenkeapers, wynkeapers, banketbakkers; jimme allegearre, dy sa faek
jimme rekkeningen fen levere waren ynbrocht hawwe mei dy poatterige
taheakke: _Volgens overgelegde rekening van den jare 1836!_ Sprek op,
en doch tugenisse fen ’e wierheit, eft ’er swieter eagenblik yn jimme
hiele libben wier, as det de faem einlik de winkel ynwipt mei de
wirden: _Het compliment van Mijnheer, en hier was het geld?_ It is sa;
Baur koe tsjoene mei syn sépinseel; Fen der Kooi skildert baeseftich in
kopstik, en Schelfhout smûkskaedzjende beammen, dy yen noadzje om to
skûljen for it prykjen fen ’e sinne; mar al dy moaije skilderstikken
hawwe neat to bitsjutten by de earste ynsjuch fen in erfgenaem yn ’e
keeft fen in oarre dy nei lang omneuljen einlik dit triennendal goen
dei sein, en hjar pleats mei fyftichtûzen stokmantsjes oan ’e bernsbern
ynromd hat. Ljeave minsken! as yn dat hokje in trop lânskipsbrieven
laeit; yn dat hernke in pûdtsje mei gouden potstikken forstoppe is; yn
dy baerch in hûndert ef twa gouden riders rammelje .... jonges! jonges!
dat is de bare ynsjuch yn it himelryk! As de dea ek mar lije woe, det
wy mei it roun goed ús wille yn ’e kiste hiene, wy scoene sa eang net
for syn komste wêze. Hwet koene wy ’er aerdich mei boartsje! Hwet binne
wy op ús snjit, as wy de kammeraten in loech ôfsjen kinne! mar as it
spil op syn bêst is, komt de dea, dy grimmitige skerminkel, ús fen
efteren sa loebeseftich oan, tikket ús op it skouder, en kâldgnyskjende
seit er ús mei syn falske troanje: Berntsjes! It spil is út; stek de
knikkerts yn ’e bûse, en gean to bêd.”

En dizze gedachte, det wy om it jild mei eltsoar boartsje, laet ús fen
sels op it twade stik, det it jild in nuttich ding is. It bringt de
minsken by eltsoar, en alles hwet minsken oan minsken keppelt, ha wize
ljue jimmer for in nuttich ding hâlden. Scoene de measte migen net as
pûr frjemden út eltsoar rinne, as se troch nin triedden fen goud en
silver oan eltsoar beste waerden? As wy sa neat by ús folk to winnen ef
to forliezen hawwe, och! den is ús earm geheugen sa lek as in
gatsjepanne: soms kinne wy net ienders omthâlde, hwa’t ús eigen broers
en sisters-bern binne. Mar goedryk, bloedryk! Al is ’t kâld, mei in ryk
man geane wy nei de arke fen Noäch, en wize him yn Cham ef Japhet de
affear fen ús beide. Troch it jild, it jild, frjeonen, fiele wy
egentlik, det wy allegearre út it selde bloed skaeid binne. Krûpe de
migen eltsoar oait wol tichter oan, as det er in âldfaem ûnder hjar
folk is, dy tige by tige smoar set hat? Neven en niften, trutlingen en
eftertrutlingen, dy eltsoar oars yn jierren net sjenne, komme to heap,
dêr se ervje moatte. Oan moike skriuwe se frjeonlike letterkes; oan
moike stjûre se, nou fen ’t iene, den fen ’t oare, in swiet mûlfol; by
ljeave moike komme se yn hûs as sêfte lamkes fen ien keppel skiep, dy
allegearre gobberje om mei ’er tiid út de selde gouddobbe lave to
wirden.

Fen in mannich hûsgesinnen ljep ik oer nei in hiel folk, en freegje;
hwet is de minske, dy nin jild hat, ef nin jild hawwe wol? In earme
skoveling, dy de woastine fen it libben troch poddebûket, sûnder det er
moer ef minske nei him omsjocht. Mar haste jild, de frjeonen flodderje
om dy hinne, as de bijkes om de swiete roas, dêr se de hunich út sûge
wolle. Wolste jild hawwe, den gieste ûnder de minsken, omdetste witste,
det it op in seinepôle yn Tsjûkemar, ef yn _Een hut van klei aan ’t
eind der aarde_ net to finen is.

Fen ién folk gean ik oer nei alle folken fen ’e wrâld, en ik fyn, det
jild se nei eltsoar ta fitere hat, en op in djûr ek de knotte bliuwt,
dy se oan eltsoar fitere hâldt. De wysgearen âlje in bulte oer ’e
forieniging fen alle minsken; mar nea scille se yn hjar Flossofyske
lynbaen in reap draeije, dy de folken sa deun en stiif oan eltsoar
hellet as it jild. Sizz’ my ’ris, goede ljue! de earste skipper, dy oer
’e Spaenske sé swabbere, die er dat út nocht, lyk as wy nei Birgommer
daem sile om bears to iten? Jûk! it mocht hwette! De farrensman hie de
gouden’ bergen fen loailekkerlân oan ’e oare wâlskant yn ’t each. Earst
lieten se ’t om it roun-goed driuwe nei it ryk, dat neist oan hjarres
laei; dêrmei, al wer hwet fierder, nei in oar wrâlddiel, dat tichtst by
honk laei; do noch in ein fierder nei de oare ich fen ’e ierdkleat; en
tsjinwirch reizgje de Amerikanen nei Jeropa, de Jeropeanen nei Amerika,
de Hollânners nei Japan, de Sjinezen nei Batavia, de Ingelsken nei
Indostan, net út nocht; ik siz noch ’ris, net út nocht! mar
lykm’-allinne om eltsoar de goudene flieën ôf to fangen.

Ik wit wol, de Flossofen hiene altyd in bulte smelle praetsjes oer dy
ljeafhabberij yn ’e krúste penning: it is gek, en min, en lyk folle
hwet hawwe se ’er fen to lekskoaijen; mar ’k wol jimme sizze, dy hearen
hiene it mar ’ris illindige skrok, en bûten in planke mannich boeken,
in keale swarte mantel, dêr nin lûs skrep op hâlde koe, en in lege
oaljekanne, dêr in woartel yn pleats fen in koarken stoppe op stike,
wierne se sa earm as in swel. Dêrom, al dat geëamel, _De wijze is
alleen rijk_, wier neat oars as in ynfrettene jeloerskheit, det se neat
fen ’e brij mei krigene: sjende det de rike ljue oer ’e heap oan hjar
forstân ef deugd net boarste scoenen, koene se hjar moed oer dizze
onrjuchtfirdige eindeling net oars kielje, as det se op jild en
jildwinnen smeulden.

Hjirmei is nou al dat geäksel tsjin it nut fen it jild de mûle stoppe,
en ik gean oer om de krêft fen it jild oan to wizen. As wy mar bigjinne
mei it oarlogjen en moardzjen fen folk tsjin folk, den sjenne wy, det
it allinne om en troch it jild is. As de Rus en de Turk, ef de
Franskman en de Ingelskman eltsoar yn ’e faksen sitte, det ’er de
flarden nei stouwe, lit d’ iene d’oare den mar in pear kofsladingen mei
dekaten stjûre, en mei fjirtsjin dagen ha je de frede yn ’e Haerlemmer
krante. En as se al hjar krûd forsketten hawwe, en nin stûr yn ’e pong
om nij to keapjen, den is de hoas ek allike goed ôfbreide. Nou se den
net allinne om, mar ek troch it jild fjochte, sa is ’t oan twa kanten
wier, det jild de siel fen ’e oarloch is, lyk as nin jild to hawwen de
siel fen ’e frede is. In ivige frede bitsjut yn ’e polletike wrâld,
ien, twa ef trije jier, sa lang as ’t yens foech is; (hwent polletyk,
sei de boer, is oars sizze as dwaen;) mar as ’t noch oait ’ris in
suvere ivichheit wirde moat, it scil den wêze, as se sa keal op ’e bûse
binne, det alle rekkenmasters fen ’e keningen de oarddeiskjeld op it
liif krije, as s’ ’er mar oer tinke, om in stûr mear for krûd en lead
út to jaen.

Fen de oarloch, dêr se eltsoar nei ’t lichem formoardzje, ha ’k in
goede oanrin nei de moade, dêr de ljue eltsoar de ivige deastek mei yn
’e pong jane. Hwent wylst se tsjin eltsoar pronkje, lûke se eltsoar de
moedfearren sa skjin út, det op it lêst alle einen to koart binne. Ja,
myn Fryske kop, dy for nin kening swichte wol, bûcht him njueter as in
laem for dizze godinne, dy de keningen fen ’e wrâld as earme wjirmen
oan hjar foetten krôljen sjucht. Mar ien ding is krêftiger as hja; it
jild! Bisjen nacht en dei de printsjes mei moaije mankes en wyfkes, dy
de tsjinstige Pariseners ús om ’e fiif dagen tastjûre; haw sin oan dy
Paryske bilstikken, oan in luzebosk yn ’e nekke ef oan dy spinnebealchs
jûpe; it is forgees gobbere, aste net rûch op ’e bûse biste. Wier is
it, alles kinste mei ’t heech fatsoen opskriuwe litte, alles kinste op
’e pof helje; mar boargjen sûnder biteljen, dat jowt noch koarter
ivichheit as in ivige frede. Om koart to gean, _point d’argent, point
de Suisses_, dat bitsjut op syn Frysk, nin jild, nin hoedtsjes en
slingerdoeken út ’e Franske winkels. Hwet de oalje yn ’e lampe is, is
it jild for ’e moade; aste hjar hânnen alle dagen mei dat smoar net
smarste, al kin se oars de wrâld brekke, hja giet út as in eintsje
kears, en stjert yn poatterige lompen.

Litte wy it dwaen fen ’e minsken noch hwette nauwer op ’e keper bisjen.
Al dat gewrot, dat bitsich bodzjen en hersenskraebjen foar dei en foar
dage, hwer is dat om? Hwer op hotsje de ljue hjar sinnen, as se
moarnsier de poanne út de nofteren eagen lûke, ef jouns as se him
gapjende opsette? Op it jild! O! alle-, allegearre smachtsje wy ’er nei
as de iel nei de dauwe. Wier is it, de arbeidersljue wrotte om klean en
iten, dat se for hjar deihiersjild keapje. Mar dy tûzenen en
tsjientûzenen, dy boppe de arbeidersminsken steane, dy hawwe noch
hwette oars yn ’t sin, leau ik, as klean en iten. De Javaen arbeidet yn
’e moarntyd krekt sa folle, det er toalf duiten beet hat, en den jowt
er syn hânnen healjoun; hwent for toalf duiten kin er krekt sa folle
rys en drûge fisk keapje as er dy iene dei nedich hat. As nou alle
ljue, dy de kost yn ’t Sint Antoanjes gasthûs keapje kinne, ek sa
tochten as de Javaen, sizz’ my, hwerom scoe de man mei in trompfol
lânskipsbrieven nou noch fierder hannelje yn faeije, yn deade ef yn
deaslaende skild? Hwerom scoe in waerme boer de kij troch dûkelige
dammen en yesters wiet en ûngedien alle hjerstmoarnen efter it gat
rinne? Hwerom scoe in keapman mei in rêch oan Jan-rap-en-syn-maet noch
prommen efter de toanbank forkeapje, ef in loaijer yn stjonkende hûden
omgrieme? Hwerom scoene de ampteners, dy hjar oan it jislok al tsjok
iten hawwe, it lân langer tsjinje? Hwerom scoene de ljue jimme en jimme
widdouwen op in pompieren souderke tsjin pyn yn ’t liif en kâlde
foetten, tsjin pest en hel, tsjin dea en divel feiligje wolle? Wier it
net om ’t jild, hja scoene allegearre mei de rêch yn ’e briedstoel, in
Ademaspiip yn ’e rjuchterhân, in romerke Hannemas yn ’e lofter, de
Ljouwerter krante lêze en hearebaei smoke, en litte den mar hannelje,
boerkje, fondzje, dy ’t oars de stôk net út ’e kiel keare koenen. _Item
zooveel, het geneest._ O! dat ljeave jild, it forswiettet de tûzen
soargen en plannen, dy Evas bern hjar ûnderwine. Hwerta mear wirden?
Hwet de wichten yn ’e klok binne en de wjukken yn ’e mounle, dat is it
jild yn ’e minsken. Snij de wichten ôf, de klok swijt; barn de wjukken
op, de mounle mealt net langer; krekt sa scoene wy minsken swije en
stil wêze as wy troch it jild net langer opwoun en omgisele waerden.

Dit giet allegearre noch bigryplik ta, mar it jild docht ek dingen, dy
boppe ús bigrip geane; hwent it jowt dat it sels net hat, en dêr liket
de kweade wol in hantsje yn to hawwen.—Ik kom op ’e keamer fen de
herberge; dêr sit in man, dy ’k net ken; ik gean him deun foarby, mar
draei nin each nei him. De notaris stjit my stil oan ’e earm, en wylst
er glûpsk nei de man sjocht, lústert er my yn ’t ear: “Dy keardel hat
tsjien tontsjes yn ’e wrâld. Scoeste dat wol oan him sizze?” Op dit
wird gapje ik de man, dy ’k niis nin bean telde, mei de greatste
oandacht oan, myn eagen mjitte him fen boppen nei ûnderen krekt eft it
in oaljefant wier, en mei myn wêzen lykje ik wol to freegjen: Ei, ju!
bistou in man fen tsjienmiel-hûnderttûzen goune?” Wel, dat is nuver,
frjeonen! Hwet hat it jild yn sa’n bekfol tiid dochs oan dy man
foroare? Is syn noas ’er bryk, ef syn hier grien troch wirden? Dat wit
ik net; mar forstân hat it jild him wis jown, lit it sels den stom en
doaf wêze as in stien. Dat witte jimme ommers like goed as ik, det de
wirden fen sa’n riken skevel en in slatter yn wysheit skele, as it
helle ljocht fen in Ingelske lampe tsjin it slûch barnen fen in
strjitskynfet, dêr de opstekkers de oalje út slabbe hawwe. In
fornimstige poep hat in priislist makke fen it forstân, dat de
stokmantsjes meibringe, en dêr is dit de prik: Trijetûzen goune, in
matich goe’ forstân; tweintichtûzen goune, ien dy ’t net skimert;
fjirtichtûzen goune, in keardel mei termen yn ’e kop; tachtichtûzen
goune, in fyn forstân; twamiel-hûnderttûzen goune, it forstân fen in
ingel. Dêr jild en forstân den it selde ding is, is ’t den net from fen
’e minsken, det se immen eare nei ’t er jild, dat wol sizze, forstân
hat? Ik haw ien kend (syn namme is my ontsketten,) dy ’er sa tûk op
wier, det hy oan ’t hoedtsjelichten fen immen sjen koe, hwer ’t er in
oar, dy him foarby gong, op skatte. In preamskouwer en sok soarte, dy
neat yn ’e marse hienen, krigen allinne mei skeane eagen in ljeaf lyts
knikje fen ’e holle. Foar fiiftûzen goune bigoun de foarste finger
efkes oan it skaed fen ’e hoed to tippen. For tweintichtûzen goune
waerd de hoed al lichte. For fyftichtûzen gong er oan ’t skouder ta.
For hûnderttûzen goune oan ’e mil; mar for fiif tonkes sonk de hoed
earbiedich, mei in rêch sa krom as in hoep, allehiel op ’e stripe del.
Lykwol haw ik fen dy franjes sa ’n bytke bidroai, det ik ’er op eigen
manneboet net folle fen sizze doar; mar fen ’e talen ha ’k in bytke
mear brea iten, en dêr doar ’k fen sizze, det it jild oan ’e wirden in
hiel oare bitsjutting jowt, as se dageliks-wei hawwe.

Ien fen myn migen, de soan fen in domenij, wier twa jier lyn op
brilloft mei de dochter fen in boere-edelman, dy fiif klaeipleatsen
hie. As it op in patsjen gong, hinge se om him hinne as wiet hea om ’e
skûte, en hy fielde gau, det der oankommen oan wier, as er net slûch
wier. Twa dagen dêrnei skreau er hjar in minnebrief, dy ’k jimme
foarlêze scil; mar, o wé! as jimme my forfyskje.

_Reonixa!_


“De pin ridelt my yn ’e fingers, eang for de straffe fen hjar
frijpostichheit, det se jins namme sa gemiensom skriuwe doar. Mar de
ljeafde, mansker as myn bangens, hjit it, en de hân folget as in laem.
Dy to sjen en ljeaf to hawwen wier de tiid fen in waerslach! Myn eagen
gljirkene yn dines, en ik fielde oan myn triljend hert, det de
ivichheit allinne sielen oan eltsoar fitert. O! ik fielde en seach for
it earst fen myn libben, det ljeafde mei it jild ef de steat fen hjar,
dêr ús kar op falt, neat to dwaen hat. De tafel, dêr ik dit op skriuw,
fielt de lôge dy yn myn ieren ombôget, en de swiere siken, dy út de
djipste dobbe fen myn hert opflamje, biwiizgje jo det it in wird fen
wierhaftige wierheit is, det ik dyn ljeafde, neat riker, neat silliger
as dyn ljeafde allinne, siikje. Scoe dyn ôfwêzichheit myn grêf
dolle.... O Reonixa! Anderje, anderje ién inkel wirdke fen treast oan
him, dy for ivich is dyn


_Jelmer_.”


Do ik dit lêzen hie, sei neef Jelmer tsjin my: “Dit letterke, moat ’k
sizze, haw ik skreaun nei de bitsjutting, dy de tael yn it wirdboek fen
it jild hat. Wolste witte, hwet ik sizze wol, as wy dageliks wei prate,
kear de bôge om: dêr ha ’k it op kwattele.” Ik kearde de brief om, en
foun dizze wirden:

_Earsomme Jiffer!_


“Do wy mei eltsoar by jonker Eminga brillofte hiene, haw ik de oare
moarns foart nei jins habben en dwaen fornomd, en it sinnige my wakker,
do ik hearde, det jy bûten in erfenisse fen tweintichtûzen goune, dy al
birgen is, ek noch in healtonke fen jins âlders to wachtsjen binne;
makket mei eltsoar sauntichtûzen goune: Ik sizze _f_ 70.000. Nou moatt’
je witte, det in houwelik by my sa folle as in negoasje is, dy men
dwaen moat as ’er jild mei to fortsjinjen is, en dy men altiten stean
litte moat, as it foarlân is mei wiif en bern om to heukerjen; en dêrom
slaen ik jo in houwelik foar mei de ûnderteikende. Hwent om jo de
wierheit to sizzen, is ’t om jo sels sa jamk net to dwaen: ik haw neat
oars foar, as in hertgrounige en ivige forieniging twiske my en de
blikken tromp mei lânskipsbrieven, dy yn jins pultrum laeit. As jy hjir
nou sin oan hawwe, forwachtsje ik biskie en bliuw ûnderwiles mei
groetenis en frjeonskip jins tsjinner


_J. Jilderda_.”


Dizze útlizzing, sa wiis wier neef Jelmer wol, stjûrde hy ’er hjar net
by; mar op it egentlike briefke joech it jong frommiske dit andert:

_Mynhear._


“Hie ik oait tinke kind, det jins sin op in simpel faem as my falle
scoe? Jins brief kaem my oer as in tongerslach! Jy woene jern, det ik
myn hert to’n-earsten iepen lei; mar howol ik net sizze doar, det ik
wêrzich oan it trouwen bin, forsiikje ik frjeonlik om dêr frij fen to
wêzen. Heit hat it net breed op in houwelik mei immen, dy ’t er oars
net kin as fen oansjende, en it scoe him jamk oanstean, det ik hwat
sibber wier mei de jongehear Hotsinga, dy ’er troch kin for in dimmen
en oppassen’ jongfeint. Deugd en frommens, seit heit, is ’t fornaemste
yn ’t houwelik. Dêr ha je al ’t biskie, mynhear, dat ’k jo tsjinwirch
bringe kin. Det it nin mear útslútsel jowt, moatte jy oan nimmen minder
wytgje as oan hjar, dy mear tinkt, as se uterje doar.


_Reonixa Okkinga_.”


In healjier letter is neef Jelmer mei dizze Reonts roppen, en omdet ik
nei hjar trouwen greate spitsen mei hjar wirden bin, haw ik hjar ’ris
tante, eft it mei hjar letterke ek wol plús spil wier. Dêr doarst se
nin ja op sizze, en op it lêst krige ’k hjar sa fier, det se sei: “Nou,
miich, ik wol ’t dy wol bychte; de helte fen myn brief is ek wol yn ’e
tael fen ’t jild skreaun. Dêr ha je de útlizzinge!” Mei ién joech se my
in stikje pompier, dêr dit op to lêzen stie:

“_Aerdige Jonge!_


Hie ’k net tocht, det Reonts in minnebriefke fen dy krije scoe? Op ’e
brilloft, do de non op paters knibbel siet to sjongen, krige ik sokke
swiete lodderige fingerknepen, det, my tochte, lytse amor moast wol mei
yn ’e govert wêze. Sont ha ’k altiden oer dy popele, en fen nacht noch
trijeris fen dy drôge. Dou dounseste sa licht as in douwefearke; dyn
kûten trilje; dou kinste gekjeije mei de jiffers, det se allegearre om
dy hinne hokje, en al myn spylfammen romme dy net allinne as in
tsjeppe, mar ek as in ljeave jonge. Dou bigrypste my ommers wol! Wolste
komme to meiden, de doar is iepen, en wolst’ ’er de knotte by jaen,
noch ljeaver.
    Mar ús heit, Jelmer, dat is de greatste jildwolf fen ’e saun
    provinsjes. Hy scoe wol in duit mids twa knipe! Hy wit detste de
    soan fen in lânpestoar biste, dy mear preken as Russiske brieven
    hat en dêrom keppelt er my ljeaver oan dy sjobis fen in Hotsinga,
    dy krekt sa min fen ús kinde is as dou; mar dêr wit er fen, det hy
    mei sechstichtûzen stokmankes yn ’e ruften lein is, en dat docht de
    doar ta. Mar dat wik ik de âlde, foar ’t ’k in sjoele nim mei de
    kop yn ’e skouders en it kût op ’e skinen, gean ik earder yn in
    kleaster. Wel, ik moast my sels forfije! Kom dou mar opdaegjen,
    Jelmer; wy scille de âlde sa wol to fiter hawwe, det er Jelmer
    trouwe lit mei syn


_Reonts Okkinga_.”


Nou bin ’k oan ’e tapassinge ta; mar dat scil ’k nou ’ris hiel koart
meitsje; hwent domenij fen Hynlieppen, selger, plichtte to sizzen: “As
de preek langer as in ûre dûrret, komt de divel yn ’e tsjerke.”

As it jild in ljeaflik, in nuttich, in krêftich ding is, pas den mar
op, det jimme der allegearre in tsjiistsjettelfol fen by eltsoar
skraebje; wol to forstean, from en earlik. Hwent, “Skyt geweten as ’t
jild kostet,” dat seit in gnap keardel net. Mar omdet it útfoun is om
maklik en gau fen ’e minsken ôf to kommen, moatte jimme it net útsette,
en ’er ek de keapman net fen spylje, sa lang as ’er noch onfoldiene
rekkeningen lizze; aenstons ta in duit ta bitelje, is de baes. It liket
moai de blêdden ef de winst fen in oarmans jild to rispjen; mar skild
stiet skurf, en by ’t eintsjesluten is ’t meast de mot yn ’e pong. Lyk
is ryk!

Ek ha jimme sjoen, det it jild alles forbyldet, hwet men op ’e wrâld
winskje mei; moaije klean, swiet iten en drinken, in sinnich hynzer, in
flink frommis, lyk fol hwet is ’er for to keap. Dat leart ús to’n
oarden, det wy ’er ’t ien en oare ta ús plezier for keapje moatte:
hwent bliuwt it lizzen en wirdt it mar to heap steapele, den is de
moaiste keabelde trijegoune for ús neat mear wirdich as in balstien.
Dêrom, frjeonen, mei in rep bitelje; en ’t ’er mar goed fen nimme.

Mar, lyk as de stêdljue sizze, _Duren is een schoone stad!_ en dêrom is
’t bêst, det wy sa keapje en gastrearje, det wy keapjende en
gastrearjende bliuwe; net allinne for in pear jier, ef sa lang as de
wâl it skip keart, mar alle jierren fen ús libben. En bliuwt ’er den
noch in klipke oer, sa follesto better. “De kou dea, en ’t hea op,” ik
wit net, dat is sa raer: dat binne wy Friezen sa net wend, howol it nou
mei de Franske franjes en hierkrollen al in bytke yn swang komt. As de
âlders wei binne, en de bernkes fine den noch in aike yn ’t nêst, dat
is sa aerdich; den kinne hja sjen, det heit en mem noch om hjar tocht
hawwe. Dat is ommers folle gnapper as det se yn ’t lege nêst sjenne, en
sizze: “De hinnen leinen goed, mar sy hawwe alle aeijen opfretten.”
_Surcheange van betaling! Faillissement!_ O, dat binne ôfgryslike
liltse wirden yn ’e Ljouwter krante! Hja geane in from minske troch
ieren en sinen hinne! It wol egentlik sizze: “Men kin in lûs net mear
nimme as ’t libben.”

To Ljouwert op ’e Greftswâl ha ’k in âldfeint kend, dy allinne mei in
gammele sister omkrúste en meast to bêd laei. Hy hie in gjirch rite, dy
folle dûrre fen ’e earste Jannewaris ôf oan ’e lêste Decimber ta.
Snjeons op merkedei, as it giseljen dien wier, den koft’ er in fearn
weake hoiteflip op ’e Wirdumerdyk, en dat lei er den biskûl efter de
treppen, dêr syn sister it as in Sintneklaes foun, en sa bliid as in
bern opsmûzde. For him sels koe ’er dat net ôf: hy hie alle jounen,
efkes foar ’t er nei koai gong, in plesjirke, dat him nin duit kostte.
Den gloep er as in dief op hoasfoetlingen yn ’e kelder, die de izeren
kiste sunichkes iepen, en liet syn eagen weidzje oer de pongen mei
goudjild, dy ’t er der yn flijd hie. Op in moarntyd bleauwen de
finsters sletten, en om ’t de bûrren dat net wend wierne, krigen hja
bitinking op dieven. De witsjers fen ’t hôf stieken de doar iepen,
founen sister to bêd, mar broer...... Ja, broer, minsken!.... mei de
grize holle biknypt yn ’e izeren kiste: hwent it swiere izeren teksel
wier him op ’e nekke flapt, wylst er djip, hiel djip nei syn jildpongen
seach. O, dou satan fen it jild!

Nou haw ik ek in spylman to Ljouwert kend, dy it ongelok hie om
seistûzen goune út it doaske fen Pandora, ef de lotterij, to striken.
De man wier sa ryk as de prins, en om noch helte riker to wêzen, liet
er alles forwikselje yn bare dekaten. Hy woe net langer op ’e fyoele
spylje, mar út ’e wisse libje. Syn okkebyld fen in wiif, ontsjuske moai
mei hjar bleistrige jûpe oan, en de eagen yn in bosk wylde lokken
bitrollemolle hie alle jounen in oansit fen rabbige frouljue, dêr nin
lewaskes, nin kofje mei tsjokke reamme, ef twiebakken mei bytlingen,
sparre waerden. De trije dochters, jenten en drenten jifferkes yn ’e
dagen fen ’e optochte, wierne deis en sneins yn ’t brat; oer dei, as se
oan ’t stroatskaven wierne, biggelen hjar gleone linten by ’t gat del,
en jouns spilen se mei de boartfammen in jaske ef in blufspilke.
Mynhear, in darkert mei in brodze fen trije dassen om ’e hals, wier
meast út-fen-hûs yn ’e Hopsek, ef mei syn brúntsje nei Trije-Romers ta,
dêr geryflike frjeonen him selskip hâldden, sa lang as er in drip yn ’e
flesse hie. De seistûzen goune oan dekaten, dy hinge er...... ja, hwer
hinge er dy? ried ’ris, minsken!...... dy hinge er boppe oan in balke
fen ’e keamer yn in fisknetke op, en dêr diene heit en mem mei de
ljeave bernkes alle dagen elts in greep út nei det se fen neden hiene.
Mar it gong mei dat fisknetke, lyk as mei alle dingen, dêr wol ôfgiet,
mar net bykomt; yn twa jier wier it glêd leech, en it hûsgesin fen ’e
want yn ’e tomme. Us goede spylman naem it keallebout wer op; syn
moaije dochters gongen oan ’t komeedjespyljen, en dreauwene der in
bytke bline nearring ûnder; mefrou gong oan ’e wasktobbe om de
skriuwersjonges for in skeljen yn ’e wike to biwaskjen en to biwringen,
en ta bislút waerd de hûsbaes mei it bêdstrie bitelle.

Nou wol ik ’er dit mar mei sizze; wy moatte sa folle net pronkje, net
smarre, net kofjehúsrinne, net omflinterje en hirddrave as de spylman
mei wiif en bern die, en wy moatte sa djip net yn ’e izeren kiste sjen,
as de âldfeint die. Hwent sa as de spylman die is ’t gau: “Bek ta, pong
iepen,” en wy wirde mei wiif en bernkes sa earm as in swel; en lyk as
de âldfeint, den komt de divel mei in glûpske taest, en flapt it teksel
fen ’e izeren kiste ticht, det ús de nekkebonken kreakje, sûnder det wy
fen al ús jild in drip wille hawn hawwe. Dêrom, frjeonen, as ’t in
bytke liket, twiske de spylman en de âldfeint mids troch! Amen!

J. H. H.


Ut wier ’t! Dêr fleach de boel oerein en troch inoar eft it de
wyldemerke wier. De stoellen makken romte, de tafelkes loeken se yn ’t
midden, en dêr de frouljue en manljue yn bonte rigels om hinne. “Nou
noch briker, sei Gabe: earst in weardshús, do in tsjerke en nou in
keamer dêr fammen en feinten to bier binne. It is komeedje, en dit scil
de neikluft wêze.”

_De Hear._ Ret, Gabe! _Dit is het Nanut, moetje wete._ Wy hawwe hjir in
sekfol nocht for in bytke jild. Ho hat it de skroar foldien?

_Gabe._ Skoan, hear! Skoan! Mar ik scoe hast wol sizze, det dy preker
ek in skroar wier. Hy makket rokjes for alle man; en hja sitte de
minsken eft se hjar om it liif getten binne.

_De Hear._ Ja! En is ’t net nuver? Dochs wol nimmen se net oan ha. Elts
smyt se syn bûrman op ’e hûd, en seit: “Dêr, heite! Dat baitsje past my
net: it is for dy.”

_Gabe._ Krekt as by ús, en oeral. It liket oars frjemd, as de nammen
der sa dudelik op lettere binne. Mar scoe men dy preker ek ’ris praeije
kinne? Se sizze, det men him sa hwet heine moat. Hy is ommers net
greatsk, hear?

_De Hear._ Hy is alteas lang. Wy scill’ ’t ris bisiikje. (_Sy geane nei
de preker ta, dy by it wiif fen de hear stiet to praten._) In wirdke,
as ’t jo b’ljeaft! Hjir kom ik mei Gabe Pibes oan.

_De Preker._ Bistou Gabe-skroar? Bliid det ’k dy sjen, man! Ljeaver in
skroar mei in kop, as in boargemaster sûnder. Ho stiet it libben, Gabe?
Thús ek goed?

_Gabe._ Allegearre fiks yn ’e heak, hear. Heit bigoun forline jier
wakker nei de lodde to rûken; mar dy is nou allehiel wer yn ’e ûnderwâl
opskrabe.

_De Preker._ Hastou _it marke_ makke, Gabe?

_Gabe._ Ja, hear; ho freegje jy dat sa?

_De Preker._ Dat is moai; for in skroar, scoe ’k sizze, freeslike moai.
Ik bin út it wetterlân; ik fetsje it. Helleste dyn hert noch wol ’ris
op mei sjongen?

_Gabe._ Hie ’k mar hwette to sjongen, hear! Hwent de lietkes fen ús
boerefolk is sok túch, men scoe yen forfije, det men in Fries wier: sa
laf as luzen, en smoarch der by. As se der it kielsgat goed fen
opskoerre, scoe men sizze, det ús frouljue pompierblazers en de
jongfeinten yn hjar bernskens wierne. My tocht’, ta Nut fen Al ’t
Gemien mocht dat wol hwet oars.

_De Preker._ Gnap sein, Gabe. Mar ho krigeste it oars? Mei in lietke,
dat elts-en-ien noaskje scil, is ’t nau to hitten. En it komt noch mear
op ’e wize as de wirden oan. Fen hûndert spylljue en rimers net ién, dy
’t der efter is. It is net kinstich en net bot, net skrander en net
laf, net heech en net plat; ik wit net hwet it is.

_Gabe._ Mar as jy it net witte, hwa wit it den?

_De Preker._ Men kin dat better fiele as sizze, Gabe; en dy witte wol
eft syn lietke goed is, dy moat it mar ûnder de minsken stjûre. _Schep
vreugde in ’t leven_, en _Wilhelmus van Nassauwen_ binne goede lietkes;
dy hawwe se foar fjirtich en twahûndert jier al ophelle, en dêr wolle
se noch wol oan. Mar as de minsken, dêr ’t for is, it lietke net sjonge
wolle, den hat it mar ién brek; den dooch it net.

_Gabe._ Sêft, hear! Sêft hwet! sa lûd net op it Nut. De folkslietkes,
dy se de bern op ’e skoalle tapije wolle, dy binne wol troch tweintich
keurmasters itige; de gouden priis hawwe se stritsen; se moatte perdoes
moai wêze; en as de bern fen skoalle binne, wolle se der nin bek fen
opdwaen. Men heart se noait op strjitte, en hiel-komselden yn selskip.
It komt altyd wer op _jerobbedop_ en _hup Marianneke_ del. Hwet sizz’
je dêr fen?

_De Preker._ Nou, as dat sa is, ik hâld fol, den doge se net. It scoe
in biwiis wêze, det yn ’e wirden fen _het meisje van Scheveningen_, en
fen _hup Marianneke_, mei al hjar laffens en smoargens, doch hwette
sit, dat yn dy folkslietkes net is, en dat in keardel mei in kop der
dochs yn bringe scoe. Wolle sy se tsjeppe dichtstikjes neame, ik haw
der neat tsjin; mar den binne it noch nin lietkes.

_Gabe._ Mar as de Munsterljue ljeaver flantrige skylfisk as ferske
meije, hwaens skild is dat? de ferske fisk sines, ef de Munsterljue
hjar smaek?

_De Preker._ Dou wolste sizze, Gabe, det de ljue hjar smaek bidoarn is,
en det hja dêrom dy folkslietkes net sjonge wolle. For de helte is ’t
wier en dêr troch forswolgje se sa makkelik in bulte onhurens en
laffens; mar for de oare helt is hjar it ear en hert noch sa geef wol,
det se noait in strjitdeuntsje algemien oannimme scille, dat yn ’e wize
net hwet moais, en yn ’e wirden net hwette luftichs hat. En lyk as se
om dat moaije en luftige in bulte onhurens en laffens graech fordouwe,
sa scoene se om hwet teamich riddenearjen yn ’e folkslietkes neat jaen,
as der dat fine mar yn siet, dat egentlik de doar tadocht. Aste de
minsken in lietke jowste, dat yn wierheit in lietke is, den moatte hja
sjonge eft se wolle ef net.

_Gabe._ Wel, dat wier wol onnozel, det der ûnder fyftich rimers noch
net ién is, dy in lietke meitsje kin.

_De Preker._ It liket onnozel, omdet it lietke in onnozel ding liket,
mar der is neat slimmer. Hark ’ris, Gabe! Us foárâlders, dêr de
keningen hjar sjongers en spylljue út hellen, wiernen der tige efter;
de âlde biersalmen wize it noch út; mar wy binne nou earme-lytse yn dat
ding. Sjuch, ik bin nin poep, mar eare dy ’t de eare takomt, de
Dútskers hawwe der yet in hantsje fen. Hjar wizen binne tsjep, en hjar
wirden noch folle moaijer; dêr is krekt dat fine snaerke yn rekke, dat
ús oan ’e hertier komt.

_Gabe._ Dat is in wird nei myn hert, hear! Ik doarst it net sizze.

_De Preker._ Ho! Forstieste den Dútsk?

_Gabe._ Né, hear! Mar de hantsjemieren, dy wy simmers krije, ha ’k wol
’ris faek to fiter mei sjongen. Sont Bonneparte dat foltsen ’ris omgien
hat, stappe se sa kreas as in hoants, en hjar âlde doedelomdoe is ek
foroare. Forline jier krigen wy de nije griente fen Paderborn, en do
wier der ién ûnder, dy ’t moai goê rêdde koe; hwent hy hie de seine op
skouder nomd om ús lân ’ris forgees to bisjen. As men sa fier fen dy
keardel stie, det men him net rûke koe, scoe nin minske sein hawwe det
it in poep wier; sa moai song dy keardel: hy hie in fal yn syn stimme,
it wier in lust. Hy koe de moaiste nije lietkes allegearre, en dêr hat
er my sa folle fen fordútske, det ik it klear bigripe kin.

_De Preker._ Is ’t sa? Ik tochte al, ho komt ’er hjir en dêr in set út
Dútske sankjes yn dy lietkes fen in skroar. Mar it rokje, detste hjar
oantein haste, is sa goê Frysk, det immen, dy’t net wiste, noait sizze
scoe, det der in poepelucht oan wier.

_Master._ Wy moatte foart, Gabe! Witste wol, det de moanne sit?

_Gabe._ Kom, ja master. (_Hy hellet de pong út, en rinkelt mei it jild
tsjin ’e preker._) Mar wy scille earst it beestegûd útjeije, om fen ’e
kastelein ôf to kommen. (_Hy giet nei de kastelein._)

_Mefrou._ Dat is in nuver bern, master!

_Master._ Ja wol is hy dat, mefrou! En hy is ’t ek al ier west. Hwent
ik ken him; ik haw him mei de pin opfokke. Do ’t er sa’n foech jonge
wier, en by my to skoalle gyng, krigen wy krekt de nije draei fen
learen. Nou hie ik in bytke to min fen ’t nije ljocht, en myn
ûndermaster, in grien Ljouwerter feintke, hwette to folle: hwent dy hie
’t by lantearnen fol; it skynde him sels blyn. Dy woe mar net lije, det
de bern in mich deabruiden. _Gij moogt geene dieren zonder reden
dooden_ sei er tsjin ’e boerejonges, _dezelve hebben zoowel gevoel en
leven als gij._ Mar Gabe flapte lykwol alle skoften in pear hûndert
dea, en do er ’ris in blauwe gounzer yn ’e fûst hie, det de ûndermaster
it seach, sei dy hiel permantich tsjin him: _Gabe, breng die mug naar
buiten, en laat dezelve vliegen; dezelve heeft u geen kwaad gedaan, en
gij moogt dezelve ook geen kwaad doen._ Gabe gong sunichkes de doar út,
seach ’ris yn ’e loft, kaem werom, en sette de mich hiel foarsichtich
twiske tomme en finger foar de ûndermaster del. Dy frege him, hwet dat
bitsjutte. “It reint, master! sei Gabe, It earme bist scoe trûzich
wirde.”

_Mefrou._ Dy kreupele biis! Stil, dêr is er al wer.

_Gabe._ Master, it gelach is bitelle.

_Master._ Nou, segen en sontheid, frjeonen!

_Gabe._ En earlik jild der by.

(_Hja fûstkje._)

_De oare trije._ Ek sa! Gereis!

J. H. H.

DE HARKERS OP IT BOLSWERTER NUT.


De ljue, dy it Bolswerter Nut lêzen hiene, hawwe my wol ris moanne, om
hjar to sizzen, hwa dochs de oanhelle harkers wierne, dy Gabe dêr
mette. Howol it nou neat om ’e hakken hat, eft hja dat witte ef net, sa
sjen ik ’er dochs nin swierrichheid yn, om nijsgjirrige minsken in
plezierke to dwaen, en dat to earder, omdet fen ’t koerakter en dwaen
fen myn oanhelle frjeonen neat as inkel goed to sizzen falt.

Op de gearkomste fen it Bolswerter nut seach men klear as de dei, det
de âlde republikeinske gelykheit dêr noch lang net útstoarn wier. Ald
en jong, heech en leech, riken en boargers, ryp en grien, siet hjir
ûnder en troch eltsoar. De hear siet neist syn tunier, mefrou neist
_koopmanske_, hjar bûrwiif, de domenij neist syn koster, en de âldfaem
neist de jiffers yn de _dagen der optochte_. Dy him hjir op syn steat,
syn jild ef syn ampt hwette foarstean litte woe, scoe fen al de oaren
útlake wêze. Mei ién wird, men seach dudelik, det de Bolswerters noch
net alleheel útskaeid wierne fen dy greate kop, dy for de fierste
neikommelingen songen hat ûnder de spreuk: _Sljucht en rjucht as dy fen
Bolswert._

De measte fen jimme scille wol rekkenje, det it allegearre gelearde ef
foarname ljue west hawwe, dy it moarmeren kopstik for Gysbertomme yn ’e
Sint-Mertens-tsjerke oprjuchte hawwe. Och, né, minsken! dat wierne
meast dead-ienfâldige Bolswerter boargers, mar dy it hert dochs sa
heech tilden, det it kopstik út Bolswerter jild komme moast, ef hja
woenen fen nin monumint witte. Hwent it hiele lân troch mei de
biddelkoer to tôgjen om in moarmeren byld for hjar Gysbert to krijen,
lyk as oare folle rikere stêdden for hjar helden, kinstners ef
gelearden diene, dat wier dy ienfâldige Bolswerters fjirs-to skamsum en
to min. Jinnige heechachters fen Gysbert kamen ’ris by eltsoar,
praetten oer it monumint, en yn in amerij wier it jild klear. Hja
tochten en seinen as de âlde Friezen: “It is mei sizzen net to dwaen.”
Ik hab in mannich fen dat skaei yn de gearkomste fen it Nut oanhelle,
en dêr wol ik nou hwette fen sizze, om der jimme in lyts bigrypke fen
to jaen.

Dy flinke jongkeardel den, dy Gabe dêr seach, wier de nommele ***, dy
noch jongfeint as man fen ear tsjinne hie, en letter yn oare
bitrekkingen sa niver as nuttich wier. Opgeromd fen sin wier er
spraeksom en koartswilich, en howol fen treftich folk, yn de omgong
wakkere gemien mei heech en leech beide. Hy brocht yn sa’n stille
lânstêd rju libben en biskave nocht troch syn omgong. Fen it lytse
concert wier hy de siel en it libben; hwent hy dwepe mei muzyk. Ek hat
Gysbert for syn moarmeren kopstik in bulte to tankjen oan de hjitte
iver en foarspraek fen dizze myn stalke. Hy wier altiten drok, mar
noait net drokker as om forlegene minsken mei ried en died út ’e need
to helpen.

Dy minskefrjeon wier troud oan in edele dochter fen de hear en
mefrou***, dêr hja de prealkroane en de heechste skat op ierde fen
wier. Hja wier yn myn eagen de type en it teanbyld fen in echt Frysk
bistek fen in frou. Fiks út ’e kluten sketten, flink fen liif en lea,
blank as in leelje, kaem yen út hjar laitsjende blauwe eagen en heel
hjar tsjeppe en bliere troanje de kleare gollens to miette. Alles
oprjuchtens, alles frjeonskip, alles suvere natûr! En dy sierlike blom,
dêr ús Ljeaven-Hear neat oan forgetten hie, moast ier, fen in deadlike
wjirm stitsen, forkwine en stjerre; op it bêst fen hjar libben, de lust
en ljeafde fen elts-en-ien dy hjar kende, segene mei skatten en
oansjen, skoerde de dead hjar ûnder kritende binaudheden út de earmen
fen hjar forplettere man en âlders, ja, fen hjar ljeave bern, dêr se sa
minlike jern by bleaun hie. Né, dat stjerren forjit ik net as yn myn
eigen grêf.

Fierder dy âlde froedsman mei syn smelle troanje wier myn brave bûrman;
in hiel gnappe baes en in wize faed der by. Forstânnich, matich en
oprjucht yn al syn dwaen en litten, wier hy in man mei in gesoune kop,
en dêrby in fine opmerker, dy my de opkomste en foartgong fen it
patriotisme, dêr ik sels as jonge de lêste tonielen fen bywenne, op in
hier útlein hat. Hy hie der sels mei yn west en koe him net bigripe, ho
men sokke brike flinken as earnst mei bihertige hie. As men do, tinkt
my, oer folle pleatsen in net spand hie, hiene it krekt sa folle
gekkehuzen west. Ik woe se wizer hawn hawwe, froedsman! sei ik; ha jy
ek mei boarte? “Wel ja, sei froedsman, hwa boartte do net mei? De
wiiste, de wolmienendste, de bêste en stadichste ljue diene lustich
mei, kin ik jo sizze. It wier in jacht, dy krekt as de reahoun, de
mûzels ef de pokken húsriem omgong.” Nou dêr sizze jy hwet, froedsman,
sei ik, dêr is in bulte wier oan. Wy hawwe twaris in jachte fen hjitte
koartsen hawn; jy witte wol, iendris fen domperije, en noch ’ris ien
fen liberalisme. Dat kaem hird oan. De minsken dwylden krekt eft se pûr
gleon yn ’e kop wierne. Do tocht ik, nou moat ik der ek oan, mar mei
folle purgearjen en litten, mei festjen en it putskjen fen deis in
healamer iiskâld pompwetter, bin ik ’er gelokkich noch mei de hele hûd
ôfrekke. “Dêr binne jy nin drip better om, anderde my froedsman. As wy
beide op ’e merke steane, bin ik mear wirdich as jy. Ik bin as in kou,
dy de pest hawn hat en wer opbettere bin; en ik siz jo, ik haw sa ’n
leksom al hawn, det ik krij de kwael noait wer. Mar jy kinne de kwael
noch krije, omdet je ’m noch net hawn hawwe, en den moatte we noch
ôfwachtsje, hwet der fen jo to lânne komme scil. Hwent dat sizz’ ik jo,
ik haw it sjoen: yn dy polletike biroerten sitte de minsken ljeaver yn
klubs en societeiten as thús by hjar affearens. Dêr meitsje se eltsoar
de kop den warem; dêr dispetearje en politesearje se, det se skombekje,
fiifhûndert út; dêr drinke en klinke se ta heil fen it faderlân; ja dêr
sûpe sommigen as kreupels en komme mei in folle en biroaide kop en in
lege pong by wiif en bern thús. _Societeiten_ binne _soepesteiten_,
seinen de âlden do. Koartom, nimmen hat by al dat politesearjen spek
set as de tapkast fen de kroech- en kofjehûs-hâlders yn ’t lyts, en de
pong fen de foarname ljue yn ’t great, dy mei de gekheden fen ús
boargerminsken moai waer spylje. Alle minsken hjir to lânne miene, det
se dokterje en regearje kinne, de twa slimste dingen, dy der yn ’e
wrâld bisteane. De measte binne der noch keurmasters fen it geloof by.”
Nou, anderde ik, jy woene sizze, froedsman, det de minsken prate en
rjuchtsje oer dingen, dêr hja krekt sa folle bigryp oer hawwe as in aep
oer de pasleinkast. En is ’t net nuver, det de ljue, dy jamk to dom
binne om hjar eigen lytse boel rjucht to stjûren, krekt de alderwiiste
binne om de kening en it hele lân ’er by to regearjen? Ja, froedsman!
It is sa. It komt der krekt op del sa as dokter Styl fen Harns yn dy
tiid rjimme hat:

_Wat leest men wel het meest en met het minst verstand?
Ik zal ’t u zeggen, vriend! “Den bijbel en de krant.”_


Leau net, det it noch sa ris komme kin, lyk as forline jier de
wier-sizzer op Ljouwerter merke profetearre oan Keimpe polletyk, dy de
planeet fen ús lân by him loek: “Harkje, mannen! Hark!” sei de planeet:
“De eigenwysheit bringt ús lân yn it lijen. De twisten fen ús bline
foarâlden hawwe ús yn de hânnen fen de Jakobinen spile, en kin ’t
geharrewar fen even bline neisieten ús net bringe ûnder de swipe fen
mieren, dy mei earnseagen loere op dat gehaspel, om der in hân twiske
to krijen? Is it net to dwaen om jimme sparpôt, frjeonen? It stienâlde
sprekwird, seit it net, det de iene, as er dines nimt, in bileefde
bûging makket en seit: _S’il vous plait, Monsieur!_ wylst de oare dy
tagrouwt: _Dass wol ich haben, halunke!_ en aste ’t net mei in rep
jowste, dy mei in izeren latte noch op de hûd ta tichelt, det dy de
ribben kreakje? Harkje, mannen! Hark! Dy net hearre wol moat fiele.”
Profete-lak!

Dy lytse man, sa hwet swart fen opslach, wier de skrandere froedsman
***. Hy hie ús bêste histoarjeskriuwers, lyk as Hooft en Brand, sa faek
lêzen, det hy se hast fen bûten koe. En hwet him bilangryk for my
makke, wier syn wenst, om de útkomsten fen de âlde tiden op ús tiid en
regearring ta to pasjen. Romans dêr bimoeiden dy ljue hjar net mei: dy
lieten se oer oan de jiffers yn _de dagen der optochte_, en oan de
eigenwize soannen fen madam _Oberflächlich_.

Nou kom ik oan myn eigen oppernolke foargonger. For syn persoan wier er
bleek en fyn fen troanje, en sa hwette rimpen en skichtich yn syn wird
en menearen. Hy wier ien fen de bêste kristenen, dy ik op myn reis
troch dit libben mette, en ik hoopje him wer to sjen, om him noch ris
to tankjen for al it goede, dat er oan my dien hat. Hy hie rju
formogen, mar hy wier it ek wirdich; hwent as er in earlik en iverich,
mar forlegen ambachtsman by him kaem, dy liende er jild frij fen
rinten.

De stânfries wier myn trouhertige frjeon ***, string fen gemoet en
woldwaend mei de mylde hân. Yn de Franske tiden in segen fen ’e stêd,
wier hy steil en ûnforsetlik as hy de wierheit, it rjucht en de
wolfeart fen de miente, him fortroud, foar hie. In fêste stipe fen syn
folk, en altiten in foarstânner fen wittenskip, kinst en forljochte
godstsjinst, stoar er fredich, lyk as hy wiis libbe hie, nei it biromde
leksom:

_Laet d’ijv’raer in zijn waen, die uw geloof weerstreeft;
’t Geloof van hem is goed, die zijnen plicht beleeft.
Het menschdom moge in hoop, ’t moge in geloof verschillen,
Maer ware menschenmin moet elk betrachten willen._


Dy gesette man hienen wy ta dokter, dy by ús út en ynroan. Mei syn
roune folsleine troanje, readfallige wangen en blierskrandere eagen,
wier hy it byld fen de gesontheid, dy hy syn lijers werjaen moast. Ik
sjen him noch as ik siik to bêd laei, en hy moarns de girdinen mei ’n
flink _goeden morgen_ weistriek. It wier krekt eft de ingel fen heil út
de wolken delsaeide en foar my stie; ja, ’t gesicht fen dy man makke my
hast noch better as al syn puijers en drankjes mei eltsoar.—Foar det hy
to Bolswert kaem, hie er dokter west to Dockum, en dêr hat er hwet fen
ien fen myn folk heard, dat jimme witte moatte. Howol it rju smoarch
stiet om hjir fen myn folk to praten, sa moat ik dochs, om forstien to
wirden, sizze, det to Dockum it nêst stiet, dêr myn foarâlden yn hikke
en tein binne. Hege sprongen hat ús folk noait net makke en dat is
mûchlik de reden, det se de hals noch net britsen hawwe, mar as
boargerminsken trije ieuwen oan ien swietsjes wei, by it wâltsje lâns,
foartpandere binne. De earste, dêr ik fen wit, wier Douwe Halbetsz
(Halbetszoon) fen Dockum[3], dy oan de side fen prins Lodewyk fen
Nassau yn Grinslân fochten hat, en dêrom fen Alva by sentinsje fen 20
Maeije 1568 ta de galge forwezen is. De twade, dy ’k wit, hjitte Justus
Halbetsz dy yn 1674 Medicine-dokter to Dockum wier. Letter hawwe se oan
de namme fen de âldfaer _Halbetsz_, lyk as oan tûzen oare Fryske
nammen, de stirt—_ma_, (sa folle as _man_) hinge, om der in fan fen to
meitsjen, en _Halbets_ waerd _Halbetsma_. Sont it jier 1700 skreauwen
folle fen ús staek _Hatbetsma_ faek mei in R. _Halbertsma_; sa diene ek
ús pake en heit, en HALBERTSMA waerd de fêste fan fen ús, hjar soannen
en neikommelingen. Yn it lêst fen de foarige ieu, libbe der noch in
neisiet fen Justus Halbetsz to Dockum, dy ek al medicine-dokter wier,
en sa folle ik wit, regearjend boargemaster fen de stêd der by. Nou,
fen dy Th. Halbetsma hat dokter my de folgjende set forteld.

De skroarren brochten do hjar wirk oan de klanten sels thús; wier it in
rôk, kammesoal ef jas, dy sloegen se oer ’e earm, en sa gongen se oer
’e strjitte nei de klant ta. Allyk wier it wisansje, det de dokters by
de bigraffenis it lyk folgen fen de patient, dy ûnder hjar hannen
bleaun wier. De dokter gong den ek mei de roumantel oer de earmen nei
it stjerhús ta. Sa kaem it by tafal to barren, det wylst Dr. Halbetsma
mei de roumantel oer ’e earm nei de bigraffenis fen in patient gong,
syn skroar him to miette kaem mei in nije jas oer ’e earm for ien fen
syn klanten. Yn it foarbygean sei dokter, _Goeden morgen, baes!_ hwerop
syn skroar anderde: _Goeye morgen, dokter! Bringt dokter syn werk
thuus?_

De takke fen dizze man is mei syn soan Mr. Cornelis Halbetsma, dêr ik
de âlde frjeonskip noch mei oanhâldde, to Leiden útstoarn. By syn wiif
jiff. Jonckheere hie er nin bern.

Us dokter hâldde net folle fen konsulten. Dokters, sei er folle, binne
eargjirrige en jaloerske wezens, dy yn de praktyk net licht bikenne,
det se missjoen habbe. As der nou twa oer ién patient geane en de iene
sjucht de kwael oars yn as de oare, den kriget jamk nin ien fen beiden
syn sin. Hja lizze it op in akkoart mei eltsoar, en sa wirdt ’er in
drankje by eltsoar klitst, dat twa wegen útgiet; dat is to sizzen, nin
ien wei yn ’t geheel, en dos de patient bliuwe lit sa as hy is. Eft dat
nou wier is ef net, lit ik oan de konsjinsje en de ûnderfining fen de
hearen fen de kinst oer; mar dokter *** sei altiten, as hy fen in
konsult thús kaem: _Vele honden is der hazen dood._

En nou kom ik oan twa fen myn âldste en bêste frjeonen, dy howol-’t se
net op it Nut kamen, my to folle goed dien hawwe, om hjar hjir yn it
forjittelboek to litten; it wier it nommel pear, mynhear *** en mefrou,
syn wiif. Dy hear wier in echte Fries, en in tige man fen de âlde styl.
Hy hie rju termen yn ’e holle; en dy sa geef, sa edel as goud. “Nin
franjes fen holle wirden en kompleminten; dwaen is in ding, sei er.
Hâld oarder yn dyn dingen detste krekt witste, op hwet gat dou sitste.
Jow foaral en bilieven nin jild út, datste noch net yn ’e bûse haste.
Effecten binne defecten, sei er. As de kroande hearen mei de noarder
sinne weigeane, den kin ik se net, as myn krediteuren ûnder de
boargers, foar ’t rjucht daegje. Dêrom, ik wenje net op it pompieren
souderke; mar ik haw dochs effect, om my mei de blêdden tideliks to
formeitsjen, en wirdt dêr de pin troch stritsen, ek goed; ik bliuw
dochs sitten op de fêste groun fen myn Fryske greide.” Hy wier in
kindich en binlik lâneigener, dy alle boerestrûpers yn syn siel
forachtte. “Dy de boeren strûpe, sei er, “strûpe hjar eigen lân earst.”
Fen grize Fryske sprekwirden, b.f. “Astou it lân net biskytste, biskyt
it lân dy,”[4] wier er net fiis. Mei ien wird, dy earlike Fries sei it,
sa as de wrâld woechsen wier. “Rjucht troch sé, en net omsjen! Doch sa
folle goed aste kinste, en lit it den op in generael pardon oankomme!”

Mefrou, altiten by honk, wier in wirdich, gastfrij en wakker foldedich
minske. In goeddwaende ingel for earme widdouwen, libbe hja boppe dat
for hjar folk en frjeonen, om dy genoegen to dwaen. As se dy oan hjar
hearlike tafel krige, wier hjar greatste nocht, as se de fine
gerjuchten, dy se opdiste, braef nuttigje woenen; sels preauke se der
mar efkes oan. Under de gasten roun inkel wol ’ris ien, dy obligaet op
de mondharpe spile, ef om it plomp-wei to sizzen, dy allinne in greate
klaei-hazze mei ham en gram en de nedige omballingen ophimmele, sûnder
det de man der oars ef oars fen waerd. Sa ’n man scoene se dêr yn ’e
hichte stekke, krekt eft hy hjar út lêst en ellinde holpen, en in
monster forslein hie. Op inkelde hege feesten, dêr freugde pas joech,
hie mefrou hjar moed net, ear det it lêste kromke fen hjar fynste
gerjuchten orbere wier, en dy mei sa folle drippen fen hjar fine winen
bigetten, det de gasten sjongende fen tafel opstienen. Dy den net song,
bitelle syn gelach net. “It liet, seinen de âlde deftige Romeinen, is
de saus fen it gastmiel.”—Koartom, dizze gasthear en gastfrou wierne
greaten fen it âlde jestael; hja lienden nin diners, lyk as de greaten
fen letter tiid; hja joegen diners, sûnder der oait ef oait in griselke
for wer to nimmen. “Jimme moatte ús ris wer forsiikje; jimme moatte
jimme skea i’s wer “ynhelje”, sizze de iters as se weigeane, en rosje
hjar hûd oan ’e stile fen ’e keamersdoar; mar dêr woe dit nobele pear
minsken neat fen witte.—Dit inkele eksimpel, soks wit ik, biwiist neat,
en howol ik der in bulte oare ta bifêsting bydwaen koe, sa haw ik dat
hjir allinne oanstippe, om myn, op in ûnderfining fen fyftich jier
rêstende, oertúging kenber to meitsjen, det fen alle naetsionale
deugden, dy ús âlden noch by it bigjin fen dizze ieu egen wiernen, nin
ien, ûnder Hollânners en Friezen beide, mear efterút gien is as de
gastfrijheit, dy yn alle tiden fen ’e wrâld hâlden is for it onfeilbare
teiken fen in edelen aert.

Do ’k oer ’t jild preke hie, sei mynhear tsjin my, det it goed foldien
hie, en ’t moeide him, det er my net heard hie. “_Mar dou weetste wel_,
liet hy er op folgje, _Dou weetste wel, dat ik niet op ’t Nut komme
ken._” Nou, dat wiste ik do net, en ik woe ’t him ek net freegje,
hwerom net? Mar jierren dêrnei kaem in âlde gelearde en trouhertige
frjeon fen de Saen by my to út-fen-hûzjen, en dy joech my in bytsje
ljocht, troch det syn heit, dy him it ding faek útlein hie, en de brave
oprjuchters fen it Nut, kennissen wierne. Hjar lieder wier in
wolmienend en sedich, mar ek kindich en forljochte man. Trou oan syn
geloof miende hy, det mei dommens nin klear bigryp fen de plichten fen
kristen en boarger to pearjen wier; hy lei him dêrom mei liif en siel
ta, om it ûnderwys op de berneskoallen to forbetterjen, en nuttige
kundichheden, dêr de gemiene man nea fen heard hie, troch bigryplike
skoalboekjes oeral to forsprieden. De forljochte ljue fen syn tiid yn
dy oarde wierne soks meast mei him iens, en rjuchtten yn 1784 mei’noar
dat selskip _Tot nut van ’t algemeen_ op, dêr neijerhân alle
departeminten mei tûzenen fen lidden oer ’t hiele lân út groeid binne.
Mar yn de byienkomsten fen dat selskip waerd, bûten de
folksforljochting, yn ’t bigjin ek noch hwette oars bitiksele, sei myn
stalke, en dat wier in angeltsje, dat de prinseljue, nei syn sizzen,
danich stiek.

It wier do de ongelokkige tiid, det de natie, om sa to sprekken, yn twa
fyandige legers fordeeld wier; to witten, yn oranje-ljue en patriotten,
dy eltsoar it ljocht yn ’e eagen net ginden. De patriotten woenen
foroaring fen regearringe, dy de princeljue wegeren. It hôf bigong yn
1787 de deadlike misslach, det it in leger fen Prusiske soldaten yn it
lân rôp om hjar to helpen, en sa dwaende de patriotten ’t rokleaze
eksimpel joech, om yn 1795 op hjar bar de Franske soldaten yn to heljen
ta hjar ûndersteuning, en sa is ús lân do njunkenlytsen in Franske
provinsje wirden. Yn dy tiid nou, foaral nei 1787, spile de regearring,
mei frjemde bajonetten efter de rêch, hjitkoppich de baes. De
patriotten waerden forfolge, ek tsjin it sin fen de bêste princeljue;
de foarnamen út alle ampten staet, de minderen tobek set; alle
byienkomsten, dêr patriotten sieten to biriedslagjen, as nêsten fen
Jan-rap en oproer út eltsoar jage; en sa kaem it, det de patriotten de
forgaderingen fen it Nut yn it bigjin as in frijsprekkerij misbrûkten,
dêr se feilich oer de regearring sizze koenen, hwet hjar foar de mûle
kaem. Nou is ’t net fier to siikjen, tinkt my, hwerom de princeljue it
Nut skouderen as in club fen lânpesten, en de patriotten der in
skûlpleats yn sochten, om ’er feilich alles yn to sizzen hwet hja
woenen.

Ta de princeljue hearde de âlde aristokratie en it hôf; de soldaterij
mei hjar kommedanten; de ampteners, dy fen it lân iten en klean krigen;
alle ljue fen de steile Reformearde tsjerke; hwent orthodox en oranje
wier do hast ién wird. Ta de patriotten hearden folle meagere
beunhazzen en gelearden, dy by de foroaring macht, jild en ear sochten,
en op de greaten, dy de fette posten ynhienen, skolden as stjonkende
aristokraten; ek de ljue út ’e deftige boargerstân, dy op de namme fen
forljochte en liberale minsken oanspraek makken, meast braef en
wolmienend, mar min trochsichtich folk, dy op ’t ein troch breinroere
Jakobinen oer ’e kop mend binne; folle skroarren, skoenmakkers,
herbergiers, dy de els, de nidle ef de tapkast mei it kjessen op it
stedshûs omroalje woenen. Der wier boppedat in ape-natûr yn in partij,
om al de kattesprongen en babbelgûchjes fen frjemde naesjes, binammen
fen de Fransjes, nei to dwaen, howol dat hjar ôfgong as in baerch it
safraen-fretten. Nou wier it omtrint yn ’e tiden, det de Franske
revolutie, en in bytsje earder, de Amerikaenske frijheits-oarloch oan
’e gong wier, en dy twa omkearingen makken de hjitste koppen hjir sa
oerstjur, det der foroaring komme moast, al scoe de ûnderste stien
boppe. It like wol, det de Jacobinen it yn hjar eigen lân, fol fen
jild, handel en in fleurige skipfeart, net mei de hele hûd hirdzje
koenen. As ondogenske jonges, dy de breakrommels stieken, wier nin rêst
yn hjar bonken, foar det ’er in frjemd man kaem, dy hjar mei de
bollepyst op ’e breadronkene hûd tichele, det hjar de bonken
kreakene.—By folle oranjeljue siet de godstsjinst mei yn ’t spil; de
godstsjinst, siz ik, dy yn pleats fen ljeafde en iendracht to
stichtsjen, lyk as hjar roppinge is, de geast forninicht en de fonken
fen partijgeast ta in helsk fjûr oanbliest. Dêr is noch it sizzen fen
dinne komd: “Meitsje him de kop net Oranje, ef hy slacht dy heal-dea!”

De Roomsken wierne meast patriotten en dat wier natúr-eigen. Hwent hja
wierne sletten bûten alle ampten en bitsjinningen; de Reformearden, as
biliders fen de religie fen steat, wierne dêrta allinne birjuchtige, en
troch de foroaring, dy de patriotten yn it each hienen, koe dat hatelik
privilegie allinne to neate gean, en alle godstsjinsten it selde rjucht
op ’e lusten fen it lân krije, lyk as hja der de lêsten fen hienen. Mar
op de gearkomsten fen it Nut, dêr de greate saek fen it folksûnderwys
bûten hjar tsjerke om rigele en foartsterke waerd, bleauwen de Roomsken
folle wei.

Hwet de Minnisten oangiet, lang wierne hja de _stillen in den lande_,
dy hjar net om polletyk bikroanen: dy ’t lân hie hie hjar ek, en as se
’t to krap krigene, forfarden se nei in oar lân ef provinsje ta. Net
_Pietje foaroan boartsje_! Net regearje! Net stjûre as hjar eigen
affearens! Sa wierne se yn stilte formogende ljue wirden; de ryksten
ûnder hjar folle formogender as de earste ampteners fen ’t lân, dy, ho
heger hjar traktemint wier, ek des to heger steat fiere moasten, en de
wierheit fen ’t Fryske sprekwird biwiisden: _In swan hat syn fearren
krekt sa goed nedich as in mosk._ Myn heech-foreare frjeon, de
goeverneur Jhr. Æbinga fen Humalda, hat my wol ris forhelle, ho de
greate lâneigners út de Fryske aristocratie, foar de stimmingen by rike
Minnisten kamen om jild to lienen. Yn hjar ôfsondering hienen se
altiten jild en tiid, middels en lust hawn om hjar op nije útfiningen
en fabriken út to lizzen; om hjar kennis yn hege rekkenkinst en
stjerrekinde, yn natûrwitenskip, en foaral yn histoarje en steatkinde,
to oefenjen. Hja kamen op de hichte fen hjar tiid, en bigounen hjar to
forienigjen mei de tiid, dêr se yn libbene. De âlde ienfâldigens yn
kledaesje, dêr men de Minnisten as in montearring oan koe, bigoun
pleats to jaen for in pak, sa as de tiid sei. Mei de kledaesje foroare
ek hjar libben binnen en bûten hûs. Hja kamen swietsjeswei yn de
selskippen fen oare gesinten, en sommige iisbrekkers ûnder hjar weagen
’t yn iepenbiere gearkomsten to forskinen, dêr se it wird fierden. Om
koart to gean, tofoaren wieren de Minnisten yn ’e wrâld, en nou kaem de
wrâld yn ’e Minnisten. Scoe ’t nin merakel west hawwe, det de
frijheits- en gelykheitsswimel, dy Noard-Amerika, hiel Frankryk en sa
folle hûndert-tûzenen yn Nederlân bifongen hie, sokke hollen alheel
frij litten hie? De Minnisten wierne folle patriotten om gelike
rjuchten for alle boargers to bitingjen, en sa waerden hja ek de
foarnaemste oprjuchters en útbreiders fen it Nut, om ljocht en
boargersin ûnder dy evenboargers to stichtsjen, dy mei de hânnen hjar
brea fortsjinje moasten. Hjar eachmerk en dwaen yn dat alles wier siker
net kwea, mar eft se der sels side by spoun habbe, dat is in oare
fraech.

Nou gisje ik for it neist, hwerom it earlike oranje-bloed fen 1795 net
op it Nut komme koe. In prinseman fen âlder ta âlder hie de haet tsjin
de patriotten en hjar klubben mei de tate ynsûgd. Dy earste bistimming
fen it Nut, dy hy him foarstelde as in smokkelgat for patriotske
slûkers, siet him noch yn it krop, en howol dat alles nou forjitten en
forjown wier, en de man bêst wiste, det der neat as in ûnskildige
útspanning fen oerbleaun wier, sa miende in stege Fries dochs, det hy
de skyn fen in omflapte oranje-man op him lade scoe, as hy de
gearkomsten fen it Nut mei syn bywêzen foreare.

De Preker.

DOCH DYN PLICHT EN LIT DE LJUE RABJE.


_Tetke._ (Tetke, domenijs faem, rint by Gabe-en-hjarre yn hûs.) G’n
joun sizze fen domenij; eft de japon klear wier?

_Gabe._ Dêr mienste, detste my oer ’t mat kaemste, mar mis wier ’t. Ik
scoe him krekt bringe, ljea’! Wacht efkes, det ik it baitke oanlûk: den
gean ’k mei dy, en as domenij it lije wol, Tetk, den bliuw ik fen nacht
mei ien by dy to meiden.

_Tetke._ Fui, heite! Sa ’n eardske? Dou biste ommers net fen seizen
klear.

_Gabe._ Mienste det meiden hirddraven en hynstewirk is? Dy bêst pattet
is de man, en ik rop skrik fen patsjen. Dou kinst’ it earst bisiikje,
Tetk! Jow my mar ’ris in fûgel.

_Tetke._ Fê, sa’n gemael altiten. Kom, gean mar mei: domenij wachtet
nei my.

(Tetke en Gabe geane mei eltsoar út hûs. It wier in sêfte simmerjoun
nei in mylde dei: der loek nin sigenke oan ’e lije loft. De koekkoek,
djip biskûl yn ’e blêdden, song syn dof lietke. De kikkerts raesden
fier yn ’t stille fjild. Ut it foaronder fen in skûteboer, dy yn ’e
bûrren laei, kaem in salm fen Dathenus mei tûzen draeijen as út in
smoarmogge nei boppen setten, wylst de bûrljue fen ’t doarp op ’e
stoepen by eltsoar in jounpraetke houdden.)

_Gabe._ Hat domenij al jimmette?

_Tetke._ Né, wy scoenen aenstons to wirk oer ’t selaed. Pestoarske is
út-fen-hûs, en hy mient, det ik de aeijen net salvich siede kin. Nou ha
’k de tsjettel mei sieden’ wetter en ’t haloazje mar by him set; nou
kin er him sels op it menút ôf rêdde.

_Gabe._ Dat hie ’k net weage, Tetk. As de ljue mei ién wyt en ién swart
hoas nei de preekstoel geane, ef de bef oer skis op it skouder drage,
dat jowt noait nin goede aeisieders. (Hja komme oan ’e pasterije-doar.)

_Tetke._ Ik scil him iepen dwaen, dy doar hat in sin.

[Yllustraasje: DOMENIJ OAN ’T AEISIEDEN.]

_Gabe._ St! St! Lit my foargean; ik scil i’s ôfloere hwet er docht.

_Tetke._ Foi, Gabe! It is krekt eft wy strúnjeijers binne.

(Gabe glûpt teantsjende de gong lâns, en kipet troch de keamersdoar, dy
yn ’t kier stie, nei binnen ta. Domenij siet mei in pear greate eagen
stiif to digerkykjen; hy hie it netke mei fjouwer aeijen permantich yn
’e fûst, en it haloazje hinge yn ’e tsjettel to sieden, det it
rammele.)

_Gabe._ Domenij! Is dat aei noch net gear? My tinkt, it scil wol hird
wêze.

_Domenij._ Nou is ’t formaerde bryk!

(Domenij fljucht op; hy set de aeijen rimpen op ’e groun del, det de
djirre him om ’e teannen spat: hy skoert it haloazje út ’e tsjettel,
mar it kjetting is sa hjit, det er it net daeije kin, en it haloazje yn
grús op ’e groun falle lit.)

_Gabe._ Allegearre diggels! Ik wit net, domenij; ik scoe mar nin aeijen
siede.

(De faem, dy net mak wier, komt mei in dweil, en himmelt de boel op.
Domenij sjucht sneu.)

_Gabe._ As ’t sa fet yn ’e koken is, det de aeijen oer ’e flier rinne,
den hawwe dy klitsen fen fammen it mâl fel noch oan. Ho sjuchste sa
bros, Tetk? Wel, wel, in spjelde hat ek in kop!

_Tetke._ Nou binne de aeijen salvich, hê? Fê, sa ’n gemjoks! In domenij
aeisiede is krekt sa folle as de faem preekje.

_Domenij._ Kom, wammis mar mei de boel. Tonei better, seit it almanak.
Sa ’n frjemde bink ha ’k myn libben noch net hawn, Gabe! Ik wier fen
top ta teil yn ’e stúdzje wei.

_Gabe._ It is better det jy yn ’e stúdzje wei binne, as det de stúdzje
yn jo wei is. Folle fen jins bûrljue sjucht men alle dagen as
sjammelûken twiske de snijbeantsjes en de roomske beane stean; hja
witte op in hier ôf, ho folle aeijen in wjitten hin leit, en ho mannich
tellen de skylfisk siede moat: it binne bêste gnjirkers en kokenfammen,
mar minne prekers.

_Domenij._ Haste myn japon, Gabe? Pas ’im ’ris oan. (Gabe tsjocht ’m de
japon oan.) Kom, fiks, man. Dêr is romte yn. Nauwe klean binne for it
lichem, hwet in skrabberich geweten for ’e siel is. Men doare yen net
reppe.

_Gabe._ As ik ’t mei alle minsken sa goe’ roaije koe as mei jo,
domenij, ik krige wol helte mear klanten. Mar de iene seit, det ik ’m
de pânnen fen ’e rôk sa koart meitsje eft se fen ’e rotten ôfgnaud
binne; de oare klaget, det se him to lang binne. De iene seit, det ’m
wol in mosk ta de broek yn fleane kin, en de oare klaget as in earme
ridder, det er net nei de groun wize kin ef de naden kreakje him.
Lêsten siet ik by Auke-boer to skroarjen: dêr kaem Poppe Stút oan mei
in rêst smelle praetsjes, det yn myn lapekoer rju onrjuchtfirdige lapen
laeinen. In amerij dêrnei hienen je ’er Bouke-slachter ek by om in fet
kou to hanneljen, en dy sei, det er gau sa folle lekken troch it each
fen ’e skjirre skoerre scoe, det er by de boerkes nin taei bolleflesk
langer hoefde to kôgjen.

_Domenij._ Bouke-slachter tochte mûlk, dy in oar kjimme wol, moat sels
nin lûs ha. Immen, dy sels by ’t mak ôf is, docht bêst, det er
kameraten siket.—Ik hear it wol, lek en brek fen ’e skroarren by de
rûs: mar mienste det it mei de domenijs better is? Alle dagen hearste
ommers, “It is mei de domenijs, de bûse ticht en de hân oan ’e hoed.
Men kin dat foltsen net fierder as oan ’e mil ta.” Wiste wol hwet jimme
pake sei?

_Gabe._ O, dy sei ommers, det de domenijs wriuwpeallen wiernen, dêr
alle bisten, dy jokte hienen, hjar rudige hûd oan rosten. Dêr tocht’ ik
jouns noch om, do Klaes Tsjalkskonk, de skûteboer, by ús yn ’t milhûs
trape: hy hie trije brakke baggeler ûnder ’e earm dy er mem for bêste
linde forkeapje woe. Hy pipe sa fyn as in mûs, en de holle hinge him op
ien skouder. “Jimme domenij, sei er tsjin mem, bringt it fier mei de
letter, mar hy hat de geast net.”

_Domenij._ Sjuchste wol! En de siktaris fen it Nut hat my jister noch
mei it kryt yn ’e hân útrekkene, det ik wol fyftich jier mei de letter
binefter wier.

_Gabe._ Lêsten frege ik dôve Japik, ho jy ’m foldienen; nou, jou
preekjen wier oars sa slim net, mar der siet nin lonte yn je.

_Domenij._ Dat scil de jiffer fen ontfangers om de deaker net sizze. Dy
krige forline snein de limoer yn ’e tsjerke, do ik in gjalp yn ’e
tapassing die, dy hwette hird oankaem. Mar Teake Stikel, (witste? dy al
myn teksten opskriuwt,) dy hat ’m noch better ward; dy kraeide
okkerdeis oer it hiele gea út, det ik twa âlde preken nei eltsoar dien
hie.

_Gabe._ Men hat it slimmer mei de niten as mei de luzen. De stimper kin
der oars neat fen as de tekst. It bytke dat er mear fen jins preek thús
bringt, berget er jouns noch mei de sneinsklean yn it kammenet; as je
mar in oar kraech op dy âlde rokjes settene, Teake scoe allegearre for
nij oansjen. Mar, hawar, it is om yen stikken to laitsjen. Okkerdeis
siet Tetkemoi goêmoer by de tsjerkefâden, en klage earmlik hjar need;
en hwer mien’je oer, domenij? Det jins gebetten en jins preek eltse
snein oars wierne. Jy giselen alles troch inoar as in keallestirt, en
der wier nin each op to hâlden. Fen ’e âld-domenij koe se foar- en
nei-gebet op in prik fen bûten, en dat koe se den sa swietkes yn ’e
tsjerke neiprottelje! Mar al stiene jy ’er noch fyftich jier; den wist
s’ er noch nin grevel fen. Jy laitsje, domenij; mar sizz’ my, ho scil
men al dy ljue de mûle stopje?

_Domenij._ Ei, Gabe; doch dyn plicht, en lit de ljue rabje. Kom, lit ús
fen hwette oars prate. Witst’ ek nijs? Hwer kaemste hjoed wei, doste
uzes foarbygongste?

_Gabe._ Ik hie nei Auke-boer west om in rokje to mjitten. Hwat ha ik
ûnderweis lake, domenij!

_Domenij._ Hwet wier ’t den?

_Gabe._ Jy kenne masters Olfert wol?

_Domenij._ Dêr de âlders sa ier fen weirekke binne, en dy do by master,
syn omke, ynkomd is?

_Gabe._ Krekt. Nou, dy laei plat op ’e rêch sa lang as er woechsen wier
yn ’e ûnderwâl fen ’t leanke del; krekt kaem der in jong fyndoekspoepke
foarby, dy him de wei nei Frentsjer frege; en ho mien’ je, det er dy
man dat bitsjutte? Om ’t er to loai wier oerein sitten to gean, tilde
er ien fen syn longerige lobben yn ’e hichte, en wylst er dy nei de
kant fen Frentsjer swong, sei er: “Dêrre, keapman!”

_Domenij._ Dat wier den danich, ju! Ja, hy moat hwet útmintsje yn
loaijens.

_Gabe._ En dêr hat er gelyk oan. Olfert hat ommers oan âlderserf
meibrocht njoggentsjinhûndert goune en seis pounsmiet bêst finlân; en
den noch de oanstjerte fen in âldomke fen in keeft mei klean en linnen.
Dêr kin in keardel wol loai op gean.

_Domenij._ Dat ’s wier. Mar wy wolle hoopje, det ús ljeavenhear dy en
my for in segen biwarje scil, dy ús de bargen allyk makket.

_Master._ (Oan ’e doar.) Hijla! Folk?

_Domenij._ Kom yn, master.

_Gabe._ Jy moatte him ’ris tantsje oer Olfert.

_Master._ Ik scoe ’ris freegje, domenij, eft jy moarn de koalplanten
hawwe wolle?

_Gabe._ Binne ’r noch net nôch domenijs, dy koal forbouwe en forkeapje?
Moatt’je ’r ús domenij ek noch oan helpe, master?

_Domenij._ Hâld dy stil, Gabe: wy krije nou prefesters, dy de jonge
domenijs dat leare scille, as se ’t út hjar sels net koenen. Mar do ik
op ’e stúdzje gong, waerd de gnjirkerij noch net leard, en dêrom
scill’je wol wachtsje moatte, master, as myn wiif thús komt.

_Master._ Nou, domenij, den winskje ik jimme genacht.

_Domenij._ Né, né! In eagenblikje. To! Toalf minniste blêdden, wylst ik
selaed yt. Jy hawwe ommers neat to forstriken.

_Master._ Nou, for jins rekkening. Wy scille stroukje, en as ik de
tsjien geboden fen myn wiif yn ’e troanje krij, for jins rekkening.
(Master stoppet.)

_Domenij._ Wy hiene jimme Olfert by de holle. Hâldt dy ’m noch noatich?

_Master._ Sa matichjes. Hy hat in tsjoed kwael, dy noch folle slimmer
is as de treddeis tsjinst. Alle dokters en prefesters fen ’t lân kinn’
’m net weimasterje; hy hat evert op ’e rêch.

_Gabe._ My tinkt, dêr binne noch al middelkes for. Hwette trochgeande
salve op syn tiid is ’er bjustere skoan for, wolle de ljue wol sizze.

_Master._ Dat leauste! Mar foaral en bilieven mei de fûst ynsmard, en
as ’t slim komt, bollepystsmoar der boppe op. Mar hy wirdt nou sa âld,
det er de mint fen dat smarren kriget, en ik moat nou mar, tuike,
tuike, mei him oan.

_Domenij._ Jy wolle sizze, master, Olfert mient, det ús ierdkleat in
planeet is om der baei to smoken en yn ’t waer to sjen, mar net om to
adamjen.

_Master._ Op ’e kop, domenij; op ’e kop! En ik miende, det it in
planeet wier om er op to pocheljen en to smoken fen beiden; mar
binammen pochelje.

_Gabe._ Mar hien’ je den nin licht wirk for him master, dat him
sinnige, sa as hwet túntsje? Jy hawwe ommers in great hôf.

_Master._ Túntsje? Myn ljeave man, hy forflokt alle griente, dy ús
ljeavenhear oer ’e groun krûpe lit. As er him bûgt om de stambeantsjes
út it onk to redden, ef hwet bledkeselaed ôf to snijen, den stint er
eft er boarste scil. Lêsten heard’ ik him as in âld bear yn him sels
gromjen: “Dat goare gêrs.... ik fordom it sa wyt as sûpe! It is noch
nin goe’ kouwefretten...... det in jong keardel dêr syn soune lea op
brekke moat!”

_Domenij._ Mar kin hy net skriuwe? Skriuwe is tinkt my, goe’ loai-ljues
wirk.

_Master._ Skriuwe, domenij? Skriuwe? As in abbekaet, wo’k jo sizze. Mar
de deaker, loai is slim. As ik tsjin him siz: by jountiid fiif skriften
klear, den binne se klear, mar allegearre hoannepoaten; hwent ik haw
him nin tiid dien, seit er; en as ik him langer tiid doch, den skriuwt
er yn in hiele dei just in pljims foarskrift.

_Gabe._ In mâl séskip, dat op nin ien fen beide boegen sile wol.

_Master._ Ja, mar op it lêst ha ’k dochs hwette foun, dat him noaske.
My tochte, dat gewyn en gebombam fen in klok wier noch sok onbinlik
wirk for Olfert net. Ek wier er sa âld al, det ik him it setten fen ’e
klok der wol by tabitrouwe koe. Op ’e sinnewizer scoe er him net gek
studearje, en op it winen en lieden net lam arbeidzje. En, ja wol, man,
dat wier rekke; hy hie ’er aenstons krêft op. To njoggen ûre, to twa
ûre, to acht ûre lette Olfert, det de bynten wriggelen, en de kaën fen
’e toer fleagen. As ’t dien wier, hinge er mei syn grouwe hûd oan ’e
klokstouwen, en liet him op en del slingerje sa lang as de klok
neilette. Lêsten fleach er noch mei de plasse tsjin ’e balken oan, det
er yn ’e sûs delfoel, en for heal-dea thús kaem.

_Domenij._ Sa giet it mei dy fornimstige ljue: hja siikje allegearre de
hichte.

_Gabe._ Dat wier in stik bûter yn ’e brij. Mar wier it wol dûrjen?

_Master._ Fjouwer wiken hat it goe’ gien; mar do rekke er yn omslach
mei de skoalbern. Okkermoarns, do er fen it njoggenûrs let thús kaem,
hie er danich it mâl fel oan. Hy seach as in ûl, kin ’k jo sizze, en do
’k him frege, hwet him ritte, keilde er de klots tsjin ’e flier: Dat
wjirmske kloklieden! sei er. Dy syn faer en moer foarmoarde hat, is
noch to goe’....

_Olfert._ (Hy ropt oan ’e doar.) Omke, as je ynkomme wolle; de
pankoeken binn’ klear.

_Master._ Dêr is er; freegje ’t him nou sels. Hy is tsjinwirch sa flak
en njuet, det me him wol om ’e finger woelje ken.

_Domenij._ Olfert, kom yn! Omke hat daelk de piip út.

_Olfert._ Joun allegearre!

_Gabe._ Joun Olfert! Is dat sa, det jimme omke seit, detste sa ’n mier
oan ’t kloklieden haste? My tochte, dat mêd wier sa ’n dûbelliddich
keardel as dy oars net to mansk.

_Olfert._ It wirk pleage my net, skroarke.

_Gabe._ Hwet pleage dy den, heite? Binne der spoeken yn ’e toer? Haste
de liken sykjen heard, ef in bigangel sjoen? Binne de minske-skrinkels
út ’e bjintsjekou tsjin dy oandounse?

_Olfert._ Né, né, Gabe! De deade hawwe it my net dien, mar de libbene.
Ik woe det de toer mei de klokken en de hele santepetyk ombruide.

_Gabe._ Nou, dêr haste wol kans op; hwent de domenijs bidde wol for de
tsjerke, mar net for de toer.

_Domenij._ To, Olfert, forhelje dou it my ’ris, en hear mar net nei dy
praettsjemakker.

_Olfert._ Wel, domenij, foar trije wike hat de sinne mei dat dizenich
waer wol in dei ef fjouwer biskûl west, en do er wer troch ’e wolken
kipe, seach ik op ’e sinnewizer, det de klok krekt in healûre binefter
wier. Ik tochte, kom, koarte metten; ik naem myn trekken daelk ûnder
skoaltiid waer, en sette de klok twiske ienen en fjouweren in healûre
foarút. Dat wier in skoft fen treddel-ûre for de skoalbern en
timmerfeinten yn plaets fen trije.

_Gabe._ Sinnige hjar dat net, Olfert?

_Olfert._ O man, hja sprongen as hoklingen út ’e skoalle, en do se
hearden, det ik it dien hie, wier der nin skoander keardel yn ’t hiele
gea as Olfert. Mar foart dêrnei krigen wy wer trije dagen efter inoar
in bilommerde loft, en do it opklearre, wier de klok in healûre foarút.
Ik tochte, kom, feintkes, fen ’t selde lekken in pakje; en ik liet de
klok ûnder skoaltiid in healûre stilstean. Dat wier in skoft fen
fjirdel-ûre yn pleats fen trije for de skoalbern en timmerfeinten.

_Domenij._ Hwet sein’ se do, Olfert?

_Olfert._ Myn ljeave domenij, de jongens pjuwden my efternei, en
forsprieken my. “Olfert, rôpen se, loaije Olfert komt noait yn ’e
himel.” In hiel espel fen de alderûndogenste namen my yn ’e maling, det
ik sa mâl as in tûr yn ’e termen waerd. De joune, do ik acht ûre let
hie, stie der in swift fen in timmerfeint om ’e hoeke fen ’e toer, dy
my de glêzen fen ’e lantearne ynskopte; man! de kears út, en in slinger
om ’e earen ta, det ik om ’e mûtse sochte. In lyts bytke fierder hien’
se op it tsjerkhôf in stûrts-line staid; dêr trûzele ik hals-oerkop yn
’t grêf fen fine Lyske, dy ’t d’ oare deis opdragen wirde scoe.

_Gabe._ Olfert en fine Lyske! In skoander pear! It bêst wier, det ’er
nin skaei fen komme koe.

_Master._ Ja, mar der kaem in bûde fen oan ’e holle, sa great as in
hânplak. Net wier, Olfert?

_Olfert._ Sjuch, dêr kinne jy de groede noch sjen, domenij. Ik haw ’er
altiden noch hwette foetpok op.

_Domenij._ Mar hwet dieste do?

_Olfert._ Wel, ik waerd eang. Ik tochte, kom men moat de divel wol to
frjeon hâlde, det er yen nin kwea docht. Ik joech de klok eltse dei in
knikje fen in goe’ kertier yn skoaltiid foarút, en dat woun ik wer op
skofttiid út. Sa wiern’ se in kertier koarter oan ’e bân, en in kertier
langer frij. Man, hwet wier ’k do in spekkeaper by de skoalbern en de
timmerfeinten! Mar it briek my op as de houn it spek. Forline freed
mette ik fjouwer timmerbazen, dy my oanseagen as nitelige bollen. Sy
gongen om my hinne stean, krekt eft se my to liif woenen. Ien krolle
syn fûst op en douwde ’im my ûnder de noas, det ik tochte, dêr krij ’k
in maling. De oare sei: “Loebes! biste to loai om de kop yn ’e hichte
to stekken en nei de sinnewizer to sjen? Mienste det wy in hiel skoft
bitelje wolle, as der in heal arbeide wirdt?”

_Gabe._ Dat wier in trawaet, Olfert. Ik hie op ’e naed gien. Biste er
noch mei de hiele hûd ôfkomd?

_Olfert._ Efkes. Ik sloep as in lyts honke mei de stirt twiske de
skonken troch, bliid as in ingel, det ik der sûnder flikken ôfkaem. De
selde eftermiddeis liet ik de klok ûnder skoaltiid in lyts kertierke
stilstean. Do laken de bazen wol sa wyt; mar....

_Domenij._ Mar de skoalbern, en de timmerfeinten?

_Olfert._ Pûr gleon, domenij! Breinroer! Sy scoenen my wol roppe hawwe,
det er nin fear oanbleau. Nou bin ’k er sa skjin yn fortize, det it ein
der fen wei is. Ik kin de iene de mûle net stopje, ef de oare gappet
wer as de sé.

_Master._ Hark ’ris, Olfert. Doste sa’n foech jonge wierste, ha’k dy in
bulte bitsjut mei de bollepenis; nou woe ’k dy ek wol ’ris hwet leare
mei sêfte wirden. Ik scil dy in goe’ rie’ jaen.

_Olfert._ As it jo bleaft, omke.

_Master._ Set den de klok altyt nei de sinnewizer. Hâld dy by de wiere
tiid, en wyk der nin sekonde fen ôf. Hawwe de ljue noch hwet oer dy to
sizzen, paei hjar mei swiete praetkes, en as der hjir ef dêr al in
stúthaspel is, dy oer de klok gnoarret, de measte minsken scille goe’
mei dy op streek wêze.

_Gabe._ Hwet sizze jy der fen, domenij? Dat komt krekt op jins sizzen
del; doch dyn plicht en lit de ljue rabje.

_Domenij._ Op in hier, Gabe. Elts scil op syn wei skoalbern en
timmerbazen fine, en de iene scil him hjir hinne tôgje wolle, en de
oare dêrre. Aste dêr nei harkje wolste, den scilste as de hoanne op ’e
toer mei twa-en-tritich winen omdraeije, en noch scille de minsken hjar
moed net oer dy ha. De iene is lilts, aste de oare syn sin dochste.
Dêrom bitink dy earst goed; mar aste dy ienders ryp en goed bitocht
haste, folgje den dyn ein paed, en wyk dêr om rabjen ef priizgjen nin
striebreed fen ôf. Doch lyk as master seit; sjen nei de sinnewizer, dêr
it ljocht fen ’e himel de ûren oanwiist. Dat giet altyt grif.

_Gabe._ Ja, domenij, dat is in bêst ding for Olfert, dy de klok sette
moat; mar....

_Domenij._ Hat de selde, dy ’t de sinne gleon makke hat, syn ljocht ek
net yn it binnenste fen dy, fen alle minsken, skine litten? Ef is dyn
geweten hwette oars as it ljocht fen God, dat yn dy skynt?

_Gabe._ Dat is de suvere wierheit. Mar as ’t ús yn ’e kreamme to pas
komt, den lizze wy dat geweten sa nuver út. As it seit, krom, den
tsjoene wy it rjocht; as it seit onfrom, den draeije wy it mei in
slingerslach from, en sa gûchelje wy ús selme in rêd foar ’e eagen. It
ljocht is himelsk en godlik en grif; mar wy forbûge de sinnewizer, en
den wiist er net goe’; sims to let, sims to ier.

_Domenij._ Dêrom, Gabe, skynt dat ljocht twaris for ús; iendris yn ús
hert, en yn ’e skrift iendris. Om al dy miswizingen fen dyn geweten to
forhelpjen, hast’ it ljocht noch ’ris yn ’e bibel. Dêr skynt de sinne
fen ’e gerjochtichheit ûnforfalske. Sjoch dêrnei, aste dyn eigen
sinnewizer yn dy net bitrouwste, en dou scilste noait net yn ûre ef
tiid fen dyn plicht felearje.

_Gabe._ Mar de minsken, domenij!

_Domenij._ Nou, ja, de minsken! de minsken! Hwet scoe dat? Wy siikje
ommers de lof net fen minsken, mar fen God.

_Gabe._ Wier, domenij; allegearre wier. Mar wy sitte mei de minsken yn
’t skipke, en wy moatte der mei farre. Fen Gabeskroar ôf oan kening
Willem ta kin nin ien der bûten, en wy moatte mei it foltsen oanpiele,
sa as it is.

_Domenij._ Wolle se net om lyk, nou, lit se smaedzje en dwersbongelje:
hy dy de sinne skine lit, is dy ommers mear wirdich as alle minsken mei
eltsoar. Mar hwet scoene se sizze? Detste in gnap keardel biste, dy
rjocht troch sé giet. Sy scille it allegearre net sizze; mar de bêste,
oan hwaens lof dy allinne hwette fêst is. En leau my, Gabe, ien
middelke is der, dêr se hjar noch al troch liede litte: swiete praetkes
jaen, lyk as master seit.

_Gabe._ Ja, dy swiete praetkes lizze my dreech yn ’e mage. In minske is
sa net, ef hy wol de mûle wol ’ris spiele oer gekken en snaken.

_Master._ Dat moat ik ek sizze, Gabe en it is net onnoflik, as me oer
skis de galle ’ris kwyt rekket. Mar gekjeijen is fyn wirk. Elts ken ’t
lang net, en folle wolle it ek net fele. Uble fretter hat dy dat op
Wytmarsumer merke noch bitsjut, do ’t er dy in âld grou-bôle tsjin ’e
holle keilde.

_Domenij._ Gabe, harkje ’ris. Binne de minsken net in goedkeap ding,
aste hjar for in tik oan ’e hoed, in bliere troanje keapje kinste? O
man, den witste net hwet se yn dy oersjen, aste hjar swiete praetkes
jowste. Mar al dyn goeddwaen scil dy ek nin byt helpe, aste swart
sjuchste en de wierheit oeral mei bitsens seiste. As men de bern mei in
daelder koeke paeije kin, hwa wol den dat gegryn en getrún....

_De faem fen Master._ (Hja ropt foar doar.) Master, de pankoeken wirde
kâld.

_Master._ De donker, ja! de hiele pankoeken forgetten. Nacht domenij!

_Domenij._ Nacht, allegearre! Olfert, hâld dy by de wiere tiid.

J. H. H.

MISWIER.


Yn ’e krystdagen hie Saske hjar broers bern, twa soannen en fjouwer
dochters, fen Aldegea oernoade, dy ek kamen; hwent it wier moai iis. De
Woansdeis scoe der to Frentsjer in silverheften mês forhirdriden wirde,
en dêr woe de hiele fleet fen jongfolk mei Rommert foarop hinne; mar de
foarmiddeis lune it waer mei stilte en bilitsene loft sa hwet om. “Ik
wit net, sei Pîbe; ik haw ’er swak moed op. Der wier jister in waerûl
om ’e sinne, en it hat my fen nacht yn ’t krús stitsen; ik tink, hjoed
in tige pak snie.”—“Ei né, omke, sei ien fen ’e niften. It bigint to
glierjen, en nyskes kamen der al hoeken en gatten yn ’e loft.” Mar in
bytke foar toalven bigoun it to krôkjen, en wylst se oan it iten
sieten, sloech it mei in eastewyn, dy fiks trochkaem, danich oan it
wiskjen: men koe net út ’e eagen sjen. De fammen, dy de kriuwel yn ’t
liif hiene om nei Frentsjer ta, rôpen al: “It scil op ’e sté wol
betterje.” Mar yn pleats fen better boaze it waer oan, en it waerd for
hjar allegearre in thúsbliuwer; hwent in boer scoe syn houn net útjage
ha.

It wier kâld, en de froast kitele mei dy hirde wyn yn ’e huzen op, det
se jouns moai ticht oan ’e hird kroepene. Do se hjar nocht fen dammen
hiene en allehiel útpraet wierne; sei ien fen de bern, det se mar ’ris
teltsjes fortelle moasten. Dat scoe ek aenstons oangien ha; mar krekt
stapten der twa útfenhûzers fen domenijs yn ’e keamer, dy ek nei
Frentsjer ta west hawwe scoene, en dy nou op ’e reek fen ’e moaije
frouljue ôf by Pîbomme kamen. It wierne beide studinten fen Grins; de
iene, in miich fen domenij, en d’ oare, syn kammeraet, de soan fen in
divelbander dy it sei sa de wrâld woechsen wier. Dizze twa stienen hjar
diel mei oan ’t fortellen. “Mar dêr nin kriich is, is nin eare,” sei
domenys miich; “dy it moaiste teltsje fortelt, scil kar út de fammen
ha, mei hwa-d-er fen nacht meide wol.” Dat wier klear. Saskemoi sette
in tinnen kanne mei boerekofje by it iene ein fen it efteroansblok op
’e hird del, en Gabe smiet hwet dôve prikken op ’t fjûr, dy braef
spatten en knapten, wylst de soan fen ’e divelbander dit teltsje
bigoun.

[Yllustraasje: DE BISITE BY PIBE EN SASKE OM ’E HIRD.]

“Yn it jier fen trettsjinhûndert-trije-en-fjirtich gongen twa boargers
fen Dockum mei Rouke Lefferts, in boer fen ’e Geast, op in
pilgrims-reize nei Romen ta. Om ’t de weardshuzen do sa net yn swang
wiernen, gongen se mei in knapsek op ’e rêch, in lange kouwestôk, dêr
in tsjokke roune knop op siet, yn ’e hân, en in restje âlde skeljen yn
’e bûse, nei Itaeljen ta. Kaem it sa út, det se by jountiid oan in
kleaster ef slot kamen, den hienen se tek, fjûr en wetter frij, en dêr
seane en brettene se den hwet hjar knapsek ef de tiid sei. Mar wier der
nin kleaster ef slot yn ’e omtrek, den slepten se lyk as Adam en Eva
ûnder de loft, en wylst de blêdden fen ’e beammen hjar for girdinen
tsjinnen, wier de groun mei gêrs hjar bulsek. Noch in heal dei wierne
se fen Romen ôf, do ’t er mei de knap net bêst bigoun út to sjen. Hjar
moal wier sa nei op, det elts fen it krouske, dat er oer hie, nin bôle
mear for him sels bakke koe, en by ongelok wierne se binachte yn in
oarde, dêr nin slot ef kleaster hyn ef nei to sjen wier. Ho scoe dat de
oare moarns gean? Hwent de mage bigoun hjar nou al to kiteljen, en as
se in heal etmiel fierder wierne, scoe it net better wêze. Lyk as de
honger nou in skerp swird is, en de minsken bjustere fornimstich
makket, sa wier it ek mei dy twa Dockumers. Sy reauntene eltsoar, yn ’t
ear: “Scoene wy nin útfynsel witte om dat moal fen Rouke yn ús mage to
krijen? Sa ’n boer kinne wy stedkers licht formale, en bynammen dizze
Geastmer; hy is sa gload, det in jonge him bijeuzelje kin.” “Ei, ja,
ju!” sei d’ oare; “dat is neat. Dy boer scille wy mei ús beiden wol
forrifelje!”

Aenstons stie ’er ien fen hjar oerein, en bigoun syn twa kammeraten mei
dizze wirden oan to sprekken: “Frjeonen! It stiet ’er skrok mei ús
foar. Hwent it klikje moal, dat elts fen ús oerhâlden hat, is sa lyts,
det it him tsjin ’e honger neat helpe kin; mar as al de trije poarsjes
by eltsoar kamen, scoe it ien allinne noch in eintsje term folle kinne:
dêrom liket it my net slim ta, det wy it allegearre yn ién hân
brochtene. Mar for nin kleasterfol skeljen scoe ’k in byt yn ’e mûle
stekke, dat my net from en earlik takaem, en dêrom wol ’k it op ús
ljeavenhear jaen. Wy geane nou lizzen to sliepen, en hwa-d-er de
moaiste dream tastjûrt, dy scil alles hawwe.” “Baeseftich, man!” sei de
oare Dockumer, lyk as by sels spriek, en howol de boer in slûch-slimme
en bitûfte feint wier, dy de beide Dockumers gau yn ’e myt hie, joech
hy lykwol ek tawird, en hâldde him eft er him gewillich yn dizze falle
biflapje litte scoe. Sy diene den hjar trije poarsjes moal aenstons by
inoar, en do se it in bytke kwytst en knypt hiene, leinen se ’t daei op
gleone stiennen, en bidobbene de hiele boel ûnder hjitte yeske: dêr koe
it skoan gear bakke, wylst se it fel oer ’e eagen hienen. De Dockumers
hiene krekt sa min erch yn in bizestik fen ’e Geastmer boer, as yn ’e
ûre fen hjar dea: det hy soks haftich wier, kaem net ienders yn hjar
op. Dêrom leinen se de holle rêstich del, en wirch as in maits fen it
rinnen, foelen se mei in boarst yn ’e sliep. Mar de boer, dy lardich
fen it festjen wier, loerde op dit eagenblik. Hy gong sunichkes op
hoasfoetlingen fen syn leger ôf, wyndere de yeske mei de sliepmûtse
wei, en iet de hiele bôle mei ham en gram op. Do er de boel himmele
hie, koe er it kâldgnyskjen dochs net litte, en wylst er dy snoade
Dockumers sa swiet mei de bobbels swit op ’e noas raspjen seach, sei er
sunichkes yn him sels: “Sjê sa, goede minsken! Nou is Roukomme gerust.
Nou scille jimme de mage net oerieze. Sa’n daeijige bôle wier jimme
ommers al to dreech, en Roukomme koe it brief allinne moai skoan lêze.
Hwet steane jimme nou to moarntiid frisk op! Nacht, bêste feinten!
Nacht!” En mei in rep gong er wer lizzen to sliepen.

Sa gau as de sinne út it nêst wier, waerd ien fen ’e boargers to
wekker, en do er syn beide kammeraten roppen hie bigoun er it
neifolgjende to fortellen: “Frjeonen, harkje! Ik scil jimme myn dream
forhelje. Ik stie op in jountiid by Fetse-put to Dockum, do der twa
ingels mei wjukken út ’e loft delsaeiden, en my, krekt as twa earnen in
dou, yn ’e loft opnamen. Yn dy fljocht waerd it my grien en blau foar
’e eagen; de loft gûlde my lâns de earen as de stoarmwyn, dy troch de
touwen fen in skip fluitet, en de hierren waeiden straelrjucht efterút,
mei in gewelt eft se út ’e holle wei skoerd waerden. De iene ingel
stroep it fel op fen ’e fingerseinen ôf oan ’e earmtakke ta, sa
fûleindich wier de swang. Do wy sa fjouwer-en-tritich wiken flein
hiene, kamen wy oan ’e poarte fen ’e himel, dêr de oare ingel in gouden
kaei út ’e bûse naem, en de doar iepen die. Mar hwet ik dêr seach, dêr
is it ein fen forlern! Al hie ’k in inkethoarn sa great as de Spaenske
sé, en in pin sa lang as fen Dockum ont Romen ta, scoe ’k ’t noch net
biskriuwe kinne. De strietten en mûrren glinsteren allegearre fen goud
en dyamanten, det it yen de eagen blyn teistere. In minskelichem ha ’k
der net ien sjoen, mar wol miljoenen fen sielen, en dy wierne sa fyn,
sa fyn, det der âlve-tûzen op ’e punt fen in nidle dounsje koenen.”

De man forhelle noch wol helte mear mirakels fen ’e himel, mar dy wy
mar oerslaen scille. Do er dien hie, bigoun de oare Dockumer syn droam
to forheljen.

“It kin raer, sa bigoun er, dou haste dreamd detste yn ’e himel
wierste, en ik yn ’e hel. Op in jountiid metten my yn ’e Keppels in
pear ljue, krekt eft ’t smidsfeinten wierne, dy my by de hân namen, en
yn in omsjen by de fjûrput fen Starum skoerden. Dêr sakken wy mei in
blits yn del, en do wy ûnder komd wierne, stie ik mids yn in meagere
lânsdouwe, dêr neat oars groeide as mork en risken. In hiel toarn hiene
wy dêr yn omdoarme, do wy by in steile berch opkladderje moasten, en sa
gau wierne wy op in trêd ef fjouwer nei net boppe komd, ef ien fen dy
swarte ljue sei: “Foarsichtich! Hjir binne wy by de rânne fen ’e hel.”
Dat wier it earste en lêste wird, dat ik fen hjar hearde. Ik kroep
aenstons op ’e knibbels nei it uterste seamke ta, en wylst ik my goe’
skrep op ’e hânnen skoarre, seach ik mei in lang útritsene eibertshals
oer dy rânne hinne yn in sé fen fjûr del. Dat gromde en spatte dêr, dat
knette en djoeide, dat skomme en brûze, krekt as in broutsjettel, dy
oan ’t oersieden is. Ik skrilde; ik skrabe my to bek, sa eang as in
wezelke. Mar myn swarte kammeraten bounen my mei in amerij twa wjukken
oan ’e earmen fêst, en fleagen mei my boppe de barnende hel. Dêr
wyndere ik mei de wjokken, en krekt as in meau, dy nei in fiskje loert,
en pal op ién plak yn ’e loft boppe it wetter stiet to flodderjen, stie
ik onbiweechlik fêst boppe de greate helledobbe. Mar, minsken, as ’k
tink, hwet ik dêr seach, den griist it my sa, det it einefel my noch op
’e earmen komt. Ik hearde de swiere pûsters, dy it fjûr fen ’e hel
oanblieze, rocheljen en smûgen. De hjittens stime fen tiid ta tiid mei
walmen fen neare binaudheit nei boppen, det ik koarts swimele, en de
gleone lôge fleach my sims mei miljoenen fonken om ’e earen, det it
hier my fen ’e holle skroeide. Dêr moarten se; dêr flokten en fordomden
se; der fleagen hiele fleten fen divels op en del, elts mei in trop
minskebihagers efter hjar, dy se for hanswoarsten brûkten.”

Wiles de Dockumer dit forhelle bearde de boer det er wer ynslept wier,
howol er alles wirdke foar wirdke ôfharke hie. Sa gau as ’t fortelsel
út wier, rôpen se him. Hy waerd kwanskwys kel to wekker, en wylst er
stikelich seach, krekt as immen dy út in djippe sliep opkomt, frege hy
mei in skrille stimme: “Hwa is dêr?”—“Wel, wy, seinen se; kenste ús
net, ju?”—“Jimme? frege er wer, Jimme? Hwennear binne jimme den
werkomd?”—“Werkomd? seinen se. Wy ha net wei west.”—“Hwet deale, nou!”
frege hy wer: Net wei west? Wel, sa kin ’k it net oan. Net wei west?
Mar, krekt...... den ha ’k it droamd.”—“Hwet haste den droamd?” hja
wer: “Siz op dyn leksom!”—“Wel, ik drôge, sei Rouke, det ien fen jimme
mei twa ingels nei de himel fleach, en det de oare mei twa swarte
keardels foar de divel nei de hel gong. It is krekt eft ik jimme noch
ôfreizgjen sjen! Earst eage ’k jimme nei sa lang as ik koe, en do’t
jimme út it gesicht wierne, wachtte ’k al en wachtte al, ien lang en
twa breed! mar hwa ’t wer kaem, jimme kamen net wer. Op it lêst tocht
ik, dy twa Dockumers komme yn der ivichheit net wer, en omdet jimme den
ek nin iten mear brek hiene, haw ik yn myn jinlikheit (it hege wird
moat der mar út!) de hiele bôle allinne opiten.”

Dat teltsje wier dêrmei út. De niften fen Aldegea harken hjar de earen
fen ’e holle; men koene se net sykjen hearre; sa stil wiern’ se, en do
it dien wier lieten se alle fjouwer in djippe sucht. Mar Saskemoi
brocht de kop mei boerekofje ’ris om, en do bigoun de miich fen Domenij
it neifolgjende teltsje.

“Yn it jier fen saunhûndert-en-sauntich, do Radbod de twade to Starum
kening fen Fryslân wier, wenne der to Almenum in boer, dy Gjalt hjitte,
en it moai goe’ stouwe koe. Hy hie altyt âld jild yn foarrie, en hy
sâlte syn weet en koarn op, as ’t net nôch nei syn sin jildzje koe. Mar
hy wier hwet âldfrinzich yn syn dwaen, en tilde altyd oer it swierste
ein fen ’e balke. Omdet er al moai jeltich waerd en mar feint bleau,
wierne de bûrljue him altyd oan om to boaskjen; hja seinen tsjin him,
det er in heukerers libben hie, mar hy smiet hjar foar ’e skinen, det
me licht mei frouljuesflêsk bidragen waerd, en det in kwea frommis in
min stik húsrie wier. Lykwol scoe er wiivje, sa gau er syn bûkswjergea
foun.

Nou wenne der to Almenum ek in âlde fjûrfretter, dy ûnder kening Radbod
de Utersken efter de boksen sitten hie, sa faek as de biskop fen Utert
yn Fryslân mankes meitsje woe, en dy nei jierren fen moardzjen en
barnen fen syn kening to folle krige om to stjerren en to min om to
libjen. Hy wenne to Almenum, omdet it him ûnder de forweende bern fen
Starum to djûr wier, en wylst er dêr mei túntsjen en goarjen sa hwet
troch ’e tiid kaem, seach er sims op syn groeden del, lyk as âlde ljue
de gekke flinken fen hjar bernejierren neitinke. Hy hie in ljeave
dochter, (Keimpke wier hjar namme), dy syn meager stik brea mei him
dielde; in wakker kein en tipsidich ding, dy krekt op hjar sels, en
kras yn ’e hûshâlding wier. Hja wier sa snoad as roet, en like yn hjar
snedige krychslisten wol hwet nei hjar faer útskaeid to wêzen. Ek koe
se spylje op ’e Noardske balke, dêr se de fiktoarjes fen ’e Friezen oer
prysters en keningen ûnder song. Om koart to gean, Keimpke wier de
treast en wille fen hjar heit yn syn heukereftich libben, en hy hie nin
oar fortriet fen hjar, as it útsicht, det se earm en forlitten wêze
scoe, as hy de holle ’ris del lei.—Ienders kaem ’er om skimerjoun in
âld bûrwiif by him, dy earst in swiet praetke makke, en him op it lêst
’ris bigoun to klirkjen, eft Gjaltboer wol ’ris by syn dochter komme
mochte. De kaptein seach nuver op, en fielde, det nou de kniper op ’e
skinen kaem; hy woe syn dochter minlike graech by him hâlde, mar hjar
it brea út ’e mûle to stjitten koe ek net. Einlik omtinkende, det it
gelok fen syn ljeave Keimpke boppe alles gean moast, gong er nei hjar
ta, en sei det Gjaltboer hjar de knotte jaen woe. Sy hie er allehiel
nin smuchte op, en woe ljeaver by hjar earme heit bliuwe, as yn ’e
romte lyk in rike boerinne libje; mar troch folle oanretten fen hjar
faer joech se einlik tawird, en yn fjouwer wike wier Gjaltboer frijer,
brêgeman en troud man.

Yn ’t earst snijde it neat as roazen en anjelieren by Gjaltboer; mar do
de wiggemoannen om wiernen, bigoun er oan ’e pong to merken, det sokke
wite hynzers in bulte struijen nedich hienen. De hânnen stienen hjar
allehiel net om ’e bûter to baren; ek woe se de húshâlding yn ’e esse
ha, nou ’t hjar barre mochte, en omdet de boer altiten mei in gjirch
âldfaem húshâlden hie, krimmenearre er alle dagen: “Hwet nimt dat! Hwet
nimt dat!” Lykwol hy koe dat rêgje, en Keimpke wier sa tsjildich tsjin
him, en wist him sa to heinen, det er op it lêst oer ’e kosten net
folle mear kreunde. Mar Keimpke wier moai, for Gjalt fiersten to moai,
om nin skalk each to hawwen op in pear jonge stroatskavers, dy by sines
wol ’ris ynkipen en oer ’e flier wiernen, as hy yn ’t fjild stie. Hja
wier lykwol sa ûnskildich as de wite snie; mar syn jaloerskens, dy út
alles fenyn sûgde, waerd fen dei ta dei grimmitiger, sadet er hjar dy’t
er yn syn hert oars ljeaf hie, einlik mei bruijen twinge woe, om, as hy
út wier, in oar manminske net ienders blier oan to laitsjen. “As ik
hjar moarns hwet knoffele,” tocht er by him sels, “den scil se de hiele
dei oan ’t gekjeijen fen ’e feinten nin nocht ha, en jouns scil ik hjar
mei streakjen en patsjen wol wer goed krije.”

Do er dit yn ’e holle krige, kaem er krekt fen ’t lân thús to iten, en
mei det er it lêste byt trochswolge hie, stie er op as in wjoldich man,
en joech hjar in earbân, det hjar it fjûr út ’e eagen spatte. It minske
koe yn ’t earst (sa forheard wier se!) nin wird kikje en nin trien út
’e eagen krije; mar do se wer in bytke by hjar wé komd wier, boarst hja
út yn kleijen en skriemen. “Och, heare!” sei se. “det ús heit my oan dy
boal jaen moast! Hiene wy den nin stik drûch brea mei eltsoar? Wier ús
fredige earmoede net tûzenris better as it libben mei in rike
wivebruijer? Mem, mem, stieken jy de holle út it grêf op; it hert scoe
jo tobrekke oer jins ûngelokkige dochter!” Sa klage en skriemde
Keimpke; mar hja hie it wan wei, en Gjaltboer krige syn sin: hwent hja
wier de hiele dei for nimmen to sprekken. De jouns, do er thús kaem,
wier syn earste wirk om it wiif del to bêdzjen. Hy sei hjar, det de
divel it him ynjown hie, mar det er it noait net werdwaen scoe, en hy
bea hjar mei sa’n earmhertige troanje om forjiffenis, det it goelik
wyfke it net langer útstean koe. Hja joech him de hân fen frjeonskip,
en in tútke ta; en do se swiet mâlken-groatten-brij iten hienen,
kroepen se mei eltsoar efter de bêdskirden eft der de deis neat omgien
wier.

Dat hie dy pringel sa goed foldien, det hy tochte, “moarn fen it selde
lekken in pakje.” Sa gau hie er de oare moarns it ombyt net op ef hy
naem de lodde op it skouder, en joech yn it weigean syn wiif in
trewinkel, det se tsjin ’e mûrre stuitte. As se fen it waer slein wier
koe se net raerder opsjoen ha. “Hwet in falske loebes is dat!” tochte
se yn hjar sels. “Mar de kerfstôk is izer, feint, en ik scil dy fiele
litte, det in Friezinne, dy de earste mâlle flink wit oer to
sljuchtsjen, ek forstân hat om de twade bitelle to setten.”

Wylst it wyfke dêr oer mimere, seach se twa jonkers op wite hynders
foar ’e doar stean, dy yn hûs kamen en út namme fen kening Radbod om
hwette iten en drinken fregene. Keimpke, dy wakkere foldedich wier,
diste tige op, en wylst de jonkers swiet ieten en dronken, frege se
hjar, hwer ’t de reis hinne scoe. Wel, seinen se, boerinne, it stiet
der skeef foar. Prinsesse Bauk, de dochter fen ús kening, hat earjister
skylfisk iten, en omdet it fanke hwet roppich is, is hjar de graet yn
’e kiel sketten, dêr alle masters fen Starum al mei ommoarde ha, mar dy
nin ien der útkrije kin. De prinsesse hat nou yn twa etmiel neat dien
as kokhalzjen; nin wiet ef drûch is der oer hjar lippen gien, en nin
wink hat se yn ’e eagen hawn. De kening sit as in forwezen minske by
hjar bêd; hy hat ús yn ’t fjild stjûrd om in dokter to siikjen; en as
’t ús hjir mislearret, den geane wy daelk nei Dockum ta. “Wel, dat
treft skoan, sei Keimpke; hjir to Almenum is jimme man. Nin snoader
pisbiloaitser yn hiel Fryslân!” De jonkers stienen beide gysten fen ’e
stoel op, en seinen: “Myn ljeave minske! Dat flouw’ je ommers.”—“Né,
siker sonk,” sei se, “mar it is in man op him sels, dy dokter. Hy wol
net dokterje, ef hy moat ’er mei bruijen ta twongen wirde.”—“Is ’t oars
net,” seinen de jonkers, “lit ús dêr for kedize. Wy scille him wol neef
hjitte. Wiis ’m ús mar.”—Do die Keimpke de bûthûsdoar op, en sei tsjin
hjar: “Dy dêr mei de eide op it foarhaed fen dy kampe boulân stiet, dy
is ’t; mar dat siz ik jimme noch ’ris, jimme krije ’m net mei as troch
gewelt.” De jonkers, dat twa linige keardels wierne, namen dêrom elts
in grou kneppel yn ’e hân, en gongen rjucht op Gjaltboer ta. “Eale,
frije Fries, gemoarn!” seinen se tsjin him. “Wy moatte jo goendei fen
ús kening sizze, en dy lit jo bidde om ta him to kommen.” “Hwerom?”
frege Gjaltboer forheard. “Om syn dochter, prinsesse Bauk, to genêzen,”
seinen se. De boer andere, det er goe’ mjoksje en eidzje koe, en as de
kening him dêrta nedich hie, det er den alle ûren fen ’e dei klear
stie; mar dokterjen, dat hie er noait net leard. De beide jonkers
seagen eltsoar oan, en seinen: “Mei swiete praetkes kinne wy hjir net
winne. Mar wy hawwe oar remeedzje, feint!” en mei ien setten se beide
skonk, en bruiden der op sa fûleindich as se koenen. Dat bikaem Gjalt
bjustere nij, en hy rôp wraek, det in frije Fries sa slein waerd.

“Ja, ja, seinen de jonkers, dy net hearre wol, moat fiele. Woste mei,
ef net?” en den wier it al wer, dek op. Gjalt, dy fielde det twa tsjin
ien nin partuer wier, joech gau krimp: pipe ef lipe, hy moast mei. Sy
spanden it hynzer foar ’e eide wei, dêr se Gjalt opsetten, en howol it
in floateftich bist wier en lang net hertlik, giselen se it mei swipen
om ’e bonken, det se as de baerlike fiand nei Starum fleagen.

De kening siet mei it moed fol en de triennen yn ’e eagen foar it bêd
fen syn ljeave dochter, do de beide jonkers mei Gjaltboer yn ’t slot
stapten, en in steil wird fen hjar nuvere dokter diene. Aenstons liet
de kening syn dochter foar de boer del sette, en sei tsjin him, det er
hjar genêze moast; hy hie mar kar, ho ’t er ljeafst woe, mei goedens ef
mei lilkens. Dêrop rôp de boer alle hilligen út ’e himel ta getúge, det
er krekt sa folle forstân fen dokterjen hie as de kat. De kening sei
neat, mar knypeage tsjin in pear bjinitige keardels, dy efter de boer
stienen, en him sa ongenedich mei bollepysten op ’e rêch tichelen, det
er útgûlde: “Genede, genede! Ik scil hjar genêze, ik scil hjar
genêze.”—Dêr siet prinsesse Bauk foar him, sa bleek as in wytling, en
de mûle wiid iepen, dêr se mei de finger yn wiisde, om him it plak fen
hjar kwael to bitsjutten. Gjaltboer seach hjar oan, en wier noch
binauder as hja sels; bruijen ef genêzen wier hjir syn foarlân. Nou
tocht’ er yn him sels: “De graet sit hjar net yn ’e mage, mar yn ’e
kiel; as ik hjar ’ris oan ’t laitsjen krije koe, wit eft de graet der
fen sels net út fleach.” Dat kaem him net slim foar: hy forsike de
kening dêrom, eft se in great fjûr yn ’e seal oanlizze woenen, en him
den in amerij mei de prinsesse allinne litte. Sa gau wierne se
allegearre net wei, en ’t fjûr oan ’e brân, ef Gjaltboer klaeide him op
it himd ôf út, en gong foar ’e hird lizzen sa lang as er woechsen wier.
Wylst er dêr in toarnke stôkrjuchtút as in deade lein hie, sprong er yn
ienen as in kikkert fjouwerkant fen ’e groun, en tommele sauntsjin
slaggen oer ’e kop de hiele seale lâns. Do dit dien wier, bigoun er to
skeuken eft er rudich wier; hy roste en klaude de hirde hûd mei syn
swarte kromme neilen, en makke sokke mâlle gibelkes, det de prinsesse
mei al hjar pine op it lêst útprústte fen laitsjen, en hjar yn ienen
ûnder it sketterjen de graet ta de kiel út fleach. Gjalt stroep flink
syn klean wer oan, en roan mei de graet nei de kening ta, dy net wiste
hwet goed er him for sa’n greate deugd dwaen scoe. De kening woe him do
minlike graech ta slotdokter hâlde; mar it wier altyt mei Gjaltboer:
“Greaten tank for my!” De kij moasten forweide wirde: it noat stie to
fjilde en moast noch yn ’e berch; o! hy hie hûndert fiven en seizen, dy
him allegearre bittere nedich thús rôpen. De kening, dy sjoen hie ho
skruten er for bruijen wier, rôp dy selde twa manljue, dy him nyskes
huf jown hiene; mar sa gau as dy foar ’e tried kamen, joech Gjalt de
war aenstons forlern, en bilove net allinne in dei mannich, mar syn
hiele libben, as ’t de kening syn biljeaven wier, to Starum to bliuwen.
Hy seach der lykwol for in keningsdokter hwette grobbelich út; hwent
hja hiene him sa mar yn syn arbeiderspakje fen ’t lân opnomd. Dêrom
waerd him de klapmûtse ôfset, it pijen rokje úttein, de bird skeard, it
hier knipt, en do er sa fen top ta teil opgnapt wier, waerd him in rea’
flewielen mantel om ’e skouders hinge. Dêr siet er sa moai as poes! mar
syn hert wier yn ’e hirdsherne by syn Keimpke, en it wjirme him al yn
’e holle om, troch hwet lûk er him út dit keninklik hounegat wei wine
scoe.

Ungelokkich waerd it genêzen fen ’e prinsesse húsriem forteld, det it
mei in omsjen as diggelfjûr troch ’e stêd wier, en binnen ’t healûre
stienen der fjouwer en tweintich siken foar de poarte fen it slot, dy
troch alle masters en divelbanders fen Fryslân opjown wierne. De kening
dit foltsen sjende, en in bytke greatsk, det hy in wonderdokter oan ’t
slot hie, hjitte Gjaltboer om se allegearre to helpen.
“Fjouwer-en-tweintich opjowne siken helpe?” sei de boer mei in swiere
sucht: “Nou, kening, as God it net docht, ik kin ’t net dwaen.” “Kom,
andere de kening, “den moasten je ’t earst mar ’ris oerlizze mei dy twa
prefesters, dy ’t jo niis it resept for myn dochter op ’e rêch skreaun
hawwe.” Mar sa gau hie Gjaltboer nin skimke fen dy twa stoere keardels
sjoen ef hy trille as in poarsk, en hy bilove, det er alles genêze
scoe, hwet de kening him foarlei, al wiern’ se lam en blyn en stom en
lazeris allyk.

Do de fjouwer-en-tweintich siken yn ’e seal brocht wierne, ordeneare
Gjalt oan ’e fjûrboeter fen it slot om in fjûr fen hûndert-fyftich
lange smoezen oan to setten, en do dat tige oan ’t barnen wier,
forsocht’ er kening Radbod om him mei dit heapske noch ’ris allinne to
litten. De kening gong út ’e seal en bleau yn ’t gesicht fen ’e doar
stean. Sa gau wier Gjaltboer net allinne ef hy liet de siken allegearre
yn ’e kring om ’e hird stean, en wylst de lôge fen dat hege fjûr yn ’e
skoarstien opfleach, spriek er hjar mei dizze wirden oan: “Frjeonen! It
scil der hjoed swier for my ynhingje, om sa ’n bulte minsken yn in
amerij to genêzen. Ik wit der mar ien smeet op; to witten, om de
aldersiikste út jimme to nimmen, en dy op dit fjûr to forbarnen. As syn
lichem dêr ta polver op fortard is, den wol ’k in leppelfol fen syn
yeske yn in swolch twa bier riere, en litte dat de oare
trije-en-tweintich ynnimme. It middel is rjue kras, mar it is probatum,
en ik forset ’er myn holle ûnder, det it jimme allegearre helpe
scil.”—Do er dit útstel dien hie, seinen de siken nin inkel wird; hja
seagen eltsoar oan eft se freegje woene, hwa ’t de slimste fen hjar
wier; hwent ûnder it hiele boun wier net ien, dy for kening Radbods
jild bikinne woe, det er de tsjoedste kwael fen hjar allegearre hie.
Undertwiske bigoun Gjaltboer hjar fen d’ ein ôf oan mei greate
permantichheit to freegjen, en spriek de sike, dy ’t yn ’e hirdshoeke
stie, alderearst oan. “Ho komstou sa yn ’e mizel?” sei er: “Hwet is dyn
kleur plotsk! Dou bist’ in kwiner, man! It kâlde swit stiet dy by
kobbels op ’e foarholle.”—“Ja, mar, dokter, dat...., dat....” sei de
sike, “dat komt egentlik fen ’t fjûr. As ’t mei jins biljeaven wier,
woe ’k wol i’s efkes út ’e seal om azem to skepjen.” Hy gong de seal
út, en do de kening him frege, ho ’t him ôfgien wier, sei er, det er yn
’e groun genêzen wier; en hy kaem noait wer.—Nou kaem Gjalt by de twade
sike, en do er dy in toarnke yn ’e eagen sjoen hie, skodholle er
bjuster, en sei tsjin him: “Ik wit net, feint; ik wit net, eft ’t mei
dy wol giet. Dou sjuchste ’er my sa geizenich en tsjouwerich út, det it
eintsjebislút scil de dea wol wêze. My tochte....”—“Hwet tocht’ jo,
dokter? frege de man triljende, det ik barne moast?”—“Ei ja, ju,”
andere Gjaltboer; “dou biste ommers sa slop as in jernwine, en de
bonken wolle dy net langer drage.”—“De gong is oars noch sa slim net,
dokter,” sei de man; “wol je ’ris sjen, ho ’t ik rinne kin?” En mei ien
wipte er de seal út, en romde tsjin ’e kening, det er al sa soun as in
fisk wier, en ek net wer hoefde to kommen.—Do kaem Gjaltboer by de
trêdde, en sei tsjin him: “Lit my de pols i’s fiele. Dou biste
tsjinstich, feintke! Stek de tonge i’s út. Fui, man! hwet in swarte
koarste. Maet, dou rûkste nei de lodde. My tochte as wy dy ’ris efkes
op it fjûr bretten; de pine is gau oer, en den wierne dy oare
ien-en-tweintich minsken ek holpen.”—“Ja, mar, dokter,” stammere en
swolge de man, “sa slim is ’t noch net. Ik scil ’t bêst hise.” “Ho!”
sei Gjaltboer, “biste net siik? Hwet dochste hjir den? Komste hjir om
de dokter fen ’e kening de gek oan to stekken? Loebes! skear dy út myn
eagen, ef ik scil dy....!” Dy ek al mei in boarst de doar út, en do de
kening him frege, ho it gien wier, rôp er: “Klear, Sire! Klear as in
klontsje!” Dat gong ek sa mei de fjirde, mei de fyfte, oan de
fjouwer-en-tweintichste ta, allegearre mei kûgelsgewelt de seal út, det
se de kening hast ûnder de foetten rounen. Om koart to gean, der wier
nin ien, dy nocht hie om him for syn bûrman ta yeske barne to litten,
en de iene nei d’ oare namen se allegearre hakken op, omdet se dat
greate fjûr fen lange smoezen as de baerlike hel en divel skouderen.

Kening Radbod stie eft er foar ’e holle slein wier, det in simpel boer
sa folle sike ljue mei de nuverste kwalen yn in amerijstiid genêze koe.
Hy wiste ek net hwet goed er him dwaen scoe; mar Gjalt houdde ’t ’er
mar op yn, det er bittere nedich thús wier, en frege neat oars as
frijheit om nei Almenum by syn Keimpke to gean. “Nou,” sei de kening,
“omdetstou it biste, scil ik it ynskewiele, mits aenstons opkomme, as
ik dy opontbied, sûnder det wy de kneppel hoeve to brûken.” Dat bilove
Gjalt, en dêrmei naem er ôfskie fen ’e kening, dy him in span moaije
hynders, en sa folle jild mei joech, as er mei skik bergje koe. Sa gong
Gjalt as in boer út Almenum, en oerlistige fen syn wiif kaem er as in
bineamd dokter werom. Hy hie nou nei syn sin to folle yn ’e wrâld, om
sels yn waer en wyn langer to lânjen; it útwirk liet er dêrom oan twa
feinten oer, en thús houdde er sa hwet pieljen for him sels. Syn wyfke,
dat er yn ’t hert ljeaf hie, sloech er nea net wer, omdet er sels field
hie, ho ’t bruijen smakke. Hy libbe yn greate frede en frjeonskip mei
hjar, en krige in keppel moaije bern by hjar, dy de steun en eare fen
syn âlde dei wierne en him fiele lieten ho folle in troud man lokkiger
is as in âldfeint.”

Ut wier dit telke ek. Nou wier de bar oan Gabe: mar Gabe woe ljeaver
efter de girdinen as forhelje. De bern fleagen him lykwol sa lang by it
liif op, det er moaste, en dit telke bigoun.

“Yn ’e tiden, do de kou Bartele hjitte, wenne der op Westerein by
Warkum in boer, dy tichte by syn hiem yn in âlde leije in lytse butte
foun, dêr sechstjinhûndert goune yn laeinen. Hy gong aenstons nei de
wâlden om ’er skiep for to keapjen, en hy kochte tsjin acht goune it
stik sa lang as syn jild op wier. Do hie er twahûndert skiep. Hy dreau
se swietkes nei hûs ta, mar do er oer Galamadammen scoe, wier it wetter
danich opset; it lân stie bros, de skou wier yn ’e groun, en de skouman
hie neat oars as in lyts mâlkboatke, dêr’t net mear as twa skjippen
allyk yn koene. Do de boer roppen hie, makke er it miertou los, kaem
mei syn boatke, en helle twa skjippen oer.”

Hjir houdde Gabe him stil, en sette de sliepmûtse op. “Nou,” seine de
niften fen Aldegea, “do ’t dy twa oer wierne, hwet die de boer
do?”—“Wel,” sei Gabe, jimme witte, mei dat hege wetter wier de feart
helte wider, it boatke wier lyts, en der wierne twa hûndert skjippen:
der gong in bulte tiid mei wei. Lit ús dêrom, wylst se oerhelle wirde,
in bytke sliepe; moarn scil ’k jimme forhelje, ho’t fierder gien is.”
Mei ien loek Gabe it baitke út, en gong to koai.

De niften fen Aldegea wierne der mar matichkes mei to freden; mar omdet
it waer oanhâldde mei sniewiskjen, kamen se de oare jouns wer by inoar,
en do hat Gabe it foart útforhelle. Do hawwe Saskemoi en Pîbomme ek
noch in telke fen ’e âlde tiid dien. Ik leau de niften fen Aldegea elts
ek ien. Mar omdet wy net witte, eft jimme dat it harkjen wol wirdich
is, scille wy earst ris wachtsje, hwet jimme fen dizze sizze.

J. H. H.

[Yllustraasje]


IT BLOMKE TINK OAN MY.

(_Walstroo, galium palustre._)


Der waechst in blomke yn de mêden,
    Nin minske tinkt der oan;
It wirdt fortrape en fortrêden,
    Dy ljeave simmersoan.
  It libbet jinlik, stil en frij,
  It is it blomke _tink oan my._

It floddert net as ’t hege reid
    Hjar leaven troch de wyn,
Mar yn de stille ynfâldichheit
    Dêr is hjar wille yn.
  De lege groun dêr bliuwt it by,
  Dêr sucht dat blomke: _tink oan my!_

Lit stoarm en weagen hjar birinne,
    Hjar grien komt jimmer wer.
Bliuw wei, dou mylde simmersinne,
    Hja komt op tiid en bar,
  Den seit dat lytse pôlke my:
  “Hjir bin ik nou! Tinkstou oan my?”

Scoe ’k, holpleas krûdke, dy forjitte,
    Dy, frjeonskips nommel byld?
Dou dijste op yn kjeld en wiette;
    Dyn loft is swiet en myld;
  Djip út de gêrzen ropste my:
  “Ik bin it blomke _tink oan my._”

En as myn berntsjes om my krite
    En snikjend’ stean’ op ’t hôf,
Den bloeiste wer, myn lytse wite!
    Lizz’ ik dizz’ ierde ôf,
  Dou lytse treaster, bliuwst’ hjar by,
  Dou ljeave, froede _tink oan my._

Mar wirdt dyn libbenstried forbritsen
    En wirdste bút for ’t grêf,
De meaner komt, wei wirdste stritsen,
    Fortoarst’ as hea en tsjêf.
  Yet ropstou, lytse blomke, my,
  “O minske, minske, tink oan my.”

En seiste my: “Ik kin net bliuwe,
    De sinne nimt my wei;”
Ik tink werom: “Ik mei net bliuwe,
    De dea stiet oan de wei.”
  Den seistou, stille frjeon, oan my:
  “Ik kom werom; o, tink oan my.”

As frjeonen lang forgetten binne,
    En ierde en ivichheit hjar dekt,
En as de triennen net mear rinne,
    Ef dea ús stjerrende eagen brekt,
  Al hwet forgiet, dou bliuwst ús by,
  Dou lytse, ljeave _tink oan my._

Jow, hoaske blomkes fen de sleatten.
    Fortrape miedebern,
Jow, byld fen echte frjeoneherten,
    Jow my myn frjeonen lang forlern.
  Krûp oer hjar grêf, en siz oan my:
  “Hja tinke yn de ivichheit oan dy.”


E. H.


“_Eltse man, dy kaem, woe him sels in nij hûs opsette; hy gong wei, en
liet syn wenje oan in oar. En dy oare foldie syn idelheit ek al; mar
nimmen fen hjar lei de lêste hân oan syn gebou. Dêrom set dyn sinnen
net op sa’n wiffe fryster; in wezen, dat sokke kuren hat, fortsjinnet
dyn ljeafde net. Dêr de goeden en de tsjoeden demd binne ta stjerren,
lokkich hy dy mei de priis fen de deugd striken giet! Lit de tarissinge
ta dyn takomstich gelok foar dy útgean nei it grêf; stjûr it foarút,
hwent nimmen kin it dy neistjûre. It libben is lyk as snie, en de sinne
barnt op ’e lape. De idelheden fen dizze dei, o minske, fortiermje as
de_ tinkoanmykes _yn de mieden._”

Ut it Persiaensk fen Sadi, yn syn Gulistan ef blommetún, fen domenij
for Gabe fordútske.

J. H. H.

[Yllustraasje: REIDMOSKJE, MEI OP ’E EFTERGROUN IN IELTICHTSET.]


HET RIETMUSCHJE.


Philomela in het riet,
Ik veracht uw’ zangen niet,
Lieve vogel van het meer,
Lieve vogel, komt gij weer?
O, de morgen is zoo schoon;
Zing maar, lieve waterzoon!

Zingt uw’ zuster van het woud
Treurend in het donk’re hout,
Gij roept al in den ochtenstond,
Gij zingt al de wat’ren rond,
Spartelt, diertjes in het meer,
Uwe zangster is er weer!

In de ontwakende natuur,
Bij het dauwend morgenuur,
Hoor ik u zoo menig keer,
Lieve vriend van ’t stille meer;
En gij roept mij in het riet:
“Waarom looft ge uw Schepper niet?”

Somber bij dit hemelsch weder
Hangt mijn suffend hoofd ter neder,
En ik drijf uw riet voorbij,
Stom voor uwe melodij.
Philomela van het riet,
Vraag mij, vraag mij de oorzaak niet.

’k Heb ook eens met forsche longen,
’k Heb de wereld volgezongen.
Was de wereld wereld niet,
O, ik zong als gij in ’t riet.
Treurend, morrend hoor ’k u aan,
Want mijn zingen is gedaan.

Philomela in het riet,
Ik veracht uw’ zangen niet.
Lieve vogel van het meer,
Lieve vogel, komt gij weer?
O, die morgen is zoo schoon;
Zing maar, lieve waterzoon!


E. H.

DE LêSTE FRJEON.


  Hwet bistou, libjen?
  Tsjin ’t lot to stribjen
Yn noed en yn hoopjende weane:
  Lange riten fen rou,
En nochten, dy as dauw’
By de moarntiid yn wolk forfleane.

  En hwet bistou, dead,
  Foar hwaems skepter fen lead
De slaef en de keningen trilje?
  De lêste, bêste frjeon,
Dy ús oer is bleaun,
Om ús soargen yn ’t grêf to stiljen.

  As ’t alles is weiflêd,
  Spriedstou ús noch in bêd,
Dêr w’as roazen op sliepe yn freden:
  Alle hertwounen helest’ ús,
En de eagen bisegelst’ ús
Forskriemd en forwekke yn neden.


J. H. H.

OAN PETRUS DO ER DOCTOR WAERD.


  Lyk as in man to roer,
Troch klippen en troch banken,
  Heart nei nin stoarmrumoer
Ef nei Sireneklanken,
  Mar ’t skip mei goe’ bileid
  Wer stjûrt yn feilichheit,
En om gjin need ef dead mear tinkt,
Dêr ’t lûd hoezé fen wâl ôf klinkt;

  Sa gean’ ek Pallas bern
Nei al hjar peinzjend bodzjen,
  Nei al dat lettersjên,
Dat digerjen en dodzjen,
  Ut Leidens wyld gesûs
  Nei ’t noflik âldershûs,
Dêr blydskip op de troanjes blinkt
En ’t wolkom hjar to mjitte klinkt.

  Gelokkich, nomm’le miich,
Ik mei dy wolkom hjitte:
  Dou bist dy sé oerdreaun;
Dyn skipke koe net stjitte.
  Dou jagest’ stille skatten nei,
  (Dy feije tiid noch oermacht wei,)
En eare, dy net kin forgean.
Dat, Petrus, is dyn heechste lean.

  As ginstling fen natûr
Forskopste nea hjar ginsten,
  Mar fleachst’ mei iverfjûr
Nei wittenskip en kinsten.
  Dy sa syn tiid mei iver slyt,
  Fielt nea it bittre selsforwyt,
Mar ’t is in streling for de geast,
For d’âlde dei in stipe en treast.

  Gelok, gelok, myn frjeon,
Op al dyn libbens-wegen!
  Dou hast’ it swiet fen ’t libben preaun
Priuw ek yn ’t ein hjar segen.
  Dije oan yn learing en forstân,
  Wird d’eare fen dyn hûs en lân,
En fen Bolswinas âlde stêd,
Dêr mannich wize kop útbrett’.

  Farwol! Forjit dochs net,
Ho w’ altyd frjeonen wierne.
  Farwol! Forjit dochs net,
Hwet wille wy wol hiene,
  En hwer it lot dy hinne stjûrt,
  Tink faek ho wy togearre oan ’t roer,
Sa mannich ljeave simmerjoun
Oer Fryslâns poelkes hinne dreauw’n.

  Driuw ek dyn skipke sa’
Swiet, sêft, troch ’t libben hinne!
  En falt ea it gelok dy ta,
Ef moatt’ ’er hjitte triennen rinne,
  Biwarje den dyn edel aerd,
  En wêz’ foarsichtich en bidaerd.
Hwer dy den ’t lot ek hinne laet,
Den hat it ûnk op dy nin faet.


Grou, Oct. 1841.
E. H.


Do myn âldste soan Piter to Leiden opgien wier ta dokter yn ’e letteren
winske syn omke Dr. Eeltsje him gelok mei it rjimke, dat hjir foargiet.
Piter wier der wakker mei yn syn bladeren en liet it drukke efter de
Latynske forhânlinge (dissertatie),[5] dêr hy op promowearre wier.
Nimmen hie dat stikje hjir achtslein, mar do dit ûnder de eagen fen de
gelearde Dútskers kaem, waerd it oars. Dadelik nei det Piter to Leiden
promowearre wier, gong hy nei Berlyn ta, om dêr syn Grykske stúdzjes
ûnder de biromde Böck foart to setten. Nearne nou bloeit de greate
taelstúdzje yn it algemien, en dy fen it Germaensk en Frysk yn it
bisonder, mear as to Berlyn, dêr de biromde profester Fryhear von
Richthofen, nei jierren en jierren fen in reusaftich blokken, dat
biromde wirdboek fen it âld-Frysk yn quarto ôfmakke hat, dêr nin
taelgelearde hjir iendris in drukker for fine scoe. As men dizze
hearlike skat goed yntaest en it lân-Frysk ’er by forstiet, den moat
men bikenne, det de Friezen nei sa folle forwoastjende ieuwen noch in
ryk en geheimnisfol taelynstinkt yn hjar binnenste omdrage, dêr hja
selme onbiwust fen binne. Us Piter makke to Berlyn gau frjeonen ûnder
de studinten, dy dadelik foelen op it rjimke efter syn dissertatie, dy
hy hjar jown hie. Troch hjar stúdzje wend oan de ienfâldige en edele
skiente fen de Grykske dichters, fielden hja dat deselde geast yn it
Fryske stikje amme.

Under syn gelearde kammeraten to Berlyn wier der ien, Ferdinand
Hanthal, dy ek mei rimen pielde, en sa’n skik yn it stikje fen myn
broer hie, det hy der in Heechdútske fortolking fen makke, dy ik hjir
folgje lit.

J. H. H.

AN PETRUS, ALS ER DOCTOR GEWORDEN.


Gleichwie ein steuermann,
    Durch banke und durch klippen,
Nicht hört das sturmlied an,
    Noch auf Sirenenlippen,
  So dass auf sich’rer bahn
  Sein schiff geht wohlbethan,
Und er so noth wie tod vergisst,
Bis “Hurah!” laut von wall ihn grüsst:

So geht der Musensohn,
    Nach vielem bücherlesen,
Wo erudition
    Sein mühsam ziel gewesen,
  Aus _Leidens_ wildem saus
  In ’s liebe vaterhaus,
Wo freude auf dem antlitz blinkt,
Und “Wilkomm!” ihm entgegen klingt.

Heil, neffe theuer mir!
    Glücklich bist du gelandet;
Die see ist hinter dir:
    Dein schiff ist nicht gestrandet.
  Du jagtest stillem glücke nach,
  Das zeit und neid nicht tilgen mag.
Die ehre, die nichts kann bedrohn.
Dies, Petrus, ist dein höchster lohn.

Ein günstling der natur,
    Hast nie du sie verachtet;
Mit eifergluth die spur
    Des wissens nachgetrachtet.
  Den, der die zeit mit werken schmückt,
  Nie eignes herzens vorwurf drückt;
Sie sind des geistes ehrengab’
Und einst dem greis ein trost, ein stab.

Heil dir, mein theurer, heil
    Auf deines lebens wegen!
Du kennst des lebens schönsten theil,
    Erfahr’ auch seinen segen.
  Nimm zu an wissen und verstand;
  Sei du der stolz von haus und land,
Und von Bolsuinas alter stadt,
Die manch talent geboren hat.

Leb’ wohl! Vergiss es nicht,
    Wie stets wir freunde waren.
Leb’ wol! Vergiss sie nicht
    Die lust, die wir erfahren.
  Wohin das loos dein steuer lenk’,
  O sei in freuden eingedenk,
Wie wir so manche sommernacht
Auf Frieslands wellen zugebracht!

So fahr’ auch sanft, in ruh’,
    Dein lebensschiff von hinnen,
Und, fall’ ihm glück einst zu,
    Ob heisse thränen rinnen,
  Bewahre deine edle art,
  Mit vorsicht auf der weisen fahrt:
Wohin sich wende dann die bahn,
Das unglück selbst hat dir nichts an.


H.


Myn broer wier dichter geboren, en sûnder dat hie er ek nea dichter
wirde kind. Mar bûten it dichterlik tinkbyld en de gong fen de
tinkbylden is noch de foetmjitte, dy folgens de rigels fen de kinst yn
elts couplet deselde heart to wêzen. Dy nou kriget de dichter troch
oefening, en as hy oplet wirdt him dat sa eigen as in twade natûr. Nou
op dat diel fen de rjimkinst hat myn broer him nea mei de boarst
talein. It wier him genôch, det it tinkbyld edel, ienfâldich,
eigenaerdich útdrukt waerd, en det de fersmjitte yn syn muzikael en
dichterlik gehoar harmonieus floeide, sûnder him to bikommerjen, eft yn
elts couplet it selde getal syllaben werkaem. For it gros fen de lêzers
komt dat der ek net op oan, as de mjitte hjar mar ljeaflik yn ’e earen
klinkt. Hwa fen myn lêzers, by foarbyld, hat him ergere oan de sonde
tsjin de fersmjitte, dy de gelearde Hanthal Piter oanwiist yn it
folgjende briefke?

Verehrterster, liebster freund!


Meinem versprechen gemäss habe ich das glükwünschungsgedicht ihres
herrn onkels ins Deutsche übersetzt. Das bild von dem steuermann und
dem lebensschiff ist in der urschrift durch die fahrten auf den
Friesländischen wellen gut motivirt und recht gemüthlich und sinnig
durchgeführt.
    Von der _dritten_ strophe an aber sind, statt der 3 jamben im 4 u.
    5ten verse, allemal _vier_ vom dichter gesetzt worden, und ich, als
    übersetzer, habe dasselbe gethan; ja, in der 5ten strophe sind
    sogar im 3ten verse auch einmal 4 jamben geworden, die ich auch
    treu wiedergegeben habe.
    Nehmen sie diese kleinigkeit mit nachsicht auf und als einen beweis
    meiner freundschaftlichen hochachtung, mit welcher ich die ehre
    habe zu sein.


Ihr
Sie hochschatzender und liebender freund
FERD. HANTHAL.


H. am 21/2 XLII.

BLOMKE OP IT GREF FEN PETRUS.


Passieflora, dou ljeave blomme,
  O! byld fen krús en lêst,
Dy wol ik op de dobbe plantsje,
  Dêr nou ús Petrus rêst.

Us Petrus, de eare fen syn stamme,
  Sa edel, from en trou,
Forliet syn frjeonen hjir op ierde
  Yn triennen en yn rou.

Geleardheit mocht dyn holle siere
  Mei earekrâns en lof,
Dyn eedle deugden wierne, Petrus,
  Mear as dat tsjef en stof.

Forsierd mei inerlike deugden,
  Mei ’n hert, sa Frysk, sa roun,
Naem him in Demon yn syn kloeren
  En trape him to groun;

Bitsjustere syn kleare holle,
  Binaem him frede en rêst,
En skoerde him mei earne-klauwen
  Yn syn forskriklik nêst.

Hwa kin de tûzen jammers neame
  En ’t hert-forwringjend leed?
Nin swirden fen de wrâld-tyrannen,
  Nin folter wier sa wreed.

O! ’k sjen him yet sa djip forsonken
  Yn mym’ring sûnder ein,
Forskromfele ta sine en bonken,
  Fortoarre en forslein.

En do de dead syn bânnen loste,
  Do tanke ik God út herten-groun.
De triennen fen ús frjeone-herten
  Binn’ nou forsige en forroun.

Mar ivich scil myn siele eare
  Dyn eedle neigedachtenis,
For dy dit blomke bloeije litte,
  As ik ek yn de ierde liz.

Ho steatlik sprekt mei hirde wirden
  Syn eedle neigedachtenis,
Det bliere jeugd en wrâldske hope
  Mar inkel stof en spinreach is!

Wier him troch tûzen martelingen
  In tsjuster Golgotha dizz’ wrâld,
Wol God syn earme siele treaste,
  En nimme him yn syn bihâld!

Passieflora, dou ljeave blomme,
  Sa hearlik oan to sjen,
Dou ropste ús ta yn earnst’ge tale,
  “Bist’ ek sa’n minske-bern!”

Passieflora, dou ljeave blomme,
  O! byld fen krús en lêst;
Bliuw yn gedachtnis fen syn lijen;
  Us goede Petrus rêst.

_Emden_, 27 Decembris 1855.


Doctor E. HALBERTSMA.


DE GEBOARTE-LEPPEL.


It is in âld gebrûk ûnder de Friezen, om oan elts bern by de geboarte
in _silveren geboarte-leppel_ to jaen, dêr syn namme en de dei fen syn
geboarte yn snein is. Us stamneaten, de Ingelsken, hiene dit ek yn
gebrûk, en neamden dy leppels _apostel-spoons_, Apostel-leppels, omdet
hjar geboarte-leppels op it ein fen ’e stalle it byld fen ien fen ’e
toalf Apostels hienen. Ik hab in âlde Fryske geboarte-leppel sjoen, dy
it byld fen in santinne op it ein fen ’e stalle hie. De fraech is, hwer
dit gebrûk fen dinne kaem?

Om dêr it andert op to finen, moat ik jimme in amerij yn de alderâldste
en rouste tiden fen de Noardske naesjes tobek bringe; hwent dy wierne
mei de Friezen nau bisibbe. Us Fryske kroniken rikke sa fier net, det
se ús dêr it minste biskie fen jane, mar wol de âlde boeken fen de
Noarljue, dy ljeafhabbers fen oanteikenjen wierne, wylst de Friezen,
howol se it koenen, sa bang for skriuwen wiernen as in houn for
giseljen.

Yn dy alderâldste tîden den wier der yn folle oarden bynei nin
boerkerij ef bouboerkerij to bikinnen. Hiele lânskippen laeinen for
wyld, en men seach ’er hast neat as ûnôfsjenbre heidefjilden en wiet
onlân, hjir en dêr mei pôltsjes skrale greide ôfwiksele. Hjir kaem by
it ivich gefjucht fen stam tsjin stam, hwerby it bytsje, dat der
groeide, noch roofd ef forwoestge waerd. It gefolch wier, det der mear,
folle mear minsken geboren waerden as der iten wier, en det der by it
minste misgewas hongersneed kaem. De barmhertichste âlders moasten dos
yn dy dagen wol oppasje, det se nin mear bern oanfokkene as se iten en
klean jaen koenen, en by de geboarte fen in bern wier de earste fraech
fen ’e heit, eft er it bern opfiede koe ef net. Wier dit it gefal net,
den waerd it op in iepen fjild to fondeling lein, mei in pûdtsje sâlt
neist it earme hert oan ’e side. Dat mocht de faer lykwol net dwaen, as
hy it bern it minste kromke iten ef it lytste dripke drinken jown hie.
Hy moast it suver nofteren op it fjild bringe; as it bern mar in drip
hunich slikke hie, hie de wreedste moardner it hert net yn it liif, om
it bern in inkel hier to krinkjen, sa hillich en djip siet dat forbod
yn de siel fen dy rouwe naesjes skreaun. En neat minder hillich wier de
plicht fen him, dy it bern mar efkes laefde, om for it hert to
soargjen, it to fieden en to klaeijen; mei ien wird, om it bern alles
hwet it nedich hie to jaen; om it op to fieden en great to bringen, lyk
as eigen heit en mem hearden to dwaen. Dêrom leinen de earme âlders ek
in pûdtsje mei sâlt neist it bern del. As der nou in meilijige siel
foarby kaem, dy it net útstean koe, det sa’n onnozel skepselke dêr fen
honger en toarst omkaem, ef fen it wyld forskoerd wirde scoe, dy foun
dêr it sâlt, om him ta de opfieding to forbinen. Hy struide in griselke
sâlt twiske de lipkes, en mei dat griselke wier in hillige eed foar God
yn ’e hege himel sward, det hy for it bern as syn eigen bloed soargje
scoe.

It kristendom preket ljeafde, meilijen, woldwaen, minsklikheit, en ien
hjarrer tearste soargen is, om de lytse bernkes as in mem to kweekjen.
“Lit de berntsjes ta my komme,” sei Jezus. Howol nou de earste
kristenprekers hjir kamen om it heidendom út to roeijen, sa namen se
dochs de heidenske ceremonies, dy in woldedich doel hiene, yn ’e
kristelike religie oer, om de bikearde heidens troch plechtige foarmen,
dêr se oan wend wierne, des to krêftiger ta kristlike deugden to
bringen. Hja joegen oan elts bern, dat to wrâld kaem, in _pleech-heit_
ef _pleechmoer_ (Nl. v. _peet-oom_ ef _peet-moei_), dy by de doop de
post fen heit ef mem, as it need wier, for hjar rekkening namen.

Dy peten nou namen it forplichtsjend sinnebyld fen de heidens oer, mar
forkristlike en nei de tidelike foarderingen yn biskaving. Men iet do
net mei foarken; hwet wy ite mei foarken, dy fen in lettere útfining
binne, ieten hja mei de fingers, in wisansje, dy yn myn bernetiid by de
wetterlânners om Grou hinne, noch net útstoarn wier. Brij en oar wiet
iten allinne nuttigen hja mei de leppel. Lytse berntsjes ite meast
leppel kost. As nou in pleech-faer ef pleechmoer oan hjar pleech-bern
in silveren leppel, mei it bern syn namme der op, joegen, en dêrút ite
lieten, woe dat sizze: _Ik nimme oan, om dy as myn bern to ûnderhâlden,
hwennear dyn heit en mem to koart sjitte._

En hwet bitsjutte dat byldtsje, dat op it ein fen ’e stalle stie? It
wier it byldtsje fen de apostel ef hillige, oan hwa de pleech-âlder de
gelofte die, om for it pleech-berntsje, hwaens namme de leppel droech,
as syn eigen soan ef dochter to soargjen en op to kommen. Dy hillige,
dy selde apostel, mocht op de ontsettende dei fen it lêste oardiel foar
de ivige rjuchter tsjin him getúgje, as hy it earme skepselke oan it
lot oerlitten, en noch nei lichem noch nei siel forsoarge hie. Hwent de
earste fen alle plichten fen de pleech-âlders wier, om it bern yn
godstsjinst en kristelike deugden op to kweekjen.

Mei sa ’n miening waerden de geboarteleppels fen folk en frjeonen oan
it bern skinsen, en fen de âlders oannomd. Hûnderten fen jierren dûrre
dat, mar de tiid, dy alle minskelike gebrûken slyt, sliet eindelik ek
dizze tinkbylden út, en yn de lêste tiden waerd de geboarteleppel net
oars, as in biwiis fen forknochtheid fen de jower oan de âlders fen it
bern, dat hy mei de leppel foreare.

Ienders mar haw ik tsjinst fen myn geboarte-leppel hawn, en dat by ’n
gelegenheit, dy nimmen fen myn lêzers riede kin. Under de republyk
wierne hjir to lânne nin ampteners fen _de burgerlijke stand_, dêr men
de geboarte fen syn bern oanjaen moast. De oerhearsking fen de Fransken
fierde dy ynstelling hjir yn, en as men trouwe woe, moast men op ’e
rjuchtkeamer ef ’t stedhûs earst it officiéle biwiis ynleverje, det men
den en den, dêr en dêr, en út dy en dy âlders berne wier. By gebrek fen
in lânsregister moast de boargemaster do ’n biwiis oannimme fen de
geastelike, dy yn it tsjerkeboek de bern, dy yn de gemeinte berne en
doopt wieren, opteikene. By de Roomsken wier dat klear; hwent dy
houdden hjar doopregisters; sa ek by de Lutheranen en Reformearden,
howol net sa naukeurich; mar by de Minniste gemeinten, dêr nin bern
doopt waerden, en oerskis nin register fen geboarten houden waerd hinge
dat der jamk swier yn. Getúgen moasten faek wech-en-weer opswile wirde,
en hjar getugenis troch in notaris mei folle kosten ynlevere wirde. Der
wier mar ien middel, om dy jildfûke to ontkommen, en dat wier in
geboarte-leppel.

In Dútsk amptener fiert de wetten fen it lân út as in korporael syn
exercitiereglemint; hy freget net eft it wiis ef gek is, eft it
dwaenlik is ef net; hy giet as in machine troch linnen en wollen hinne;
it reglemint seit it. De Franskman dêrtsjin is in rekkelik en
forstandich man, dy by it onmûgelike jowt en nimt, en bûten de letter
fen de wet om hwet ynskewielt. As immen nin biwiis hie ef fen getugen
krije koe, en hy woe trouwe, den teande hy syn silveren
geboarte-leppel, en de Franske administratie naem de bytsje letters, dy
der op snein stienen, as in officeel getúchskrift oan. Do ús lân by
Frankryk ynlive wier, frege ik in pas, om nei Hollân to reizgjen, dêr
ik studearje scoe. It wettiske biwiis fen myn geboartedei hie ik net;
mar ik hie ’n geboarteleppel. Do ik oan it Franske bureau fen policie
forskynde, kaem der in gendarme foar, dy my sei: _Monsieur, Votre
billet de baptême!_ (Nl. _Mijnhear, uw doopcedul._) En do ik him
anderde, det ik net doopt wier, skoerde de man rare eagen op, seach my
skean as in heiden oan, en die der biskie fen oan syn baes. Dêrop lei
ik de commissaris sels myn gefal út, teande him myn ienfâldige
geboarteleppel[6], dêr neat oars op stie as dat ik de 23 October 1789
geboren wier, en do de Franske commissaris fen policie de leppel
naukeurich bisjoen hie, joech hy my dadelik in officiéle pas.

Mei dy pas kaem ik to Amsterdam en seach mei myn eigen eagen, det
Napoleon, krekt sa lyts wier yn de kinst om in steat to regearjen, as
great op it oarlochsfjild. Elts dy fen it iene trekskip yn it oare
stapte, moast syn pas oan ’e skipper teane, ef de skipper mocht him net
oan boart litte. It respekt fen de skippers en foerljue foar dy passen
wier den ek great! Do ik to Amsterdam kaem, woe ’k dadelik nei Saendam,
om in stalke to praeijen. Dat gong mei in fearskip, dat by de
Nije-steds-herberge laei. Foar oan boart to stappen iepene ik myn pas;
sa gau krige de skipper de earn, it keizerlike wapen op de pas, net yn
’t each, ef de man sei: _Ik zie de kraai al; het is in order; steek je
pas maar weer op.—Noem je de keizerlijke arend een kraai?_ frege ik de
skipper, hwer hy op sei: _Als ik maar een roofvogel op de pas zie, dan
ben ik wel te vreden._

J. H. H.

[Yllustraasje]


DE ALDE FRIEZEN.


Frysk bloed, tsjoch op! Wol nou ’ris brûze en siede,
  En bounzje troch myn ieren om.
Flean op! Ik sjong it beste lân fen ’e ierde;
  It Fryske lân fol ear en rom.
Klink den, en daverje fier yn it roun
  Dyn âlde eare, o Fryske groun!

Ompolske fen it hege sâlte wetter,
  Fortroppe op in terp ef stins,
Hien’ d’ âlde Friezen yn de wrâld net better.
  Hjar lân en frijdom wier hjar winsk.
Klink den, en daverje fier yn it roun
  Dyn âlde eare, o Fryske groun!

Frjemd fen it jok fen frjemde hearen,
  Faek earem, mar dochs sterk en frij,
Stoe de âlde Fries stânfêst by syn menearen.
  Hy wier in Fries, in Fries stoar hy.
Klink den, en daverje fier yn it roun
  Dyn âlde eare, o Fryske groun!

Troch waer en wyn, tsjin need en dea to striden
  Mei ’t gleone swird yn d’iiz’ren hân,
Wier wille yn dy fromme tiden,
  Wier ’t for de frijdom fen hjar lân.
Klink den, en daverje fier yn it roun
  Dyn âlde eare, o Fryske groun!

Fen bûgjen frjemd, en fij fen ljeave wirden,
  Wier rjucht en sljucht hjar hert en sin.
Hja beane om neat, mar mei de bleate swirden
  Stoen’ s’ alle twang en oerlêst jin.
Klink den, en daverje fier yn it roun
  Dyn âlde eare, o Fryske groun!

Sa faek troch stoarm yn djippe sé biditsen,
  Oerâlde ljeave Fryske groun,
Waerd noait dy taeije bân forbritsen,
  Dy Friezen oan hjar lân forboun.
Klink den, en daverje fier yn it roun
  Dyn âlde eare, o Fryske groun!

Trochloftich folk fen dizze âlde namme,
  Wêz’ jimmer op dy âlders great.
Bliuw ivich fen dy grize hege stamme
  In grien, in krêftich dûrjend leat.
Klink den, en daverje fier yn it roun
  Dyn âlde eare, o Fryske groun!


E. H.

FRYSLâN.


Alle minsken binn’ myn broerren,
  En de hiele wrâld myn thús;
Mar it bloed yn Fryske ieren
  Krûpt nei Fries en Fryslân ta,
  Krûpt nei Fries en Fryslân ta.

Brabân, ha! dyn snipp’re famkes
  En dyn bierkes hien’ myn hert.
Skoander lân as dou bloeit nearne,
  Mar ús Fryslân biste net;
  ’t Trouwe Fryslân biste net!

Hearlik Hollân! mei dyn stêdden,
  Moaije greften, jild en rie:
Hwer scoe ’k earne ljeaver wenje,
  As ’er mar nin Fryslân wier,
  As ’er mar nin Fryslân wier.

Gelderlân! hjir op dyn bergen
  Sjen ’k Gods moaije wrâld yn ’t roun
O gesichten! Ho forruklik
  Is ’t dêr jinsen op ’e groun,
  Is ’t dêr jinsen op ’e groun!

Fryske hert! kinst’ hjir noch grine?
  Hert, myn hert, ho stunest’ sa?
’k Bin fen ’t platte lân onwennich;
  Och! ik moat nei Fryslân ta;
  Och! ik moat nei Fryslân ta.

Ja, ik sjuch dy flakke weiden;
  Karren stouwe oer’e wei;
Feint en faem nei merke jeije;
  Flodders fleane efternei,
  Flodders fleane efternei.

Fryslân! Fryslân! de lânsdouwe
  Dêr ús mem my widze het;
Dêr ik boarte mei de famkes;
  O! dat lân forjit ik net;
  O! dat lân forjit ik net.

Fryslân! Fryslân! dy forjitte
  Scil ik yn it tsjustre grêf,
En dyn heldenrom útmjitte
  Sa lang as ik sykje kin.


J. H. H.

[Yllustraasje]


SIBBEL FEN DE RYP.


Sibbel fen de Ryp stiet op ’t skerp;
    Scil ride.
Wol ’ris nei Harns op redens ta;
    Lit glide!
    Allinne ride,
    En noait net glide
Mei frjemd folk wol hja, Traldra.
Is Sibbel nin tsjep faem? seit sy;
Hwa bliuwt ’er in tsjep faem mei my?

Dêr tsjen’ de keapljue op hjar ta
    Mei heakken.
“Moai famke, sizze sy, ryd net
    Yn wjekken.”
    Mar hja oan ’t rekken.
    Docht lange skekken.
Net to keap! seit hja, Traldra.
Myn waren binne to djûr for jy;
Siikj’ yn ’e stêd jins kreammerij.

’t Studintke wonk to Frentsjer my,
    Woe patsje.
Lei sêftkes om myn hals syn hân,
    Sei: “skatsje!”
    Meist’ my net patsje,
    Al seiste, skatsje.
Feint, studearje dou! Traldra.
Mar Sibbel hat nin boekje for dy:
De flinkste faem yn ’t gea is sy!

Is Sibbel fen de Ryp nin tas?
    Lit saeije!
Mei my lei mannich hearke op,
    Woe aeije.
    Meist’ my wol flaeije,
    Mar ’t kin net aeije.
Hearke, hânnen thús! Traldra.
Sibbel is in flink kant faem, seit hja:
Wol heare-hân net oan hjar ha.

Hâldt Sibbel fen de Ryp nin streek
    Yn ’t riden?
O! ja, as sy mei hjar ljeaf feint
    Mei glide.
    Den kin ’k wol ride,
    En lit my glide
Yn syn earmen. Traldra.
Bin ’k net in rappe faem op it iis?
Mar hwa wol ride mei in biis?

Is Sibbel net for hjar ljeaf feint
    Allinne?
Hy is in boer, en ik wird syn
    Boerinne.
    Ik wol him nimme
    En lit se rinne
Dy my sa aeikje. Traldra.
Bin ’k net in echte faem fen ’t lân?
In boer jow ik myn hert ta pân.


J. H. H.

NACHT.


Stjerren blinke, wyntsjes swije,
  En natûr laeit yn ’e slom.
’t Is de stille nacht fen ’t frijen;
  Kom, myn ljeave famke, kom!
Lit ús hân oan hân hjir sitte,
  For nin loerende eagen bang;
Lit ús wrâlds fortriet forjitte,
  Ljeafde wit hjir fen nin twang.

Djippe stilte is om ús hinne,
  En it fjild laeit yn de dau:
’k Hear it flústerjen allinne,
  “Ivich, ivich, ljeafde en trou!”
Ingels yn dit hillich tsjuster
  Flodderwjokje om ús ta;
Sizze fen ús lok forwond’re:
  “Hwer is ’t yn de himel sa?”


J. H. H.

FORTELTSJES
FEN
MASTER ALE BYFOET.


Lytse master Ale Byfoet wenne to Dockum, en hie noait fierder yn ’e
wrâld op west, as nei Kollum en Birdaerd. En yette hie er mear sjoen yn
’e wrâld, as mannichien, dy syn âlders jild yn Parys ef Londen
forslampampet. Faek forteld’ er alderhanne lytse forteltsjes, dy er sa
út egen ûnderfining opskoffele hie. Folle krollen wierne ’er net oan,
mar hja taestten op ’e lever, en ’t nuverste der fen wier, det der
jimmer twa en twa sokke forteltsjes by eltsoar wierne. Ienris priizge
him Jarich Tille, syn bûrmanssoan, oer syn skoan forstân. Ei, sei de
âlde master, bin ik den sa wiis yn dyn eagen, heite? en knypeage ’ris.

_Jarich._ De hiele stêd seit it, master, en ik woe ek wol, det hja dat
fen my seinen.

_Mr. Ale._ Nou heite, aste der oan wo’ste, dat ’s nin hynstewirk. Dou
moaste mar tige sjên, Jarich heite, ho ’t de gekken dwaen.

_Jarich._ Hwet gûd? ho de gekken dwaen?

_Mr. Ale._ Ja, ja, en den rjucht oars dwaen as sy.

_Jarich._ Ho giet dat, master?

_Mr. Ale._ Hark, boi, ik scil ’t dy fortelle. Foar jierren wenne hjir
in rekkenmaster, in tin, splinterich, grimmitich keardeltsje, master
Spin hjitte er. Dy roun deis oer ’e strjitten, eft er in slach mei de
moalpûde hawn hie, en praette en eamele jimmerwei binnensmûle mei him
sels; mei nin minske praette er oars. En immen ’ris rjucht yn ’e tût to
sjen, dat doarst’ er net dwaen, sa fier kaem er net; ivich seach er
foardel, en nei him sels.—Ho mienste wol, Jarich man, det de Dockumer
ljue dy man hietene?

_Jarich._ Wel! in man dy yn ’e stúdzje roun, tinkt my.

_Mr. Ale._ Jûk! ja wol, man, it liket der net nei. In gek neamden hja
him.—Fij man, tocht’ ik by my sels, dy titel stiet my net oan: lyk as
master Spin scil ik net dwaen, dat roait net. Sjuch dou de ljue fiks yn
’e tût, tocht’ ik. Ef, hwet yette briker is, yn dy sels to praten, as
de healwize ljue; né, fij! sprek dou ljeaver mei oare ljue, sei’k.—Nou,
hwet tinkt dy, Jarich heite, hie ik nin gelyk?

_Jarich._ Ei, wis en wrachtich, master! wis dat!

_Mr. Ale._ Ik wit n’t, ik wit n’t, keuninkje; alheel-en-al yet net.
Hwent der roun do yet ek ien yn Dockum om, dat wier mynhear Mich, de
dounsmaster, dy seach alleman rjucht yn ’e troanje, en tsjantere mei
alleman, dy mar earen oan ’e holle hie, jimmerwei by de rige lâns. En,
Jarich heite, ho mienste det de Dockumer ljue dy man wer hietene?

_Jarich._ Wel! in plezierich man.

_Mr. Ale._ Bynei; ’t is der op ôf.—Né, man! hja neamden him ek al in
gek. Hea! tocht’ ik wer, dat is onnoflik, hjir wit ik nin rie mei: ho
moastou nou dwaen om wiis to hjitten?—Net alhiel-end-al as master Spin,
en ek net alhiel-end-al as mynhear Mich. Earst moast de ljue fiks yn ’e
toet sjen, as de iene, en den sjuchste bidaerd foardel en nei dy sels,
as de oare. Earst praetste lûd mei de ljue, as mynhear Mich, en den yn
’t geheim mei dy sels, as master Spin.—Sjuchste Jarich, sa hab ik dien,
dat is it geheim.

Op in oare kear kaem in jong keapmantsje by him, mynhear Skrepper
hjitte er, dy illindich oer syn ûngelok simpere.

Ei, kom, keardeltsje! sei master Ale, dou moast’ it lok mar siikje; dou
moast’ der mar op rinne.

_Skrepper._ Wel, ik rin der lang op, man, mar hwet kin it helpe? ’t Is
eft de divel der mei spilet. Ik scil tonei de hânnen oer eltsoar lizze,
en bliuwe by honk.

_Mr. Ale._ Foaral net! Foaral en bileaven net, mynhear Skrepper! Net
opjaen! jimmerwei moatt’ je der op gean; mar tige der om tinke, ho je
it gesicht drage.

_Skrepper._ Ho? hwette? ho ’k it gesicht draech?

_Mr. Ale._ Ja, ja, ik scil ’t jo better bitsjutte.—Do myn bûrmans hûs
boud waerd, do laei de hiele strjitte fol spierren, balken, stien en
kalkbakken. Dêr kaem ús boargemaster Kriek, dy do yet in piipjong en
blastich froedsmantsje wier. Dy roun mei de earmen fier fen eltsoar,
mei de holle yn ’e nekke en de noas steil nei de wolken ta, en de brol
op. Pomp! dêr laei er hals oer kop, en briek syn lofter skonk, dêr er
yette krepel oan giet.—Hwet wol ik dêr mei sizze, mynhear Skrepper?

_Skrepper._ Och! it âlde leksom, det men de noas net al to heech hâlde
moat.

_Mr. Ale._ Ja, sjugg’ je wol? en dochs ek net al to leech. Hwent in
toarntsje dêrnei kaem der wer in oar foarby gean, dat wier mynhear
Bombom, de stedsrymler. Dizze man moast jimmerwei ien fen beiden yn ’e
kop hawwe, soargen ef gedichten. Dy slûpte sa glûpsk en forslein
foarby, en seach stiif nei de groun, eft er der yn delsinke scoe. Krak!
dêr briek in tou; as de blits foel der him in stegerbalke foar ’e noas
del. De stumper foel fen kjeltme yn ’e swime, en moast fjouwer wiken
siik op bêd lizze.—Bigryp’ je nou wol hwet ik mien, mynhear Skrepper,
ho men it gesicht drage moat?

_Skrepper._ Jy miene yn ’e mids, net?

_Mr. Ale._ Ja, just, det me net to dryst yn ’e wolken, en net to bang
nei de groun sjen moat. As men de eagen bidaerd nei de beide siden
weidzje lit, koartom as men om yen hinne sjucht, den komt men yet al
troch ’e wrâld, en it ûngelok sit meast yn ’e holle fen ’e ljue sels.

Op in oar tiid kaem der in jong kouwekeaper by him, Pjitter Ploffer
hiett’ er; dy woe in bytsje jild ha for in lytse negoasje, dy er yn ’e
holle hie. “Ik wit wol, sei er, folle scil der net útkomme; mar it rint
my nou dochs yn ’e bek, en ik ken ’t sêfts meinimme.” Dit praet stoe
master Ale net oan.—Ho folle scoest’ den wol hawwe moatte, Pjitter?

_Ploffer._ Och! net folle, in fotsen hûndert goune sa hwet.

_Mr. Ale._ O! as ’t net mear is, dy kinst’ krije; heel wol, man! En den
scilste sjen, det ’k it goed mei dy mien; hwent ik scil der dy yette
hwet op tajaen, dat ûnder goe’ frjeonen wol tûzen goune wirdich is.

_Ploffer._ Mar ho nou, master! der yet op ta?

_Mr. Ale._ O! ’t nimt my net ôf; ’t is mar in forteltsje.—Do ’k jong
wier, hie ’k hjir in bûrman, in wynkeaper, mynhear Gleon, in nuver
mantsje; dy him in selsom praet oanwende, mar dat brocht him ta de
poarte út.

_Ploffer._ Ei? en hwet for praet wier dat?

_Mr. Ale._ Wel, as men him ’ris frege: mynhear Gleon, ha je dêr net wer
in plomp bulte jild fortsjinne? “Och, sei er, in luzige tûzen goune;
hwet wol dat sizze?” As men him sei: mynhear Gleon, de ljue forhelje,
det jy frij hwet in slompe by dat bankerot sitte litte. “Och!” sei er
den, “hwet scoe dat bitsjutte? in pear sekjes sechstehealen sa hwet. ’t
Is de pine net wirdich om der sa oer to jeuzeljen.” Lyk as ik dy sei,
Pjitter, de man hie in brede rêch; mar dat fordomde praet lichtte him
glêd wei út it seal; hy moast der mei de poarte út.—Ho folle moaste
hast ek hawwe, Pjitter?

_Ploffer._ Ik haw jo om hûndert goune forsocht, myn frjeon.

_Mr. Ale._ O ja! ’t is ek sa; ik wird hwet staf.—Mar ik hie hjir yet in
oar bûrman, dat wier de flaekskeaper mynhear Foeger, dy boude troch in
oar menear fen praet dat greate hûs mei dy skûrre der efter.

_Ploffer._ De diker! dat woe ’k wol ’ris witte; ho wier dat?

_Mr. Ale._ As men him ’ris frege: dêr ha je in gnap plokje hawn, net?
dêr ha je frij hwet jild fortsjinne, net? “In bulte, man! in tige
skoane bult, in grouwe hûndert keizersgoune.” En den koe men sjen, det
de man it hert yn ’t liif lake. Mar as men sei: Ho nou mynhear Foeger!
stiet de mûtse net goed? “Och,” sei er den, “praet der net fen, man! ik
haw in lilke dei hawn, ik haw in hânfol jild forlern, fyftich goune,
man! in grouwe skoane fyftich goune!” Hy wier mei in bytsje op ’e stap
komd, mar lyk as ik dy sei, dit hiele hûs, mei dy greate skûrre der
efter, hat er der del set. Nou, Pjitterman, hwet for praet stiet dy nou
bêst oan?

_Ploffer._ Nou, dat wit’je wol, master Ale; de lêste.

_Mr. Ale._ Neiby, mar alleheel-en-al stie er my dochs ek net oan, dy
mynhear Foeger. Hwent hy sei ek: Folle jild! folle jild! as er oan ’e
earmen, ef oan it lân jaen moast. En, Pjitter heite! ik, dy twiske
beide praters yn wenne, haw fen beide in bytsje nomd, en den praet ik
nei de tiid seit, soms as mynhear Gleon en soms as mynhear Foeger.

_Ploffer._ Wel, de deale! né; ik hâld it mei mynhear Foeger.

_Mr. Ale._ Ho folle moast’ den ek habbe, Pjitter heite?

_Ploffer._ Folle jild! folle jild! in grouwe hûndert goune!

_Mr. Ale._ Sjuchste, Pjitter? ’t scil wol gean mei dy: dat wier ’ris
gnap fen dy, man! As men fen in goe’ frjeon boarget, moat men prate, as
mynhear Foeger; en as men in goe’ frjeon út ’e need helpt, den moat men
prate as mynhear Gleon.

E. H.

[Yllustraasje]

[Yllustraasje]


IT MAERTEBLOMKE.[7]


Kom, myn ljeave foarjiersberntsje,
  Mei dyn wite poanne op:
Krûpstou ek wer út dyn herntsje?
  Wolkom, wolkom, griene pop!

Koeste troch ’e snie yet boarste,
  Lytse ljeave poanneman?
Koeste troch ’e hirde koarste
  Poarje, lytse maerteman?

Wierste dêr net trochforklomme,
  Yn dy izerhirde groun?
Koeste troch ’e winter komme?
  Wierst’ de hiele winter soun?

Hieste ’t dêr net kâld, myn koeze,
  Hast’ dêr ek nin selskip foun?
Haste dêr allinne klûze
  Yn dy djip-bifêrzen groun?

Wolkom, trijris wolkom, soantsje
  Fen ’e skrouske wintertiid!
Wis, dou bliuwste hjir in toarntsje,
  En dou makkest’ ús ’ris bliid.

Mar myn ljeave griene boade
  Fen dy romme griene tiid,
Fij! it rûge en kâlde noarden
  Gûlt en bilet wiid en siid,

Spijt yet heil út swarte loften,
  Reint en touwert wyld en kâld,
Eft der tûzen tongers ploften
  Op ’e keale kâlde wrâld;

Pipet yet troch mêst en toerren,
  Faget tek en beammen wei;
Skoddet yet mei hûs en skûrren,
  Bliest de wylde weagen wei.

Nou, dou bist’ der nou, myn koeze,
  Mei dyn wite poanne op,
Simmerloften scill’ hjir rûze,
  Bliuw hjir mar, myn ljeave pop.

Och, dou kinste hjir net bliuwe,
  Dat laeit net yn dyn natûr;
Mannich ûren scilste kliuwe,
  En den is dyn libben oer.

Hast litstou dyn holtsje sinke,
  En den giest’ wer nei de groun;
Nimmen scil om dy mear tinke,
  As dy ’t libben dy hat jown.

Dy scil dy yn ’t libben roppe,
  Grien en prûzich lyk as hjoed,
En dou komste wer hjir boppe,
  Ljeaf forgetten maertekrûd!


E. H.

OAN DE SWANNEBLOMMEN.[8]


Lang forgetten swanneblommen,
  Driuwers op ’e stille mar;
’k Freegje wirden fen de stommen,
Alde Fryske wapenblommen!
  Tinkt der immen yette oan (hjar)?

Mei hjar griene sterke spjirren
  Komme se út it wetter op,
Ivich bluistrich alle jierren,
Prykje en loaitsje hja fen fierren,
  Tsjin it gleone deiljocht op.

Fyn bisneine syd’ne lapen
  Dobberje op it wetter om;
’t Binn’ hjar griene gledde kapen,
Dy op ’t âlde Fryske wapen
  Sprieken: “Sa driuwt Fryslân om!”

Winters binne hja forgetten,
  En hja rêste yn de groun;
Under iis en snie bisletten,
Yn de poellen, yn de petten,
  Sliepe hja de winter roun.

Hwa scil hjar wer libben meitsje?
  Hwa docht hjar de eagen op?
Ut hjar deasliep hjar opweitsje,
Det se boppe wetter reitsje,
  Frjeonlik glûrjend út hjar knop?

Lyk as d’ âlde Fryske lânnen
  Faek forswolge troch de sé,
Mar troch krêft’ge Fryske hânnen
Wer forlost fen twang en bânnen
  En ophelle út de sé;

Komt de hân, dy ’t al bistjûret,
  Lûket jimme út de groun,
As de maitiidssinne gloeret,
’t Dôve libben wer oanfjûret,
  Krûpe jimme út de groun.

Yn in weake groun fortize,
  Sitte se yn hjar stamme fêst;
Frjeonlik scill’ s’ hjar troanje wize,
Frjeonlik laitsjend wer oprize,
  Ut dat kâlde wetternêst.

Blier sjen se oer it wetter hinne,
  En hja rypje ta in knop,
Stoov’ hjar berntsjes oan de sinne.
Geane hjerstmis den wer hinne,
  En fordriuwe as kaf en hop.

Sa ek, Fryske wetterfammen,
  Gongen de âlde Friezen oer,
Binn’ forgetten de âlde nammen,
Binn’ fordylge de âlde stammen,
  En útwjoed mei ierd en oer.

Binn’ der nou ek krêft’ge tûken,
  Utroun út dat âlde haed,
Dy fen bûgen witte ef bûken,
Mei gjin twingen ef gjin lûken
  Binn’ to troaijen fen hjar paed?

Fryske blommen, wetterfammen,
  Pronkers op de stille mar,
Tsjûgen fen dy âlde stammen,
Fryske blommen, wetterfammen,
  Siz my, lykje wy oan hjar?


E. H.

[Yllustraasje: YN ’E PIKMAR BY GROU.]

[Yllustraasje]


DE FRYSKE HIRDSILER.


Skipkesile, skipkesile,
  Dêr nei stiet myn Fryske sin.
Skipkesile, skipkesile,
  Sa lang as ik tôgje kin.

Wetter, wetter is myn libben,
  Hinget siel en libben oer.
’t Libbet, popert my troch de ieren
  As ik oer de weagen stjûr.

As de wylde fûgels djoeije,
  ’t Reidmosk tsjottert ljeaf fen toan,
De eintsjes troch de weagen roeije
  Mei de piken efteroan;

As it djier yn griene weiden,
  Yn de gêrzen wille het,
Ef biskûle yn de reiden
  Fiskerman syn fûken set;

Den oer Fryske markes driuwe
  Yn de romme simmertiid,
Yn de lije simmerjounen
  Makket hert en sinnen bliid.

Yn de kâlde hjerstmismoarnen,
  Wolkom, stoere noardewyn!
Moantsje mei dyn silv’ren hoarnen,
  Wolkom mei dyn gleone skyn!

Sûzje my troch mêst en linen,
  Ljocht my op de tsjust’re poel!
Noarman hirdet ier en sinen,
  ’t Moanljocht wiist my paed en doel.

Yn de kâlde hjerstmismoarnen,
  As ’t noardwesten giert en bromt,
As de heil it wetter giselt,
  Dobb’rje ik iensum op de romt’.

Diggelfjûr sit oan de toppen,
  Swarte loften hingje ’er oer,
Touwers fluitsje troch de stroppen,
  Eangstich skoarje ik oan it roer.

As de wite koppen stouwe,
  ’t Skipke kreaket, hellet, sûcht;
Hingje, slepe, dweile, sjouwe,
  Dat is ’t libben dat my noecht.

Noflik is ’t den thús to kommen,
  Om de ljochte gleone klûs
Fen it diggelfjûr forhelje,
  Fen it wylde weachgebrûs.

As de bernkes freegje en harkje
  Hwet hjar heit het ûnderfoun;
Moast ’k sa ’n dei mei noed trochfarkje,
  Trij’ris noflik is de joun.

Friezen binne wetterlieuwen;
  Het it wetter wille en noed,
’k Wol in wetterpolsker bliuwe;
  ’k Bin fen ’t âlde Fryske bloed.

Sa, Tsjerk Hiddes, greate lieder
  Fen de frije Fryske fleat,
Wier dyn libben, waerd dyn stjerren
  Op it wide wetter great.

Silen, swabjen wier dyn libben,
  Hiest’ net oer de weagen bromd,
En de Ingelskman bitong’re,
  Hwa hie den dyn namme romd?

Ja, de Vries, dyn Fryske namme
  Is net op de weagen stoarn:
Né, hy libbet oer de séen
  Ivich, Fryske wettersoan!

Skipkesile, skipkesile,
  Dêr nei stiet myn Fryske sin:
Skipkesile, skipkesile,
  Sa lang as ik tôgje kin.


E. H.

TROCH IT RINKET.


Foar tachtig jier wenne der in smidswiif op ’e Gordyk, dy hjar man
skjin oer hie, en dy nearne mear nei langhalze, as nei de ûre fen syn
dea. In bysfeint, dy ûnderdúms ek in goe’ frjeon fen ’e smid wier,
joech hjar de rie, om hjar man alle moarnen op waerme boltsjes to
traktearjen, en dêr scoe er blyn fen wirde, en einling wol stjerre. Dêr
harke sleaukemoi nei, eft hjar lij wetter yn ’e earen getten waerd. En
man! hjar bislút wier: de smid scoe der oan, hy scoe de sêfte
waermboltsjedea stjerre. As hja moarnsier de bakkershoarn hearde, den
fleach hja as in wylde draek ta de doarren út, en helle for in skeljen
waerme boltsjes. De smid bearde det er nearne fen wiste, en sei tsjin
syn wiif, dy oars sa fym’l as in skjirre wier: hea ljeave, ho komt
Peaske sa yn ’t lân? Dou wirdste rynsk! “Ja,” sei hja, “baes, wy habbe
langernôch goarre, wy moatte it der mar ’ris hwette rommer fen nimme;
en jy moatte der sa swier for smeije, det, my tinkt, jy meije it der to
minste wol goed fen nimme.” En de smid, dy in great longerich keardel
wier, en dy lyk as de measte fen syn swarte collegas, in man oan it
ambeld, mar ek in man oan ’e krêbbe útmakke, friet as in lieu alle
moarnen wol tweintich waerme boltsjes op. Einling stoe it him dochs
tsjin, en do er seach, det it syn wiif ek bigoun to bigreatsjen, klage
er det him de eagen bigounen to skimerjen, en hy dronk syn dikkop ek
net mear, omdet er wol ’ris heard hie, det it kwea for it gesicht wier.
Dit stoe it bygelovige wiif danich oan, en hja biklage him yette ek, dy
falske njirre! Dit wirk sjampere noch al twa dagen sa oan, mar de
tredde deis, do de smid moarns opstoe, woe er syn broek krije, en hy
taestte yn it turffet; hy woe syn skoen oantsjen, en hy krige de âlde
boarre by de kop; hy woe de prûk opsette, en hy hie de feger beet.
Jimme kinne tinke hwet in nocht it wiif der oan hie, mar hja hâldde
hjar froed en fyn, en sei: “Och hea, baes! kinn’ jy net mear sjen?”
“Né, Lys!” sei er; “Nou woe ik mar, det ik mar dea wier: mar ho kom ik
dea? Ik hab wol ’ris heard fen master Ipe, det fordrinsgjen de sêftste
dea is. Mar ik doar it sels net dwaen; den moastou my helpe, ljeave.
“Fij, sok raer praet, baes! Jy moatte sa net,” sei it falske wiif, “jy
kinne licht yette wol ’ris betterje. Ik scil ’ris nei master Baltes
gean; dy hat sok superber eachwetter.” “Wel,” sei de smid, “ik wol dea,
dat hab ik sa mar yn myn holle set, en dou scilst’ my helpe.” “Dat is
oars al hwet raer, sei it wiif, mar it is lyk as jy sizze, baes; in
blyn minske is in ûngelokkich minske. Sa is ek dochs neat oan it
libben. It griist my oars as ik der om tink. Mar ho moat dat den,
baes?” “Wel,” sei de smid, “my tochte, dou moaste my mar nei de rânne
fen ’e feart liede, en dêr scil ik stil stean bliuwe, en den moastou
der my mei in oanrin yn fiere.”

Sa sein, sa dien. De oare deis, do de fallaetsman krekt oan it skutten
wier laette Lys de smid nei ’e kolkswâl, en do gong hja earst efterút,
en do fleach hja mei koegelsfeart op him ta; mar de baes, net sleau,
stapte twa trêdden út ’e wei, en nou fleach syn wiif him as in swel
foarby, hals oer kop yn ’e kolk. Do moartsje en gûle, sa ûnhjirmlik,
det yen hearren en sjen forgong. “Och, rôp se, “ljeave baes, help my
dochs!” “Ja,” sei de smid, “ik scoe dy wol helpe, ljeave, mar ik kin dy
net sjen, ik bin blyn.” “Help, help!” rôp se for de lêste reis, en
dêrmei sonk hja ûnder wetter.

De fallaetsman, forheard fen it gûlen en geijen fen Lys, kaem ta de
doar út stouwen, en dy rôp oan ’e smid: “Dit is raer, net, bûrman? Moat
dit sa, man?” “Ja, man,” sei er, “hja is der sels ynflein, en wolstou
se opfiskje, dat kinste dwaen, mar ik wol der nin hân nei útstekke;
hwent hja woe der my ynrame, mar ik wier hjar to rêd.” De fallaetsman
grypte syn heak, en fiske yn ’e kolk, mar de stream hie hjar troch it
rinket litsen, en do kaem hja oan ’e oare kant fen ’e sylsdoar wer
opboarsten, en do pikte er hjar mei de heak yn it jak, skoerde hjar op
’e wâl, en brocht hjar healdea by de smid thús, dy hjar in heal
romerfol Berenborger yn ’e hals geat, hjar forskjinne en nei bêd
brocht. De smid koe sjen, en dronk de selde joun syn dikkop wer op, en
’t wiif wier tonei sa mak, det er se om ’e finger wine koe.

Manljue, dy onmakke frouljue habbe, lit se troch it rinket fleane. It
helpt hear!—

E. H.

[Yllustraasje: TROCH IT RINKET.]


DE FRYSKE TSJIRLEN.


Wierne de âlde Friezen frij,
Fryske soannen binne wy.
De âlde moed is net forroun:
O, wy stjerre for ús groun!

Stoarm en wetter haww’ wy hawn
Oer ús ljeave Fryske lân;
’t Folk, dat for nin weagen swicht,
Falt it oarlochsswird ek licht.

Jane wy den ek nin keap
For in wylde stropers heap!
Frijdom, koft troch eigen moed,
Is ús mear as goed en bloed.

’t Gleone skerpe krigersswird
Lûke wy for hûs en hird,
En wy binne eang ef bang,
As for frjemde keunings twang.

Brûz’ nou ’t âlde Fryske bloed!
Kom wer, frije Fryske moed!
Frijdom, frijdom is ús noft
As de fûgels yn de loft.

De âlde Friezen wierne frij;
For de frijdom fjuchte wy,
En in echte frije Fries
Hat fen frjemde twang in griis.


E. H.

DE TWADE JOUN.


Dy teltsjes, dat hie moai skoan foldien; de niften fen Aldegea
langhalzen der al wer nei. Domenij hie der ek fen heard, en siet de
oare jouns al ier by Saske en Pîbomme to pizeljen; it jongfolk wier út
to slydjeijen, en der wier nimmen fen hjar thús as de klomske skroar,
dy dat fiersto kâld wirk wier. Saskemoi, goêmoer, siet oan ’e kiel ta
fol fen dat iene studinteteltsje. Dat fen dy hel en dy himel wier it
fromme minske al to ûnfoech, en Pîbomme hie bynammen it grou op de
studint, det er ta preker studearre, en den sa grousom forhelje
doarste. It wieren beide moai luftige ljue sa yn ’e omgong, mar as der
fen ’e skrift yn kaem, wierne se fen top ta teil earnst. Gabe sels wier
dat mei al syn flinken to mâl. De bysfeinten mienden wol ’ris, det hy,
dy oars sokke brike útstellen die, ek wol mei hjar oer de skrift hinne
roffelje scoe; mar mis wier ’t! “Dat is hillige groun, heite!” sei er
den; “Aste my dêr op hawwe wolste, den earst hoed ôf en de skoen út.”
Mar der siet mei Pîbomme en hjar noch oar sear. Pîbe en Saske hjar
beide âlders wierne fen Dockum fendinne, en it stike hjar wakker yn ’e
krop, det dy twa Dockumers der mei dy Geastmer sa sneu ôfkamen. Om
koart to gean, Pîbomm’ seach noartich, en Saskemoi wier prot. Domenij
rûkte gau, dat wier poetsje it each út, en makke in boadskip nei hûs ta
om de studint to sizzen, det er dat wer yn ’e es bringe moast. Dy kaem
aenstons mei domenij werom, en do hien’ je it praetsje, dat folget.

_Domenij._ Biste oer Dockum reisge!

_Studint._ Fen Grins ôf? Ja, domenij.

_Domenij._ Wel, ho wier ’t mei de greate granaet? Laei er noch oan ’t
keatting; ef hiene de Dockumers him al oppluze? It is in krappe tiid,
en yn de kjeld is men roppich.

_Saskemoi._ Dêr ha je it deukerske genar wer. Hie ’k it net toft? Nou
scill’ der de kâlde turven wol by komme.

_Pîbomme._ En de protter, dy it plakkaet bisnjit. Ik woe jo wizer ha,
domenij.

_Studint._ Ja, dat earm Dockum hat in bulte to lijen. It is de bok
Azazel; alle sonden wirde der op laden.

_Saske._ Hâld dou dy mar stil, feint. Dy mei dyn Geastmer stroufretter
kenne wy wol.

_Studint._ Wel, nou ja, boerinne! Dat wier al hwette. Ik kin ek noch in
teltsje det twa Geastmers fen ién Dockumer bijeuzele wirde. Scil ik jo
dat ’ris forhelje?

_Saskemoi._ Né feint! Wy hawwe ús meuch al fen dy teltsjes. Doch dy to
Grins! Wit, jowe se dy gjin stik _stoete_.

_Domenij._ Om dy de wierheit to sizzen, fljochste de ljue hjir to heech
ef to djip. Dou gieste mei hjar nei de hel en nei de himel; dat woll’
se wol lije yn ’e tsjerke, mar ûnder de boerekofje is ’t hjir in âld
jestael om op it ierdryk to bliuwen.

[Yllustraasje: JONGFOLK TO SLYDJEIJEN.]

_Studint._ Den ha ’k ’t dêr mei forbruid. Nou, dat wier ek by ’t mak
ôf, dat biken ik. Mar dat fen Dockum, né, dat lit ik net op my sitte.
Hwent as der ién is, dy fen Dockum hâldt, den bin ik it.

_Pîbe._ Dou? Ja, dou!

_Studint._ Hark ’ris húsman: alle gekheit op in stokje; Dockum is nei
Starum de âldste stêd fen ús âld Fryslân! nin pleats haww’ we ek dêr sa
folle wize ljue, sa folle krychshelden út foart komd binne as út
Dockum. Lyk as men nou de âlde ljue yn eare hâldt omdet se âld binne en
de fale merken fen ’e tiid op ’e holle drage; lyk as we tsjin de grize
held mei eagen fen earbied opsjen, omdet wy ’er by tinke hwet hy west
is en dien hat, sa ear ik in stêd, dêr de geboartedei fen weisinkt yn
’e forgettene ieuwen fen âlds, en dy sa goed as de bêste syn part oan
de leaven hat fen ús Fryslâns earekrans.

_Saske._ Scil ik dy in pantsje bysette, feint?

_Studint._ Nou, kom, ja, boerinne! Lit ik de mûle ’ris wiet meitsje.—En
hwet scil ’k fen Dockum sizze, as ’t oankomt op it bergjen ef oanfokjen
fen tige wize ljue? Ik swij fen wrâldske wysheit; ik sprek allinne fen
de himelske, en den siz ik, det it Dockum is, dêr it Kristendom
alderearst leard, oannomd, en foart oer hiel Fryslân útspraet is. Dêr
hat Bonnefacius de groun mei syn bloed hillige: dêr hat Willehaed de
bern fen de Fryske edelljue it Evangeelje leard: dêr hat Alberic wenne,
dy ek yn ’t lân fen plak ta plak, fen doarp to doarp, it Heidenske
gelove útroaide en it Kristelike yn ’e pleats plante.

_Saske._ Hwet haste ljeafst, feint? In wyt ef in read klontsje?

_Studint._ Kom, jow my mar i’s in read. Dat is goe’ for myn âld
boarst.—Om nou noch in wirdtsje to sizzen fen de kriichstikken fen
Dockum; hwet wolle jimme ljeafst? Scil ik bigjinne fen anno 1218 do se
mei twa koggen it kestiel fen Damiate ynnamen, en for de oare kristenen
romte makken om de Sarracenen op ’e hûd to kommen? Mar né!....

_Saske._ Kom, feint, stek i’s oan; dêr is piip en tobak.

_Studint._ Mar, né; ik scil mar i’s hwet neijer oan ús tiden delkomme.
Siz my ’ris, goede minsken! do de Spanjerts.... De deuker! dêr brek ik
myn piip.

_Pîbe._ Dat is nin byt. Helje in oaren, Gabe.

_Studint._ Do ’t de Spanjerts hjir to lânne troch moardzjen en barnen
alles forstomd hiene, en in kik ef mik de dea wier; do allinne in
heapske Wettergeuzen, dy op ’e Noardsé omswabberen, net bûge ef swichte
woenen; ja do dy earme sérobben yn hjar wrakken de frijheit fen ús lân
laden hienen, en by gelok de Briel ynnamen, siz my, hwerre kamen do de
Fryske kapteins wei, dy mei dizze helden foeren en fochten? Hja kamen
fen Dockum; it wierne twa broerren, Fokke Abels en Jan Abels, boargers
fen Dockum.

_Domenij._ Ei, ju! Dat ha ’k noait net witten.

_Studint._ Hea, Domenij, wisten jy dat net? Op dy twa broerren hat Oene
Zwier ommers noch dy moaije rimen yn syn _Geusen_ makke.

_Domenij._ O ja, dy ken ik; mar sizz’ se mar ’ris op.

_Studint._ Harkje den!

_Die stuurse weezens zyn twee Friezen;
Eén schip is onder hun gebied.
Sy kunnen niets als dat verliezen,
En hebben ander erfgoed niet.
De moeder ging daarvoor verpanden
Haar huys, haar haav’, en hare landen;
Geen ampt voor soonen was ’t begeer.
“Gaat,” zeide zy met norsche woorden,
“Verjaagt die wet en godsdienst stoorden,
“En keerd hier, Vry! of, Nimmerweer!”_


_Gabe._ Dy dat makke wist ho it Friezen om it hert is. Dêr sit pit yn.

_Domenij._ Krekt, skroarke! Dêr sit pit yn, en dêrom meije de ljue der
nou net oer. De mage fen hjar hersenpanne is nou allehiel oan dat
winerich en wetterich flut fen rimen forwend.

_Gabe._ Ik hear in belgereid. Dêr scille Rommert en hjar wêze.

_Studint._ Kom, ja; den gean ik foart: oars wirdt de keamer to fol.

_Pîbe._ Wel, my tochte, feint, dou moaste hjir to joune mar bliuwe; wy
scill’ ’t nou hiel wol mei dy skipperje.

_Studint._ Ja, mar, myn kammeraet sit allinne thús.

_Pîbe._ Domenijs neef? Wel nou, helje dy, man; den hawwe wy ommers it
folk wer by de ljue.

De studint gong om domenijs neef op to heljen. Undertwiske kaem Rommert
mei de frouljue yn, en do it folk allegearre by honk wier, fiteren de
niften fen Aldegea Gabe oan om syn teltsje út to fortellen. De skroar
sei, det de skiep bihâlden to Westerein oankomd wierne, en det syn
teltsje dêrmei út wier. “Né, seinen de niften fen Aldegea, dat hâldt
net. Den moaste in oar. Scoestou frij? Wylst Gabe dêr mei alderlei
kwinkslaggen tsjinaksele, sei Pîbomme, det er him mar i’s bitinke
moast, en det Bokke ûnderwiles wol in teltsje opsnije scoe. Bokke wier
de âld feint, dy alear mei in Hynlipper fluit op Nerf fearn hie, en dy
’t de nuvere staeltsjes, dy’t er as siler heard hie, noch yn ’e holle
sieten. Syn teltsje bigoun sa:

“Yn ’e wâlden stoe alear in domenij, dy rju neigeande wier. Hy neamde
him sels harder fen ’e gemeinte, mar de man houdde hast mear fen de wol
as fen de skiep sels, en as er hjar de skjirre op ’e hûd krige, like it
mear nei fillen as nei knippen. Dizze domenij hjitte Gripius, en
domenij Gripius galme yn ’e tsjerke noch al folle fen ’e wirken fen ’e
barmhertichheit, bynammen dy men dwaen moat oan de tsjerke en de
wachters fen Syon: dêr miend’ er de domenijs mei. Ienders sleat er syn
preek mei dizze wirden: “As jimme oan de minsken jild liene, jowe se
jimme krap fiif goune fen it hûndert, mar al hwet jimme oan ús
ljeavenhear jane, dat jowt er dûbeld werom.” De preek wier dien, it
ponkje waerd troch de earmfâden lege, en sjochste wol, ûnder in
pearhûndert duiten laei ek in gouden rider forsyld. “Dy preek hat
fortuten dien,” rôp de dyaken, dy de rider earst yn ’t each krige, en
omdet it noch noait bard wier, roun domenij mei greate feart nei hûs
ta, om pastoarske dit greate nijs bikend to meitsjen. It fromme minske
hearde ta syn forbazing alheel net frjemd op: mei in blier wêzen andere
hja: “Den stiet jo dat goed oan? Kom, dat foldocht my, domenij! Jy
hawwe sa dierber preke, det ik koe ’t net langer útstean. De rider fen
beppes hie sa lang al yn ’e bûgel omtoarke, det hy moast der nou mar
oan, tochte my.” “Ja, mar, de deuker, sei domenij, sa ha ’k dat net
miend, wyfke. As wy sokke dingen sizze, dat is for de gemeinte en net
for de pastoarskes. Foi, man! In grou rider!! Dat is ommers sa bryk as
in hispel.” Mar domenij woe heech springe, hy woe leech springe, de
rider wier wei en pastoarske houdde fol, det de leksoms fen ’e
preekstoel yn ’e earste pleats wierne for him, dy se joech, en for syn
húsgesin, om nei to dwaen. “Och! hwet bistou in sloofke!” sei er op it
lêst, en helle de skouders op.

Mar dy preek dêr kaem noch in oar bollekeal fen, dat net better wier as
it earste. Domenij hie do ek yn ’e tsjerke in âlde koaterboer, Ealsom
wier syn namme, mei syn wiif Botsjemoi; in pear dippere, sunige ljue,
mar dêr it sa hwet mei by de flotgêrzen lâns moast; hja hienen hjar
brea, en ek net mear. De greatste rykdom fen de âlde minsken wier in
kou, dy bloarre hjitte, en dy se mei in tou by de kanten fen de bosken
en bou-ikkers lâns laetten om it beest oan ’e kost to helpjen. Do de
preek út wier en hja nei hûs panderen, sei Ealsomme tsjin syn wiif:
“Haste wol heard, ljea’, hwet domenij sein hat? Dat wy oan him jane,
jowt ús ljeavenhear dûbeld wer. Hwet toft dy, ljea’, as wy domenij ús
bloarre joegen?” Op dit wird seach Botsjemoi de âld man oan, krekt eft
se sizze woe, det it him yn ’e holle slein wier. Hjar bloarre weijaen,
dy hjar jinnichste treast en gewin wier; dêr hja mei praette as mei
hjar eigen bern; né sa sterk wier hjar gelove net. Mar hjar
tsjineameljen holp net folle; Ealsom houdde oan as in klis, en hy sei
op it lêst: “Dou wiste ommers, ljea’! it bist jowt net to folle mâlke;
forline jier wier it jaer der skjin ûnder wei; in kealforlizzer is ’t
ek, en det se dy lytse klei ôfstaet hat makket hjar om de deuker ek net
better. En hwet haww’ wy lang mei dy raspige skonken ommastere! It
beest is nou oars noch al sjuch, en domenij scil der wakker mei op
snjit wêze. En den twa kij werom, Botsje! Bêste meltsekij! púk, púk, sa
as ús ljeavenhear se jowt.” Mei dy twa kij spegele Ealsom syn wiif sa
lang yn ’e eagen, det hja op it lêst kamp joech en fen de kou ôfseach.
Dêr panderen de âlde ljue mei hjar bloarre hinne; Ealsom hie it bist by
it hoarntou, wylst Botsjemoi, dy de stirt houdde, heal geande, heal
tritsen, efteroan skoffele. Sa kamen se by domenij oanstoaijen, dy
wakker yn ’t skik wier, en de earme ljue mei in sekfol segenwinsken en
in droege hals nei hûs ta stjûrde.

_Studint._ Sa as it sprekwird seit: Gods barmhertichheit en
pape-gjirrichheit dûrje ta yn îvichheit. Amen.

_Saske._ Foi! sok sizzen. Hikkelje him mar i’s domenij.

Studint. Ja, mar jimme domenij der bûten.

_Domenij._ Dat is noch al genadich. It moat onfoech mei dy, ef it is
net moai. Mei sok preekjen krigest’ noait nin birop.—Ho gong dat do
fierder, Bokke?

_Bokke._ It bislach fen domenij Gripius wier nou helte greater wirden:
hwent fen him sels hie er in mûskefeal kou, en dêr nou de bloarre fen
Ealsomme by, dat wier twa. Hy hjitte dêrom de koster, dy syn boerkerij
birêdde, om it bist oan sines to keppeljen, det it net weirinne scoe.
Yn de earste ûre twa krige bloarre dat allehiel net yn ’t sin; hwent
oan ’e wei hie se it altiten bjust’re skrok hawn, en nou kaem se yn it
pasterijefintsje, dêr ticht fyn gêrs woechs; dêr friet se det se
stinde. Mar do se de bealch fol hie, gong it hjar as folle ljue dy to
gast west hawwe, en bitankje mei it gat oan ’e stile fen ’e doar to
rossen. Bloarre waerd onwennich; hja doek, hja krong, hja skodde en
dune, det de oare mei moast, se woe ef net, en sa foartwramende fleagen
se op it lêst mei hjar beiden troch de hikke....

_Gabe._ Nei wâldmans menear, in peal mei in prikke.

_Saske._ Al wer op ’e wâldtsjers. Hâld dy stil, ju!

_Bokke._ Do se op ’e wei kamen, waerd it net better. Bloarre wraksele
en skoerde noch mear, en houdde net op foar det se wer foar de âlde
krebbe by Ealsom stie. Dêr bâltte se, det de glêzen der fen dinderen.
Ealsom, dy krekt sûpenmoalyn siet to iten, moast i’s útkypje hwet der
to dwaen wier; mar sa as hy de boppedoar iepene, lei bloarre de kevel
op ’e ûnderdoar, en de âld man, dy mei ien de holle foarút treau,
staette de noas tsjin de kâlde kouwetoet oan, det it sta sei. Mar do er
oer ’e doar kipe en noch in fet kou oan sines keppele seach, wier it
krekt eft der twa ingels út de himel foar him stiene. “Wonder! Wonder!”
gûlde er sa lûd as er koe; “Hjir Botsje, ju; kom hjir! Wonder! Gau, ju!
Wonder!” It âld wyfke dribbele mei saun hasten fen hjar brijpôt nei de
doar ta, en frege hwet der wier. “Botsje! Kom hjir!” sei er. “Ha ’k ’t
dy net sein? Sjuch, twa kij for ién. Sa giet it ús as wy oan ús
ljeavenhear jowe!” Do it âld wyfke mei eigen eagen dy twa keppelde
bisten seach, die se de hânnen goêmoer gear en biklonk der fen. “Nou
kinste sjen, sei it minske, hwa ’t ús domenij is. Dat is in man! De
suvere wierheit sprekt er; it is allegearre ta ús eigen bêst syn
preekjen. Jonges! Jonges! Twa kij for ién! Dat is in man!” “Ja, ljea’,
sei Ealsom, en den binne der noch fen dy rabbers dy sizze, det de man
alles ta syn eigen profyt docht.”

Noait hiene dizze twa âlde stakkers sa wyt lake, as dizze joun. Mar
heel komselden is ’t hjir folmakke; by hjar ek net. Hja hiene nou twa
kij en koene mar ién hokje; jild om in nije stâl by to bouwen hien’ se
ek net. Dat wier al slim. Yn ’t ein like ’t hjar mar bêst om de oare
moarne nei Drachtster merke to reisgjen, en de bisten to forkeapjen; de
kij wierne do wakkere prizich, en kâld jild wier noflik gûd; dêr koen’
se altyt for keapje hwet se woenen. Dat dienen hja, en kamen mei in
fikse knoarre keabelde gounen en in luftich sin fen ’e Drachten werom.

[Yllustraasje: EALSOM EN BOTSJEMOI OP WEI NEI DRACHTSTER MERKE.]

_Pîbe._ Dat wier moai, Bokke. Domenij Gripius snei him der danich mei
syn eigen kniif. Toe, Saske, nou moastou. Hwet seistou, Jieldouw? Moat
moike net?

_Nift Jieldouw._ Ja, moike, nou moatte jy. Jou boerekofje is swiet;
haboes! jou teltsje scil ek wol smeitsje.

_Saske._ Och, ljea’; ik kin net. Foi, né. En dêr domenij by en
allegearre.

_Nift Jieldouw._ Domenij scil jo net opite. Toe, in teltsje moat der
wêze. Oars geane wy nei Aldegea, en sizze oan heit en mem, det je
stymsk binne.

_Saske._ Nou, as ’t den moat, den moat it.—Der wier ’ris in âld, âld
wyfke; dy foun in houten skeisen; wist net hwet s’ er for keapje scoe.
Op ’t lêst gong se nei merke, en koft der in baerch foar; mar de baerch
woe net nei hûs ta ef moast nei hûs ta dragen wirde. Do gong it wyfke
nei de houn ta, en sei: Houn, Houn! wolstou nin baerch bite? baerch wol
net nei hûs ta ef moat nei hûs ta dragen wirde. Né, sei de houn. Do
gong se nei de stôk ta, en sei: Stôk, stôk! wolstou nin houn slaen?
Houn wol nin baerch bite, baerch wol net nei hûs ta, ef moat nei hûs ta
dragen wirde. Né, sei de stôk. Do gong se nei it fjûr ta, en sei: Fjûr,
fjûr! wolstou nin stôk barne? Stôk wol nin houn slaen, houn wol nin
baerch bite, baerch wol net nei hûs ta ef moat nei hûs ta dragen wirde.
Né, sei it fjûr. Do gong se nei it wetter ta. Wetter, wetter! wolstou
nin fjûr úteaze? Fjûr wol nin stôk barne, stôk wol nin houn slaen, houn
wol nin baerch bite, baerch wol net nei hûs, ef moat nei hûs ta dragen
wirde. Né, sei it wetter. Do gong se nei de kou ta. Kou, kou! wolstou
nin wetter sline? Wetter wol gjin fjûr úteaze, fjûr wol nin stôk barne,
stôk wol nin houn slaen, houn wol nin baerch bite, baerch wol net nei
hûs ta ef moat nei hûs ta dragen wirde. Né, sei de kou. Do gong it
wyfke nei de line ta: Line, line! wolstou nin okse bine? Okse wol nin
wetter sline, wetter wol nin fjûr úteaze, fjûr wol nin stôk barne, stôk
wol nin houn slaen, houn wol nin baerch bite, baerch wol net nei hûs
ta, ef moat nei hûs ta dragen wirde. Né, sei de line. Do gong it wyfke
nei de mûs ta: Mûs, mûs! wolstou nin line koaije? line wol nin okse
bine, okse wol nin wetter sline, wetter wol nin fjûr úteaze, fjûr wol
nin stôk barne, stôk wol nin houn slaen, houn wol nin baerch bite,
baerch wol net nei hûs ta ef moat nei hûs ta dragen wirde. Né, sei de
mûs. Do gong it âld wyfke nei de kat ta: Kat, kat! wolstou nin mûs
fange? mûs wol nin line koaije, line wol nin okse bine, okse wol nin
wetter sline, wetter wol nin fjûr úteaze, fjûr wol nin stôk barne, stôk
wol nin houn slaen, houn wol nin baerch bite, baerch wol net nei hûs ta
ef moat nei hûs ta dragen wirde. Ja, sei de poes, en do de kat efter de
mûs, de mûs efter de line, de line efter de okse, de okse efter it
wetter, it wetter efter it fjûr, it fjûr efter de stôk, de stôk efter
de houn, de houn efter de baerch, en do....

_De Niften fen Aldegea._ En do sei it âlde wyfke fen hoarre, hoarre, en
do se thús kaem wier de baerch yn ’e skûrre. Ha, ha, ha! Dêr hat beppe
ús wol fyftichris mei yn ’e riften brocht.

_Saske._ Nou, Jieldouw trune ommers sa, en ik wit net oars. Jimme binne
ek sa keken.

_Domenij._ Dêr laitse jimme nou om, en it is ek in berneteltsje; mar as
jimm’ i’s wisten’ ho âld it is! Yn Ingelân is ’t ek; it is to lêzen yn
in berneboekje, dat se dêr noch by tûzenen útjane; en de Ingelsken
hawwe it meinomd, do se fen uzes útflechte binne nei Brittanje ta; dat
is nou lyn, lit ’ris sjen, ampter fjirtjin hûndert jier.

_Domenijs Neef._ Ja, omke; ik ha ’t okkerdeis noch yn in Ingelsk
berneboekje lêzen. Mar de Ingelsken haww’ it teltsje in bytsje
bisnoeid; yn pleats fen nei de line, geane hja mei de okse nei de
slachter, en as dy oan ’t kilemoarjen wol, fljocht it bist nei it
wetter, it wetter nei ’t fjûr, en sa foart hinne.

_Pîbe._ Wel ljea’, dou krigeste ommers de kroane alheel wer op ’e
holle.

_Saske._ Domenij is sa wiis, dy scil my wol helpe. Mar, boer, nou
moastou; dou haste my earst oanfitere. Elts syn bar, heite.

_Pîbe._ Dêr kin ’k neat tsjin ha. Mar fen de baerch wolle se net sykjen
hearre; en it teltsje fen ’e stiennen parrebeam scoe it net better
ôfgean. Hwer scil ’k den fen?

_Gabe._ Heit moast mar ’ris fortelle, hwet Toon-wever ús lêsten fen syn
faer sein hat.

_Pîbe._ Hwet mienste?

_Gabe._ Wit heit net? Dat fen ’t linnen.

_Pîbe._ Kom, ja, jonge! Dat wier sa slim net. Dou wiste altyt rie. Nou,
harkje den mar.—Harmen, Toon-poep syn faer, wier in foech koaterboerke
tichte by Munster, en hy weefde ’er sa’n bytsje mank. Iendris waerd hy
wakker fen ’e lânhearre pleage om ’e hier, en hy hie neat om jild to
meitsjen as in tritich jelne linnen, dat noch heal wiet op ’e bleek
laei. Wirch fen al dat gemoan, skoerde de stakker it doek fen ’e
hantsen ôf: hy rôlle it net op, mar hong it fjouwerdûbeld oer syn
skouder hinne, det it him oan ’e boksen ta bingele; sa koe it ûnderweis
noch hwette droegje, toft him. Sa trape er swietsjes wei nei Munster
ta, do him tichte by de stêd in gaudief ynroun, dy him in rare pots
spile. Dy snaek boksele him deun efter oan, naem it uterste seamke fen
it linnen op, en bestte dat sa ûnder it rinnen oan syn baitsje fêst. Sa
gau wierne se net yn ’e tsjustre poarte fen Munster komd, dêr in heel
espel boeren stoe, ef dy skelm joech Harmen in dúst op ’e hûd, det er
hals oer kop yn in smoarge goatte trûzele. Harmen stie wer op, en scoe
syn linnen wer opnimme, mar dat wier wei: hy seach yn ’t roun, om en
werom, mar nearne gjin linnen. Do bigoun de stakker earmhertich to
kriten en to kjirmjen, myn linnen, myn linnen! De gaudief stie heel
krankyl rjucht op en del nei dit spul to sjen; op it lêst sei er tsjin
Harmen: Ho ropste sa lûd, feint? Hast’ dy sear fallen?” En do Harmen
him forhelle, det syn linnen him ontfytmanne wier, sei dy skelm heel
permantich: “Dat is ongelokkich, boerke: mar om dy de wierheit to
sizzen, biste ek in slûge pôpe. Sjoch hjir, man! Hieste dien lyk as ik,
en dyn linnen sa oan it baitsje beste, leau my, nin divel hie it dy
ontstellen.”

_De Studint._ Gnap sein, Pîbom! Gnap, man! Jy hawwe in swolch
fortsjinne. Bring i’s om!

_Domenij._ Den krigeste mei ien ek hwet, hè? Mar ja, Pîbe; jy falle my
danich yn ’e hân, en Rommert mei it sa goed meitsje, forbetterje scil
er ’t jo net.

_Rommert._ Moat ik den ek?

_Domenij._ De âlde ljue forhelje, en de jonge frij? Dat scoe ommers de
omkearde wrâld wêze. Kom, gau, rep dy hwet! De joun wirdt ús oars to
koart. Ik en Gabe moatte ek noch.

_Rommert._ Dêr giet it den hinne.—To Ljouwert wenne alear in âld faem
fen sauntich jier, (Fetsjemoi neamden se hjar), dy moai stiif yn ’e
rêch wier. Hja hie mar ién erfgenamme, en dat wier hjar broers soan, dy
officier op in trijedekker wier. Hy wier al ier ten oarloch gien en
swabbe meast op sé om; en om de twa ef trije jier koe er pas iendris by
moike thús komme. Ungelokkich foel it âld minske, dat in goe’ sloof
wier, yn hânnen fen in tutsjemoi, dy Maike Plom hjitte, en hjar it hûs
fol tôge fen alderhânne snaren fen frouljue. Dit heapske pongele hjar
swietsjes út, nou mei bisytsjen, den mei lotsjen en jildlienen, en der
wierne al frij hwet fearren fen hjar flein, do de farrensman noch
gelokkich opdaegjen kaem om der in boerdtsje foar to skutten. Dat stiek
Edzer Folperda (hwent sa hjitte de séofficier) danich yn ’t krop; hy
seach klear det se moike alleheel weitôge hiene, as er net yn tiids
thús komd wier, en den hie hy de houn yn ’e pôt foun. Folperda laei
dêrom op ’e loer, om Maike Plom in pots to bakken, dy hjar heuge scoe.

Earst fornaem er ’ris nei hjar komôf, en hearde gau det se as in foech
jongfaem mei in skipper foartroun wier nei Amsterdam ta, sûnder det
immen wiste hwer ’t hja stouwen ef flein wier. Einlik wier se wer
opboerljen komd. Hja wenne nou yn it Ruterskertier to Ljouwert, en dêr
hie se in stik ef fjouwer jonge frouljue yn hús nomd, om mei for de
ljue to naeijen; hwent hja koe baeseftich mei de nidle omgean. It wirk
fleach hjar by de rûs it hûs yn, mar it woe dochs nin smoar sette; hja
wier fjir-s-to rynsk, en as se in skeljen fortsjinne hie, woe se graech
in trijegoune útjaen. Yn hûs seach it ’er ek oerhearich út; hwent dat
lyts lapke yn ’e mûle kostte sa ’n bulte, det se oan dweilen en
luiwagens net folle spansearje koe. Hjar âlders wierne stoarn sont se
foart west wier, en fen hjar oar folk koe nimmen oer wêze, as in broer
fen hjar mem mei namme Rouke Lefferts, in húsman yn ’e súdhoek, dy
neijerhân mei wiif en bern nei in oar oarde forfearn wier; hwer hinne
wist nimmen net. Do Folperda dit mei folle omsnuven wys wirden wier,
stelde er syn prikken yn ’t wirk, en dat die er al heel nuver.

[Yllustraasje: FOLPERDA AS ALD BOER.]

Op in moaije hjerstdei, det er in greate kouwemerke to Ljouwert wier,
gong er nei de klean fen syn oarreheit, dy Fetsjemoi noch biwarre hie.
Hy teach in wide broek oan mei in gulp, en in koart sarjes rokje mei
twahûndert knopen; hy sette in hoed op mei in douweflappe, die in
jildriem om ’e mil, en naem in lange stôk yn ’e hân, dy boppe mei lear
en taetsen bislein wier. Mei dizze plunjes as in âld boer optakele gong
er nei de hoeke fen de bargesteech, en koft in fearn Dimter koeke mei
twa brette bokkens fen in tafeltsje; do gong er de kouwemerke in slach
twa om, det syn skoen alheel en al kouwedong wierne, en sa taboeid
stiek er de holle dûkelhalzich foarút, en trape mei in loame mâlkstap
nei it Skavernek ta, krekt eft er yn ’t ien-ûre trekskip moast. Mar do
er foar it hûs fen Maike Plom kaem, wier it krekt eft er wirch waerd;
hy gong op ’e rollaech fen hjar stoepe sitten mei de rêch nei de
finsters ta, en dêr bigoun er syn koeke en bokkens oan to sprekken. Nei
de tiid wier ’t moai lij waer, en jiffrou Plom siet foar it opskoude
raemt mei hjar fammen to naeijen; mar hy die eft er neat mirk. Do de
biis in bytsje oan it smûzen west hie, bigoun er yn ’im sels to praten.
“Fè, man!” sei er, en striek him om ’e holle, “Fê, man! Hwet binne dat
dagen; hwet binne dat dagen! Dy kouwestirten hingje my in jelne ta de
hals út. Sa bliid as in ingel, det ik fen ’e merke bin, en it jild yn
’e riem sit. Ho folle scoe ’k nou al by eltsoar hawwe? Wacht ’ris! For
de fette bonte fyftich inkelgoune.... dy slachter hat my it hert út it
liif tinge, mar Roukomm’ wier ek taei!...... fyftich inkelgoune, dat is
sauntich. For de fearkou tritich goune.... Dat wier in bytsje, mar it
wier ek mar in pyst.... tritich, tritich en sauntich, dat is op ’e kop
hûndert goune. Dêr moat ôf it merkejild en de sûpkes.... Heare, hwet
hawwe wy dy Roskam faek út en yn west, en den jimmerwei jeneverje: ik
leau det wy wol twa skeljen forsûpt hawwe. Mar hwet hoeft dat ek sa
op’e stirt út; dy bytsjes binn’ nin tel. Nou noch dy fluzen wol, twa
skippoun tsjiis, en trije fjirders bûter. Sauntsjin en tweintich;
tweintich, tweintich.... dat is saun-en-tritich; saun-en-tritich en
njoggentich dat is, as Bartjes net liigt, hûndert-sauntsjin. Wacht
i’s... Né, né! Dat is hondert-saun-en-tweintich.... Fê, det ik nin brok
kryt ha.... Mar, de deuker! hwet hat dy bûterkeaper ek for in slok
nomd!.... Dat is in naesje fen de divel; dy ploaitsje de boer fen ’e
hûd hwet se kinne. O feintsje, hie ’k witten det dyn jenever sa djûr
wier! Ik biloof it dy, as ik werkom scil ik oare spoennen fen dyn romer
slaen.... Hûndert, en hûndert-saun-en-tweintich, dat makket....”—Mei
ien gaspe Folperda de riem los, en grabbele braef mei syn hânnen yn it
jild om. De fammen lústeren eft hjar lij wetter yn ’t ear getten waerd,
en scoene wol útprúste ha fen laitsjen. “St, St,” flústere jiffrou
Plom, “nin wird kikje. Mei dy boer kenn’ wy wille ha.” Nou, jiffrou
Plom wier net foar ien gat to fangen, mar de farrensman wier ek bitûft,
en hjir scoenen nou de hotte en de file oer eltsoar to gear. Hy farde
al foart mei syn tellen en rekkenjen, det er hast in sekje skeljen by
eltsoar hie, mar as it tsjin it ein fen de rekkening roun, den rekke er
kwanskwys alheel wer yn ’e boel fortize, det er altiten wer fen ’t
foaren ôf oan moaste. Dêr hien’ je den wer it âlde geëamel op syn
fingers, fen tritich, en sauntich, en hûndert, en sa foart hinne. Op it
lêste, do er oan syn rekkening nin kop ef stirt mear fine koe, joech er
de moed glêd forlern. “Jonges! jonges!” sei er mei in swiere sike, “Hie
’k nou de dochter fen myn sister Wypk noch! Dy Maike, dat wier in snoad
fanke! Hwet koe se rekkenje! Dêr siet in holle op. Hwet hie dat in
oanhâld for my west nou myn wiif en berntsjes wei binne! Hja hie myn
húshâldster wirden; ik hie hjar op it ein oan in flink jongkeardel
holpen, en yn ’e spillen set. En dêr giet dat gek frommis hinne, en
forslingert hjar: fij man! Nou sit ik hjir yn ’e wide wrâld pûr
allinne.” Do er dat sei, kaem it moed him alheel fol, en mei in britsen
stimme kriet er it earmhertich yn him sels út: “Maike, Maike! Och, hie
ik nift Maike noch!”

Jiffrou Plom, dy skoan wiste fen opheljen as se byt hie, naem nou hjar
trekken waer. Hja kaem op ’e stoepe, en tikke Folperda op it skouder.
“Húsman! sei se, mei jins wolnimmen; jy binne in omke fen mines net
wanlyk. Hwer binn’ je dochs fendinne?”—“Ikke, minske?” sei er, en
draeide de holle forheard nei it finster ta; “Ik bin fen Hilaerd.”—“Ho
hjitte jy den?” sy wer.—“Wel, jy binne in nuver minske,” andere
Folperda; “sa freget men de boer de kinst ôf; jy moatte ek alles witte.
Mar hwa binne jy?” (en mei ien seach er hjar stiif yn ’e eagen). “It is
krekt eft jy in sister fen my út ’e mûle stapt binne.”—“Ik hjit Maike
Plom,” sei se.—“Maike Plom?” frege er forheard, en stie gysten oerein,
“Nou kin ’k it sa net oan. Den biste myn nicht ommers, ljea’! Ik bin
Rouke Lefferts; ik bin dyn omke.” Sa as jiffrou Plom dit wird hearde,
foel dy falske njirre as in sek yn eltsoar; hja gûlde sa beare mei in
fyn lûd, loek it wyt foar ’e eagen, en sike stjitterich, krekt eft se
de limoer hie. Hja bikaem njunkenlytsen wer, en bigoun bargetriennen as
balstiennen to skriemen. “Dêr hat ús ljeavenhear den einling i’s jown,”
sei se, “dêr ik him wol tûzenris om bean ha!” en mei ien foel se omke
om ’e hals, en tute him op ’e mûle, op ’e noas, op ’e eagen, hwer se
mar manljuesflêsk rûkte, sa det Folperda, ho mansk er oars ek wier,
hast mei de boel oanhelle waerd. “Wel, ljeave!” sei er, “bistou it
wrychtich den?”—“Ja, omke,” sei se, “ik bin it.”—“Och, ja, ljeave!” sei
er, “Nou sjen ik it ommers sa klear as de dei. Dêr haste ommers dat
selde deaplakje op it krop noch; en ommers ek dy mael oan it kin. Foi!
hwet haw ik in fortriet fen dy hawn. Hwerom rounste dochs wei? Mar,
kom, nin âlde kij út de sleat helje! bliid ta, detste der wer biste.”

De fammen, dy earst it raem út laeinen, flitteren nou ek al op de
stoepe om, en fregene eft dy man fen jiffrous kinde wier. “Fen myn
kinde?” sei se, “Fen myn sibste bloed; ús eigen omke Rouke.”—“Heare
sei!” anderen de fammen, “Hwet je sizze! Omke Rouke, dêr je sa faek fen
praten ha? Nou, dêr mei je wrychtich wol greatsk op wêze. Hwent as in
nift lyk as jy in ear ûnder de migen is, hy is ek al sa’n kant keardel
for syn jierren, nin gnapper yn ’e saun provinsjes.” Do kamen al dy
frouljue en túten him ek, det it klapte. “Mar, omke!” sei jiffrou Plom.
“Hwerom bliuw’ je dochs op ’e stoepe? Kom yn, man; jy scille it hawwe
as in prins.” Mei ien namen twa fen dy fammen omke elts al by in hân
beet, en setten him de oare hân ûnder de earm eft it in bern wier.
Folperda liet him liede as in laem, en seach sa from en gol, det me yen
to boarsten laitsje scoe. De twa oare fammen blaeiden him wiles
efternei, en sa kaem de smite yn ’e keamer fen Maike Plom oanstoaijen.

Jiffrou Plom tochte det hjir in ryk erfpoarsje oan hinge; sy moast omke
dêrom mar i’s heel sêft sette, tochte hjar. Hja lústere dêrom de faem
yn ’t ear, om mei in pear nije jassen nei Jan Snotleppel[9] to gean, en
dêr in pear dekaten jild op to heljen. De faem as in blits hinne en
werom nei de Hearestrjitte, en brocht gau in goed hânfol jild en in
flesfol annisette thús. Do aenstons wer út om bôle, prommen,
spallingspek, in war einfûgels, en hwet yn in boeremage fierder bêst
flije woe. Sa gau as se mei dy spillen thús wier, de fammen allegearre
oan ’t wirk: de iene rûpele, en de oare grimde in fûgel; in tredde
skylde parren; de fjirde púste it fjûr oan. Yn in jier wier der sa’n
trelit net yn jiffrou Ploms koken west as by dizze yntochte fen
Roukomme.

Underwilens siet jiffrou mei omke to pizeljen en annyske to pimpeljen,
dêr se wakkere slij nei wier. En om ’ris faker to priuwen, staette hja
omke algedurigen oan det er ’ris ombringe moast; mar omke, dy goe’
smarre, mar ek by syn stikken bliuwe woe, hie den altyt it leksom
klear: “Ja, ja, ljea’; der forsûpe mear yn ’t bierglês as yn ’e
sé.”—“Jonge, ja!” sei jiffrou Plom op it lêst, “Dêr ha’k omke noch
alleheel net nei frege. Ho giet it moike dochs?”—“Och!” suchtte er do,
“Moike is dea, ljea’; ús berntsjes ek. Ik haw se allegearre forlibbe.
Ik bin nou allinne yn ’e wrâld en haw nimmen oerhâlden as dy. Dou biste
nou myn jinnichste treast, myn dokke!” en mei ien aike er hjar om it
kin.—“Heare, omke!” sei se, “Dêr skril ik fen. Allegearre to hôf
brocht! Hie ’k net tocht det it op dea útdraeije scoe? Hwet haw ik fen
nacht fen brilloftsjen droamd!” Mei ien rôllen hjar wer triennen as
groujerten by de wangen del; hwent dy koe se taepje as in brouwer it
bier, sa faek as se woe. Mar mei ien wipte der ien fen ’e fammen yn ’e
keamer, dy sei: “Kom, kom! dea is dea. Dy stoarn binne lit dy op it
tsjerkhôf lizze, en laitsje mei de libbene. Toe jiffrou! it iten is
nôch. Drink earst ’ris; den ha jimme oan tafel triennen om to
skriemen.”

Hja gongen oan tafel. Dêr siet omkoal yn al syn hearlikheit; in
gastmiel foar him, en fjouwer tsjeppe frouljue oan syn griene side, dy
him hast net fen de hûd ôf bliuwe koenen. Hwent dy klitsen wierne
alleheel fen ’t keatting, en wisten fen oerdwealskens net hwet se dwaen
scoenen. Omke sei det er noch noait sa swiet traktearre wier; it moeide
him mar det nift sa’n droevigen kosten om him die, en hy helle de pong
al út de foarbroek en woelle it tou mei de kaei los om hjar in dofke yn
’e hân to triuwen. “Né, omke;” sei jiffrou Plom, “as je my net lilk ha
wolle, hâld je den stil fen biteljen. Ef mien’ je det it hjir om jins
jild to dwaen is? Foi! for myn eigen omke scoe ’k sa’n bekfol iten net
oer ha.”—“Nou, ljea!” sei Folperda, “Omke woe it dwaen út bêst. Set de
pols foaral en bileaven net to fier: dou moaste him útljeppe kinne. Dy
de tsjin to great nimt tommelt yn ’e sleat. Ho giet it mei de
breawinning?”—“Ja, ho giet it?” sei jiffrou Plom. “Wy binne nou just
net jildich; hwent, wit je, it giet tsjin it lêst fen ’t jier. En hjir
to Ljouwert!.... Foi, ik mei der net om tinke, omke!.... To foaren wier
’t in eare lyk to wêzen, en tsjinwirch is men nin man fen fetsoen
langer, as der nin rekkeningen rinne, dy trije jier âld binne.”—“O!”
sei ien fen de fammen, “om skilden wirdt nimmen hinge.”—Mei sokke
praetsjes kamen se oan ’t ein fen ’e mieltyd, en Folperda bigoun ’ris
om to tinken ho’t er mei skik út it gat komme scoe, dêr er hjir ynkrûpt
wier. Ut de praetsjes ûnder it iten hie er mirken, det ien fen de
fammen nei iten allinne hwet to rêdden hie mei hjar naeiwirk yn it
efterkeammerke, en him tochte as er dêr in healûre allinne by wier, det
er de boel den wol klearje scoe. Hy sei dêrom oan nift, det er in lange
en swiere dei hawn hie; det er sa wirch wier as in maits, en det er
graech in lyts knipperke yn hjar efterkeammerke ha woe, foar’t er op
reis gong. Aenstons spraetten se in pear stoelkjessens op ’e matten, en
omke die de riem ôf, naem it jild ’er súnich út, en gong lizzen oer ’e
flier sa lang as er woechsen wier. It dûrre net lang ef hy slepte, en
raspte kwanskwys, det it keammerke der fen dreunde; de jongfaem kaem
wiles yn ’t keammerke en pielde swietsjes mei hjar naeijen oan. Nei in
healûre stoe er wer op, en gong aenstons nei foaren ta, dêr jiffrou
Plom wier. “Dat stiet der bryk by, nift!” wier syn earste wird.—“Hwet
is ’t den, omke?” sei hja.—“It is bryk!” hy wer; “Fordomde bryk, siz ik
dy; ik doar it hast net sizze.”—“Heare, hwet is ’t den, omke?” sy
wer.—“Dy faem!” sei Folperda, en hy trille der fen; “Dy faem dêr yn it
efterkeammerke hat my al myn jild út de riem stellen, wylst ik laei to
sliepen. Dêr is er!” En mei ien smiet er hjar de lege jildriem foar de
foetten del. Hwet eagen hjir by opskoerd waerden, kinn’ jimme licht
bitinke. As in pûr razene divelinne fleach jiffrou Plom nei it
efterkeammerke ta, en dêr wier it earste wird: “Dief! It jild
werom!”—De jongfaem skrikte, en frege forheard, hwet jild?—“Fen ús
omke, flarde!” sei jiffrou Plom, “Né, dou wist’ it net, hè? Mar ik scil
’t oanbringe dêr it heart; ik scil dy yn in gat sette, dêr sinne noch
moanne dy biskine kin. Hwet mei dy man wol tinke? Det er by
pompierblazers is?”—“En hwet is Maike Plom oars as in pompierblazer?”
frege de jongfaem, en sette de hânnen yn ’e side; “Praet’ jy fen
stellen? Fen dief? It is in dief dy’t seit. Fordomd! dêr jy de mûle
hâlde moatte, kin ik myn earen skodzje det se klappe. Ik haw Fetsjemoi
noait net op ’e bûse libbe.” Op dit wird bigoun jiffrou Plom to
skombekjen en to tieren, det de oare naeifammen der ek op ta fleagen,
en fregen hwet der to dwaen wier. Nou wierne al dy jonge frouljue eft
se ûnder de hoantsen útbret wierne, en de wirkfaem wier al sa’n
bekstik. Dêrom do de iene de partij opnaem fen jiffrou Plom, en de oare
fen hjar naeifaem, tsjitten en skolden se troch inoar, det de iene de
oare net forstean koe, en it dûrre koart, ef sy kamen fen wirden ta
bruijen. Yn in omsjen fleagen de mûtsen en earizers troch ’e keamer; de
hierren stauwen wech en wear eft der in partij katten oan ’t
plokhierjen wierne; de pannen skaeiden se fen ’e tafel, det se yn ’e
stikken en stallen omtrapen, en by dit alles kraeiden en moarten dy
seis frouljue troch inoar det bûrren en oerbûrren it hearre koenen.
Under it geraes fen dit helske muzyk glûpte omke stilkes de doar út, en
hy kaem noait wer.

_Gabe._ Ut is ’t! Dat swiet iten en drinken by jiffrou Plom byt my de
kiel út; kom, mem, smar my in byt bôle, en bring i’s om.

_Saske._ Dêr bin ’k nin houn fen, heite. Mar den moastou to set. Dou
haste ús jisterjoune sa sneu ôfsâlten.

_Nift Jieldouw._ Krekt, moike. En as er ’t net docht, scille wy him mei
spantouwen op ’e stoel bine; en net los, ef earst in teltsje.

_Gabe._ Ja, mar Jieldouw, ik bin krekt as de Jeuden. Ik kin net prate
as my de hânnen boun binne.

_Nift Jieldouw._ Toe, toe, bigjin mar!

_Gabe._ Yn ’e gasthússteech to Frentsjer wenne alear in jong keardel,
dy Keimpe hjitte; hy wier net troud, mar hie in sister ta húshâldster,
dy in set jonger wier as hy, in flink jongfaem, mei namme Saepke. Hy
wier keapman, en die for dy tiden in greate negoasje yn stopjern, side
en sok spil, bynamme op Grins en Imbden, dêr er alle jierren mei syn
keappenskip hinne ried. Ienders op ’e thúsreis út dy oarden mette him
by de Birgumer heide in trop dieven, dy him alheel útstrûpten, en noch
bont en blau ta sloegen. Hja ontstielen him wol trije tûzen goune oan
kâld jild, en al syn goedtsje.

Dêr kaem Keimpe wer yn Frentsjer sa earm as in swel. Mei in lyts pakje
ûnder de earmen stapte er by syn sister yn ’e keamer, liet hjar de
bûden en plakken sjen, dy se him slein hiene, en forhelle hjar syn hele
ûngelok. Do er dien hie, bigoun de jongfaem bitter to kriten; mar it
meilijen mei syn ûngelok makke de ljeafde for hjar broer noch greater,
en hja naem fêst foar hjar, om him, dy hjar út de romte ûnderhâlden
hie, yn ’e krapte net to forlitten. It slimste wier om de handel sa
hwet oan ’e gong to hâlden. Jild to lienen, dêr siet hjar beiden it
Fryske hert to heech ta; djipper as immen fielden sy de wierheit fen it
sprekwird, dy witte wol ho folle in goune jildt, moat ien liene. Saepke
forkoft dêrom ljeaver hjar gouden’ kroantsjes en fingerringen, hjar
bras en kralen, hjar potstikken en silveren koppen, ta de silveren riem
fen hjar beppe ta, om Keimpe wer in bytsje jild om ’e hânnen to jaen.
Mar nou sa neaken yn Frentsjer om to heukerjen, dêr se altyt as in
deftich boargers dochter forkeard hie, dat wier in hird gelach. Hja
wier sa krigel as in bij; en, o! it hie der altiten sa kreas bystien.
Hja leinen it dêrom mei eltsoar oer eft it net bêst wier det se nei
Grins teinen; dêr koe sa to sizzen nimmen hjar, en hja koenen der hjar
bihelpe sa’t se woenen, sûnder hjar for immen to skamjen. Dat scoe den
ek earstdeis oangean; mar foarôf barde der hwet, dat ik jimme eigentlik
forhelje woe. It is kluftich en ôfgryslik tagelyk.

De gasthússteech, dêr hja wennen, hie syn namme fen in gasthûs, dat der
yn stie, mei in lytse tsjerke der neist. Yn it gasthûs wennen alderlei
âlde en gebreklike ljue, dy net goed mear for hjar sels wierne; ek
waerd der wol ’ris in siik reisger yn opnomd, dy to Frentsjer stykjen
bleau. Dizze minsken mei al de frouljue en oppassers, dy dêr de boel
gnap houdden, makken mei eltsoar in hiele beijert út, dy tûzenen yn it
jier kostte; mar der wierne ek rju boerepleatsen en grounpachten ûnder,
dêr in foarnaem hear, Lubbert Skrok, it ynkommen fen stjûrde. Dy man
wenne dêr ek yn ’t gasthûs, en hie in stik ef trije fen de moaiste
keamers for him sels. Hja neamden him de proast fen ’t gasthûs; hy
libbe as in banjer, en de gasthûsljue litten ek nin honger, mar syn
fingerseinen wierne dochs fiersto lang om him sels net earst to
biskaeijen. Alle boeren brochten him jierliks in kynsen twa bûter, ek
wol aeijen, tsjiis, ljirre, bjist, en al hwet de tiid sa sei; dat
hjitte út frjeonskip, mar it wier egenlik, omdet se oars ophyst ef fen
’e pleats jage waerden. Mar dy hear proast hie noch mear ljeafhabberij
as yn it jild fen it gasthús: hy hie ek sin oan oarremans frouljue, en
bynammen oan jonge, prûze fammen sa as Saepke wier. De âld keardel wier
sa hjit as in holder! Hja wenne twa huzen fen it gasthûs ôf en hy somme
dêrom net om hjar nou en den hwet swiete parren ef moaije dûkemartens
út it gasthûshôf to stjûren. Dat barde meast as Keimpe út wier, en den
kaem er sels wol ’ris om in jounpraetsje to hâlden, dat him net folle
mislearre; hwent hja wier wakkere húsk. Tsjinwirch kaem er noch faker,
kwanskwys om hjar yn it ûngelok to treasten, en dêr er hjar goed, toft’
er, yn ’t forstân hie det it allegeare suvere frjeonskip mei him wier,
wier it nou de goudene ûre nei syn gedachten om in tige raem to dwaen.
Krapte fen jild, miende er, scoe by it frommis wol swierder weage as
hjar earlikens. Hy stjûrde den in âlde fekke út it gasthûs.... hwent
dêr de divel sels net komme doar stjûrt er in âld wiif hinne.

_Domenij._ Tink om dyn mem, heite!

_Gabe._ It is ek sa. Mar it is der út, domenij.—Nou, hear Lubbert
stjûrde om de skoat fen middei in gasthúswyfke nei Saepke ta, dy hjar
sei det de proast hwet útfoun hie om hjar út de jildpine to helpen, mar
det er it for nin minske, ek for hjar broer net witte woe. De lofterhân
moast net witte hwet de rjuchter die. Hja moast dêrom nachts to toalf
ûre mar yn ’e tún komme; den scoe er oer it stek komme en alles mei
hjar forprate; hwent jimme moatte witte, det Keimpe-en-hjar tún en dy
fen ’t gasthús oan eltsoar skeaten. Saepke rûkte gau hwer dy
barmhertichheit hinne woe, mar naem it lykwol in healûre op hjar birie,
en sei it âld wiif det se den werkomme moast om biskie to heljen. Sa
gau it âld fel foart wier, sei Saepk oan hjar broer hwet der geande
wier, dy op it hearren fen dit stik yngrimmitich waerd. Dieven hiene
him earm makke; in rike man woe him ek noch to skande meitsje! “As in
goe’ Fries”, en hy stiek de fûst foarút wylst er dit sei, “As in goe’
Fries fei ik in earm man de skoen ôf; mar wé de greaten! Ik trape se
ljeaver saun foet yn ’e ierde, foar ’t ik dêr in swart opsicht fen
fordroech. Ik scil dy rike stjonkert omgean; dat biloof ik him!” Mei
ien hjitte er Saepk om proast Lubbert sizze to litten, det se komme
woe; hy scoe wol oppasse det hjar nin kwea oerkaem.

It klokje fen de gasthûskapelle sloech toalf ûre, do Keimpe sei: “It is
hynstemiddei; Saepk! nei de proast ta.” Saepk gong nei efteren yn de
tún, dêr omkoal al klear stie om mei in ljedder oer it stek to
kladderjen. Hy kleau oer. It wier ierdetsjuster en alleman to Frentsjer
yn ’e rêst. Proast Lubbert, dy miende det er fen nimmen aen hie, treau
syn ljeafste tweintich goudene fûgels yn ’e hân, en hy aeide en flaeide
ûnderwiles det it sa hwet die. Mar mei in wip wier Keimpe der ek by, en
joech de âlde punthoun in trewinkel, det er mei syn grouwe hûd yn ’e
beibeammen trûzele, en dêr in skop twa boppe op, dy der net om liigden;
hwent it wier in drege keardel, dy Keimpe. Lubbert sei kik noch mik, en
bleau lizzen as in stien. “Dat komt to bot oan,” skrilde Saepk. “Dat
koe wol wêze,” sei Keimpe; “yn ’t tsjuster is ’t knoffelwirk. Wacht, ik
scil de lantearne helje.” Hy kaem mei de lantearne om dit spil to
biljochtsjen, en sjuchste wol, Lubbert diene de kiezzen net mear sear.
De skop wier yn de sliep fen ’t haed komd; hy wier dea, kroandea, kin
’k jo sizze.

_Nift Jieldouw._ Dêr ha je it al wer! Ivich hastou it fen moardzjen.

_Gabe._ Nou, oars wolle jimme der ommers net nei harkje. Alle
lietsjesjongers rinste altiten foarby, mar as der ien stiet mei in
skilderij, dêr faer en moer mei al it folk op formoarde wirde, den
stietste to lústerjen, efste mei it gat yn lije mâlke sitste. Kom, mem
bring i’s om for ’e skrik.

_Nift Jieldouw._ Ja, for ’e skrik! It scil wol in slachterij wirde.
Toe, lit mar ’ris harkje.

_Gabe._ Nou, Lubbert wier dea. Dêr wier goede rie djûre waer! Dat scoe
der net bêst mei hjar bystean, as it gerjucht de oare moarne it lyk yn
hjar tún foun. Dit joech hjar sa’n onjowliken eangstme, det hiene de
poartedoarren fen Frentsjer do al útheakke west, hja hien’ der útflein
sa fier as hja lân fine koene. Mar de need, de hege need learde hjir
bidden. Keimpe liet it lyk oer it stek yn it gasthúshôf tommelje, tôge
it forfolgens yn de gelderij fen ’t gasthús, dy er mei de kaei, dy yn
Lubberts bûse stike, iepen die, en hjir sette er de proast tsjin de
gongsdoar op, sa fier as in slop lyk oerein sitte kin. Dêrmei mienden
Keimpe en Saepke det it ding alheel yn ’e klinken wier en sloepen
stilkes nei bêd ta. Ungelokkich hie de faer fen it gasthús, dy ticht
oan de gelderij slepte, dêr geruchte fen fornomd. Hy strûpte flink hwet
klean oan, en do nei de gongsdoar ta, dêr deade Lubbert fen bûten tsjin
oan line. Mei feart fierde er de doar iepen, en, plof! dêr laei
Lubbert, de faer hals oer kop oer him hinne. De faer fleach wer op, en
helle ljocht. Mar ho forheard seach de man, det de proast dêr foar him
laei, dea as in stien. Do aenstons tûzen gedachten ho’t dat komd wier.
Hy hie dy doar mei sa’n evels gewelt opstaet; wit eft Lubbert, dy wol
’ris mei de dongwein op ’e rin wier, der net krekt foar stien hie om
wer to bêd to gean. Sa’n swiere doar mei izeren rongen liigde der net
om! Mar dat noch slimmer wier, dy selde moarne hie er ’t noch mei de
proast oan ien ein hawn, en dy hie him útmakke det er nin turf heech
wier; alle âlde wiven hienen dêr de earen fen opstitsen. Scoene se net
sizze det hy de proast formoarde hie? De faer seach it lyk noch ’ris
oan, kearde it om en om, mar op it lêst skodde er de holle en sei yn
him sels: “Dou laeiste dêr al mei dyn bilitsene mûle, feintsje; mar
hjir kinste net bliuwe; der út moaste, en der út scilste. Mar hwer scoe
er yn ’t holst’ fen ’e nacht mei sa’n lyk hinne? Dêr kaem him hwet yn
’t sin! De hiele boerren wiste det de proast in bulte smuchte op Saepk
hie; de gasthûs-wyfkes hiene al rabbe, det it breed wirk mei hjar
beiden wier, en det hjar broer de proast wikt hie, om noait wer yn syn
doar to kommen. “De deale!” tocht de faer yn him sels, “Ik scil myn
baes op Saepk en hjarre stoepe bringe; den scille se sizze det Keimpe
him moffele hat.” Mei in rep tôge de faer it lyk nei foaren op ’e
strjitte en lei it foar Saepk en hjarres del; do die er mei de fûst in
hirde bons op ’e doar, en kroep gau wer yn de fearren.

“Heare! hwet is dat?” rôp Saepk, en fleach kel oerein, “Scoene wy
forklapt wêze? Keimpe! der gau ôf; sjen ’ris.” Keimpe laei yn d’ oare
keamer, mar dy wier al sa wach en skrutel as sy; hwent it wier der
binnen mei hjar beiden net suver. Keimpe sprong fen ’t bêd ôf, en sy
him op hoasfoetlingen efternei nei foaren ta: mar do se dêr it lyk wer
foar hjar doar founen, tochten se net oars as det de divel Lubbert
werom brocht hie om hjar beiden oan ’e galge to helpen. Dit woe Saepk
de kweade lykwol bilette! Hja joech dêrom in briefke oan hjar broer,
dêr it earste fêrs út it Evangeelje fen Johannes yn skreaun stie mei
saun krusen der ûnder. Mei dit briefke yn ’e mouwe krige Keimpe wer in
riem ûnder it hert, en naem de proast for de twade kear op it skouder
om him hjir ef dêr del to lizzen. Sa hie er it lyk moai tsjien huzen
fier tôge, do er in skimke fen de dongbult fen de gasthûsboer yn ’t
each krige. “Dêr is dyn grêf, frjeon!” sei Keimpe yn him sels, en liet
de proast slirkje. De gripe stie gelokkich noch by de rúskerne, en
Keimpe aenstons oan it dollen; mar hy hie noch nin djippe dobbe makke
ef hy staette op in greate sek mei gûd. Hy fielde ’ris, mar it wier nin
graen ef jild, ef sok spil; it like earder flêsk to wêzen. Hy sette him
skrep om de boel der út to lûken, en skoerde sa fûlbandich, det er de
sek op ’e dong krige. Nou fielde er klear det der kop en poaten oan
sieten. “Hwet divel, nou!” sei Keimpe yn him sels, “Scoene se noch in
proast dea bruid hawwe?” Mei ien makke er de sek op, en seach ta syn
greate forbaesdheit det der in fet slachte baerch yn siet. “Kom!” sei
Keimpe, “Dat is gûl om goarre! Wy scill’ i’s mei jimme omroalje,
feinten!” en hy naem de baerch út de sek, en liet ’er Lubbert for yn ’e
pleats glide: sa smiet er him yn it gat, die der wer hwet dong op, en
gong mei de baerch opstriken nei Saepke ta.

Mar nou scille jimme freegje ho’t dy baerch dêr yn ’e rúskerne kaem?
Wel, de gasthûsboer hie dy deis krekt syn sûch slachte en yn ’e skûrre
ophinge; yn ’e jountiid hiene twa dieven him der weitaekt, mar om ’t
der dy do noch to folle skiere iel roun om him yn ’e stêd op to
sjouwen, hien’ se him sa lang yn ’e dongbult bidobbe; djip yn ’e nacht,
as al it folk fen kant wier, scoene se him der wer úthelje. Underwiles
wierne se nei in húske fen hâldoan gien ûnder by it bolwirk, dêr hja
braef fen de Haerlemmer tape dronken op de gesontheit fen ’e
gasthûsboer. Dat wier al in rare kasie! Dêr hien’ je in oansit fen
alderhânne skoarremoarje: in bakker, dy troch ’e oun flein wier; in
pear dweilen ef hearefeinten, dy de gleone stripen fen hjar slavernij
op ’e hoed droegen, en der noch greatsk op ta wierne; ek twa
opsichters, dy hjar eigen jild forslampampe hiene, en nou op dat fen
stêd en lân passe moasten; fierder in boargerssoan, dy der kaem om it
sûr fortsjinne stûrke fen syn faer to fordobbeljen; den noch de twa
bargedieven, en in snaek dy tsjien jier yn ’t tichthûs west hie. As se
dy man fregene hwerom ’t er sa lang sitten hie, andere er altyd: “om it
gelove”, en as se him den fregene, hwet gelove er hie: “Ik leaude, sei
er, det in oarremans mines wier, en dêr wierne dy dealske hearen fen ’t
gerjucht sa prot oer, det se my gisele en brânmerke hawwe, en dêr noch
tsjien jier lang dweilen, op ’e keap ta, by weve lieten.

Al dizze snaken sûpten dêr yn dy gribus as mûzen. Al oan en oan hearde
men dêr it wird: “Kom, litte wy it bern in bekje jaen! It is better it
jild as de man fordrinsen;” en den gongen de romers en glêzen wer
klinkklank gloria, lustich yn ’t roun. Dit dûrre sa lang det yn ’t ein
it jild op wier en it kredyt der by, en do gong it hjar as alle
seupelaers, det de iene nei de oare bigoun to kleijen det er lardich
waerd. Hja hiene al hwet droege stuten ynskobbe; en it wier nou komd
oan in krouske greauwen en in nuske hirde ljirre, dy’t de kastelein to
bêste jown hie. Mar do dat ek op wier, stie der ien fen de bargedieven
op en sei: “Kom, mannen! den scil ik jimme i’s traktearje op
spallingspek; hingje de tsjettel mar oer;” en mei ien gong er mei syn
kammeraet nei de rúskerne ta om de baerch to heljen. Do se mei dat
sekfol gûd yn hûs setten kamen, stie it hele selskip forwondere fen
sa’n skoan bûk flêsk. “Dat is in prefester!” rôpen se allegearre, “Ik
doar wedzje det er tachtich poun siden hat.” Nou mei alle man to wirk!
Hjir wier ien dy hwet mot en spoennen by eltsoar skrabe; dêr stoe ien
to mêsslypjen; in oar helle wetter ef fitere it fjûr oan. De faem, in
grou Bilfrommis, sa breed as in barte, waerd ûnderwiles sa nijsgjirch,
ho ’t dy baerch der útseach, det se it hast net langer útstean koe. Hja
woelle den it bantsje fen de sekkehals sunichkes los, wipte de sek by
de ûnderste tippen op ’e kop, en skodde it beest der út. Plof! dêr laei
deade Lubbert foar hjar foetten op ’e flier! De faem die in ôfgryslike
gjalp; de seupelbroers, yn ienen stom, waerden bleek as in wytling; de
kroechhâlder, in onbisnoeide feint, stelde him oan as in hôfhoun, omdet
er miende det dit op syn lân waeije scoe. Hy woe by alle heiligen
witte, hwa’t hjir de moardner wier. “Moarde?” sei ien fen de
bargedieven. “Né, man! Dat hat hjir nin pleats. Wolste krekt witte ho
’t sit? Joukeboer hat hjoed slachte; wy hawwe syn baerch kaept, en de
divel, om ús de nekke to brekken, hat him yn de proast fen it gasthûs
foroare. Mar hâld dou dy mar stil; baes! Der scil dy neat fen oerkomme.
It beest heart oan Joukeboer, en Joukeboer scil it ek wer ha. It scoe
my grize, det de man in fear to koart kaem.” Yn in amerij tôgen se
Lubbert nei de skûrre fen de gasthúsboer ta, en dêr hingen se him op
oan itselde bynt en itselde tou dêr se de baerch ôfsnien hiene. Dit ien
en oar joech sa folle gedrús út, det Joukomme, dy tichte oan it heafek
slepte, en noch al wach wier, wekker waerd en premomsje krige det der
altomets ljeafhabbers om syn baerch wierne. Sûnder him tiid to dwaen om
ienders hoazzen oan to toljen gong er yn ’t neaken himd nei de skûrre
ta, om ’ris to fielen eft de sûch der noch hinge. Hy taestte en taestte
al, en foun wol minske-, mar nin bargefoetten, en dat it tsjoedste
wier, it tou, dat for dit nije slachtbeest to swak like, briek stikken,
sa, man, det deade Lubbert boppe op Joukomme plofte, en him ûnder in
skansloper, dy er noch oan hie, biflapte. Dêr laei de âld boer, gûle en
moartsje nin brek, krekt eft de kweade yn de hel him ûnder hie. Syn
wiif, syn bern, de feint, de faem, de houn, it fleach alles nei de
skûrre ta. Bigryp nou ’ris ho forheard dy minsken seagen, do se
Joukomme dêr neaken ûnder de deade proast fen it gasthûs founen. Oan
dat ding koen’ se kop noch stirt fine! Hja fregen al, mar koenen nin
útslútsel krije. Mei dit gefal wierne se danich yn omslach, en stienen
lang yn bistân hwet hjir to dwaen; mar do ’t alles omkomd wier, wier
foart, tocht hjar, de baes. De proast moast der út, it gong sa ’t gie;
it gerjucht scoe oars miene det hja him deabruid hiene; hwent
jisterjoune hie er der noch west om bûter to bistellen, en de boer hie
rju mei him hakketearre oer ’e jilding. Mar ho krigen se him der út? It
roun tsjin healwei fiven en it bigoun al to skimerjen; him fier to
toaijen koe net. De feint fen Joukeboer, in fornimstige jongkeardel fen
Herbayum, wier de jinnichste, dy hjir rie wiste, en hjar allegearre út
de pikel holp. Hja hiene dêr in moai trinten hynzer op stâl, dat sa to
sizzen nin slach noch dien hie. Ienders hien’ se ’t yn de beage foar de
haiwein slein, mar it wier sa weinfljochtich, det se ’t stake moasten.
Om koart to gean, it wier in fjûrskiter! Dit helle de feint fen stâl,
lei der in seal op, en dêr hyste er deade Lubbert mei touwen op fêst,
det de boel forwege noch forwrikke koe, ho det it ek fleach en
slingere; do boun er him noch de teugels mei in pytske yn ’e hannen
fêst, det de proast, hied er in bytsje stiver yn ’e rêch west, hast sa
kreas siet as in ruter. Sa gau as dat spil allegearre klear wier,
waerden de skûrdoarren iepensmiten, en mei ien joech de feint it hynzer
in ûngenadige slach mei de swipe op it gat, det it beest as in reek de
stâl útstau de gasthússteech op. Yn it selde eagenblik fleach de boer
mei wiif en bern, mei feint en faem de doar út, en gûlden allegearre sa
hird as se koenen: “Hâld! Hâld! Minsken, hâld! De proast is op ’e rin!”
It wier in bytsje foar fiven, det de ambachtsljue krekt nei it wirk
gongen, en yn in amerijtiid hien’ je yn en om de gasthússteech in
hûndert minsken op ’e proppen, om it hynzer to kearen. Mar hwet hja
mear gûlden en kearden hwet dat beest gleoner en skrutelder waerd. It
giuwde der op it lêst sa mâl troch, det elts wol graech romte meitsje
woe. Dat wier op in g’lop stritte yn strjitte út, piip op piip del, en
krekt eft it spil sprekke moast, do it hynzer heal Frentsjer sa
trochflein wier, kaem it op it lêst yn ’e gasthússteech wer to lânne.
De gasthúsmantsjes en wyfkes hiene ek fen it mirakel heard; hja wierne
dêrom allegearre al yn ’t spier, en stiene yn ef foar de doar om út to
kypjen. Mar sa gau as hjar patroan op syn hirddraver de hoeke fen ’e
steech omdraeide, en elts gûlde: “Romte mannen!” stau dit hele heapske
yn hús, en hja kjirmen, allegearre: “Bergje jimme! Us hear proast is
gek wirden! Minsken, bergje jimme!” Fjouwer timmerfeinten lykwol
bleauwen op it mids fen ’e strjitte stean om it beest ta stean to
krijen, en dy klapten yn ’e hannen en gûlden sa dierber, det it hynzer
omswong, en de gasthúsdoar, dy wiid en waech iepen stie, ynfleach. Dat
wier mei koegelsfeart de wide gong lâns, it gasthúshôf yn, dwers troch
beibeammen en snijbeantsjes hinne, en do it dêr in slach twa yn
omdraefd hie, scoe der in raem dien wirde om de doar wer út to kommen.
Mar ongelokkich trof it hynzer yn syn rin in plak, dêr in djippe kûle
for in saed fen it gasthús dold waerd, en dêr tommele it hals oer kop
yn. It beest kaem op ’e rêch to lânne, en dêr Lubbert dûbelde hals
ûnder, det de touwen, dêr er mei fêst siet, fen de fal losboarstten.
Nou hellen de gasthúsljue geld en wyld op om it ûngelok fen hjar hear
proast to sjen, en hja seinen allegearre det de man it yn ’e holle
slein wier, en det dy fal him de dea dien hie.

_Domenij._ Hwet tinkt je dêr fen, boer?

_Pîbe._ Lean nei wirken. De keardel scoe yn syn eigen hôf bleaun hawwe.

_Saske._ Ik wit net; dea is sa mâl. En den noch mei sa’n lyk sa
ommoardzje. Fê! It scoe yen grize.

_Gabe._ It wier better, mem, det de proast it ierdryk bidonge, as det
er it gasthús bistiel en jonge frouljue bidoar. Mar kom; hwet oars.
Domenij! nou moat jou neef.

_Domenij._ Hat dy jisterjoune net?

_Gabe._ Ja, Domenij; mar dêr for hat er mei Jieldouw koartegearre. Dat
is lyk.

_Domenij._ Kom, feint! den mar op ’e proppen.

_Domenijs Neef._ Yn it jier fen 1690 learde der in studint to Grins ta
Dokter, dy fen Dockum fendinne wier. It wier in nuvere feint; fiten
útrjochtsje wier syn nocht, en fen biizjen hinge er gear. Do de greate
fekansje oankaem, scoe er wer nei heit en mem ta; mar it wier him dat
jier goeman to Grins gien as de measte fen ús foltsen, hy hie net
oergarre; as er syn pong tsjin ’e wyn smiet scoe er net fier fleane, en
by it eintsje-sluten wier der yn nin bûse fen fesje, bokse ef rôk in
stûr mear to finen. Dos steande op kâlde foetten wier er dochs to
edelmoedich om in oar to soebadden om jild to lien, en hy bigriep om
mar op ’e bonne foi ôf nei Dockum to kuijerjen. Mar in kammeraet, dy
dokter yn ’e rjuchten wirden wier, en de joune to foaren in trop
studinten traktearre hie, forlette him hwet; ek wier it dy deis to
brodzich om hird to rinnen, en hy brocht it oan ’e joun net fierder as
oan Burum ta. It wier healwei njoggenen; hy hie de skoen út ’e liken
roun, en wier sa wirch as in maeits; dêrby bâltte er fen honger, en
jild om yn ’e herberge to gean hie er net. Hy gong dêrom nei in
boerehûs, dat in eintsje fen ’e wei ôf laei. Hy kloppe oan en in himmel
wiif die op, dy him frege, hwet er hawwe woe. “Hy woe de piip wol ’ris
oanstekke”; nou dat koe wol lokke. De studint pypke i’s oan, en makke
in swiet praetsje. Underwiles kaem de faem yn mei in great krintebôle,
dy se yn ’e spine lei; in amerij dêrnei kaem de feint ek mei in
braskoerke, dêr twa flessen brandewyn útkamen, dy er yn in kaske ûnder
it bêd sette, en do sloep er wer foart sa hoeden’ as in skjirkert;
daelk kaem de faem ek wer, dy nou in pûde mei rezinen en in poun
klontsjes hie, dy de boerinne yn it sûkerdjear útskodde. Yn ’e
hirdsherne stie in holpanne mei beu to meuken, en oer it fjûr hinge in
skinke to sieden, dy soms mei de hakke boppe bobbele, en de studint de
kiel útbiet. Earst miend’ er det de ongetiders it margemiel hawwe
scoenen, en tocht’ yn him sels, kom, dat reits ik yn it lid. Mar dêrmei
kaem der in snaek yn, dy him gau yn oare gedachten brochte. Dy keardel
hie in rounbollich breedskaed hoedtsje op, dêr twa swarte linten by del
hongen; om ’e hals droech er neat as in smel himdeopsetsel mei
mûzetosk, dêr in pear silveren knopen yn sieten. Den hie er in
grouwollen baitsje oan; syn blauwe ûnderbroek protte by de knibbels
ûnder de boppebokse wei, en wier yn ’e hoksen fêstboun mei blauwe
strûpen, dy him by syn piper-en-sâlten hoazzen del biggelen. Dêrby hie
er útsneine skoen oan mei in pear útplatte silveren gaspen der op.—Ken
’k dy, ef ken ik dy net? frege de studint yn him sels, en ja wol, man,
hy hie him mear sjoen: it wier in kompenijster, Oeble Fluem, dy alear
wol i’s by syn âlders oan ’e doar kaem mei heidebjizzems, riskepitten
en sokke snypsnaren. Neijerhân wier er bigoun to oefenjen; ek koe er in
bytsje wiersizze, nei it ding him oanjoech; en meast roun er by
ienfâldige wyfkes, dy him it liif fol iten en de bûse fol jild
treauwen. De boer hie freeslik it grou op him, en hie him al ienders
fen it hiem reage; mar syn wiif, dy oan tsjoenen en spoeken leaude, en
dêr in bytsje mank fimele, houdde him for in hillich man. Ek koe er de
line sa moai om ’e reak skeare, det se, alheel mei him ynnomd, net wist
hwet goed eft se him dwaen scoe. De boer wier nou twa dagen nei
Holwerter merke ta, en it wiif, dat den hjar trekken waernaem, hie
Oeble de knik jown om aenstons oer to kommen. En dêr siet er nou al yn
syn bladeren, de piip yn ’e hân, en in sûpke brandewyn mei sûker foar
him. “It is hjoed den bjustere myld, boerinne!” sei er heel teamich en
fliensk. “Ik ha siker switten as in oandrager.”—“Dêr hie ’k al
gedachten fen,” sei de boerinne, “en dêrom hie ’k it slokje al klear.
Kom, drink i’s, Oeble. It is goe’ for it swit yn to druijen.”—“Ik
winskje jo de segen fen de Heare!” sei Oeble, en stiek de hele romer
út.—“Dy bin ’k wol nedich, Oeble!” sei de boerinne: “Ik tankje jo. Men
kin mei dy myldens nin helm yn ’e bûter krije, al is ’t noch sa.”—“Foi,
sok sizzen, boerinne!” sei Oeble wer, “Jou bûter stiet ommers as in
peal; de oare boerinnen mochten wol wolle, det se dat sa koenen as jy.
Mar de waermte scil net lang dûrje, ljea’! De waerlamkes hawwe hjoed sa
blettere, der scil wol gau noardewyn op komme. Hwa is dy jongfeint? Dat
is siker fen jins folk.”—“Né, sei de boerinne, dy man stekt hjir de
piip mar ’ris op.”—“Ik bin fen Grins, sei do de studint, “en scoe nei
Dockum ta; mar ik bin hjir binachte. De boerinne scil my wol in lyts
herntsje yn hûs ynskewiele.” Op dit wird bigoun it wiif to sjen as in
ûl. Né, dat wier fierwei mis; sy koe him net bêdzje. “Nou, den yn ’t
hea,” sei de studint.—“Foi né! sei se, de boer is om utens en ik scoe
frjemd folk ynnimme. Dêr kin nin byt fen komme. Ik wol dy ljeaver in
reispenje jaen.” En mei ien die se de hân yn de bûgel en joech him in
stûr, eft it in nachtbidler wier. De studint, dy seach det syn hoanne
hjir net brette, gong foart, en stie al op ’e drompel, do er noch i’s
omdraeide, en tsjin de boerinne sei: “Mar myn ljeave minske! jow my den
alteas in wébyt, as ’t jo b’ljeaft. Ik ha de hele dei roun.”—“dat de
kou skyt is dines!” sei de faem, joech him in homp, en flapte de doar
efter him ta. De studint wier oars net gau forbûke; mar dit wier him
slimmernôch. Hy tochte aenstons om de forlerne soan. Mistreastich wiek
er fen ’t hiem ôf, en gong yn ’e ûnderwâl fen ’t leantsje sitten,
lynjende mei it kin tsjin syn gongelstokje oan. Mar net lang hie er dêr
sitten, ef in boer op in hynzer, dat in lepsen moal om ’e nekke hie,
kaem it leantsje op draven. De boer bikipe de studint earst ris (it
skimere al hwet) en do-’t-er seach det er noch al moai gnap yn ’e klean
wier, frege er him: “Drigeste nei Kollum, feint?”—“Né, ik moat hjir
bliuwe”, sei de studint.—“Dêrre?” frege de boer, “dat is sa mâl. Hwerom
gieste net nei dat boerehûs ta?”—“Dêr haw ik al west, sei de studint,
mar dêr bin ik hosk. De faem hat my de doar útstompt.”—“Wel, dat is
nuver wirk! sei de boer. Kom, den moat ik it i’s bisiikje. Gean dou mar
i’s mei my, feint.” Gelokkich wier dat de boer sels, dy in dei earder
thús kaem as er sein hie. Underweis en to Holwert hie er frij hwet fen
it bierke preaun, det er in wakker luftich sin en in rynske boi hie. Hy
stapte mei de studint op it hiem, en scoe rimpen de doarsklink
omdraeije; mar mis wier ’t; de doar siet op skoattel. It wiif, dat
earst i’s efter it girdyntsje nei bûten glûpe, wier wakker yn ’t gat
bibiten, do’t hja de boer seach. “Gean gau op ’e golle yn ’t hea!” sei
se tsjin Oeble. “Ik scil sjen det ’k de boer to bêd krij, en den scil
ik jo útlitte. Gau, myn ljeave man! Hy slacht jo oars dea.” Do nou
Oeble biskûl en al it iten berge wier, die hja de doar op, en de boer
mei de studint kaem yn. “Toe, heite, gean sitten,” sei de hûsman, “Al
binn’ wy boeren, wy hâlde dêrom wol fen nijs en selskip. Kom, memke,
hwet haste for ús to bikken?”—“Neat! sei it wiif, “ik tochte det je fen
nacht útbleauw’ne, lyk as je seinen: nou ha ’k neat klear.”—“Ik wier sa
ier slachs, sei de boer, det ik koe mei ién dei ta; hwerom scoe ’k twa
útbliuwe? En it is ek goed det ’k hjir bin; hwent oars hie dy jongfeint
net ûnderkomd. Mar, neat! neat! dat is sa’n bytsje, ljea’! dat is
genôch yn ’t each.”—“Ik kin him wol in brogge klieme,” sei de boerinne
do.—“Kom, kom!” de boer wer, “mienste det syn tonge in seemslearen lape
is? Hy moat hwet waerms yn ’t liif ha, hy hat de hele dei roun.”—Jy
prate goed; sei de boerinne, “ik kin ’t net út in hynstekop sûgje.
Woll’ je ha, det wy hwet pankoeken for him bakke scille, dat kin wol;
moal ha je dochs meinomd.” Dat gong do op stroukjen yn, en lipe ef
pipe, de faem moast for de selde feint it miel klear meitsje, dy se
niis die doar útfierd hie. Hja sloech yn it bisleek om krekt eft se gek
wier; de klitsen fleagen hjar om ’e holle; en hja scoe de boer mei syn
gast wol forgriemd hawwe, sa grimmitich wier se. De studint, dy sjoen
hie hwet der for de kompenijster prefeet ynret wier, tocht yn him sels:
dat scil joun for jimme honje, frjeonen! ef ik scil nin Douwe hjitte.
Wylst de frouljue klearrichheit makken, kaem er gau mei de boer oan ’e
slach, dy him frege hwer’t er fendinne wier, hwet er die, en sa foart
hinne. De studint bychtte alles trou op, en spriek soms balken oan twa.
“Dêr to Grins”, sei de boer, “dêr leare jimme frjemd praten oars? Kinne
jimme alle minsken forstean? Kinn’ jimme ek sa prate as de
hantsjemieren?”—“Om-ende-by, sei de studint, mar alheel net; sa as de
Dútskers, wit’ je? Forline jier ha ’k noch yn Dútsklân west”.—“Ja,
wakker! sei de boer. Wel, ho sjocht it dêr út? Binne de kij en de
bargen dêr lyk as hjir? De poepen bjuwe der in bulte fen; mar it scil
wol wêze as mei hjar sels, smel fen bealch en nin gat.”—“Dêr scil ik
jou fiten fen fortelle, sei de studint, as je mar geduld
hawwe.”—“Jonge, ja, andere de boer; “toe, Auk! dou moaste nou ’ris
swiete, tige by tige swiete pankoeken bakke; ik wit detst’ it de feint
yn ’t hert ginste. Nou, feint! siz op mar.”—“Ja mar, sei de studint, ik
moat je sizze, it is ougryslik; hwent sa ’n skrik as ’k do hawn ha wol
’k for nin tweintich fjirders bûter wer ha.”—“O, dat is neat, andere de
boer;—“forhelje dou mar. Ho hjitste ek?”—“Douwe Agema”; sei de
studint.—“Nou, as ’t dy b’ljeaft Agema. Hwet woeste sizze fen dy
poepebargen?”—“Wel man!” sei de studint, “op in ieremoarn roun ik troch
in freeslik great bosk; ik tochte, dêr komt nin ein oan: mar amper
njoggen ûre kaem ik der einlik út, en do hie ’k in iepen fjild foar my,
dêr in keppel op roun fen wol oardelhûndert bargen. Der wierne fen
alderlei skaei ûnder: lytse, greate, swarte, wite en bonte bargen; mei
rjuchte stirten en ek mei krollen der yn; yn dat gûdtsje wier krekt sa
folle ûnderskie as ûnder de minsken. Hja wiernen ek sa fluch as
koardedounsers; hwent bealgen hien’ se as wynhounen, en it spek siet
hjar net yn ’e wei. Mar der wier lykwol ien ûnder de heap, dy ’t de
foargong hie, dat wier in onwiten ding; fet! en heech! ôfgryslik, man.
Noait ha ’k foar ef nei sa ’n baerch yn Fryslân net sjoen, ef it moast
dy wêze, dêr Auk niis de skinke fen út it goatling helle
hat.”—“Skinke?” sei de boer tsjin syn wiif; “Haste skinke? Foi, ik
wiste net, detste sa flouwe koeste.” De boerinne krige in kleur sa read
as de bloedkralen, dy se om ’e hals hie; tsjinakseljen koe hjir net
helpje; hja bikende det it wier wier. “Kom, Agema!” sei de boer, “Ik
sjen wol, wy hawwe nin koerang; fen honger scille wy joun net stjerre.
Ik bin bliid detste fen dy bargen bigoun biste. Mar ho gong dat do
fierder?”—“Ho dat do fierder gong?” sei de studint. “Wel, man, dy
greate baerch wier sa mâl as in tûr. Eft it beest do krekt wyld wier,
ik wit it net, mar hy wipte den hjir, den dêr hinne; op it lêst rekke
er in heel ein fen ’e keppel ôf, en kaem by in djippe foerge, dêr in
wolf op ’e loer laei.”—“Dy deuker!” sei de boer, “In wolf! Wel, sa mâl
koe ’t net. In wolf, ju! Godtank, det wy sok goed hjir to lânne net
hawwe.”—“Net ha?” sei de studint. “Jûk! Ja, wol! Us lân is der fol fen;
mar hjir rinne de wolven op twa en yn Dútsklân op fjouwer
poaten.”—“Nou, dat is den goed,” sei de boer;—“mar hwet die dy wolf op
fjouwer poaten den? Toe! Dou moaste hwet foart meitsje, Agema; daelk
binne de pankoeken gear.”—“Yn ienen,” sei de studint, “sprong de wolf
op, die in raem, op de baerch, dy ’t er nei in bytsje gewraksel yn ’e
strôt beet krige, en do repte er him slûpstirtsjende foart, krekt en
allyk, kin ’k je sizze, as jins feint, do er dy twa flessen brandewyn
dêr ûnder it bêd del set hie.”—“Hwet seiste?” frege de boer, “ek
brandewyn? Dou bitinkst’ it wrychtich goe’ om de skrik wei to drinken.
Dy eangstme fen Agema biskriuwt hwet! Kom, bring den i’s om, frou.
Baeseftich, Agema! dou bist’ in flinke keardel. Mar dat moast ik dy
noch freegje; hie dy bargedriuwer nin hounen by syn spil?”—“Né, man!”
sei de studint, “dêr siet him de kneep. Oars scoe dy wolf dat wol stean
litten ha. Ik wier der tichter by as de bargedriuwer, en it gong my fen
’t hert det sa ’n skoander beest toskoerd wirde scoe. Ik tochte yn my
sels, is der nou neat oan to dwaen? En je scoene sizze, ho kin ’t sa
gelokkich? krekt laei der in stien foar my, dy ’t ik opnaem, om him de
wolf nei de kop to smiten.”—“Dy moast ek al hwet mâns wêze,” sei de
boer, “as it tsjin in wolf hwet helpe scoe.”—“It wier in ding! Nou! sei
de studint, “it wier in stien, ik scil ’t net forgreatsje, in balstien,
kin ’k je sizze, sa great wol as de krintebôle, dy ’t jins faem niis yn
’e spyskeamer lein hat.” Op dit wird rekke de boerinne alheel út ’e
fâlden. “Ja, heit! sei hja. Ik en Auk.... en ik.... ha in bôle bakke
litten; ik woe jo ’ris útstrike; it is ien mei krinten.”—“Wel, kom,
ljea’!” sei de boer, “Ik wier niis al in bytsje prot op dy; mar nou
hast’ it i’s keuninklik makke. Dy skrik fen Agema leit ús gjin
wynaeijen. Nou, Agema, dou smietste in stien nei dy wolf?”—“Ik smiet
nei dy wolf, andere de studint, “en, man, it wier rekke. Mar do scoe de
bûter jild jilde; sa eang as do bin ’k fen myn libben noch net wêst. Sa
gau as de wolf dy stien tsjin ’e bek krige, liet er de baerch los, en
fleach rjucht op my ta. Hy knerseltoske, en seach my oan mei gleone
eagen: wyt’ je ho, boer? krekt as dy Kompenijster, dy’t dêr efter yn
jins hea leit.”—“Hwet kompenijster?” frege de boer.—“Ei, dat witte jy
ommers wol, andere de studint; “Jins bêste frjeon, Oeble Fluem.”—“O
divel! rôp de boer, “dy snaek? Ik scil him omgean.” Nou, hwet dêr op
folge scil ik jimme mar net sizze. Der waerden stikken snein, det der
omstikken neifleagen. De boer wier oars sa goed as bôle; mar hjir kaem
it sprekwird to pas, as goede lju lilk wirde, wol it hounje. Hy heuvele
syn wiif en faem sa danich út, det se nin turf heech wierne; wyt en
swart forwiet er hjar. Mar yn iens naem er mids ûnder it kibjen de
lampe fen tafel op, en sei tsjin de studint: “Agema, hâld de lampe
’ris! It is wol yn ’e simmer, mar wy scille it fé i’s ôfljochtsje.”—“O,
jy miene dy wolf op twa poaten! andere de studint. Ha ’k it jo niis net
sein? Kom, graech, man! Der is bûter to kjimmen, bigryp ik.” Dêr gongen
se hinne, Agema de lampe yn ’e hân, en de boer in lange bollepyst. Hja
seagen earst yn ’t heafek, dêr wier er net; yn ’e skûrre ek net. “Den
mar by de ljedder op,” sei de boer. “De kompenijster is der yn, hy scil
der ek útkomme.”—“Jonge, foarsichtich, man! sei de studint, “op it hea,
dat is sa noedlik! Meitsje nin brân.” Mar der wier nin bidden tsjin;
dat wier aenstons mei ’t ljocht by de golle op, en ja wol, man, dêr
laei omkoal alheel-en-al ûnder it hea bidobbe. Op hânnen en foetten
riisde er oerein en seach mei gleone eagen troch krok en hearaeijen
hinne, dy him oer ’e holle hongen; switte fen binaudheit, sa haste net.
“Ha je in knipperke nomd?” frege him de studint. “Hjir is in man om jo
to sprekken; dy woe wol ’ris, det je him wierseinen. Hy hat in gast
krige, en syn wiif wol net sizze hwer ’t dy man op onthelle wirde scil.
Kinne jy dat ek riede?” Oeble kâldgnyske ’eris: wel, him tochte, dat
scoe wol op rizenbrij útdraeije. “Dat is omtrint ret, sei de boer, mar
alheel-en-al net. It is bollepyst-smoar.” En mei ien gong er dy
kompenijster profeet sa ûngenadich om, det er foar syn foetten krôlle
as in iel. Op it lêst gong it de studint sels to bot, dy de boer ek
sei, det it profetelean for dizze reis sa greater-nôch wier. Oeble gong
de golle ôf, en syn twa frjeonen him efternei; mar do se op it hiem
kamen, lichtte de boer him noch ’ris fjouwerkant fen ’e soalen, en
slingere him dwers oer ’e wringe hinne. “Dat is nou for dizze kear it
útsetsel, feint! sei de boer. Aste wer komste, scil dyn profecy
neikomme; den krigeste rizenbrij mei bret flesk; hjir net, mar to
Ljouwert, en dêr jouwe se er dy fêst wirk op ta. Nou, gereis! De
groetenis oan ’t folk!” De studint lake him wiles slop, en gong
forfolgens mei de boer wer nei it milhûs ta, dêr de frou en de faem
hjar mei ûlseagen sieten op to wachtsjen. Mar dat bilette de boer net
om ’ris tige mei syn frjeon fen it profetemiel to smullen, en op it ein
oan de boerinne to sizzen, det se hjar bêste bêd yn ’e pronkkeamer
spriede moaste. Dêr slepte de studint as in roas, en de oare moarne
gong er heel foldien nei Dokkum ta, dêr er soun en wol by syn âlders
oankaem.

[Yllustraasje: DE KOMPENIJSTER WIRDT OMSEAME.]

_Saske._ Dêr kaem Oeble keal ôf.

_Gabe._ Mar it wiif en de faem net better, mem.

_Domenij._ En hwer kaem al dy ellinde nou fen dinne?

_Gabe._ Ja, hwer kaem dy fen dinne? As it wiif oan de studint in
frjeonlik gesicht en in goed omstik brea jown hie, hie er hjar net
forklapt.

_Pîbe._ Dêrom, jonge, as in frjemd man dy om brea freget, jow him in
byt. Al mienste, detste noait nin fear fen him wersjen scilste, dou
wiste noait net ho’t in ding komme kin.

_Gabe._ Krekt sa, heit. Der giet neat yn ’e wrâld foar goeddwaen.

_Nift Jieldouw._ Ik hie wol in lyts, lyts forsiikje oan jo, domenij.

_Domenij._ Sprek op, jongfaem. Ik stean alle minsken ta tsjinst. Dat is
myn birop.

_Nift Jieldouw._ Ik woe sa bittere graech, domenij, det je ús ek in
teltsje dienen.

_Gabe._ Ei ja, domenij! Der is sa folle fen de gekheit ynroun, sprek jy
ek ’ris in wiis wirdtsje.

_Pîbe._ It is hjir de forkearde wrâld. De domenijs hawwe oars de
foargong, mar hjir binne jy yn ’t efteroanrinnen.

_Domenij._ Ja mar, boer; it is hjir nin bigraffenis. Wy hawwe hjir in
frjeone-oansit, en dêr is de domenij net mear as de boer.

_Gabe._ As dat sa is, haboes den, hear! Drink as in boer, en fortel as
in domenij.

_Nift Jieldouw._ Ja, domenij is gemiensom. Bigjin mar, domenij, as ’t
jo biljeaft.

_Domenij._ De ljue geane gau ’ris út hjar eigen lân, mar as se it by de
frjemden to kwea krije, dwane se krekt as de jonge fûgels, dy ’t onrie
fornimme, hja fleane nei it nêst, dêr se útbret binne, en siikje treast
ûnder de wjukken fen de âlde. Dit seach men foar jierren noch ’ris oan
in Fries, dy ’t op syn fyftichste jier op in bûtenpleats yn Oeryssel
gong to wenjen. Mannich jier hie er dêr in stil en noflik eintsje
libben hawn, do er einlik yn tsjok waer mei in pear ridders rekke, dy
mienden det hja allinne en nimmen oars de hazzen op syn fjild jeije
mochtene. De Fries spoun wakker tsjin syn bûrljue op, en frege eft de
wet fen de natúr net sei, det de hazzen takamen oan de man, dy se mei
syn noat en koal foerre hie? Mar de ridders wisten him dat mei de wet
fen it gewelt gau to bitsjutten, en hja makken ’t him sa bang, det er
mei al syn habben en dwaen wer nei Ljouwert teach, dêr er berne en tein
wier. Do er feint wier, hie er de stedhâlders fen Fryslân yn ’e kriich
mei folle noed en prikel tsjinne, en dat dreau him om de prins to
Ljouwert noch ’ris op to siikjen, dy him ek noch heel skoan koe en
bilove om him foart to helpjen, hwer ’t nedich wier. Dit wierne nin
moaije wirden, dêr sokke ljue âlde tsjinsten oars meast mei leanje, mar
dy prins fen Nassau miende hwet er sei, en it dûrre heel koart ef hy
stelde de man oan ta boekhâlder fen it hôf, in ding, dat noch al
aerdich joech, en dêr’t fierder net oan fêst wier, as de rekkeningen
fen de prins syn húshâlding nei to sjen, yn oarder to hâlden, en op syn
tiid út to biteljen. Hy koe ’er dêrom ek noch in lytse flaekshannel
ûnder driuwe, dat him riddelik goe’ slagge en boppe syn oar ynkommen
jierliks noch in aerdich stûrke yn ’e húshâlding brochte.

Dizze man wier egentlik fen it bloed fen de Hettenga’s, dêr er de namme
noch ek fen hie; mar syn foarâlders hiene dien as folle Fryske
edelljue, dy hjar perkeminten forrotsje en hjar titels sliepe lieten,
om swietsjeswei yn ’e boargerstân to forranen. Hettinga hie it dêr ek
al sa goed nei syn sin, det er nin lust krige om de âlde rjuchten fen
syn stamme wer op to waermjen. Der wier him yn dy tiden ek to folle oan
fêst om it karakter fen in Frysk edelman op to hâlden; hwent dy do syn
herte troch geleardheit ef trouwe stikken for it lân nin eare oandie,
waerd it bloed onwirdich kard, dat in tige by tige edel foarslachte him
neilitten hie. Mei in bytsje nederiger deugden, tocht Hettinga, koe men
ûnder de boargers in man fen oansjen wêze, en dat wiisden de stikken ek
wer út do’t er in bytsje to Ljouwert west hie.

Ta syn wenje hierde de man in himpen húske op ’e twiebaksmerke, en dêr
hie er net lang wenne ef de bûrren houdden sa’n bulte fen him, det se
him wol op hânnen drage scoenen. Hy wier bileefd en tsjinstich; koe er
immen mei in oantaest wirk gerive, hy stie altyd klear; hwent de man
hie to lang mei minsken omgien om net to witten, det se mei sokke lytse
tsjinsten en in frjeonlik gesicht mear op skik binne, as mei de
greatste deugden, dêr dy glâns net oerhinne stritsen is. Sa wier der
seis jier to Ljouwert omgien, do einlik syn wiif stoar, dêr er tritich
jier mei troud west hie. Syn jinnichste soan, dy er by hjar oerwoun
hie, do in jongfeintsje fen njoggentsjin jier, gong dizze dea droevige
nei; hy wier sa oerstjûr, sa mistreastich, det er ite ef drinke koe. De
heit wier al sa forbûke, mar hy forbriek him om syn soan treast yn to
sprekken, en dat die er mei dizze wirden: “Dyn mem is wei, myn feint!
sei er, God hat hjar opeaske! Mei ús triennen kinne wy hjar net
werhelje, en as wy koenen, scoene wy ommers net meije. Hwent dyn mem,
myn soan, forhûget hjar nou oer dat selde forreisgjen fen dizze ierde,
dêr dou en ik sa bitter om krite moatte. Mar mei koartens scil ik by
hjar wêze, meitsje dêr steat op. As de jierren sa heech binne as by my,
kin it eintsje libben, dat der oer is, net lang mear wêze. Fen dy
allinne, myn soan, moat nou al myn treast, al myn wille komme. Us folk
wennet allegearre op it Fean; hjir is nimmen. Pas tige op; den wirdste
in segen for dy sels en dyn evenminsken, en dou scilste in kroane op
dizze grize hierren sette. Aste mei ’er tiid in tsjep en sedich frommis
wiste en hjar folk goe’ selskip for my is, scil ik hjar as eigen
dochter oannimme, en by jimme beiden wol ik den myn lêste dagen slite.”
Mei dizze wirden liet de soan him in bytsje sizze; mar de tiid spriek
him mear treast yn, as de moaiste wirden dwaen koene.

Ungelokkich wenne der op ’e twiebaksmerke ek in edelman, dy makke det
al de útsichten fen de âlde Hettinga yn inkel fortriet oergongen. De
heit fen dy edelman wier in Dútsker, dy alear as hopman ûnder de
liifwacht fen ’e Prins yn ’t lân komd en foart mei in rike nommele
Fryske frelle troud wier, dy’t hjar bern rju jild neilitten hie: mar
dizze soan, dy mei gewelt grytman wirde woe, hie de bisitters in rêst
stimmende hússtallen mei jild út de hânnen britsen, en dêr wier by de
Minnisten sa folle jild ta opnomd, det de yntressen him alheel yn ’e
groun frieten. Sa wier syn memmeërf for de helte forkromle; en dêr kaem
by det er in greatsk Dútsk wiif troud hie, dy him mear kwertieren yn
syn wapen as jild yn ’e pong bisoarge, en mei pronkjen ek de oare helte
gau opholp. Tsjinwirch wier it sa fier komd, det er neat oer hie as in
meager amptke en syn great hûs op ’e twiebaksmerke; mar dêr biwarre er
noch in skat yn, dy’t foar it each fen in jongfeint moaijer wier as al
de klaeipleatsen fen Fryslân mei eltsoar. Hy hie in jinnichste dochter,
it moaiste frommis dat men ea yn Ljouwert sjoen hie. Oan hjar kleur
seach men det se in Fryske faem wier; hwent hja wier sa blank as in
leelje: mar de eagen wiisden hjar Dútske komôf út; hwent dy wierne as
gitten sa brún, en flonkeren by it hagelwite fel fen hjar foarholle as
de stjerren yn it blau fen de himel. De soan fen Hettinga, dy’t hjar
alle dagen foar ’t raem sitten seach, koe sa folle moaijens net lang
útstean; mei koartens krige hy sa folle smuchte op hjar, det er syn
heit frege om him dit frommis ta wiif to jaen. De âld man hie oan dat
grjimmanke bloed fen heal Dútsk, heal Frysk alheel nin sin: mar hwet
scil men sizze? It wier syn jinnichste soan, dy’t er neat wegerje koe,
en lyk as folle âlders, dy oars heel wiis binne, mar hjar bern mei
slaggen fen goeddwaen formoardzje, stie er ta yn in boask, dat for him
en syn soan in hel op ierde wirde moast.

Hettinga gong den nei de edelman ta om de dochter for syn soan to
freegjen. It wier in boarstich keardel, dy syn dochter net graech oan
in boargersbern jaen scoe, sa bang wier er om de eelheit fen syn stamme
troch smoarch bloed wei to griemen; mar yn syn jildpine dreau er
keappenskip yn syn eigen bloed, en dy de swierste priis bisteegje woe
wier keaper. Hy bigoun Hettinga dêrom aenstons to ûnderstean oer de
hylkspunten; mar dêr woe de man yn ’t earst alheel net fen hearre. Lyk
as alle Friezen, wier Hettinga fij fen dy Hollânske menear om op it bêd
goederen gemien to hawwen en yn ’e pong skaet to wêzen. It boask, sei
er, is nin kompenijskip fen twa keapljue. It is troch Gods bistel it
ynienranen fen in minskepear, dy liif en siele, ho folle to mear it
wrâldske jild, mei eltsoar gemien hawwe. Mar al syn sizzen holp net; de
edelman woe witte hwet Hettinga yn ’e wrâld hie, dy’t yn ’t ein troch
de koer foel, en syn kaptael yn lân en brieven skatte op fyftichtûzen
goune. “Dat falt my net ôf,” sei de edelman,—“Ja! sei Hettinga, “en
hwet mear wirdich is, Hear, as fyftichtûzen goune, hja binne
allegearre, ta de lêste stûr ta, earlik woun. Noait is der in dei
forroun, ef ik koe jouns by it skoatteljen fen myn doar sizze: hjir is
in earlik man bisletten.” Fen al myn goed scil ik myn soan nou de helte
jaen, en de oare helt komt fen sels ta him as ik dea bin.”—“Dat sprekt
goed,” sei de edelman, en ik leau det je miene hwet jy sizze; mar fen
’t nou oan jins dea ta kin der sa folle wetter troch ’e Ryn rinne. As
jou kaptaeltsje den flein wier, koe myn dochter yn ’t nêst sjen.”
Hettinga hie in wakker bytsje nocht om him yn ienen alheel út to
klaeijen, en hy lei der mei alle macht tsjin yn; mar it omtinken, det
syn soan oars net krije koe dêr’t syn sin op wier, forrette him en foar
saun getugen droech er al syn hawwen en dwaen oan syn jinnichste soan
oer. O! hie er witten, mei hwet minte dizze goedens leane wirde scoe,
ivich scoe er dat faei eagenblikje, do er syn hân sette, forwinske ha.

Nou wier de keap sletten. De neistkommende snein foel it pear al fen de
stoel, en yn trije wike wierne se man en wiif. De jonge ljue krigen
binnen ’t jier in erfgenamme, dat in flinke jonge wier, dy rjuchtút
dijde, en dêr pake noch mâller mei wier as mei syn eigen soan. For in
jonge wier it bern wakkere stil en dimmen; mar hy seach as in falk út
de eagen, en as heit selskip krige, siet er folle to harkjen, hwet de
âlde ljue seinen. De âlde man, dy by syn bern ynwenne, hie it
ûnderwiles sa mar hwet matichjes. Sa lang as er him sels drippe koe,
koene de bern him noch fele; mar mei de jierren naem er ôf; op it lêst
koe er nin slach mear dwaen, en do waerd er alheel in skoveling. De
soan wier oars sa slim noch net; mar syn frommis, dêr de greatskens fen
hjar faer en moer ynsiet, hie it ljeaver om ’e earmen as yn ’e termen,
lyk men seit, en hwet hja mei de rjochterhân forpronke woe hja mei de
lofter wer ynskoerre. Mids yn de rijste forkwisting wier se sa earnich
en fûl as in foarke. Op in bosk swevelstokken scoe se ôftingje; de
boden waerden troch it rib foerre, en it wier hjar to folle det hjar
skoanfaer it liif fol iet. Hwet de âld man die om it hjar to goedzjen
it koe allegearre net helpe. Alle dagen laei se him to narjen en to
hjitfolgjen, om him it hûs sa wers to meitsjen, det hy ’er útgong; mar
hy forkroppe alles, goeman. Hwent hy koe nearne hinne, en as er al koe,
op syn âlde dei by frjemden, dat wier ek net folle; onwente jowt
blierren. En den noch de skande fen syn eigen jinnichste soan, det er
him út hûs staet hie! Mar do it frommis dit mislearre, bisike se it op
in oar boech, en bigoun hjar man to pleagjen, det dy syn heit
forstjitte scoe. Nou sizze de Friezen wol det de bern, dy in stypmoer
krije ek in stypfaer krije; mar hjir seach men, det de âlders mei in
kwea snoar tagelyk oan hjar soan wol ’ris in kwea sweager krije. De
soan, forgetten hwet er oan God en de natûr skildich wier, sei syn heit
det er om in oar hinnekommen sjen moast. Dit wird gong de âld man troch
yl en swaerd hinne. Hy siet krekt yn it efterkeammerke in netsje for
syn bernsbern to bûtsjen; mar hy liet net in prikke út de hânnen sakje
en seach stiif tsjin ’e groun, krekt eft er in maling krige hie, dêr
syn earme holle fen sûze. Einlik mei in pear skrille eagen opsjende sei
er tsjin syn soan: “Hwet wird giet dêr út dyn mûle, Ige? Hear ik ’t
goe’? Ik ha dy alles jown dêr ik fyftich jier om switten en bodde ha,
en ta dankberheit reageste my it hûs út. Dit is den myn sonde, det ik
to folle fen dy hâlden haw; dêrfor wolste dyn âlde heit kastije. Yn
Gods namme, lit my net fen honger omkomme. Dou sjuchste, myn foetten
wolle my net fier mear drage; jow my yn dit dyn hûs den in lyts
oertollich herntsje dêr ik myn koarte tiid rêste mei. Ik freegje om nin
plommen bêd, net om it swiete iten fen dyn tafel: in bytsje strie op
dizze ûnderlegers, hwet brea en wetter is alles hwet ik dy bidde mei.
Op dizze wirden folge in amerij stilte; mar to lêste bigoun de soan wer
to sizzen: “Ho scil ik ’t stoalje mei myn wiif? Alle dagen hat sy it
mâl fel oan.”—“Hwette?” sei de âlde man, “Kinste dyn wiif net ljeaf
habbe sûnder dyn heit to forstjitten? Is it biwiis, det in wiif fen de
ljeafde fen hjar man easket, hjir yn gelegen, det hy de stimme fen de
natúr en de tankberheit smoaret? Ik scil de hân net twiske bast en beam
stekke; mar dit is in tsjoede ljeafde. Lykwol net om my; om dy, om dy
sels, myn soan, wêz my genedich! Tink om de segen, dy God oer alle
goede bern útspritsen hat; tink om de lôge fen syn flok dy ivich barne
scil boppe de holle fen de ondogenske. Ear dyn heit en mem, seit de
greate God, den scil it dy goe’ gean yn ’t lân, dat de Heare God dy
jown hat. Mar dy hjar fortreaune faer yn ’t grêf stjitte, wé dy
ûngelokkigen! Hjar wjirm scil net ophâlde fen stekken ek den net as it
fen bûten inkel goud en hearlikheit is.” Dizze wirden troeften ta en
brochten de soan frij hwet fen syn stel; mar krekt eft ’er trijedûbel
yl om syn hert woechsen wier, kaem er gau wer op de âlde team det it
syn wiifs skild wier, mar det syn skoanmoer der ek ûnder roeide, en det
hy om frede mei dy beiden to hâlden, graech hawwe woe det syn heit der
út gong. “Mar hwer wolste den, frege de âld man, det ik hinne scil?
Scille wyldfrjemden de âlde man opnimme, dy’t fen syn eigen soan
forstaet is. Sûnder jild, sûnder breawinning, is biddeljen fen dizze
ûre ôf myn foarlân, om net fen honger to stjerren.” Wylst er dit sei,
dripte him in greate trien by de rimpelige wangen del; mar de soan
bleau as in stien. Yn ’t ein wirch fen al dat preekjen en smeekjen,
naem de âld man it stokje, dêr er ûnder it gean op line, yn ’e hân en
wylst er syn stramme lea oerein skoarre, seach er earmhertich omhégens,
kjirmjende yn him sels: “Onhjirmlike sear docht it! Mar, God, forjow it
myn bern; hy wit net hwet er docht.” Lykwol foar det er de doar útgong,
hie er noch ien forsiik. “De tiid heget; sei er, en ta de winter ha ’k
nin hâld. As God my forwiist om dy noch to bilibjen, ha ’k fjûr ef flam
om my tsjin ’e kjeld to warjen. Ik bin lask klaeid en myn jas, lyk aste
sjuchste, is yn flarden. Jaen my den foar al de nije rokken, dy’t ik dy
meitsje litten haw, ien jas fen dines werom; jow my de minste, dyste
sels net mear drage wolste.” Ek dit forsiik waerd ôfslein; de snoar
grouwde him ta, det se de âlde jassen oan in Jeud forkoft hie. Do bea
de âld man for it alderlêste noch, eft er den net ien fen dy twa
hynstetekken ha mochte, dy’t yn ’e stâl hongen, en do de soan seach,
det er dêr net ôf koe, joech er syn jonkje de knik om der ien fen to
heljen. Dit bern wier do tsjien jier âld, mar hy hie it forstân fen ien
fen tweintich. Mei de hantsjes gear en greate eagen hie er den syn
heit, den wer syn pake, dy earmhertich kriet, oan gappe; mar do syn
heit him de knik joech, roun er fluch nei de stâl ta. Dêr helle er in
skerp knyfke dat oarreheit him to Ljouwerter merke jown hie, út de
bûse, en snei it moaiste tek, dat er fine koe, op eigen manneboet yn
twa stikken. Mei dy stikken, yn elts hantsje ien, kaem er wer yn ’e
keamer en joech oan pake de iene helt. De âld man, dy miende, det dit
it jonkje ynstitsen wier, waerd lilts, spriek nin inkel wird, en smiet
it bern mei it stik tek om ’e earen. Dit wier syn soan den einlik ek to
bot! Hy biskrobbe it bern, det er mear dien hie as him hjitten wier, en
mei dat snijen it hynstetek for pake en him beide bidoarn hie. Mar it
bern joech goe’ reden fen syn dwaen. “Ho kin heit sa op my kibje? frege
it jonkje. Ik miende det jy pake gau dea hawwe woene, en dêr woe ik jo
in hân ta helpe. En tinke jy det dy oare helt fen it tek wei is? Ja,
wol! Dy biwarje ik as goud! Dat stik tek scil ik oan heit tsjin de
kjeld jaen, as heit ek sa âld ’ris as pake wirden is.”

Dit antwird bûke de hirde siel fen it greatske wiif to pletter, en snei
de ûntankbre soan as in flime troch hert en sinen. Hja seagen al it
grousomme fen hjar bistean yn en beide, eft se troch it waer slein
wierne, knibbelen foar hjar teistere heit del, en beane om forgiffenis.
Op dit teiken fen birou sloech de âld man al de ljeafde, dy in faer ea
fielde, wer om it herte. “Scoe in heit, sei er, scoe in heit him net
erbarmje oer syn bern? De forlerne soan waerd oannomd: scoe ik jimme
forstjitte? Dêr is myn hân; alles is forjown, forgetten, útwiske mei dy
triennen, dy ’t ’k út jimme eagen biggeljen sjen. En dou, (dit sei er
tsjin it lytse jonkje) myn ljeave boi! Soan fen myn soan! Kom yn myn
earmen, slaen de hantsjes om myn hals en tútsje dyn pake! Hwent dou
biste it wirdich det in Fries dy ljeaf hat. Frjemd bloed krûpt yn dyn
ieren; mar dyn hert is lotter, suver Frysk.”

_Gabe._ Dêr koen’ je wol in moaije preek op meitsje, domenij.

_Domenij._ Ja, Gabe. En den scoe ik der yn ’e tapassing dit by
sizze:—“O âlden! onthâld dizze skiedenis, en spegelje jimme! Wêz wizer
as dy goede man, dy ’t him omtklaeide foar det er nei bêd gong. Jimme
bern scille jimme achtsje en eare; dit wolle wy hoopje; hwent God en de
natúr hjitte it hjar; mar it wiste is om dêr net op to fortrouwjen. Der
is neat gelokkiger as ôf to hingjen fen him dy ’t yn de himel wennet;
mar dy ’t him ôfhankelik makket fen immen op ierde, wirdt de slaef fen
de grillen fen dat wispelturich gûd, dat men minsken neamt.”

_Gabe._ Dêr seit eltse Fries amen op.

_Allegearre._ Amen, domenij! Amen!

Nift Jieldouw wier sa weak, det it moed hjar fen it teltsje fen domenij
alheel fol komd wier; de triennen stienen hjar yn de eagen. Mar de oare
niften houdden mear fen hwette luftichs, en trunen danich by Gabe, det
er noch ’ris op ’e proppen moast. “Wel, hwa scoe for sokke tsjeppe
fammen as jimme net fortelle wolle? frege Gabe. En o, ljea’, as jimme
wisten hwet in moai teltsje ik noch binefter haw! Mar it is ek in nuver
teltsje. It bigjint mei in riedsel, en as jimme dat riede, wirdt it
aenstons útforteld. Mar as jimme it net riede, den moatte jimme
allegearre aenstons to bêd en fjouwer-en-tweintich ûren wachtsje. Dat
moatte jimme nou sels witte. Jimme bigripe wol, it kin my nin byt
skele.” Hja fregen eft it riedsel ek slim wier. “Slim? sei Gabe, “och
hea! In lyts bern kin ’t riede.” Nou, den moast it mar oangean, seinen
de fammen. Do joech er hjar it riedsel op: “Hwet gelikens is der twiske
in goe’ domenij, en de tonger en de bliksem? Rie, rie, hwet is dat? De
iene rette dit, de oare dat; mar om koart to gean, hja wisten ’t
allegearre net. “Nou, sei Gabe, den winskje ik jimme allegearre goe’
nacht, en as jimme útslept binne, in tige birie oan ’t moarn-to-joune
ta.” Dêrmei gong it selskip út eltsoar: domenij mei syn gasten nei hûs,
de niften grinende to bêd, en Pîbomme nei it bûthús om it fé ôf to
ljochtsjen. Mar de niften wynde dat riedsel al yn ’e holle om en de
nijsgjirgens prike hjar sa fel, det se nin wink yn ’e eagen krigen.
Saskemoi, dy’t noch hwet om krúste om de boel op to rêdden, waerd al sa
fen de nijsgjirgens pleage, en op it lêst bipraetten de niften hjar om
Gabe op it bêd to freegjen hwet er der mei sizze woe. “Ha jimme it sa
slim, sloven? sei Gabe. Nou den moat ik ’t ommers mar sizze. In goe’
domenij dy tongert mei syn wirden, bliksemt foarôf mei syn eksimpel. ’n
Nacht!”

J. H. H.

DE ALD KIES FEN PIBOMME.


Wy trapen ’ris mei ús trijen op ’e terp om, sei Gabe; ik, master en ús
heit, om i’s yn ’t waer to sjen. It dûrre net lang ef dêr kaem in
keardel mei in swart bosk hier en in kromme noas, mei in gieleftich jas
oan, it paed oer. Dy frege ús eft wy ek âlde kiezzen ef tosken to
missen hienen. “Dwane jy der keappenskip yn, hear?” frege ik. “_Wel
nha!_” sei de man, “_bhen je mal, bhoertje! Hik bhen gehadmitteerd,
mhond-, khies- en thandmeester. Hik trekse hyt zonder phijn._” Ik gappe
dalik sa wiid det er it bigjin fen de swolge sjen koe, en do knerste ik
op ’e tosken as in âld skiep. Hwent ik hie tosken as in wynhoun. “_Heen
sterke mhond heb je!_” sei de man. Do gappe ús heit. “_Daar misshe der
drie_,” sei de man. “Ja hear, sei ús heit: mar de oare binne goed. Stek
’er de finger mar ’ris yn; weagje it mar ’ris.” “_Mhar de bhinne sho
swart; de mhoete gepoetst worde._” “O, sei ús heit, ik haw wol ’ris
lêzen, det it de moade yn Eastynjes is. Dêrby is myn wiif wol mei my to
frede, en as hja stjert den siikje ik noait wer ien, en sels jaen ik
’er net om.” Do spriek er master oan: “_Houwe heer, hoe is ’t met je
mhond gesteld?_” “Och, man! sei master, “myn âld mûle is in
wyldernisse. Hjir en dêr stiet in swarte stobbe, en dêr is sa mannich
hûndert poun tabak al yn forsmeuld, det ’er nin skoarstien op ’e hele
bûrren is, dy fyftich jier oan ien stadiger rikke hat. Mar ik rêd it
der mei. Smoke kin ik yet sa goed as foar fyftich jier. It iten lit ik
meast tin meitsje, en de breakoarsten lit ik myn bernsbern opite. En
dêrby frjeon, ik bin op it lêste skoft: ik hoef net ôf to brekken. It
âld gebou scil njunkenlytsen fen sels wol ynfalle.”—En dêrmei winske de
man ús goe’ joun, en wy him goêreis. Wy gongen do yn hûs, en sa kaem ús
heit fen syn âld kies to forheljen.

Hy sei: “do ik in opslopen jonge wier, hie ik folle lêst fen pine yn ’e
mûle. Us oarremem, dy meastal de masters út it hûs keare koe, jeuzele
jimmerwei: Bjinroas, heite! Allegearre bjinroas.—Dy lei my roaspûdtsjes
fen roggenmoal en blausel op it wang, mar it holp neat. Do lei se my
griene sjippe efter de earen: al wer it selde. It biet en lûkte, mar de
pine hâldde oan. En ik wier do in rimpen blastich jonge: ik roun dalik
mei in opljeapjend sin nei ús brebier, master Keimpe, ta. ’k Hie mar
amper de boppedoar iepen, ef ik rôp al: Toe, master! Ik haw dêr in âld
kies sitten; skoer dy my ’ris knaphandich út. Wy binne yn ’t hea to
skreppen, en dat rottige pjut fen in ding pleaget my mear as de hele
ûngetiid.—Eat is makliker sein as dien, heite! sei master Keimpe; wiste
wol det minskebrekken sear docht? Ik wol ljeaver frij: ik dwaen ’t net
folle.—As jy it weagje, andere ik him, ik weagje it, al scoe ’er de
heale kewel mei út.—Do helle master in brekizer út syn tafelslaed, en
skoerde my twa kiezzen yn ien hoart út. Dat die my gryslike sear; ik
spei se yn myn hân, en sei: O divel, master! dêr haw je my twa yn
pleats fen ien útskoerd. Dat is jammer.—Ja! sei master Keimpe, dat in
skarlún wier, de goede moat it soms mei de tsjoede ontjilde. Treast dy,
heite! As de forkearde der út wier en de kweade wier sitten bleaun, den
wier ’t slimmer: den moaste twaris pine útstean.—En mei dy treast
reisge ik nei hûs. De pine wier glêd oer, mar ik tochte, dat is ienris,
mar noait nin kies wer útlûke litte. For sa ’n moardnerspine woe ’k
ljeaver in ûre oan myn hierren hongen hawwe. Lykwol twong my de need
tonei yet al ’ris ta dat kwea. Dat scille jimme nou hearre.

Mei trije jier krige ik wer in hol kies oan de oare kant fen de mûle,
dy my wer folle pine die. Nou, tochte ik, scil ik my oan ús oarre
hâlde. Dy wit for alle mies’lerije rie; dy scil my ek wol helpe. Oarre
sei al dalik: Ik haw it dy al sein, Pîbeman. It scil dy net helpe, boi,
dat kiesútlûken. It is bjinroas, op en út bjinroas. Dou kinst’ der de
faren yet fen krije; faren, siz ik dy, en fliegende jichte.—Ik leaude
it minske nou better as de earste kear. Ik wier wiis wirden troch it
swiere pynlike leksom fen master Keimpe. Hja teach nou wer mei my to
wirk: earst wreau se my it wang mei nofteren flibe; do lei se my hjar
roaspûdtsjes op it wang, en woun my de holle yn fette wol; en do joech
se my hite mâlke mei hinnekjitte yn, en sa waerd ik den yn de broei set
ûnder twa smoarge hynstetekken. It wier freeslik hwet my det âlde
minske útstean liet! It swit briek my ta alle hierseinen út, en ik
flamme as in flêsktsjettel, en ’t mocht my doch neat bate. Mar as ik it
den útgûlde fen pine en binaudheit, den joech se my yette in stik fine
koeke om my to treastjen, en as dêr in kromke fen yn de kies kaem, den
wier ’t krekt eft der oalje yn ’t fjûr getten waerd, Ik âlle fen pine
as in onwennich houn; ik waerd optild fen pine, moat ik jimme sizze. Do
lei se my griene sjippe mei fine piper efter de earen, en brea mei
yettik op it wang. De holle singere my do dat goed triek, en de pine
lichtte; hwent it iene kwea fordreau it oare. Mar it dûrre net lang ef
it waerd my efter de earen sa iepen as spek, en dêr waerden lapkes mei
rinnend wetter op lein om to heeljen. Mar twa dagen dêrnei krige ik de
hals fol gleone pûsten, dat oeribel jokke. Master Keimpe, dy it ek
seach, sei det it fen dy skerpe sjippe kaem; mar oarre sei, det it
ringfjûr wier, en hja bistriek it mei erfsilver. Mei twa ef trije dagen
joech him dat ek wer del, mar dy pine bleau pine. Us oarre kriet der
om: hja hie jong by in kindich master wenne; hja koe brânsalve koaitse;
roassalve, spjinsalve en skynplasters meitsje; hja koe de kjeld
ôfnimme, de hûch lichte en breukwine; hja wier op in snein berne; hja
koe knoffelbânnen lizze; hja wier mei in helm to wrâld komd. En dêrby
wier se fen it wird! En det se nou hjar Piibke net helpe koe gong yn
hjar eare. Nou bigoun se my de pine to bisetten mei de tomme yn ’t krús
en nei ûnderen ta. Ik miende det it for in toarntsje lichtte; mar hwet
wier it, man? As der in pûst wyn ef swiet gûd yn de kies kaem, den
waerd ik gek fen pine. Om koart to gean, oarre rie wier út. Nou kaem
der in Ongersman by ús oan de doar, dêr oarre, goe’ sloof, for fjouwer
goune gûd fen kofte, dat ysbaerlik stonk. It wier in lyts fleske, dêr
ik ytlike drippen fen yn brandewyn geat, om yn de mûle to hâlden: hwent
de man woe der op út det ik in libben wjirm yn de kies hie, en dy woe
er mei stank fordriuwe. Mar de wjirm kaem net; de Ongersman mei ús
fjouwer goune teach foart, mar de pine yn de kies bleau.

Us bûrwiif Tettsje, dy ’t it altiid sa goed mei my miende, spriek my sa
oan: Pîbeheite, ik hear fen alleman, detste danich yn de pogge sitste
mei dyn kies. Hwerom sprekste my net oan? Haw ik dy net mei in simpel
triedtsje reade Keulske side fen in hounemiezel holpen?—Ja,
Tettsje-ljea’! sei ik, alle rieders binne nin dieders: mar witte jy rie
for my, ik woe om jo en my det ik de lêste wier.—Dêrop sei se: Dou
moast’ twa parten pokhout en ien part alún op trije parten brandewyn
sette, en hâld dat yn de kies; dat lûkt der de fûlens út.—Ik haw hjar
rie folge út frjeonskip. Ik moat jimme sizze, it loek my de mûle by
eltsoar as in Harmen-Harkes-par, mar bate koe ik der ek al net by fine,
en ik tochte: Moaste pine lije, dou biste it allinne net. Dat treastte
my machtich.

Do krige ik rie fen in jiffrou, dy op it slot út-fen-hûs wier, dat in
dokters wiif wier. It middel bistie út tredderlei oalje: spykoalje,
nieroalje, en oalje fen pjirren. Dat moast ik op de nekke smarre, en
den stopkes mei Haerlemmer oalje yn ’e earen: dat wier fjouwer oaljes
tagelyk, en net ien fen alle fjouwer holp my. Do kaem ús grouwe smid by
my; dy treau my mei in spiker de kies sa fol thélead, det wy it der
hast net wer úthelje koene. Us ferver treau der my waeks yn; dat joech
lichting, mar de kies wier bidoarn en stonk as in rúskerne, sa det it
kliemske waeks der einling ta út stonk. Us timmermans wiif lei my brea
mei yettik hjit op it wang; ús skipper treau der my in prûmke mei tar
yn. It hert keart my yn ’t liif om as ik der om tink! In klokmakker
barnde my de kies út mei in gleon priem, det ’er de reek nei gong. Dat
holp earst folle; it dûrre mar fjouwer dagen, do foel der in stik fen
de kroane ôf, en de pine kaem werom. Us Minniste preker treau der my in
heal krûdnagel yn; dy tynde út, en it foldie. De oare deis om njoggen
ûre kaem er al by ús oer de ûnderdoar roppen: Ho is ’t Pibe?—Skoan,
domenij! It hat holpen.—Kom, sei er, dêr helje ik de kofje ’ris for
tonei. Ik scil nou út to peasjou-fiskjen. Goe’ moarn, Pibe!—En do teach
ik mei jimme mem nei Bolswerter merke, mar dêr iet ik wer koeke, en oer
wie de nocht. Ik makke det ik thús kaem: ik kroep ûnder de wrine, en ik
slepte ridlik op de merkebrandewyn. De oare deis kaem ús seilmakker by
ús om nije mounleseilen to mjitten: dy seach my mei myn holle yn de
doek sitten, en frege: Ho nou, Pibe? Formerke, heite? Hat de faem to
hird oanlitsen? Ef hast’ in stik lead op ’e holle? Dou biste oars noch
al fleurich as dy neat skeelt. Toe, lûk de holle ’ris út it helter,
man!—Och, man! sei ik, baes, baes! Ik forgean fen pine yn de mûle.—Pine
yn de mûle, man? Pine yn de mûle? Dêr wit ik fen to sizzen. Mar ik wit
’er in rie for; dat giet troch, grif troch: dat siz ik dy, Pibe!—Do de
man sa praette loek ik de doek oer it kin, en sei: Hwet is dat den,
baes?—Ja, sei baes, it hat frij hwet omslach dat middel, mar ik siz it
dy, it giet grif troch, glêd yn ienen. Dou moaste in great fjûr
oansette fen lindeturf, en gean dêr mei de holle by lizzen, en den
moaste in healmingelen kleare jenever by mûltsjefollen foar dat fjûr yn
de toet hjit wirde litte en wer útspije: en as it healmingelen leech
is, den bistou in genêzen man, dat siz ik dy. De onkosten binne net
swiid, mar it hat omslach.—Lit dat hinne bruije! sei ik, en ik de selde
jouns yette to wirk. Heit en mem wierne dy deis by de kûper to Bolswert
to iten, mar oarre wier der by. Dy noaske dat wirk al net, lykwol
woelle se my in kleaun wirk om de holle, en liet de troanje frij, en do
oan ’t brieden. Jimme kinne tinke hwet ik útstie midden yn de simmer
foar in great fjûr mei in mûlfol-jenever en dat wirk om ’e holle. Mar
it slimste wier binefter. Hwent just wier ’k mei it lêste mûltsjefol to
wirk, dêr bigoun oarre to roppen: “Pîbe! Pîbe! Bern! Dou biste yn de
brân.” Do skoerde en plôkke ik al yn dat wirk om en barnde myn fingers
ek al. Mar gelokkich roun ik nei de pomp ta; dêr stoe in ammerfol
saedswetter en dêr stiek ik myn rûge holle yn. Dat wier yn ienen út de
oun yn it bit. Ik oeffe der fen! It hier wier my fen de kop singd. Ik
hie gjin tiid om oan de kies to tinken, mar ik fielde him gau wer do de
skrik oer wier, en ik forwinske de seilmakker: mar dat moeide my tonei,
hwent de man hie nin skild.

Us domenij, dy ek al gau fen myn ûngelok hearde, kaem de oare deis mei
in opstritsen seil nei my ta. Pibe! Pibe! sei de man, _Wat ga je maken?
Ben je razend, ventje? Je zoudt je zelven ongelukkig maken. Ga naar
mijn zwager den dokter; die zal beter raad geven._ De oare deis ried
domenij mei my nei syn sweager ta. Dy man frege my folle, mar de mûle
biseach er my net. _Gevatte koude, sei er, Gevatte koude, man! Anders
niet. We moeten je aan ’t zweeten helpen._—Switten haw ik genôch, hear,
do ik mei dat kleaun wirk om ’e holle by it fjûr laei.—_Ja Pibe!_ sei
de dokter, _Maar dat was geen natuurlijk zweet._ Hy skreau in briefke,
dêr ik in drankje op helle by de aptheker, en in dracht kamelleblommen
om to drinken as thé. Op oanstean fen domenij reisgen we yette trije
wiken nei stêd, mar det it net holp, wier de man net kwea to nimmen:
hwent hy wiste net det ik in hol kies hie, en ik doarst it him net
sizze, sa bang wier ’k for ’t brekizer. De fjirde wike kaem ’k wer ’ris
by ús aptheker. Dy sei: _Hoe is ’t, Pibe? Betert ’t ook wat?_—Och, né,
man! Hwet betterje. Wit’ jy der nin rie for? Hwent dy dokter wit der
net fen. Jy moatte witte, ik haw in rottich kies, en dêr hat er my net
iendris nei frege.—_Och, hor i’s, Pibe! Wij gain ook al zoo feul met
sukke dingen om, dat wij binne ook al halve dokters. Gain mar in ’t
kamerke: dar hefje ’n glaske mee; dat zal je wel smake._—Hy joech my in
lyts pakje krûden; dy moast ik op in koaltsje forbarne, en den in
trachter oer de reek hâlde en de tute yn de holle kies sette. It dûrre
net lang ef ik waerd dronken en mislik fen dy stjonkene reek. Ik
tochte: Heite, dou meiste in heale dokter wêze ef in fjirde part, dou
bist’ mines net.

De pine waerd nou sa slim det ik hast sljucht waerd, en det ik alle rie
dwaen woe al like se noch sa raer. Do kaem ús bakker by my, dat in
echten skarlún wier; dy sei: Dou sitst’ der raer ta, hear ik, Pîbe.
Mar, heite, der moatte oare prikken yn ’t wirk. Ik haw in middel dat
liket noch raerder as de rie fen de seilmakker; mar it is probatum. Ik
siz it dy, der is in oare wei op, en it is in lytse pine. Dêr hast’
tsjien piperkerlen, en aste joun op bêd laeiste, den moaste dy sels yn
’t stompe ein triuwe.—Ik scoe it net dien hawwe as ik goed by myn wé
west hie, mar do ’k de jouns yn de waermte kaem, wier ’k gek fen de
pine, en ik treau se der ien foar ien yn op. Tink e’ris ho dat my
bigoun to barnen en to biten, do dy kerlen dêr bigounen út to weakjen.
De bakker kaem net wer, mar de oare moarns ier om fiif ûre kaem ús
bûrman by my, dy mei yn de grap siet. Dy sei: Wel nou, Pîbe! Hast’ al
lichting? As dit net helpt, moast’ earst in ôfspile fyoelesnare om de
hals bine, en den moast’ in bekfol kâld wetter nimme, en gean dêrmei
tsjin it fjûr oan lizzen, det it bigjint to sieden.—As ’t flokken do sa
yn de moade west hie as nou, den hie ik bigoun to kettermintsjen det de
lôge der nei gong; mar ik stiek him de fûst ta, en groude him ta: Skear
dy ’er mar út, âlde prûk!

Nou bigoun ik to bigripen, det se my allegearre to fiter hiene; de iene
om it jild, en de oare om ’e nocht. Ik slûpte de jouns stil nei master
Keimpe ta, en frege him eft er my wer in kies útlûke woe. Dêr scille wy
net fen hawwe, sei master. Dou haste do de mûle sa wosken oer dy twa
kiezzen, det ik scil der myn hannen net wer oan bikweadigje. Dêr hast
twa pilkes; triuw it lytse yn de kies en it greatste yn ’e mage; en den
scilste to nacht swiet sliepe. It is moarn merkedei to Ljouwert; dêr
stiet Rotarmel foar de Hopsek; dy scil der dy wol ôfhelpe.—Ik die as
master sei. Ik slepte de nachts swiet, en ik reisge de oare deis nei
stêd. Gabe-heite! hwet wier ik raer yn ’t liif, do ’t ik de stêd
ynried. ’t Wier eft se my mei in stik iis by de rêchstring lâns
strieken. Dêr siet de man op in meager guds, dat de holle sinke liet,
krekt eft it de groun bea om him mar gau yn d’ ivige rêst op to nimmen.
Hy sels hie in rôk oan mei gleone knopen en kwasten; in heech hoed, mei
in plom der op, op ’e holle. Hy hie in wreed gesicht yn de kop. Ik sei
him, det ik in kies misse woe. _Wo sitst er?_ sei er. Dêrre, master!
sei ik, en dêrmei loek er in skerp swird út de skie, en sei tsjin ús
heit, dy efter my stie: _Halt den bursch!_ Hy stiek my de degen yn de
mûle, en ear ik ’er om tocht, staette er my de kies der út, en joech my
him oer. _Das war ein luder!_ sei er tsjin my. _Sie mir die wurzel! Ein
alter kuh hat se gewis nicht ticker._ Ik frege him ho folle jild. _Drei
gulden_, wier it andert. Us heit woe krimmenearje, mar ik joech it de
man risselút wei. Nou is al dat gepleach en gehún oer. Ik stiek de kies
yn ’e bûse, en ik haw him yette biwarre, en dy scil by wolwêzen en
gesontheit mei my yn de kiste. Mar yn ’t ein fen ’t jier krigen wy in
rekkening fen de dokter: dy moast seisenfyftich stûren hawwe, en de
aptheker fjouwer goune en in dûbelke. “Dat dûbelke, sei master, wier
for dat glêske mé. Dat is al nuver, Pîbe, hwet je ús forhelle hawwe. Op
in oar joun scil ik jimme ’ris hwette forhelje fen in rottich skonk, dy
’t ik foar jierren hawn haw. Goe’ joun jimme!”

E. H.

[Yllustraasje: KWAKSALVER FOR DE HOPSEK TO LJOUWERT.]


IT HOLOGRAEF.


Der hat in boer yn Dútsklân west,
  Dy hie sa ’n skoander houn;
In biter út it echte nêst;
  Hy hjitte Frans, dy houn.
Dy hâldde alline by de nacht
Oer hûs en hiem en alles wacht.
  In ychel wier ’t; it wier in aes;
  Nin minske stie him as syn baes.

Bisprekke koe him ek net ien,
  Nin skoaijer, nin soldaet,
Ef hwa ’t mar fen dat wirk forstoe,
  It holp net, hjar gepraet.
Nin bûrman liet er op it erf.
Hy tinge dalik nei de nerf,
  En siet hjar yn it hier
  Krekt eft ’t in frjemde wier.

Nin frjemde pijde ’im iten ta;
  Al wier ’t ek frikkedil;
Frans tocht: “Ik wol der dochs net oan.”
  Hy eange for in pil.
Forrifelje koe men him net,
En fluitsjen, flaeijen holp ek net.
  Dy nei him ta doarst gean
  Dy snaude er yn de klean.

Op ieners wirdt de houn sa stil,
  Hy sjucht sa slûch, sa sleau.
Nou tocht de boer al om de pil,
  En sei: “Dat divels reau!”
In hounedokter tige wiis
Dy jowt him oalje yn mei tsjiis,
  Dryakel, skrabe bokkehoarn—
  It holp net! Frans dy moast ’er oan.

“Dat griist my om myn bêste Frans!”
  Sa kreunde do de boer,
“As ik nou mar syn moardners foun!
  “Mar dêr ta is nin kans.
“De strûper scil him dochs net ha.
“In earlik tsjerkhôf komt him ta.
  “Nin dief kaem hjir myn hiem tonei.
  “Nou is dy stimper wei.”

En om ’t syn Frans sa ’n bêsten wier,
  Sa hâldde er ek syn wird.
Hy draegt him nachts nei ’t tsjerkhôf ta:
  ’t Bidobjen foel him hird.
“Och! tocht’ er, ’t is de neare nacht;
“Nin minske hâldt hjir dochs de wacht.
  “En merkte it ek tonei al ien,
  “Dat grêf wirdt gau wer grien.”

Sa tocht de boer, mar ’t wier wol mis;
  It wier nin eigen fjild.
De opdracht, ja, dy wier goedkeap,
  Mar ’t leed dat kostte jild.
Hwent praet de boer hwet plomp en krom,
En liket hy de stedljue dom,
  Hy is yn ’t sparjen oars nin bloed;
  Hy stiet syn man den goed.

De skoalmonarch giet ier oer ’t hôf,
  En sjucht al fluch dat stik.
“Hwet?” seit er, “iere moarn in grêf?
  “Dit spil is út de mik.
“Né, hjir is modder oan de kloet.
“Lit ik dit sitte ûnd’re ’e hoed,
  “En rop ik hjir pastoar net by,
  “It wier forhelle op my.”

Nou rint er nei de pasterij,
  En skillet heftich oan.
“Ja, tocht er, Master, skilje mar!”
  Mar master hâldde oan.
Do rôp pastoar fen boppen del:
“Ho liedt dy skoallebok sa fel?
  “It is in dondersk lêst!
  “Men hat hjir noait nin rêst.”

““Net kibje, bêste hear en frjeon!
  ““It ding is fen gewicht.
““Ik bingelje sa by pastoar
  ““Foar saunen oars net licht.
““Gau oan de mantel en de bêf!
““Dêr by de mûrre is in grêf:
  ““Dat is to nacht der komd!
  ““En ik haw neat fornomd.””

Pastoar smyt gau syn mantel om,
  En giet ek dalik mei,
En sjaggelt op it eagenblik
  De master efternei.
“Nou”, seit er, “Frjeon, it ding is sa;
“Lou deadegraver moatt’ wy ha.
  “Hjir, master, sit hwet yn;
  “Hjir skûlet kwea fenyn.”

Dêr komt Lou loddeman al oan.
  “Kom, meits dat grêf ’ris op!”
““Bêst, hear! Wacht mar in eagenblik
  ““Det ik myn ark opskop.””
Hy dolt en wrot, en ta bislút
Hy lûkt der Frans by ’t stirtein út.
  Dêr steane se forheard!
  Dat spiltsje wier forkeard.

Pastoar dy ropt út hals en kiel:
  “’t Is slimmer as in moart.
“God jow, det sokken ketter wirdt
  “Yn sieden’ oalje smoard.
“Siz my, hwa scoe de skild hjir ha?”
““’t Is Frans! Dy hearde oan Michel ta.””
  “Kom, helje ’im mei in rin,
  “Siz mar det ik ’er bin.”

Nou, dêr kaem Michelboer al oan:
  Dit scil hjir nuver gean.
Pastoar dy gûlt fen fierren al:
  “O Michel, dat stiet skean.
“Siz my, ho komt dy houn yn ’t gat?
“Hwent, Michel, w’rachtich! Wiste hwet?
  “Bring ik ’t net dalik oan,
  “Den helje se my moarn.”

““Sêft, sêft, mynhear! Ei wachtsje hwet!
  ““Dat ding hat, tink ik, tiid.
““It wier in Kristenhoun, mynhear!
  ““Dy makket jo yet bliid”.
“In houn, ek as er alles het,
“Dy heart yn wijde ierde net.
  “Ik siz it dy mar ier:
  “Michiel! dyn straf wirdt swier.”

““Hwet straf? Dy houn hat jo, mynhear,
  ““En dy twa, dy dêr stean
““Ek yn syn testemint bitocht.
  ““Wel, woll’ je yette mear?
““Hwent fiifentweintich goune maet,
““Is fen in houn in gnap legaet.
  ““For Lou en master elkmes tsjien.
  ““Wier dat net Kristlik dien?””

“In houn, dy testeminte het?
  “Dat liigt Michiel!” sei Lou.
““Wel, man, ’t is nei de nije wet,
  ““En seiste det ’k it flou?
““Nin preester ef nin domenij
““Skreau dêr in ink’le letter by.
  ““It is in holograef!
  ““Wier dat for Frans net braef?”

“Nou, om’t dy houn sa Kristlik wie,
  “En hie sa ’n fromme wil,
“Sa stopje him mar yn it grêf,
  “En jimme hâld’ it stil.
“It is oars ivich string forbean,
“Mar nou moat dat sa gean.”
  Troch ’t testemint bleau Frans to hôf:
  Sa roun dit wirk do ôf.


Nei de Neurenborger rimer Grübel.
E. H.

[Yllustraasje: PASTOOR BISKROBBET BOER MICHEL.—STIENNEN KLOKKESTOEL.]


DE KLUNSKONK FEN US ALD DOMENIJ.


“In klúnskonk! Dat scil jimme nuver yn de earen rôlje; net? En dochs
binne der rju ljue, dy der mei troch de wrâld strampelje moatte.” Sa
bigoun Gabe op in reinige hjerstjoun yn de hirdsherne to forheljen om
in bûrreselskip to formeitsjen. Saskemoi sei: “Net al to mâl, jonge.
Heite! heite! dat mûltsje seit wol ’ris hwette, dêr it holtsje wol ’ris
om krite moat.”—“Lit him syn feart mar gean;” sei master, “It wird is
him bitroud.”

“Us âlde domenij, sei Gabe, wier in feardich keardel, dy in liif hie as
in folle sûch, en in holle as in rea’ bûskoal; hânnen as slaeijen, en
skonken as skûrstilen. In goed, ynnich goelik man wier it, mar oan syn
preekjen koe men hearre, en oan syn noas koe men sjen, det er mear yn
de romers[10] as yn de boeken studearre hie. Hy wier mei in ryk
boeredochter út it Oldambt kepp’le; in tutte, dy in kroadfol jild hie,
en mar in nútsdopfol forstân. Dit minske sea en brette him al hwet hjar
eigen mûltsje bijearre, en domenij dronk ’er by al hwet syn mûltsje
bijearre. Berntsjes krigen de lju net. Hwet in oar oan it hoarnwiif en
de kreamheinster, oan ruften, oan naulebantsjes, oan greate spjelden,
oan widzen en koerren, oan bôlen en kofje, oan klontsjes, oan
sûkerbakken, oan doopmiel en brandewyn, bistegen, brocht domenij oan de
wynkeaper to Frentsjer; net wier, master? Jy wierne do skipper. Gong it
net mâl?

_Master._ O man! Dy wyn, dy ’t ik nei de pasterije tôge ha, dy kin yn
jimme mounleïe net, Gabe.

_Gabe._ Nou, dit dûrre sa ytlike jierren. Dy ljue dy gruzen dêr sa
fredich hinne. Pastoarske krige ek in gnap riezel oer de bûk, en dy die
neat as tsjanterjen en snuven; mar op it lêst krige domenij foetten as
learzens. Men koe nin ankel mear bikenne en de man bigoun sa
strompelich to gean! Do frege ik jo yet al, master: “Ho giet dat mei ús
domenij? Dy man kriget foetten as hele breaën, en dy gong wirdt sa
loom.” Do sei master yette: “Och, jonge! De wynkeaper komt om syn
jild.” Is ’t sa net, master?

_Master._ Dou kinste selsom onthâlde, jonge! Dou wierst’ do oars mar in
opslopen jonge; mar it is sa. Dou haste gelyk. ’t Is wierheit.

_Gabe._ Op in jountiid let komt domenij mei ’t weintsje fen de slotboer
thús fen de klassis, en dêr glydt de man út, en biseart him oan de
treeft fen de wein, en skramt de hakskine. Dat joech in gejammer!
Pastoarske, dy al nei bêd scoe, kaem foar de doar as in sjamme. Skrieme
en bâlte nin gebrek. De âld faem mei de lantearne efternei. Domenij
laei efteroer op de wiete terp mei de stôk yn de hân, hoed en prûk ôf.
De slotboer, slop fen laitsjen, hie wirk om syn jong hynzerke to
hâlden. Einling komme der twa fen de bûrren op it lûd ta, en dy tôgje
domenij mei folle kreunjen en suchtsjen to bêd. Hja krije in mûltsjefol
for de alteraesje, en do se dat út hiene, do snoarke domenij al.
“Nacht, pastoarske! Betterskip mei domenij.” “_Dankje buren!_” Knip, de
pasterije ticht, en it ljocht út. “’n Nacht, domenij!” Mar de oare
moarns, do domenij wekker waerd, do wier dy skonk sa glei en oerstjûr,
det de man fin noch fear reppe koe. De man wier forlegen. “Ien gelok,
sei ik do noch, ien gelok, domenij, det de mage net biseard is.” Hy
seach my skean oan.

De boerefrouljue rounen al gau to heap. De iene sei, der moat sûpenbrij
op mei knikelsblêdden; de oare sei, lynkoeke yn sûpen sean; de tredde,
greate beane sean; de fjirde sei, der moat spek op. Masterke (Ja, jy
sjenne my oan!) dy woe der wite hounekalmei yn mâlke sean, en dêr
hunich yn rierd, oplizze. (Dêr bigoun it hele boun to laitsjen, en
masterke waerd read om de troanje.) Us timmerman woe der kalk en tar
oplizze om it kwea der út to skoerren. In oar woe der kouwedong op
lizze: en einling, Joukeboer woe hawwe det domenij scoe der syn eigen
kwea op lizze. “Dat haw ik by ûnderfining,” sei dy âlde goede man do;
“der is neat dat in swolm better ta rypjen bringt as dat.” “_Altegaar
gekheid!_ sei domenij. _Daar zulle wij niet van hebbe. Ik heb in mijn
jeugd te Groningen te veul van dat zware kluunbier dronken. Dat gaat
iemands altiid na de bienen. Wij zulle ons niet met kwakzalvers
ophoude. Wie van de vrinden wil voor mij eens na Bolsward rijde om onze
dokter te halen?_” “Ik wol graech,” sei Joukom do, en omdet de man âld
waerd, dêrom gong ik do mei. Wy hiene sa’n âlden ruter mei dy
rottestirt der foar: as men dy oan ’t efterein kaem, den sloech er as
in fiterhynst; mar as er ynspand wier, den wier ’t in keuning; den gong
er der út as de reek foar de wyn. Nou, man, dêr kamen wy to Bolswert by
dy dokter, in swier man, mar sa frjeonlik en plezierich! Do wy him
forsochten om by domenij to kommen, “_Zo!_” sei er, “_Zit mijn vriend
de klassis al in ’t lijf? Nu, hij is de eerste niet._” Hy pakte ’t ien
en oar yn de mantel, en dêrmei foart. Do de dokter by domenij kaem, sei
er al gau. “_Jongetje, wat heb jelui ’t daar gister diep in laten
hangen! Maar dat is gepasseerd. Laat je been eens zien._” Do er dy
gleone bonke oanskôge en bitomke sei de man: “_Nu, het zal wel
schikken._” Mar der moast in ierlitting dalik gebeure; den moast
domenij fen binnen skjinmakke wirde; der moasten toalf bloedsûgers oan
de skonk lein wirde, en den moast der pappe wirde mei
hjouw’ren-groatten-brij. De litting waerd dien; de bloedsûgers waerden
oanlein, en wy brochten ús dokter wer nei stêd. Wy namen in drankje mei
om dy klassikale onhurichheden op to romjen, en wy kamen mei in pear
ûre wer by domenij. Mar dêr wier it lijen geande. Dokter hie haest
hawn, en dy sei, as de bloedsûgers der ôffoelen, den moasten se mar
weismiten wirde, en domenij moast dy sûchgatten mar bliede litte sa
lang as se rounen. Mar do dy dingen der ôffoelen, do sipere dat mar
wei. Al oan, al oan bliede: de iene fodde nei de oare fol bloed. En
domenij wier sa heislike bang for syn hearlik eintsje libben, en for
syn kroadfol jild, en syn pasterij, det hy bigoun lûd to jammerjen:
“Och, heere! Ik bloed mij dood.” “Nin need, sei ús bûrwiif Janke;
“helje mar gau hwet tonder.” Ja wol! Der waerd in hânfol tonder op
lein, mar dat holp net. Do grou pompier; dat spielde der ek al gau wer
ôf. Do sei baes timmerman: “Ik scil rie skaffe.” Dy helle boppe út syn
timmerhûs in hânfol spinreach. Ek al mis! Joukeboer striek ’er mei in
stik fen in stroefe têst oer. Us mem joech him ús stimpheft yn ’e
hânnen. Heit jage ús Jelke de finne út, en sei: “Jonge, siikje my gau
in mannich ûlefysten.” ““Hwet binne dat for dingen, heit?”” “Och, wist’
net? Fen dy brune dingen, fen dy fordroege poddehûden, dêr fen dat stof
útfljocht, as me der op trapet.” Jelke op ’e rin, en wylst dy siket,
pielde pastoarske mei alúnwetter. Dêr kaem Jelkeboi oan mei trije
ûlefysten yn de hân; hymje as in wynhoun! Us heit teach dalik to wirk
en treau dat stof op dy sypnêsten, en it like earst ek det it hwette
stie. Mar it woe nin koarste sette, en domenij blette mar foart.
Einling komt ús grouwe smid der op ta stoarmjen; dy sei: “Hwet divel,
nou? Witte jimme dêr nin rie mei? Ik haw sa mannich hynzer litten; dat
binne oare gatten dy wy der yn bruije, en wy kinne se altyt ticht
krije! Toe, Gabe, skoer jimme âlde bonte in mannich hierren út ’e
stirt, en den moast pastoarske my in mannich fen hjar fynste niddels
jaen; den scille wy der gau in ein oan meitsje.” De smid stiek dalik dy
fine niddels dwers troch dy sûchgatten, en woun do in hynstehier om de
niddels, krekt eft er in hynzer litten hie, en oer wier it blieden.
Domenij wier eft er in oar minske wier, en sei tsjin de smid: _Het
heeft mij wel zeer daan, en het is een peertemiddel, mar jou benne de
middelijke redder van mijn leven._” “Dat is neat, domenij; sei de smid,
“hwent as dat middel net holpen hie, den hie ik dy nêsten mei in gleon
izer taskroeid.” “_Wel ijselijk! sei domenij, Wat benne jimme wrede
menschen._” Us bûrwiif, de kûperske Aukje, in rimpen sloof, dy kaem der
ek op ta, just do dy bloedd’rige flarden to wâl brocht wirde scoenen.
Dy bigoun lûd to geijen en to razen: “Heare, domenij! Hwer bliede jy sa
fen?” “_Ja, buurvrouw_, sei domenij, _dat komt altemaal van dat zware
Gronninger kluunbier, dat ik in mijn jeugd te onmatig bruikt heb. Wacht
je voor de onmatigheid!_” Dêr liet ik boppe oer hinne falle: “Oan de
kleur fen ’t bloed to sjen, scoe men sizze, det er ek wyn mank wier,
domenij.” “_Waar is de pap, Gabe?_” sei domenij. “Hjir, myn frjeon. Dat
scil jo goeddwaen. Dy is sa hwet mâlklij.” Wy flapten domenij de pap om
de skonk, en winsken de man goenacht.

De oare deis kaem dokter werom, en dy hâldde it roun liif fêst fen
laitsjen, do er dy niddels fen de smid sitten seach. Domenij suchtte:
“_Dat kluunbier! Dat kluunbier!” “En die klassikale en synodale
vergaderingen, die doen ook geen goed aan uw been, domeny_,” sei
dokterom.

[Yllustraasje: DOMENIJ EN SYN RIEDJOWERS NEI DE OPERATIE FEN ’E SMID.]

“Dy scille it domenij net wer dwaen, dokter, sei ik; hwent de lêste
kear is de domenijs oansein, det it lân nin stûr mear ta dy mieltiden
jaen wol, mar det se it út hjar eigen bûse bitelje moatte. Is ’t sa
net, domenij?” “_Ja, Gabe; snap niet zoo veul. Maar is de pap gaar?_”
“Krekt ré, domenij. Hjir is er.” Ik lei de pap der op, en winske
domenij en dokter it bêste.

Dokter rette domenij om net mear iten to nimmen as er nedich hie, om it
libben to hâlden. Moarns mâlkengroat; deis kealflêsk en griente; jouns
sûpenbrij: en den moast er oanhâlde mei de pap op de skonk. Domenij
folge dy rie. De skonk waerd slank, de noas fetsoenliker, en it liif
joech ’im ek yn. Mar as domenij nei de deizen seach, en hy seach dêr dy
fette skinken en woarsten, en as er den tochte: “Dêr laeit dat ljeave
iten, en it is net for my.” En as er den om syn folle kelder mei wyn
tochte, den suchtte de man: “Heare, hwet is it libben sûnder swiet iten
en drinken!” Moarns yn it nofteren moast domenij in gleske saedswetter
drinke, en as er de pomp kreakjen hearde, dat klonk him yn de earen eft
it syn deadklok wier. Lykwol it die him goed. Mar dat libben stoe de
man sa min oan, det er sa suchtich en siikkreunich waerd as ien dy ’t
op ’e dea siet. Einling sloech it de man heal yn de sinnen. Den byldde
er him yn det er in nêstfol ylbijen yn ’e holle hie; den det er in
kikkert yn de mage hie; as him it liif oproun fen de winen, den byldde
er him yn, det er in izeren pôt yn it liif hie; as it wetter net sjitte
woe, den byldde er him yn, det se him in kleaun jern yn ’e bonge
tsjoend hiene, en as it den goed roun, den rôp er lûd: “_Gaauw, gaauw
de haspel, vrouw! Het komt al._” Al dizze franjes praette dokter him út
de holle; mar einling troch dat folle papjen en stoven miende de man
det syn hele skonk pap wier, en sa weak as bôledaei. Dit koe nin minske
him út de sinnen prate. Hy liet de skoenmakker in learen hoas meitsje,
en dêr teach er in greate Yslânske hoas oerhinne om dat spiltsje by
eltsoar to hâlden; en sa hompele domenij mei de papskonk troch it gea.
Pastoarske en dokter hâldden it stil, en it hjitte domenij hie in sear
skonk; de man wier oars souner as er yn tsjien jier west hie. Hwent fen
to foare wier er poffich en opblaesd, krekt as in bûk kealflêsk, det de
slachters mei wyn oppûste om great for it each to lykjen; mar nou wier
er sa as er hearde, meager en gesoun. De klúnskonk wier genêzen, mar de
papskonk dat wier slimmer; hwent dy kaem út de holle foart. En dy
holle! dy holle! Praten holp neat mear, en hie men de gek ’er mei, den
waerd er pûr lilts. Einling is domenij der noch al nuver ôfkomd; sa
nuver, as it mar koe.

Net fier fen de pasterije laeine twa Kompenijster bysfeinten mei in âld
snikke; de âldste hjitte Harke en de jongste Stoffel. Deis rounen se sa
hwet mei reap en hanskrobbers om it wirk yn de huzen sa hwet op to
nimmen, en den nachts hjar iffentûr to meitsjen, en to kaepjen hwet los
en neilfêst wier. By ús bûrman Wâtse mâlktaper, dy ek in slok forkofte,
en dêrby in snobwinkeltsje hie, dêr wierne se wakker hiem. Dy earm man
hie yn it efterhûs in fet skiep stean. Dat moast ’er de nachts mar oan,
tocht’ hjar. Om toalf ûre kroepen se stil út hjar snikke, elts mei in
lege sek op de rêch, lyk as sok reau to fjilde tsjocht. In brekizer, in
fjurslach, en in eintsje kears mei. Oan it efterhús wier it mis; dêr
siet in boam foar de doar. Foare gong it better, mar do se yn it
foarhús wierne, do miende Stoffel, dy yette jong en skruten wier, det
er gerissel hearde. Hy spatte de doar út, en Harke him efternei; mar dy
grypte yn de rin noch gau in great sekfol nuten, dy dêr yn it foarhús
stoene. Hja fleagen op it tsjerkhôf; do sei Harke: “Dou bist’ in
bangeskiter. Jokket dy de rêch wer? My tinkt, de earste giseling biste
yet al goed ôfkomd.” “Dat bytsje bruijen is neat, sei Stoffel, mar dat
tichthûs, dat tichthûs!” “Nou, wiste hwet? sei Harke, “ik leau net det
se ús fornomd hawwe. Dêr heste myn sek. Deel dou dy nuten dêr yn de
bjintsjekou: dêr scil nin minske dy bitrappe, en as ik it skiep krij,
den scille wy it dêr deije. Den kin nin minske bloed fine.” Harke teach
wer op ’e strún en Stoffel gong op de bonken fen ús foarâlders om de
nuten to parten. Den naem er in hantsjefol út de sek, en dy die er yn
syn eigen sek, en den in hânfol yn Harkes. En den sei er yn de
gedachten wei: “Dat binne mines, en dat binne dines,” en dat lûd op.
Domenij, dy folle laei to mimerjen oer syn kwael, dy koe dy nachts net
sliepe. Dy hompelt op ’e kruk fen it bêd, en docht it finster iepen om
yn it waer to sjen. Do er dêr in bytsje sitten hie, do hearde er dat
gerottel fen dy nuten, en dêr by: “Dat binne mines, en dat binne
dines.” It wier in stille nacht. Him tochte it wier op de bjintsjekou,
lyk as it ek wier. Nou wier der in boekje útkomd fen in domenij hjir
net fier fen dinne; dêr stoe yn biskreaun, det de wrâld yn dat selde
jier forgean scoe. Us goede domenij makket him dêr sa eang oer, det hy
seit tsjin pastoarske: “_Roep gaauw meester. Zeg dat die hier dadelyk
koomt._” Master wier just út iten west, en mar heal út de klean; dy
tsjocht fluch de rôk wer oan, en dy nei domenij ta. “Hwet is ’t nou
wer?” seine jy do, Master; “Ik bin noch bang, det domenij de holle
trochrinne scil.” Hwent de man wier noartich: is ’t net sa, master?”
“Ja, sei master Harke; Mar, heite, ik hie my oars foarnomd, om it oan
nin minske to forheljen as oan dy, en detste it der nou sa mar
útflapste, dat is net from en earlik fen dy. Mar dou haste it nou sa
fier brocht, it moat der nou mar út.”

“Nou, frjeonen, sei master Harke do, “ik kaem dêr by domenij, lyk as
Gabe wol forteld hat, noartich en ongemaklik. Hwent dat wier mar alle
klapsketen, det se my dêr hellen om rie. Dêr siet domenij mei syn skonk
biwoelle, de reade japon oan, en de wite sljipmûtse op. De kruk stoe
nêst him. Mei in ophef rôp er my ta: “_Meester! Meester! De groote dag
breekt aan. Ik ben stellig overtuigd dat mijn collega waarheid zegt in
zijn boekske. Nog dezen nacht zal de wereld vergaan. De dooden
verdeelen reeds hunne beenderen in het knekelhuis. Ik heb het duidelijk
gehoord. Wees zoo goed en draag mij naar den grietman. Mijnheer is mijn
oudste en beste vriend; ik moet, ik wil eerst afscheid van hem nemen._”
Ik stie earst al hwette biteutere, en ik tochte, dit rint mis mei
domenij; mar ik hie den wol ’ris sizzen heard fen dokter, det as it net
útscriptis mâl wier, den moast er syn sin mar ha. Pastoarske skriemde
en dy joech domenij for de soarch in wyt tekken om de rêch for de
kjeld; en sa naem ik domenij oer it skouder, eft it in nofter
kealleboltsje wier, en teach rjuchtút mei him nei de grytman ta oer it
tsjerkhôf hinne. Mar dêr komme wy by de bjintsjekou lâns, dêr Stoffel
mei syn nuten siet, en do dy dêr ien oantôgjen kommen seach mei in wyt
ding oer de nekke, do rôp dy al: “Biste dêr al, Harke, mei de bút? Ik
haw it mês al klear.” “_Nu geldt het mijn leven!_” sei domenij, en ik,
om’t myn namme neamd waerd, wier sa bisouwe eft ik yn de groun weisonk,
en ik liet domenij falle. Mar hy wier gauwer wer by pastoarske as ik,
kin ik jimme sizze. Frjeonen! hwet roun dy man! Yn nin tsjien jier hie
er sa roun. Hy fleach pastoarske om de hals. “_Oude!_ rôp er lûd út.
_Wat was dat een ontmoeting!_”—“_Maar waar is de kruk?_” sei
pastoarske.—“_Dat weet ik niet_, sei domenij. _Maar nu ondervind ik de
waarheid van het gezegde van ons kreupele Gabe_: Jins skonk scil hird
wirde, as jins holle soun is.”—Wy sloegen in Franskman de mûtse ôf, en
dronken en praetten oan fjouwer ûre ta. Pastoarske snúfde hjar greate
doaze leech, en wy gongen nei bêd, bliid det domenij syn skonk wer hird
wier.” En do hie master dien.

“Wel, ho gong dat do tonei, Gabe?” sei ien fen de bûrren. “Wel, sei
Gabe, dat gong sa. Domenij libbe op de âlde foet foart. Hy die nin
minske kwea. Hwet er oer hie joech er graech oan in earm minske. Hy
preke net oer waer en wyn, mar gong syn âld paed lâns. As er de tekst
ôflêzen hie, den joech elts him del. De gemeinte tochte: Wy witte nou
hwet for wei wy op moatte; lit ús dy wei maklik opnimme. Hja slepten
hjar sillich, dy fromme ljue. En as domenij syn skonk oerstjûr waerd,
den seine de ljue: Hy hat it poatsje wer. “En hwer bidarren Stoffel en
Harke, Gabe?” Dy krigen elts, yn pleats fen in boutsje skjipflesk fen
Wâtse, in waerm poarsje rizenbrij fen master Durk to Ljouwert.

E. H.


Hjir is noch in teltsje. Ho dat der by komt wit ik net, mar it siet der
oanspjelde.

Der wier in keuning, dy ’t in reis oer sé die, en in Persiaenske
slavejonge meinaem, dy neat oars sjoen hie as it sân fen syn woastinen.
Mei it earste slingerjen fen it skip bigoun de jonge to triljen as in
poarsk, op it lêst to gûlen en to moartsjen krekt eft er stjerre scoe;
en dat al oan en oan, det de keuning skjin syn nocht krige. Do frege de
dokter fen de keuning eft er der ’ris mei riede mocht. “Ja,” sei de
keuning, “gean jou gong mar.” Do liet de dokter dy slavejonge mei in
boat en twa silers útsette, dy him hals oer kop yn sé bruiden en wer by
de hierren opskoerden; en do se dat sa ’n tweintichris dien hiene,
triuwden se him nei ’t roer ta, dêr er as in kat by op kladdere; en sa
skrabe er oer it dek hinne wer yn de kajút. Hjir kroep de jonge yn in
herntsje wei, en men hearde kik noch mik fen him. De keuning, dy dat
wol sinnige, frege, hwet kinst dêr nou oan wier? “Dêr sit dizze kinst
yn,” sei de dokter, “det de jonge net wiste hwet forsûpen wier; nou
fielt er ho noflik en feilich it oan boart is”.

J. H. H.

HIDDE EN ALMANSA.


BALLADE.


1217.


Hidde wier nei Lisbon tein
  Om de Moar to reagjen.
Goud ef silver woe er net,
Mar de hill’ge himelwet
  Fen syn Hear fordeegje.
Iv’ge flok oer Mahomet
Bea er yn elts moarngebet!

Mei it krús op helm en skild
  Fleach er oer de mûrren.
Mannich Moar foel yn syn swird,
En de dea dy meande hird
  Under ’t fjochten, skoerren.
’t Kristenfolk woun ’t ta bislút,
En de Moarman moast ’er út.

Ear en bút, oerwinners lean,
  Krigen nou de Friezen.
O! de Moar dy hâldde neat.
Lân en jild en hege steat
  Moast hy hjir forlieze.
Jonge fammen noch dêrby
Moast hy jaen yn slavernij.

Hidde krige ’er ien fen mei,
  ’t Púkje út de riken.
Tsjep, en edel fen geslacht,
Klaeid yn keuninglike pracht,
  Woe s’ in prins net wike.
Hidde brûkte hjar for faem,
En hja tsjinne ’im as in laem.

Mar ús sillichmeitsjers wet
  Woe sa ’n twang net lije.
“Frijheit, rôp de keuning út,
“Kristenen, for minskebút!
  “Oars scil God ús krije.”
Dêrmei elts syn faem weidreau,
Mar allinne Hiddes bleau.

“Moaije ridder, sei de faem,
  “Wol my net forstjitte.
“Fier fen âlders, ticht by jy,
“Yn jins swiete slavernij
  “Wol ’k myn libben litte.
“Lichemsfrijheit helpt my net:
“Finzen giet mei jo myn hert.”

Ho, Almansa! Is ’t dy earnst?
  Scoest’ dyn fyant minne?
Dat moai flaeijen stean ik net.
Njirren krôlje ier en let
  Dêr de blomkes binne.
Gean nei heit-en-memmes ta,
My, leas famke, scilst’ net ha.

“God stjûr al dat kwea oer my
  “Dat ik jo tawinskje.
“Swiete fyant! do myn each
“Friezen yn dit Lisbon seach,
  “Wier ’k in lokkich minske.
“Mei ús pleats hien’ j’ ek myn hert;
“Fier den mei hwet jo taheart.”

Jonge blom, kom, skriem net mear.
  Frijers kinst’ nôch krije.
Eltse Spanjert flamm’t op dy,
Sjongt de swietste melodij
  Om dyn hân to winnen.
Friezen binne stymsk en stil,
Spanjerts bûge nei dyn wil.

“Spanjert is jeloersk en falsk;
  “Dêr mei ’k net fen hearre.
“Jy allinne ha myn hert;
“Jow my oan in Spanjert net;
  “Ljeaver woe ik stjerre.
“Lokkich sit dat wiif ’er ta,
“Dat sa’n dapp’re Fries mei ha.”

Skande, skande oer de man
  Dy ’t in faem woe stelle.
Né, sa ’n frouljuedieverij
Stiet de frije Fries net frij.
  “’n Faem, scill’ jy net stelle,
“Sei hja, ’k klaei m’ yn manljuesklean,
“En as feint scil ’k mei jo gean.”

Goud en silver haw ik net;
  Hwer scoe ’k dy fen fiede?
Mei in hearefeint to fjild,
Faem, to reisgjen kostet jild.
  Dêr kin ’k net for riede.
Moed en stiel is al de skat
Dy ’t ik ha fen ’t nidich lot.

“Nommele kaptein, dat ’s neat;
  “Lit my dêr for riede.
“Fier in hege banjersteat,
“En al binn’ jy earm en bleat,
  “Ik scil jo wol fiede.
“Honderttûzen goune jild
“Ha ’k bidobbe dêr yn ’t fjild.

Faem! de stoere reis op sé
  Scoe dy rouwen leare.
Stoarm en klip en tongerfleach
Tape triennen út dyn each.
  “Lit de sé mar beare,
“Sei hja, dea mei jo is swiet,
“Bûten jo is ’t al fortriet.”

’t Hege wird sit tsjin myn kiel.
  Moaije, ik moat it sprekke.
In ljeaf breid yn ’t Fryske lân
Hat al lang myn hert en hân.
  Scoe ’k myn trou den brekke?
Spanjes goud en ’t Moarske swird
Troaije my net fen myn wird.

“O, ho sillich is de faem,
  “Dy ’t sa ’n frjeon mei krije!
“God joech hjar syn heechste sein.
“Hjir nimt myn getrún in ein,
  “En bigjint myn lijen.
“Och, forjow myn kwea oansiik!
“Ljeafde wier ’t dy ’t yn my spriek.”

“Siz fen my jins breid goe’n dei;
  “Bring hjar dizze kanten;
“Dit swier keatting fen fyn goud,
“Dêr ús mem noch is yn troud,
  “Dizze dyamanten,
“Lit se sierje jins swiethert:
“My forlitt’ne stean se net.

“Ik swar ljeafde en manljue ôf.
  “Jouwes mei ’k net wêze.
“Yn in kleaster slûp ik wei,
“En ik slyt myn libbensdei
  “Om ’t gebet to lêzen.
“Leau det ien ynfieren bea
“Dêr yn dûrret ta myn dea;

“Bea, o ridder, for jou min,
  “For jins breid en ljuwe.
“Swij hjar hwet Almansa die!
“Swij hjar ivich ’t onbiskie,
  “Dat hja woe bidriuwe.”
Hidde spriek (syn moed waerd fol)
“O dou—ed’le faem!—farwol.”


J. H. H.


Dit rjimke laei ûnder in restje skroarsmjitten. Der wierne in hele boel
snipperkes by, dêr Gabe hwette op kwattele hie; mar ik kin ’t
allegearre net lêze, sa droevige fyn is ’t skreaun. Hwer ’t er dat
allegearre weiskrabe hat, wit ik net. Hjir is ’er in bytsje fen:
foldocht it hwet, der binne noch wol twahûndert sokke flardkes.

SNIPPERKES.


* In from man bea fen âlds: “o God! ha meilijen mei de godleazen. De
fromme ljue ha je genôch bitocht mei hjar deuchdsom to meitsjen.”

* “Dy gelearde man, hwet is hy stikelich! Dy rike man, hwet is hy
dwers! hwet is hy deun njunken de earme!” Nou, siz hjar den: Dou biste
in bij sûnder hunich. Wolste nin hunich jaen, stek den ek net mei dyn
angel.

* “Sjuch my dat folk ’ris! In bytsje lyn noch lyts, dom, earm,
forgetten, en nou alle man oer ’e holle. Dy poddehoeden!” Treast dy,
fromme siel! Lit de dyamant yn de dong falle, it bliuwt in edele, djûre
stien. Lit in twjirre wyn it smoarge stof fen ’e strjitten nei it swerk
optouwerje! it bliuwt stof, en hâldt syn lege forachtlike komôf.

* Ik foun in pauwefear yn ús memme bibel. “Feintsje, sei ik, dizze
wenje is fier boppe dyn steat.” “Sêft in bytsje, andere de fear; in
gnap jongfeint, dy’t aerdich is, fynt nin hân, dy’t him út de doar
stjit. Ljeaflik is fen adel.”

* Dy him ôfjowt mei dogeneaten sjucht nin goede dingen. In ingel út de
himel, dy mei in divel forkearde, scoe einling syn húnjen, syn nocht
oan onnocht, syn falske knepen, oernimme. Deuchd! nea learste hwette
goeds fen minne ljue. De wolf is ’t net to dwaen om de hûd to touwjen,
mar to forskoerren.

* Wêz’ sa fûl net, det de ljue dy skouderje, en sa goelik net, det se
mei dy weirinne. In skieppeherder frege syn heit om in spreukje.
“Jonge! sei de âld man, mei goedens scilst’ it fier bringe; mar lit de
skerptoskige wolf de baes net spylje.”

* Hja fregen in âld man hwerom ’t er net troude. “Ik haw nin sin oan in
âlde fekke,” sei er. “Nou, seinen se, siikje den in jong wiif. Jy binne
ommers ryk.” Mar dêr andere hy dit op: “As ik, dy ’t in âld man bin,
nin sin oan in âld wiif ha, ho kin den in jongfaem ljeafde for my
hawwe, dy’t in âld man bin?”

* In gek hie it wakkere drok mei in ezel, dy ’t er it a-bie leare woe.
In wiis man seach it, en sei tsjin him: “Dat is forkeard, boi! In beest
kin fen dy nin sprekken leare, mar lear dou swijen fen it beest.”

* Trou him net, dy gappet fen honger, en syn gebet by God forjit, as hy
iten kriget. Dy syn plicht net telt njunken God, dy boppe him is, fynt
der nin bien yn om syn evenminske to misdwaen, dy gelyk mei him stiet.

* Hâld it kwea en fortriet fen oaren for dy sels. O nachtegael! bring
dou de tynge fen it ljeave foarjier, en lit de ûl it ûngelok fortelle.

* Ik seach in rykmans soan by it grêf fen syn heit twistjen mei in earm
mans soan. “Sjuch, sei er oan de earme, hwet rêst ús heit dêr ûnder in
moaije greate grêfstien, en dyn heit, fij man! dy laeit dêr ûnder hwet
skovele klinkerts, dêr in mannich teisterkes trochwaechse.” “Wier is
it, andere de earme feint, lyk as je sizze. Mar foar ’t jins heit him
ûnder dy swiere stien weiwrot, is mines al lang opwjukkele en yn ’e
himel flein. Neat fitere him oan in ierdryk, dat him twong om ivich to
bodzjen, en earmoede ta lean joech. En dy yn hege steat libje, hwet
scil it hjar sûr falle yn oerfloed en eare fen sa’n hearlike wrâld to
skieden. De slaef, dy syn boeijen ôfskoddet, is lokkiger as de prins,
dy se finzen nimme.”

* In hillich minske drôge eren, en seach in keuning yn ’e himel, en in
wysgear yn ’e hel. “Ho is dat komd, rôp er gysten, det dy sa forhege,
en dy sa forstaet is? Dat moast oarsom wêze!” Do kaem dizze stimme út
’e wolken: “De keuning krige de himel omdet hy de deuchdsommen heech
sette, en de wysgear sonk yn de hel, om ’t er him mei de ljue fen de
keuning ôfjoech.”

* O keuningen, harkje nei myn rie! Der is nin moaijer, nin wizer yn al
jimme brieven as dizze: “De wizen binne de pronk fen it keuningryk, en
de deuchdsomme de rom fen de godstsjinst. De keuningen hawwe it selskip
fen de wizen mear nedich, as de wizen it selskip fen de keuningen.”

* In ûngelokkich heit hie in deuchdsom soan, dy ’t ier stoar. De
stienhouwer frege him: “Hwet skriftuerpleats moat ik op syn grêfstien
bikje?” Do spriek de heit: “It wird fen God is to hillich om ’t op
stiennen to bikjen, dêr waer en wyn it útfaget, dêr minskefoetten der
op traepje, en dêr de hounen it bismoarkje. Wolste lykwol hwet hawwe,
bikje der dizze wirden op: “Ik spriik, Och! ho swiet, ho streeljend
wier myn hert it blide grien fen dyn libben, dat nou yn de tún
forsoarre laeit!—De deade andert: Heit! ha geduld ta ’t foarjier, as de
roas wer út it môg’le stof opsjit, en op myn boarst stiet to pronkjen.”

J. H. H.

OAN IN BERNTSJE YN DE OARE WRALD.


  Byld fen myn hûs en myn herte!
Bern fen myn siel en myn sinnen!
  Wêzen fol ljeafde en fol nocht!

  Neame, o! doar ik dy nimmer,
Mar binnen hjir yn it herte
  Dêr stiet dyn namme biskreaun.

  Lakest’ my frjeonlikjes oan
Mei glûpige freegjende eagen,
  Gods ingel lake my ta.

  Sietste my jouns op ’e skirte
En streak’ne dyn hantsjes myn wangen,
  Oer wier de soarch fen de dei.

  Leiste jouns ier sa to sliepen,
Mei ûnskilds waes oer dyn troanje,
  Roazen bloeiden sa net.

  Twiske de sliep en it weitsjen
Tyspele yet foar myn sinnen
  Inerlyk, berntsje, dyn byld.

  Twisken it ljochten en tsjuster
Wekken dyn flaeijende lûdtsjes
  Ljeaflikjes my út de sliep.

  Triennen forrinne en fordroegje,
Mar wounen yn memmeherten
  Helet de ivichheit mar.

  Tiden en minsken forgeane,
Mar libjend’ stiet foar myn siele
  Ivich en ivich dyn byld.


E. H.

SKIPPERS-SANKJE.


Forjit my net as bolle wyntsjes waeije,
  En ik oan ’t roer myn sankje sjong;
As kroeze weagen ’t glêdde skip omaeije;
      Forjit my net.

Forjit my net as millioenen stjerren,
  En ’t frjeonlik moantsje my biskynt;
En dou swiet droam’ hast yn ’e sêfte fearren;
      Forjit my net.

Forjit my net as wrede touwerfleagen
  My slingerje dêr God it wol.
As ik ompolskje mei de dead foar eagen
      Forjit my net.

Forjit my net, as wreed de stoarmen bylje,
  En ’t libben hinget oan in tried;
As wy forslein oan ’t needtou ride en fylje;
      Forjit my net.

Forjit my net as swarte tommelweagen
  Oertruzelje it warleas skip,
En alle eleminten tsjin ús teagen;
      Forjit my net.

Forjit my net as w’ einling yet forsinke,
  En teare yn ’e djippe sé:
Wol den mei triennen om my tinke;
      Forjit my net.

E. H.

[Yllustraasje]


REQUEST.


Jow, keuning, oan forbûke minsken,
  Oan breid en fryster dochs de freed’!
Lit ús ús ljeave skutters patsje:
  Wy hawwe boaske en sitte yn need.

Hwent is der hjir ef dêr in merke,
  De spylman saget om ’e nocht;
Net ien dy ús to dounsjen freget,
  Net ien springt mei ús yn ’e bocht.

Hwet hawwe wy in moaije winter!
  En as de diken is it iis;
Wy fleane ’er oer as winterfûgels,
  Mar sûnder skutters. Is ’t nin griis?

’t Is wier, jy litt’ se útfenhûzje;
  Mar, och, wy sjen dy maets net oan.
In djakensrôk mei gleone knopen!
  En poepeskoen mei spikers oan!

In bollefel sit op hjar rêch boun:
  Dêr sit in blikken thébos op.
En om ’e hals, yn pleats fen doeken,
  In learen ding, it hjit in strop.

Ho heislik is hjar toet biwoechsen!
  ’t Is eft ’t in âlde tarkwast is:
En wol men hjar ’ris ljordrich tútsje
  Men rekket noait dat kramtried mis.

De iene hompelt op syn blierren,
  En klaget oer de hirde wei,
En bringt ynpleats fen Dimterkoeke
  In koarste knersich mikk’brea mei.

Dy bringt in himdfol hippentrippen;
  De grize rint ús oer de grou!
Hwet stjonke se fen ’t plaggestoken!
  In neare wallem giet hjar ou.

In tredde skarlt op Keulske redens,
  Dêr opkoft yn dat heidelân:
Mar is dat poepe-ark hwet roastich,
  ’t Gewear dat blinkt dochs as de brân.

Mar, och, wy meij’ dat ding net lije:
  Dat moardzjen, o! dat griist ús sa.
Och! teagen se mei sein’ en kanne
  Mar nei de lege mieden ta.

En as wy ’ris in oansit hâlde,
  En komt it op ’e bûse oan,
Den moatte wy de gearjeft meitsje:
  Hja ha forkearde broeken oan.

Mar heart men den dy feinten praten
  Fen fammen dêr yn hjar kertier,
O né! dy meij’ se net oan rûke.
  Wy leauwe it wol! Hja binne tier!!

Wy kenne ek wol manljue, keuning;
  Leau dat de Fryske fammen mar.
Mar hawwe wy hjar op ’e skirte,
  Den hawwe se mar ienris kar.

Dêrom wol dochs in bytsje tajaen;
  Och, keuning, keuning, jow ús freed’!
Jy scille tûzen tútsjes hawwe:
  Help mar ús skutters út de need.


Lisk Doekeledr Rjimkema.


Ut namme fen alle Fryske fammen, dy skutters yn ’t fjild hawwe.


E. Halbertsma.

IT ALDERSHUS.


Hwer libbet in minske loksillich?
  Hwer libbet in minske mei nju?
  Yn ’t âlde âlderlik hússté,
Dêr libbet, dêr hoalet er willich,
  Dêr hat er sa’n wille, sa’n nju.

’t Neitinsen fen bernefornoegen
  Fen âlders hjar ljeafde en trou,
  Fen koestringe by de gloede,
Dat jowt in ynfieren forhûgen
  Oan it Halbertsmas-nêst fen Grou.

Kom, treftige boikes fen Hidde,
  Fen Hidde, fen Hidde en Rjurtk!
Lit ús for ’t âlderhûs bidde,
  En tsjûge hwet it bitsjut,
    Det Hiddes âlde klûs
    Is ’t echte Fryske hûs.


E. Halbertsma.

TOEVOEGSEL OP DE LAPEKOER van 1829


_voor de goede vrienden van den uitgever._


_Friezen, waarde landgenoten!_


Onfangt met genegenheid deze zwakke pogingen van mij en mijnen broeder
Eeltsje Halbertsma om uwe schone taal enigen hoe flaauwen luister bij
te zetten. Gaarne hadden onze ontwerpen zich tot groteren voorraad en
ene prachtiger uitvoering der drukkunst uitgebreid, indien de last der
onderneming tusschen de bijdragen van vermogende Friezen en den arbeid
onzer hersenen had mogen verdeeld worden; maar in beide opzichten aan
onze eigene geringe middelen alleen overgelaten, omdat wij ons het
vragen schaamden, zijn die ontwerpen uit onmacht en niet uit onwil tot
dit geringe beperkt gebleven.

In dit boekje zult gij vinden proeven van allerlei stijl: kindergebeden
en satires; verhalen en zamenspraken; het vaderlandsche lied en den
tederen zang der moederliefde naast het kluchtig minnedeuntje. Indien
het enen meester vordert in slechts één dezer onderwerpen uit te
munten, zult gij de moeilijkheid beseffen om aan alle deze uit één
lopende onderwerpen te gelijk den eisch hunnes stijls te geven. Zijn
wij slechts geslaagd om u de mogelijkheid te bewijzen, dat de taal, die
heden nog onder u wordt gesproken, zich in allerlei gedaanten zal laten
plooien, zoodra haar ooit een vernuft als Gijsbert te beurt valt, dan
zullen wij het doel van onzen arbeid getroffen achten.

Grote moeite hebben wij ons gegeven tot ene waardige behandeling van
het hekelschrift. De satire, die de ontdekking van het menschelijk
hart, de opruiming van vooroordeelen en de verbetering der zeden ten
oogmerk heeft, wordt hier te lande ongelukkig verward met bouffonnerie,
die niets hogers bedoelt dan een ijdel lachen. Zeer zelden, en dan nog
met luim verstikkenden schroom, durfden vaderlandsche vernuften dit
vooroordeel trotseeren, uit vrees van hun karakter in het oog der
menigte tot dat van een potsemaker te verlagen. Ondertusschen leren de
voorbeelden van Persius en Juvenalis bij de Romeinen, van Boileau bij
de Franschen, en van Rabener bij de Duitschers, dat het hekelschrift
bij andere volken zijne eigene plaats der ere heeft naast dichtkunst en
welsprekendheid, en ook wij, zonder enige aanspraak op de hoge
verdiensten dier vernuften te maken, hebben gemeend op onze wijze de
satire te moeten beproeven, als een onderwerp, waarvoor de aart der
Friesche taal bij uitnemendheid berekend is. In de deftigste kerkrede
en in het kluchtigste hekelschrift zijn doel en waarheid één; de
omhulsels verschillen slechts.

In dit geschrijf, waarde landslieden, zal zeker, gelijk in alle
voortbrengselen van stervelingen, het kwade met het goede gemengd zijn.
Vergeving vragende voor het kwade bedelen wij gene lof voor het weinige
goede, dat uwe welwillendheid hierin misschien zou kunnen ontdekken.
Uit uwen lof immers kunnen wij niet leren, maar veel, zeer veel uit de
openhartige aanwijzing onzer misslagen, waarom wij minzaam verzoeken.
Mocht ons het geluk gebeuren van u te vernemen wat u mishaagt, wij
zullen gene kosten of moeite, die onder ons kort bereik vallen, sparen,
om ons te verbeteren. Wij kennen geen strelender denkbeeld, getrouwe
Friezen, dan dat van u vermaak te doen, dewijl het zich sluit aan het
andere denkbeeld van langs dien weg een kleine plaats te verwerven in
uw welwillend aandenken.

Justus Halbertsma.


Deventer den 28 Augustus 1829.

NARICHT.


In de Lapekoer zijn twee eigentlijke vertalingen: _It deagravers
sankje_ is Holtys _Grabe, grabe und spade_, en _de Rottelwacht_ is de
_Nachtruf_ uit _de Allemannische gedichte_ van _Hebel_, vrij gevolgd.
Genoodzaakt om met de zangwijze van Duitsche liederen tevens de maat
van het vers over te nemen, verviel men somtijds ongevoelig in het
hoofddenkbeeld tevens, of in den algemeenen gang van het geheel.
Vergelijk uit dit oogpunt _de Bolswerter merke_ met de _Hans und
Verene_ uit _de Allemannische gedichte_ van _Hebel; Jonker Piet en
Sibbel_ met _Verzeihen sie, mein herr Baron_; het _Skippers-sankje_ met
het bekende _Vergiss mein nicht_; de _nije widzesang_ met _Du, du
liegst mir am herzen_; en _Sibbel fen de Ryp_ met _Das mädel im thal_.
Het prosa is, zo veel wij ons kunnen herinneren, alles oorspronkelijk.
Alleen zijn de verhalen in het _Miswier_ van oud-Franschen oorsprong,
verfriescht echter en overal verrijkt met brede verzinsels. Het skelet
der eerste vertelling van _de drie pelgrims_ vindt men in de _Fabliaux
et contes des poètes Francois des_ XI, XII, XIII, XIV _et_ XV_e siecles
publiés par Barbazan, augmentés par M. Meon. Paris 1808. Tome_ II, _p.
127_, en aldus beginnende:

Encore chastioit le pere
Son fill en itele maniere.
Beax filz, se tu prenz compagnie
A nului, ne l’engigne mie,
Que tu ne soies engennez
Et par ton pechié encombrez,
Si com as Borjois avint ja,
Que li Vileins bien engenna.


Het twede vertelsel van _de boer geneesheer_ is uit het zelfde boek,
_Tome III, p. 1_, alwaar het aldus aanvangt:

Jadis estoit uns vilains riches,
Qui moult estoit avers et chiches;
Une charrue adés avoit,
Tos tens par lui la maintenoit
D’une jument et d’un roncin.


Het derde en laatste verhaal van _het overzetten der schapen_ staat
aldaar Tome II, p. 89, en begint in deze voege:

Un Roi un Fableor avoit,
A qui deduire se souloit.
Une nuit avoit molt conté,
Si que tot en estoit lassé,
Requist le Roy qu’il puist dormir,
Mais li Rois nel’ volt pas soffrir.


De vergelijking zal enige zwarigheid ontmoeten, omdat het boek, behalve
op de koninglijke bibliotheek en bij een enkelen beoefenaar der
Noorsche talen, hier te lande niet gevonden wordt.

De tegenwoordige uitgave der Lapekoer zal wegens de toevoeging der
muzijkstukken te veel moeten kosten om door al die menschen gekocht te
worden, in wier handen men het boekje gaarne zien zou. De uitgever zal
daarom op een goedkooper uitgave en zonder muzijk bedacht zijn, zodra
hem enige snipperuren van gewichtiger bezigheden zullen overschieten.




DE SKEARWINKEL FEN JOUTE-BAES.


DE SKEARWINKEL FEN JOUTE-BAES.[11]

_Lânsljue!_

’t Kin wêze det Joute-baes jimme soms hwette ûnsêft skeart, mar hy
mient it net tsjoed. Hy wol jimme fen it smoarch bird ôfhelpe; jowt er
jimme ’ris in skramke, jimme hawwe ek wol ’ris pûkels. En blet it
hwette lang nei, liz der in pompjirke oer ef tonder, en as ’t slim
komt, it skraebsel fen in âld hoed.

_Bouwe en Rinse_,
_twa Eastynje-farjers._


_Abe en Fetse_,
_twa boeren, dy mei Wopke-slachter en oar foltsen sitte to wachtsjen
nei it skearen._


_Bouwe._ Ho bistou sa op dyn sneinsk?

_Rinse._ Ik hab ús Bokke-omme to hôf brocht.

_Bouwe._ Wier der al lucht oan ’t lyk?

_Rinse._ Dat kinste tinke mei sa’n fol lichem. It stonk wol saun mile
boppe de wyn.

_Bouwe._ It moat wol mei sok myld waer. Mar yn de East is ’t noch oars.

_Rinse._ Ja, dêr hab ik ’ris in grap fen sjoen. Ik ha ’ris mei ús
kaptein to Buitenzorg op Java wêst. Dêr bouden se do in hûs for de
goeverneur. Dat waerd seishûndert trij-en-sauntich foet heech, en dêr
arbeidden do njoggenhûndert swarte keardels oan. Sa barde it, det der
op de boppeste steger in keardel fen in balke kroandea slein waerd, en
om der ôf to wêzen liet dat swarte houne-gûd it lyk mar nei ûnderen
trûzelje. Ik stie der by, det it del kaem; mar yn dy fal wier it lyk
wol heal fen de muskiten opfretten, sa’n biderf kaem ’er yn dat amerij
tiid oan.

_Bouwe._ Ja, sa’n lân kin men nin bigryp fen krije, ef men moat der
wêst habbe.

_Rinse._ En haste it gûcheljen dêr wol ’ris sjoen? De koelies, fordomd,
de sjouwerljue kinn’ it dêrre better as hjir Bamberg.

_Bouwe._ Bamberg? Bamberg? bernewirk! To Soerabaya kaem ús in swarte
timmerman oan boart om it skip to brouwen. Sa kaem it ek fen gûcheljen
to praet, en det wy wol ’ris in kinst fen him sjen woenen. Do naem er
in sechs-tried line, en dêr boun er in tweintich-pouns kûgel oan. Mei
ien keatste er dy kûgel yn ’e hichte; de line folge, folge al, krekt sa
lang er allehiel útroun wier; ûnderwiles kladdere dy keardel as in
blits yn de line op, en yn in omsjên wier er sa heech, det wy him net
mear biëagje koenen. Wy tochten, dy keardel sjugge wy yn der ivichheit
net wer; mar do er him in heale dei oan de loft fêsthouden hie, saeide
de kûgel mei de line by ús skip del; in amerij dêrnei folge omkoal oan
it oare ein, dy er yn ’e hânnen fêst houdde, krekt as in jonge, dy mei
in hynstebiter boartet. De kaptein sei tsjin my: Bouwe, spring yn de
sloep. Dit die ik, en helle de timmerman wer oan boart. De keardel wier
sa kâld as in poarsk: hy hie noch in lyts byt fen in sniebâl yn ’e
bûse, dy er boppe yn ’e wolken makke.

_Rinse._ Dat is nou forflokt ligen, datstou dêr dochste, Bouwe.

_Bouwe._ Dat kin wêze, Rinse. Mar dyn lyk, dat fen de muskiten
opfretten waerd, dêr wier ek in lucht oan, feint! My tochte, wy moasten
de rekkeningen mar tsjin eltsoar útstrike.

_Joute._ En den bitingje ik der by fen net wer. Hwent as jimme hjir
komd binne om ús de hals fol to ligen, den moasten jimme mar yn ’t
apelân bleaun hawwe. En dy it wer weaget, dy scil ik noch hwet mear as
’t bird ôfnimme.

_Rinse._ Hwet den?

_Joute._ Dy scil ik in plasse fen de noas ôfsnije, den kin elts him for
sa’n liich-bist wachtsje.

*** _Abe._ Ho djûr binne de mieren, Fetse? Ik haw jister net nei stêd
wêst.

_Fetse._ ’k Wit net; sa hwet by de daelder om, ek in kromke der oer.

_Abe._ Wierne der al rju?

_Fetse._ Ja, der stiene al hiele keppels. It liket det se rom binne,
mar it wier myn soarte net.

_Abe._ Haste den dyn fêste mieren jiers?

_Fetse._ Né, mar de smoarchste haw ik ljeafst. Ik haw altiid fen dy
Lipske mei hjar bêdteken rokken oan. Dy it fûlst stjonke, dy haw ik
ljeafst, en dy wierne der net.

_Abe._ Ja, dat wirdt der fen sein, dat binne de bêste efter de seine;
mar hja binne droevige onhuer.

_Fetse._ O, dat is neat; de skûrre is rom, litte se dêr ’ris útstjonke.

_Abe._ Ja, mar ús frouljue binne der eang fen.

_Fetse._ Frouljue! Lit dy mar omklieme mei hjar lappen en diggels, mar
ik wol de mieden del ha.

_Abe._ Hawwe se hjar eigen kost, jimme mieren?

_Fetse._ Hwet mienste? Det ik my de earen fen ’e kop frette litte wol?
Ik haw simmers genôch oan twa úthongere wâldljue, dy’t ’k by my yn de
ongetiid ha.

_Abe._ Jane jimme se den jouns ek neat?

_Fetse._ Ja, den krije se sa hwet in heal kroadfol sûpenbrij, en dat
bihimmelje se ek sûkerswiet. Ik wit net hwer se it bergje yn hjar
smelle pansen. Hja binne wis oars fen binnen as in Fries.

_Abe._ Ei, kom ju! It binne ommers ek minsken as wy.

_Fetse._ Wel, dat scil der wol oan ha, as ’t dêr oan takomt. Hwet,
divel, kinne wy traen sûpe as in poep? Ik ordenearje, heite, baes Joute
scoe dy gau dyn lêste bird ontnimd ha, astou ’ris mei hjar ombringe
scoeste.

_Abe._ Mar dat dwane se ek oars net as as se net dogens yn de hûd
binne.

_Fetse._ Nammers to briker. Dy siik wol traen op kin, kin wol kraenoach
frette as er soun is; en binne dat minsken? Wel, man, ik ha ’ris trije
mieren hawn, dy haw ik sechstjin dagen oanien in gong sûpe neitôge, en
dêr frieten se den fen dat trjimmich âld bargespek by, det hjar de
strôte knapte. As wy dat diene, man, hwer scoe ’t hinne! En scoeste den
sizze wolle det in poep in minske is as wy?

_Abe._ Wel, nou scil ’k den ek ’ris mâl bigjinne. Us âlde sikkretaris
hat ’ris âlve flessen wyn opbealge, scil ’k mar sizze; scoe dy den ek
net oars wêst hawwe?

_Fetse._ Dat leauste! Sikkretaris hat in bealch as in oxhooft, en scoe
dêr nin kwartsje yn kinne? Mar de poepen habbe nin gat en nin
liif......

*** _Wopke._ De divel, Joute! Dêr jow’ je my in feech om raek.

_Joute._ Is ’t roerd? Ja, man; efkes. Kom, ik scil der in kromke swam
op lizze. Dou biste ek in bytsje ûnbidich, net?

_Wopke._ Dat tanket de donder jo! As ’k jo ’ris in plasse fen ’t kin
ôfsnei scoen’ je ek net wyt laitsje. En dat moarn trouwe en allegearre!
Dat sjucht der gnap út; mei in sneed yn ’e bek foar ’e preekstoel.

_Joute._ Dat is nin byt; in sneed yn ’e hân is slimmer. Scilste trouwe,
Wopke? Den moaste ommers wol in printke fen my ha. Hawar!

_Wopke._ Hwet stiet dêr op? Dat liket Adam wol yn ’t parradys; dy laeit
dêr to sliepen. Mar hwa riist dêr út syn side op? O, dat is Eva, dy’t
yn ’e sliep út syn ribbe makke wirdt.

_Joute._ Tûk sjoen, Wopke. Krekt, dat is ’t. Mar hwet stiet der nou
ûnder to lêzen?

_Wopke._ Zijn eerste slaap was zijn laatste rust. Dat fetsje ik net.

_Joute._ Stek it printsje mar yn ’e bûse, en bring it my mei in jier
twa ’ris wer. Astou den noch net yn ’t bigryp biste, den scil ’k it dy
útlizze. Mar ’t scil wol lokke.

_Wopke._ Nou, dat giet oan. Dêr laeit myn botsen. Dei jimme!

_Fetse._ Dat wier in fyn stikje, baes. Ha je mear sokke?

_Joute._ Lûk dat laedtsje ’ris op: dêr laeit in stikje fen myn âld-omke
Hoarnstra yn; dy hawwe se yn acht-en-fjirtich it hûs boppe de kop
ôfbarnd. Lêz it mar ’ris lûd op for dizze húsljue. Jimme hawwe it oan
de tiid; der binne noch toalf foar jimme. (Fetse lêst.)

_Boerkerij en keapmanskip._


“Hawar for den divel! Dêr laeit it ark. Ik fordom it sa wyt as sûpe om
langer yn ’e modder en kouwestront om to slaen,” sei Rients, do’t er
syn spylfeint Eable mei in tsjep faem oan de griene side de dyk lâns
riden seach. Hy teach it baitsje oan, en sei tsjin ’e boer: “Ik hab myn
nocht, boer! Ik hâld op.”

_Boer._ Dyn nocht? Dyn nocht? Hwet skilt der oan? Sit de merke yet yn
’e holle?

_Rients._ De holle is my noch al tizich en sûzich; mar bûten dat, ik
wol Maeije meitsje.

_Boer._ Ja, mar sa kin ’t net op ’e wrâld.

_Rients._ Kinne ef net kinne, it hâldt op.

_Boer._ Nou, aste de sile op ’e hakken nimme wolste moaste selme witte.
Ik moat my rêdde. Mar hwet scil Rients?

_Rients._ Freegje je noch? keapmanje.

_Boer._ Keapmanje? Dou keapmanje? Dêr stiet dy de mûle al nei.

_Rients._ Ja, sjen, dêr rydt keapman Wylde syn soan hinne as in hear.
Forline wike is er my twa kear oan de klean lâns jage, en den is ’t:
“dat wirk stiet dy linich, Rients!” en mear sokke smeulske praetsjes.
Men scoene gleon wirde. Dat dwaen se allinne fen hwette tyskjen en
hanneljen. Scoe ik sa net kinne?

_Boer._ Den tinkt dy det it keapmanjen sa folle opsmyt, detste den ek
sa kinste? As it gelok dy altiten to mjitte roun lyk as keapman Wylde,
den ja, al wier de wei ek sa smoarch. Mar der binne ek oare, dy’t ’er
hjar sa skjin úthannelje, det se de hjekkel wer opsiikje moatte. Ik
sjên der nin ljocht yn.

_Rients._ Tsjienris sa goed as dat kouwestirtwaskjen. Hwet is boerkjen?
Hwet hab je bidijd mei de boerkerij? En dat je habbe is ommers mei
goarjen en in liiffol wirk by eltsoar skrept. In hiel winter moat men
sa lang by de âld sûch weitsje, det men selme hast mei bigjint to
gnoarjen.

_Boer._ Hei! hei! hwet giet dat ’er út.

_Rients._ Neat to lûd, boer. Nou habbe jy noch in lânhearre, dy syn
boeren in stik brea mei bûter en tsjiis gint; mar der binne ek oare.
Dat wirdt jins bûrman gewaer nei de dead fen syn âlde lânhearre.

_Boer._ Dou seist der hwette fen.

_Rients._ Syn nije lânhearre mei allerlei ongedierte op it hiem slacht
greater swé as de âlde, en nou de beide einen sa fier net mear oan
eltsoar komme kinne, moatte de boeren koart opboun wirde, det se it
helter útstrûpe. Mei in boer libje se as mei de moalpûde: hja slaen der
op sa lang as ’t stout. In boer kin ’t sa noait winne, al ite se
modder. Is dat in libben?

_Boer._ Dou jowste de mûle folle wille. For bûrman scil ’t net rom
omkomme. Dy man is to heech ophise: dêr haste gelyk oan. En syn
lânhearre past it, oan ’t waeijen fen ’e flagge to sjen, as de man roun
spylje scil; dêr haste ek gelyk oan. Mar, feint, der binne mear as ús
bûrman.

_Rients._ Boer, ik mei nin praet mear hearre fen dat getsjoen oan de
kouwe-ûren. Dêr habbe jy de nijboer, in man, dy’t út syn eigen fearren
fljucht. Ho is ’t dêr mei? Yn twa jier yn ’e flotgêrzen.

_Boer._ Ja, mar nijboer hat it op de nije menear, alteas oars as ik it
leard hab. Nijboer kin fjouwer-en-tweintich kij meltsje, en hy hat in
omslach fen acht-en-fjirtich. De greate wirkier stikken. Folletiids fen
’t hiem, en mei in lange piip yn de holle yn de Gouden Snoek sitte. Nei
alle merken ta reisgje dêr hirddraefd wirdt, en den mei de rûzige holle
yn de hynzers omtyskje. Hein en fier nei alle boelgûdden, en mei
allerlei moai gûd thús komme, dêr nimmen nin sin oan hie as hy selme,
en ’t arbeiderslean fen ’t nedich wirk yn ’t lân bigreatsje. As dat
koe, hie ik ryk wêst.

_Rients._ Dat scoe it him net dwaen; de húshâlding wier altiten yn ’e
heak. It wiif lit it net forsmoarkje, en hja lit it hjar ek net to djûr
oansmarre.

_Boer._ Ja, dat liket al sa. Hja lit it net forsmoarkje, en hja keapet
net to djûr, mar hja keapet to faek en to folle. De bûgel komt to faek
los. Dat wisten de fyndoekspoepen bêst, dy by folle boeren de reamme
fen de aden nomd habbe; dy rounen dêr in bryk gat, en praetten de
boerinne de trijegounen út de kast wei, en dêr wer moaije doeken for yn
de pleats.

_Rients._ It hat altiid in kwea wiif wêst.

_Boer._ Dat is nijboer faek gewaer wirden, as hy mei de bûter to merke
kaem.

_Rients._ O, praet my net fen dat divelsk reau fen bûterkeapers. Dy
stekke yen ôf, det it bloed der neirint.

_Boer._ Dat is sa slim net astou bearste. Hja meije wol op hjar hânnen
sjên; hwent der wirde hjar rare drankjes by eltsoar klitst. Hja triuwe
der alles mank. It hâldt by fyn moal allinne net op.

_Rients._ Praet ’er net fen, boer. Yn myn earste tsjinst ha ’k genôch
heard, as de boer thús kaem; den wier it altyd oarloch yn hûs; den wier
de bûter bont, den to heech, den to wyt, den to sâlt, den to lef; den
smakke se spekkich, den fiskich, den to weak, den to sûpich. Den
bitter; den is se net goed útkjimd, den to waerm tsjerne; den in
wetterluft; den smakke se mjitsk, den nei ’t molkenkrûd; den laeit der
in bernehoas ef in holdoek yn: allegearre mirakels om der in rider ôf
to skoerren.

_Boer._ Ik hear dou hast’ dêr in houn giseljen sjoen; de boerkerije
kinste nin goe’ fen hearre. Mar dou seiste fen goarjen en in liiffol
arbeidzjen....

_Rients._ Ja, dat siz ik noch.

_Boer._ Ik wit net better, ef ik yt my goed sêd, en doch nin wirk mear
ef ik kin ’t bêst ôf. Dêr for hab ik soune lea, en in pear goede hânnen
fen ús ljeaven hear krige. Dou seiste, ik hab noch in goe’ lânhearre;
dat is sa, mar lânhearre is sa wiis wol, det as hy alles habbe wol, det
hy den neat kriget. En dy’t goed yn ’t blêd stiet hat nou hwette mei to
sizzen. Wize lânhearren nimme de heechste skriuwers net mear; hwent dat
binne ûngelokkige ljue, ef dy it net goed foar habbe. Folle boeren
habbe de lânhearren minder makke: hwent hja waerden foar in jier
mannich, do it goud reinde, fen inkelde boeren fen de hege dyk jage, en
dat wier mis.

_Rients._ It boerkjen is dochs mar domme ljues wirk.

_Boer._ In kretfol geleardheit hoeft der net ta, mar in earnamerfol
gekheit kin der ek net by. In goe forstân krekt sa as ús ljeaven hear
it oan de measte minsken jowt, in soun forstân, dat op de kâlde groun,
net yn broeibakken, ryp wirden is, en dêr de nije gekken de hânnen net
oan hawn habbe om it in earsling bocht to jaen. In goe’ sin, nocht oan
arbeidzjen, en dêrta goede lea, dy dingen hearre der by. Ik hab in jier
by in boer tsjinne, dy altyd mei ’t gewelt yn ’e mûle en de beide
hânnen roun. As hy op merkedei nei stêd teach, den jeije en hirddrave
fen ’t hiem ôf, det it hier efterút stiek. Folle boadskip en neat to
dwaen, en sa lang mei de goede kennissen yn de stêd en ûnderweis prate,
det hy mei in read noas en in wylde holle flokjende en tsjierende thús
kaem. Ut to gast gean en gasten habbe, krekt eft it net op koe. Ik
moast alle dagen nei bûrren om de jeneverkanne folle to litten, en
dêrmei soms sa lang by him sitte, det hy bigoun to âljen as in lyts
bern. Dy hie to folle gekheit, it is den ek einlik op in earm
kouwedriuwer útroun.

_Rients._ Dêr habb’ jy it wer! It kin neat lije.

_Boer._ Neijerhân kaem ik by ien, dy rom geleardheit genôch brûkte yn
’t boerkjen. Hy tochte der oer as dou, det boerkjen domme ljues wirk
wier, en det hy hwet mear mansk wier as al syn bûrljue mei eltsoar. Yn
’t praten like it al sa, mar yn ’t boerkjen koe hy lang net tsjin syn
domme bûrljue út. Hy koe redevoeringen dwaen ta nut fen ’t algemeen....

_Rients._ Fen al ’t gemeen?

_Boer._ Né; fen ’t algemeen, en hy forgeat syn eigen nut. Hy wiste ho
folle rivieren eft der yn Spanjen binne, en hy wiste net ho folle
sleatten en greppels er yn syn eigen lân habbe moast. Hy die folle
lânboukindige proeven, en as ’t jier roun wier, hie er in tredde part
minder sie’ as syn ienfâldige bûrljue. Ien kear tochte ik, nou is hy
gek: do setten Domenij en hy togearre tweintich mollen yn ’e tún om in
los groun to krijen for de snijbeane. Dat hien’ se eltsoar wiis makke.
Mar it dûrre net lang ef de pasterij en ús hiem tilden op. Hy mjokse en
gisele de boel sa troch eltsoar en yn tizen, det hy oan alle iggen en
einen to koart kaem.

_Rients._ Ja, jy kinne wol folle lek en brek by eltsoar siikje, it is
dochs mar arbeidzjen al dwane je jins bêst noch sa.

_Boer._ Ja, man, dêr binne wy hjir for, en gelokkich dy wirk fine kin,
dêr hy as in earlik man it ein mei fine kin. Dat is ’t feilichste paed,
mar altiid net moai. De measte ljue siikje de bypaden; den kinne se
gauwer en makliker, mar der binne ek gûds, dy’t fordwaelje en noait net
goe’ wer to lânne komme. Alde bysitter, lyk astou wiste, hat my yn ’t
spil set: do ik bigoun, sei er tsjin my: “feint, it scil op de man
oankomme. Dou haste in great stik wirk oannomd: hast’ it al bifiemd?
Trouwen en boerkjen is moai to bigjinnen: mar it skip to stjûren, det
alles op syn poaten delkomt, is keardels wirk. It hiem is earst sa lyts
for jonge ljue, hja hawwe jamk de divel op it hiem sjoen, en jeije en
jachtsje wech-ende-wear hinne en hûndert goune is net sa’n great bulte,
det men der mei hanfetfollen mar ôfskeppe kin; en de pong wiid op, en
foar de hân, om der alle amerijen in taest yn to dwaen.” Ik krych noch
folle mear op reis, en hab ûnderfoun, det bysitter it wol wiste. Mar
dat helpt dy net. Dou wolste keapmanje. De njuggen goune, dyste to
Drachten oan de keallen fortsjinne haste, sitte dy yn ’e holle. Siz my,
hwer scil ’t yn wêze?

_Rients._ Hynzers en kij fen beiden, tinkt my.

_Boer._ Den kinste hânnen en foetten beide sparje: mar den ried ik dy
om earst in jier twa nei Kollumer-sweach to skoalle to gean. Dêr
forsteane se de kinst om der hwette mei to bidijen. Oars wit ik net
folle dy spek sette mei de hynstenegoasje: en om mei de hearen om to
gean haste nin goe’ postuer en kinste net goeder-nôch prate.

_Rients._ Hwerom net?

_De opsichter Hoarnstra stjit de doar op, en seit_: Ha jimme slachte?

_Rients._ Né, ju.

_Hoarnstra._ Hwet dogge dy keallepoaten den yn ’e linebeam to hingjen?

_Boer._ Dou tommelste ús hjir sa raer op ’e hûd. Kom yn, den scille wy
dy dat allegearre bitsjutte. Wy hawwe dyn rie ’ris krekt nedich.

_Hoarnstra._ Hwer hien’ jimme it oer?

_Boer._ Rients hingje de kouwestirten wol saun jelne de hals út: hy wol
keapmanje, hynstetyskje. Mar ik siz, hy hat nin postuer, en kin ek net
goeder-nôch prate.

_Hoarnstra._ Ja, lige dat moat er út de pin kinne, en in foech bocht yn
’e rêch der by. Ik ha toalf jier by mynhear Diependael wenne; dy hat
alles mei hynzers en moaije frouljue forspile; mar dat hong fen
flaeijen en ligen gear om mynhear it jild út ’e bûse to tsjoenen.

_Rients._ Ho nou? Seistou it dyn breahear den net, det er bidragen
waerd?

_Hoarnstra._ Ik it sizze? Jonge, hwet bistou in Jobbe. De hynzers, de
moaije frouljue, de fammen, mynhear, it friet en soep allegearre fen de
hege beam ôf: en ik die mei, hertke hwet woll’je, múlke hwet lêst je.
En hwet waerd der in noed fen dy moaije frouljue en hynzers stien! Der
wierne nin flarden sa djûr ef it waerd hjar om it gat hinge.

_Rients._ Dat wier in libbentsje.

_Hoarnstra._ Ja, mar it ein! It is de hynzers gien as de moaije
frouljue, en de moaije frouljue as de hynzers. De hynzers binne fen
mynhear komd by in lânbrebier, fen de lânbrebier by in foerman, fen de
foerman by in sleper to Ljouwert, dêr se meager as in range, lam en
krepel, mei in iepene hûd onbarmhertich by de pipen opgisele waerden;
de sleper hat se for it lêst noch ’ris merke hâlde litten to Frentsjer,
en fen Frentsjer binne se nei Kollumer-sweach kuijere, dêr it
fildersmês de bisten yn ’e ein út de ellinde holpen hat.

_Rients._ Wy wolle dochs wrychtich hoopje, det it mei dy moaije
frouljue hwette better gien is.

_Hoarnstra._ Krekt en allyk. It kin net krekter. Fen mynhear gongen se
ornaris oer yn ’e hânnen fen in oannimmer, in hynstekeaper, in
officier, ef sokke maets; dizze leveren se ôf oan in soldaet ef
fyndoekspoep, dy hjar wer yn in sûphúske brochten; fen it sûphúske
diene se de greate sprong nei in spylhûs, en fen it spylhûs kamen se
swietkeswei troch it gasthûs op ’e snijkeamer: ef, as ’t op syn
aldermoaist bisloech, modderfet mar âld en forwile by de
ontfanger-generael ûnder in brêge to Amsterdam, en dêr forkoften se den
biljetten oan de geande en kommende man. Dêr moaste mar om tinke,
Rients, lichte frouljue en moaije hynzers komme op ien plak to lânne.

_Rients._ Dyn hear hie al in nuver plak for hjar bisteld.

_Hoarnstra._ Dêrfor hat syn folk him den einlik ek plak bisteld yn in
kosthûs, dêr se him twaris deis omthelje op beane en smoar. En ik....

_Rients._ Nou, ja; en dou?

_Hoarnstra._ Ik bin opsichter wirden.

_Rients._ Dou biste wrychtich oan ’t bêste ein komd. Dou biste in hear.

_Hoarnstra._ Och, och! Dat meager stikje brea scoeste net rom fen
sopje. Wy frette de hjouwere net, heite.

_Rients._ Hwa den?

_Hoarnstra._ De koetshynzers, myn frjeon! De koetshynzers! Dy kinne nin
sile mei lûke, nin man drage; dy boarste fen fettens. Dy beesten doge
nearne oars ta as mei in moai tek op stâl to stean en to fretten.
Lykwol dy krije de hjouwere, maet.

_Rients._ En hwer hearstou den ûnder?

_Hoarnstra._ Der binne koetshynzers, en der binne hierknollen, dy
sleepje en jeije moatte. Dat binne ongelokkige beesten, dy hierknollen!
Elts, dy’t se oer hjar hawwe, sit hjar op ’e kop. De iene stjûrt hjar
hjir hinne, de oare dêrre; dy lûkt en hoartet hjar yn ’e bek, en dy rit
hjar mei in sloppe jageline. En noait de selde wei! Eltse moanne is ’t
bynei oars. Nou is de wei rjucht, den krom; nou heech, den leech. Hja
scille noch wol tweintich jier probearje, hwer de bêste wei lâns rydt.
Hat de foerman in noartige boi, ef is er útmakke fen syn baes, de
knollen moatte it ontjilde. Binn’ se hwet loai, stroffelje se ’ris, dat
slacht hjar fen boppen del mei de swipe op ’e ribben. En hwet binne dy
ribben meager! Man, nútemuskaet scoestou der op raspje.

_Boer._ Nou, sêft hwet! Jimme krije dochs ek foer.

_Hoarnstra._ Ja, lang foer. Bruijen en hakstrie by ’t bealchfol. En
bigjint it hwet krap om to kommen, roppe se om bisunigjen, den moat it
noch út dat hakstrie weipinige wirde. De koetshynzers hâlde it rib
allike fol. En wylst allerlei tizige bazen de earme knollen fiterje,
wylst de termen hjar rommelje fen honger, moatte se fen sok foltsen as
jimme noch hearre, det se lânopfretters binne.

_Rients._ Ja, ja, wy sjênne ’t wol, frjeon. Mei in poepepiip yn ’e
holle, in gongelstôk yn ’e hân, en in blauwe rôk oan swiere de hearen
troch it fjild. As se my opsichter meitsje wolle, ik smyt de hjekkel en
de toelle sa fier as ik se krije kin.

_Boer._ Hou, hou, feintsje! dat giet sa maklik net. Dou kinste op ’t
jild fen ’t lân net pasje ef dou moaste dyn eigen earst forspile hawwe.
En haste it sa fier brocht, det nin skroar, nin bleeker, nin bakker,
nin timmerman, nin divel in duit fen dy helje kin, ef sy moatte it dy
earst mei abbekaten foar it rjucht fen de bealch ploaitsje, en dou
kinste dy noch in jier mannich op ’e proppen hâlde, den haste noch wol
’ris kâns oan it greate ieslok to kommen.

_Hoarnstra._ Ja, ja, feint! Troch finansjes komste yn de finansjes. Ik
bin der ek sa komd.

_Rients._ Dou ek? Skammeste dy net detstou it seiste?

_Hoarnstra._ Dat is de wrâld sa. De boer wit it like goed as ik.
Mynhear Diependael hat my einlik syn kokenfaem ta wiif jown.

_Boer._ Ja, Hoarnstra; mynhear hat in bulte wirk for dy dien!

_Hoarnstra._ En do hat er ús yn in winkelke set. Mar myn wiif wier yn
de koken fen mynhear skjin forwend; en as hja in poun prommedanten
forkofte, den iet se de winst altyt op. Koartom, alle iggen en einen
wierne mei in rep to lyts, en de keapljue to Ljouwert woene ús
útstrûpje; mar der wier neat. Gelokkich wier der in mynhear fen der
Slemp, dy folle mei ús mynhear op in paed wier, do ’t ik noch by him
wenne; dy hie rju to sizzen, en hat my opsichter makke. Mynhear
Diependael hie myn wiif oars altiten in tolhikke twiske Ljouwert en it
Hearrenfean biloofd.

_Rients._ Nou, as ’t sa moat, den net. Ik bliuw mar by myn earste sin.
Sa hwet hannelje yn hynzers en kij, dat liket my net tsjoed ta.

_Boer._ Mar ik siz dy noch ’ris, dou haste gjin goe’ postuer om mei de
hearen om to gean, en kinste ek net goedernôch prate.

_Rients._ Hwerom net?

_Boer._ Kom oan! Astou ús âlde rún forkeapje scoeste, in beest dêr net
folle goed flêsk oan is; trije kear mei de dongwein op reis wêst; in
spoeksjender op-en-út; ho scoeste dat oanlizze?

_Rients._ Wel, ik scoe him stiif by de bek hâlde, en rinne den mei it
beest sa fûl as ik koe op en del, en sjênne den to akkoartsjen.

_Hoarnstra._ Mis is ’t. Jonge, jonge, ik ha dat munsterjen sa faek by
mynhear Diependael bywenne. En dat spile allegearre mei eltsoar ûnder
ien tekken om mynhear to bijeuzeljen. De keapman stoppe de pikeur en de
feinten fen mynhear de hânnen, en sa pissen se allegarre yn ien pôt.
Wier it hynzer wiid fen skonken den munsteren se ’t mei it gat deun
tsjin in mûrre oan, en den loek it beest de foetten yn. Wier it beest
leech op ’e foarpoaten en it moast bisjoen wirde, den lieten se ’t mei
de efterpoaten stean op in steed, dêr de groun in tomme twa leger as
foare wier. Wier it beest folfoettich, den waerd it noait op stiennen
munstere, mar altyd op sêft sân. Rients-om, dou wiste net heal hwet der
al sa yn dy greate wrâld to keap is.

_Rients._ Dêr ha ’k myn libben net fen heard.

_Boer._ Mar hwet scoeste tsjin de ljue prate?

_Rients._ Wel, ik scoe sizze: “Ik haw in rún yn ’e hanlinge,” en den
koene se him selme bisjên.

_Boer._ Dêr hawwe wy it al. Sa fier mis as Jistrum fen Madrit leit.

_Rients._ Ho den?

_Boer._ In hynstekeaper, dy de kinst leard hat, seit: “ik haw hwette
moais yn ’e hanlinge; in skilderij, dêr woe ’k de wjerga wol ’ris fen
sjên yn de saun provinsjes. It is mar jammer det syn likens net yn ’e
wrâld to finen is; der kin noait in span fen komme. In earste minister
op biennen; in foarwirk as in lieu; bonken as glês; in opperprefester
yn ’t túch, en den sokke nuvere seden en sin, as men se noait fynt. Fen
krachten en formogens wird’ je de ein noait gewaer: hwent der is nin
minske, dy sa lang sitte kin, as hy rinne kin. In bern kin him mei in
siden tried stjûre, en der mei troch it fjûr ride. Ja, sa’n ding is der
op ’e wide wrâld net, dêr men him net foarspanne kin. Hy hat in lyts
koltsje, oars hie hy lang by in fjouwerspan wêst by mynhear Fen Rinde
yn Hollân. As se freegje: “stapt er ek hwette oan?” den wirdt der sein:
O, it is in dom hynzer; der is noait net mei pield; mar as hy yn goede
hânnen is, kin hy yn acht wike gouden-swipe-hird. As men him in tik mei
de jageline jowt, o, den bigint er sa raer op de fyoele to spyljen. Den
mjit er oan, dat siz ik jo. En is ’er den ien, dy ’er hwet lek en brek
fen sizze doar, den moaste him aenstons oer ’e snute houwe; dou moaste
him aenstons mei ontfanger sizze: “der scil noch ien mei in siden broek
op ride, wearljach!”

_Rients._ Dat liket my nuver ta.

_Hoarnstra._ Mar nou moat ik dy noch hwet freegje. Hwet scilste sizze
as de rún forkoft is?

_Rients._ Wel, den scil ’k it jild nei my strike, en dêr is de boel mei
út.

_Hoarnstra._ Sjuchste wol, al wer mis. It is net allike folle ho de
keaper fen ’t hynzer fen dy weigiet. Dou bigrypste wol, det hy yn ’t
gebrûk al de geheime kwalen fen dy rún fine scil, en as er den seit:
“dy knol is damsteech, koppich, kolderich, dimpen, ef weinfljochtich,
ef bekstallich; dêr habb’ jy de rún wer, jaen my myn jild werom, den
moastou tsjin him sizze kinne: “ik woe’ it beest werom nimme; mar jy
woene it perfoars hâlde. Hâld it nou ek.”

_Rients._ Nou noch mâller. Ho giet dat?

_Hoarnstra._ Dat scil ’k dy sizze. Astou him to tûk wêst haste, moaste
him yn ’t forstân bringe, det hy dy to tûk west hat. Earst moaste de
keaper ’ris hifkje. Wylst er dy it jild tatelt, moaste tsjin him sizze:
“ik wit net, it moeit my dochs, det ik fen it beest ôf bin.” As er den
bigjint to glimkjen krekt as ien dy sizze wol: “Ja, feint, ik ha dy al
beet;” den moaste sizze: “ik wol je traktearje op in bêste flesse reade
wyn.” As er den mar foarttelt, en seit: “kom, kom, keap is keap; stek
my de gek net oan. Jy witte wol better;” den moaste de hân útstekke en
sizze: “hawar, hâld de hân ’ris op;” en den moaste him yn de hân
bruije, det him de fingerseinen piipje, en sizze: “Dêr binne fiif
inkelgoune, den hâlde jy it jild, en ik de rún.” Astou den sjuchste,
det er goed yn ’t bigryp is, det er dy bitritsen hat, den moaste it
jild sa beare lilts nei dy skoerre. “Dy fordomde jildpine,” moaste
sizze, “nou bin ik myn awentûr kwyt.”

_Rients._ Dat liket my nuver ta, siz ik jo.

_Boer._ Kom, yn koartens is ’t Easterwierrumer merke: dêr moaste ’ris
mei keapman Geale hinne. Dêr kinst’ der hwet fen hearre. Mar siker,
biried dy! Sliep de merke earst goe’ út, en kom moarn ’ris wer.

_De faem._ De frou seit, hjir is in stik wrakke tsjiis, Hoarnstra. Dat
moatt’je oan jins wiif bringe.

_Hoarnstra._ Woelje it mar yn in krante. _Immers zullen mijne oogen het
loon der ongerechtigheid niet zien._ Dei jimme!

_Fetse._ Dat is út, mannen! Hat it hwet foldien?

_Abe._ Skoan opperbêst. Mar hwerom roun dy skriuwer fen ontfanger sa
wei, en dy twa boeren?

_Joute._ In bytsje rudich!

_Abe._ It is ommers al fyftich jier lyn; hwet habbe hja hjar dat oan to
tsjen?

_Joute._ Dat scil ’k dy sizze. Lêsten is ’er yn ’e stêd in priis op
redens forriden; de jouns hiene de hearen in great gastmiel, en dêr
hiene se de winner by mei syn maet, dy’t de premie woun hie. Do’t op it
lêst roun, en it bierke sa hwet yn ’e man kaem, bigounen de hearen to
fjuchtsjen.

_Abe._ Nou, hwet wier dat, det de hearen eltsoar ris by de hûd krigene.

_Joute._ It wier Frysk, krekt sa as ’t hearde. Folle better as
pluchsnije: en hwet moat der dochs wêze. Mar de hirdriders, dat twa
dimmene boeren liken, sieten elts mei in lang piip hwet efterôf om dat
spiltsje oan to sjen. Ien fen de hearen, dy net mei fûstkespile, tochte
yn him sels, det dy boeren der wol nuver by opsjen scoene; hy frege
hjar eft hja dat wol fen sokke hearen forwachte hiene. “Krekt-en-allyk
as by ús,” seinen de minsken heel krankyl, “earst ite en drinke, en den
bruije.”

_Abe._ Nou, hwet bitsjut dat?

_Joute._ Bitink dy ’ris, Abe! Do dy ljue Fetse preek hearden, makken se
selme de tapassinge; dy kaem hwet hird oan, en sa gongen se foar amen
de tsjerke út. Oars?




IT GROUWE PAK.


IT GROUWE PAK.

It pakt raer út! It pakt nuver út! It pakt bryk út! It pakt den ris
mâl, donderske mâl út! Dat wird heart men nou deis oeral; folle minsken
is it yn ’e mûle bistoarn.

Dêr hawwe jimme, om ris mei eximpels to sprekken, dêr hawwe jimme fine
Fite, dy de eagen sa bidêst del sloech; hwet loek hja dat mûlke eptich
yn fâlden as der oer it goede spritsen waerd, en hwet rimpele se dat
noaske fiis, as der flokt waerd. Ho dimmen, ho foarsichtich yn al hjar
dwaen en sizzen wier hja! En nin tsjerkgong sloech Fiteke oer. Mar op
iens bigjinne de frouljue to mûskopjen en eltsoar yn it ear to
reauntsjen. “Fite bilûkt sa om ’e troanje; der skûlet hwet.” En op it
lêst boarst it as in tongerslach oer de hele bûrren los: “Fite moat yn
’e kream by de feint,” en Jan en alle-man geit it eltsoar ta: “Dat pakt
al mâl út.”

En hwet sizze jimme wol fen Jakkele Grypsma? De man driuwt in bulte
negoasje, dat hâldt nearne by op; hy hat lân en sân, en dêrby jild as
modder om sa ’n greate hannel út to fieren. O, Grypsma is sa wiis as
Salomon; hwent hy is skatryk. De dippere en sunige minsken, dy in
stûrke oerwoun habbe, dêr se op ’e âlde dei fen libje, sette hjar jild
by Jakkele út tsjin fjouwer percint; jierrige boerefeinten, dy fen hjar
sûr fortsjinne lean in hûndert goune twa oerlein habbe, bringe it ek al
by Grypsma. Allegearre, de iene syn hûnderten, de oare syn tûzenen,
allegearre bringe se hjar jild by Grypsma; hwent dêr is it sa wis as by
de Nederlânske bank to Amsterdam. Mar hwet is it eintsjebislút? Yn
ienen heart men wech en wear: “Alle einen binne by Grypsma to koart,
Grypsma is bankerot!” en in lyts fjirtsjen dagen letter stiet yn de
krante fen Smeding to lêzen, det Grypsma in gat makke hat fen trije
tontsjes. De kriddeteuren, dy it hise koenen, seagen as jonges, dy
sneins om jild spylje en dy exteur de sinten foar de noas weistrykt; dy
der mei riwwenearre wierne, sieten to skriemen yn ’e hirdsherne. Mar de
bysfeinten, dy ’er net mei to dwaen hienen, gnyskene oer de onnozelheit
fen dy minsken, en seinen: “Dat pakt den ’ris mâl, wealachske mâl út!”

Jimme kenne dy Murk ommers wol; de út-fen-hûzer Murk Slûchslim? Dat
wier sa ’n stillen gearer. Ja wol, dy lei se mar by tûzenen efter it
linnen, en hy hie in greate blikkene tromp mei lânskipsbrieven en
oblegaesjes op Ruslân. De man hie wiif ef bern en wier mar allinne yn
’e wrâld. It mocht him skoan barre om thús in rom libben to hawwen; mar
sa folle omslach noaske him net en om de oanhâld en de gesellichheit
gong er wol trije parten fen it jier by syn folk en goede frjeonen
út-fen-hûs. By sommigen bleau er wol ’ris in pear moanne to tarren en
to smarren. Ja, as de ljue by útstek foldedich wierne hienen hja wol
’ris de eare fen him in fearnsjier by hjar op it hok to hâlden. Mar
oeral wier er allike wolkom: hwent, o, dy Murk wier sa aerdich yn syn
praet, sa sêft en noflik yn ’e omgong, sa tankber for it goede dat men
him die. De berntsjes joech er koeke en hazzenuten en de frouljue
krigen wol droege mangels, ’ris in siden doekje en in doaske fol
lodderein ef âlde klongels fen him. “Sjuch, sei er, om yen út to
klaeijen foar ’t men to bêd giet, dat is onwize ljues dwaen; mar kom,
ik scil jimme in oblegaesje teikenje, det ik jimme tûzen goune skildich
bin, om nei myn stjerren fen myn kaptael oan jimme út to kearen, den
hoeve jimme ek nin succesje to biteljen. Mar jimme moatte it oan nimmen
sizze, hear!” En sa krigen al syn folk en goede frjeonen, dêr Murkom sa
swiet iten en dronken hie, elts in oblegaesje fen him, de iene fen
fiifhûndert goune, de oare fen tûzen goune, en in inkele ek fen trije
tûzen. Syn neef Draisma, in doarwaerder fen Dockum, makke er al it oare
en stelde him oan ta Kerater; dy er den ek by syn libben noch mei de
ynhâld fen syn testamint bikend makke en hwet er al sa oan de minsken
op de oblegaesjes, dy hja fen him hienen, útkeare moast. Eindelyk
Murkom bitanke de wrâld for de goede tractaesje en stoar yn it
moardjier, it trij-en-sechtichste fen syn libben. Sa hwet in moanne nei
de dea rôp Draisma de erfgenamen en kriddeteuren yn ’e krante fen
Smeding op, om by de iepening fen it testamint, en de tromp mei
oblegaesjes to wêzen. Hja kamen prompt as ien man op; Draisma lies it
testamint ûnder de djipste stilte fen de forgadering foar, en do it út
wier iepene hy de izeren kiste, dy mei trije fêste slotten en twa
hingelslotten en den noch wol toalf reade lakken ticht siet. “Dar hebbe
wy de aep, frinden,” sei Draisma mei in segepralende troanje, en helle
der in greate moaije tromp út, dy glimmend grien ferve en oan ’e rânne
bisegele wier en dêr mei greate goudene letters opstie it wird
_Speculatie_[12], (wy Friezen sizze _spikkelaesje_), hwent dy tromp hie
Murk noch ’ris koft op it boelgûd fen in banketbakker. Op dy tromp siet
al wer in hingelslotsje, en do Draisma it kaike dêr yn stiek, wierne
alle eagen wachtsjende en men koe wol in mûs risseljen hearre. En hwet
miene jimme nou, det ’er foar den dach kaem? In moai pakje brieven yn
in bôge wyt pompier mei in siden oranjelint biteard, dêr mei in
sierlike hân op skreaun stie:

_Veel beloven en weinig geven
Doet de gekken in vreugde leven._


Foarsichtich tearde Draisma it pompier los en foun dêr yn hûndert
lysten fen hirdriderijen, hirddraverijen en sylpartijen,
hûnderttweintich lotterijbriefkes, dêr nieten op fallen wierne, en
trije delen fen in Dútske roman, _Het bedrogene meisje_. By dy fangst
stie Draisma as forwezen en forstomme, de oare erfgenamen en
kriddeteuren wierne biskamme en seagen sneu op ’e noas del. “Dat pakt
raer, duwelske raer út!” sei Draisma op it ein, wylst er de roman fen
it _Bedrogene meisje_ fen boppen del yn de spikkelaesje-tromp keilde.
“Dat is nou de groatste beschiterij dar ik oit ter werelt fen hord hew.
En die stinkert hebbe wy noch flaeid en alle goed deend. Sude men niet
tureluurs worde?” “Ja, doarwaerder, sei in sékaptein op Eastynjen, dy
hie er for syn kostjild ek bitelle mei in oblegaesje fen tûzen goune,
“ja, doarwaerder, it kaptael, dat je dêr efter sa folle slotten wei
helje, is net great, mar it is sachts sa great as de grenaet, dy jimme
oan in koperen keatting lein habbe. Mar ho dat ek is, wy binne maets en
farre allegearre op it selde skip. My tocht, wy moasten allegearre ús
oblegaesjes mar by _het bedrogene meisje_ yn dy spikkelaesjetromp dwaen
en skinke se oan Draisma, dy is dochs erfgenaem fen al it oare; den kin
hy it hele soadtsje by de ontfanger-generael bringe ta bitelling fen it
succesjerjucht. Mar dat bliuwt oer, frjeonen, krekt as Draisma seit: It
pakt mâl, blaxomske mâl út.” En dêrmei gong dit gearleger fen
kriddeteuren en erfgenamen út eltsoar, as in houn, dy by de slachter in
pak bruijen kriget yn pleats fen flêsk, mei de stirt twisken ’e
skonken; geande mei in lege pong nei hûs, lyk as se mei in lege pong
komd wierne.

Dat binne nou mar eximpels, ho wy Friezen dat wird _útpakken_ brûke;
mar jimme wolle witte, hoe de minsken oan dat wird komd binne; nou, dat
scil ik jimme útlizze, as jimme mar hwette gedild hawwe en by myn
teltsje, lyk as by de eftermiddeispredekatie, net yn sliep falle. Dy
hwet útpakke wol, moat earst in pak hawwe, dêr hwet yn sit; nou it wier
krekt in pak, in mâl, in oeribel great pak dêr dizze sprekwize fen
dinne komd is.

[Yllustraasje: LIAUKAMA-STATE ALEAR TO SEXBJIRRUM.]

Jimme habbe siker wol ’ris heard fen de âlde adelike famylje Liaukama,
dy nou al lang útstoarn is, mar syn slot hie to Sexbjirrum, dat ik noch
sjoen hab it jier foar det it ôfbritsen waerd; it seach ’er forlitten
en poatterich út, en ik haw ’er neat foun dat my bybleaun is, as det it
folle greater wier as alle oare Fryske stinzen: foaral hie ik myn niget
oan dy lange rigele fen hege holle kelders, dêr it slot oerhinne boud
wier. Nou stiet der nin ien stien mear op de oare; allinne it lege
plak, dêr it stien hat is oerbleaun om ús it wrakke en wankele fen alle
minskelike greatheit foar to hâlden. De Liaukamas wierne al mei fen de
âldste, de rykste en machtichste adel fen Fryslân, dy oer it lân en de
tsjerke yn de heechste bitsjinningen sieten; bikend is binammen dy
fromme en edele abt Liaukama, dy de loaije en breadronkene mûntsen oer
it oerdwealske libben bistrafte en fen hjar formoarde waerd. Mar by de
reformatie houdde hjar macht yn ienen op; hwent do koe nimmen in
offysje mear krije as dy Gereformeard wirden wier, en dêr de Liaukamas
Roomsk bleauw’ne, sa hienen se foartoan net mear to dwaen as de hier
fen hjar boerepleatsen to barren, mei de lange jacht de hazzen yn
Barradeel efter de broek to sitten en út-fen-hûs to tsjen. Dit lêste
wier ek wer it gefal yn it neijier fen sechstjinhûndert trije en
sauntich; do die Jonker Liaukama in plezierreiske troch Dútsklân en
Brabân om net foar Krysttiid wer to kommen. It slot bitroude er wiles
oan syn boden: Bauk, in jongfaem fen twa-en-tweintich jier, húswarre yn
it slot; in âld tersker, dy Oebele hjitte, hie syn went yn ’e skûrre,
dy mei in syddoar yn it slot útkaem, en dêr wenne in tersker, Hessel,
mei noch in neef, in greate jonge, mei namme Sikke, by yn. Dy koenen
Bauk bystean as der onrie kaem, en as it nypte en wer nypte, ek noch in
pear boeren fen de Jonker, dy deun oan it slot wennen. As in
jongkeardel by de âlde Friezen om hjar dochter kaem, den fregen se
jimmer nei twa dingen; it earste wier: hat er al keate? Hwent in
mammiske[13], seinen hja, giet altiten iendris yn syn libben troch de
bocht, en as hy it jong net dien hat, den docht er it âld, en dat is
for wiif en bern net bêst, hwent âld mâl giet boppe al. Nou, sa die
Jonker Liaukama ek mei syn boden: as de faer en moer net doge, doge de
bern faek ek net, sei er. De opfieding en it eximpel doge net; en it
aerd doocht den ek net.... It twade, fen hwet skaei is de feint? Hwent
as er fen forkeard folk wier ef syn faer en moer net doogden, den siet
der faek ek al in forkearde hier oan him selme. Der binne wol dy
útskaeije, mar it eximpel en de opfieding is sa min, en it bloed, dêr
hja út groeid binne, sa bidoarn en smoarch, det der yn ’e regel de bern
fen oanhinget. Mei ien wird, de âlde Friezen seinen: Jow acht op it
laech, hwent de apel falt net fier fen de beam. Nou, sa die Jonker
Liaukama ek mei syn boden; hy hie nin feint ef faem yn syn tsjinst, dêr
hy de âlders en it folk fen for in rudich soadtsje skoude. Hy naem se
allegearre út de kinde. Bauk wier de dochter fen syn koetsier, dêr er
nou mei op reis wier. De âlders fen syn beide terskers wierne soannen,
de iene Oebele, fen de túntsjer fen syn oarreheit, en de oare, Hessel,
de soan fen de jager fen syn heit. En Sikke, in opslopene jonge fen
sechstjin jier, wier de soan fen in oarlochsbonke, dy yn in sé-gefjucht
tsjin de Ingelsken deasketten wier, mar foar dy tiid ek jager op
Liaukama, dy syn hear altiten earlik en trou tsjinne hie: dêrom hie de
Jonker syn soan den ek ta him nomd.

Jimme kinne wol tinke det ’er yn sa’n slot fen goud en silver hwet to
keap wier. De boarger- en boere-frouljue kreaken do fen goud en silver,
dêr hja stiif fol fen sieten; meitsje nou jimme rekkening hwet it west
hawwe scil yn ien fen de âldste en rykste adelike geslachten fen
Fryslân, dêr alle kostlikheden fen de âlden, ieu út, ieu yn, as
hillichdommen yn biwarre bleauwen, lyk as se dy nou forkwanselje om ’er
nije fodden wer for to keapjen en hjar to klaeijen as de hoeren fen
Parys. Silveren leppels by de rûs, hwent foarken brûkten se do noch
net; silveren milriemen; kannen en bikers fen alderlei fatsoen; dêr se
bier út dronken, ek al fen wakkere swier silver, om net to praten fen
silveren brandewynskoppen, kommen, silverheften messen en skjirren mei
silveren eagen. En hwet scil ik sizze fen de fracht goud, dy de freules
oan holle, hals, boarst, liif, earmen en hânnen ta de fingerseinen út
droegen? Genôch, it wier in hele skat hwet sokke minsken do allinne oan
liifsdracht bisieten, en dat alles lieten se stean op in jongfaem, dy
húswarre as mynhear en mefrou mei de jonkers en freules út-fen-hûs
wierne, sûnder det ’er in hier op hjar holle wier, dy ’er om tochte det
it hjar ontstellen wirde scoe. Sa folle greater wier do de earlikheit
fen de minderen en de bitrousomheit fen de riken as yn lettere tiden.

Nou, ik moat sizze, Bauk wier dat bitrouwen ek wirdich. It wier in
tsjep en rizich frommiske; blier fen eagen en gol fen troanje, in hege
foarholle, en in lange boppelippe. As hja lake, en dat kaem hjar noch
al ’ris oer, den draeiden ’er in pear nuvere skelmaftige kûltsjes yn
hjar wangen. Lyk as alle dochters fen Eva mocht hja ljeaver it evenbyld
fen hjar heit as hjar mem lije; dat is natúr eigen. De Sexbierrumers
seinen wol fen hjar det hja in bulte wyt yn ’e eagen hie; mar nimmen
hat ea fen hjar sein, det it midden de beide einen yn ’e macht hie.
Howol riper-nôch yn ’e mûle, bitocht hja hjar altiten as it op dwaen
oankaem, en om alle feinten en skatten fen ’e wrâld scoe hja net eat
dwaen ef talitte, det hjar hear en master hjar forbean hie.

Oeblom wier in man fen amper sechstich jier, in fromme gemoedelike
siel, dêr nin spyn oan siet. Mei alle ûngelok hie er in hertgrounich
meilijen, en hy kaem for syn breahear op as for him selme. Wé de snaek,
dy Jonker Liaukama in skeisen to koart dwaen woe. Hessel wier in
stillen yn _den lande_, dy mear die as sei, nei it âlde Fryske
sprekwird: it is mei sizzen net to dwaen. Hy koe net lêze ef skriuwe;
hy hie neat leard, mar hy hie in skoan gesoun forstân, dat ûnder it
ivich learen noch wol ’ris bidoarn wirdt, en as hy prate woe, stie it
better op poaten as men fen in earm tersker forwachtsje scoene.

Sikke wier in rimpen en gysten jonge, en dêrby sa dryst, det hy foar
fjûr ef wetter stie. It wier syn gelok det hy de ploech dreau by in
dimmen ploeger, dy him mei sêftsinnichheit hwet wiste yn to teamen en
by it stik to hâlden. Syn greatste wille wier as er mei de jonker as
polsdrager op de lange jacht gean mocht, sleat út, sleat yn, en mocht
er to mûk hjir ef dêr yn it iepen fjild e’ris in snaphaen ôfsjitte, den
gong syn hert iepen.

Mar hwer bliuwt nou dat pak, dêrste fen forhelje woeste? hear ik jimme
sizzen. Nou ja, dat is ek sa; om de foarreden net langer to meitsjen as
de preek, scil ik den ek mar bigjinne.

It wier djip yn ’e hjerst; it waer wier mistich, en skrousk; de loft
stil, en mottich; de klaei wiet en glêd, do Bauk forsiik krige fen in
âlde moike, mei namme Akke Grynstra, in âldfaem fen rikelik fyftich
jier. Dat minske hie minnelike graech in man hawn; hwent hja hie mear
honger as breahonger yn hjar jonge jierren. En nou wier hja spitich
tsjin alle mânljue, omdet ’er net ien ûnder west wier, dy him troch
hjar fange litten hie, ho folle netten hja ek spand hie om ien to
biflappen; dêrby rette se alle fammen it houwelik as in put fen
alderlei ellinde ôf, hwent omdet hja selme net fen de apel priuwe
mochte woe hja ek net det oare fammen der nei taeste scoenen, krekt eft
it de forbeane frucht fen it parradys wier. Dat leksom sei se nou ek
wer op oan hjar nift. Mar Bauk wist fen al dat grinich geëamel neat to
sizzen. “Witte jy hwet, moike, sei hja; dêr for binne wy frouljue yn ’e
wrâld, om to trouwen. As ik goede kans sjen, doch ik as ús mem dien
hat; in goed bern dy op syn faer en moer liket. Us mem is der net oan
stoarn en ik scil der ek net oan stjerre.” Moike en nift koenen dat
lang net yn ’t lyk krije, en do se der lang en breed op omjeuzele hiene
en it ek tsjin ’e joun bigoun to rinnen, gong de âld faem noartich wei
nei de bûrren fen Sexbjirrum, dêr hja in keammerke hie. Sa gau hie dy
de hakken net lichte ef in jong keardel mei in great pak op ’e rêch en
in grou iken stôk mei in izeren prop ’er yn yn ’e hân kaem by Bauk yn
’e pizel[14], hwent dêr siet hja to spinnen. Bauk seach forheard op, en
houdde de wiele yn ienen stil. Yn de earste opslach miende hja det it
in fyndoeks-poep wier, mar oan syn tael mirk hja dadelik, det se dat
mis hie. “Goe’ joun jimme, sei de jonge keapman; “Noch goed?” Bauk sei
snibbich: “Ja. Mar hwa hat dy hjir hinne stjûrd?” “Wel, sei hy, wylst
er it pak fen de rêch op it iken oanrjucht sljurkje liet, wel, ik foun
de poarte fen it slot iepen en my tochte jimme scoene in keapman nin
tek wegerje.” Bauk hie wol ’ris mear in lang pak fen in fyndoeks-poep
sjoen, en ek wol ’ris ien, dat sa breed wier; mar in pak dat tagelyk sa
lang, sa breed en tsjok wier as dit, hiene hjar eagen noch net met.
“Hwer komstou sa let fen dinne? út de loft rôljen?” frege Bauk fierder.
“Fen Holwert, ljea’! Op Amelân is in Ingelsk skip yn de lêste stoarm
strâne mei linnen, bontgoed, doeken en sok spil. Dat is dêr jister
forkoft en dêr bin ik by west, om der hwette fen myn gading to keapjen,
en dat haw ik dêr yn dat swiere pak.” “Soa, den bistou fen Holwert.”
“Né, ik bin fen Dokkum, mei permisje. Dêr wenje ik by ús moike; dy
docht yn sokke spillen. En nou scil ik it boeltsje by de winkels fen
Harns ef de boerinnen útsutelje.” “Soa, den bistou egentlik fen Dokkum.
Wier der ek nijs?” frege Bauk! “Nijs en ek nin nijs, sa aste wolste,”
sei de feint. “Lyk astou wiste, as it to Dockom net mâl is, den doocht
it net. Forline wike kaem ’er op ’e merke in nuver keardel, dy in
swarte neger by him hie mei in read aperokje oan, en in spitse hoed mei
hoannefearren op syn kroeze swarte kop. De neger sette foar syn baes in
tafeltsje del en in stoel, dêr de man op stean gong. De swarte jonge
bloes in deuntsje op de trompet en yn in amerij hie er in hûndert
Dockumers om him hinne. Mannen fen Dockum, sei er do, ik bin in
Dockumer fen geboarte, lyk as jimme selme to Dockum tein en opfed
tichte by de Fetse-put. Dêr hab ik oan myn njuggende jier ta boarte en
do bin ik mei in omke, in bûtenfarjer, nei Eastynjen rekke. Fjirtich
jier en twa moanne hab ik dêr wenne, en nou bin ik mei in aerdich
slompe jild werom komd, sa as ek mei dizze feint, dy syn faer út de
strampel fen in ebbenhouten beam kleaun hat en dy dêrom hwet brún
útfallen is. De minske, lânsljue, lûkt altiten nei syn boartepleats; to
minsten sa giet it my, en Dockum laeit my heech. Hwet de Ljouwerter
galgelapers sizze meije, der is mar ien Dockum! En om in blyk to jaen,
ho my ’t hert oer jimme hinget, sa bied ik elts fen jimme, sa folle as
jimme dêr steane, twa goune ta ’n wolkomthús oan. Mar dat dwaen ik
allinne oan it suvere Dockumer bloed, oan de echte Dockumers, en dy fen
jimme de kroan oannimt, moat foarôf de hân opstekke, det hy yn dizze
stêd berne en tein is. Lyk as wol to tinken wier, elts hie sin oan dy
kroan, hwent joukebier is swiet bier, en elts fen de omstânners stiek
de hân op. Mei ien sette de swarte feint in read sidene reissek mei
oranjestrûpen op ’e tafel del en do elts miende det dêr syn twa
keizersgoune yn stîken, helle hy ’er in partij lytse pompieren pûdtsjes
út, dy wakkere bont mei stripen goudpompier en griene knipsels biplakt
wierne. Mannen fen Dockum! sei er do, yn dizze pûdtsjes haw ik in
puijer út de stampte kerlen fen trije krûden, dy ik op de heechste
berch fen Java, de bineamde berch Stultorum deliciae, mei libbensgefaer
foun hab; hwent dy berch is sauntjin tûzen foet heger as de hoanne fen
de toer fen Dockum; it binne kerlen fen _mundus_, kerlen fen _vult_ en
kerlen fen _decipi_; hwent sa hjitte dy krûden op syn Javaensk. Dizze
puijer is probatum for pine yn ’t liif en de mûle; for it smerten yn ’e
kerne en yn ’e ljisken; for seare eagen en rinnende earen; for blauwe
skinen en skythakken; for liifrinnen en hirdlivichheid; for seare
spinen en de limoer; it is goed for de rude en de luzen fen jimme bern.
Ja, lit immen in inkel fingerhoed fol fen dit puijer op de naule lizze
en al hie hy al dy kwalen t’ allyk, de oare deis scil hy sa frisk wêze
as in nút. Om nou ta de saek to kommen: Yn alle stêdden fen Europa nim
ik seis-en-fjirtich stûren for it pûdtsje, mar om ’t jimme Dockumers
binne en út achting for myn geboartepleats Dockum, doch ik jimme it
pûdtsjen for in skeljen: den winne jimme de twa goune dy ik jimme
tasein hab. Dy lust hat, moat gau wêze en tagripe; hwent ik moat mei in
ûre nei Grins, dêr de ljue my roppen habbe om hjar ek gelokkich to
meitsjen en al op gleone koallen my sitte to wachtsjen. Al de Dockumers
seinen: De duwel, dat is ons gouden uer, en namen elts in pûdtsje for
in skeljen. De hele reade reissek rekke skjin leech, en do de dokter de
Dockumer skeljen yn ’e bûse hie, pakte er syn spillen by inoar en
reisge foart nei Strobos ta. Ik moast wol laitsje om in earme
koudriuwersjonge, dy mei ûnder de heap stie; do hy dy minsken hjar
skeljens útpûljen seach, sei er tsjin syn bûrman, in Dockumer, Fedde
Skroar: Dat pakt dêr nuver út; earst biloofde dy keardel twa goune en
nou jowe se him elts noch in skeljen ta! Waer praetstou over, sei de
Dockumer brimstich tsjin. Dou biste ommers to dom om foor de duwel to
dansen. Kenste dat niet begripe? Wat ken it ons schele of wy de kroon
in beste middesinen of in geld beure? Middesinen is noch beter, dan
hoewe wy niet na de dokters en de dure apthekers te lopen. Der hestou
wol gelyk an, Fedde, sei Geale Bakker, dy der by stie. En buten dat, wy
binne Dockumers met enander en wy mutte it ok met enander houde. Dar is
mar ien Dockum, sei de dokter, en dat sei hy niet, as hy niet ivige
feul fen Dockum houdde. Is ’t niet waer, boer? sei Geale mei in
segepraeljend each en wylst er in boer fen Foudgum op it skouder
flipte. Ja, Geale, sei de boer, sa sleau wei, dêr hat de dokter gelyk
oan: men fynt mar ien Dockum, mar men fynt oeral Dockumers.

Op it lêst krige de koudriuwersjonge dochs gelyk; hwent do alles
birûkt, bipreaun en fen kindige minsken ûndertaest wier, kaem it dêrop
út, det yn ’e pûdtsjes neat oars siet as saechsel fen provinsjehout
mingd mei jinnige drippen Harlemmer oalje en in krommel divelsdrek.”
“Nou, sei Bauk, dat pakte bryk út.” “Ja wol, bryk, sei de jongkeardel,
mar as it to Dockum net mâl giet, den doocht it ’er ommers net. Nou
bigjinne de ljue ek brike dingen fen Liaukama slot to fortellen.” “Ei,
sei Bauk heftich, en hwet is dat?” “Wel, hja seinen my niis, det de
âlde abt Liaukama wer mei de montsen, dy him deaslein hawwe, nachts op
in baen wier en det hja alle nachten hjir tichte by kamen, krekt eft se
op it slot ta woenen. Jister nacht moatte der sokke skynsels al yn de
leane fen it slot west hawwe, de abt mei in skirte fol moaije roazen
foarop en de montsen al barnende mei de divel efternei.” “Wel, Heare
seikes! sei Bauk, fen sokke mirakels haw ik hjir nea fornomd. En ik
leau it ek net foar det ik ’t mei myn eagen sjen. De abt is yn ’e himel
by ús ljeavenhear, dêr hy it better hat as hjir; hwet scoe er den op it
ierdryk ûnder de ondogenske minsken dwaen? En de montsen binne yn ’e
hel, dêr de divel wol oppasje scil det se fen hjar earnen keattingen
net losbrekke.” “Nou, ljea’, sei hy, wolstou it net leauwe, dat
moatstou witte; ik kin dy it geloof net jaen. Mar ik haw it dy sein.”

Dy pakdrager wier in flink jongkeardel fiks út ’e kluten sketten, mei
swart kroes hier en donker brune eagen; ek gnap yn ’e plunjen en nei
minske each in aerdich selskipsman for in faem as Bauk yn in lange
tsjustere hjerstnacht, mar der wier hwet oan him, dêr se nin each op
hie; eft it syn frypostigens ef hwette oars wier, koe se net krekt
sizze. Ek syn teltsje, howol se dernei harke hie eft hjar lij wetter yn
it ear getten waerd, kaem hjar for in dageliks feint al to moai foar;
ien dy sa geleidelik forhelje koe, tochte hjar, moast fierder west
hawwe as Dockum en syn memme brijpôt. De pakdrager bimirk det de faem
koeltsjes bleau en bigoun dêrom de line better om ’e reak to skearen.
Hy ûnderlei it mei de gekheit; de bêste kwinkslaggen, dy er leard hie,
brocht hy hjir yn it spil, en foaral forgeat hy net om hjar mei
plomke-bjizzems om de noas to aeijen. Hjar bliere blauwe eagen, hjar
kûltsjes yn ’e wangen dy by it minste glimke foar den dach kamen, hjar
krytwite tosken, o, dy wist hy der sa fyntsjes en ûnbemirken ûnder to
smarren! Underwiles skikte hy syn stoel njunkenlytsen al tichter by
hjarres, om hjar ’ris troch de hânnen gean to litten; yn ienen sette hy
mei in bihindige greep Bauk op syn knibbel en ontstiel hjar in tútsje.
Bauk, dy for in bytsje net forfeard wier, wraksele hjar los en sei:
“Hou, baes, de mûle frij, mar de hânnen thús!” Hja miende det it de
feint to dwaen wier om in nacht by hjar to meiden; mar dat kaem oars
út.

De pakdrager bigoun al wer fen oare spoekteltsjes, tsjoenderijen yn en
om it slot Liaukama op to heljen; ûnderwiles bigoun it moai oan to
tsjusterjen en op it lêst kaem it hege wird ’er út; hy woe dêr de
nachts minlike jern mei syn pak op it slot bliuwe; mar o hea, dêr koe
neat fen komme. “Ik bin mar faem, sei Bauk; ik bin hjir nin baes. Ik
kin hjir net herbergje hwa’t ik wol. Foar syn reis hat de Jonker it my
mei djûre wirden oplein, nimmen nachts yn to nimmen as dy hjir boadskip
hawwe, en den noch wol sokke, dy fen ús kinde binne.” “Myn ljeave
minske, ik moat nei Harns ta en ik bin nou al sa wirch as in maits: ik
bin net yn steat om dat swiere pak in hûs fierder to pucheljen. Sa hird
biste ommers ek net om in forlegen man, dy hjir binachte is, yn ’e
tsjustere nacht bûten doar to stjitten. Dat docht men in houn, mar nin
minske.” “Nou, ho dat moat, sei Bauk, dat wit ik net; mar dat wit ik,
ik wol hjir nin frjemd folk op it slot hawwe en dou kinste hjir út ef
yn net bliuwe. Dou moast der út, ef ik scil dy skonken meitsje.” “Wel,
sei de feint, biste nou sa’n onbarmhertich skepsel? Yn ien ding kin ik
dy nin ongelyk jaen, detste net mei my ûnder it selde tek oernachtsje
wolste; hwent it scoe for in jongkeardel hwet ynhâlde om op syn bêd to
bliuwen en litte sa’n ljeaf skepsel as dy allinne lizze. Mar aste my
hjir net bêdzje kinste, lit my yn ’t hea yn ’e skûrre lizze, en ik scil
dy moarnier de moaiste Eastynjeske sidene doek jaen, dy’t ik yn it pak
hab.” Op it hearren fen dy Eastynjeske doek bigoun der in bytsje
foroaring yn Bauk to kommen; hwent hja wier gek nei moaije sidene
doeken; nou, dêrfor wier hja ek in dochter fen Eva, dy bigoun to
wettertoskjen op it sjen fen de forbeane apel. In inkel eagenblikje
stoe hja yn bistân, mar yn ienen oerwoun hjar trou en gysten biet hja
de feint ta: “Né, né! dou kinste hjir net bliuwe; dou kinste net bliuwe
yn it slot en net yn ’e skûrre; dou moaste der út sa goed biste net.
Dyn pak kinste mei in slyptrôch wei bringe, en oars moat dat fen nacht
hjir bliuwe.” Bauk waerd finzen by hjar wird: “Oars moat dat fen nacht
hjir bliuwe.” Hja hie eigenlik neat mei dat pak to meitsjen. De feint
hie syn moed net oer hjar, det hy syn bizen pakke moast en koe hjar de
oare moarns wol biskildigje, det hja hwet út it pak nomd hie. Mar it
wier hjar eigen útstel en hja koe de mâlke nou mei skik net wer oplûke;
sa stie hja it den, howol stoatskavende, ta det it pak op it slot
bliuwe scoe. “Mar scoe myn pak, frege de feint, “for dy net hwet better
út ’e wei wêze, as wy it hjir ef dêr yn in hok ef keammerke delsetten?”
Bauk laette him yn in pijkeamer en dêr sette hy it pak foarsichtich op
’e flier del. Do winske hy Bauk goe-nacht, en gong syn wei.

Do Bauk dêr allinne yn dat âlde holle slot opsletten siet, wier hjar
dat pak nin eagenblik út hjar gedachten. Hwet mocht ’er dochs wol yn
wêze om it sa swier to meitsjen, det sa’n sterken gewanten keardel it
net fierder bringe koe? Kom, hja moast i’s sjen hwet der yn siet. Hja
gong nei dy pijkeamer en loek in laed fen it pultrom op, dêr se neat yn
to dwaen hie en dêr se net ienders yn seach; hja seach ûnderwiles
skeansk nei it pak. It is in frjemd pak, sei hja yn hjar selme, it is
fjouwerkant oan de iene side, mar net oan de oare. It is in dondersk
frjemd brodze gûd.

It bigoun njunkelytsen let to wirden en Bauk kaem net sûnder in soarte
fen eangstme út de pijkeamer werom. Hja smiet hjar wer by de wiele del,
mar de kop mimere hjar sa det de tried gedurigen oan ôfbriek. Hwet, sei
hja yn hjar selme, hwet makke dy keardel sa hjit om de hele nacht by my
yn it slot to bliuwen. It wier in lêstige keardel. Hy koe yen net fen
’e hûd bliuwe. Hwet mei hy dêr dochs yn treaun hawwe? Dat donderske pak
is sa lang en sa tsjok as de âldehou.

Hwet skrikbylden de bangens oan in jong frommiske net foarspegelje kin
is sa net to bigripen. Hja naem it stâllampke en gong al wer nei de
pijkeamer ta. Hja skoude it raem op; loek de finsters ta en skoattele
se tige ticht; mar foar ’t se weigong stoe se rjucht oerein, hâldde de
siken yn om better to harkjen en stoareage op it pak, mei gleone eagen
krekt eft se der dwers troch hinne sjen woe. Mar, ljeave God yn de
himel! Dêr seach hja dat pak biweegjen, miende hja, as de dei. Eltse
hier op hjar holle stoe oerein: eltse lead flêsk, dat hja oan hjar
lichem hie, kromp yn eltsoar as in nêst mei piseamelers. Hja fleach nei
de pizel eft hjar de kweade eftersiet, troch it gewicht fen de skrik,
dy it earm hert fen Bauk oerstolpe, knikten de knibbels ûnder hjar. Hja
bloes de lampe út en stiek in kears wer oan, hja koe nin bleaker fine
en der stienen fjouwer bleakers neist hjar yn ’e boddelerij; by gebrek
fen in bleaker stiek hja de barnende kears yn in smel reamkantsje mei
wetter en sa hja nei de skûrre om Oeble to heljen. “Oeblom, Oeblom!
Jezus Mary, Hillige Josef! Gau, gau! Kom gau by my yn it slot!” Oeblom
scoe krekt wer in wan terskje, mar op dat gegei lei hy de fleale op it
skouder en frege: “Wel, famke, hwet is ’er to redden? Is der ongemak?”
“Och, Oeblom, sei Bauk triljende, en hja trille as in blêd oan ’e beam;
in marsedrager kaem by my en woe fen nacht op it slot bliuwe; en do ik
him dat ôfsloech is hy weigien en hat syn pak stean litten.” “Nou, en
hwet scoe dat? frege Oeble; ik wedzje mei dy, Bauk, om dyn dûbelstûr
tsjin myn goune, det de man earder nei syn pak sjen scil as it pak nei
syn man.” “Mar, Oeblom, Oeblom, Bauk wer, ik forsink hast, nou ik ’t jo
sizze moat! Wy binne allegearre wei; dat sizze ik jo, hwent dat pak
libbet.” Op dit wird fen _libbet_ waerd Oeble inkel forbazing; hy sette
de fleale fen it skouder ôf mei it swingelein op ’e groun en mei de
hânnen lynjende op it oare ein, seach hy Bauk út de eachshernen oan. Hy
wist foar njuggen jier al det se moai wier; mar nea seach hy hjar mei
sa’n each oan as yn dit eagenblik. “In pak dat libbet, sei Oeble; it
frommiske is gek, dêr is nin mis op.” “Nou, Oeblom, sei Bauk, as ’t jo
biljeaft, nin praetsjes mear. Mar sa wier as der in God hjir boppe ús
libbet, hawwe dizze myn eagen sjoen, det it pak him forroerde. Dêrom,
by alle hilligen rep je, bid ik jo, en sjen ’er nei.” Oeble frege hjar
nin wird mear; sûnder syn baitsje ienders oan to tsjen folge hy hjar yn
it slot, howol hy by him selme tochte, dat is wer ien fen dy
frouljuesgridzen, dy wy sa faek mei hjar bilibbe hawwe. Sa gau wier
Oeble net yn ’e pijkeamer, ef hy sei: “Fen alle fratsen en ynbyldingen,
dy yn it brein fen in minske opkomd binne, liket my dizze de
onnatuerlikste en onmogelikste ta, dêr ik noch fen heard haw. Ho kin in
pak mei doeken, linten en flinten, mei hoazzen en sljipmûtsen by
mogelikheit libje? Dat is ommers allike bryk as det in hier út de
moannen fen ús âlde gûds yn in iel foroarje scoe.” Mei dit wird naem er
de kears út it kantsje en him omkearende lei hy de hân op it pak. Hy
bitaestte de watten ûnder de hernen fen it pak, dêr de draechbânnen
oerrounen, om it gûd fen binnen net to knûkeljen. It wier ek fen it
selde gûd en fen it selde fetsoen as oare pakken. Hy koe net sjen det
der eat frjemds oan wier om it to mistrouwen. De boel wier nei Oeble’
each alleheel yn oarder. “Wier is ’t, sei hy, it is in lomp great pak
en it mei de keapman wol twa tûzen goune kost hawwe, mar hy scil it ’er
mei syn poppelapkes by de pronkske boerefrouljue wol dûbel en dwêrs wer
útskoerre.” Bauk wier net bêst to moede, det hja Oeble mei it sjen en
bitaestjen net oertsjûge koe. Hja woe wol om hûndert goune det hja it
pak en de keardel nea sjoen hie; hwent hja leaude hillich det hjir
njirren ûnder it gêrs skûlen; mûlk wier it wol stellen gûd ef soks
hwette, mar hja skrilde der fen om der allinne in nacht mei yn it slot
troch to bringen.

Underwiles kaem Sikke, in jonge fen rikelik sechstjin jier, dy de
ploech dreau, út de bûrren thús. Lyk as ik sein hab, wier hy de soan
fen in oarlochsbonke, dy ûnder Tsjerk Hiddes fearn hie; in strop fen in
jonge, wakkere rimpen en gysten, dy as it op it útrjuchten fen fiten
oankaem, foar fjûr ef wetter stoe; mar oars ek nin slimme jonge;
aerdich yn ’t wirk, en wondere fornimstich. Syn faer hie mei by Chatham
west, do ús helden dêr it keatting stikken sylden en de Royal Charles
forbarnden. Dêr forhelle de man Sikke altiten fen en it âlde swiere
snaphaen, dat syn heit him neilitten hie, neamde hy dêrom Sjatham. Dêr
skeat hy de roeken mei út de beammen fen it slot en de protters fen de
skoarstiennen en skûrren. Dat wier de jonge syn greatste wille.

Sikke wier net yn ’e pizel, ef hy seach wol det Oeble en Bauk oer hwet
wonderliks mûskoppen; hij stiek de earen op en harke skerp ta; mar do
er der grútsjen hearde fen in mâl pak, in pak dat libbe, wier der nin
hâlden ef kearen oan de jonge. Hy naem de kears dy Oeble noch altiten
yn ’e hânnen hâldde, en sloep teantsjende nei de pijkeamer dêr dat
freeslike pak stie. Hy sette de doar op in kier en houdde de kears sa,
det it ljocht it pak biskynde. In minút ef twa mei er sa mei earneagen
loerd ha, do er yn ienen de kop opstiek en as in blits werom fleach,
mar net mei sa’n bliere troanje as hy der hinne gong. “Sa warhaftich,
sei er, as ik jimme hjir foar myn eagen sjen, seach ik it pak
forroeren.” Mar as de jonge dat nou miende ef mar sei om oan it sjitten
to kommen, dêr scoe ik de hân net for opstekke doare. “To, ju, Bauk,
sei er heftich, lit der my mar ynbarne.” “Noch ’ris sizze ik dy, groude
Oeble him ta, hâld dy stil; dou biste in gek.” “Né, sei Sikke, my stil
hâlde doch ik net. De jonker hat ús syn hûs en goed oanfortrouwe. De
skat fen goud en silver, dy hjir sit, koe licht in gautjeaf forliede om
’er syn hûd oan to weagjen. Wy moatte der aeijen yn klopje en witte
hwet der yn sit. Sit der ongemak yn, de divel hwet scil ik dat piperje!
En is it suver spil, den kin de keardel neat mear fen ús helje as
skeaforgoeding.” Eindelik liet Hessel, de tersker, him ek ’ris hearre.
“Nou, de jonge seit dêr hwet, wier syn wird, dêr hat hy sa’n great
ongelyk net oan. Hwent snije wy it pak iepen, den kin de keardel ús as
tjeaven oankleije for sa folle as er wol, mar as Sikke der in skot mei
in goede koegel yn docht kin hy net mear fen ús helje as it gûd dêr de
koegel troch flein is. Kom, gau rie, goe rie, weagje dou der mar in
skot op, Sikke.” “Nou, as jimme dat sa bigripe, sei Oeble, it is my
goed, mar dy syn gat barnt, moat op ’e blierren sitte; de gefolgen
binne for jimme rekkening, hear!” Sa as Sikke syn Chatham oangriep en
mei twa goede koegels laedde, glimke Bauk as in onwiis wanhopich minske
en bigoun hjar tsjeppe troanje in heiselik wêzen fen fortwiifling oan
to nimmen, dat Sikke for in tastimminge oannaem. Mei de kears yn de
iene en Chatham yn de oare hân gong er nei de pijkeamer ta; en sûnder
him in eagenblik to birieden sette hy de tromp fen it snaphaen op it
midden fen it pak en barnde los det it sta sei en de hele keamer
boarstende fol krûdreek kaem. Yn it selde eagenblik kaem der in neare
needgjalp út it pak wei, daelk fen in dompich gerochel en getsjirm
folge, en in gewein dat útgong as in lêste sike. Foart dêroan, roun it
bloed by hele stralen út it pak de flier lâns, en Sikke seach it bloed
net ef hy liet syn Chatham út de hân falle en fleach as in mâl minske,
dy it yn ’e sinnen slacht, nei de koken ta. De koken wier sa to sizzen
tsjuster, hwent hy liet de kearse yn ’e pijkeamer stean. Dêrop hals oer
kop de doar út en de bou op, sjende as in skjirkert nou ’ris oer it
lofter, den ’ris oer it rjuchter skouder en rinnende koegelsfeart eft
hel en divel him efter de fodden sieten. Bauk spile ek hakken op en
roun him efternei út al hjar macht, mar hja koe net heal sa hird as hy.
It wier in minskegriis om oan to sjen ho earmhertich dy earme faem
kriet en hime. Ald Oeble-om stie as in forwezen man en koe nin wird
uterje, mar op it lêst in swiere sucht opheljende, sei er mei in
britsen stimme: “Ljeave God, hwet scil ús nou oerkomme?” De flier wier
ien bloed, krekt eft der in keal slachte wier en it pak, dat oer ien
side kantele, dreau ’er yn om; mar it gewein en getsjirm wier oer,
howol Hessel miende det er noch ienris in soarte fen kielgerutel
fornomd hie.

Do Oeble wer by syn wé kaem, seach er klear det dy boel dêr sa net
lizzen bliuwe koe en det ’er it iene ef oare dien wirde moast om de
flier op to rêdden. De moanne wier yn it oankommen, en it wier sa
tsjuster net, ef immen, dy de paden kindich wier, koe de fluchtelingen
noch wol ynhelje en werbringe. Hessel gong dêrom yn it fjild om Bauk en
Sikke wer op to heljen, dat ek al gau lokte. Howol Sikke in goed ein út
’e reek wier, sa koe er dochs ek heel koart krieme, en kaem aenstons
mei Hessel werom; hwent hy die him nin tiid om earst nei to tinken oer
de gefolgen fen in stap dy er die; as in oar noch yn bistân stie, hie
hy it al útfierd. Bauk, earm hert, dy lang sa fier net wier, kaem ek
mei werom, mar langsumer, en even barmhertich kritende en snikjende as
to foaren. Sikke, dy stevich oanroun, helle hjar mei in amerij yn; mar
wylst er hjar foarby skeat, kearde hja him de nekke ta en forspriek
him. “Dou _moardner_”, sei se. Op de klank fen dat wird _moardner_, dat
hja him út in hearske rauwe kiel tabiet, stie Sikke in eagenblik
stôkstil, krekt eft hy hwet sizze woe; mar hy swolge allinne syn kwile
troch de toarre kiel op en houdde him dea stil.

Sa wier it foltsen yn ’e pijkeamer wol wer by eltsoar, mar allegearre
yn nipende eangstme hwet ’er út it pak to foarskyn komme scoe. Hessel
loek syn breahogge út ’e skie en snei it pak mei in feech los. En hwet
tinke jimme wol hwet der foar den dei kaem? It wier in lyts jongkeardel
fen sa’n fiif-en-tweintich jier, dy Sikke in koegel dwers troch it hert
jage hie en dy dos yn in amerij tiids de lêste sike útbliesde. Ik
weagje it net, frjeonen, om jimme to mieljen, hwet der yn dit eagenblik
op ’e troanje fen Sikke to lêzen stie en folle minder noch hwet ’er fen
binnen yn syn siel omgong. It like eft hy forstjinne wier ta in
marmeren byld, hy roerde nin fin, hy kikte nin wird; yn in hopeleaze
forstomming die er neat oars as gedurigen oan syn kwile op to swolgjen
en syn maets mei wylde eagen as om genede en help oan to sjen.

De measten leauden, det Sikke nin hier op syn holle hie, dy der om
tochte in minske dea to sjitten, do hy it skot die. Sjende det Bauk in
kwea each op it spil hie, tochte hy det jonker Liaukama syn drystens
wol goedkarre scoe en ek wol mansker-nôch wier om him tsjin in
fyndoeks-rinner to biskermjen. Boppe dat hie er noch nea in skot op sok
in great ding en fen sa ticht by hawn as op dat onwitten greate pak. O,
wat jokken him de fingers, al wier it allinne mar om to witten troch ho
folle doeken syn Chatham wol in koegel jeije koe. Dêrom do dat gekroan
út it pak kaem en it bloed ’er mei ien útboarste, waerd er oerrompele
en forbluffe. Sa lang as er libbe hat er wol folhâlden det it pak him
foar syn eagen forroerd hie; mar syn barnend forlangen om ’ris to
sjitten mei syn Chatham en syn skrik op it sjen fen it bloed, det er by
it sjitten fen in libben ding dochs wachtsje moast, makken syn
getugenis yn dizzen wol hwet twifelaftich.

Sa gau as hja koenen makken se de man út de boel los, dêr er yn bipakt
siet, om ’er de brebier fen Sexbierum by to heljen; mar it wier to let;
it libben wier der út: hy wier kroandea. Oeblom houdde him noch de
spegel ’ris foar de noas om to sjen eft it glês ek biwazeme, en do it
glês klear bleau, helle er in swiere sike op en sei: “Fij, Fij! It is
dien mei him, for ivich dien mei him. Och, mocht hy noch hwet langer
libbe ha om de greatheit fen syn grouwelstik yn to sjen en him ta God
to kearen; hwent hy is yn in swiere sûnde stoarn. Hy hie dochs ek in
heit en mem, dy er ljeaf en dierbaer wier, en God wit fen hwet in lytse
misset hy njunkenlytsen ta dizze greate misdied komd is.” Oeblom waerd
weak en fage mei syn himdsmouwen syn wiete eagen ôf; hwent syn baitsje
hie er noch net oantein. De âld man waerd moeilik: “Foi, foi! sei er,
en kriet as in bern; as syn âlders dit to witten komme, ho scille de
earme herten it drage. Earme stimpers! God mei him om hjar erbarmje!”

Nuver en kinstich wier dy keardel dêr yn dat pak bitimmere, en howol hy
mar in plat keardeltsje wier, moast er it al forskate dagen probearre
hawwe om it yn sa’n lyts bistek in ûre mannich út to hâlden. Syn
knibbels hie er ta de hichte fen de naule sa hwet optild en mei syn
skonken siet er yn in greate roune doaze. Noch in oare doaze, mar
hwette wider en sûnder boaijem, folde de romte oan twiske syn troanje
en de knibbels, en dêr ’er in tin wollen ding mei fitergatten, dy ek
hjir en dêr yn it pak sieten, oer him hinne slein wier, hie er
bihoarlik romte om to sykheljen, mar it is dochs warskynlik it op en
del gean fen syn boarst by it sykjen west, dat Bauk oan it pak heefjen
seach. Syn rjuchter earm stike yn ’e doaze, en yn dy hân houdde’ er in
skerpe breahogge, dêr er him yn ienen mei losrippe koe. By him laeinen
den noch fjouwer ladene pistollen en in silveren jachtfluitsje om de
kammeraten fen syn binde op to roppen. Do hja oan it mês en de
pistollen kamen, waerd Oeblom oars yn it liif, en nou yn dat deade lyk
neat oars sjende, as in moardner, dy syn rjuchtfirdich lean krige hie,
waerd er fen meilijend yn ienen lilk, en sei: “Dou skobbert, hwet hawwe
wy hjir? Mar ik moat him ek mar net for skobbert forsprekke, die hy ’er
ûnder it mylderjen fen syn stimme by; hy is nou al gien om to rjucht to
stean foar de rjuchter, dy him troch nin falske getugen, troch nin
babbelerij fen abbekaten bigûchelje lit, mar dy elts mei griffe
skealjen weacht nei det er swier is. Hy is nou yn ’e wiere wrâld en wy
yn it gûchelspil fen de onwiere.” “Dat is wier, sei Hessel, wy
oardeelje eltsoar mar by gisjen, en gisje kin misje; mar ik tankje God,
det dy skelm dy dêr yn syn bloed driuwt, noch yn tiids ontditsen is;
hwent oars scoe nimmen fen ús it ljocht fen in nije dei warskynlyk wer
sjoen habbe, en mûlk wierne wy nou allegearre al in lyk west.

Dit sizzen fen Hessel sloech wer in riem om it forbûke hert fen Sikke.
Hy wist net hwer er wier en hwet ’er fen him nei in moart wol wirde
moast; mar hy miende nou yn to sjen det er in tige daed dien hie en for
de earste reis, nei det er it skot dien hie, bigoun er ek in duit yn it
ponkje to smiten. “De wearlich, sei er, hwet in gelok det ik der mar
ynbarnd haw!” mar net ien fen syn maets, dy der goed ef tsjoed op
anderde. Bauk houdde hjar nou ek stil, en howol wakker ontskroefd,
houdde hja hjar by dit bloedich stik krankiler, as men fen in boerefaem
wachtsje scoe. Sikke hie syn each net ôf fen dy fjouwer ladene
pistollen; hy kearde se om en wer om en biseach se fen alle kanten. Twa
dêr fen wierne fen in nuver makelei en wondre kinstich makke. “Mar hwet
sizze jy nou Hessel, frege Sikke, det hy mei dy dingen dien hawwe
scoe?” “Hwet hy dêr mei dien hawwe scoe? anderde Hessel, dat hoefste
wrychtich net to freegjen. Dat is in bernefraech!” “Nou, my tinkt, sei
Sikke, it is mar in segen, det ik der yn puijere ha. Hie dy divel dêr
yn it holst fen de nacht libben útkomd, wy hiene allegearre om sjippe
nei Jerusalim gien. Akkerloat, ik hab dat galgebrok de laech sa jown!”
“Ja, heite, sei Oeblom, ús ljeavenhear hat it sa stjûrd, det de koegel
op it rjuchte plak kaem; hwent hie dyn skot bisiden him lâns gien, den
hie sa’n bitûfte gaudief wol sitten bleaun. Mar egentlik sjen ik nou yn
de hele boel in trochtrape fyn plan, om ús earst fen kant to helpjen en
den it slot fen Jonker Liaukama to plunderjen en yn brân to stekken.
Nei myn dom bigryp komme by dit wirk mear to pas as de iene dêr mei syn
bilitsene mûle.”

Dit wird fen Oeblom wier der net út, ef Sikke bigoun aenstons to tinken
oan in binde nachtdieven, swartmakkers, moardners en sok reau. O, hwet
scoe er mei syn Chatham ûnder sa’n pak ombarne! Hwet scoe hy se sjitte
det hjar de termen op ’e skoen hingen! Hwet scoe hy se yn ’e bek barne,
det de iene kewel oan de oare hinge! Hwet scoe hy se foar de kop
sjitte, det it brein tsjin ’e beammen spatte! Ho scoe Bauk den gûle en
Oeblomme bidde! O, dat scoe allegearre gean as in liere! “Ja wol, sei
Hessel, dat scil gean as in liere aste mar neat to dwaen hieste, as mar
jimmer wei to sjitten; mar der moat ek laden wirde, en hwa scil dat
dwaen? Ik hear wol, heite, dou bigrypste der neat fen. Mar dat nimt net
wei, det wy hjir help hawwe moatte en aste hwet dwaen wolste ta ús
feiligens, rin den gau nei de slotboeren en sizz’ hjar, hwet hjir
dwaende is.” Mei ien fleach Sikke as in pyl út ’e bôge nei de twa
slotboeren, om hjar to warskouwjen en dy twa seinen it fierder oan noch
trije fen de neiste bûrljue, en in bytke oer achten hienen se
fiif-en-tweintich man oan it slot, fyftjin ladene snaphanen, Chatham
dêr ûnder bigrepen, en de fjouwer pistollen, dy se by de keardel yn it
pak foun hienen. Sechstjin fen dat folk fordielde Oeble foar de
finsters, fyftjin mei snaphanen en ien mei in goezzeroer, allegearre
laden; de oare houdden ûnder de wacht, de iene wapene mei in heafoarke,
de oare mei in âlde houwer út de Boxumer slach, in tredde mei in iken
kneppel, en oaren wer mei pistollen. Sikke sette him mei syn maet oan
it finster flak foar de poarte en tagong ta it slot, en mei sa folle
man efterbaks wachtte hy ongedildich nei de folgjende aventûren.

Lykwol, ho Sikke ek op syn plak stie to barnen, bleau alles sa stil as
in mûs oan ien ûre nei middernacht ta, do it him yn de kop kaem, om op
it silveren jachtfluitsje to bliezen, dat er by de tsjeaf yn it pak
foun hie. Sa sûnder immen fen syn maets to warskouwjen stiek hy de
holle it finster út en bloes út al syn macht, det it skille kritende
lûd yn it holste fen dy stille tsjustere nacht oer de fjilden klonk. Al
de mannen, dy dêr de wacht hienen, skrilden der fen, mar ho folle
frjemder hearden hja op, do dat fluitsje fen Sikke eagenblikkelik fen
in fluitsje, dêr net fier ôf, andert krige.

Ho dat geheimsinnich fluitsje de wapene boeren yn de earen klonk, kin
elts licht neigean. It lot fen hjar breahears slot en skatten en ek
hjar eine lot fen libben ef dea scoe nou binnen jinnige eagenblikken
útmakke wirde, en nimmen as Hy, dy de takomst oersjucht en bistjûrt,
koe sizze hwet der de útkomste fen wêze scoe. Eltse boarst heefde him
heger, eltse polsslach tikke hirder; eltse sike waerde ôfbritsen en
forhastige troch it popeljen fen it ontroerde hert; eltse snaphaen
waerd oerhelle en oanlein op de poarte fen it slot; elts digerkike by
it feale skimerljocht fen tûzen fonkeljende stjerren oan it útspansel
om de grins fen syn kjimmen út to setten en alle earen spitsten hjar,
om de fiere geluten op to fangen, sa as se op it labberjen fen in
ripich nachtkoeltsje oandriuwen kamen.

Oan dat ondildich wachtsjen kaem ringen in ein. De opkommende moanne
kaem krekt troch in skoer yn ’e wolken hinne en biskynde de groun foar
en efter de poarte mei syn dizenich ljocht, do men yn ’e fierte it
gedraef fen hynzers fornaem, dat al oanwoechs hwet it neijer kaem.
Eindelik seagen se in trop hynstefolk skimerjen, dat op de poarte
oanstoarme, do Sikke him net langer ynbine koe. Hy naem syn Chatham op
en skeat dat folk flak yn hjar troanje, mei dat gefolch det der ien fen
tommele en syn hynzer nei de poarte sprong. Dit skot wier it sein for
de maets fen Sikke, dy allegearre ta gelyk út de finster ôffjûrren,
hwerby sechstjin snaphanen en fjouwer pistollen yn ienen hjar fjûr en
koegels braekten. Foar det de reek oploek, wier de hele trop weistouwen
as tsjef foar de wyn, sûnder twîvel út it fjild slein troch sa’n
onforwacht wolkom. Hja mienden it fluitsje fen hjar kammeraet út it pak
to hearren en alles op it slot yn in djippe sliep to finen en by it
hearren fen sa folle skotten mienden hja in hûndert man mei de wapens
yn ’e hân yn it slot ré to sjen om hjar de hals to brekken. Sikke en
syn maet fleagen dadelik de treppen del, om to sjen ho de dingen ûnder
stoenen; hwent hja bylden hjar yn det de hele trop deasketten wier en
det hjar forskrikte hynzers sûnder de ruters op de rin gien wierne. Mar
dy ûnder wierne kearden hjar, en woenen út ef yn net lije det de doar
iepene waerd, foar det it dei waerd en sa moasten se tsjin heuch en
meuch boppe op hjar post bliuwe.

Howol ús boeren wer hwet fortrouwen op hjar selme krige hienen, wierne
se dochs noch lang net op hjar dreef. Hja hearden jinnige minskelike
skepsels, dy se del sketten hienen, tsjirmjen en weinen yn de lêste
deastriid en dat by de kâlde nacht ûnder de bleate himel. Mei dat al
doarsten hja nin hân útstekke om to helpen, bang as se wierne, det de
tsjeaven hjar oer it mat komme scoene. Hwet Sikke en syn maet oangiet,
in ûre ef twa nei dat sjitten kamen hja al wer del, biddende en
smekende om er hjar út to litten, det se ’ris opnimme koenen ho it der
bûten útseach; nei in bulte tsjinakseljen stie Oeblom hjar dat nou
eindelik den ek ta. Mei in greate hoarnen lantearne gongen se nei de
poarte ta en founen mar fjouwer man sneuvele, dy hjar taliken moars-dea
to wêzen. Ien ’er fen laei binnen op it foarplein. “De divel,” sei
Sikke, “dêr is de kwant, dy ik it ljocht útbloes”. De oare trije wierne
der bûten, en laeinen noch al in aerdich eintsje feninoar ôf. Hja
doarsten it spoar fen it bloed net fierder folgje, omdet de wei troch
beammen roun, dêr se net wisten hwet ’er yn skûlje koe; hja gongen den
wer nei hjar posten sûnder it ien ef oar oan to roeren.

Sa hwet in ûre foar det de dage oan de loft kaem, stieken de weitsers
wakker de earen op; hja hearden namlik in gerucht fen draevjende
hynzers, mar dochs net heel klear en by lange twiskenpoazen: ek hie it
nin gefolch. Net lang dêrnei fleagen Sikke en syn maet hast út hjar
fel, op it sjen, sa as hja by it feale moanljocht mienden, det de deade
man, dy binnen it plein laei, wrotte om op to stean en to ontsnappen.
Dead hienen hja him sjoen, lizzende yn in plasse fen syn eigen bloed,
en do dêrop alderleije skynsels, spoeken en geesten yn hjar holle
bigounen to spoekjen, forgeaten hja om ’er yn to sjitten; yn pleats
dêrfen telden se dat grousomme nijs mei folle gegei oan de oare
weitsers. De loft wier ûnderwiles sa dizenich en ticht wirden en hja
bleauwen allegearre op hjar plak yn twivel en eangste sitten, ta de
oanljochtsjende dei hjar de groun klear en iepen lei. En sjoch, de
deade liken wierne ’er wei helle en neat as plassen stjûrre bloed
wierne der oerbleaun. It moarngerucht fen de geesten en draevjende
hynzers wier neat oars west, as knapen fen de moardnersbinde, dy de
liken fen hjar kammeraten weislypt hiene om dêrtroch net forklapt to
wirden.

Dy selde moarns noch fleach it grousomme en nea hearde nijs as
diggelfjûr troch de Bjirrumen, ja, hiel Barradeel. Hele kluften fen
nijsgjirrige minsken bosken om it slot hinne. Bauk, Oeble-om en Sikke
koenen net foar den dach komme, ef hja waerden bistoarme fen
nijsgjirrige frouljue, dy hjar it himd fen it gat fregen en alles op in
hier ôf útfiskje woenen. Mar nearne hienen se mear lêst fen, as fen it
bidden en smeekjen om it lyk út it pak to sjen. It foltsen koe hjar
eagen net sêd sjen oan de bloedplakken op ’e groun, en de jonges en
famkes fen Sexbjirrum spoarden it bloed lâns wegen en fjilden nei.
Jonker Liaukama, lyk as sein is, wier krekt yn Brabân, de grytman op ’e
lânsdei en de siktaris fier fen honk; sa waerd der wol folle fen geid
troch de ljue, mar it gerjucht makke net rêdder-nôch regaet om de tried
fen dit gefaerlike tsjeavepak yn hânnen to krijen. Earst de folgjende
wike waerd ’er in preemje fen tritich acht-en-tweintigen op steld, dy
de deade liken ef de wounen fen de binde oanwize koe. Hjir en dêr foel
wol premomsje op skurfte keardels; hjir en dêr roun ek wol ’ris ien mei
in seare foet ef hân; mar biwiis ef klearichheit kaem ’er net. It
jinnichste, hwet men mei sikerheit sizze koene, wier det der in pear
greate gautsjeaven misten dêr nea in spoen fen to rjuchte kaem. It lyk
fen de keardel út it pak laei in wike for elts yn ’e skûrre to sjen,
mar nimmen koe him thús bringe. Dêrom bigroeven se him mar oan de
noardkant fen it Sexbjirrumer tsjerkhôf; mar do it dêr sa hwet in
fjirtsjin dagen laein hie, foun master op in moarntiid it grêf iepen en
it lyk weifierd, troch hwa, wist nimmen. Yn it koart, net ien fen dat
bretale en goddeleaze complot waerd ’er ontditsen, en de jinnichste
útlizzing, dy men fen dit tsjustre ding jaen koe, bistie dêr yn, det
greate ljue mei hwaens famylje de Liaukamas sont trettjin hûndert en
fjirtich yn ivige en gleone twisten laein hiene, hjar dizze koal stoofd
hiene.

Do Jonker Liaukama út Brabân thús kaem, bileanne hy de trouwe
fordedigers fen syn slot en goed, sa as de âlde adel fen Fryslân
altiten die, keninglik. Oeble-om krige kost en klean oan it slot sa
lang as er libbe, en hie neat oars to dwaen as de hinnen to foerjen en
moarns, middeis en jouns to lêzen (bidden) ûnder de boden fen it slot.
Bauk troude oan in flink jongkeardel to Harns, dy yn bargen en
keallehûden die en mei tûzen goune, dy Bauk fen de Jonker ta bileanning
krige, in foarnaem bargeslachter for de Eastynjefarrers waerd. Sikke
krige fen de jonker in silveren tabaksdoaze mei in nij gewear en waerd
syn jeijer; hwent dat wier syn lust en libben. Mar hy hie in wyld hier
yn ’e nekke; do er fen de hazzen en foksen syn nocht hie, woe er it
opnimme mei de fyanden fen ús lân, en waerd soldaet, mei tasizzing om
fierder to kommen. Hy wier in gnap keardel, dêr flinke lea oan sieten,
en hy koe it syn oersten nuver nei it sin meitsje; troch oppasjen, mar
binammen ek troch it jild en de foarspraek fen jonker Liaukama brocht
hy it ta kaptein en wenne de greatste fjildslaggen by, dy ús lân tsjin
Lodewyk de fjirtjinde levere hat. Op it lêst waerd him in skonk
ôfsketten en mei in houten skonk kaem er to Sexbjirrum wer, om dêr syn
dagen to eingjen. Hy moast alle wiken op Liaukama slot komme to iten,
en dat dûrre sa lang as er libbe. Syn âlde spylfeinten, dy noch
oerbleaun wierne, formakke er yn ’e lange winterjounen mei it forheljen
fen de aventûren, de bataljes en bilegeringen, dy er by wenne hie; mar
de bern, dy om him hinne hingen as wiet hea om ’e skûte, hiene nearne
mear nocht oan as it teltsje fen it _grouwe pak_; den lústeren se eft
hjar lij wetter yn it ear getten waerd.

Do Jonker Liaukama de earste tynge krige, hwet er op syn slot bard
wier, rôp er mei forbazing:  _Dat pak pakte raer út_, en dêr fen noch
it sizzen, det in ding raer útpakt. Sikke, dy divel en dea bravearre,
hat nou al lang de flach stritsen for de kâlde oerwinner fen alle
helden, de dea. Syn moedich en edel hert is nou forsmolten yn de blauwe
klaei fen it tsjerkhôf, en syn grize hierren, dêr sa folle koegels
ongedeard oerhinne fleagen, binne mingele mei de kâlde ierde ûnder de
griene seadden. De tsjeppe, flotte Bauk, mei hjar ljeave eagen en
leeljeblanke swannehals, is nou neat as hwet grêfierde en bonken, dêr
fen hjar even min as fen de forrotte roazen, dy foar twa hûndert jier
bloeiden, in inkel spoar to finen is. En dat hert fen bêste âld
Oeble-om, dat sa from, sa trou en meilijend sloech, dat tikket net
mear; it is stôf wirden. Mar sy en wy, wy en sy tôgje in pak troch dit
libben, dêr wy fen alles, mâl en wiis, goed en tsjoed ynstopje; dat
pak, as it ús net goed taliket, kinne wy by it ein fen de libbenswei sa
mar net weismite; it bliuwt by ús; de dingen, dy der yn binne roppe ús
ta: Dou haste ús makke; wy binne dines en wy folgje dy.” En it is wier,
hja folgje ús siel yn in oare wrâld; hwent dêr wirdt it pak iepene en
al hwet der yn is, stikje foar bytsje, naukeurich neisjoen. Minsken,
litte wy den oppasje om ’er nin oare dingen yn to triuwen as dy goed,
from en earlik binne, mei ien wird, dy it ljocht fordrage kinne. Den
scille ús folk en frjeonen, dy ús hjir for gnappe ljue oanseagen
neimiels net ta ús ivige skande sizze: Dat pakt smoarch út! Dat hiene
wy noait fen sa’n moai man tinke kind! Mar foar minsken en Ingels
scille wy de holle opstekke doare, det wy mei al de lekken en brekken
fen de minsklikheit dochs yn oprjuchtichheit foar it alsjend each libbe
hawwe. O ho skoan pakt den de sek út, dy wy yn dit libben fold en tôge
hawwe!

J. H. H.

[Yllustraasje]




DE NOARGER RÚN OAN GABE SKROAR.


DE NOARGER RÚN OAN GABE SKROAR.

IN BRIEF SKREAUN YN DE MOANNE, FOUN EN OPBROCHT TROCH SYN OMKE DOKTOR
E. HALBERTSMA FEN GROUWERGEA, MEI KANTTEEKENINGEN FEN J. H. HALBERTSMA.

_Friezen,
echte goede lânsljue!_

_Gabe Pibes is dea; jimme kenne him; ik haw syn koer omskomle, en alles
bisjoen; ik haw de koer omkeard, en ’er alles úthelle. Ik woe net yn
syn boel omhelje en skoerre; mar beppe hat boppe yn syn sliepmûtse in
lyts briefke foun; dêr stoe eigenhandich sûnder help fen in domenij
yn_: Docter-omke scil myn kerater wêze.

_Omdet ik nou oansteld bin as kerater, haw ik alles ek ’ris goed
neisjoen. Skilden hie Gabe net, mar ek nin effekten: dat wier syn
ûngelok, hwent den hie de man forneamd wirden as syn sweager Tys._

_Ik haw alles omsnuff’le krekt as alle keraters dwane, en einlings kaem
ik ek oan it persizer fen Gabe; dêr fyn ik om it hânsel earst in blauwe
snier, en dêr ûnder in great pompier, en dat wier de brief fen de
Noarger rún. Ik jow him, lêzers, sa as er wier. Goed stiet ’er yn en
tsjoed; dy ’er net oan rûke wol, dy moat ’er fen priuwe, en dy it net
lêze kin, moat it sjonge._

DOCTOR HALBERTSMA.


DE NOARGER RúN OAN GABE SKROAR.


_Nommele frjeon Gabe!_


Foar fiif jier bin ik hjir mei de steamloftbol the Icarus fen jimme
planeet oankomd. De[15] Ingelsken, dy dit brief ek mei werom nomd
hawwe, wierne wakker skrousk en úthongere. Fen de reis scil ik dy mar
neat forhelje; it gong ’er snijsom troch, en op it lêste eintsje
sloegen se der yette twa greate fûgels foar, dy neame se Condors. Dy
bisten sloech de bealch ek krekt as my, do ik ûnder de hânnen fen de
hynstetyskers en hirddravers wier. Dou scilste nuver opsjen in brief
fen jimme Noarger rún to ontfinzen, en dat sa fier wei; ’t is ek wol
mûlk detste der forskate stûren for bitelje moaste, mar it scil dy net
bigreatsje: hwent dou goarrest’ net, en ik koe it net litte om dy to
skriuwen; hwent dou biste ien fen dy lytse mannich op jimme wrâld, dy
my bihanlen as in minske, bihalven aste oer dyn bier wierste.

Dou wo’ste wol graech ’ris witte ho it my op ’e wrâld, en nei myn
forstjerren to Kollumersweach, forgien is: ik scil den mar fen myn
earste libbensjier ôf bigjinne.

Ik bin jong west to Peise yn Drinth; dêr tsjinne myn mem by in lyts
koaterboerke. Hwa myn heit west is, wit ik net, en dêr mei men ommers
tsjinwirch net mear nei freegje to jimmes. It docht ’er ek neat ta fen
my ôf; hwent ik haw yn myn libben ek al ûnderfoun, det de soan net
altyt oan de faer liket, howol der by de greate ljue op jimme wrâld wol
’ris oars tocht wirdt.

It libben to Peise wier sa. Nachts koene wy op in poatstâl strie bite,
en deis moast mem de plaggen út de heide sleepje en den pangele it
fôltsje mei by de wein, en gnabb’le hjir en dêr sa ’ris in grien
heidetopke by de wei ôf. Lyk as ik dy forhelje, de ljue joegen it ús
dêr sa rom as se ús it jaen koene, mar wy moasten oars mar sleepje en
tôgje lyk as sy ek: it wier dêr earmoede, en dêrom wierne hja ek maklik
yn ’e bihanlinge. Det folle jild de ljue oerdwaelsk en wreed makket,
haw ik tonei rju ûnderfoun; dêr to Peise krige ik der ’ris in lyts
foarpriuwke fen.

Der kamen ienris twa Grinzer heartsjes oan op in wyld aventûr; it
wierne studintsjes. De ienfâldige Drinten mienden earst, det it ljue
wierne dy’t út de kriich kamen. Bosken hier hiene se op ’e holle as
seadbulten, en dêr mûtsen oer hinne, omtrint as yn Yntsje Jans boekje
biskreaun steane; oeribele mûtsen, mei kwasten[16] der oan as fûsten.
Boksen hiene se oan as lânrollen. Horloazjes op ’e side mei lange
keattingen, dêr greate bosken kopergûd oanhingen. De iene hie in greate
poepepiip yn ’e holle: de stalle wier in skjippepoat mei de kleijen der
oan, en dy rikke as in panwirk. De oare hie in prûmke as in fûst efter
de kiezzen. It wier yn de neisimmer, en de wei wier droech, en dochs
hienen se learzen oan, en hja wierne op it ruterskerp. Yn de
rjuchterhân hiene se in kneppel as in swinge; dêr hellen se in gleon
skerp swird út; en dêrby flokten se sa onhjirmlyk en oer ’e mjitte grou
op ús boer, omdet er hjar de húsfestinge wegere, det men klear hearre
koe, det dy maets op in hege skoalle gongen. Hja forstoenen it út de
pin, Gabe! Lykwol hja bleauwen yet al hingjen mei goede biloften, hwent
it wier ek spinjoun. Den komme de Drintske famkes by eltsoar to
pizeljen en to kofjeslabjen, en dêr komme de feinten den op ta, as de
houn op ’e ljirre. En ús frjemde bysfeinten hiene it dêr ek nei hjar
sin as de foks by de koaiker, dat kinste tinke. En do se seagen, det
der ek spek for hjar yn ’t leger laei, do hâldden se hjar sa froed as
ouderlingen yn ’e tsjerke; ja, hja makken de skeel mei ús boer ôf, do
de iene in great hamboai út de rôk helle, en ’ris mastereftich
psalmspile, wylst de oare song, det him de strôte knapte. It âlde wiif
sette hjar bril op ’e noas, en song mei in triljend lûd mei. Hja
blettere as in wjerlaem yn de loft, sa mâl, kin ik dy sizze, det de
bysfeinten mar efkes it laeitsen ynhâlde koene. Dou kinste bigripe, det
se by de fammen ’ris tige yn it nijgêrs kamen; en dy formakken hjar ek
ta de teannen út; de Drinten koene ’er net oan rûke en hja waerden sa
stil as piseamelers. Dat song en patte en regearre dêr sa lang om, det
einlinge de spinwielen fen de iene ich fen ’e keamer nei de oare
fleagen as keatseballen. Us âld boer, dy foart wol mirken hie, det er
mirden op it hiem hie, reage it hele oanset mei hirde wirden nei bêd
ta. Nou moasten ús frjemde út-fen-hûzers ek tsjin heuch en meuch yn de
plommen. Mar hwet ik egentlik sizze woe, dizze studinten fregen ús boer
de oare deis eft de soan hjar ek nei Noarch bringe woe for jild en
goede wirden, en dat waerd hjar net wegere. Dêrby, omdet it sokke hege
ljue wierne, moast ik ’er foarslein wirde: ik wier do treddeljier âld,
en ik hie lea sa flink as in fûgel; ik wier in skilderstik fen in
hynzer. Hinne gong it yet al stadich, mar werom, do waerd ik oars
oanpytske; do moast ik lije as in houn. Hwent do ús studintsjes
fierdernôch wierne nei hjar sin, do geaten se hjar foerman in fearn
brandewyn yn ’t liif, en treauwen him noch ek fjouwer skeljen ta; en
nou gong it lijen oan. De Drintske jonge, dy my oars altyt aeide en oer
’e moannen striek, waerd in boal oer my, en dat deade sûpke en dy
onnozele fjouwer stikjes jild bisoargen my wol hûndert swipeslaggen; ’t
wier in foarpriuwke fen itjinge ik tonei fen hûndert-tûzen goune en in
magefol reade wyn ûnderfoun haw.

Nei dizze lange kronkel yn myn brief scil ik dy mei in mannich wirden
forhelje ho ik út Peise wei rekke bin. Dou moaste witte det ik ta myn
ûngelok it moaiste en it flinkste hynzer yn it hele Drintske lân wier,
en ik roun dêrta sa’n gnap trantke, det der oeral fen my praet waerd:
to Grins yn de Slingerij; to Onderdam yn Grinslân; op ’e Birgumer daem;
op it tolhûs oan ’e Swarte-wei; op de Trije-romers, ja, to Amsterdam
oan de Bearebyt, roun ik oer alle hynstetyskers tongen as in wonder fen
de wrâld. Einling komt Seakele mei de knolfoet, in soan fen dy âlde
grouwe Homme, by ús to Peise: dy ienfâldige jobbe foel mei de doar yn
’t hûs, en bea ús boer hûndert ryksdaelders for my sûnder det er him
easkje liet. Us boer, dy yn alles dom wier bihalven yn it jild, bigoun
út sa’n great gat to bliezen, det Seakele mei syn knolfoet wer nei hûs
hompelje koe sûnder rúntsje. Do de boer seach det ’er aventúr yn my
siet, do waerd ik fierd en tein as in jifferke, en ik hie in libben as
smoarge beane. Ik die neat mear, ik friet hjouw’re en beane sels oer de
meuch; ja, it âld wiif, dy oars yette goarriger wier as de boer, treau
my sels de stuten yn de hals as hja de romte der fen hiene. Ik waerd sa
glêd as de pultrom fen jimme âld mem, en elts, dy my seach, sloech de
hânnen yn elkoar. Mar lyk as ik dy sei, it wier ta myn ûngelok, hwent
der ried nin hynstetysker, nin hynstegek troch Peise ef ik moast
bitomke en bisjoen wirde fen it iene lid ta it oare. En den krige ik
for in ôfsetter yette in streek mei in Ingelske swipe ta, det ik oan de
souder ta fleach fen pine. En dat neamden se den pronkjen! En den wier
’t: “O, ho, poalle! hou, popke!” wylst my de hûd pipe fen de
strjimmen[17]. Lykwol ik waerd net forkoft: ús boer wier oer it hynzer
tild, en dy _holde_ it mar op trijehûndert goune yn. Dêrmei waerd it
Noarger merke, en dêr scoe ik jild jilde. De jouns foarôf joech it âld
wiif my in poatfol groat, det se de deis oerhâlden hiene, en karde my
oan ’e hals wylst ik friet; en de jouns tsjin it alderlêste kaem
Annegien hjar dochter en joech my in stik Grinzer koeke; it fanke kriet
en snikte. Ik wreau hjar wiete wangen mei myn kâlde hynstesnút, en
slikke hjar om ’e troanje; en Gabe-heite, ik die it mei in folle
oprjuchter en frommer sin as dou, doste jimme lytsfaem op ’e weide hea
patteste, do ik for de lêste kear to jimmes haeide. De moarns foar dei
en foar dage waerd ik nei Noarch laet. Dêr seach ik heel folle
forroaide Fryske hynstetyskers, dy in heale nacht, fjouwer op ’e rige,
op ien bêd omtomle hiene, mei in liiffol Drintesop en knarsige stoeten;
dy seach ik nou yn de tinten al to smookjen en to swetsen. Ik seach
Drintske fammen en feinten, dy de hele nacht patte en kofje-dronken en
psalmsongen hiene; dat wier in libben! Alle alderforneamste en
alderfornimstichste hynsteljue bitomken en bitaestten my, en lieten my
draevje. Dy my hawwe woene lekkene my, mar op myn skonken koene se neat
sizze; dy wierne sa suver as glês en myn eagen klear as in gril.
Einling kaemstou en jimme heit der oan. Dou wierste do in opsketten
jonge; dou rounste do wakker permantich mei in swipe yn ’e heide: den
stiekste ’ris in grou promke efter de kiezzen, det dy de giele
tabaksflibe by dyn wite poddehierrige bird delroun; mei ien wird, dou
hieste do gansk smoar nei detste in beestke wierste. Do haste my ek al
’ris in linige feech mei de swipe jown, en it hat dy tige nei stien
detste do net in slach tsjin dyn tinne skroarshûd krige haste, detste
oer ’e heide trûzele biste. Ik wier do skraech fjouwer jier âld, en sa
flink as in leep; jimme heit sei ’er net folle fen: “In gnap gudske,”
sei er, “mar de kop is hwette Drintsk.” Nei folle hanbakjen waerd ik
for trije-hûndert gounen min in dikketon oan jimme forkoft. Ik hie dy
deis fen folle kwea biwarre west, hiestou dy net to folle mei de merke
bimoeid; hwent wy rekkene let op reis, en do wy op Bakkefean kamen, dêr
sieten in fiifentweintich skeve en sûzige hynstekeapers, dy my
opminsteren en wakker priisgen. Greatsk detste sa’n gnappen nijkeap
foar ’e karre hieste, jageste my det de oare deis my de bealch tsjin ’e
rêch oan siet; dat kaem fen al dat priisgjen. By jimme âlders haw ik it
as in prins hawn, mar ienris haste my aeklich pleage; wiste, Gabe, dy
Bolswerter merke, doste sa ûnder wetter wierste? Dy deale, hwet wierste
oan de gong! Wiste, do jimme de woarsten by Toon Poep út de skoarstien
hellen? Ik kaem dy nachts neiby om fen honger en fen toarst. Ik kaem
neist in wite guds to stean, in âlden trompetter; dy sloech as in
fyllekaen, mar ik wier flugger as hy, en ik tochte as dat sa moat,
hawar den! en ik joech him in trewinkel, det him de kalkoensprint yn
syn meagere skinke stie, en do wier er tofreden. De oare moarns, do ik
fen de stâl helle waerd, tocht’ ik, dat scil wêze om hwet to fretten;
ja wol! in amerfol kâld wetter yn de bealch, en do nei de Kleau,
alleman foarby; dyn goede Wobbelke griisde it ta de teannen út. Hjar
wite klean seagen der út krekt eft se troch de reade wyn helle wierne.
En hjar golle blauwe eagen waerden sa bleek! Hja woe dy ek al nei hûs
ta driuwe, mar dêr hieste nin earen nei. Dou wierste in balorigen
_hont_, aste dy oan de taepkast oerjown hieste. Op ’e Kleau smiet de
kastelein my yette in tek oer, en joech my brea, it ienichste dat ik
dat etmiel krige. Dêr fen dinne moast ik nei de Wommelser merke. Dêr
baltten se it fen fierren al út, do se dy dêr oankommen seagen; dêr
haste do yette forteld fen jimme reis nei de jichtmasters, wiste wol?
Wiste ek wol, detste yet ek ’ris efkes mei de karre omtearste, doste op
’e weromreis ’ris mei de faem oanlizze woeste, en detste de man út it
dykhúske, dy de boel wer oerein holp, in keizersgoune joechste for it
swijen? Wiste wol hoste sliepste, doste by dy faem hjar âlders kaemste?
Wiste wol, det Wobbel my noch menne moast? Noait bin ik sêfter mend,
noait mei sêfter wirden oantreaste; hwent it fanke siet yn tûzen neden.
Wiste wol? Mar ik scil dy mar net mear forwite, wy wierne beide jong en
dertel; en om mar rjucht troch to gean, it neifortriet wier greater as
it plezier west wier. Dou laeiste twa dagen op it fjouwerkant to
snoarkjen, en wol in fearnsjier tonei kreunste noch oer dyn weismiten
jild. En jimme heit hat fjouwer wiken mei lynsied en trudzepoeijers
dokterje moatten foar det my de reis út de lea wier. Ho jimme Rommert
my it hirddraevjen learde, dat wiste; en ik naem it tige oan, mar dat
wier myn ûngelok. Dou wiste wol, ho folle wyn ’er opbealge is, ho er
leagen en flokt is, do ik de earste Wytmarsumer swipe woun; ho jimme
heit do sjongende en flokjende thús kaem, dat er yn nin
fiif-en-tweintich jier dien hie. Jimme mem skriemde; it sloof miende
det it de man yn de sinnen slein wier. De oare moarns do de roes ’er út
wier, kaem jimme heit allinne by my yn de stâl, en kloppe my op it
skoft; “Rúntsje, rúntsje,” sei de man, “dit wier mis. Lit hearen om in
gnap hynzer gek wirde, for in boer kin dat net. Dou scilste de doar
út”: en in wike dêrnei rekke ik de doar út. De Wytmarsumer swipe hie my
hûndert goune djûrder makke, en ik waerd for fjouwerhûndert goune min
in dikketon forkoft oan mynhear Flessinga. Dy hear hie folle jild en
dêrby in skoan hynsteforstân. Hy koe alle hynzers yn ús Fryslân, en hy
wiste hjar lek en brek; syn moaiste húsrie wierne teamen, swipen en
gereiden. Nin hirddraverij waerd ’er forsomme. Foar de herbergen stoene
de kasteleins mei in roune rêch mei de hoed yn de hân fen fierren al to
wiuwen. De gnapste faem waerd altyt foar de hynzers set. Op de
hirddraverijen siet mynhear greatmachtich yn it lân op ’e wein, mei in
pypkoerfol wyn twiske de foetten. Syn goede kinders stoene den by de
wein en strieken him hunich om de mûle, en priisgen my danich, en
holpen mynhear ta de flessen; mar as it tsjin de lêste reed gong, den
biloek syn troanje as in wytling, en hy waerd stil en fortrjitlik. Woun
ik de priis, den kaem mynhear en de rider en al de tsjinners fen de
hirddraverij skeef en snústerich thús, faek nei middernacht. En as de
frou den yn de iere moarntiid út it bêd kaem, den laei alles der sa
heuverich hinne, det it minske bisaude fen dy boel. Mynhear laei by
hjar yn de weach to snoarkjen: der wier nin moris yn to krijen, foar
âlve ûre net. De rider siet yn de wein to brommen, mei in hynstetek om.
De feint laei op ’e heasouder. De hynzers stoene mei in ribfol hea en
sûnder drinken op ’e stâl. De faem siet by hjar sterke kofje en hjar
swiete bôle mei ljirre, dêr neat fen brûkt wier, to knikkeboljen: hjar
geest mimere yette oer de griene tútsjes, dy mynhear hjar jisterjoune
yn de stâl jown hie. Hwet haw ik dy mear to forheljen, Gabe? Dou wiste
ho jimme mem oer de Wytmarsumer merke tochte; nou, sa tochte ús jiffrou
der ek oer; mar mynhear Flessinga koe en woe folhâlde. De pong wier by
him net to fordylgjen, mar de hûd woe it net langer lije. Mynhear krige
in pynlike kwitantie fen de wynkeaper, dy hjit de podagra. Dat is in
lyts diveltsje, dat alle wynsûpers ef hjar bern ef bernsbern sa by
jierstounen yn de foarste knokkel fen de greate tean mei niddels en
flimen, dy yn de hel fen de baerlike kweade smeid en hotte binne, sa
heislik en groulik troch ieren en sinen, troch murch en bonken pjukt en
flimet en skrabet, det se fen de swang fen in buffelske jas al moart en
brân roppe. Us âlde master Homme moast dalik by mynhear komme. Dat wier
in nuveren master; dy sei sa mar plomp wei: “Fiskael, jy habbe to folle
omswabbe op dy hirddraverijen, en to folle wyn sûpt. Nim nou rêst! Jy
hawwe swipen genôch for immen, dy mei de foet yn it kjessen sit. Nim
nou rêst; it is lang genôch hird troch de wrâld flein mei jo. Yt
foarearst net mear, as nedich is om it libben to hâlden, en sûp wetter.
Ik scil jo in drank bisoargje om iepen liif to meitsjen. Ik haw in earm
man oan de ploris, dy giet foar. Dei, mynhear; betterskip!” Mynhear, dy
wol wiste det master Homme krekt spriek as syn eigen gewisse, woe him
troch it oardiel fen in kindich stêddokter frijpleitsje litte. Mei
koegelsfoarsje fleach ik en de feint nei stêd, en dokter kaem mei. De
dokter, dy krekt sa goed as master Freark seach, det de hûd fen mynhear
forrêdden wier, rôp fen fierren al: “_Gevatte koude! gevatte koude!
niets anders_,” en alleman op it slot leaude it, bihalven de koetsier
en master Freark. De boeren seine yn de skearwinkel tsjin eltsoarren:
“Ho, divel, scoe ús mynhear kjeld fette hawwe? As er op reis giet hat
er mear klean oan as wy mei ús fjouwren.” Mar mynhear wier to freden;
de dokter kaem alle dagen werom, joech him de romte fen flear-thé,
promsop en readekoalsop, dat út in stêds-apotheek komme moast, en mei
in moanne twa stoep ús mynhear wer mei de foet út it kjessen. Dou
scilste wol heard hawwe, det ús mynhear Flessinga dêrnei bitomle is;
det er it hirddraevjen ’er opjown hat, en det er yette âlderling yn de
tsjerke wirden is. Troch de rêst, dy mynhear syn skonk genêze moast,
waerd ik útrêst, en ik waerd smoarfet forkoft oan mynhear von Steinach,
in edelman út it stift fen Utrecht, dy in dochter fen in rike mâlktaper
troud hie, wylst er yn dy stêd syn lêste peinjen útsette om einlingen
by haren en snaren dokter yn ’e rjuchten to wirden, en sa dwaende loai
troch de wrâld to kommen. Sa lang as it jild fen dy âlde mâlktaper
dûrre, hie ik it opperbêst; ik waerd goed foerre, en as ik mei mynhear
en de frou ried, den wier ik mei kwasten en franjes bihinge. Mynhear
wier greatsk, det er sa ryk foar ’e dach kaem, en mefrou wier greatsk,
det se sa fornaem troch die stêd ried. Einling like it jild op to gean,
en ik waerd meager; hwent it foerjen kaem net fen, en ik moast alle
dagen jeije en fleane mei mynhear om de crediteurs to ontmennen. Do it
al to mâl gong, krige mynhear in hege post op in frjemde pleats.
Mynhear teach mei syn heel boeltsje foart, wylst de sinne yn ’t Noarden
siet. Hy liet my en myn maet, ek in blauwe rún, op de stâl stean mei in
ammerfol wetter en in goed ribfol hea. It hûs seach ’er mâl út. De
foargevel wier gnap, en de glêzen heel en himmel. Mar efter yn it hûs
wier nin rút heel. As de iepening al to great wier, den waerd ’er in
âld japon fen mefrou yn treaun, en de lytse skoerkes waerden mei
onbitelle rekkeningen oerplakt. Efter hûs laei it ’er nuver hinne,
krekt eft ’er Wylde-merk hâlden wier; der laeine wol tûzen lege flessen
en wol tsjientûzen oesterskulpen; stikkene weinen en gereiden, âlde
weitasken, âlde hounehokken, belgereiden en hynstesliden laeine troch
inoarre; wol tsjien gros stikkene pipen en stikkene romers stiene yn
tsjien âlde wynkoerren boppe op ’e hynstedong, en midden yn dy rûzige
boel kuijere in heal forhongere âlde bok fen ús jonge-hear om, dy
einling troch syn bletterjen de bûrren ’er yn rôp[18]. Do waerden wy
forlost, en mei ienige wiken waerd mynhear skjinmakke en wy
forboelgoede; mar mynhear, dy wol tsjienris sa folle oerhâldde as syn
crediteurs mei elkoarme, liet my stil opkeapje; hwent hy mocht my
graech lije. Nou roun ik foar yette moaijer wein, en ik waerd mei
goudene kwasten bihinge; mar dat dûrre met lang, hwent op in kâlde joun
stoe ik to lang foar de comedie to toerjen, en dêr waerd ik bifongen.
Ik waerd stram troch al myn lea. Nou waerd ik oan skuld forronzele oan
in Fryske kouwekeapman, dy my gau hwet oppappe, en do waerd ik oan in
stêddokter forkoft, en dy joech my de laech einling allehiel en dal. Dy
jage my in kertierspoat op ’e stiennen. Do moast ik nei in hynstemerke,
en dêr waerd ik troch in boer hinne laet, dy him it ligen sa masterlik
forstoe, det nin domenij de wierheit út de bibel glêdder oplêze koe as
hy syn leugens út de holle; hy swarde, det ik mar in wike kreupel west
hie, howol it wol in fearnsjier dûrre hie, en as it net wier wie, den
mochten se my de hals wol útsnije, en hy scoe tritich dukaten oan de
earmen jaen; en, sei de man derby, it beest is stom, mar as it syn
deugden oplêze koe, den hie it wol in dei wirk. Nei lang talmjen en
hânbakjen waerd ik einling for fiif-en-tweintich inkelgounen en in nij
helter oan in koaiboer forkoft yn it leechlân. O ljeave frjeon Gabe!
hwet wier it my noflik dêr op ’e âlde koai. Dêr hie ik einling rêst. De
pôle wier my oars ’nôch ôfearte en skiterich, mar dochs wier ik
tofrede. Moarnsier sjaggele ik mei in slommerige en bingeljende trêd it
âld tsjernepaed yn it roun, en deis kôge ik oer de forlittene skytpôlen
fen de kij. Simmerdeis den hie ’k it dêr as smoarge beane, man: den
krige ik in amerfol sûpe as it ’er oerskeat, ef in amerfol waei as de
bargen it net opkoene. Nei fiif stille fredige jierren krige ik by myn
kertierspoat yette ek in dempich boarst. Ik koe net langer stâlje, en
it lân laei for in simmerkrite, sa det it winters ûnderroun, en dêrom
koe ik ek net bûten doar bankje, en nou moast ik it âlde tsjernepaed,
dat ik mei myn wyldlânske soalen jier en dei úthoald hie, forlitte. Dat
ljeave, romme, golle leechlân moast ik for ivich forlitte, Gabe! Ik
waerd op in rûzige snústerige en dizige hjerstmoanne fen de stâl yn de
pream laet, en do waerd ik mei in goed forstân troch trije flinke
keardels nei de Birgerdaem treaun. Us âldboer hie om de skrouske moarn
ôf to warren in gol romer brandewyn op nagels yn de mage slein tsjin
syn meuge, en dou wiste, Gabe, ho it den giet. De âlde man, troch it
ontidige moarnsûpke rûzich en sûzich yn de holle, roun op ’e
Birgumerdaem kroech út, kroech yn, en dêrmei, do it forstân wei wier,
scoe ik forhanle wirde. Ik kaem yn in rige fen wol twahûndert âlde
gudzen to stean; dat krong en dat stonk dêr, dat gûlde en raesde dêr,
det yen hearren en sjen forgong, en, man, ik haw dy deis wol hûndert
falske eden heard. Dêrmei komt er in heal forwyldre Stjinwiker
oanspringen, dy krong mei syn bleate kop twiske de meagere skonken fen
my en myn bûrman yn. Hy scoe my nei de tosken sjen; hy wier wakkere
lyts, en do er myn kop net rikke koe, do sprong dy poarre by my op en
rukte my de âlde kewels hast út it lid. Ik tochte: maet, as ik nou sa
flink fen lea wier as do ik neist de âlde trompetter stoe, den krigeste
al in lawibes. De Stjinwiker bigoun to hânbakjen en scoe my danich
lekje, mar ús âldboer bigoun dat to fortretten en sei, det er my fen
nin healslachtige poep forsmaedzje litte woe, en sa waerd dy ôfballe.
Do kaem ’er in lyts keardeltsje oanpeaskjen mei in skjippegrouwen
baitsje en in foerlekkens broek oan; in eintsje reap hie er om de hoed
boun, en dêr siet in prikke op. Yn de rjuchterhân hie er in skyld iken
stôk en yn de lofter hân in stút: de heidetoekjes sieten him yet yn syn
skiere hoazzen. Dy helle my út de rige wei en liet my ’ris draevje, en
do gong de Kollumersweachster, mei de koaiboer yn in smidshûs, en nei
in healûre pimpeljen en jeuzeljen en swarren, krige ús boer tweintich
inkelgounen yn de bûse en stoatskaefde nei de pream ta. Ik moast dy
selde jouns yette mei in selskip fen twa-en-tweintich oare ondogenske,
heal útlibbe gudzen nei Kollumersweach ta, en do waerden ’er ûnderweis
ytlike stûken hjouwere fen in boer stellen[19], en dat wier ús lêste
gastmiel. In jong hynstedokter, dy ek op ’e Birgumer market omroun, bea
ús keapman twahûndert goune for ús hele selskip; him tochte det er alle
mogelike hynstekwalen fen ús leare koe as er ús útslachte, en den
learde er de hele kinst for hûndert goune, omdet er rekkene for ús
flêsk en bonken fiif-en-tweintich goune by de blikkers to Ljouwert
keapje to scillen, en fiif-en-sauntich for de hûden by de loaijer; mar
ús keapman woe sa net. It wier oars oer ús biskeard. Wy moasten dêrmei
allegearre foar de tsjiiswein rinne yn Grinslân op, de iene dizze en de
oare d’oare wei hinne. Us keapljue reisgen al goedkeaper troch
Grinslân, as dou nei de Bolswerter merke, Gabe heite! Nachts slepten se
ûnder de weinen, en lieten ús oan de wei weidzje. Tsjiis hiene se op ’e
wein en as se dêr ytlike fen forkoften den bitingen se de kofje by de
ljue ta. Dêr troch kaem it det se ûnderweis neat koften as brea. Tsjin
de winter kaem ik werom mei de lege wein, en nou wier ik sa ôfbeund det
myn ein neiby wier. Ik koe nin string mear stiif lûke, en ik hompele
efter de wein oan op trije skonken. Us baes stoe yn de doar en dy rôp
fen fierren al: “Dei, wolkom thús! Wel, ho hawwe se it makke!”—“Goed,
sei de foerman, mar dy blauwe rún mei syn kertierspoat, dy woe my
biskite.”—“Ja, sei de baes, dat hinget ’er lûklam by; dy scille wy
moarn mar út de hûd nimme,” (dat woe sizze, det ik deid wirde scoe.)
Mar de dead wier gauwer as de Kollumersweachsters. Hy naem my yette dy
selde nachts fen jimme planeet op. Myn romp waerd bidobbe, en it bytsje
flêsk, dat ik oerhâlden hie, wier yn fjouwer jier forgien; mar myn
bonken[20] binne wer opdold, en nei Ingelân stjûrd, dêr fyn tomeald, en
as dong oer it boulân struid. Myn hûd is mei hier en al toud, en
tsjinnet as biklaisel om in koffer, dy yette oer de wrâld omswabbet yn
postweinen, yn trekskippen, mar myn _ik_, myn eigen _ik_, dat mei dy
sprekt, hwer bleau dat, Gabe? Danich haw ik omswabbe, rounom en yn
alderhânne dieren haw ik omswabbe. Dy âlde ljue dêr yn Egipten hiene
nin ongelyk, as se leauden, det de sielen faek fen it iene dier yn it
oare teinen; my is it to minsten sa forgien. Soms siet ik yn in
kouwepanse; den yn in bargebealch; den yn de robbe fen in kabbeljou;
den siet ik yn in protter op ’e naeld fen it hûs, mar noait haw ik mear
eangste útstien as do ik yn in eabarre siet, en myn húsbaes in deade
rôt troch de weaze schouwe moast[21]. Ik miende to boarsten! Einlinge
bin ik sels yn in minske tein, en sont ik dêr yn sit bin ik út it
lijen; sa tochte ik, mar it is oars útkomd. Nuver scil it dy yn de
earen liede, det ik sokke rare gongen nei myn forstjerren gien bin; mar
heite, leau hwetste tinkste en tink hwetste leauste, mar ik leau hwet
ik ûnderfoun hab. Lyk as ik dy alles forhelle haw, sa scil ik dy ek
forhelje, det ik krekt sa goed in siel haw as dou, en det ik mei myn
kertierspoat, en dou mei dyn skeve skroarstile it eigenste paed
biwannelje moatte; it paed namenlik om wizer en forljochter[22] to
wirden. De bisten ek in siel? dou scilste my útlaeitsje, Gabe; mar hark
dêr jimme greate, onforjitlike[23] Bilderdyk ’ris oer:

Gy, oorlogsbriescher, trotsch op ’t menschlijk eerlivrei,
Die, ’t schuimende gebit beknabb’lend met de tanden,
Hem over struik en heg, door bosschen en waranden,
Door stroom en meeren voert, en juichende in uw vracht,
Gemoedigd door zijn stem, en vuur en staal belacht!—
Gy, ô gewiekte schaar van dieren, in de pluim
Beminnaars van den mensch, (hetzij in ’t waterschuim
Of ’t ongeziene spoor der luchtkring opgeheven,
Of hupp’lende over de aard,) hem dienstrijk bijgebleven!
Gy, morgenkraaier, met al ’t klokkend kiekenbroed,
Uw stem gehoorzaam! Gy, ô beeld van huwlijksgloed.
Getrouwe tortel! en gy dartle duif—Mijn klanken
Vermoeiden, wilde ik u voor trouw en liefde danken,
Aanhanklijk, teeder, en voor ’s stervlings oog gedwee,
Wie telt de golven op der ongemeten zee?
Wie al de schelpen die zy opwerpt aan de stranden?—
Gelukkig in uw staat, in de opgelegde banden,
Verbeidt ge ’t oogenblik van ’t algemeen herstel,
ô Dieren!—’t Nadert; hoopt!—Ook ’t bijtjen in zijn cel
Ontslipt de zorgen niet der Godheid.—De albezieling
Bedoelt, waar ’t stof bezwijkt, behoudnis, geen vernieling.
Geen wormtjen wordt vertreên, geen mijtjen zal vergaan,
Of ’t zwakste leven zelfs veredelt, in ’t bestaan.

[Yllustraasje: DE NOARGER RUN OP ’E HYNSTE-MERKE TO BIRGUM.]

[Yllustraasje: DE NOARGER RUN FOAR ’E TSJIISWEIN.]

Leauste my nou ek, Gabe, det ik wer libje, en det ik in siel haw as
dou? Sont ik in minske yn de moanne wirden bin, hwet haw ik ûnderfoun,
hwet haw ik ûnderfoun! Ik woe graech det ik de âlde Noarger rún bleaun
wier; den hie ’k myn beanstrûken tohakke, myn ljeave klaver orbere, en
myn hea kôge as alear, en ik hie net ien fen al dy forkearde driften en
oankomsten, dy my nou mear pleagje as de swipe fen de
Kollumersweachters my by jimmes pleage hat. Mâl bin ik hjir
trochswabbe, man! ik bin hjir in abbekaet wirden, mar omdet ik hwet los
libbe, sa det ik mar ien’s yn it jier nei de tsjerke gong, en twaris
wyks nei de komeedzje, en alle jounen by de ûlkjes roun, sa wier myn
ynkommen to lyts. Ik joech my oan it skriuwen, en ik haw it folk en de
âlde kening[24] tsjin eltsoarren opfierd; de âlde kening is weijage, en
in nij kening wer oansteld, en ik haw my yn it kjessen set: en nou ik
oan it laed sit, bin ik sa stil as in pipermûs. Ik bin hjir minister
fen finansjes: ik scil, hoopj’ ik, op it lânsjild better pasje as op
myn eigen. Nou scilste ek wol ’ris witte wolle, Gabe, ho it hjir yn de
moanne steld is? heel oars as de ljue miene by jimmes. Jimme dichters
skriuwe altyt fen _stille, bleke, ljeave, frjeonlike_ moanne; ik scoe
it dy luchtige maets kwalik nimme, as ik net wiste, det dichten en
ligen twa ambachten wierne, dy eltsoar sa lyk binne as it smeijen en it
slotmeitsjen. Hwent dou kinste wol bigripe, det it hjir heislike kâld
en wearich is. Hwent Schröter, in poep fen jimme planeet, hat klear
birekkene, det hjir bergen binne dy fiif-en-tweintichtûzen foet heech
binne; dat is heger as jimme allerheechste bergen. Nou wiste ek, det
hege bergen kâld binne. Dy selde Schröter hat sjoen, det ’er by ús
gatten binne, dy 30.000 foet djip binne, dy der troch ierdbevingen
útsmiten binne. Ho divel, kinne se nou de moanne ljeaf en frjeonlik
neame? _Bleek_ is er ek net as de sinne der net op skynt; hwent as dat
sa net is den is er sa pûr swart, det jimme him net ienris sjen kinne:
hy is oars mar 51,570 milen fen jimme ôf. Jimme kinne ús yn
saun-en-tweintich dagen in kanonskoegel tastjûre, as jimme der mar nôch
krûd efter sette. _Stil_ is er ek net, lyk as jimme dichters him neame;
hwent hy reisget alle 28 dagen om jimme planeet, en docht yn deselde
swang de greate reis om de sinne mei jimme, sa det men net sizze kin,
det wy hjir lang stil lizze op de lingte fen in pikelhearring. Om mar
net mear omhalen to meitsjen, it is hjir yn folle dingen krekt oars en
omkeard as to jimmes. De dichters, om mar hwette to neamen, dy ivich yn
hjar gedachten boppe jimme planeet omswervje, dy hjar sels en de oare
ljue de holle licht meitsje mei frjemde optinksels en droamerijen, en
dy ûnderwilens forjitte om for de koken[25] to soargjen, en dy dêrom
ivich hongerlaepje en krimmenearje, dy wirde hjir yn bargen foroare, om
hjar siel en liif rêst to jaen, en hjar ’ris út to iten. De
krantedrukkers, dy de minsken to jimmes yn de steatkinde foarljochtsje
wolle, en dy dêrom yn it tichthûs set wirde, dy wirde hjir oansteld as
opsichters yn in forbetterhûs. Keapljue, dy by jimmes in bankerot makke
hawwe, dy hawwe hjir it measte credyt; hwent dy bringe de greatste
slompen jild mei, en dy bitelje alles mei rij jild[26]. Ambachtsljue,
dy by jimmes alle dagen kleije oer hjar swier wirk en oer krapte, al
krije se alle dagen it liif fol ierdappels ef beane mei smoar, en faek
jouns noch in foech dripke ta in hertsterking, dy krije allegearre in
moai nij gnap hûs to biwenjen, de kost for it iten, de brânje to jow.
Deis hawwe se in nij sarjes rokje oan, en in lekkens for sneins. Alle
moarnen krije se in nij silveren tonderdoaske yn de bûse, en in
silveren pipedop op in skjin lang piip; in rotting mei in silveren
keatting krije se yn de hân, en sa wirde se alle dagen op strjitte
stjûrd om to kuijerjen, to smoken en to praten; mar se meije net yn in
herberge gean om hwet to keapjen; hwent der wirdt hjar oplein om it
jild thús to litten en mei soarch to biwarjen, en hja meije net
arbeidzje. En ho mienste, Gabe, det hjar dat libben bikaem? krekt as
mynhear Flessinga de reade wyn. Dy krige it podagra, en sy de
forfeling. Se sizze nou yn earnst, det se op ’e ierde út gekheit seine:
_Het werken is zalig._ De domenijs en pastoars, dy wirde hjir
lânsontfangers[27]. De dokters wirde domenijs en pastoars; en âlde
frouljue dokters. De effekteljue moatte yn de goudminen arbeidzje det
hjar de bonken knappe. Dat bikomt dat soadtsje divelske nij, Gabe! Dou
bigrypste wol, Gabe, det ’er fen de trijehûndert wol oardelhûndert
dissertearje; twahûndert-en-fyftich reisgje troch twang fen ús kening
yn de izerminen, mar de fyftich, dy op ’e modder bliuwe, hearre it
suchtsjen en stinnen fen hjar broerren, en bihâlde it, en biwarje it;
hja sette in knoarke tabak efter de kiezzen, en hja swije. Séljue wirde
boeren, en de boeren séljue. De bûterkeapers wirde oansteld as
direkteurs fen de fiskbanken, dêr se yn de fiskwiven omtsjouwe kinne,
en de[28] alderûndogenste wirde abbekaten. De skoallemasters moatte
hjir by de yeskewein rinne. It bikomt hjar nij, mar hja binne yet
fleurich omdet se hjir _mynhear_[29] neamd wirde. Dy by jimmes
yeske-ljue wierne, dat binne hjir _onderwijzers der jeugd_; krekt
moatte se it selde dwaen as de skoallemasters alear by jimmes. De
controleurs, inspecteurs, verificateurs, secretarissen,
referendarissen, en bûtengewoane gesanten, en alle oare lanten, canten,
arissen en darissen, steuren en leuren, dy by jimmes pensjoenen fen it
lân krigen, wylst det se sels fen de rinten dûbeld en dwers libje
kinne, dy wirde hjir oansteld as oppassers yn de pesthuzen. Dat is in
aeklich libben, Gabe! hwent omdet se sa bang for de pest binne, rinne
se ivich mei in yettikdoek foar de mûle. Hjir komme ek wol ’ris
keningen en prinsen fen jimme planeet oan; de goede, dy hjar folk hoede
hawwe as in herder syn skjipkes, dy wenje allegearre op in moai
bûtenpleats; en hja hawwe alle jierren fjirtsjinhûndert goune ynkommen,
en dêr hawwe se neat for to dwaen as to fiskjen en to jeijen for hjar
eigen plezier. Hja hawwe in libben as in grytman! De ondogenske prinsen
en keningen, dy by jimmes yn de folop libbe hawwe, dy alle dagen oer it
gelok en de wolfearte fen hjar folk praet hawwe, en mear om hjar eigen
tocht, dy wirde hjir fen lânswegen yn in great earmhûs ûnderhâlden; mar
der scil op in oar jier yette in stik oanboud wirde.

Ik bin yet al wakker warber yn myn post as minister: ik nim de minsken
it jild hjir flitich ôf, en ik jaen it yette flitiger út. En as ’er
hwet al to folle to koart komt, dat fol ik mei holle wirden en cifers
wer oan, en den miene de ljue hjir yn de moanne, det it opperbest
útkin: sa dom binne de ljue by jimme net. De Noarger rún minister fen
finansjes? scilste útroppe, dat liket nuver. Ja, Gabe! forwonderje dy
net to folle, man. Dou biste ommers bîbelkindich; stiet der net yn
biskreaun det kening Saul earst de ezels dreau, en tonei de minsken?

Nou, Gabe, scil ik myn lange brief ta’n ein meitsje. Forjow it my, det
ik minister fen finansjes bin! Myn hert is oars goed. Skriuw gau ’ris
werom; ik dwaen it ek by libben en sontheit.—Jimme âlde

Noarger rún.

VRIESLAND.


Kent gij het land, waar liefde en eendracht wonen?
Kent gij het land, waar de onschuld op de konen
  Der meisjes is geplant?
    Kent gij dat land?
  Daarheen, daarheen
  Strekt mijn verlangen heen.

Kent gij het land, het oude, ’t eerlijk land,
Waar vrienden eeuwig streden
  Voor ’t vrije recht en ’t land,
  Beschermd door vader Willems hand?
    Kent gij dat land?
  Daarheen, daarheen
  Strekt mijn verlangen heen.

Kent gij het land, dien ouden heil’gen grond,
  Waar diepe denkers woonden,
En wond’ren schiepen voor Euroop?
  Waar Campers en waar Brugmans toonden
De kronk’len van Naturas loop?
    Kent gij dat land?
  Daarheen, daarheen
  Strekt mijn verlangen heen.

Kent gij het land, het land van stille helden,
Waar Groote Pier zijn houwer heeft gezwaaid,
  Of, als ons barsche Britten knelden,
Tjerk Hiddes vlagge heeft gewaaid?
  Waar Gijsbert-om zoo lieflijk zong,
En Onnos lier der Geuzen lof voldong?
    Kent gij dat land?
  Daarheen, daarheen
  Strekt mijn verlangen heen.

Gij kent het land, het land van melk en honing,
  Het rijk van oude deugd en trouw,
  De wieg en ’t steunsel van Nassau,
Geen Fransche keizer, vreemde koning,
  Een Vriesche koning is ons zin.
    Kent gij dat land?
  Daarheen, daarheen
  Strekt mijn verlangst alleen.

[Yllustraasje]




DE TREEMTER.

[Yllustraasje: DE TREEMTER YN IT ST. ANTHONY-GASTHUS TO LJOUWERT.]


DE TREEMTER

FEN IT SINT-ANTHONI-GASTHUS, EF TRIJE LEUGENERS TROCH IN GREATE LJEAGEN
FORBETTERE. TROCH DOKTER E. HALBERTSMA. MEI KANTTEIKENINGEN FEN J. H.
HALBERTSMA.

_It gasthûs to Ljouwert is yn it lyts hwet de wrâld is yn it great.
Minsken binne minsken en bliuwe minsken sa lang as de wrâld stiet. Dat
hawwe de stifters fen it gasthûs bigrepen: dêrom hawwe se de_[30]
_Treemter bouwe litten, in byienkomste for de âlde mantsjes om sûnder
de frouljue ’ris rounút prate to kinnen. Dêr wirdt bier en_[31]
_bargemargen jown, en dêr hawwe de frouljue neat to sizzen._

Yn de kâlde winter fen it jier 1740, sieten ’er fjouwer âlde mantsjes
by it greate sponturffjûr yn de Treemter fen it Sint-Anthoni-gasthûs to
Ljouwert, to praten, to forheljen en to swetsen. Trije fen it selskip
wierne âlde sérobben, trochplezierige âlde hearen, mar prefesters yn it
ligen; de fjirde wier Greult, in âld boer út de Falom, dy for in foech
erfskip, dat er fen in moike krige hie, de kost yn it gasthûs kofte;
dit wier in bidaerden tinker, mar dy bynei neat leaude, hwet er net mei
hânnen taeste koe. Hy hie noait fier yn de wrâld op west, en syn
greatste reizen wierne mei de aeikoer nei stêd en werom, nei syn
âldmoike to Kollum ef nei syn neef Tsjibbe, de bierdrager to Dockum, om
Kopermendei mei to hâlden; mar de man hie in forstân en bigryp as in
teams, dêr it tinste trochrint, en it fetste en it bêste op lizzen
bliuwt. En dêrby hie er it net mei lêzen bidoarn: hy hie in oar net for
him tinke litten, mar sels hie er tocht.

De âldste fen dy sérobben hjitte Wybren Haek, in moalkerssoan fen
Aldegea oan de Brekken, dy yn syn jonkheit net doge woe; hy forliet de
moalpûden, en teach mei in Grienlânsfarder nei sé. Do like it eft de
man to hûs wier; fen de earste ûre ôf oan paste de man op. Op ’e
traenbak dêr wier syn thús, en nei fyftsjin gelokkige reizen waerd de
man commandeur. Hy die noch wol tweintich reizen; do wier er
twa-en-sechstich jier âld, en hy koft de kost yn it gasthûs, en do er
de groun wer ûnder de soalen hie, kaem de âld biis wer boppe. De twa
oare dat wierne âlde kofskippers, dy de sé ontroun wie’. Hja wierne nou
fen hjar rieders skipper to foet makke; hja hiene dochs fen hjar
kajútsfracht en hjar kaplaken op hjar fyftichste jier aerdich de kost
yn it gasthûs.

De iene hjitte Abe Vlieger, in Terhernster, en de oare Jouke Tromp, in
Ljemster, dy se ûnder hjarren de fette skarminkel hjittene, omdet er sa
meager wier, det men him mei de lampe trochljochtsje koe, howol er it
smoar mei leppels iet, en de gasthúskost, dy’t in oar lang net orberje
koe, for him net genôch wier. Dizze twa wierne soms groubloedige
skepsels, dy leagen, det se it sels mienden, en dy flokten en swarden,
det hjar de hierren oerein stiene; en hja wierne dochs by al hjar
rûgens en rouwens bange en bygelovige minsken. De Fader fen it gasthûs
wier in goeden simpelen stêdman, en dy (krekt oars as wize ljue) alles
leaude hwet him nuver talike. As dy trije sérobben dizze man hwette
foarlige koene, den laken se yn de fûst, en as it de goede man al to
útscriptis mâl talike, den waerden der nin flokwirden sparre om it him
yn to persjen.

Den wenne ’er to Ljouwert by de Put yet ek in smid, dat wier in
omkesizzer fen Greultboer út de Falom, in echte skarlún, dy hwette for
in grap oer hie. Dy kaem den ek gau sa jouns foar iten eventsjes yn de
Treemter oanwippen om omke to bisiikjen. Dizze twa hiene de rie sletten
om op dizze kâlde joun oan al dit geliich en geblaf in ein to meitsjen.
Wylst dy fjouwer âlde praters dêr sa by it fjûr sieten, kaem de fader
en de feint fen it gasthús mei in koerfol ikenblokjes yn de Treemter
optôgjen. “_Goen awen_,[32] _keuninkjes! goen awen! Kom, jimme soeke de
kooltses oek al op. Et friest dat et ongelt buten. Jonges, jonges! wat
is dat en strange fu’st buten. En benouwde tiid foor de arme luedses.
Kom, ik bliif oek mar wat in de Treemter; et sit hier al so warm as in
en Poolse sleed. Gaan dou maar met de korf weerom, hoarste, Koen!”
“Best, fader!”_ sei Koen. “_Mar hoar ris, Koen!_ sei fader, _dou muste
segge, dat myn frouw strak nog wat bier en bargemargen besorge mut.”
“Best fader_, sei Koen, _ik zal ’t segge, fader, hoar!_”

“_My dogt_, sei fader, _wy sitte hier so huesk by enander, wy musten
weer ris en klein ferhaaltsje hewwe; dat kurt de lange awens magtig
op._” “Goed, sei Wybren Haek, den moat de jongste bidler de koer earst
mar ’ris drage. Toe, Abe! dis op mar, ho mâller ho ljeaver. Dou scoeste
ús ommers dyn reis mei dyn twade nije koffe ’ris forhelje, dy sa ticht
as in flesse wier, seiste.”

“Ja, sei Abe Vlieger: it wirdt nou krekt tweintich jier, it wier yn it
jier sauntsjinhûndert en tweintich, do helle ik in nije koffe út by
Gerben Pikma to Wartena, in skip as in gedachten, en ôtimmere as in
kammenet. It wier in spegeljacht, in skilderij fen in fartúch, en ticht
as in heel hout. It wier in iepene winter, en de rieders stjûrden my
for eigen rekkening om in lading sâlt nei St. Ubes, ballêst skips. Wy
rounen yn sé it Flie út, mei in glêdde súdeaste wyn; mar it dûrre nin
heal dei, ef dêr krije wy in forstoppe loft, en contrary wyn, en de
noardsé stie misbaerlik. Altyt oan de hals ta yn ’t wetter, kin ik
jimme sizze, det ús de klean fen de hûd rottene; dat joech in klitser,
en it eine as in lûs op in tarre presinning. Nei folle moardzjen komme
wy dochs yn trije wiken yn de Spaenske sé; do kromp de wyn alleheel en
al wer yn syn gat, en do waeije út in Suijen det it stonk: noait sa
bilibbe, man! Us houn waerd mei hok en al opnomd fen de wyn, en dy
bleau yn de mars hingjen; en ús jonge hie in nije rûge mûtse op, dêr
bleau nin hier op sitten. Dêrmei komt ’der in útskot, en do roun de
koffe as de baerlike kweade de Spaenske sé yn de bek; hy trille ús
ûnder ’t gat as in spinwiele, ik koe gjin journael skriuwe, en dêrmei
bigjint it jo sa des divels to waeijen, eft de wrâld boarste scoe, ja,
krekt eft de helsdoarren út de heakken fleagen. Wy koene nin stik doek
fiere as in pljims pompier, ef it fleach út de liken. Ik sei: Mannen,
dat is gûdslopen: wy smite it foar in bylegger. En, man, der dreauwen
wy binne for top en takel; krekt sa gerust wierne wy as hjir yn de
Treemter; hwent wy hiene de romte.

De twade moarns om saun ûre, wylst ús kok allinne op it tek wier, kaem
der in sturtsé oanrôljen, sa nei gissing wol fjouw’ris sa heech as de
Aldehou. Us kok seach dy baer for in klip oan, en de wite kop, dy ’er
op siet, for snie, lyk as men yn dy hege lânnen wol ’ris sjucht. Do rôp
er: Skipper, dêr is de Biskaeiske kust, wy rinne der tsjin op! Ik stiek
de kop út de kajút, mar ik seach it wol oars; ik skoerde de kok
efteroer yn de kajút, en do alles pôtticht. En, man, dêr komt in pof
oan as fen in trijedekker, dy de folle laech jowt. Ik tocht, it skip
spat yn splinters. Mar né, it waerd earst tsjuster en do stil; alleheel
end-al stil, en it skip hie nin oare biweging as det it hird nei
ûnderen fleach, hwent dat koene wy foar de kajútspoartsjes sjen.
Einling stoe de koffe stil op ’e groun; wy hiene wol saun-en-tweintich
ûren altyt nei ûnderen reisge mei in stevige feart, en dochs hiene wy
gjin trien wetter yn it skip krige.”

“_Seuven-en-twintig uren!_ sei fader, _Nou ken ik wel begripe waarom
dat se in de Spaansche see gyn gron krye kenne._”

“Wel man, sei Abe, der is sa’n lange line yn heel Hollân net, dy dêr
oan ta rikke kin, mar der is dêrom wol groun: dat haw ik ûnderfoun. Dêr
sieten wy do fredich en wol, en it wier der altyt dei, mar wy hiene dêr
nin oar útsicht as ta de kajútspoarten út; en dêr seagen wy de hele
boaijem fen de sé, dy wier fen wyt dúnsân. Der kamen ús alderhânne
frjemde fisken foarby silen: wy seagen klear ho se mearden en elkoarme
opfrieten; hwent (it is wier) it wier dêr altyt sa ljocht en klear as
hjir deis om toalf ûre; is ’t net nuver? en dat wol tweintich mile
ûnder wetter! Ienris op in dei seagen wy wol hûndert sémearminnen
dounsjen, beelden fen frouljue fen boppen, mar hja rounen fen ûnderen
as in fisk út; myn stjûrman lake en sei: Dit liket fisk noch flêsk; mar
ús kok, dy danich onwennich fen syn jong wyfke wier, suchtte, en sei:
Och, skipper, hie ik mar in stik ef mannich fen dy skepsels yn de
kajút. Ik sei: Man, as wy wer boppe komme yn Fryslân, den krigeste
licht dyn meuch noch, en dêrby, sei ik, it binne mearminnen; dy hawwe
folle onnozele gesellen troch hjar sjongen forlokke en mei nei de
boaijem fen de sé sleept; hja binne gefaerlik, wiste wol? En dêrmei
kaem ’er in greate walfisk, ik leau det it in Noardkaper wier: dy sylde
mei dy moaije séfrouljue foarby. Sauntsjin dagen ha we dêr sitten,
sûnder waerm iten, hwent wy doarsten gjin skoarstien iepen meitsje om
to sieden ef to brieden: wy damden ef psalmsongen ef sieten to
hamboaikjen, en ús jonge boarte jimmer-wei mei de tipeltange. Den
seagen wy foar de glêzen hwet der foarby kaem: soms kamen ’er krabben
en hommers; den sékwallen, séstjerren, inketfisken en al sok reau foar
ús finsterbanken. Ik wier oars gerust en ik smookte as in ridder, mar
it bigoun ús heislik to forfelen; mar op de sauntsjinde dei kaem ’er in
greate haei foar ús finster foarby silen, dy in Ingelsk officier heal
trochslokke hie; de slippen fen syn reade rôk hingen him yette ta syn
ougryslike bek út. It hert kearde my yn it liif om. Ik tochte, bliuw ik
hjir hingjen, den kriget sa’n boezehappert my ek by de lurven en fret
my libbenliifs op. Ik waerd sa raer yn de hûd, krekt eft ik in falske
eed sward hie: ik tochte, nou komt ’er fen de hele Abe Vlieger en syn
gloednije skoane koffe noait wer in spoen to lânne; en as ik in notaris
en trije getugen by my hawn hie, ik hie myn hele boeltsje oan it St.
Anthoni-gasthûs makke. Mar myn skrander forstân holp my út de need wei.

Ik bigoun nou to bigripen, det wy to folle lucht yn it skip hiene; ik
loek in douk út it dek wei, en do gong it plop-plop-plop nei boppen ta,
en dat mei koegelsfeart. Do wy boppe kamen wier it gnap handsom waer
mei in glêdde koelte. Nou scille wy seildroegje, tocht ik. Ik rôp: Man
to roer, pas op! Jongens, hys nou doek foar de mêst! Nou moat de wever
ús helpje. Feech op nou! Lit him nou hingje, det him de naden jokje! en
de koffe roun ’er troch, det him de kop skodde. Yn saun dagen wierne wy
foar St. Ubes. Dêr laeit in baer foar in stuiting, en dêr binne wy yn
ien ruk oer rekke, ef om wierheit to sprekken, fjouwerkant oersmiten op
in stik lân, dêr it sâlt krekt op heapen stiet as hjir de reaken hea yn
de ongetiid. Wy hawwe de ballêst oan de iene kant fen it skip
útsketten, en oan de oare kant is ús it sâlt ’er wer ynsketten; en do
hat de klokmakker fen de kening fen Portegal ús mei trije-tûzen
horloazjefearren wer fen it lân ôfholpen: dat wier in divelskinstener,
dat siz ik jimme.”

“_Jongens, jongens, sei fader, as men daar sels niet by weest was, Abe,
dan sued men segge, ’t binne allegaar merakels, en_[33] _mantses in de
maan.”—_ “Ja, is ’t net wier, fader? en ik sprek de wierheit,” sei Abe.

“Wel, hwet tinkt jo, boer? is ’t net nuver?”—“It kin wier wêze;” sei
Greult heel bidaerd. “Né, it kin net wier wêze, gnoude Abe him ta, mar
’t is wier, ju!” en sette der in mannich knopen op.

“Nou, âlde skarminkel, sei Wybren Haek, nou is it dyn beurt. Dou
scoeste ús yette forhelje hwer dyn riezel bleaun is, dis op nou.”

“Ja, sei Jouke Tromp, ik haw krekt sa’n grouwe pampes west astou nou
ien biste, dat is wier; en det ik sa skrael wirden bin, as jimme my nou
sjenne, dat hat my it libben biwarre.—Ik haw ’ris mei myn skip laein yn
de stêd fen Venetiën; dat is in greaten en formaerden stêd, dêr alear
folle keappenskip en feart op dreaun is. It is in stêd dy op forskate
lytse eilântsjes boud is, dêr men mei roeiboaten fen it iene nei it
oare fart. De stêd is ryk wirden yn de tiden fen de krústochten; dêr
fearnen de ljue do by hûndert-tûzenen ôf, om it heilige lân fen de
Turken to winnen, en den kamen der skipsladingen mei deade Turken yn it
sâlt werom: dy waerden do yn de kleasters opfretten, en mei great jild
bitelle, en de Venetianen fongen se sels ek. Dêr stiet in greate moaije
tsjerke, dy se nei St. Marcus neamd hawwe, lyk as it plein ek, dêr er
op boud is. Op dat plein steane trije moaije hynzers fen wyt moarmer sa
great as se woechsen binne, en sa sierlik krekt eft se libje. Dêr stoe
ik foar to sjen mei oar folk, dat der ek stie to gapjen.”

_“Ja_, sei fader, _fan die peerten hew ik wel lezen, mar ik miende dat
se fen metaal waren._” Abe: “Fen moarmer, siz ik, fader! moarmerstien,
heite! Mar do ik hwet neijer oankaem, bigoun ik to glimkjen; in keardel
dy neist my stoe, frege my, hwerom ik lake? (Hy spriek yn britsen
Ingelsk.) Ik andere him yn goed Ingelsk werom: Wel, jimme Venetianen
sizze allegearre, det ’er oan dizze hynzers neat forgetten is, en hja
hawwe net ienris hierren om ’e noasters; dy binne forgetten. Mis,
skipper, sei dy keardel, der miskearret neat oan en ek oan heel
Venetiën neat; en al seagen je it iene ef it oare, dat net goed wier,
dat mei hjir dochs net lekke wirde: dat is de wet hjir; en oars hânnen
op ’e kop, man! Ik hie by myn makelaer just in gnap romerke swiete
Grykske wyn dronken, en den wier my de kop gjin jelne lang, do ’k jong
wier; en ik sei him yn goed Ingelsk werom: In goed Fries swicht for nin
heal Ingelskman, ik lit stean, for in heal-bakten. Koartom, it iene
wird helle it oare ta de hals út, en op it lêst, bigoun er my for in
Hollânske tsjiisfretter út to skelden. Do waerd ik sa koegelsk yn myn
gemoed, det ik sei: Wel, divel! moat ik dat yn Venetiën hearre? Ho
scoene jimme Ingelsken fen it aei komme mei al jimme rie kouweflêsk en
jimme healnôge ketelkoek, dy jimme frette, as jimme gjin tsjiis en
bûter út Hollân krigene? Bistou ek in keardel? Dou kinste dyn eigen
moerstael net mear sprekke. En dêrmei jow ik him in slach foar de kop,
eft ’er in kou foar skiten hie, en det him de tosken rottelen. Troch de
wyn, dy ik dronken hie, skynde ik to mienen, det ik op ’e Ljemster
merke wier; hwent dêr hie ik ek sa’n homp ’ris oan in poep jown; dat
kostte him twa tosken, en my in dikketon. Mar hjir wier ik yn Venetiën,
yn in moardners nêst. Dat ûnderfoun ik; hwent ik waerd dalik pakt en yn
in hok smiten. En it scoe yet al ridlik mei my ôfroun hawwe, mar
ûnderweis skold ik alle Venetianen for bidlers, lietsjongers en
luzefretters út; ja, ik wier razend en rôp lûd út, det hjar tsjerken
mar bargehokken wierne, en hjar Doge ef prins wier mar in labbekak by
de prins fen Oranje; en al hwet smoarch wier sei ik hjar, en dat
allegearre yn goed Ingelsk, dat my noch wakker hiem wier; hwent ik haw
njoggen jier op de Ingelske pakketboat fearn, en dat hearde dy
Ingelskman wer; dy wier der by, en brocht dat wer oer, dy lúsangel. En
it dûrre net lang ef ik waerd yn in oare finzenis set, net ûnder de
blauwe laeijen lyk as hjir to Ljouwert, mar ûnder in leaden tek. Dêr
komt neiby nin minske libbend wei; dêr bret dy Italiaenske sinne sa
fûleindich op, det in minske toraent dêr, as er fet is, en dy meager
is, forskrompelt. Hjir waerd ik ûnder set, en der waerd my neat brocht
as alle moarnen in pôt mei kâld wetter: hwent it plan like wol to wêzen
om my fen honger stjerre to litten, en my den stil yn sé to smiten ef
to bidobjen; mar ik tochte der hwet oars op út. Ienris, do ik dêr sa
laei to brieden ûnder dy leaden platen, do kerfde ik lytse gatsjes mei
de neilen fen myn tomme (dy freeslike lang waerden) yn myn hakken, en
den laei ik sa mei de foetten oer myn drinkenspotsje, en den sipere der
wol in fearn smoar alle dagen ta út, en dat soep ik op. Jimme kinne
bigripe ho my de wearze der fen stiek, myn eigen smoar to drinken. It
gong ’er allegearre mei kokhalzjen yn: lykwol libbe ik ’er fjirtich
dagen op; ik waerd meager, mar myn krachten houdde ik goed. Myn cipier,
dy dat einling bigoun to fortretten, woe der in koart ein oan meitsje.
Hy tochte, honger skynt er net fen to witten, hy moat der toarst by ha,
en hy brocht my nou mar in mûltsjefol wetter yn pleats fen in pôtfol en
hy waerd noartich. It wier in âld Eastenryks soldaet, en hy frege my yn
krom Dútsk, eft ik mei de kweade omgong, det ik fen sa’n pôtfol wetter,
en sûnder iten, fjirtich dagen libje koe. Ja, sei ik, en as er moarn
nin mear wetter brochte, den scoe ik wol meitsje det dit mûltsjefol
moarn yn smoar foroare wier. Ik naem it mûlfol wetter op, en do wer oan
it brieden mei de hakken oer de pôt. Do dy keardel de oare deis werom
kaem, do rikte ik him de pôt ta, en ik sei, sa krom as ik koe: Hjir is
it fet nou dat.... dat de divel my fen nacht biskikt hat. Priuw! Hy
stipt ’er mei de finger yn en priuwt. ’S ist, meiner sehle gänsefet!
rôp er; ’t wier goezzefet, sei er. Nou, hy wier net fier mis; hwent it
wier sa trjimmich as spek fen in âld drankbaerch, dat trije jier op ’e
deizen lein hat. De man bigoun to triljen, en waerd bleek, en hy segene
him sels al for de divel, en spile hakken op. Dy selde jouns yette
waerd ik út myn hok wei helle. Ik waerd yn in keamer brocht, dy mei
swart lekken fen ûnderen ta boppen biklaeid wier, en dat wier mei wite
divelskoppen mei slangen en skorpioenen biskildere, en dêr stoe in
greate roune tafel midden yn. Dêr sieten toalf greate keardels om hinne
mei heislike mom-oansichten foar en mei reade mantels om, dêr swarte
diveltsjes op naeid wierne. Mûtsen hiene se op, dêr deadskoppen op
skildere wierne. In tolk stie efter hjar, dy Ingelsk spriek, ek mei in
mom-oansicht foar. Do bigoun de middenste fen dy hearen to praten, en
do sei de tolk tsjin my, det ik tsjin de wetten fen Venetiën sondige
hie; det ik oproer makke hie; det it yn dronkenskip bard wier, en det
ik dêr for nochteren myn straffe ontfinzen hie. Mar det it hôf fen
Venetiën, dat my oars op wetter en brea sette litten hie, (hwent it
brea hie de hongerige Eastenriker opfretten), bispeurd hie, det ik
fjirtich dagen sûnder iten libbe hie, hwertroch ik biskoud waerd as in
tovenaer, en det ik omgong mei de boaze geest hie, in kwea, dêr yn hjar
lân stringe straffen op stiene. En om koart to gean, sa fregen se my,
eft ik dat bikenne woe, en as ik de wierheit net sizze woe, den wisten
sy wol rie om dy der út to krijen; en do wiisden se my op de boal. Dy
stoe al yn in hoeke klear mei syn keattingen, skroeven en tangen by de
pynbank. Ik tochte, nou moat de hûd ’er oan weage wirde: stront ef
kening; en ik sei mei in lûde stimme en in gleon gesicht: It is
wierheit det ik omgong mei syn majesteit de divel haw; oars hie ik sa
lang net fen wetter libbe: dy hat my alle nachten trou bystien, en dat
scoe yette wol dûrre hawwe, sa lang as jimme stêd fen Venetiën stiet,
ja, hy scoe my einling yet ek wol forlost ha. Do mompelen se ûnder
eltsoarren en sloegen in great boek op, en dêr bigounen se lûd út to
lêzen; do dat dien wier sei de tolk my, det it hôf folgens de wetten
fen it lân my de dea oankondige, dy op tsjoenen steld wier, en det ik
my klear meitsje moast om moarn libbend forbarnd to wirden. Ik sei hjar
mei in lûde stimme en in gesicht as in lieu, det as se net swijden fen
fjûr en fen brân, det ik den fjûr en flammen spije scoe, en det ik hjar
allegearre en it hele gebou yn yeske en polver forbarne litte scoe; sa
det se om hjar bonken siikje scoene; en det dy moaije hynzers, dêr se
nou sa greatsk op wierne, op steande foet út in fjouw’ren nei Parys
fleane scoene; en det moarn de dei alle Venetianen de kop dwers op ’e
romp sitte scoe mei de noas yn ’e nekke, as se my net daelk los lieten,
en dêrby skoerde ik sa heislik mei de eagen en de hele troanje om, det
de tolk efterút sprong en de hearen op elkoarm krongen. Dit lêste
middel holp; hja mompelen in bytsje, en do sei de tolk my, det ik moarn
foar ’t de sinne opkaem fen de wâl wêze moast; en hy laette my de doar
út. Ik roun sa hird as ik koe mei de tolk nei it skip, en dy hie in
kaei, en makke it skip los; hwent dat hie al dy tiid oan it keatting
lein. Us folk koe my oars net as oan it lûd, hwent ik wier 195 poun do
ik fen boart ôfgong, en do ik ûnder it leaden tek wei kaem oan boart,
do wier ik krekt 85 poun, sa det ik hûndert-en-tsjien poun forlern hie.
Ik hie neat forlern as myn smoar, ik wier oars yette fluch en sterk.
Mar ik hie dochs honger en toarst; ik sei tsjin myn folk: Bring my gau
in kanfol waerm Dimter bier, en den mar gau oan it stroukjen, en ik iet
net, mar ik friet de hûd fol pankoeken mei spek en woarst, en ik bin
tonei altyt in skoan iter west, lyk as jimme allegearre witte, mar ik
koe noait swierder wirde as fiif-en-tachtich poun lyk as ik yette bin.
Bigripe jimme nou, hwerom ik sa’n meageren skarminkel bin? It fet is
der sa skjin útbret, man, det er nin bigjin komme kin om wer oan to
setten. Do de pankoeken en it bier ’er ta sieten, do kaem de moanne op,
en ik sei tsjin ús folk: Set nou doek by; it is in moaije wyn. Ik wol
foart; hjir wirdt skerp bier tape: en ik bin noait wer yn Venetiën
west. Hie ’k gjin gelyk, Greultboer?”

“It kin wier wêze,” sei de boer al wer.

“Né, it kin net wier wêze, ju! mar it is wier, ongelovige Thomas!”

De fader fen it gasthûs harke sa oandachtich, det him de flibe by de
hakke fen de piip delroun. “_Jonges, jonges_, sei de simpele man, _jou
hewwe wat onderfonnen, Joukom! En minsk, die by de see faart, mut soms
raar wat onderfine. Kom, keuninkje, proef ons bargemargen oek ris. Nou,
Wybren-om! nou is ’t jou beurt. Jou suden nog ris ferhale hoe lang jou
wel ris onder water ferkeerd hewwe. Kom, keuninkje, wy hewwe nog so wat
en uurke tyd, dan is ’t brijklok._”

“Kom, ja, sei Wybren Haek. Jimme moatte witte, det do ik jong to
Aldegea-bûtendyks wenne, do koe ik de kinst al om ûnder wetter to silen
sa lang as ik woe. Dêr seagen de ljue nuver tsjin op, mar der kaem ’ris
in profester fen Frentsjer, dy sei det ’er mear sokke ljue west hiene
(howol ik ’er noait fen heard ha) en dy sokke longen yn it boarst hiene
as fiskkieuwen, dêr it wetter út en yngong, en det sokke ljue siken
hellene, krekt as in fisk. Ik wit it net, ik haw my noait fen binnen
net bisjoen. Ik wier in jonge as in winterbaerch; ik wiste fen rein
noch kjeld, fen wetter noch weaze. Yn de iere maitiid al, as de
markollen bigounen to nêsteljen, den koe ik soms al ûren efter ien yn
de farwetters ûnder wetter omtoarkje om de markollen to fangen. Ik
bleau alleheel en al ûnder wetter, mar den houdde ik de iene fûst mei
in toppe strie yn de hichte just boppe wetter, en as de markollen den
kamen om fen dat strie nei hjar nêsten to tôgjen, den grypte ik se mei
de oare fûst, en draeide hjar ûnder wetter de nekke om. Mar op myn
twade reis, dy ik nei Grienlân die, do kaem my dy kinst den bysonder to
stade. Wy rounen mei in dûbelde reefde koelte op de kust fen
Spitsbergen oan, krekt op de hichte dêr it doarp Smeerburg laein hat.
Tsjin de nacht kaem ’er in forstoppe loft, en waeije, keardel, det it
sa liljen en piipjen die. Mei in fligende stroam kamen wy nei it lân
ta, en dêr wierne wy sa ticht al oan, det wy in greate iisbear op ’e
efterste poaten stean sjen koene, en dy siet syn rûge kop sa fol
diggelfjûr, det ús jonge miende, det de moanne al opkaem; ús âld
commandeur rôp: Mannen, it anker oer boart. Moarn spek op ’e bank,
hoopje ik. It anker oer boart, en aenstons fette it mûrrefêst; mar wy
hiene ’er in tros for fen wol fyftich fiem. It skip swinkte dalik, en
biet mei de kop yn de sé, det it wetter ús oer de seilen stau as reek
en damp. Wy fongen dêr flink fjouwer gedrevene fisken; yn toalf dagen
hiene wy in gnappe lading spek. Mar do wy it anker lichtsje scoene, do
siet dat sa palfêst, det ’er nin wrikken noch winen oan wier. Us
commandeur rôp: Kap ôf mar! de bile moat ’er mar yn; wy hawwe ús
lading; de fangst is goed; der kin wol in anker en tou op stean. Mar ik
rôp: Sêft! sêft! dat scil earst oars prebearre wirde. En ik it baitsje
út en de mûtse ôf, en do by it tou del. En, man, do ik by it anker
kaem, do siet de iene hân fen it anker troch de ring fen in great doar.
Ik wrikte der oan, mar it wier my to swier om to lichtsjen. Dêrmei kaem
der in lang skredich keardel oan, dy sei: Hwet dochstou hjir oan de
doar to rammeljen? Wist wol det it hjir in tsjerke is? en der is yet ek
preek. Wel né, myn ljeave man! ho scoe ik dat witte? andere ik. Ik haw
hjir noait earder west, en ik wol ek wol graech ophâlde mei rammeljen,
as jy my mar helpe om de hân fen it anker út de ring to tillen. Dat die
de man, en do frege er my: Hwa biste? En hwer komste fen dinne? Wel,
sei ik, ik bin Wybren Haek fen Aldegea-bûtendyks, en ik far as jonge by
commandeur Lolke Lefferts fen ’t Amelân. Wybren Haek, Wybren Haek fen
Aldegea? Biste net nei dyn pake neamd? Ja, sei ik.—Nou, den bin ik by
jimme pake en beppe op ’e skûrre geboren. Op ’e skûrre? frege ik. Ja,
Wybren, sei de man, ik bin in eabarre[35] west, en nou bin ik hjir yn
dit lân bakker wirden, en hounegiselder yn dizze tsjerke. Dou moaste
witte, det de eabarren, as se mar ien kear de greate reis nei hjar
âlders nêst dien hawwe, den wirde se hjir, as se werom komme, yn[36]
minsken foroare. Jimme miene altyt, det de âlde eabarren altyt werom
komme, mar jimme binne forbjustere; dat binne de jongen fen it oare
jier, en dy krije meastal trije jongen; hwent der mei wol ien for de
wraek wêze. Op sa ’n greaten reis komt ek wol ’ris de iene ef de oare
om ’e hals, dat kinste bigripe. Mar ho wier it yn Fryslân? Wierne der
wol kikkerts? Wel, hja songen to minste wakker, sei ik. Kom, dêr bin ik
bliid om, sei de man; wy forwachtsje ús jongfolk gau werom, en as dy
den sa ribskjin thús komme, den binne der hast nin minsken fen to
meitsjen. Hwennear komme se werom? frege ik. Hy andere my: Hja moatte
altyt witte hwa eft de Bolswerter merke-swipe woun hat, en den geane se
dalik werom. Dêr is ús kening wakker nijsgjirrich nei. Dy is op Laerd
en Saerd[37] geboren, en dêr hat er him yn syn bernejierren wakker mei
formakke. Nou Wybren, it wirdt tiid. De tsjerke scil gau útgean; ik
moat de doarren opsette. Jimme commandeur goemoarn sizze, hear; en dou
kinste hjar forhelje, detste op in úthoeke fen it greate eilân fen
Krenkeskesmes west haste, ef yn it greate _Ooyevaars_-lân. Goereis,
Wybren! Tankje, sei ik, en do ik wer by it tou op, en sa krigen wy ús
anker werom.”—De fader sei: “_Ik hew wel ris dogt, waar of die ojevaars
allegaar bliewe. By ons Griettsemoi te Wyns, daar nestelden oek, en
meest kregen se drie jongen, en daar kwammen der altyd mar twie weerom;
mar nou hoor ik ’et wel, den ferongelukt er ién, en de twie andere
wudde in minschen feranderd._” “Ja, sei âld Greultboer, licht binne jy
ek wol in eabarre west.” “_Ikke, man?_ sei fader, _Nee, ik bin fan
ouder toe foorouder en geboren Lieuwerder fan kyns-gebiente oâf. Ik bin
in de Speulmanstraat geboren in ’t jaar 1672, doe Beerntse van Galen
voor Grunningen ston. Myn fader waar stadsomroeper; die het doe nog as
tamboer met na Schoot weest. Maar, Wybren-om, weet je niet meer te
verhalen van jou Groenlandsche reizen. Et ferfeelt my nooit._”

“Ja, sei Wybren, ik wol nin mirakels forhelje, mar de klinkkleare
wierheit sa as er op ’e strjitte by simpele en ienfâldige ljue forhelle
wirdt; de wierheit, en oars neat. En earder det ik in leagen, in falsk
ef in flokwird ta myn mûle útgean liet, woe ik wol det my ús maet
straffe mei syn hynstepoat en syn kouwestirt. Ik kin net bigripe ho
immen oan myn forhalen twifelje ken; ik haw it ommers sels sjoen en
ûnderfoun; mar dy divelske boer leaut noait det it barnt, foar det him
de gleone talhouten tsjin de skinen oan lizze”.

“Ja frjeon, sei Greultom, ik leau jimme allegearre wol; to minsten ik
nim ’er mines fen, en ik lit jimme yn rêst; dêrom forhelje foart, mar
let op it ein”. “Nou, sei Wybren, ik moat jimme den forhelje, det ik
ienris mei in Grienlânsfarjer útfearn bin, en mei in Japansfarjer werom
komd; dat klinkt al nuver, net? En dochs is it wier. Wy hiene in
greaten fisk fongen; dy hiene wy oan boart jynd, en dy hong yn takels
ús op side. It wier in fisk as in wâdlegger; dy moast bikluid wirde, en
dêr stie ik op mei iispoaren oan en de bile yn de hân. En sa kapte ik
it spek ’er út. Op it selde eagenblik, hie ús folk in oaren greaten
walfisk sketten, dy kaem op ús skip ta. Fen fierrens seach ik wol, det
de harpoen ’er mar just yn siet. Do er sa deuntsjes by ús lâns skeat,
sprong ik sûnder birie op it beest, en ik foel mei de hele hûd op ’e
harpoen en treau him ’er mear as healwei yn. Ik tochte det er gau
testemintsje scoe, om ús al syn smoar, en Neptunus de bonken ta to
meitsjen. Mar _olle frennen_! Do er fielde det ik ’er de harpoen goed
yntreau, do joech er him steil yn de djipte del, mei sa ’n fleanende
feart, det nin koegel út it kanon oait hinne noch to’n ein sa hird
reisge hat. Ik wier wol klear; ik hie in strop om de midle, lyk as
matroazen folle hawwe; dy sloech ik om de harpoen mei in healstek ’er
op, en dêr reisgen wy hinne. Dat scil sa hwet in pear ûre dûrre hawwe,
det ik op dat beest nei ûnderen fleach, en det it my allegearre fjûr
foar de eagen waerd fen de feart, en do gong it tsjin in swarte mûrre
op. Ik joech him yet in homp mei de harpoen. Ik tochte, nou scil er him
gau dea rinne, hy rint wis mei de kop tsjin in klip oan. Mar, ja wol,
frjeonen! hy fleach ’er mei glâns troch. My strûpte it hier fen de kop
en de neilen fen de fingers en teannen; de broeksbân wier my boarst en
de noas wier my skyld. Ik kin net oars bigripe ef wy binne troch in
boerdpompieren skird flein. Troch dy skok waerd de fisk ek flauwer, en
dy stoar koarts dêrop. Fleurich wier ik, man, dêr ûnder wetter (hwent
krekt as Abe niis forhelle; it is dêr altyd sa ljocht as hjir op ’e
middei), fleurich wier ik do ik seach, det wy nei boppen riisden. Ik
tochte, kom! nou kom ik gau wer by ús folk, en ik hie yet in slokje yn
myn broeksbûse; ik naem it op, en ik rôp sa lûd as ik koe: _Vriesland
boven al!_

Do gong it beest, dêr ik op siet, sêft om hegens, mar dat forfeelde my
danich; hwent dat hat nei myn gedachten wol fiif dagen dûrre. Iten hie
ik nin gebrek; hwent ik siet yn it spek bidobbe: mar dy toarst! hwent
it wier al den divel sâlt wetter; allegearre Juttebier man! dêr him in
Hollânner dea oan sûpt. Jimme kinne bigripe, det wy yn dy pear ûre hird
flein binne; hwent yn de weromreis, dy fiif dagen dûrre hat, makkene wy
nei gissing yette wol saun milen yn ien wacht mei in fleande feart nei
boppen ta. Einlinge boarsttene wy wer boppe, en it wier krekt eft ik
foar in bakkersoun kaem, sa myld wier it dêr. Dêr siet ik op dy deade
fisk mei de harpoen yn de hânnen, en de hals fol toarst. Ik seach hjir
en dêr om, om in sloep fen ús folk. Mar, o wonder! ik seach neat as in
seldsom gesicht: ik seach tûzenen fen pompieren lantearnen op ’e sé
driuwen, en hûnderten fen minsken op ’e wâl yn lange romme klean, mei
greate kattestirten yn de nekke, mei platte noazen en lytse skeane
eagen en taengiele troanjes. Dy sloven wierne al sa forskrikt as wy.
Skielik kaem der in skipke op ús ta roeijen mei fjouwer fen dy ljue der
yn. Ien frege my yn goed Hollânsk ho ik dêr komd wier, en hwet ik hjir
dwaen woe? Wel, ik sei, dat is in rare fraech: freegje earst, libbeste
noch? Ik wol nearne hinne as nei Aldegea oan de Brekken, dêr bin ik
thús; mar hwer bin ik hjir? Dat scille wy dy straks wol forhelje, mar
ho biste hjir komd? Do forhelle ik him myn aventûr, en ik sei: Mynhear!
jins genade is myn libben. Hy sei my, det ik yn it lân fen Japan wier,
en det dêr nin minske oan lân komme mochte as Hollanders. (Ik tochte, o
divel, wier ik nou mar in Harnzer!) En dy mochten allinne op it eilân
Decima tichtte by Nangasacki hûshâlde, en dat wier dêr yette wol
hûndert mile fen dinne! Minsken! sei ik, ik bin út de rakken, ik bin
alleheel forlijd. Jow my iten, drinken en in bêd, en lit my den stjerre
yn de Godsnamme! Ik sei, det ik graech in wike oan lân woe om my hwette
op to roasterjen en út to brieden, omdet ik sa jammerlik forsukkele
wier. Ik wol graech nei Nangasacki, mar jow my tiid. Dat dienen se; hja
bouden my in hutte op it strân mei in heech staketsel fen bamboes ’er
om hinne. Dy Japanners is in eftertochtich folk; ik koe neat sjen as de
sé en dat stek.

Do lieten se my neaken útklaeije, en smieten my yn in bak mei waerm
wetter. Do ik dêr ynlaei, kamen ’er twa jonge frouljue, handsomme
fotsen; dy knypten en wrongen my alle lea út eft ik in skiteldoek wier,
en rosten en skraben my de hele hûd ôf mei boarstels en kammen, det ik
alheelendal read waerd. Do krige ik droege Japanske klean oan, en sa
waerd ik ûnder tekkens lein en yn de broei set, en sa folle lêst as ik
fen toarst hawn hie, sa folle lêst krige ik nou fen drinken. Wol
hûndert kopkes hjitte thé boarnden dy frouljue my ta, en ik moast mar;
de tolk sei, dêr genêze wy hjir alle kwalen mei. En ik dreau hast út it
bêd wei, sa switte ik; en do slepte ik, ik wit net wol ho lang. Hja
teagen my in gloednij pakje oan mei in nij japon ’er oer hinne; en do
byldde ik my al yn, det ik in boargemaster wier, en ik wier dochs neat
as in earm gefangensman. Dêrom sei ik ek det ’er my to folle sier
oandien waerd. De tolk sei my ek, det as ik neakend en bleat oan it
strân komd hie sûnder neat, den hiene se my licht ek al lizze litten,
ef my koartwei deaslein om my út it lijen to helpen; mar jy bringe sa
’n skoanen fisk mei, dy kin alle kosten skoan hoedzje. Ik tochte, dat
is omtrint in strânrjucht as yn Hollân. Einling hearde de keizer ek fen
my praten en fen myn seldsomme reis: dy woe my sjen en my sels sprekke;
ik waerd yn in draechkoetske set mei de tolk by my. Dat draechkoetske
wier pôtticht; hwent ik mocht fen it hele lân neat sjen. Dêr boppe op
siet in ring, dêr waerd in lange stôk fen bamboes trochstitsen, en sa
tôgen acht man ús op it skouder nei Jedo ta; dat is de haedsted dêr syn
majesteit wenne. Underweis mocht ik soms eventsjes yn in théhús gean om
my hwet to forfrisjen mei thé ef ryst, ef it iene ef it oare gebak; en
dêr waerden wy den bitsjinne troch gnappe boargerdochters, dy dêr bline
nearring dreauwen oan hjar trouwen ta. Dat wier de mode yn Japan, sei
de tolk. Den wierne de âlders der ôf, en hja founen licht oan de wei
yet ’ris in gnap keardel, dy hjar troude, earder faek as det se altyt
thús sieten. Sa kamen wy maklik to Jedo by de keizer; dêr moast ik
earst troch in rigle fen wol twahûndert soldaten rinne, dy de swirden
úthelle hiene, en do moast ik my saun kearen foar de keizer fen Japan
mei de noas op ’e groun falle litte. De keizer hie myn hele reis al yn
skrift, en do moast ik yette de reis wer forhelje fen it bigjin oan it
ein ta, en dat brocht de tolk him den oer. Do ik útpraet wier, sei de
keizer tsjin my: Wybren Haek! dou forhelleste my hjir sokke rare
stikken, det ik ’er moarn de proef fen nimme moat eftstou sa’n greaten
dûker biste; eftste leagens ef wierheit forhelleste, en as ik dy op
leagens bitrap, den moaste dy sels de bûk opsnije mei in great krom
swird.” “_Ja_, sei fader, _’t is de waarheid, dat Wybren ferhaalt; dat
is zoo in Japan. Ik hew er faak fan lezen; ’et is ’en minsche griis,
niet?_”

“Nou, man, forfolge Wybren, “ik sei tsjin de keizer, slaen my den
ljeaver de kop mar ôf: dat is gjin rjochtsjen lyk. Krimmenearje dêr net
oer, sei de keizer, dat is hjir yet in genadige sententie. Ik tochte, o
divel, hwet bin ik hjir yn in rare lânsdouwe forfallen. Ik slepte de
nachts op sydne matrassen, en libbe as in prins, mar altyt yn in keamer
sûnder útsicht. De oare neimiddeis waerd ik yn in sierlike tún brocht,
dêr de keizer mei al syn moaije frouljue siet to thédrinken, by in
greaten fiver, dy fol goudfisken wier. Op ’e groun fen dy fiver laei
wyt sân, en do bifelle er my, det ik dêr ynkrûpe moast, en in lyts
meske meinimme, en de greatste goudfisken der útfange, en dy moast ik
dalik stekke; den moast ik dy fisk op ’e wâl smite, mar ik moast ’er de
kop ûnder hâlde. Dat wier nin bêst wirk, hwent dy fisken wierne my to
rêd. Dêr haw ik sa hwet treddel ûre yn omskrept, en alderhânne frjemde
sprongen dien, dêr dy jonge frouljue hjar wakker mei formakkene. Do ik
sa hwet tweintich fen dy greatste fisken fongen hie, do wonk de keizer
my om út it wetter to kommen en do liet er my troch syn tolk sizze:
Wybren Haek! ik moat bikenne det der net ien yn myn hele ryk fen Japan
is, dy sa lang ûnder wetter forkeare kin as dou. Ik moast dy jouns dy
goudfisken by him opite, mar dat spande: ik mocht nin foarke gebrûke,
mar twa houten prikjes; dat is dêr mode. Do joech er my hûndert
goudstikken, en forskate toutsjes, dêr koperjild mei fjouwerkante
gatsjes ’er yn, oanreaun wierne, en joech er my yet ek in siden japon
prezint, en do sei er: Wybren Haek! dit siz ik dy, kom noait wer yn
Japan. Ik wol hjir nin Friezen hawwe, mar Hollanders; en dy woe ik hjir
ek net ienris hawwe, mar dy hawwe dingen as medicinen en oar goed to
keap, dat wy hjir net hawwe, en dy wy dochs brûke wolle. En den wit ik
ek mei ienen hwet ’er yn oare hoeken fen de wrâld omgiet, en hwet men
mei ús foarhawwe kin; hwent oars wol ik gjin minske hawwe, dy ik net
nedich haw. Sa fier wei komt selden folle goed. Dêrom[38] kom net
werom, ef ik scil dy ribsekje, hear! Ik biloofde it syn majesteit, en
do koe ik gean. Hy liet my yn deselde draechstoel mei deselde tolk wer
nei Decima bringe, dêr ik ús Hollanders foun. Bliid wier ik man, det ik
út dy hânnen wei wier. En do bin ik mei in Monnikendammer kaptein, Kees
Kikkert, gelokkich wer yn Hollân komd. Ik haw ’er noch fiif jier tonei
in gedachtenis fen hâlden, namentlyk pine yn de mage fen dat heislike
thédrinken yn Japan[39]; nou, is dat gjin seldsommen reis west, boer?”


“It kin wier wêze,” sei de boer. “Né it kin net wier wêze, mar it is
wier, sei ik dy, en as it net wier is, ja! den mei de divel my
helje.”—“Ik leau as dy kaem, dou scoeste yet wol ’ris pine yn ’e mage
krije, Wybren heite!”—“Gjin need, boer; dy net bang is for de keizer
fen Japan, dy hoeft ek net bang for de divel to wêzen. Mar hwer scoe de
smid dochs wêze? Scoe dy joun net komme? Hwer bliuwt dy? Ef sit er wer
yn de Hopsek to swetsen?”—“Ja, sei de boer, ik frees, de smid, dy syn
eigen poat bislacht, scil yette wol komme om jimme for jimme bistich
ligen to strafjen.” Do brimde de boer ’ris, en dêrmei komt ’er in bons
op ’e doar, en dy fleach op, en dêr komt de baerlike divel sels
oanhompeljen, en smyt dalik de doar yn it slot. In ôfgryslik great
swart keardel mei hoarnen op ’e kop, mei gleone eagen, mei in
hynstepoat en in greate swarte mantel, en dêr kaem in stirt ûnderwei.
De fader rôp al, “_Och lieve minschen, nou wu’dt ’et ons end._” Mar de
divel gong rigelrjucht op it fjûr ta, en smiet ’er in hânfol gûd op,
dêr in greate lôge en in alderheislikste stank fen kaem. De trije
ligers stauwen elts yn in hoeke fen de Treemter op stoellen en banken:
de fader gong midden oer ’e Treemter op ’e knibbels lizzen, mar de âld
boer kreunde him nearne oan; dy bleau by it fjûr sitten. En dêrmei
bigjint de divel mei de gleone sponturven troch ’e Treemter to keilen,
det it allegearre fjûr waerd, mar do gongen dy trije âlde liichbeesten
ek neist de fader op ’e knibbels lizzen, en rôpen allegearre: “Genade,
en gjin rjucht!” Mar de divel sei: “By my is gjin genade. Hwet let my,
det ik jimme alle trije net dalik libbensliif mei hûd en hier nei de
hel sleep?” En dêrmei hellet er in gedreven bollepyst ûnder de mantel
wei, en jowt dy trije âlde stumpers in wan mannich om ’e ribben, det
hjar de hûd pipe. Mar Wybren Haek joech er noch tsjien fegen extra, en
sei: “Hawar, Wybren, dat is fen de keizer fen Japan; dêr haw ik
jisterjoun yette by west to thédrinken.” De âld boer en de fader krigen
neat, en do gong de divel de doar út, mar in ôfgryslike stank liet er
nei. De Treemter moast wol trije dagen útwjirre wirde foar det ’er wer
in minske yn bankje koe.

Dizze divel wier de smid sels. Dy forhierde roumantels, en dêr hie er
ien fen omdien; hy hie in houten hynstefoet makke, dêr er mei de
knibbel op steunde. Fen binnen efter oan de mantel hie er in kouwestirt
boun, en fen syn bûrman, in prûkmakker, hie er in houten prûkebol
liend; dy hie er swart opferve, en dêr hie er bokkehoarnen opspikere,
en de eachholten hie er mei glimhout opfold en dat ding hie er de man
fêst op ’e holle boun. Dêrtroch like er wol in kop greater as in
ordinaris minske. En dêrby koe er syn lûd sa danich foroarje, det dy
fjouwer forhearde skepsels, dy bûten dat net soun oan de lever wierne,
troch hjar groulik ligen en swarren, det se alle jounen diene,
folstrekt mienden det it koarthakke wier, dy der komd wier om hjar to
strafjen, lyk as se yet ek wol fielden. It gûd, dat er op it fjûr
smiten hie, wier boskrûd en divelsdrek west, en dêr wier dy stank en de
greate lôge fen komd. Der laeine dy earme sûndaers alle fjouwer sa
forslein en biteutere, det se kleuren hiene as geesten. Wybren Haek
forskau de skouderblêdden yette; dy tochte om de tsjien lêste fen de
keizer fen Japan. De âld boer himmele stilkes it fjûr út de Treemter en
brocht it op ’e hird, mar hy moffele hjir en der stilkes in stikje
divelsdrek op ’e koaltsjes om de stank to forsterkjen. Do Greultom de
boel hwette oprêdden hie, do sei er: “Kom, mannen! stean op. Toe, de
kop ’er foar. Jimme binne der yet al genedich ôfkomd. It bier is yette
waerm; drink ’ris for de skrik. Jimme forklomje dêr.” Hja dronken ’ris
tige, en do sei er: “Toe, yt ek in stikje bargemarge; dy is sa hearlik
útfallen fen dit jier. Toe, fader!” “_Praat je fan eten, keuninkje?
Man, ik lust in gien drie dagen weer eten. Goddank, dat wij ’et lewen
er oâfdragen hewwe. Jongens, minschen, wat was dat en besoeking? Wat
suden die domenijs nou segge, die openbaar van de preekstoelen
ferkondige, dat er gien boze geesten meer oppe wereld ferschiene, so as
die kroeme Bekker daar te Oosterlittens deend het? Wybren, keuninkje,
keuninkje! En jimme alle drie? Dit is ’en les om nooit jins ewennaasten
met leugens to ferrifelen._” “Ja, sei Wybren, mar wist ik, det der ien
yn it selskip wier, dy omgong mei de kweade hie? Hwent dy âld boer, dy
is saend noch maend, en dy joech ’er neat om; dat koe men klear sjen,
en dy in forhaeltsje om in ljeagen bidjert, dy is net felle wiis.”

“Né, sei de boer, dat siz ik mei dy, Wybren; mar jimme diene neat as
ligen; jimme liigden om striid. En den hiene jimme op jimme wize in
great plezier as fader it leaude; en as ik it net leauwe woe, den waerd
ik ôfsnaud. En den dy grouwelike flokwirden dêrby! Dêrom bin ik bliid,
det ’er in ein oan makke is. Mar det ik wol ’ris omgong mei de kweade
haw, dat is wierheit. (Hja waerden allegearre wer bistoarn.) It is
wier, mannen; ik haw him op commando.” “_Och Heere!_ sei fader, _waar
sude Koen so lang bliwe?_” “Né, wêz’ net binaud, sei de boer, hy scil
joun net wer komme, dat biloof ik jimme. Ik moat jimme nou ’ris
forhelje ho ik omgong mei de kweade krige haw. It is fjirtich jier lyn;
ik wier in jong feintsje; do hie ik in neef wenjen binoarden Twizel
efter it Wyldpaed. Dy scoe trouwe, en do gongen wy, syn neven en oare
goede kunders, hinne, en droegen alles to heap, hwet ’er ta bihearde om
in nij tinte to bouwen. De iene brochte in mannich spjirren, de oare
reid om to dekken, ef in mannich skealjen; wer in oaren in âld kozyn;
de fjirde bitelle de ruten; noch in oare brocht in poun twa-trije
spikers; en sa waerd dat hele hûs de Snjeons opset det it de Sneins
klear wier. Dy Sneins trouden de jonge ljue, en do gong it op in
brulloftsjen en sûpen, det yen it hearren en sjen forgong. Alderhânne
ontucht en ondogensheit waerd der bidreaun. Einlings krige ik rûzje, en
ik helle koartjan foar it ljocht, mar hja smieten my yn tiids ta de
doarren út, en ik gong pûrrazen’ en lang net nofteren nei hûs ta. Do ik
in eintsje fen de Falom ôf wier, do bimirk ik, det myn tabaksdoaze my
onttrôgele wier. Mei in forwoed gemoed teach ik werom, en ik hie plan
makke om libben om libben to spyljen, en de doaze werom to heljen: ik
flokte alle divels út de hel by elkoarm. Ik rôp it lûd út: De doaze
scil der werom komme, ef ik scil him de divel foar de helsdoarren út
syn klauwen wringe. Mar do ik tichte by de tinte weromkaem, do kaem dy
selde my to mjitte, dy jimme jouns ôftichele hat. Mei it selde lûd, dêr
er jimme jouns mei oanspriek, frege er my, hwet ik sochte? Ik waerd
heislike kel, mar de drank hie my onbisûsd en dryst makke. Ik sei
forheftich: Myn doaze, divel! en mei ien loek ik it mês fen de
broeksbân om him in feech to jaen, mar dêr foel it limmes ôf. Staek dat
mar, sei er, dou kinste my net reitsje. Mar hjir is dyn doaze, en ik
wol earst ’ris mei dy stopje. Do blaesde er op de tabak, dy yn de piip
siet, en dêr kaem him in blauwe lôge ta syn skeane bokkebek út. Hy
smookte, en mei eltse lûk, dy er die, kaem ’er lôge en fjûr yn pleats
fen reek. Do by dat ljocht seach ik him earst klear, en do bigoun ik to
skriemen, en ik sei: Nim my dochs net mei nei de hel. Dat scil ik net
dwaen, sei er, dêr biste yette to goed ta. Mar den moaste sa net flokke
en swarre en lige; en ien ding moaste my bilove, aste stjerste den
moaste dy net yn de tsjerke bigrave litte. Hwent ik bin de wylde
wrigge; ik wenje to Wartena ûnder de Ping-mar[40]; ik libje fen
ielpipers; ik doar net yn ’e tsjerke komme. En ik moat nei dyn dea dyn
hersens brûke: dy moat ik forbarne, en mei dy yeske kin ik de swarte
kinst oefenje. Dêr moast ik in ougryslike eed op swarre, en dat die ik
út binaudheit. En do beloofde hy, det er my bystean scoe sa lang as ik
libbe; as ik mar trijeris brimde den scoe er by my wêze. Dou haste yet,
sei de divel noch, dou haste yet in âld moike to Kollum wenjen, dy mar
ien dochter hat, en dy scil ik de nekke brekke, en den wirdstou hjar
erfgenamme. Dat scil yet wol ytlike jierren oanhâlde; hwent dat âld
wiif tsjinnet my wakker, dat is in tsjoenster, dy alle jierren in hopen
lytse berntsjes for my formoardet. (Hoei, de grize roun my oer ’e
grouwe!) Nou, goereis, Greult! sei er, aste my nedich biste, den moaste
mar altyt oan my roppe: ik bin altyd by honk, hear. Sa haw ik kinde oan
him krige, en hy scil my nearne yn bihinderje lyk as jimme sjoen hawwe.
En jimme moatte dêrom ek allegearre mar wer yn de Treemter komme, sei
Greult, mar dat ligen en swarren dat moat ophâlde, hear.” “Wy bilove it
jo boer,” rôpen se alle trije. De fader fen it gasthûs sei: “_Ik wude
wel dat Koen mar kwam, want de deur sit op ’et nachtslot, in die het de
sleutels._” It dûrre net lang ef dêr kaem Koen al oan. Do er de doar
ticht foun, miende er wrachtich, det dy âlde hearen dêr frouljue by
hjar hiene, en det dy dêr de kat ’ris yn ’t tsjuster knypten: hwent it
wierne alle fjouwer âlde bysfeinten yn dat stik. Hy grypt stil de
kaeijen, en docht de doar forheftich op, mar do de stank fen dy
divelsdrek him to mjitte kaem, rôp er: “_Goeden awen. Here mistiit! wat
stinkt ’et hier. En de deur op ’et nachtslot? Wat beduut dat? Make
jimme hier Haarlemmer olie? Ik hew wel ris seggen hoord, sei er, dat de
deuren en finsters dan oek dicht musten. Haarlemmer olie make in de
Treemter!!” “Ja, heite_, sei fader, _die Treemter, die Treemter, die
weet wat!_” Koen moast se allegearre mei de lantearne nei hjar
keammerkes bringe, sa eang wierne se for de divel wirden, bihalven
Greult; dy reisge allinne, hwent dy wier mei him bisibbe. Hja kamen yn
gjin seis wiken wer yn de Treemter, mar Greult nedige hjar sa sterk
werom, det se drippende-wei dochs werom kamen. Nou sprieken se
wierheit, en as er mar in lyts naedtsje los wier oan in forhael, den
brimde Greult-boer mar ienris eventsjes, en oer wier it mei de
ljeagens.




OAN EOLUS.


OAN EOLUS

OER IT NEEDWAER FEN DE 29ste NOVIMBER 1836.—IN LETTER FEN J. H.
HALBERTSMA.

Talia flammato secum dea corde volutans
Nimborum in patriam, loca feta furentibus austris,
Æoliam venit. Hic vasto rex Æolus antro
Luctantis ventos, tempestatesque sonoras
Imperio premit, ac vinclis & carcere frenat.
Illi indignantes magno cum murmure montis
Circum claustra fremunt: celsa sedet Æolus arce,
Sceptra tenens, mollitque animos, & temperat iras.
Ni faciat, maria ac terras coelumque profundum.
Quippe ferant rapidi secum verrantque per auras.
Sed pater omnipotens speluncis abdidit atris,
Hoc metuens, molemque, & montis insuper altos
Imposuit, regemque dedit, qui foedere certo
Et premere, & laxas sciret dare jussus habenas.


_Friezen!_


_Ik tink noch om jimme; ik hoopje, det jimme my net forjitte. Ik kin
noch tinke yn de tael, dy ik op memme skirte leard hab, en ik skriuw
’er allinne yn om jimme in nochlik eagenblikje to jaen. Jimme bigripe
wol, Eölus, de baes fen de wyn, forstiet nin wird Frysk; ho scoe de man
Frysk kenne? Hy hat syn went ommers op de Lipariske eilânnen yn de
Middellânske sé binoarden Siciliën. Hjir njunken oer stiet in lyts
stealke fen de tael, dy Eölus parlesjantert; dêr hab ik him ek yn
skreaun, mar omdet jimme der nin wird fen fetsje scoene, hab ik it
fordútske yn it Frysk._

_Ik hab it oan Eölus onbidich sein, det biken ik; in bulte scille ’er
de noas fen oplûke; mar dat kin ik net helpe. Eltse fûgel tsjottert,
nei det syn bek is. Bûten dat, al koe ik oars, ik woe net oars. De
ûnderfining jowt hjar lexoms rju let, en den noch mei triennen; my
tinkt, it is al sa noflik de wierheit, dy for skea warret, laeitsjende
foarôf to sizzen en to hearren, as skriemende wiis to wirden nei de
skea._

_De brief stiet hjir krekt sa as ik him oan Eölus skreaun hab. Jimme
sjugge, de datum is forkeard; Novimber hat mar tritich dagen, en it
moat wêze de 1ste Decimber. Tsjin nijjier komt my dat mear oer; den wol
ik de moanne altyd langer hawwe as er is, en 61 dagen scoene my yn
Novimber noch wolkommer wêze as 31. Ik kin hjir nin oare reden for fine
as in geheime skrik tsjin de tiid, det de rekkeningen komme, en
binamme, tsjin dy âlde kij, dy op hjar hoarnen it merk hawwe_, volgens
overgelegde rekening van 1834. _Dat moat oars._

_Op de earste Krysttiid-moarn hat Eölus op de weromreis my syn antwird
efkes foar formoanjetiid troch de glêzen smiten. As jimme dat hawwe
wolle, scil ik it ek printsje litte. Farre wol, hirde Friezen!_

_Dimter dizze 31ste fen Novembris 1836._


_Mynhear Eölus!_


Dat skoert ’er den fen ’t jier heil om seil mei jo troch! Is dat
waeijen, man? Paulus liger sei ’ris tsjin my, det saun divels troch de
hirde wyn nin strie hâlde koene, en det him it fel fen de fingerseinen
ôf oan ’e earmtakke ta opstrûpt wier; mar earjister skilde ’t net
folle. Oeral hwer men komt, ha jy de pannen fen ’e tekken reage, en dêr
is jisternacht dy swiere rein opfallen, det myn bêste frjeonen hast mei
wiif en bern it iepen hûs útdreaun binne. Efter Ingelân binne jy, leau
ik, opkomd; om toalf ûre hinne wierne jy alteas to Londen; om ienen en
twaën by ús kening op de audientie yn de Haech; om fjouweren en fiven
to Dimter en yn Fryslân, en de jouns to Grins: hwer jy do stauwen ef
flein binne, dat wit de deale. Mar mei al dat wyldejeijen hawwe wy mar
in bulte skea. Binne jy ek skeef west Eölus? Man, hwet hawwe jy
omdjoeid! Hwet in fjild biskaeid! Wit’ je wol ienders hwer ’t jy al
west hawwe? Hwet fiten det je útrjochte hawwe? Kom, lit ik jo dêr ’ris
in ljeaf lyts priuwke fen skriuwe. Myn pannen, al kleurje se net by de
oare, lizze wer op it tek; myn finsters binne wer ticht en myn
forwaeide pylken en bôgen haw ik wer by eltsoar skrabe. Toe,
Bearn-poep! taepje earst ’ris yn! Ik moat de hersens goed skerpje;
hwent oan mynhear Eölus brieven to skriuwen dêr heart mear ta as oan
syn keukenfaem.

Foarearst moat ik jo sizze, Eölus, det je ’t yn de jamkste fâlde
biljeave to slaen, det ’k oan dit letterke in âlde Fries mei trije
klinkert-stiennen boun ha. It is net omdet ik ’t mei de wein fen
Bouricius stjûr, en nin each oan de hearen fen it postkantoar jaen
doar. Hwer jy wenje, dêr rit nin post ef postwein: der fljucht alles op
de wolken. Mar ik bigryp, det it om jo hinne allegearre wyn is, en den
koe it sa’n letterke wol ’ris gean as de trijekante hoed fen myn
collega, dy’t jy him earjister fen ’e holle bliesd hawwe, en dy’t noch
net wer to lânne is. Wolle jy him, as ’t jo biljeaft, werbringe, Eölus?
Der kin wrammels nin nijen op stean. Yn dit ryk jowe se ús foltsen
tsjinwirch sa hwet helte minder as in foech skoalmaster, om helte mear
as in skoalmaster to fortarren. De ljue miene it hjir to lânne oars
goed: hja binne ek godstsjinstiger-nôch as ’t net al to folle kostet;
mar hja miene mar dat geestelike minsken fen jou produkten bistean
kinne, en, myn ljeave Eölus, leau my, hja moatte krekt sa wol lekken om
it lichem, en kouweflêsk mei ierdappels yn it lichem hawwe as oare
minsken. Myn bûrman seit, det it steekje nei de planeet Pallas opflein
is; mar ik hoopje nei Mercurius, en om’t it dêr dochs opskept laeit, sa
moasten je it hoedtsje mar strikende fol mei onbisnoeide gounen
werombringe. Den kin de man syn seis jonges, dy’t allegearre ta eare
fen de gemeinte mei de knibbels troch de broek rinne, in nij pak
keapje.—Mar, kom oan, nin omhalen mear. Ik moat jo sprekke oer de
stoarm fen earjister.

Ik fortraepje hjir alle neimiddeijen it iten; dat is sa myn wisansje,
egentlik mear út wenst as út wysheit. Altiten miende ’k det dit for in
minske, dy folle sit, soun wier, omdet de profesters to Frentsjer it
alear ek dienen. Nei it iten trapen dy altiten it bolwirk in slach twa
om. In âlden biis fen in dokter, dy dat jierren efterien sjoen hie, sei
op it lêst: “Dat scil nou wysheit hjitte. As de kij de bealch fol
hawwe, geane se lizzen en wearkoaije; den bikomt hjar it gêrs goed; en
dit folk rint as se de grouwe panse fol wyn en iten hawwe. De kij binne
yn Fryslân wizer as de profesters.” Mar hwet scil ’k jo sizze, mynhear
Eöol? Dat giet sa yn it selde sok foart, en al binne de minsken faek sa
wiis net as de kij, hja rinne eltsoar alteas nei as de kij.

Nou den, nei it iten dwaen ik meast in kuijerke. Dat wier de brêge fen
de rivier de Isel oer, en daelk yn ’e _Worp_. De _Worp_ is hjir in bosk
mei slingerpaden oan de oare wâl fen de rivier, om yn to kuijerjen,
howol de Dimter ljue der heel komselden gebrûk fen meitsje, omdet de
measten, as myn frjeon van Eck sei, de wetterfreze hawwe: hwent lyk as
’k jo siz, Eölus, hja moatte earst oer de lange brêge, dy op skippen yn
it rivierwetter driuwt, om ’er yn to kommen.—Om de wierheit to sizzen,
baes, kamen jy rju loebesaftich oan. It waeide gnap, dat is wier; der
wier gong yn ’t swerk, dat, is ek wier, mar yn de greate gatten wier de
loft suver blau, en det jy in orkaen yn ’e mûtse hienen, dêr hie ’k
krekt sa folle bitinsen op as op de ûre fen myn dea.—Ik bin in Fries
fen âlder ta foarâlder en dy ’t fen sokke aeijen set binne, kinne it
net lang op ien steed hirde. As ’t lang stil west hie mienden ús âlden,
det hjar de hûd sear die. Foel der hwette to fjuchten ef to silen, det
hjar de weagen oer de kop rôllene, dat wier oalje yn ’e libbenslampe.
Foar twa jier mette my noch in âlde Fries, in forneamd man fen wol
tachtich jier; ik mocht sa tsjin him sizze: Jy binne sa hwet om ’e
streek fen fyftich berne: as ik sa ’ris yn ’e holle omgean lit hwet der
sont al yn ’e wrâld bard is, den ha jy wol bêst twahûndert jier
bilibbe, sa is ’t er yn jou libben trochskoerd. Jy hawwe in onrêstige,
ongelokkige tiid troffen. “Né, heite, sei de man, “ik bin krekt yn myn
tiid berne. De wrâld wirdt my sa deadsk, det ik ’er wol útrinne scoe,
as der by tiden net ’ris hwet ûnderste boppe smiten wirdt. De doarren
moatte altomets ’ris forheakke wirde.” Wel, Eölus, ik seach dy man mei
syn tsjerkhôfsblommen op ’e holle oan, eft ik foar de kop slein waerd,
en lykwol moat ik sizze det er fen dy aert in hierke by my oerbleaun
is. Do jy dat hele swerk as in keppel skiep mei feart troch de loft
dreauwene, do gong myn hert iepen. En dy wolken dat wierne jo fen dy
wite lapen sa great as heal Fryslân, dy oer, tsjin, neist eltsoar mei
kûgelsgewelt foartskauwen. It wier krekt as in hirddraverij hwa earst
yn it nêst fen ’t Noardeast to lânne komme scoe. En dy wolken tynden as
kouwepansen eltse amerij mear út, waerden al greater en greater, en
rounen al hirder en hirder.

Mar lyk as ik jo sei, Eölus, ik hie der alleheel nin erch yn, det jy út
sa’n ougryslik gat blieze scoenen. Der wier in trop fen dy spjuchtige
populieren yn de _Worp_, dy bûgden en niigden, krekt eft se by jo op de
audientie stienen. Mar, jonge, hja sprieken sokke nuvere wirden! Wylst
jou azem troch de toppen gong, trillen, droanden, gounzen en gûlden dy
tûzenen fen twigen, det it wol like eft de groun ûnder myn foetten
spjalte scoe. Mar ik tochte, dat is mear gegier as wol; lit ik mar hwet
fierder gean, den scil dat wol bidarje. Dat die ik ek, en gong yn ’e
lijte fen ’e tûzen-en-ien hôven, dy de Dimter ljue hjir deun oan ’e
_Worp_ lizzen hawwe, om middeis in kopke thé to drinken, en in boskje
wirtels ef in kropke salaed yn in fisknetsje thús to bringen. Mar do ik
in stap mannich fierder wier, hearde ik in rêst pannen rotteljen, dy’t
jy fen in simmerhúske keilden. Lykwol, ik tochte yn my sels, dat is ek
mar in poatterich spil; in lyts sigentsje, den moast dy arke falle.

Ik roun yn ’e lijte fen de stekken fen dy hôven, dêrtroch fielde ik
egentlik net hwet oanrin jy namen, Eölus. Ik seach wol, det as jy oan
de wynkant fen dy stekken stuitten en den opfleagen, det de blêdden,
dy’t jy meinamen, toershichten oer my hinne saeiden; mar dat binne mar
blêdden, tochte ik. Ik seach dêr fen dinne yn ’e _Worp_ del; dêr wier
nin libbend skepsel yn, as in lang splinterich man, dy mei de hân oan
’e hoed, en lynjende op ’e wyn, krekt eft er foar in laden tsjalk yn ’e
beage roun, dêr omswabbe. Men hat sokke printen wol, dêr in bern, dy
faer en moer forlern hat, pûr allinne yn de wyldernis omswalket; dêr
hie ’t in bulte fen. Nuver strampele dy man ’er hinne; den laei er mei
syn smel liif perdoes op jo, en den saeiden jy him wit ho fier út de
paden wei yn it grien. De man hie in lange jas oan, dy’t him op ’e
hakken slingere, en ik wier yn tûzen neden, det je him opnimme scoenen
en smite him yn de sparrebeammen fen Noarwein del. Fleanen is er oars
wol wend; hwent it is (mei jou permissie!) in _dichter_; alle jierren
komme ’er versen fen him yn it _muzen-almanak_, en howol ik noch noait
nin _bundel gedichten_ fen _Eölus_ sjoen hab, sa byldzje ik my dochs
yn, det er omtrint yn jins trant falle moat; hwent hy siket syn foarsje
mear yn wyn, as yn gedachten. Yn de wanlinge neame se de man hjir
Mynhear Weachhals, omdet nin kristen minske bigripe kin, ho ’t er it
weagje doar om mei sa’n pear skonken op strjitte to kommen, ik lit
stean, om ’er him op to trouwjen, as jy op in baen binne. Gelokkich
stienen der beammen yn de _Worp_, en wier er opflein, den hie er noch
wol mei syn lange jas yn de iene ef oare toeke hingjen bleaun. Jy
moatte witte, Eölus, det ik de man hjir graech hâlde wol; it is in
onskeadelik beestke: hy docht nin minske kwea, en wy hawwe in droevigen
wille mei him.

It is mûlk, Eölus, det jy it de iene dei ef de oare yn ’e holle krije
om hjir noch tsjien ’ris sa erch to spoekjen, as jy earjister dien
hawwe, en it ierdryk oan to feijen fen minsken, as jy ’t nou dien hawwe
fen blêdden: mar den hoopje ik dochs, yn Godsnamme, det jy ûnderskie
meitsje scille, en reagje de goede net mei de tsjoede wei. Immen, dy
mei de wanne yn ’e hânnen stiet, wyndert ommers sa hird net det noat en
tsjef beide weifljucht. It tsjef fljucht wei, en it noat bliuwt lizzen.
Sa moatte jy ek, Eölus. Pûst wei, hwa ’t jy wolle; mar lit ús de
kloeke, de forljochte, foaral de brave en woldedige ljue hâlde. Jonge,
Eölus, dy’t ’er binne, hoeve je ús net to forginnen. It wirde
njunkenlytsen rariteiten, dat sizz’ ik jo, Eölus! en is ’er noch hoop
op bihâld, it moat fen dat lyts heapke komme. Jokje jo de fingers, wel
nou, mik den op de onbarmhertige riken, dy de lytsen mei hjar
greatskens fortraepje, en mei hjar ynhelligens as bloedsûgers
útklorkje; op de rike bankerottiers, dy eptige en kloeke minsken út
hjar sûrwoun boeltsje set hawwe; op de húspleagen, dy’t goed fen wiif
en bern forslampampje: op de lêbige frouljue, op de falske njirren, dy
fen in braef man in sûper meitsje, mar foaral op de pesten fen Europa,
de Jacobinen oan de iene, en de flaeijers fen keningen oan de oare
kant. Blies ’er yn, as jy wolle, en lit se allegearre as it tsjef fen
it ierdryk stouwe. Wy hawwe der foarrie fen! Mar bilieven op it romme
iepene fjild, Eölus; hwent dogge jy ’t yn ’e _Worp_ ef in oar bosk, den
bliuwt de iene ef de oare noch wol yn de tûken hingjen. Ut earmoede
moatte wy se der den noch wol útskodzje, en brekke se in earm ef in
skonk, den hawwe wy by ’t eintsjebislút noch mear kosten as it hele
soadtsje wirdich is. Dos, wolle jy se hawwe, blies se wei, det wy se yn
ivichheit net wer sjugge. Mar doch se nin sear; hwent it is ús nearne
oars om to dwaen as om der ôf to wêzen.

Hjir to lânne binne ek folle, Eölus, dy ’t moeit, det jy jister net in
rêst proponinten meinomd ha; mar dêr bin ’k yn ienen tsjin. Hwet nou
oart is kin neijerhân foer wirde, en ljue dy de bêste tiid fen hjar
libben en bulten jild bistege hawwe om de minsken de goede wei to
wizen, hawwe mear as immen rjucht op in goed plak ûnder de minsken. Mar
den noch hwette, Eölus! As de studinten yn it systema fen de profester
oan it capittel _de providentia_ komme, den wirde se sa eang, det it
echte skaei fen frouljue útstoarn wêze scil, as hja domenij wirde, det
se eagenblikkelik bigjinne to meiden, en dêr fen dinne komt it, det
alle proponinten forlove feinten binne. Forbyldzje jo ’ris, Eölus, det
jy al de proponinten, dy’t der nou to folle binne, (sa’n pear hûndert
om-ende-by), mei in fikse twjirre fen dizze planeet namen; hwet
troanjes, tinke jy, scoene der komme fen dy twahûndert jiffers, dy’t
hjar oansteanden dêr troch de loft stouwen seagen, sûnder hoop om
dadelik wer rêdden to wirden? Omdet ’er dochs in tiid komt, det de
proponinten krekt sa krap wirde, as se nou rom binne, sa hat in frjeon
fen my al tocht om se in sliepdrankje yn to jaen for fyftich jier, en
sadwaende in hûndert twa oerskriuwe (_endosseren_) to litten op de
neikomlingskip. Mar, myn goede man, dêr kin neat fen komme; it bigjint
de jiffers nou al to fortretten, nou ’t se in jier twa trije nei in
birop wachtsje moatte; ho scoe ’t den komme as hja in heale ieu
gobberje moasten? Der wier nin rie ta. Bûten dat, den wierne se
stôkâld, en hwet scoe sa’n jongkeardel oan in rimpelich âld wiif hawwe?
Hy scoe miene det er by syn oarremem op bêd laei. Né, dêr kin neat fen
komme, ef de jiffers moatte de sliepdrank mei ynnimme; hwent den bliuwe
se mei jong, en as se yn 1890 ef dêromtrint mei eltsoar wer wekker
wirde, den binne se beide sa frisk as in nút. Mar dat giet jo egentlik
net oan, Eölus; jy hawwe allinne mei de wyn to dwaen, as in middel om
tsjerke en steat fen it oertallige to suverjen, en den siz ik, det jy
de proponinten der net útpikke kinne sûnder hjar great ongelyk to
dwaen. As der in partij fen ’t ierdryk moatte, den is de beurt oan de
domenijs, dy al jierren wille fen in birop hawn hawwe, earder as oan de
proponinten, dy noch om ’e stûke rinne. Elts syn bar is net to folle.
Dos, Eölus, wolle jy oanfeije en mei ien lyk en rjucht dwaen, himmelje
den de âld domenijs op, en der komme fen sels vakante pleatsen for de
proponinten. Jy witte, ik siz dat net út eigenbilang, mar ik wol graech
sike herten genêze.

Niis spriek ik ek ien, dy’t jy in hele wask mei himden en lekkens
weitôge hiene; dy sei tsjin my: “Wy hawwe sa siker nin linnen oerhâlden
om ús to forskjinjen. Ik woe ljeaver det Eölus alle gekken weiwaeid
hie, en det se nei de moanne, de planeet fen alle gekken, flein
wierne.” Mar dat moat ik jo ek ôfriede, Eölus. Myn ljeave man, dat scoe
gelyk stean mei in ontfolking fen de ierde. Alle gekken wei! Ho folle
scoenen ’er den oerbliuwe? Litte wy ljeaver de rie jaen, om eltsoars
gekheit yn de jamkste fâlde to slaen, en al dat sotte fen in oar troch
’e fingers to sjen, dat er ús sels in amerij letter oerslaen moat.
Binne der gûd dy’t ivich pompier bigrieme om ús mei hjar boeken lêstich
to wêzen; tongert in oar yen altyt dingen fen tsjerke en steat om ’e
earen, dy men taeste en fiele kinne, dat sein wirde om in goede ribbe
út it budget to skoerren, wy binne jou bjizzem net nedich, Eölus! In
collekte by minskefrjeonen, en in briefke by de bakker en slachter om
hjar frij brea en bôlen, en flêsk to jaen, scil de slinger, dy pinne en
tonge by hjar yn biweging bringt, dadelik yn rêst bringe. Wit je,
Eölus, ik siz dit mar, det jy jo net fen gekken tsjin gekken forriede
litte scille.

Mar, ja, der binne oars útminters, greate gekken, greatste gekken, dêr
nin genêzen oan is, en dy, omdet se ryk en machtich binne, hjar mâllens
as in jachte oan hûndert oaren oansette. My binne se net yn ’e wei;
fier dêr fen dinne, omdet men nimmen lichter for ’t soaltsje hâlde kin
as in greatsk minske, hawwe ik en myn stalken er in onfoegen nocht mei.
It liket wol det de minsken neat minder fele wolle as greatskens; dy sa
heech by him sels opsjucht, sjucht leech del, miene se, op oaren, en
dat is onhjirmlik for hjar eigenljeafde. Omdet se jo den ek sa oeribel
tsjin de greatske gekken opfierd hawwe, en it wol liket, det ’er hwet
fen wêze moat, nou, yn de goedichheit den, ik kin se net hâlde; blies
se nei de moanne, Eölus, mar pas op det se sêft del komme. Ondogens
scoe it wêze, det je immen om syn lyts forstân kwea dienen.—As jy dat
reiske mei de forgulde gekken dwane, den komme jy fen sels ek op de
moanne; dêr wennet ien fen ús kinde, dy moatte jy foaral goên dei sizze
fen Hidde jonges. Ik mien de Noarger rún, dy tsjinwirch minister fen
finansjes op ’e moanne is. Freegje him den mei ien ’ris, eft er ek rie
wit om ús bisnoeid en útriden jild for in bytsje om to smeltsjen. Dêr
binne wy hjir danich mei forlegen, en de wiiste ljue fen ’t lân binne
hjar rie ta ’n ein. Bigryp ’ris, mynhear Eölus, det de bisitters, dy yn
ús ryk brieven op frjemde riken hawwe, alle jierren troch ús to licht
jild in skea hawwe fen trije millioen gounen yn de yntressen, en dat
stekke de frjemde potentaten yn ’e bûse.

Mar, de deuker, ja, Eölus, dat scoe ik hast forgetten hawwe. As de ljue
op ’e ierde ’er de lucht fen krije, det jy de iene dei ef de oare wer
’ris oan it feijen geane, den scil ’t requesten by jo reine; elts scil
syn bêst by jo dwaen, om him syn partij, dy him yn ’e wei stiet, fen it
ierdryk ôf to bliezen, en dêr scil ien request ûnder wêze, as jy dêr
nei harkje, den binne wy allegearre wei. Yn alle lânnen wennet in
rudich soadtsje, dy by in omkearing neat to forliezen en alles to
winnen hawwe; dy graech alle regearringen nei de moanne seagen om sels
op it kjessen to kommen, en in tirannij yn to fieren tsjienris
grilliger en wreder, as ’er ea ûnder in despoat wêze kin. Dat
skoarremoarje is fen de divel útbret; wachtsje jo dêr for, Eölus. As
men hjar heart, den is ’t krekt eft de regearring de sinne en de moanne
skine lit, en hja scoene in kening wol rekkenskip freegje, hwerom det
er de appelbeammen fen de rûpen opfrette lit. Alles, it sprekt fen
sels, om ús gelokkich to meitsjen, mar yn died en wierheit om ús sa
fier to bringen, det wy alle regearringen weijeije en hjar skepter yn
de pleats nimme. Nou, Eölus, jy binne yn in skrander nêst útbret, en
dêrom jy scille wol wizer wêze. Mar dat siz ik jo, det ik noch ljeaver
ûnder de Turk as ûnder hjar stean, en as je der ta bislute om mei in
stoarmtwjirre de regearringen út Europa wei to skoerren, den bid ik jo
minlik om my en myn folk mei ien op to nimmen, en sette ús del mids yn
Constantinopel.

Ik wit net, Eölus; mar fen al dat waeijen fen earjister is my de holle
noch rûzich en sûzich. Eltse amerij bin ik de tried kwyt. Hwer wier ik
ek? O ja, yn ’e lijte fen de stekken fen de Dimter hôven. Nou, ik
knikte mynhear Weachhals al ’ris ta, mar de man koe net sykje, en hy
gniisde tsjin jins azem oan as in bolle. Ik gong in stapke mannich
fierder, ta ’t ik oan it útein fen de hôven en de _Worp_ wier, by it
greate hûs fen de societeit, dat op de hoek stiet. Dêr hie ’k in frij
gesicht, Eölus; ik stie dêr yn ’e lijte, en koe op myn gemak al jou
wylde sprongen ôfloere. It wier oars bjuster onfoarsichtich fen my;
hwent jy hiene my it hele tek op ’e hersens bruije kind, as je my net
genedich west hiene. Mar ik hie der noch it rjuchte erch net yn. Efkes
hie ’k dêr stien, do der in hynzer mei in poepekarke oankaem; it beest,
dat oars in tichte guds wier, slingere as in skeef man oer ’e wei. Men
seit sa wol fen swakke minsken, det men se wol omblieze kin; mar jy
dogge ’t sterke hynzers. Sa hwet ter siden fen ’t karke, oan ’e
wynkant, roun in wyfke, dat ik net seach, mar dat yn ienen opsetten
kaem, en mei in dwarske skamper it hynzer foarby fleach, hals oer kop
yn ’e dyksgreppel del, peaske en pinkster bleat. “Hea’ moeije! sei ik
yn my sels, moat dat sa mâl?” It minske stie wer op, seach my oan en
lake ’ris, sa det hja noch al oer jins hantrekken like foldien to
wêzen. Eölus! Eölus! Hwet binne jy in âlde punthoun. Jonge, man, al
sjugge wy ’t net, wy krantsje dêrom wol. Ef miene jy, det wy net witte
hwet det jy earjister to Brussel útrjuchte hawwe? Dêr ha jy ommers
midden op ’e merkepleats in grienwiif mei in twjirre fen ûnderen
opnomd, fjouwerkant opnomd, siz ik jo, en wol tsjien foet boppe de
groun smiten. Dêr hat dat earm minske in amerij mei útsprate rokken op
jo omdreaun, en sa hawwe jy se ek wer sakje litten, krekt as immen dy
op in reinskaed (_paraplui, parachute_) út in luchtbol delkomt. It
liket ommers nearne nei, myn ljeave man! En dat op ljochtskjinne dei yn
sa’n earbare stêd as Brussel is!

Egentlik hie ’k noch nin erch det it sok akelich needwaer wier, mar yn
de fierte bimirk ik hwet, dêr my de eagen mear fen iepen gongen. Flak
foar my hie ik de rivier, dy sa hwet trije ef fjouwerhûndert trêdden
fen my ôf dwers foar my lâns roun; oan de rjuchter kant hie ’k de
_Worp_, en oan de lofter in frij gesicht yn ’t fjild, binamme op de
gatten, dy oan de siden fen de rivier rinne, en hjir _hanken_ neamd,
fol wetter wierne. Jy waeiden dwers oer de rivier, Eölus, en hienen mei
dy hege wallen alleheel nin oanrin om hol wetter to meitsjen; lykwol
kleauwen de weagen boppe op de turfskûten, dy oan de oare kant oan
legerwâl laeinen, en dat slach foar slach; ja, op it lêst fleagen se
oer skûten, ryddyk en alles hinne; en ljepten sa yn ’e stêdsgreft wer
del. It wier krekt Eölus, eft jy de turfboeren in wite prûk opsette
woene, sa sieten se mar jimmer wei yn ’e rûge koppen fen ’e weagen.
Nou, ik moat sizze, dat wier nin onsin. Hwent hjir hâlde folle ûnder
dat heapske rju fen oefenjen, preekjen en psalmsjongen. Dat helpt noch
al om brakke turf for farske to sliten, en ’t is noch altiten goed om
in akkoart mei ús ljeavenhear to meitsjen, det Hy in hingjende kop en
in psalm fen Dathenus yn pleats fen in earlik hert oannimme wol.

Lofts fen my ôf yn it romme fjild yn dy poellen en petten wiste ik
alleheel en al net ho ’k it mei jo hie. Der wier nin weach, dat hwet
sei, mar it reinde ’er mei feart. Ik tochte: “reint it allinne boppe it
wetter, en oars net? Dat is nuver.” Nei in bytsje digerjen bigriep ik
jo, Eölus. Dat wier wiskjen. Jy namen it wetter út de petten op as
stourein, smieten it wol hûndert fiem yn ’e hichte, en dat waeide den
as riik mei kûgelsfeart foar de wyn ôf: de rein, dy oars fen boppen
komt, kaem nou fen ûnderen. Alle amerijen makkene jy blauwe gatten yn
de loft, krekt sa suver en klear as men ’t yn ’t foarjier by frisk waer
en in goede koelte wol hat. By riten foel sa flapsk hwet wetter by my
del, krekt eft it mei in pôt út de loft getten waerd, en dat wier dêr
den ek wer mei dien. Nijsgjirrige dingen! Mar ik leau, Eölus, det jy de
rein nin tiid dienen om mei drippen del to kommen. Sokke domenijs hat
men op ierde ek, dy preekje lyk as jy reine. Dy smite yen de wierheit
mei gjalpen op ’e hûd. It dringt, tinkt my, better troch as it giet lyk
as in stourein. Ja, Eölus, fen swarte roeken spritsen, ik haw nin
fûgels yn it fjild sjoen, as allinne roeken. Dit foltsen woe ’t ’ris
tsjin jo bisiikje. Nou en den fleach eris ien nei boppen; as se toerren
heech wierne, wjukkelen en wrakselen se, al hwet se koenen, dwers tsjin
de wyn yn, en ik moat sizze det se wol tsjienris mansker wierne as ik
tochte.

Ik hie jo nou al yn ’e lampe, Eölus. Ik koe omtrint wol riede, as jy jo
net gau bikearden, hwer dat hinne moast. Ik gong efter myn biskûl, de
societeit, wei, en foun myn frjeon Weachhals noch yn ’e _Worp_, dêr er
nei it stouwen fen it wetter stoe to sjen; hy woe ’er in biskriuwing op
rym fen jaen yn it _muzen-almanak_. Hy gûlde al tsjin my, ik tsjin him,
mar wy koenen nin wird fen eltsoar forstean; hearren en sjen forgong
yen fen it waeijen, dat jy diene. De dichterlike skraits stoe dêr op
syn swevelprikken to weevjen, it griisde my ta de teannen út. Op it
lêst tochte ik: Nou moast er ’ris mei in twjirre by my weifleane! en
dat barnde my sa yn, det ik him hastich yn ’e hânnen kniep, en
útboarstte yn ’e wirden: _vaarwel in eeuwigheid!_ Do ik op ’e rin, en
de Worp yn. Ien treast hie ’k oerhâlden, Eölus, det jy sa’n great man
alleheel net meinimme koenen. Syn byltenis bliuwt oer; dy komt 1838 yn
it _muzen-almanak_.

Yn de _Worp_ seach ik noch in tsjep staeltsje, ho jy yn alle silen mak
binne. My tochte, wy koenen jo hjir wol for stêds-oanfeijer hawwe, sa
baeseftich fagen jy de _Worp_ leech. De ôffal fen de hjerst laei noch
ûnder de beammen, en dêr wierne jy oan it pûstjen yn dy millioenen fen
blêdden. Hja draeiden op hjar rânnen sa kreas as trijegounen de groun
lâns, en stauwen eltsoar straelrjucht en mei kûgelsfeart efternei,
krekt eft se oan it krij-oan-boartsjen wierne; en dat hat dûrre oan it
lêste leaf ta. Hwent de oare moarns ha ’k ’er om tocht: de flier wier
skjin. As jy nocht oan feijen hawwe, Eölus, hjir is mear to bjizzemjen,
binamme yn de finansjekeamer; mar ik moat jo sizze, it is der
piktsjuster; men kin der nin hân foar eagen sjen, en hja wolle net
hawwe, det je in lampe opstekke.

Ik kaem swietsjes by de skipbrêge, en om ’t ik noch lijte fen de
beammen hie, fielde ik egentlyk noch net rjucht, hwet jy yn ’e bouten
hiene. Mar op ’e brêge waerd ’k it oars wiis. Ik roun foar de wyn del,
en wrychtich, do ik mids op ’e brêge wier, namen je my fjouwerkant fen
’e groun. Ik seach nou for it earst fen myn libben, hwet ik altiten for
praetsjes hâlden hie, fen it weiwaeijen fen minsken en rydtúgen, det it
neat as de suvere wierheit wier. As dat sa moat, tocht ik, den scil ik
in maet, dy fêster stiet, yn ’e earmen nimme; en ik sloech myn
rjuchterhân om de lening, en sa pandere ik de brêge oer. Ik hie dêr in
amerij stien, dêr kaem myn frjeon Weachhals yn ’e fierte ek al oan
stoatskaven. Do jy him ûnder de slach krigen, Eölus, bigoun er mei in
bocht yn ’e rêch efteroer tsjin to skoarjen hwet er út de skinen sette
koe: it wier krekt eft er mei skoppen yn ’t gat foartjage waerd. In
bytsje fierder moast er oan ’t teantsjen, soms sûnder groun to roeren,
en dat al hirder en hirder, ta er eindelik as in hirdrider by it ein
fen de baen op ús ynfleach. It folk spatte út eltsoar, en rôp:
_Goddeumie, seet menheer Woaghals ens?_ Dat is ien fen de moaiste
setten, dy’t ’k fen jo sjoen hab, Eölus. “Sjê sa, myn frjeon, sei ik
tsjin him, nou kinne jy yn wierheit sizze, det jy sa faek liigd hawwe.
“_Wat is dat?”_ frege er forheftich. “Wel, jimme dichters rjimme
altiten fen de zephyrs; dy binne sa luftich fen gong, sizze jimme, det
se al teantsjende oer de topkes fen de gêrzen en blommen hinne
trippelje. Nou binne jy sels in zephyr wirden.” Laitsjende stiek er syn
lange meagere hân út in keale roksmouwe, en wylst er my twa fingers
tastiek, sei er: _“Van versen gesproken, ik heb eene ode op Zijne
Majesteit gemaakt; dezen avond koom ik over dezelve uw oordeel
vragen._” Mei ien roun er wei, en ik seach him nei yn my sels tinsende:
“Dat is trije ûren tiid wei mei in flesse wyn! En den moat ik myn
consjinsje noch biswierje mei dy de hals fol to ligen.” It kaem krekt
sa út, mar mei ’t ûnderskie, det it my trije flessen wyn yn pleats fen
ien koste; dy soannen fen de muzen sûpe as mûzen. Lêzende seach er by
eltse gjalp op, en knypeage my ta, krekt eft er sizze woe: Fielste it
wol, feint? en den moast ik ommers wol _bravo_ roppe. De twade rigel
wier al in ljeagen: _Myn ziel, die voor uw glorie gloeit_; hy miende,
_die voor uw gunsten gloeit_.—Mar, Eölus, dat opnimmen, sjê dêr, dat
laeit my heech. Dat hat my noch nimmen dien. Wierne jy in Fries west,
dat wier dêr oan ta; mar yen fen sa’n smelle Gryk fen de soallen nimme
to litten.... it bikomt my sa nij as fleanen.

Ik bleau in amerij op it ein fen ’e brêge stean en seach út nei de kant
fen Zutphen ta; dêr kin men de rivier net sjen; hwent as er Dimter oan
dy kant omtrint foarby is, kriemt er om, en sa rekket er yen út it
each. Nou, dat út seach ik in soarte fen in wite stoudamp ef reinige
miste, huzen hichte fen ’e groun ôf, en dy bôge as in slange troch it
fjild om, sa fier as in minske úteagje koe. “Hwet is dat?” sei ik tsjin
de brêgeman. “Dat is de rivier, sei er; dy wisket sa fen de stoarm.”
Krekt, Eölus; de keardel hie gelyk. Jy namen de rivier dêr yn ’e
lingte. It wier krekt eft it wetter sea. As it in flamjende
broutsjettel west hie, it mochte bikend stean.

Nou seach ik klear en bleat hwet ’er to dwaen wier, en ik mei in blits
nei hûs ta om ’ris to sjen, eft myn wiif en berntsjes ek ongemak hiene.
Sa as ik troch de poarte kaem, hie ik foar my it greate tsjerkhôf mei
de greate tsjerke fen de Hillige Leafwyn (Lebuinus), en dêr stie it
beestespil fen van Aken flak alderneist. (Ho komme de dingen sa nuver
by eltsoar?) Dêr songen jy in raren psalm oer tsjerke en toer, Eölus!
Ik learde do earst de krêft fen Gysbert-oms wirden as er fen de stoarm
sjongt, det dy _Gûlt en boppe tonger beart_. It drille dêr, it skodde
en gounze alles yn syn Gothiske mûrwirken mei in oandrang fen loft, dy
ontsettend wier. It sûgjen troch de kloksgatten balte lûd oer alles
hinne. De spinael fen de toer stie mei syn taeije izeren stangen en
bânnen to swypkjen as in wyljentûke, en gierde it út. Wylst ik ’er nei
seach en elts eagenblik tochte, dêr komt alles del, hearde ik in
knetterjend kreakjen, dat troch jins stampen en daverjen hinne briek.
Hwet wier dat? Lâns it hele tek fen de Marije-tsjerke, dy alderneist de
greate fen de H. Leafwyn stiet, hiene se in latten raem lein, det jy de
kloeren net efter de pannen krije koenen. Dêrom bigryp ik, det jy it
latwirk earst del smieten; do folgen de pannen fen sels. Wel, man, jy
waeiden se as in hânfol lotterijbriefkes troch de loft, en elts moast
mar om in hinnekommen siikje, dy net ien op ’e hersens hawwe woe.
Eölus! Eölus! Ik leau, sa wier as ik hjir for in sûndich minske stean,
det jy ek al in tik fen dy naesjes wei hawwe, dy net mear oarlogje
wolle as for hjar eigen rekkening. Hwerom moasten de pannen fen de
Marije-tsjerke it ontjilde, en de laeijen fen de H. Leafwyn-tsjerke, dy
er deun oan stiet, sparre wirde? Jonge, wy binne net forrotte, Eölus!
As jy dat miene, binne jy de planke mis. Dy Marije-tsjerke hawwe se yn
in _arsenael_ foroare, dêr allerlei ark yn birgen wirdt, om minskebloed
to forjitten as bargebloed. Dêr hiene jy de lucht fen, baes, en do
moasten de pannen it ontjilde, omdet jy it moardners-ark fen binnen net
bynei komme koenen. Ik doar wedzje, det as se sawol fen in arsenael in
tsjerke (in hûs, fen ljeafde en frede!) makke hiene, det jy nin panne
oanroere scoenen. Mar hark ’ris, Eölus; jou miening is goed, mar jy
bigripe it net goed. Kanonnen binne by slot fen rekkening de biwizen
dêr de keningen mei riddenearje, en sa lang as der ien is, dy se brûkt,
moatte al de oaren se ek hawwe.

Sa as dat latwirk delkaem, wierne jy mei ien ek boppe op it spil fen
van Aken, en dêr wipten je yn in rep it tek fen op, det de hele
santepetyk mei planken en kleden yn ’e loft fleach. Dat briek en
rottele dêr oer ’e stiennen hinne, det yen hearren en sjen forgong.
Undertwisken fleagen jy altiid mei it selde gedaver oer tsjerke en toer
hinne en om dit orkest fierder fol to krijen bigounen de lieuwen, de
tigers en bearen mei to brullen, det de groun ûnder yens foetten
dreunde. Alle dagen stie van Aken mei in greate manteljas onbiwegelik
foar it spil, en den seach er sa strak en wreed eft er yen opfrette
woe; mar do er nou de holle útstiek en fen syn hele tinte neat oars as
in mannich sydplanken stean seach, ik kin jo sizze, do kaem ’er in
bytsje biweging yn syn troanje. Mar hy hie de kop net forlern, Eölus.
It earste wier klets! de hokken fen de wylde bisten ticht; hwent de
baes tochte, as dy jonges út de skoalle knipe, den rinne se net om
Dimter koeke, mar Dimter minskeflêsk. Flink hie er ek timmerljue mei
ljerden en linen tsjin it spil oan om alles, hwet noch oerein stie, op
to hâlden. Do in boun fen in tweintich fammen en jonges ynspand, dy de
fûgels úthellen: dat fleach eltsoar efternei eft se stellen hiene; de
iene mei in papegaei, de oare mei in mandril-aepke, in tredde mei in
poelepetaet, in fjirde mei in Indiaenske hoanne, en dat foltsen kraste
en gûlde ûnder dat forfarren, eft se formoarde waerden. Afrika, Aziën
en Amerika waerd der úttôge, en dat kaem allegearre to honk yn de
keuken fen it weardshús de _Neger_. De oare moarns seach ik in feint
fen de hospes foar doar stean. “Maet! sei ik tsjin him, ho giet it?
Jimme hawwe in bulte frjemde passagiers krige, hear ik. Sok folk komt
sa fier wei, dat scil wol braef tarre en smarre.” “It mocht de divel!
andere de jongkeardel: hja bringe myn baes mear dong as jild yn hûs.
Dat soadtsje stjonkt ús de keuken út.” “Mar ho hâlde se hjar oars?” ik
wer. “Wel, andere de biis, dêr scil ik net fen sizze, mynhear. Jy
moatte bigripe, it bliuwt yn it bloed; neijer folk as de apen hat de
minske net, en fen beiden sjugge wy hjir likernoch de selde kuren.”
“Mar den tinkt my, sei ik, det de apen noch nofliker om to hâlden
binne; hwent dy kinne jimme oan in keatting lizze, as se it forkeard
bigripe, en de minsken al dogge se it noch sa onhuer, moatte jimme
bitsjen litte.” “Krekt, mynhear! sei de jongkeardel, en dat is binammen
in droevich lêst for in feint. Hwent as de apen net doge wolle, den jow
ik se in trewinkel tsjin de skeane bek, det se stouwe, mar as de
skrokste smjirkert, in ourang-outang pakje-kreamer, my útracht det ik
nin turf heech bin, den moat ik noch sizze: Hwet biljeaft, mynhear?”
“Wel, dat bikomt my sa nij net, sei ik tsjin him; mar wiste hwet,
heite? Dou moaste tsjin dyn baes sizze, det er syn úthingersboerd
foroarje moat. Eölus hat him al to goed bitocht.” “Ho mien je?” sei er.
“Ho ’k dat mien? andere ik; jimme moatte de _Neger_ foroarje yn de
_Arke van Noäch_.”

Mar om wer by it stik to kommen, do jy van Aken syn tinte troch eltsoar
keild hiene, gong ik nei hûs. It waerd my to mâl, Eölus. Mar ik hie de
rêch net oan van Aken takeard, ef ik seach troch it tek fen in heech
hûs hinne. Dêr wenne in perfester. En net tofreden mei de man in
tûzen-mannich pannen yn alle eleminten to smiten, bruiden jy him ek
noch in foech stien fen sauntich poun troch souder en al hinne yn syn
ledikant. Jy miene dochs net det de man kâlde foetten hat? it liket wol
eft jy him in waerme stien oanlizze woenen. It heilde pannen, stiennen,
reid, laeijen, âldouter, ruten; it wier mar, pas op, yn dy nauwe
strjitten. Oan alle âlde gevels stienen jy to wriggeljen; dy oer sa’n
wrak spil wennen en dat weauwen seagen, gong de grizel oer de grouwel;
in bulte bitrouden de kwakkelige oerbûrman net, en pakten hjar bêste
spillen: hwent daelk, tochten se, bruije de klompen stien ús op ’e
holle; den alles to grús, alles iepen slein, en mooglik brân der by. In
bytsje fen my ôf seach ik jo in gevel omfieren, dêr twa dragonders as
mosken ûnder biflapten; beide kroandea. Hwet hienen jy dêr oan, Eölus?
Dy twa skoane feinten, keardels as lôgen! Al binne se mar soldaet, tink
det hjar âlders allike hertelik om hjar forplettere bern krite as de
rykste fen it lân. Ef miene jy, Eölus, det je in hantsje helpe moatte,
omdet de jenever, Janke-en-hjarre, en de kûgels it net ôfkinne?—Under
dit gedjoei kamen al de skoallen út; it wier krekt fjouwer ûre. Yn dy
heilboi fen stiennen en pannen bitroude nin âlder syn bern allinne
bûten doar. De hiele lange strjitte, dêr ik wenne, grimmele yn ienen
fen feinten en fammen, dy bern by de hân hiene. De measte berntsjes
krieten: de sloven wierne forheard; hja wisten net hwet ’er geande
wier, sa ougryslik bearden jy boppe de huzen, en oeral trapen se troch
diggels en stiennen.

Ik kaem thús, en der foel my in stien fen it hert do myn Tsjalling, mei
laei en boekje yn syn hantsjes, feilich yn hús wipte. Ivich scil dit
hert, Eölus, jo for dy deugd tankber wêze, en stiet ’er earne noch in
altaer for jo op ierde, de moaiste krâns fen roazen scil ik ’er trije
slaggen omslingerje, en ik scil der byskriuwe: _Oan him, dy myn ljeafde
sparre hat!_—Watse wier in stien op ’e holle fallen, mar mei in
skamper; it kaem net oan. It like wol det ús Hidde jou geblies net
folle oangong. Alteas hy gong om fjouwer ûre krekt as altyt mei de
dwersfluit ûnder de earm om syn leksom op to heljen, en hy hat mei syn
master duëtten bliesd wylst jy op it tek accompanearrene. Dat hat dûrre
ta det jy fen efteren it Spaensk geveltsje yntrapen, en de jiffrou, dy
op it gekreak gysten nei foaren roun, de hals hast briek oer in amer
mei stjinkoalen, dy yn ’e gong stie. Dat joech sa’n gemoart en geraes,
det de muzykmaster nei boppen fleach, om in finster út to heakjen, en
dêrmei wier de muzyk út.—Underwilens kaem myn feint thús, dy ik ontbean
hie om by honk to wêzen, as ’t jo ’ris biljeafde om my it tek boppe de
holle wei to brekken, mar dy stienen de triennen yn ’e eagen. “Hwet
skilt dy?” frege ik. “Myn wiif, sei de man, is to fjilde om ús koal fen
it lân to heljen, en it is sok needwaer, mynhear! Ik woe hjar sa
minlike graech thús helje, as ’t jo biljeaft.” “Foart mar, kearel! sei
ik; it libben fen dyn wiif giet boppe al de rottige tekken fen
Dimter.”—Mei det Bearnt foart wier, bigounen jy mei sok frjemd getonger
op myn skoarstien om to skoerren, det ik tochte: Dit is ’ris hwet hiel
bisonders! hwent mei dy hege huzen en tsjerken kinne wy jo oars noait
net fornimme. Ik sei tsjin ús Watse: “Kom, heite; dou wolste ter sé, en
den krigeste mei in pear bolstjûrrige bazen to dwaen. De iene hjit
Eölus, en de oare Oceänus. Eölus is krekt bûten oan ’e gong; nou scil
ik dy ’ris efkes sjen litte, hwet dy yn ’t fet hat.” Boi naem my flink
by de hân, en ik fleach, sa gau as ik koe, mei him troch de neare
stegen hinne, om op de romte fen it greate tsjerkhôf to kommen. Dêr
hiene jy ûnderwilens hwet dien, dat ik net tocht hie.

Yn dat bekfol tiid, det ik thús wier, hienen jy de glêzen yn de H.
Leafwyns-tsjerke wol op tweintich pleatsen ynslein, det de leaden
roedtsjes ’er by hongen; it seach ’er út as in kroech, dêr in partij
dragonders oan it houwen west binne. Mar ik tink det jo dat ontkomd is,
Eölus! Wylst jy dy ramen dienen op it arsenael en it beestespil binne
jy mûlk mei in skamper oan ’e glêzen west. Men kin dat yn de rûzje sa
lyk net roaije.

Ik roun mei de jonge fierder, en yn in rep wierne wy wer op de
rivierswâl. Dêr hiene wy jo út de earste hân. It wetter út de rivier
snjitten jy ús oan; soms bliesden jy ’t allehiel oer ’e stêdsmûrre
hinne, det it tsjin ’e huzen yn ’e stêd oanfleach, krekt as in bleker,
dy syn doek biëast. Egentlik woe ’k mei boi nei ljue fen myn kinde, dy
deun oan ’e rivier wenje; dêr hat men oan alle kanten in rom gesicht yn
it fjild, en op it wetter. Mar omdet se oer in brêge allinne wenje,
hiene jy in frije fljocht oan beide iggen fen it hûs lâns, en brochten
de dûbelde wynflap efter it hûs wer by eltsoar. Dit makke in twjirre
dêr modder, prikken, en ik wit net hwet al, sa troch eltsoar giselen,
det ik er net hyn ef binei komme doarste. Wy mochten eris mei yn dy
govert gien wêze, en den hiene wy net ophâlde kind, as wy woenen.

Efter ús wier der noch in oar spilke geande. Dêr hiene wy de
stêdsmûrre, mei in soarte fen in simmertinte der boppe op, dêr jy oan
wierne to wriggeljen. Dy arke stie noch al yn bistân eft er wike scoe;
mar op it lêst joech er kamp. Yn ienen waerd it ding driftich, en
bigoun hiel permantich troch de hûzen to kuijerjen, ta det de hiele
tabernakel yn ienen glûpsk fen jo loslitten waerd, en yn alle splinters
op strjitte stikken boarstte. Ik seach noch ’ris om nei it hûs fen myn
kinde, en stie yn bistân om ’er hinne to gean, do jy in gat yn it tek
waeiden, dêr wol hynzer en wein yn swaeije koe. Ien fen it húsgesin
fleach aenstons nei boppen, en winkte ús troch it gat, det wy bliuwe
moasten. En dat wier ek de feilichste rie; hwent op it egenste
eagenblik bliesden jy yn de ûnderkeamer, fen trije ramen allyk, de
ruten yn. It like wol, Eölus, det jy jou longen do mei de foarsje fen
in kanon útsetten; hwent de oare moarns siet der noch in stik glês fen
fjouwer tomme yn ’e keamersdoar, mei sa’n boarstend gewelt wier dat
lichte grús foartflein. Do wy dat seagen, sei ik tsjin Watse: “Sjen nou
’ris goed om dy hinne, boi! Dat alles docht Eölus, en ûnder sa’n baes
scilstou farre. Hwent as hy slept, den komste nin stap fierder op it
wetter. Hjir stieste op ’e fêste groun; mar tink der nou ’ris om, det
Eölus dy yn ’e Spanske sé hat, dêr it wetter toershichten foartrôllet,
en det er dy weach-op weach-del mei de greatste trijemêster as in
spoentsje hinne en wer toutert. Ho liket dy dat ta?” De jonge glimke.
“Ja, boi, tochte ik yn my sels, dou biste lyk as de tsjinstboden. Hja
hawwe de earmoede foar eagen, en dochs trouwe se.” En dat is ek mar
gelokkich, Eölus. Hwer scoe de kening recruten, en de keapman silers
wei krije as de faem de gefaren fen de houwelykssé en de jonges de
krêft fen Eölus earst op in hier birekkenen. Wel, de jonge skeukte fen
nocht, Eölus, do jy sa azem joegen. Ho mâller, ho moaijer.—Ik naem boi
wer by de hân, en roun sa gau as ik koe wer nei hûs ta. It bigoun ek
njunkenlytsen to skimerjen.

Pas wier ik thús, ef dêr komt myn feint wer oan. Hy glimke. “Bearnt,
sei ik, dat stiet ’er hwet blierer by as niis.”—“Ja, Mine is ’er wer;
sei er, it wier needwaer, mar ik moast ’er dochs om laeitsje.”—“Ho nou
den?” sei ik.—“Wel, ik roun mei Mine oer ’e strjitwei nei stêd ta, en
dêr komt hjar de wyn yn de rokken; hja yn ienen op, en wol fyftich trêd
wirdt se fen my ôf oer it fjild droegen. Nou, hja is sa’n propke, lyk
as mynhear wit; ûnder dy reade útspande rôk stiken hjar koarte skonkjes
út, en dy wraemden en trippelen om de groun to siikjen; krekt, kin ’k
jo sizze, as in bern oan ’e liedbân, dat wakker skrept en rint, as it
de groun net roert. Wel, ik skettere it út. Ik hâldde my fêst oan in
beam, sa slop wier ik fen laeitsjen. Mine wier lilts do se my dêr sa
stean seach; mar ik sei: myn ljeave Mine, al hie ’k op ’e dea sitten,
ik koe ’t net litte.” Sa leare jy de minsken yn ien eagenblikje, Eölus,
dêr in dounsmaster hjir wol trije jier ta nedich hat.—In bytsje dêrnei
sakken jy ôf. Nou en den kaem ’er in neifleach; mar de baes sels wier
foarby. Rêst lykwol wier my dy joun net biskern. Eölus waerd opfolge
fen mynhear Weachhals, en dy hâldde my en myn wyn selskip oan toalf ûre
ta.

De oare moarnsier gong ik ’ris om en troch de stêd om op to nimmen, ho
jy ’t makke hienen. It like wol eft Dimter bombardearre wier, sa wierne
jy der útnaeid, Eölus! Omwaeide stekken: heale gevels; iepene tekken;
reade tekken lape mei blauwe smoarde pannen: roeden út de ramten; hjir
en dêr proppen fen fodden yn stikkene ruten; timmerljue, mitselers,
opperljue oan ’t skreppen en tôgjen mei ljedden, pannen, sparren,
delen, kalk en stien; de Berch-tsjerke troch inoar smiten, det de
gemeinte der yn nin fjouwer wiken yn bankje koe; tekken fen lytse
simmerhúskes in foet op hjar mûrwirk forset. Mei ien wird, Eölus, as jy
it sjoen hiene, jy scoene oer jou wirk sels foldien west hawwe.

My tochte, wy moasten ek wol ’ris efkes yn ’t fjild sjen, ho jy it dêr
makke hienen. De roggebergen stiene as dronkene ljue to hingjen; by
sommigen hienen de standers ien ef twa makkers forlern, en de skeaven
laeinen wiid en siid troch it fjild hinne keild: de stiennen gevels fen
it weardshûs de Platfoet foar en efter oan de earste fordjipping ta der
útflein; it reid op de tekken oeral by toppen efterstobek waeid, det it
opstie as in stikelbaerch. De brebiers blieze jamk mei hjar toet yn
yens hier as se it knippe, mar ho jy dat âlde fêst-bakte reid mei
bliezen oerein krije, dat wit de deale. Hjir yn ’t poepelân is yn it
fjild for jo sa folle net to bikken as yn Fryslân; mar ik tink det jy
dêr de measte wettermounlen wol op ’e kop set hawwe. Dat binne tinkt
my, krekt boartersdingen for jo, Eölus.

“Ho hat it foldien?” sei ik tsjin myn soannen, do wy thús kamen.
“Opperbêst, heit, seinen se, wy wolle wol mear stikjes fen Eölus
sjen.”—“Ja, sei ik, feinten, ik leau net det ’er ien frjeon is, dêr
jimme mear fen hâlde, as fen dy graef fen stoarm en onwaer. Nou, goed,
daelk scille jimme mear sjen.”—Dyselde foarmiddeis gong ik mei Hidde en
Watse, en ús miich fen Leiden, dy krekt by uzers út-fen-hûs wier, nei
de Pol ta; dat is in bûtenpleats, rikelik in ûre fen Dimter ôf, dêr se
seinen, det jy der oan ’e hoasbânnen ta troch gien wierne. En ik moat
sizze, do wy dêr kamen, namen wy allegearre de hoed ôf, en bitanken jo
frjeonlik, det jy it sa genedich mei ús makke hienen. Dêr hiene jy
efkes in great bosk fen de swierste iken en bûken as in hânfol
swevelprikken troch eltsoar keild. Dat laei der hinne eft de divel ’er
jongen smiten hie. Oer de swiere stammen en de holle gatten, dy se yn
’e groun skoerd hienen, troch de toeken en twigen, wier nin trochkommen
oan. Ytlike beammen hienen ûnder it fallen mei de wirtels klompen
modder nei boppen wipt, dy toalf foet heech wierne, en sa tsjok, det it
foege klinten liken. De hear, dy it bosk takaem, wier mei syn
rintmaster al oan ’t ritsen fen de stammen for de feiling. Dat griisde
my om de man. My tinkt, Eölus, dat koene jy wol litten hawwe. Alear koe
der sa’n grapke wol op stean; do die it de edelljue sear det se in beam
kappe moasten. As der ien yn ’e kop stoar, den doarsten se him noch
hast net oantaeste, sa eang wierne se, det de ljue it for skrok en
heukeraftich oansjen scoene. It like der net nei om in beam fen hjar
slot om jild falle to litten! Nou wirdt al it heech hout oan dûbeltsjes
makke; hwent hwet hat ûnder ús geslacht fen minsken langer wearde as
kâld jild? En nou moatte jy noch komme, Eölus, en nimme ús it lêste
hearlike skaed boppe de holle wei, dat ús bernsbern net wersjen scille.
Wier it jo to folle, det ’er ús ien oerbleau, dy yn de greate pronk fen
natúr in yntres fen syn kapitael foun, greater as de coupons fen
brieven, dy seis percint dwane? Mar jy binne der woast troch gien, myn
ljeave man! en it docht my nij, det ’er noch ien spjirke oerein stean
bleaun is. Oan de measte beammen, dy jy net om krije koene, hiene jy
mei sokke rukken wrikke, det de ierde boppe de wirtels oplichte wier.
Yn ’e leane, dy op it slot tarint, ha ’k ien sjoen, dy wy mei ús twaën
omklamme moasten. Dy koene jy mei nin boarstens gewelt út ’e groun
krije, mar do ha je him midden yn ’e stamme as in wirtel trochknapt: en
yn it hert wier it hout sa geef as kryt. De stompel stie dêr mei
splinters fen in foet ef toalf yn ’e hichte; fen fierrens like it krekt
eft ’er in greate bjizzem op syn stôk oerein stie. Ien fen dy splinters
haw ik meinomd; dêr lit ik nou in gongelstôk fen meitsje, en ’er mei
greate letters ynbarne, EOLUS, XXIX NOVEMBRIS MDCCCXXXVI. Komt ’er my
den in man mei in great boarst, in pocher, in _windmaker_ tsjin, den
hâld ik him dy stôk ûnder de noas: “Jy kinne gnap blieze, siz ik tsjin
him; mar kinne jy it sa goed as de man, dy ikenbeammen yn sokke
splinters bliest? Kinne jy balken oan twa sprekke?”

Wy hienen sa lang yn de tûken en twigen fen al dy lizzende beammen
omtiisd en omwynd; wy hiene sa dealisk as iikhoarntsjes fen de iene
stamme op de oare sprongen, det wy op it lêst sa wirch waerden as in
maits. Wy gongen dêrom yn in weardshús, en koften fen in heldere
Gelderske faem in sûpke mei hwet mâlke-en-wetter for de jonges. Do wy
ús in bytsje útpûste hiene, kuijeren wy mei moai sinnich waer werom,
lâns in nije strjitwei, dy mei jonge beamkes biseame wier. “Hea, sei
ien fen de bois, sjoch heit! al dy lytse beamkes binne stean bleaun, en
dy greate binne omwaeid!” “Dat leauste wol, sei ik; dy swiere beammen
hawwe mei hjar brede koppen mear wynfang; ek rikke se folle heger, en
boppe hat de wyn mear krêft. Hja sjitte hjar wirtels wol djipper yn ’e
groun, hjar stammen binne wol tsjokker, mar de oanstjit dy se fen Eölus
to lijen hawwe, is evenriedich noch greater. Dêr komt by, sa’n swiere
jowt net ta, en dochs it moat bûgje ef boarste, lyk aste oan dy
bjizzemstompel seachste. Dit lytse gûd bûgt by de minste twjirre; it
mei ’ris tsjin de groun niigje, as de wyn hwet ynbynt riizje se ek wer
oerein.” “Dat is al nuver, sei boi, dat lytse beamkes by in orkaen
feiliger binne as greate.” “En lykwol, sei ik, giet it krekt sa ûnder
de minsken. Op Louis Philippe hawwe se nou al trijeris sketten, en ús
litte se yn frede. Hy doar de kop net út syn hok stekke, ef de
strjitten fen Parys moatte earst opromd wirde, det it foar, en efter,
en om him hinne, in lege wyldernis is, en wy rinne oeral allinne sa
frij en feilich as de fûgels yn ’e loft. Ho heger aste yn de wrâld
kliuwste, ho mear der komme dy dy nei ûnderen ha wolle, binamme aste de
brette hoanne spileste, en it allinne witte wolste. Den komt it ek
allegearre op dyn kop del, en al stieste sa fêst as in iken beam, om
moaste. De forienigde stoarm fen dyn fyanden is sterker as dou, en
kinne se dy mei wirtel en tak net útroeije, hja scille dyn stamme mids
twa rinne. Dy scille se it net dwaen, sa lang aste dy by de groun
hâldste. En as se dy al bynei kamen, den is der noch ontwyk for dy.
Kenste it âlde Fryske sprekwird wol, Watse?”—“Hwet is dat, heit?” frege
boi.—_Lear dûken!_ Dûken foar de stoarm fen need en omstandichheden, en
dou scilste de kop ’er wer moedich byskoerre, lyk as dizze kliene
beamkes, as de stoarm oer is, wylst de steile hirdhollen as dy iken om
dy hinne lizze.”—“Altyt dûke?” sei er.—“Né, feintsje! net altiten. Dûke
as folhâlden koppigens is, en dy sûnder reden neat oars oanbringt as
skea. Wolle se dy dûken leare, as dyn consjinsje seit, detste stean
moaste, hâld ’er den de kop foar. It is better alles kwyt, as detste dy
oer dy sels skammeste; hwent den kinste dochs noait nin wille wer ha.
Bigrypste dat wol, Watse?”—“Né, heit! sei boi; net tige.”—“Nou, den
scille wy it dy leare. Wêz’ mar wer as dizze beamkes; lit dy bûgje en
liede troch de hân fen him, dy it goed mei dy mient. Tink net det it
bûgjen op dyn jierren skande is; _Ho ealer hout, ho bûchsommer twiich_,
seinen ús wize foarâlders.”

Under sokke praetsjes panderen wy al swietsjes foart, do ús in moeije
to mjitte roun, mei in swart reinkleed om; it minske like wol yn
gedachten, alteas hja seach stiif tsjin ’e groun, en it wier krekt eft
se ús net mirk. Wy hiene ús praetsje just út, en seinen nin wird; yn
deadelike stilte trapen wy sa op eltsoar oan; mar do wy krekt njunke
moeije wierne, prûstte ús miich fen Leiden, dy wakker de trudze hie. Ik
wit net ho ’t wier, Eölus; mar it kaem hird oan; it like wol in gjalp.
Dat earme sloof yn ienen fjouwerkant mei in skeane pas fen de strjitwei
ôf, en út hjar kaepke as in gleon hynzer, dat skrikt, nei boppen sjen,
krekt eft de divel en syn frjeonen mei hjar op in paed wierne. Nea haw
ik in minske sa forheard sjoen, Eölus, en nea haw ik ek mear lake. Wy
bliuwe nog al lang bern, Eölus.

Foar en yn ’e stoarm hawwe wy dingen sjoen, dêr wy net rjucht wiis út
wirde kenne; my tinkt, wy kinne by nimmen neijer om útslútsel gean
Eölus, as by de man sels. Wy hawwe yn Fryslân ljue, dy rôlje for de
aerdichheit wol ris in tinnen panne op, krekt as in pljims pompier; ús
forneamde rimer Oene hie noch in dochter Mattsje, dy dat ek koe. Dat is
klear en dudelik; dy mar macht yn ’e fingers hat, kin dat dwaen. Mar
hwa hat nou fen syn libben heard, om sûnder fingers repen lead fen
tûzenen pounen op to rôljen, en den as in krolde spoen nei ûnderen to
bruijen? Lykwol dat ha jy hjir oan forskate huzen, en to Londen noch
oan de Pancras-tsjerke dien.—Nou moatte jy my ek ’ris sizze, Eölus,
hwerom det jy ús yn ’e broeikast set hawwe ear ’t jy kamen? Al in dei
mannich to foaren wier de loft sa waerm, krekt as op in brodzige
simmerdei. Yn ’e wyn ef yn ’e lijte, oeral kaem yen sa’n maffe, lije
loft tsjin. De kobbels fochte stienen oeral op hout en stien, ja, by ús
mûrren roun it wetter mei strielen del. Jy hawwe ús planeet dochs earst
nin switdrankje ynjown, Eölus? En nou woe ik dat ek noch wol witte;
hwent it liket wol as jy hjir yn ’e krite binne, det it wetter yn ’e
pompen op en del giet, en det de kwik yn ’e waerglêzen stiet to
dounsjen. By dat kwik ef dat wetter kinne jy dochs net hyn ef bynei
komme?

For it alderlêste haw ik noch in apel mei jo to skilen, Eölus. Alde kij
út de sleat to heljen doch ik oars net jamk; mar it laeit my sa heech,
det it moat der út. Ik haw it egensk tsjin Jacobinen en flaeijers, dy
de keningen bidjerre, en ik sjen ljeafst, det myn bêste frjeonen, dêr
jy ûnder binne, oer sokke haedpunten, dêr it gelok fen lân en prins oan
hinget, krekt-en-allyk tinke as ik sels. Nou sizze se hjir to lânne,
det jy ek in Jacobyn binne, en dat moeit my ivich. Ho komme de ljue
dêrop, freegje jy mûlk? Kom, dat scil ik jo sizze.

Foar twa jier foer der in skip fen de kust fen Guinéa nei de Westynjes
ta; jy joegen de moaiste koelte en it noflikste waer, dat in stjûrman
winskje kin. Sa hienen se in wike ef trije fearn, do jy mirken, det der
in bidoarne minskelucht út it rom kaem, dy it skip krekt as in sok yn
de loft neigong. Jy waerden wekker, en kipen ’ris yn it hol. Dêr wier
in fracht fen hûndert-sauntich slaven, dy as in keppel skiep opsletten
dêr by eltsoar laeinen to stjonken. Njoggen hiene yn wanhoop hânnen oan
hjar sels slein. Do waerden jy sa grimitich, det jy jo oanstelden as in
hiemdôge. Dat wier de sé yn ienen yn oproer; de wyn oan ’t fluitsjen
troch want en blokken; de seilen oan flarden; de fokkemêst oer boart;
it roer fen ’t gat, en foar hjar hiene se in eilân mei barning op de
klippen. De kaptein, dy neat as de dea foar eagen seach, gong mei it
folk yn de sloepen, en liet de slaven yn it hol om to forsûpen. Dat
wier gelokkich, los! fen boart ôf! en dêr fleagen de sloepen hinne. Mar
jy net links, Eölus! bliesden in stirtsé op hjar oan, dy de sloepen yn
de groun slingere, en al hwet ’er yn wier forsûpte. It skip sels hâldde
it; mar staette to lêste mei sa’n evels gewelt op in klip, det de
mêsten troch de kyl stampten, en lûken en alles losboarstte, hwet it
hol fen ’t skip bisletten hâldde. De negers ’er út, en to wetter. Hja
sylden as wetterhounen, en kamen op trije nei, dy gammel wierne,
allegearre bihâlden op Santo Domingo oan. Dêr founen se broers; negers
as sy, fortrape as sy, mar dy hjar frijfochten fen de Frânsken, en dy
de Frânsken mei hjar trije-en-tritich miljoenen net wer ûnder krije
kinne. In mannich dagen dêrnei spielden de heal forgiene en stjonkende
liken fen de slavehandelers, fen de kaptein en de matrozen dêr ek oan.
Hwet wier dat in swiete lucht yn de noas fen de frije negers! Do se de
kringen oan it strân driuwen seagen, kraeiden se yn wyld gegei de
fictorie fen Eölus oan hjar boalen út.

Mar dat is ’t net allinne, Eölus. It moat in âld sear wêze, dêr jy al
mei biheind wierne, do ús foarâlders om hjar frijheit tsjin de
Spanjerts fochten. Ik scil it forhelje, sa as it my oanbrocht is, en
den kinne jy sels sizze, eft it wier is ef net.

Jy moatte den, nei ’t hja sizze, jou plezierreiskes hawwe krekt as wy
minsken, en omdet je net oan ien plak, lyk as wy oan dit kikkertslân,
boun binne, mar de hiele ierde jou krite is, sa gongen jy den nei
Andaluziën, it moaiste plak, dêr jou azem noch oer hinne gien is. Nei
it hearlik Andaluziën, siz ik, dêr natûr al de moaijens, dy se troch
Italiën, Switserlân en Frankryk spraette, yn in koart bistek by eltsoar
garre hat. Dêr rint de rivier de Guadalquivir troch, en it moat dit
wetter wêze, dat jy jo ôfdriûwe lieten as je de sinnen forsette woene.
Ho moai moatte oan beide wallen dy gesichten wêze, Eölus! en dêr
glieden je den mids troch hinne. Hjir troppen fen swiere beammen mei
heech skaed fen geile en brede blêdden, hwer Spaenske skiep tsjin it
prykjen fen de sinne ûnder lizze to skûljen. Dêr loftige hichten en
klingen, biwoechsen mei blommen, krûden en druvebeammen, dy hjar grien
frjeonlik troch eltsoar frisselje, en nou en den in biskûle hûs smûk
efter wei kipet. Jinder in Moarsk kastiel op it tipke fen in hingjende
rotsklibbe útboud, en noch fierder himelhege bergen, dy hjar bisnijde
koppen yn it heldere azuer op stekke. Underwilens boarten jou berntsjes
om jo hinne, en saeiden jolich oer de rivier fen de iene ich nei de
oare. Dêr wier ien, dy nocht hie om in moaije fûgel, dy op in tûke stie
to tsjotterjen, hinne en wer to touterjen; en bytsje fierder spartele
ien ûnder in tropke roazen om, dy fen ’t gedjoei rûsden en de holtsjes
skodden. Kamen se in jong feint foarby, dy mei de guitarre yn ’e hân
syn minnesang stie to kweeljen, den patten se de jongfaem, dy de holle
ta it finster útstiek, en tispelen loddrich yn ’e lokken fen hjar
gitswart hier om. Meast touweren se oan jou beide siden, en hwer jy
wierne draeiden se kûlen yn krûden en lizen, dy swietkes mei jo liken
foart to gean. Dêrby hiene jy den noch boppe jo dy heldere blauwe
Spaenske himel; om jo hinne dy lije loft, dêr tûzen geuren fen
oranjebloeisel en swiete blommen yn om sweefden; en ûnder jo dat glêdde
wetter fen de Guadalquivir, dat de loft, de beammen en de bergen, dy
’er hjar fen boppen yn spegelen, noch ’ris skimerjende en triljende
werjoech. Sa kamen jy mei jo stoet foarby Sevilla, do ien fen jou
soantsjes boartsjende oer ’e stêd yn de reek fen in autodafé tommele.
Dêr stienen sa’n ontelbaren minsken om hinne, det it bern skril nei jo
ta fleach, en jy net links sels fen de wein, om ’ris to sjen hwet dêr
dwaende wier. Do jy boppe de reekwalm kamen, hearden jy in earmhertich
gewein en gejammer; jy twjirren de reek in bytsje wei, en hwet seagen
jy do? In man mei bleate foetten, mei in heechoppe spitse mûtse op, en
in wyt himd oan, beide mei flammen en divels út de hel biskildere; hy
wier mei bûgels en keattingen oan in peal fêstboun; en stie op in
steapel barnhout, dêr in blauwe lôge bigoun út to slaen. Hwet hie er
misdien? Hy leaude det ’er mar ien God wier, en det dy God de heit fen
alle minsken is. Sa gau hiene jy dat net heard, Eölus, ef jy waerden
breinroerd: trijeris fleagen jy op en del, det reek en flammen trijeris
tsjin de groun flapten. Mar in bytsje ta jo sels komd, tochten jy:
“Blies ik hjir yn, ik scil de flamme fen dat ongelokkich skepsel
ôfwaeije, en hy scil nammers to langer briede. Dea, in gauwe dea for de
lijer! Mar hwa wol in eagenblik langer yn dit forflokte lân bliuwe? De
hel stiet hjir yn it paradiis, en de hel is to falsker, omdet se yn it
paradiis stiet. Wei, myn bern! Wei! Tûzen milen hjir fen dinne. Ljeaver
ûnder de bearen fen Yslân as it divelen-brot fen Spanje.” Yn ienen
stauwen je op, sûzjende en grommeljende fleagen je op, en al jou bern
flodderen yn de wolken fen jou sok mei nei it Noarden ta. Dy selde deis
(it wier de twade Septimber) kamen jy noch efter Ierlân, dêr jy in
fleet fen fjirtich oarlochskippen silen seagen. Neijer kommende
bimirken je de Spaenske flach. Ja, wol, man! it wier de Armade, de
onforwinnelike fleat fen Philips de twade, dy ús en Ingelân opfrette
scoe. Hja hienen al pit hawn fen de Ingelsken en Seauwen, en slûpten
nou mei de stirt yn ’t gat alleheel efter Ierlân om, om wer yn hjar
nêst yn Biscayen to kommen. De pynbanken, de skroeven, de knyptangen en
barnizers om ús foarâlders de tonge út de hals to skoerren, as se fen
frijheit sprieken, wierne dêr oan boart. Dêr krigen jy de lucht fen, en
do wier ’er nin genede, sa siet jo dy reek fen Sevilla noch yn de noas.
“Romte bern!” seinen jy tsjin jou soannen. “Rep jimme, nei hûs ta.
Dizze ljue binne onforwinnelik! Dy flach wit fen nin striken! Heit scil
’ris sjen eft dat wierheit is.” Dat wier mei ienen it baitsje út, en
hals oer kop yn de Spaenske fleat del. Heare God, Eölus, hwet hawwe jy
woast yn dy Armada omflein! Seilen, want, mêsten, alles oan dy fjirtich
skippen fen boppen del, en oan flarden. En der wier nin bidarjen yn jo
to krijen, it brûs stie jo op de mûle. Dagen efter ien boldere dat mei
it selde boarstens gewelt troch, en jy hawwe jo net del jown, foar det
’er tweintich greate oarlochskippen mei man en mûs forsûpt, ef wech
ende wear op klippen en strânnen oan stikken boarst wierne. Do it
kerwei ôf wier, en in mannich oerbleaune skippen as wrakken nei Spanje
ôfsakken, fleagen jy noch ’ris efkes yn de spegel fen it admiraelskip,
en reauntene Don Oquendo yn it ear: “Jimme kinne Autodafé boartsje, mar
ik waeije. Wit’je?”

Dêr hawwe jy nou alles, Eölus, hwet se my fen jo sein hawwe. Nin wird
haw ik ’er by ef ôf dien. Binne jy skildich, kom den bileaven net yn
Dútsklân; hwent dêr sette se jo ytlike jierren yn in akelige
festing-finzenis, foar det se jo forheare; jy krije al straf foar det
jy doem hawwe, en is ’t oan fordedigjen ta, den moat jou advokaet op
syn fordommenis swarre, det er oan nimmen sizze scil, hwet er for jo yn
to bringen hat. Sa kinne se jo de hals omdraeije sûnder det ’er in
hoanne nei kraeit. Dos, Eölus, binn’ jy in Jacobyn, pas op det jy út
hjar kloeren bliuwe, man.

Nou woe ik minlike graech, det jy my ’ris in letterke skreauwen oer ien
en oare. Sels to kommen, dat doar ik hast net fergje. Mar as jy komme,
woe ’k ljeafst in dei twa foarôf tynge hawwe; hwent den scil ’k hwet
pannen opslaen. Dy binne hjir jister fen trije ta trettjin goune
opslein. It is in bulte eare as sa’n heech personaedzje as jy sels
komme, mar djûre eare is ús foech net.

Foaral en bileaven de groetenis oan wiif en bern; binammen oan jins
kreaze dochter Vulturna, dy wy yn ’e simmer út it súdeasten by ús
forwachtsje, en ek Auster, dat golle, frjeonlike feintsje. Hjar rûzige
broer Favonius hat ús nou langer as in jier yn modder en weaze set; hy
mient, det wy frosken binne, leau ik. Siz nou oan Vulturna en Auster,
det hja gau, gau komme om ús to patsjen.

Farre wol! Jins tsjinner.

J. H. H.




EOLUS SYN ANTWIRD.


EOLUS,

GREVA FEN STOARM EN ONWAER, SYN ANTWIRD OAN Dr. J. H. HALBERTSMA. MEI
OAR GRIENMANK.

Legum idcirco omnes servi sumus, ut liberi
esse possimus. Cic. pro Cluent, c. 53.

_Friezen!_

_De fjouwer-en-tweintichste Decimber 1836, dat is, de earste krystdei,
siet ik moarns to njoggen ûre op myn opkeammerke. It waeide in foech
stoarm út it Noard-Easten mei sniejacht, en de wyn stie flak op myn
ramen. Dêr fljucht my in rút yn, det my it glês om de holle spatte, en
mei ien ploft ’er ek in ding by my op de groun del. Hwet wier dat? Ja,
dat riede jimme net. In pakje gûd sa swier as lead yn it fel fen in
iis-bear birôle, en mei robbe-termen gear-ript. Ik snei de boel los, en
foun ’er it steekje fen myn collega yn strikende fol mei goud-jild. Ik
telde tûzen stikken elts sa swier as in rider, en sa plat as in âlde
skeljen. It is wakker noflik jild om to sjitten, lyk as men dat op in
planeet, dêr Mercurius, de God fen de keapmanskip it stjûr hat,
wachtsje moat. Op oare planeten, dêr dy God en syn geast net is, hawwe
se jild mei steile rânnen útfoun, dat men stik for stik fen de tafel
opkrije moat. Dat is in bêst ding for in naesje fen rinteniers, dy neat
oars to dwaen hawwe as twaris yn ’t jier hwet yntressen to tellen._

_Mar dêr it hjir op oankomt, yn it pakje siet ek in brief fen Eölus oan
my, dy ik hjir by doch. Eölus is egentlik in oneft bern, mar fen in
great Hear, en den bringt in minske it faek fierder as in eft bern fen
in boargerminske. Jiffer Segesta hat him oerwoun by Jupiter, dy noch al
jamk syn aeijen bûten it nêst lei. Lykwol Eölus wier in skrander man,
mear as dageliks wei, lyk as dat graech sa mei bûtenbientsjes wêze wol.
Hy joech him folle ôf mei wiersizzerij fen waer en wyn, en do er dat in
mannich kearen roaid hie, mienden de skippers, det er de wyn yn de
mouwe hie, en hja makken him Greva fen stoarm en onwaer. Syn greatste
ljeafhabberij hie er yn it stjerresjitten, en dat kaem him skoan to
stade; hwent waer en wyn wolle noch al ’ris nei de moanne lústerje. Ek
sizze se fen him, det hy de gongen fen keningen en naesjes mei in
loerjend each neigiet, en det er dêr sa folle wrâldske wysheit fen
opdien hat, det er frij goed wit, hwet er swije ef sizze moat. It ien
en oare kin men ek sa wol hwet oan syn brief sjen, tinkt my. Der sit
geleardheit genôch yn, ja, ik scoe sizze, fiersten to folle._

_Ik leau net det Eölus my goed fette hat: oars kin ik net bigripe, det
er my sa útheuvelt. Mar ik woe it ’er dochs net útlitte; hwent as myn
goede namme by jimme dat net útstean kin, den is er doch nin botsen
wirdich. Hy hat oars sa folle ongelyk net, mar it is in bolderbast. Syn
riddenaesjes oer pompen, waerglêzen en sok spil lit ik ek for syn eigen
rekkening. Ik leau egentlik net det er goed wit, hwet ’er fen binnen yn
it ierdryk omgiet. Mar dêr scil ik him noch wol ’ris oer sprekke, as ik
tiid hab. Bikôgje dit nou earst mar ’ris op jimme gemak, Friezen, en as
’t jimme net to dreech yn de mage laeit, scil ik om oare gerjochten
tinke._

_Wy litte nou Eölus mei syn wyn en steatkinde wêze. It foarjier winket
ús ta, en lit ús de earste lije loften rûke, dy de slomjende natúr oan
it oplibjen bringe. De kij kealje, en de boeren bringe ús bjist for
bjistpankoeken. De bûthúzen biginne to stymjen; de âlde kij bâlte nei
de farske mailoft. De hoanne kraeit, det it oer it hiele gea klinkt; de
hinnen keakelje en lizze peaske-aeijen. De famkes toudounsje op it
grien; de jonges komme mei toppen en hoepen, mei bakkerts en knikkerts,
mei rasket-boerden en prikken op strjitte; hja ringje ef spylje hazze
en houn; hja boartsje en kreauwe, hja geije, hja kraeije it heldere
foarjier út. De beamkers bigjinne mei beammen, en heisters, en hagen;
de gnjirkers mei iere en djûre blommen op ’e merke to kommen. De
boerinne stiet ’er mei hinne-aeijen yn in braskoerke neist, en de
boerefeint mei leep-aeijen yn in netsje om de rânne fen de hoed hinne.
De finnen bigjinne to grienjen: de spjichtige flotgêrzen lizze lâns de
iggen fen de sleat al to driuwen op it wetter. In inkelde leep pipet ús
yn ’e fierte to mjitte. De boeresoan giet mei de pols op it skouder yn
’t fjild, en ljept sleat út sleat yn, en rint rjucht op it steed fen de
ikker ta, dêr de sy op it nêst sit. De eilammen bletterje en hippelje
om de moer hinne; hja hoarte en stjitte mei de kopkes yn it jaer op, om
it lêste dripke tate los to meitsjen, en as se sûgje hipple-wipje se
mei de wite stirtkes fen nocht. De protters, de mosken en de douwen
pearje; hja komme yn ús tunen, en tôgje mei de prikken en striekes, om
hjar nêst to bouwen. Ha! hark my dêr bûten dy ljurk ’ris. Helder op,
myn feintsje! Kladderje yn de blauwe loft op, en snetterje ’t mei dyn
wyldsang oer it ierdryk út, det it foarjier oan it rissen is. Eölus
forstommet om nei dyn linte-liet to harkjen; der is mar in lyts
sigentsje oan de heldere loft. Hy kin allinne mar harkje; hy kin net
mear rekkenje, hwet keningen en folken dwaen moatte, en nin minske scoe
nou ek nei syn rekkeningen lústerje wolle. It wol alles út de muffe
huzen nei bûten ta. Hân oan hân kuijerje ik mei myn famke, en mei
Tsjalling troch de finnen. De berntsjes rôlje en djoeije om my hinne;
hja ploaitsje maiblommen, en riuwe se oan triedtsjes ta krânsen, dy se
om de holle slingerje. En Tsjalling en myn famke njeurje it sankjen:_

Maitiids earste blomke;
Ljeave fen de wei!
Ut Gods heilichdomme
Komstou, moaije, wei.

Berntsjes meije bliuwe,
As hjar heit hjar ropt,
Dou bist’ foarjiers boppe,
As dyn heit dy ropt.

Maitiids earste blomke,
Bliere fen de wei!
’k Lit my liede en sizze,
’k Gean dyn stappen nei.


_Nij-Fryslân op Spitsbergen, dizze 22ste fen Decimber-moanne, 1836._

_Nommele Frjeone!_


Der wier in goed man oan de pûster, net? En dêr bin ik al wer. Dyn
brief haw ik lêzen, en ik moat sizze detstou masteraftich de kinst fen
dyn gilde forstieste; ik mien de goudtriedlûkers-kinst, om in ding, dat
men op in kaerteblêd sette kin, ta in lange preek út to spinnen. Wel,
onwiten, hwet in brief! It docht my net nij ef de namme fen Eölus is
mar in spjelde west, dêrste al dyn nijs oan ophinge haste; sa brûke
jimme de teksten út de bibel ommers ek for de preken. Mar ik bin hwet
koarter fen styl, en ik forwachtsje, det dit bytsje dy noegje scil, lyk
as ik mei gedild dyn ivige epistel útlêzen hab. It skriuwen wol hjir ek
net bêst. It sit hjir yn in fjouwerkant hol, tsjien foet ûnder de
groun; boppe op it tek laeit wol saun foet snie; lykwol friest it hjir,
det it knypt. De fingers binne my knoffelich, en de inkethoarn moat ik
yn de gloede sette, om de inket ontteid to hâlden. Ik hie noch wol hwet
mear skreaun; mar wy hawwe niis in Sint Niklaes krige, dêr wy
allegearre fen forbauwerearre binne. Mei dy hichte fen snie kaem ’er in
wite iisbear boppe oan ús skoarstien to snuffeljen, en wylst wy nearne
om tochten, bruit sinjeur dêr hals oer kop troch hinne midden ûnder ús
del. Gelokkich wier myn âldste soan Boréas by my, in dregen feint, dêr
ik oerre-moarn mei nei jimmes op reis scil. Dy hat folle yn dizze oarde
forkeard, en kin dy rûge nachtbidders op in hier; flink naem er in
greate iisbile en sloech him de kop yn, det de hersens tsjin de weach
fen myn bêd sieten. Jimme kleije oer it skoarstienjild, en det de
skatters alle hoeken en hernen fen jimme huzen trochsnuffelje om in
hird to finen; mar de wite commizen op Nij-Fryslân binne net nofliker;
hwent dy tingje dadelik nei de lever, en hâlde parate executie, net fen
dyn húsrie, mar fen dyn flêsk en bonken.

It steekje haw ik foun, dêrstou seiste. Hjir stjûr ik it nou werom, en
om dy to biwizen, det dy grap mei de bear de suvere wierheit is, haw ik
it beest strûpt en de boel yn syn fel biteard. For dyn collega haw ik
in kollekte dien by de Domenijs op Mercurius, en ik haw fjirtjintûzen
goune yn goud oproun, dat yn it steekje laeit. Aste de man it jild
jowste, moaste tsjin him sizze, det syn goeddoggers net hawwe wolle,
det dy it op in pompjirren souderke leit; hwent dêr koe it wol ’ris
krekt sa gau trochfalle as sy it joegen. Hja wolle det hy der in
greid-pleatske for keapet, en det er dy sels sa hwet biboerket; den hat
er mei ien hwet oanslach for in pear grouwe jonges. Hja wolle net, det
hy ’er oar pompier for keapet, as in planke fol púk-púk-bêste Latynske,
Grykske en Hebreauske boeken. Hwent de domenijs op Mercurius sizze, det
it smoarch for in predikant stiet, det er fen dy dingen net folle mear
wit as in Kattechisearmaster.

Om de greatste gekken scil ik by gelegenheit wol ’ris tinke. Mar as ik
in partij meinim, den geane se net nei de moanne, mar nei de planeet
Pallas. Dêr hawwe se hjar graech; hwent hja sizze, det er nin nofliker
folk yn de bihânlinge is as greatste gekken fen de ierde; as se dy
dêrre mar in goudpompjirke op de mouwe spjeldzje, den binne se sa
optein, det men der mei omslepe kin as in dweil.—Yn it weromkommen haw
ik in foech healûre op ’e moanne oanlein, en de Noarger rún spritsen.
Hy wier prot op Doktor Eeltsje, det dy syn brief drukke litten hie. As
hy Noarger rún bleaun wier, koe ’t him nin drip skele; mar as men
minister is, den wol men just foar de hiele wrâld net witte det men
foar de Kollumersweachster tsjiiswein roun hat. Hy wier oars bêst to
sprekken, en hy sei my, det er op ierde faek winske hie, om yn jimme
tsjinst to kommen; hwent hy hie noait mirken, det jimme hynsteboalen
wierne. En hy winske it noch wol; hwent Jan-rap en syn maet toude him
op de hûd, en as er de baes klage, den sei dy: “Ja, dêr biste for, om
bruijen to krijen. De koegels, dy ik oars krije scoe, kinne aerdich yn
dy smoare.”—Nei it bisnoeide jild haw ik him frege. Hy loek de skouders
op. Ik sei “Ja, jou Excellintie; dat dogge se op Terra ek. Mar dat
helpt hjar net folle.” Do bigoun er my to forheljen, det er op de
moanne mei it selde wetter foar de dokter west hie. Earst hie er in
publicatie jown: “Oan dy datum ta ontfang ik op de lânskantoren alle
gounen tsjin tweintich stûren it stik; nei dy datum ontfang ik de
bisnoeide gounen tsjin de wearde, dy it silver hat, dat er yn sit.”
Aenstons roun elts mei in lyts skealjen yn de bûse om it jild to
weagen; hwent nimmen wier sa gek om in goune for it folle jild to
nimmen, dy mei twa moanne mar sechstjin stûren wirdich wier. Dy nin
jild yn hûs hie wier bliid; mar de kapitalisten en bankiers, dy
tûzenen, ja hûndert-tûzenen yn hûs hienen, forlearen yn ienen kapitalen
fen tweintich en tritich tûzen gounen. Dy wierne den ek pûrrazend west,
en hienen de minister troch in rêst kantoarrinners de ruten ynsmite
litten, en it hie mar in hierke skeeld, ef hja hienen him foar syn
eigen doar yn ’e grêft forsûpt. “Mar hwerom smelte jy it jild net om,
lyk as Willem de tredde yn Ingelân dien hat?” sei ik. “Dat tanket jo de
blaxem! (Hy flokt ougryslik; dat hat er noch fen de hynstetyskers
oerhâlden.) Dat tanket jo de blaxem! andere hy, It spant om sûnder
halsbrekken fen it iene budget oan it oare to kommen, en den noch
tritich miljoenen út to pûljen, om al it jild wer op syn wearde to
krijen, dat is allehiel ús foech net.” “Mar ha je den neat dien?” frege
ik. Do forhelle er my det er dy earste publicatie yntritsen hie, omdet
er bang for numero ien wier; mar det er do, om ’er sûnder kosten ôf to
kommen, it nije jild slaen litten hie op de standaert fen it âlde
útslitene en bisnoeide jild. Yn it âlde siet troch de bân sa hwet
sechtsjin stûren silver yn in goune; en dêr liet hy de nije ek op
slaen; mar yn namme bleau it tweintich. Do wier it allegearre gelyk, en
men hie it ien jild net ljeaver as it oare. Yn it earst hiene de ljue
op ’e moanne der allehiel nin erch yn; hwent yn hjar dommens seinen se:
“In goune is in goune, as wy him mar for in goune útjaen kinne, hwet
kin it ús den skele, eft ’er in byt silver mear ef minder ynsit.” Dat
wier ek sa. Mar do se for in poarsje ierdappels fjouwer-en-tweintich
stûren jaen moasten, dat se jister mei in goune bitellen; do alles yn
ienen tweintich procint djûrder waerd; do de crediteur tofreden wêze
moast, det syn skildner him in obligatie fen tûzen goune mei in specie
bitelle, dy de wearde fen acht-hûndert hie, do er in omkearinge yn de
wearde fen alle dingen kaem, en it krekt wier, eft de foundeminten fen
de hele maetskippij omrierd waerden, do waerd it oars. De forwarringe
is ’er nou sa great, det se de minister djipper as de hel forflokke, en
it scoe my hiel net nij dwaen, det wy de iene dei ef d’ oare hearre,
det se him de hals britsen hawwe. Dat hat men fen ljue, dy in bulte rie
witte.

In nije broek kin de Noarger rún net meitsje; mar der kin sa’n mâlle
skoer net ynkomme, ef hy wit der in lape for; op dy lape leit er wer in
twade; op dy twade wer in tredde lape, dy noch greater en tsjepper is,
as al de foarige, en dat dûrret sa lang, as se allegearre ta gelyk
losskoere. Den steane se yn de moanne mei ’t bleate gat. Jimme moatte
mei de nije feargesichten tydliks mar ’ris nei de moanne op de útkyk
lizze. Ik hear det se dêr al minsken mei wjukken sjoen habbe, en det de
wiiste domenijs by jimmes út dy ontdekkinge preekje oer Gods almacht.
Nou, as jimme wjukken fen earmen op de moanne ûnderskiede, den kinne
jimme alteas wol sjen, eft de ljue dêr in broek oan hawwe ef net.

Dyn heale brief is wol fol fen al de skea, dy ik dien hab. Ja, der
sjogge jimme op, mar it kwea, dêr ik jimme for biwarre hab, dat kinne
jimme yn jimme blinens net sjen. Der wier mar kar twiske stilte mei de
pest, ef stoarm mei gesontheit. De cholera hie glûpsk de hiele loft wer
forpeste; jimme longen sûgden by ’t heljen fen eltse sike swietkes ’t
forgif al yn; it monster sels siet yn dampen boppe jimme to
kâldgnyskjen falsker as in njirre; mei koartens hope it jimme krimpen
en stjerren to sjen eft jimme rottekrûd ynjown wier. Ik kin dy net
sizze, ho inerlik my dat griisde. Fjirtjin dagen efterien wier ik oan
it rissen; hwent dit siz ik dy, it pestdier hie him mei syn spoeken sa
fêst nêstele, det ’er in raem om reitsen dien wirde moast, scoe it
wike. Eindelik haw ik myn wirk koart en bondich dien. Mei dat
forskouwen fen de hele loft moast de fyand ek foart; dy der yn biskûl
siet. Hy aksele al tsjin; mar ik hab him wol yn it Noarden opkrongen,
en dêr kin er nou om my syn kinsten dwaen op de bearen en de robben. As
ik ’er nou de njoggen-en-tweintichste net west hie, den hiene jimme in
bulte pannen bisparre, mar eangste, skrik en dea wierne nou jimme
bûrljue west, lyk as to Munchen en to Napels. Jimme komme ’er ôf mei de
Russiske pip (_de gryp_). Lykwol it moeit my, det ik sa folle earme
minsken skip en libben binimme moast om de greate heap to bihâlden, en
ik forwachtsje, det de gelokkigen, dy der neat as sein fen hawn hawwe,
it ungelok fen de lijers, dy it ontjildzje moasten, hwet to mjitte
komme scille. Ik haw sa min mûlk stikken britsen. Yn 1825 haw ik jimme
diken trochboarre, dat jimme noch yn de pong klinkt, en nou myn raem
folle fûleindiger wier en wêze moast, is it troch myn folle mijen sa
biteard, det jimme der mei de skrik ôfkomd binne.

Ek is sa’n stoarm tsjienris learsommer as de bêste preek, dystou dwaen
kinste, en ik wird forstien fen heal Europa, wylst dyn stimme op syn
bêst in formoanje-fol minsken oerroppe kin. My tinkt, jimme binne sa
dimmen en ienfâldich net mear as jimme foarâlders; der is in greatske
poch- en pronkdivel yn jimme fearn; it minste jild ef affysje dat jimme
krije, dat kin men aenstons oan jimme gong en fearren sjen. De âlde
Friezen lieten hjar dat net blike, as se in tweintich-tûzen goune
wounen ef forlearen. Hja bleauwen deselde, net forslein yn ’e
tsjinspoeden, net bliid en boarstich, as ’t foar de wyn gong. Nou bin
ik ’ris komd om dit greatske skaei to learen hwa hja egentlyk binne;
plúskes en fearren, dy foar in wynpûst weistouwe, neat mear. Hwet tocht
dy wol, do ’k dêr to Dimter al dy mûrren omsmiet? Forbyldzje dy, det
alle pochers en Godfordommers mei hjar grousomste flokken tsjin my
ynbliesden; det alle rike ljue mei hjar tûzenen fen boerepleatsen,
lânskipsbrieven en folle jildsekken; det alle prinsen, alle keningen en
majesteiten fen it ierdryk mei hjar legers en kanonnen tsjin my oer
stienen, scoene se dat hâlde kinne? Ik leau det se wizer binne; to
minste dêr ik kaem, hawwe se noch altiid romte makke. En egentlik witte
se noch net ienris hwet ik yn ’e bouten haw. Hja miene, det hjar
kanonnen al sok fornieljend ark is, as der komme kin. Mar dou haste oan
dat sjitten fen my mei glês yn in doar sjoen, det ik út koartswyl wol
’ris in pûstke dwaen, dat nei in skot mei krûd swimet. En hwet is krûd,
dat ôfstekt, oars, as loft dy útset, ef in pûst wyn? As ik nou de wyn
’ris mei sa’n boarstend gewelt foartbliesde, det de hiele loft fen
boppen nei ûnderen ta mar ien kanon wier, dat ik mar jimmer-wei
ôfskeat, scoe der wol ien stien op de oare bliuwe? Scoenen alle minsken
en dieren net to pletter slein wêze, en scoe der fen alles hwet op
dizze ierde groeit en ammet, wol eat as grús en polver oer wêze? En dat
kin, dat moat ik dwaen yn dit egenste eagenblik, as myn baes it my
hjit. Hwer binne jimme nou mei jimme parmantige stap? Leau my, frjeon;
Dêr hawwe jimme nin smoar nei, om sa’n heech boarst to setten.

Twaris komt ’er yn dyn brief, det ik in Jacobyn bin. Dat liket dy heech
to lizzen. Jimme âlde frjeon Gabe.... (Ik leau det in Fryske matroas,
dy fen Lollum fen dinne wier, it my noch ’ris op Lipari forhelle hat.)
Nou, Gabe-skroar hat ’ris op in Ljouwerter merke yn ’e Falk iten, dêr
er neist in âld lân-domenij to sitten kaem. Under de mieltiid kaem it
sa to pas, det Gabe sei: “Ik leau alles hwet yn ’e bibel stiet,
bihalven det de faer âlder is as de soan.” De domenij frege him eft er
den in _deïst_ wier. “Né,” sei Gabe, “ik bin nin _deïst_, mar in
_dentist_.” “_Zo_, sei Domenij, _dan staat gy hier op zulk een
karretje?_” “Né, sei Gabe, ik lûk nin kiezzen, mar ik yt ’er mei, lyk
as je sjenne, Domenij.” Dou fregeste my: Binn’ je in Jacobyn? en sa
scoe ’k ek sizze kinne: Né, ik bin nin _Jacobyn_, mar in _kakebyn_,
omdet ik ’er mei blies, en bliezen is myn fek.

Ik in Jacobyn? Dat is hwet nijs. In Jacobyn wol it gebou fen de
maetskippij ôfbrekke, en ik wol it bihâlde. Ik wol rottige steden yn
balken en mûrwirk weibrekke, om nij yn ’e pleats to setten. Ik wol de
flier oanfeije, en ’er net útfeije. De measte oproeren en omkearingen,
dêr wy yn de skiednis fen hearre, binne komd, omdet de minsken fordrukt
en útsûgd waerden, en mei in liiffol arbeidzjen amper hjar bistean
hienen. De misbrûken, dêr dy ellinde út foartkomt, wol ik weinimme, en
wolstou se fordedigje en bihâlde, den bistou de oproermakker, feint!
Dou meiste hjitte sa astou wolste, legitimist, conservateur, prinseman,
keningsfrjeon, mar dou komste mei de Jacobyn op ien strjitte út, to
witten, earst oproer en forwarring, dêrnei it canaille op de troon, en
ta eintsje-bislút in tiran. Egentlik hiene jimme den ek beide de galge
oan lân en kening fortsjinne.

Ik wit net eft ik wol in wird mear oer dit ding oan dy skriuwe wol. It
is my hwette to onfoech, mar as ik it sizze mei, dou biste sa dom as in
okse! Hwa wit, eftste wol in inkel wird bigrypste fen alles, hwet ik dy
hjir siz. Kou-dom biste, siz ik. Dou witste noch nin ienders ûnderskie
twiske oppositie en opstân. Oppositie is by dy opstân, en opstân
oppositie, en hja lykje krekt sa folle op eltsoar as in baerch op in
tange. De keallestirten allyk slingerste kjitte en pisse troch eltsoar.
Oppositie riedt en rigelt, stjûrt en biskirmt, past op de pong, hâldt
en keart om it skip út de wâl to stjûren; de opstân fiert op,
fordommenearret, stjûrt alles yn de war om yn troebel wetter to
fiskjen. Oppositie fordedigt en bifestigt de wet, en de opstân foracht
en forbrekt se. De oppositie hâldt de kening en eltse wettige macht de
hân boppe de holle; de opstân wrot yn de foundeminten fen de troon, om
folk en kening yn ’t ûngelok to bringen. Astou en dyn gelikens dat
ienfâldige ding net bigripe kinne, hwet haw ik hjir den langer yn dit
hol op Spitsbergen oan dy to skriuwen? Ik scoe de bearen noch better in
constitutie bitsjutte kinne as dy. Mar, hou! it mocht noch ’ris
lokke.... Kom, ik scil in kerltsje yn de meagere groun fen dyn forstân
weagje; wol it net opkomme, yn de goedichheit, den is it wei.

Eltse macht op dizze ierde siket alles, hwet hjar yn de wei stiet,
foart to kringen, ef ûnder de foet to krijen, om allinne oerein to
bliuwen en allinne baes to wêzen. En dat net, omdet dy macht yn de
hânnen fen in kening, fen greate hearen ef fen it folk is, mar altyt yn
de hân fen in _minske_ birêst. Dêrom fielde men de roede fen de
twingelandije krekt sa faek ûnder de onbipealle regearring fen it folk,
as fen ien allinne. Dit is it earste en it lêste leksom fen de hiele
minskelike skiedenis. Hearsksjochte is it boskrûd, dat foar de foetten
fen elts minske laeit; ien fonkje mar, en it fljocht op. Set om de
oppermacht mar sa folle regleminten hinne aste wolste om it fordrukken
to biletten, hja scil yn ’t ein oer al dy stekken en dammen hinne
springe, as der net altiten ien by stiet, dy it hjar bilet. Dêrom is
der net allinne in grounwet, in constitutie, dy de grinzen fen de
oppermacht bipeallet, mar dy constitutie jowt oan elts it rjucht om ta
to sjen, det hja noait bûten dy grinzen komt; hja, de constitutie, ropt
it folk op, om ljue oan to stellen, dy it heft yn hânnen hawwe om de
oppermacht to twingen, det hja op hjar hiem bliuwt. Dy dat dwane,
hjitte de tsjinkearende macht, de oppositie; hja keare tsjin, as de
oppermacht, nei hjar bigryp, it skip yn de wâl stjûrt.

Mar dat scil dyn lyts holke wol to tûk wêze, heite! Kom, ik scil ’t dy
ris oars bitsjutte. In ûrwirk, in klok kenste ommers wol, net? O ja,
dou biste fen Grou, it lân fen de klokkemakkers. Nou, dêr sit slinger
en gewichten yn, oars? Kom, litte wy dy klok ’ris opwine, en nimme de
slinger der út. Roets! dêr geane de gewichten mei in grousum getier nei
ûnderen ta, en dat hâldt net op, foar det se op de groun binne. Pomp!
de gewichten steane op de groun; de klok is ôfroun; it ûrwirk stiet
stil. Dêr haste it byld fen minskelike macht, dy allinne oan hjar sels
oerlitten wirdt. Hja is net yn rêst, foar det se alle oare machten der
ûnder en oan ’t swijen hat.—Alle ongerigeldheden, dy yn geande klokken
binne, hâlde nou yn sa’n ûrwirk op. It giet ’er mei al dy redden yn de
bêste oarder en stilte ta. Mar it is de ienlikheit en de stilte fen de
dea. Dêr haste de rêst ûnder de onbipealle oppermacht. Alles yn rep en
roer, moart en brân, ef de stilte fen de dea.

Ho bifalt dy dat? My tochte, wy moasten de klok noch ’ris opwine, en
hingje de slinger der mar wer yn. Dêr is er wer op syn pleats. De
slinger giet hinne en wer, by eltse slingering lit er net mear as ien
takke fen it kroanrêd trochslûpe, en sa wit er de gewichten, dy mei
gewelt nei ûnderen wolle op to hâlden; hy lit se wol sakje, mar nei de
rigel. De slinger fordielt de macht, dy dellûkt, op sa’n wize, det
redden en gewichten yn gelike tiden allikenske romten trochrinne. Dy
slinger, myn frjeon, is de oppositie, de tsjinkearende macht. De
oppermacht is allike onmisbaer om it ûrwirk fen steat yn biweging to
bringen en oan de gong to hâlden, as de gewichten yn de klok, mar de
oppositie past as in slinger op, det dy nei de rigel arbeidet, en noait
gysten nei ûnderen fljocht, en hjar sels en oaren dea rint.—Nou wiist
de klok de ûren ek oan, dêr it egentlik om to dwaen is, en dat scil er
nammers to krekter dwaen, hwet de slinger better op syn mjitte is. Sa
is ’t ek yn it ryk. Hwet de oppositie better op hjar plicht past, hwet
de dingen fen ’t lân better geane, en hwet in naesje edelmoediger
(_fierer_), riker en machtiger wirdt, lyk aste dat sjen kinste oan
Ingelân. Mar soms, as de pit út in folk giet, is dy tsjinkearende macht
to lyts; den kin se neat útfiere. Dêr giet it krekt as yn in toersklok,
dêr se de slinger fen in keamersklokje yn hinge hawwe; sa’n pyst fen in
slingerke kin dy swiere toerskloksgewichten net yn balans hâlde.

Der binne ek tiden det de tsjinkearende macht, de oppositie, in kwea
steed yn ’e holle hat: det se it gat tsjin de krebbe set, en neat jaen
ef nimme wol. Den wol se neat, en makket alle regearring onmûgelik. Hja
is den as in slinger, dy steech is en stil stiet, en de gewichten
tsjinhâldt sûnder hjar sakje to litten om it ûrwirk yn biweging to
bringen. Den stiet de hiele boel stil. Mar dat is neat. De constitutie
jowt de kening rjucht om de dwersbongelers nei hûs to stjûren, en oan
’t folk to sizzen: “Mei dit heapske kin ik neat wirde; jimme moatte my
oare ljue ta jimme committearden stjûre”: dat wol sizze: “Jaen my in
oar slinger yn de klok; dizze, dy ’k nou fen jimme ha, wol net hinne en
wer.” En dat scil ’t folk ek wol dwaen, as it mar oertúgd is, det it
dwersbongelers binne: hwent it folk hat nin oar bilang as det ’er
goedkeap regearre wirdt, det alles op syn tiid ôfrint, en det alles
krekt op syn ûre bitelle wirdt. In forljocht folk tinkt altyd sa: “In
braef committearde fen ús is net tsjin de oppermacht, mar tsjin de
dwalingen fen de oppermacht. Hy is for de oppermacht, as it palladium
fen ús bihâld, en opdet se dat bistindich bliuwe scil, hawwe wy him
stjûrd om to weitsen, det de oppermacht hjar mei hjar eigen kniif net
snije mei.”

Mar hwet jowt dat in gehaspel en in geïggewear! En hwet is ’t dealeske
djûr, om sa’n sechstich committearden op ’t foer to hawwen! Dêr kinne
wy ommers allegearre frij fen, as men de kening allinne regearje lit.
Ja, dat is sa. As in klok altiten giet, dat jowt in ivich getik; den
slite de redden ek mear; it wirk wirdt gauwer smoarch, en om de twa
jier mei it wol himmele wirde. Den boarst de snaer fen de gewichten ek
wol ’ris, ef springt de fear. Dat jowt troch ’e tiid in bulte kosten;
en den giet yn ’t holste fen de nacht de wekker noch ek wol ’ris los,
det men út eltsoar fljucht fen it getier. Mar dêrfor hat men ’er syn
geriif ek fen; de klok giet goed, en men kin ’er grif op ôf. De ûre,
dy’t er wiist, is ’t ek. Oan in klok, dy stil stiet, is nin slytagie;
kosten fen ûnderhâld binne ’er sa to sizzen net oan; mar nin minske hat
’er hwet oan; fen de saunhûndert-en-tweintich minuten, dy yn de toalf
ûren binne, wiist sa’n klok krekt ien nei wierheit oan; de oare
saunhûndert-njoggentjin liigt er allegearre. It is in stomme
stân-yn-’e-wei, en yn it ein wirdt er noch folle smoarger as ien dy
giet. Meast nimt men sa’n klok den út inoar, en forkwanselt him for âld
koper; mar as men tinkt: Kom, hy kin noch wol wer gean; ik wol him wer
op oarder ha; den kostet er oan oplaepjen wol helte mear as ien, dy
altiten gien hat, en dêr de hân tydliks oan hâlden is. Jonge, jonge!
Wachtsje dy for sa’n ryk, dêr ien allinne baes west is. Dat liket fen
bûten nuvere moai en stil; mar it stjonkt ’er, siz ik dy, fen binnen,
en de iene dei ef d’ oare wol it ’er honje. Ljeave wirden nin gebrek,
it blinkt ’er fen goudene klean, en it liket eft alles foarút giet.
Undertwiske rekket de flier, dy noait oanfage wirdt, sa fol fûlnis, det
de foetten fen de baes sels der net mear trochwadzje kinne, en it
eintsje-bislút is de pong leech, en oproer! Hwent it mei biteare sa as
’t wol, op it ein wirdt it kwea sa great, det it him sels opfret. Altyd
komt ’er herstel, en komt it net fen boppen del, den komt it fen
ûnderen op. En den? Nou, ja, hwet den? Tsjin eltsoar fjochte as earme
helden, ta det er in bûzehappert fen bûten oankomt, dy seit: “Kom,
frjeonen, jimme bringe alles yn tremyn; dat is ús foech net”; en dy de
partijen mei ien de hânnen bynt, en seit: “Hjir is jimme baes! hwent
baes oer jimme sels to wêzen, dat kin net langer.” Ef as de drift yn
tiids noch bikoellet, en de partijen de boel wer bilizze, den hawwe se
eltsoar sa tatakele, det se noait wer op de rjuchte hael komme.
Bigrypste nou, hwet dy klok sizze wol sûnder slinger, dy net giet, net
folle kostet, ûnder it stôf bidobbe rekket, en op it lêst fen in âld
smous út eltsoar nomd wirdt? Ef as it bêst bislacht, op it lêst mei in
bulte kosten wer oan ’e gong komt, mar noait sa goe’ net, as ien dêr de
slinger altiten yn gien hat, en dy de ûrwirkmakker dêrom tydliks
neisjen moast? Hwet tinkt dy, is ’t net better, de oppositie yn de
steat, de slinger yn de klok, en dêr tydliks hwet getier, lêst en
kosten fen, as op it lêst de steat en de klok beide wei?

My tinkt, ik sjen, hwet eagen astou fen sok praet opskoerste? En hwêrre
hat Eölus al dy wysheit wei? Jonge, ik kom fierder as dou en dyn
gelikens. Dou bliuwste op dyn pôle sitten en dêr mienste as in frosk,
dy him fen greatskens opbliest, de wysheit yn pacht to habben. Ik kom,
ik waei oeral; mar ljeafst yn Ingelân. It A-bie fen de constitutie, dat
ik dy hjir opsei, hab ik dêr leard. In turfdrager tinkt dêr klearder
oer sokke dingen as dou, en dou hjitste den noch ek preker? Dat kinste
ommers wol forstean, net?

Hwet se by jimmes fen my reutelje, dat tel ik dêrom ek nin bean. Ik
scil wol meitsje, det ik út de reek bliuw, en sizze ûnderwiles dêr it
op stiet. Ja, ik hab dy keapljue yn minskeflêsk forsûpt; ik hab dy
helske barners fen de onskild de laech jown, en dat scoe ik noch dwaen
hjoed de dei. Mar bin ik dêrom in Jacobyn, den is Willem de Iste ek in
Jacobyn, dy net allinne yn oppositie, mar ek yn opstân tsjin de kening
fen Spanjen, syn eigen baes, him forset hat. Den binne al dyn âffaers
ek Jacobynen west, dy as helden tsjin de bloedhoun fochten hawwe. Wol,
ja! dy greate prins en hja namen dat al sa nau, do se fen Filips de
twade fortrape en útrûpele ef mei it forgif en de kûgels fen
slûpmoardners drige waerden.

Dou ropste nou for Don Carlos; folle kranten hâlde syn partij; oan dyn
smeulske praetsjes op Christina en de Cortes hear ik klear, astou hjar
yn in kopke forsûpe koeste, detstou er nin amer-fol ta nimme scoeste.
Mar wiste wol, heite, hwa Don Carlos is? Bigryp my wol; de man sels is
in sloofke, en kin neat útfiere. It is in popke, mei in kroane op de
holle en in skepter yn ’e hân, dy de earmen en foetten fen efteren mei
triedtsjes yn biweging brocht wirde. De miterhearen en grandes, dy oan
dy triedtsjes lûke, dat binne de ljue egentlik; dêrom, hwet ik fen Don
Carlos siz, dat siz ik fen de partij, dy him stjûrt. Nou den, dy Don
Carlos is de erfgenamme fen al de bigripen fen Filips de twade, dy
achttjin-tûzen fen jimme foarâlders troch de boal formoarde hat. Hy hat
de inquisitie, de pynbank, de autodefé yn ’t hert; brûkt hy se nou net,
dat komt det syn hearring dêr nou net briedt, en dat wachtet mar, det
er de foetten wer ûnder it liif hat. It is in tiger, dy de tosken
útbritsen, de neilen ôfknipt binne; mar it is in tiger, en it bliuwt in
tiger. Litte de neilen wer oanwoechsen, de tosken wer opkomd wêze, en
hy scil oan de jongen dwaen, hwet syn oarreheit-en-hjarre oan de âlden
diene. En dy man hat de winsken fen dyn hert! Oan him scoeste graech
dyn jild, dyn help jaen om de mêst wer oerein to krijen, en in macht op
de troon to hifkjen, hwerfen it fnûkjen allinne de groun lein hat ta al
de krêft en frijdom, dy dyn lân sont twahûndert jier hawn hat, en ta dy
glory fen Oranje, dy útblonken hat boppe alle kroanen fen Europa. Haste
den allehiel forgetten fen hwet aeijen detstou set biste? Kinste it
nêst net langer, dêrste yn útbret biste? Man! dat nêst is woun yn de
striid fen dyn âffaers tsjin de bloedhoun, dêrste it jong nou fen
kardeste; is it lein yn ’t bloed, dat er hjar en dy onforgelikelike
Willem fen Oranje ôftape hat. O! as dy âlden de holle út de grêven
lûkten, hja scoene sa’n útskaeide soanne as dy net sykjen hearre meije.
Mei forachtelike eagen strieken se dy foarby, en as hjar skynsels in
inkel wird for dy oer hiene, it scoe hjar âld sprekwird wêze: “It is in
smoarch fûgel, dy syn eigen nêst biskyt.”

Dy ik west bin, dy bliuw ik. En ik bin it byld fen de wiffens, fen it
rimpene en foroarjende. Hy foroaret as de wyn; hy is de hoanne op ’e
toer allyk, dy mei alle winen omgiet, binne ommers sprekmanearen by
jimme. En ik bin noch stânheftiger as dou, dy yn ’t nêst fen de
frijheit útbret de tiranny foarsprekste. Dat scil dy net goed bikomme,
feint! De middenwei is de feilichste. Doch lyk as Eölus. Foar
twahûndert-fyftich jier hab ik de armade fen Filips de twade fornield,
en him de moedfearren sa wol roppe, det er sa nea wer nei jimme lân ta
flein is. Oaremoarn scil ik Don Carlos, de erfgenamme fen syn plannen,
yn syn eigen herne to fiter hawwe. Ik scil ’t waeije litte, det it
rikket en pipet; heil en snie scil ik se yn ’t gesicht jeije, en den
moatte wy ’ris sjen, eft ik, Espartero en Jek baes wêze scille, ef hy.
Bistou in Fries? Dou romste, detste mei it Ingelske folk fen ien laech
biste; is dat sa, kom oaremoarn to Bilbaö, en biwiis it ús; plantsje it
kanon mei de Ingelsken tsjin de âlde draek, sjit syn skânzen oan
eleminten, sjit det it tongert en davert om him út syn nêst to
forbaljen, en ik scil leauwe, det de âlde frijheit noch yn dyn hert
libbet, en det de tiranny, hwer se is, en ho se hjar foardocht, yn dy
as dyn foarâlders in ivige fyand fynt.

My tochte, heite, ik moast dy dit mar ’ris op de hûd hâlde; hwent yn
dyn lân sizze se it dy net. It moeit my, dou biste oars sa’n min
keardel net. As ik dy oansjen as in inkel man, yn dyn eigen bidriuw for
dy sels allinne, en njunke dyn wiif en bern, den kinste moai gnap
streek hâlde; mar as lid fen in folk biste net folle, omdetste net
folle bigrypste fen de rjuchten en plichten, fen de greate bilangen en
de algemiene bân fen in folk. As men in millioen-twa minsken fen dyn
skaei by eltsoar hie, dêr koe in goed beurs-fol keapljue ef in
herberch-fol fetweiders út groeije, mar in folk, dat scoe spanne.
Witste wol det in folk in bosk pilen is, dy troch de wet by-ien boun
binne, dêr de kening mei yn biknipe sit? Wêz slaef fen de wet, fen de
wet allinne, en dou scilste hear fen dines bliuwe. De Jacobyn ken wol
rjuchten, mar nin plichten; in slaef (ik scoe hast sizze, lyk as dou)
ken wol plichten, mar nin rjuchten; in folk hat plichten en rjuchten ta
gelyk; as it syn plicht dien hat, lit it him syn rjucht net
ontwringe.—Yn in folk stiet neat op him sels. Wirdt de oppermacht
oanrande, den kringt it folk as ien man om syn kening hinne, en hja
fjuchte en stjerre for de troon as for eigen wiif en bern. Dy ûnder in
folk onrjucht docht, heech ef leech, hat alle hânnen op ’e kop; dy
onrjucht lit, al is hy noch sa lyts en earm, dêr binne se by, om him to
biskirmjen, en sa folle to gauwer, hwet de man heger stiet, dy de
oanfaller is. De fyand sels biskirmt hjir syn fyand; hwent it is hjar
net om dy bysondere persoan, net om dat inkelde kwea to dwaen, mar om
’t bigjinsel fen rjucht, dat yn him oantaest wirdt, en hja tinke, lyk
as dyn âffaers, de âlde Friezen: “Hjoed dy, moarn my! swij ’k stil, den
miene se, det ik it goedskou; mar dat scil ik hjar oars bitsjutte.” Ik
wit net eftstou dêr wol folle bigryp fen haste. Hwent as se dyn lânsman
útstrûpe, den stiestou der mei in biklaechlik wêzen by to sjen, en den
lûkste de skouders op. “Elts moat him sels rêdde,” tinkstou, yn pleats
fen de wei fen ’t rjucht op to gean, om it rjucht onskeind for dy sels
to biwarjen. De brân yn it hûs fen dyn bûrman giet dy net oan, howol er
eagenskynlik op dyn eigen tek oerslacht.—En aste mienste, detste troch
sa’n sloofachtich driuwen de kening in tsjinst dochste, den biste de
planke noch folle fierder mis. Der is nin ding op de wrâld, dêr in
kening mear bilang by hat, as det der lyk en rjucht yn syn ryk dien
wirdt. Hwent de lânssieten scille him as hjar eigen heit ljeafhabbe en
oanhingje, as hja ûnderfine, det hjar persoan, hjar habben en hâlden,
en hjar fortsjinste tsjin it útsûgjen feilich is, en det se rjucht
krije as se rjucht hawwe. En hwa ef hwet scoe in troon oan it
wriggeljen bringe kinne, dy troch de ljeafde en ’t bilang fen tankbre
lânssieten biskirme wirdt? Mar oan de oare kant, hwet se ûnder syn
skepter mear haetsje en forachtsje scille; hwent hwer it onrjucht ek
wei komt, yn it ein wirdt it allegearre op de baes sels forhelle. En
hwet fêstichheit scoe in troon hawwe, dy troch de stille haet en de
forachtinge fen syn eigen boargers ûndermine is, en allinne noch troch
de bajonetten fen soldaten ef de sabels fen dragonders oerein hâlden
wirdt? Mar kom, lit ik swije: it ding is to klear. En egentlyk as
egentlyk leau ik, det dy al myn geëamel oer folk, en rjucht, en
balansearjende machten neat oangiet. As dat sa is, den biste in poletyk
lyk, dêr yn ivichheit nin libben wer yn to krijen is.

Mar den siz ik dy ek, detste raer wekker wirde scilste. Tink op it ein
en it sizzen fen Eölus!

Ik scoe in ljeaf lyts letterke skriuwe; en it is al úttynd, wrychtich,
ta in great letter. Scoe de skriuwsjochte ek in jachte wêze lyk as de
Russiske pip? Mar dat kin my ek neat skele; al scil myn letter nou noch
langer wirde as dines, it scil der allegearre yn, hwet ik dy tahawwe
wol to witten. Ik forfeel my hjir oars dochs mar yn dit hoal: mits der
moatte my nin iisbearen op de hûd tommelje.

Dou haste my de reden frege fen sommige dingen yn de stoarm, dêrste net
by kinste; wol, my tinkt, dat is sa slim net om to fetsjen. Ik miende
detste in jier mannich by Profester van Swinden roun hieste to
Amsterdam; mar oan dyn freegjen scoe ’k it net sizze.—Mei it oprôljen
fen it lead giet it sa. As de reep lead yn ienen losliet, wier it
ondwaenlik; mar as ik in eintsje opwipt ha, en dêr tsjin oan waei, den
moat dat omkrolje, omdet it oare noch fêsthâldt; den meitsje ik al wer
in steed los, en dat bûgje ik wer om, en dat giet krekt sa lang, det de
hiele reep los is, en yn de gedaente fen in spoen nei ûnderen fljucht.
To Leiden haw ik mei it springen fen in krûdskip, in jier mannich lyn,
krekt it selde dien. Do de slach oer wier, laeinen alle lange matten en
_ganglopers_ oprôlle foar de doar. Fen bûten wier alle loft yn ienen
troch de slach fen it krûd weistaet; dêr fleach aenstons de loft út de
gongen fen de huzen nei bûten, om dat idel oan to follen, en do de
loftstream de einen fen de matten opwipt hie, smiet er dy eftersto bek
nei de doar ta, en sa krolle dat yn in amerij foart, det de boel as in
rôlle by de foardoar laei.

Dou fregeste my ek nei de myldens yn de loft, dy in stoarm altiten
foarôfgiet. Dat kin ik dy gau yn ’t lyts bitsjutte mei in onwaer. Ut in
tongerboi komt meast altyt wyn; dat witste wol, net? Mar hwer komt dy
wyn fen dinne? De loft is in elastyk, in fearkrêftich ding. It set út
en yn nei det ’er perse op is. Is ’t hjir minder fearkrêftich as yn
Fryslân, den komt ’er loft út Fryslân om it britsen evenwicht oan to
follen, en it waeit út it Noardwesten. Nou hat waermte de krêft om de
loft út to setten en iler to meitsjen, wylst syn fearkrêft de selde
bliuwt; mar sa gau giet dy waermte net wei, ef dy ile loft falt yn, en
aenstons komt ’er út in tichter fearkrêftiger loft in stream, om dat
oan to follen; dat is to sizzen, it bigjint to waeijen nei de ile loft
ta. Sa giet it krekt yn de tongerboi. Tsjin de boi oan wirdt it near,
smoar-waerm; de loft set út en wirdt yl, mar hâldt de selde fearkrêft
sa lang as de waermte oanhâldt. Mar as de bliksem de stoffen út de loft
lost hat, den wirdt it yn ienen kâld: de tinne loft krimpt yn, en dêr
de loft tichter is komt in hirde pûst wyn wei om it evenwicht to
herstellen. Dêr haste yn it lyts, hwet de stoarm yn it great is. Hwet
ik for in doarp ef in stêd mei de tonger doch, dat doch ik mei de
stoarm oer in hiel wrâlddiel. Dagen efterien waermje ik de loft, en as
er tinner-nôch nei myn sin is, den lit ik him bikoelje; nou fljocht de
stream út fiere séen en lânnen op de ile romte ta, en rêst net foar det
de evenaer wer yn ’t húske is. Hwet de loft iler makke is, en de
bikoelling rimpener tagiet, hwet de stream fen wyn (dat is, de stoarm)
geweldiger is, dy it oanfolt. Nou scoeste ek noch wol witte wolle, ho
wy dy loft sa waerm krije? Ja, feint, dat kin ’k dy net bitsjutte. Dêr
hawwe wy in komfoar ta yn ’t ierdryk, dêr wy jimme wol heal gear mei
stove kinne.

Dou fregeste my noch al mear. Hwerom giet de kwik yn de waerglêzen op
en del, seiste, as der in stoarm is? In waerglês is in glêzen piip fol
fen kwik, boppe ticht en ûnder iepen; hâld it ûnderein mei de finger
ticht; stek it den yn in kopke mei kwik; lit de finger los; nou rint de
kwik ’er allegearre út yn ’t kopke, mienste? Né, man, dat is krekt mis!
De kwik bliuwt op in hichte sa hwet fen 28 tomme hingjen. Dat liket
nuver, mar aste yn ’t each hâldste, det ’er boppe de kwik nin loft, en
dos nin persinge is, en op de kwik yn it kopke de swiere persinge fen
de bûtenloft, den kinste wol bigripe, det dy persinge de kwik yn de
piip opstouwe moat. Wirdt dy persinge hwet minder, den sakket de kwik
yn de piip; wirdt de persinge sterker, den riist de kwik yn de piip, en
sa wiist de hichte fen de kwik al de foroaringen oan, dy ’er yn de
persinge fen de loft komme. Sa’n piip neame se in _barometer_. De
_barometer_ wiist de persinge yn de loft oan. (De _thermometer_, dat is
in hiel oar ding, dy wiist de waermte fen de loft oan.) Dyn fraech komt
den hjir op del: Hwet is de reden, det de kwik yn de barometer dounset,
as ’er stoarm is? Wel, man, der is neat dudeliker. As it dageliks waer
is, den giet alle foroaringe yn de drukking fen de loft mei fordrach en
langsom yn syn wirk, en dêrom riist en sakket de kwik den ek sa
bidaerd, det men it net merke kin; to minste it eagenblikje net, det
men der bystiet. Mar as it stoarmt, en der komme fen dy onwitene
hoarten en rukken fen wyn, den foroaret de persinge mei greate sprongen
eltse amerij, en dy sprongen wirde dadelik troch de kwik yn de glêzen
piip folge. Mindert de persinge, yn ienen sakket de kwik; komt ’er in
fûleindige twjirre, dy de persinge mei in ruk oanset, aenstons fljocht
de kwik nei boppen ta. Bigrypste nou, hwerom det de kwik by in stoarm
yn de waerglêzen dounsje moat?

Dou praetste ek noch fen de pompen. It wetter dounset net yn alle
pompen, heite, as it stoarmt. As it wetter yn in saed, lâns de iene wei
ef de oare, gemienskip mei oar wetter hat, dat ek oan ús dampkring
bleat stiet, den is ’er neat to dwaen; hwent deselde persinge, dy op it
wetter yn de saed drukt, is der ek op it bûtenwetter; dos is ’er
evenwicht, en it wetter kin net op en del gean, omdet ’er op it iene
ein nin mear deldrukkinge is as op it oare. Mar as it wetter yn de saed
gemienskip hat mei wetter, dat fier ûnder de groun sit en dêr ús
bûtenloft net op spylje kin, den giet it krekt as mei de kwik yn de
waerglêzen. As ’er in hoart fen persinge op sa’n saed komt, den moat it
wetter nei ûnderen ta, omdet de loft, dy by it oare útein fen it wetter
is, dy hoart net mei kriget. Mindert de persinge yn ienen op de saed,
den moat it wetter krekt sa gau nei boppen ta, omdet de loft, dy op de
oare ein fen it wetter ûnder de ierde drukt, dy minderinge net kriget,
mar allike sterk bliuwt. De beide úteinen fen it saedwetter binne twa
skealjen, dy yn evenwicht hingje; smytste in gewicht op de iene
skealje, hy giet nei ûnderen ta; nimste it der ôf, hy giet nei boppen
ta, en dochste it rêd, den liket de skealjen to dounsjen. As wy it mei
eltsoar bilibje en ik kom ’ris wer, den moaste ’ris mei dyn ear tsjin
sa’n saed oan lizzen gean; den scilste it kloarkjen en sieden fen it
wetter dudelik hearre. Dat kin in bern bigripe. Mar nou wol ik ek ’ris
hwet freegje. De kwik giet yn de stoarm op en del; nim nou it midden
twiske dat heechste en leechste, en dou haste de hichte fen de
barometer. Hwet is nou de reden, feint, det mei sa’n ougryslike pers
fen wyn as yn in stoarm, de kwik yn de barometer folle leger stiet as
oars? Moast dy persinge fen de stoarmwyn him net yn ’e hichte driuwe?
Dat moast, as er mei dy pers fen boppen del op de kwik yn it kopke
kaem; mar dy pers fljocht lâns de kwik, lâns de groun, mei kûgelsfeart
foart, en dy by-de-flier-lânske feart is de reden, det de loft nin tiid
hat om syn pers op de flakte fen de kwik fiele to litten. Dou kinste
ommers wol reedride, net? En aste den foar in swak steed komste, hwet
dochste den? Gieste der sêft foetsje foar foetsje oer hinne? Ja wol,
den bruiste der troch. Dou nimste earst in oanrin, en ’er sa as in reek
oer, den lokt it. Understel it iis koe hûndert poun hâlde, en dou
weachste hûndert-fyftich; astou dyn lichem mei sêft riden de tiid
joechste om mei it folle gewicht op it iis to persjen, scoe it dy net
hâlde; mar fljochste der mei gewelt oer, den minderste troch dyn feart
foarút de perse nei ûnderen ta wol om in tredde; dou makkeste dy
fyftich poun lichter, en sa komste der bihâlden oer. Sa is ’t krekt mei
de loft. Waeit it in dagelikske koelte, den hat de loft tiid om syn
folle persinge op de kwik fiele to litten; waeit it in orkaen, den
glydt de loft to hird lâns de groun om syn folle perse op de groun
fiele to litten; hwet de perse foarút swierder is, hwet de perse nei
ûnderen lichter wirdt, en sa moat de kwik yn it waerglês sakje, howol
men sa foar de hân sizze scoe, det er by de iselike oandrang fen in
stoarmwyn rize moast.

Dou fregeste my, hwennear ik wer kom? Ik bin der al. Nim it my net
kwealk, ik fal sa mar mei de doar yn ’t hûs; egentlik moast ik sizze,
mei de bearehûd yn de glêzen. Dou moaste bigripe, as dy loft mei sa’n
gewelt oan it spielen is, den haw ik ’t net yn de macht om him stil to
hâlden as ik wol; dêrtroch fljocht er den folle mear loft nei de ile
oarden fen de dampkring as ’er for it evenwicht wêze moat, en dat ’er
to folle komd is, dat moat werom. Ut it súd-westen is de stoarm fen de
njoggen-en-tweintichste west; do is ’er to folle loft nei it
Noard-easten flein, en mei dy oermjitte kom ik nou werom. Ik doch it
krekt op Krystiid, omdet ik Don Carlos, lyk as ik dy sei, al lang in
krystwich tatocht hie. Ik hoopje, det ik ’t hjir mei ôf kin; de feart,
dêr ik nou mei út it Noard-easten kom, is sa great net, ef ik scil it
wol roaije om yn de oare herne net mear op to jeijen, as ’er heart. Der
mei noch in foech stoker út it[41] westen komme, om de evenaer wer yn
it húske to krijen, mar dat scil den ek alles wêze. It giet ’er krekt
mei as in slinger. Aste him oplichtste en litste him den los, den
fljucht er fierder as it midden; de slinger komt dos werom, en slingert
wer oer it midden hinne, mar sa fier net. By eltse slingering wirdt de
oerslingering lytser en lytser, en dit docht de slinger sa faek, det er
krekt yn ’t midden to lânne komt. Dêr just hinget er yn evenwicht mei
him sels, en kin er stil wêze. En sa, heite, stoarmt Eölus ek sa lang
hinne en wer, ta det hy evenwicht en stilte yn de loft hat.—It sprekt
fen sels, ik praet hjir fen stoarm; gewoane hirde wyn is nin tel. Sa as
ik op de 29ste by jimme west ha, kom ik by wolwêzen net gau wer; it
mocht nedich wêze, det ik mei in cholera ef pest-siikte noch ’ris tige
azem joech, mar dêr kin men net op rekkenje. Ik tink det jimme yn de
earste fiif-en-tweintich jier fen my ôf binne, en as ik den kom, den
kom ik noch gau. Hwent it wier nou al seis-en-tritich lyn. De âlfde
October 1800 haw ik neijer-nôch mei deselde iver oan de pûster stien as
de njoggen-en-tweintichste Novimber 1836.

It stie my skoan oan detste sa foldien oer it bihâld fen dyn Tsjalling
biste. Mar dou wiste ommers wol hwet jimme oarreheite-en-hjarre seinen?
“As ús ljeaven Hear de lytse bern net biwarret, den bliuwt der net ien
yn ’t libben. Syn Ingels moatte der op pasje.” Is nou it lichem fen in
bern troch ús sparre, sparje dou de geast fen it bern den. Learen is
goed; mar lear der de natúr net út. Aste mienste, det de masters it ’er
ynjitte scille, den biste mis. It sit ’er yn, en it is in keardel, dy
it ’er úthellet. Al hwet edel, al hwet forheven is sit yn de wylde
natúr: skaevje en polyste kinste it, mar net skeppe; en, wea dy! aste
sa lang skaefste, det al it edele en forhevene der út skaefd is. De
loft fen de biskavinge hat in smetstof yn him, dy it goddelike en
optiljende fen ús alderearste natúr stikket, en omdet it jammer wêze
scoe, det sa’n tsjeppe boi as dyn Tsjalling net mear as in skoalplant
en in kinstmachine yn de geastenwrâld wêze scoe, sa moaste syn noas
altomets hwet drippen fen de âlde wylde natúr rûke litte. Dat scil by
him de fetberheit oprekkenje for de heechste en edelste tinsen fen in
minske. En ho nedich is him dat yn in wrâld, dêr de opfieding sels him
dellûkt ta dingen dy leech, lyts, en binaud binne? Lit him by foarbyld,
as er frjemde talen leart, sokke stikjes ’ris fordútskje, as hjir ien
folget. It is bikender-nôch: ik nim it mar, omdet ik der by west bin.

Yn de oarloch, dy Noard-Amerika om syn frijheit tsjin Ingelân fierde,
waerd in krychsbinde Ingelsken oer it mat fallen fen in trop wylden,
fen de stamme Abenaki. De Ingelsken, dy lang sa fluch net op ’e lappen
wierne as de neakene wylden, koene it net ontrinne. Hja waerden
ynhelle, en mei boalske wreedaerdichheit om hals brocht. In jong
Ingelsk officier roun noch al hwet er út de skinen sette koe om de dead
to ontkommen, wylst twa Abenakis him efternei sieten, elts mei in
strydbile yn ’e hannen, om him de hersenpanne to forpletterjen. Op it
lêst, do hy seach det se him ynwounen, kearde hy him yn ienen om en
stoe stôk-stil, om syn libben sa djûr to forkeapjen, as it jilde koe.
Yn dit selde eagenblik spande in grize krychsheld fen de wylden syn
bôge, mikte op de Ingelske officier om him in pyl troch it hert to
jeijen, mar yn ienen biloek syn troanje, en de bôge sonk him út de
hannen. Forheftich fleach er twiske de jongeling en de twa wylden yn,
dy op in wink fen him earbiedich ôfdeinzen; en do op de jongeling
tarinnende kniep er him sêftkes yn ’e hânnen, aeide syn moai krol hier,
en woe him mei flaeijende klanken bitsjutte, det er nin kwea mei him
foarhie. Forfolgens naem er de jonge Ingelskman mei nei syn klinte
(_hut_) ta, dêr slavernij it foarlân fen de gefangensman wier; mar hy
waerd sa sêft en meigeande bihandele, det dizze twa earder heit en
bern, as hear en slaef liken to wêzen. Krekt eft it syn soan wier
learde de âlde oan de Ingelskman al de lytse ambachten fen de wylden:
sa as _cano_ ef boatsje meitsje, pyl en bôge snije, matten frisselje,
bilen slypje, en sa foart hinne. Lykwol hie de jonge Ingelskman it
dochs net tige op him bigrepen: hwent somtyds seach de âlde wylde him
stiif yn de eagen, en as dat sa minuten efterien dûrre hie, bigoun er
eindeliken to kriten.

Mei it limieren fen it foarjier makken de wylden wer tarissinge om de
Ingelsken op to siikjen en tsjin hjar to fjuchtsjen. De âlde wylde, ho
heech syn jierren wierne, fielde noch to folle krêft yn de bonken om by
de hird to bliuwen: hy naem de fjildtochte as in moedich jongkeardel
oan, en naem syn gefangensman mei. Wol twahûndert ûren efterien gongen
se troch dy âlde Amerikaenske wâlden, dêr noch noait in hakker syn bile
yn falle litten hie. Eindelyk en to lêsten kamen se op in iepen fjild
út, dêr in Ingelsk leger foar hjar eagen stie. De grize krychsheld, dy
witte woe ho er mei syn gefangensman stie, wiisde him syn lânsljue.
“Sjoch! sei er, dêr steane dyn broerren; hja wachtsje ús op ta de
striid. Hark ’ris, myn feint; it libben hab ik dy sparre; ik hab dy
leard om _canos_, pyl en bôge to meitsjen; ik hab dy leard om de wylde
bisten yn it bosk del to lizzen. Ik hab dy leard, ho de strydbile to
brûken, en dyn fyand it hier fen syn plasse to heljen. Hwet wierste, do
ik dy yn myn klinte brochte? Dyn hânnen wierne sa swak as fen in bern;
de kost koeste net opjeije, dyn libben net fordedigje: tsjusternisse
wier útspraet oer dyn siele. Alles haste my to tankjen. Scoeste wol sa
ontankber wêze kinne, detste dy mei dyn broerren forienichste, en tsjin
my de bôge spanste, dy ik dy yn hânnen jown hab?” De jonge Ingelskman
antwirdde, det er ljeaver stjerre woe, as it bloed forjitte fen in
Abenaki. Do laei de âlde held syn beide hânnen op syn oansicht, en nei
det er rju lang sa stien hie, seach er syn Ingelskman oan, en frege him
mei in britsene stimme, dêr men út hearde, det him it moed fol wier:
“Haste noch in heit?” “Ja, sei de jongkeardel, hy libbe noch, do ik myn
lân forliet.” “O, hwet is dy ongelokkich! kriet de grize held it út. Ik
wier ek heit.... Ik bin it net mear.... Myn soan foel yn de striid,
wylst er focht oan myn side. Hy stoar as in man, as in held stoar hy;
fen wounen trochboarre stoar myn soan. Mar ik hab syn dea bitelle
set.... Ik hab......” Dizze lêste wirden spriek er út mei in neidruk,
dêr al syn lea fen trillen en skodden, en it wier eft er yn de swiere
suchten stykjen bleau, dy er smoarje woe. Wyld fleagen syn bliksemjende
eagen yn ’t roun, mar nin inkele trien woe der yn glinsterje.
Njunkenlytsen bidarre de âlde held, en syn eagen nei it Easten
kearjende, dêr de sinne krekt út de kimmen riisde, sei er tsjin syn
gefangensman: “Sjochste dy kostelike sinne wol? Sjochste ho er glânzet
en fonkelt? Meiste him net graech sjen?” “Ja, antwirdde de Ingelske
officier, ik mei de sinne graech oan de himel sjen.” “En ik net,”
jammere de grize held, wylst him de triennen út de eagen spatten. In
eagenblik dêrnei wiisde er de jonge Ingelskman in mangelbeam, dy yn
folle bloei stie: “Sjochste dy moaije beam? sei de grize held: hy
bloeit as in lekken: biste dêr net bliid oer?” “Ja, sei de jongfeint,
ik bin bliid, det ik dy beam sjen mei.” “Ik net!” sei de âlde
krychsheld mei driftichheit, en yn ien sike liet hy der op folgje: “Rep
dy! Flean nei dyn lân, det dyn heit him noch oer de opgeande sinne en
de blommen fen it foarjier forbliidzje mei.”

Dou wolste wol leauwe, det dizze Abenaki net by Pestalossi ef Prinsen
op skoalle gien hie, om gesoun forstân op to dwaen, en lykwol wier er
sa wiis wol, det er syn gefangensman de frijheit net tasei, foar det er
him bilove liet, om de macht fen syn fyanden net to sterkjen. Ik leau
sels net det der ien skoalmaster by jimmes is, dy dat finer ûnderlizze
scoe as dy wylde Abenaki, dy nin A for in B koe. Hy taestte de
Ingelskman fen de kant fen de tankberheit oan, en hwer griist in braef
jong hert inerliker fen as fen ontankberheit?—Dou leauste ek wol, det
dy Abenaki by nin Domeny op de catechisatie gien hie om syn plicht to
learen; lykwol wier de greate plicht, om in oar to dwaen hwet men
winsket det yen sels dien wirdt, om it to dwaen sels oan ús fyanden,
fen natúre yn syn hert skreaun. En dêrút kinste den ommers de moaiste
gelegenheit fen de wrâld nimme, om dyn Tsjalling to bitsjutten, det de
plichten fen de wiere Godstsjinst sa mar net troch willekar út de loft
grypt binne, mar yn de earste en âldste bigripen fen it minskelike
hert, dy ek fen God binne, hjar wearklank fine. De Abenaki hie syn
ienichste soan forlern, en yn dy soan de hiele wrâld; de natúr hie nin
glâns, it libben nin wearde mear for him. Sa scoe de faer fen dy
Ingelske jongeling oan de oare kant fen de oceaen ek krite om syn soan.
Ho graech scoe de âlde Abenaki syn soan út it ryk fen de deaden werom
roppe! Ho minlike graech scoe ek dy frjemde heit syn soan wersjen! En
dy soan is yn syn macht. Scil er it oarlochsrjucht tsjin him brûke, en
slaen him de hersens yn? Scil er dy wrede triumf nimme, dêr syn eigen
hert ivich oer bliede moat? Rin wei! seit de wylde, flean nei dyn lân,
det dyn heit, det myn fyand him noch bliid makket oer de opgeande sinne
en de bloeijende amandelbeam, dy for my mei rou bihinge binne!”—For it
alderlêste leauste ek wol, det dizze Abenaki noait net ien fen al jimme
dichters lêzen hat; mar hwet tinkt dy, is dy gedachte fen de wylde net
dichterlik? Edel en great is er stellich, en egentlik is er nin
dichterlike fljocht, dêr de edelste bigjinsels fen de deugd it hert net
optille kinne. Mar nou de bylden, dêr er dy hege tinze mei opklaeit? Dy
amandelbeam, dy syn ljeaflik bloeisel for dy ontfâldet; dy opgeande
sinne, dy it slomjende ierdryk ta wille en arbeid wekket; dat hert fen
him, dat fen rouwe taknypt, wylst de hiele natúr it blide moarnliet
sjongt; sprekt dat alles net ta dyn hert en forbyldinge allyk? En is
der yn Bilderdyk ef Vondel ien rigele, ien inkele rigele, siz ik, dy
dizze wirden fen de wylde Abenaki binei komme? Sa is der den suver
gesoun forstân yn de minskelike holle foar det ’er masters binne, dy it
slypje ef it bidjerre. Der is yn it minskelik hert bisef fen de
heechste en fynste plicht fen it minskelik geslacht, foar det ’er in
iepenbiering fen de himel kaem, dy ta dat bisef spriek. Der wier
dichtkinst, forhevene goddelike dichtkinst, foar de kinst fen lêzen en
skriuwen. Nou den, aste in goe’ rie hawwe wolste, laef dyn soantsje fen
tiid ta tiid oan dizze echte en onforfalske bornen fen it minskelik
hert; mar fei de rûchten en wyldernissen wei, dy om dy fonteine hinne
waechse. Mei dit wetter scilste syn natúr, dy oars yn skoalle en boeken
ontnatûrd wirdt en formuffet, forferskje, en dou scilste in man fen him
meitsje, dy it boarst frijer- en heger-nôch tilt om to fielen as in
frije wyldeman, wylst hy tinkt as in man fen de biskavinge.—Yn de
geastelike lyk as yn de stoffelike skeppinge, dy dêr onbibouwe hinne
laeit, is alles oarspronkelik en natûrlik, ef forheven en ontsachlik.
De oanlizzer fen bûtenpleatsen skept nin stive leanen út syn holle, mar
hy folget de natúr yn hjar wylde kronkels, yn hjar forwarde heisters,
yn hjar grillige hichten en lichten, yn hjar grotten, streamen en
poelen, en ho neijer syn oanliz liket mei de hânnen fen natúr sels der
hinne wijd to wêzen, sûnder lykwol it onhurige ef it ientoanige mei op
to nimmen, hwet hy mear de priis fen de heechste kinst winne scil. Sa
moastou ek dwaen mei de oanliz fen it hert en de holle fen dyn
soantsje. Natûr, natûr, man! Liede, mar net twinge; snoeije, mar noait
útroeije.

Nou hâld ik op. Goendei sizze oan wiif en bern, en dizze heiling fen de
âlde Abenaki for Tsjalling. Ik bin altiten dyn oprjuchte frjeone

EOLUS.


P. S. Dou nimste it my ommers net kwealk, det ik dy it leksom ’ris
opsein hab? Jimme habbe altyd gelyk, omdet jimme altyd allinne prate;
dou meiste ek wol ienris ongelyk habbe.

De bearehûd moaste loaije litte, en lizze him winters op ’e foetten.
Dat is waermer as tsjien wrinen. Dou biste ommers sa meager en klomsk;
en dêr komme hirde winters, dat wik ik dy.

Dou moaste oan de ljue fen de Walfiskriederij sizze, det se de nearring
yn dizze oarden noait net wer goed oan ’e gong krije, foar det se hjir
ef op Grienlân in kolony delsette, dy ’er it hiele jier troch bliuwt.
Hja miene mûlk, det it hjir to kâld is om to wenjen? De minske kin
oeral libje. De earste, dy kamen, scoene wol hwette rûpsk wêze; mar de
bern wierne al wend oan de fûle kjeld. Farre wol!

OAN AUK, _Mei in lapekoer._


Myn Auk is in famke
Sa sêft as in lamke,
En yn de eagen fen my
Ek sa kreas as in bij.
Al fljocht se hwet wyld,
Hja flaeit dochs ek myld,
En hjar each pluert sa blier,
Sa nuver en sa tier.
En den, hwet in swier,
As se lêst as se skriuwt
Ja, yn al hwet se driuwt
O, hie ik sa’n famke,
As myn Auk, as myn lamke,
’k Bisloech se yn goud,
Dat swiet ljeave bout.

“Hou, hou! ’k bin nin bern mear.
“Hwet mient dy mynhear?
“Hy trapet me op ’t sear.
“Mei hwa hat er de spot?”
Sa praet Auk, en is prot.
“Miene jy, det wy stilstean,
“Mei poppen altyt omgean,
“En to Harns net djoeije,
“Net waechse en net groeije
“Yn in moanne seis, saun?
“Fyt! ik bin al in faen!”
Dêr haw ik ontditsen,
Det ’k my haw forspritsen.
O, noait wol ’k ’t wer dwaen,
En hjitte scil ’k dy faem,
En dame en mejuffer;
’k Scil prate as in bluffer,
Dy knibbelt om dyn minne.
Hwermei kin ’k dy dochs winne?
Dêr haste hwet lapkes,
Hwet sankjes, hwet grapkes.
Kom, sjong dy mar blij,
En, Auk, tink om my!


J. H. H.


_Dimter dizze 27 fen Gêrsmoanne 1835._

_Oan myn frjeon_ GERHARD VAN DER MEER,


do hy de heechste dichterlike earetreppen bikleau.


“Hwet darkert komt dêr oan?
“Dy moat ik wol ’ris praeije.
“Ei, ’t is ús masters soan;
“Dy is hjir komd to Maeije.
“Dêr haw ik al fen heard;
“Dat moat in knevel wêze,
“Yn ’t masterjen trochleard.
“Dy scil ús hjir genêze.
“Dei, dokter! dei myn frjeon!”
Sa komt men dy to mjitte.
Ik haw dat swiet ek preaun,
Mar ’t mei nin swiet mear hjitte.
Dyn eare is heech en great,
Dat wol ik hiel wol witte.
De pleagen fen dyn steat,
Myn frjeon, dy komme yette.
Men komt dêr den fen Grins
Allyk in banjer stappen;
Men libbet as in prins,
Forhellet fen syn grappen;
Ho men studearre het,
Ho folle tsjokke pongen
Men het op rinte set,
Ho dounse faek en sprongen.
Dou tinkst’: “Nou ha ’k it woun,”
En sjochst’ hast nei de moanne,
En stapst’ de bûrren roun
Allyk in nytlich hoanne.
In wike fjouwer, fiif,
Mei sa dyn wille dûrje,
Den scil in rabbich wiif
Dy oer oerdwealskens skoerje.
“Dou praetste heech en krom:
“Dou sjochste greatsk en skrillich;
“Dyn broek is hjar to rom,
“Dyn mûtse stiet to tillich!
“Dyn dranken binne djûr:
“Dou sjochste net nei ’t wetter.
“Dou hâldste hjar oan ’t snoer;
“In oar dy wit it better.
“Dou seiste hjar ek neat,
“Dou wolst’ hjar neat forklearje.
“Dou telste hjar nin eart.
“Dou wolste hjar rejerje.”
Dit komste yet al oer:
Dou litst’ de ljuwe seam’lje,
En smakket it hwet sûr,
Dou litste hjar hwet eam’lje.
Mar einling krigest’ wirk,
En ’t wol dy bjuster flotsje,
Stean fêst nou as in Turk!
Nou meist’ dyn kop wol hotsje.
It gûlt en reint om ’t hûs,
Dou laeiste swiet yn ’t sliepen
Bidobbe, yn ’e sûs,
Pomp! gau, de doar mar iepen.
“Och, man! ik bin sa kel.
“Us beppe, ús âlde beppe,
“Foel by de ljedde’ del;
“Toe, Dokter-heite, reppe!”
De dokter slûch en kel
Wirdt skrousk en kâld en poattrich,
Praet tsjin en bêddet del.
Hy moat, al is er noatlich.
Dêr laeit in rike kwast,
Dy hat him ris foriten.
Ombidich docht dy blast
Dy daelk dêr fen it witen.
Flean op nou mei in sprong!
Lit earme ljuwe stjerre!
Hy twingt dy mei de pong,
Dat lit er dy wol hearre.
Oars neamt dat folk dy loai,
Dy sels mar ite en stjerre.
Dat moaste hearre, boi!
Ja, opswolgje en fortêrre.
Jild krigeste einling ek,
Mar ’t kin dy neat formeitsje:
Dou bist’ lyk as de frek,
Dou meiste ’er net oan reitsje;
Hwent sa, frjeon, is dyn steat,
Mei ’t griizjen fen dyn hierren,
Wirdt ek dyn namme great,
It wirk dijt mei de jierren.
Is dat nou den de kroan
Fen al dat swiere bodzjen,
Nachts ta de iere moarn,
Dêr ’n oar yet laeit to dodzjen?
Dêrom dy jonge tiid
Yn ’t keamerstof forsitten?
De ljeave griene tiid,
En ’t romme fjild forjitten?
De dead, de grime dea,
Bigniist mei dealske tosken
De winner fen it brea,
Trochflimet him mei pleagen,
Dy moat dêr op it strie
Mei dead en sjochte kimpe.
It wyfke kryt om rie,
De gamm’le berntsjes krimpe.
Dêr, dêr is nou dyn fjild;
Dêr is it lean to heljen.
’t Is mei nin goud ef jild,
Ef eare to biteljen.
Help dêr! Wêz’ treast en steun!
En kinste dy genêze,
O, yn dyn hert, myn frjeon!
Dêr scil de himel wêze.


E. H.


Med. et Art, Obst. Doctor

GROUSTER WEAGEN.


Rôlje, rôlje, wetterweagen!
  Rôlje en brûs om ’t âlde Grou.
Myriaden foar ús eagen
  Fleagen, stauwen om ús Grou.
  Rôlje, rôlje ús foarby!
  Hirde Friezen bliuwe wy.

Rôlje, polskje, Fryske weagen!
  Rôlje, rôlje, âlde Grou!
Brûs en wiggelje, âlde weagen!
  Kroanje de âlde roune trou.
  Rôlje, rôlje, âlde Grou,
  Byld fen echte Fryske trou.

Heit en mem binn’ hjir biditsen,
  Berntsjes, twiichjes fen myn hert.
Suchten binne hjir forbritsen,
  Dy myn God allinne heart.
  Grouster weagen, bliuw my by!
  Rôlje, rôlje ús foarby!

Rôlje, rôlje, Grouster weagen!
  Brûs en spiel yet om myn grêf;
Libjend koe ’k dy net bisjonge,
  Spiel my deade wei as tsjêf.
  Lit myn berntsjes ljeaf en frij
  Roeije en djoeije den yn dy.

Rôlje, rôlje, wetterweagen!
  Rôlje en brûs om ’t âlde Grou.
Myriaden foar ús eagen
  Fleagen, stauwen om ús Grou.
  Rôlje, rôlje ús foarby!
  Hirde Friezen bliuwe wy.


E. H.

OAN PITER MULIER.


_Mei de lapekoer._


Ik haw hjar kend, dy iens it libben!
o Stalke, fen dyn libben wier.
Ik seach hjar as de roazen bloeijen
Sa prûs, sa glimkjend, sa fol tier.
Ik seach hjar as de roazen kwinen,
Fen njirren stitsen yn it hert.
Hjar wrakseljen tsjin dea en pinen,
o Piter, dat forjit ik net.
Ik haw mei swakke en tankb’re klanken
Hjar gollens op in blêd[42] biskreaun,
En ’k wit, dou scilst it net forsmaedzje;
’t Is hertejefte fen in frjeon.
Dêr mei de Fries it noch hwet lêze,
En den scil ’t leaf, as wy, forgean;
Mar, o, hjar blier, hjar skrander wêzen
Scil ivich foar ús sielen stean.


J. H. H.


_Bolswert dizze âlfde fen Heamoanne 1836._

JOUNTIIDS WéMOED.


Oer de Elzen beamkes oan it mêr
  Blonk sleaukes Hesperus lampe.
De lêste goudene sinne sonk wer
  Yn dauwe en dampen,
    En de Elzen oan it mêr
      Dy slepten wer.

Ut dy dauwige skimering kamen
  Alde bylden en nammen
Fol fen oantinsens nocht.
  O skynsels fen frjeonen! O sjammen!
    En de Elzen oan it mêr
      Dy slepten wer.

“Hilligen! Ljeave! Bliuw yn jimme wrâld!
  “Och, nin joun fen dizze wrâld
“Kin ús sielen forienigje......”
  Hesperus wier útdien,
    En de Elzen oan it mêr—
      Dy slepten wer.

PRINS WILLEM DE IVde OP DE FROSKEPôLE.


It is al nuver, det de prinsen fen Nassau de earste prinsen wierne, dy
it mei de Friezen roaije koenen. Mar dat lit him noch al hearre, as men
bigrypt, det se mei eltsoar tsjin Spanjen libben om libben fochten
hiene; hwent it trochstean fen deselde gefaren makket wol ’ris frjeonen
fen twa minsken dy eltsoar oars hiel net pasje scoene. Dêrby hie
Fryslân sokke condities mei dy prinsen makke, det se in bulte goed en
nin kwea dwaen koenen. Dêrtroch kaem it ek by, det Fryslân bistindich
yn de bêste ienichheit mei syn prinsen libbe hat, en sont Lodewyk fen
Nassau altiten ien fen syn neikommelingen ta Steedhâlder hie, wylst de
prinsen fen Oranje troch de oare provinsjes den ’ris efterôfset en den
wer ’ris hildige waerden. Twaris binne der jierren en jierren forroun,
det de Hollânners nin Steedhâlders hienen, en twaris is it hûs fen
Oranje nei in bulte oproer, plunderjen en moardzjen der wer ynroppen.

In forieniging, dy yn nin 150 jier ea ôfbritsen west hie, lei in fâlde
yn it hert fen de Friezen, dy to lang sitten hie, om der suver wer út
to gean. De prinsen fen Nassau seagen klear, det se sûnder de Friezen
neat wierne; hwent as dy hjar loslieten, lyk as de Hollânners faek de
prinsen fen Oranje dienen, den skeat ’er for hjar neat oer, as hjar
lytse steatsjes yn Dútsklân wer op to siikjen en dêr hjar tiid mei
hertejeijen to fordriuwen. De Friezen oan hjar kant ûnderfounen, det se
yn frede en yn oarloch earlik en trou tsjinne waerden fen Prinsen, dy
sa folle bilang by hjar frjeonskip hienen. It bilang en de tankberheit,
forsterke noch troch de wente, dy út lange kunde oan eltsoar foartkomt,
makken det men eltsoar mei in fortrouwen en forkleeftheit bihandele, dy
by it folk ta in libbensbigjinsel oergong. Dit dûrre oan 1748 ta, do
Willem de IVde út de tsjinst fen Fryslân ta de hearskippije fen al de
saun provinsjes oergong, en Ljouwert forliet. Sa binne de soannen fen
Nassau yn de skirte fen Fryslân bakere en biwarre, om earst algemiene
Stedehâlders, en by einbislút yn ús tiden keningen fen it hiele lân to
wirden.

[Yllustraasje: DE HEGE GASTEN OP ’E FROSKEPÔLLE.]

Dy lêste prins, Willem de IVde, de oarreheit fen ús kening[43],
forienige alles yn him om de ljeafde fen in folk as it Fryske ta it
heechste punt to fieren. Hy wier gol en deftich fen troanje, dimmen en
minsum yn syn praet. Seft fen aert, hie er in griis fen gewelt en
bloed. Fen natúre wier er net hird-dragende, en as in oprjucht kristen
koe er syn erchste fyanden forjaen. En dat sa folle by de Nederlanners
yn it algemien en de Friezen yn it bisûnder ôfdocht, om in prins de
herten fen it folk to winnen, hy wier gemiensum yn de omgong. Lit in
prins in held en in staetsman tagelyk wêze, as hy in heech boarst set,
kin er op dizze groun nin goed dwaen. Yn Ruslân en Prusen mei dat; hjir
is it de pest. As der hwet oan Willem de IVde hapere, den wier er hast
al to sêft for in prins; hwent hy wier bang det er immen bisearje scoe,
en bleau faek healwei stykjen, as er trochtaeste moast. Troch syn
sêftens en heale mjitterigels is folle fen it goede, det er ús
foarâlders tatocht hie, efterbleaun. Mei dat al bliuwt it wierheit, sa
lang as hy to Ljouwert wenne, is der nearne yn nin steat fen Europa sa
folle folksfrijheit mei sa folle earbied en ljeafde for in prins
forienige west as hjir yn dit ús Fryslân.

Fen âlde ljue hab ik as bern nou en den wol ’ris teltsjes heard fen de
gemiensumheit fen de prinsen fen Nassau, en fen de genegenheit fen it
Fryske folk for dy prinsen. Ik scil jimme der ien fen sizze, dêr mûlk
in bulte de skouders fen ophelje; hwent it is nin dichter, dy hjir
opsnijt, en de prins mei in folle hunichkwast om de mûle strykt; it is
ek nin greate mieltiid, dêr de gasten sa lang toasten op de gesontheit
fen de prins en syn folk drinke, det de helte smoar-dronken ûnder de
tafel laeit. It is mar in platte plompe boere-set; mar dêr men even
dudelik, ja, mûlk al sa dudelik, as út it galmjen fen in dichter, ef it
klinkjen fen de champanje-glêzen, de wolmienendheit fen in from
ienfâldich minske út priuwe kin.

Op de jachtpartijen, dy Willem de IVde hâldde, do er noch geef wier,
foel der meast al it ien ef oare mei in boer ef in arbeidersman, dy se
yn ’t fjild metten, foar, en as er mei syn smite op Camstra-state, op
Sytsje-bûrren, to gast wier, den koe it der wol ’ris suver nationael,
dat is, rûch trochskoerre. Dêr wierne den, bihalven de gewoane
omballingen fen de Prinsen, ek folle by Groustins, Oene en Willem fen
Haren, en mear sokke bysfeinten, dy termen yn ’e holle hienen, as it
mei wysheit to redden wie, mar dy op syn tiid ek in bulte fen de
gekheit hâldden. Sa is ’t ’ris bard, det se út to jeijen west hiene, en
let yn de eftermiddei mei de honger yn de hals oan de Froske-pôle
kamen. Dêr fregen de hoflingen oan de boerinne, eft se ek hwet for hjar
to skaffen hie; it wiif, dat in sloofke like, sei koart ôf: Né. “Mar
habbe jy den neat yn hûs, moeije?” frege de hongerichste út de heap.
“Neat, den scoe ’k flouwe, sei it wiif; ik kin wol hwet pankoeken for
jimme bakke.” De prins fen Nassau mei syn hofstoet pankoeken ite op de
Froske-pôle yn ’t gesicht fen Ljouwert? Dat like al hwet nuver. Mar hja
tochten, dat wiif ken ús dochs net yn dizze jachtplunjes; en hwet kin
’t ús ek skele, as wy mar in eintsje fen ús holle termen fol krije.
“Kom, meitsje den mar klearrichheit,” sei de hofling, en mei ien gong
de jagertrop yn hûs. De prins waerd in wâldstoel yn ’e hirdsherne set,
en dêr folgen de oaren op skammels en banken neist; sa sieten se om in
great fjûr fen smoezen en takken hinne hjar to koesterjen en út to
pûsten. Mei in lyts kertierke briek moeije mei de bisleekspôt troch it
centrum fen de hearen hinne, en de pankoekspanne yn de lofter en in
pankoeksizer yn de rjuchterhân, frege se: “Hwa scil earst?” “De man yn
’e hirdshoeke,” antwirdde ien fen de hoflingen. It wyfke dribbele gau
nei in aed ta yn de molkenkeamer, dêr se in pantsje fol fersktsjerne
bûter úthelle; do noch in potsje mei fine wite struisûker út de
boddelerij, en it pankoekjen naem in bigjin. Hja bakte de man yn de
hirdsherne lytse flitterkes fen pankoeken; fine, swiete, danige swiete
pankoekjes, siz ik jimme, en hy krige noch in silveren foarke ta, om se
mei op to iten. Do de man yn de hirdsherne syn biderf hie, wier de bar
oan numero twa, dy allerneist him siet. De foarke mei de bûter en de
sûker waerd earst weibirgen; en dêrop draeit de boerinne der him in
dregen strou yn oalje út; eft it for in slatter west hie, it mochte
bikend stean. _Moedertje, wy lusse ook wel pannekoeken in boter_, sei
de hofling, dy der alleheel nin tinsen op hie, det de boerinne ien fen
hjar koe. “Ja, ja!” sei moeije, “Oalje is for jimme goedernôch!” en de
hearen mochten lypje ef pypje, de oalje-pankoeken mei sjerp moasten der
troch. Op de keap ta moasten se de boel der mei de tsjien geboaden op
syn âld-Frysk ynproasje; hwent foarken krigen se net. De prins lake him
slop.

J. H. H.

LETTER FEN IN BANKROTTIERSFEINT OAN SYN ALDERS.


_Heit en Mem!_


Jimme habbe my in letterke stjûrd mei ús skipper Japik, det jimme jern
witte woene, ho ’t mei my giet, en eft ik to Maeije yn myn tsjinst
bliuw. Ik moat jimme sizze, det ik bliuw: hwent ik hab it sa goe’ as in
minske it winskje kin. Us baes en frou, dy koarts lyn earme lytse
wierne, binne wer op ’e kluten. It hat ’er skean foarstien. De ljue
seine tsjin my: “Auke-man! Auke-man! dat giet op in fet baerch yn.” En
ik tochte der ek sa oer, do baes de skoen útteach; ik wier al klear om
by jimme to kommen, en de lodde wer op to siikjen. Mar it is better
útroun. Der is nin bistek mear op ’e wrâld to meitsjen. Sa it my nou
taliket, hat myn baes it ’ris tige goed stean. As ik net better wit, is
hy lyk mei elts-en-ien: hwent okkerjouns, do ik in slok mei him dronk,
sei hy: “Wolste wol leauwe, Auke, det nin ien divel in cint fen my
habbe scil? Se kinne my neat leare.”

Jimme habbe my skreaun, det jimme net lije wolle, det ik onearlik brea
ite scil; mar myn ljeave sloven, hwet kin in soun minske dêr fen
priuwe? Do ik út to tsjinjen gong, tochte ik ek sa; mar myn baes hat my
dat oars bitsjut, en dat is in wiis man. Hy seit, dat is stymskens; men
moat der ôfkinne, as men mei foart wol yn de wrâld. “Sjen mar nei my,
seit hy. Ho folle binne der net, dy sa folle skea lije by my, det se de
slachtfearren altyt misje moatte, en ho flodderje dy eigenste ljue nou
om my hinne. Elts stiet my to tsjinst.” In mâlktaper, dy syn bêste
skjippentsjiis wol tweintich jier oan ús boargemaster brocht hat,
bringt se ús, nou ’t wy in heal cint mear jane; en wy ite se op en
litte it de boargemaster oansjen.

Jimme skriuwe ek, det domenij sein hat det it in Fries net moai stie om
sa lang as men oars in hinnekommen hat, by in bankerottier to tsjinjen.
Domenij is der net efter. Dy tiid is foarby. Nou is ’t: “Habben is
habben, mar krijen is de kinst.” Der is nin rynsker hear as in
bankerottier; hwent hy komt der maklik oan. Men kin yen wol oan dat
âldmoadrich praet hâlde fen “Rjucht troch sé” en de “Tarring nei de
nearring”; mar mei sokke krekte ljue is ’t altyt gûd by de tried ôf,
noait nin oermjitte. Myn ljeave heit en mem! hwet biklei ik jimme, âlde
sloven, det jimme sa tobje moatte om in stik brea en tsjiis. As jimme
skraech sa stiifsettich west wierne, hiene jimme ommers oars kind,
minsken! Jy binne sa stiif as in hikpeal, heit; en mem giet ek al mei
hjar geskrep mei de noas nei de groun. Wy bliuwe sa linich as lekken,
en ite hwet ús swiet smakket, det it ús foar de noas opstrûpt. Wy
drinke likeur en wyn by it hanfetfol. Us klean kin mem wol troch in
gouden ring helje, en wy dwane omtrint neat.

Mynhear wol sister Wytske wol út-fen-hûs hawwe. Sy kin ’t habbe as in
prinsesse: hwent ús frou is in trochgoe’ minske.

Dwaen de groetenis oan alle goede frjeonen, en siz tsjin de koaiboer,
det ik net wer by him kom yn de ongetiid. Dat bin ’k ontkomd.

Jimme soan
_Auke_.


P. S. Jy moatte tsjin Oebele sizze, det Mynhear al dy lytse kwatsjes
fen in goune mannich ôfbitellet. It jild fen de ljirren moat er mar in
briefke fen ynleverje; dat scil him ta in duit foldien wirde.

GROUSTER MERKE.


  Grouster merke, wyt’ je?
  Grouster merke, wyt’ je?
Dêr haw ik, wyt’ je? folle west.
  Dêr binne fammen, wyt’ je?
En de spylljue, wyt’ je? fylje, wyt’ je?
Opperbêst.

Op Grouster merke, wyt’ je?
Dêr kom ik, wyt’ je: werom?
Dêr kin men dounsje, wyt’ je?
Dêr kin men patsje, wyt’ je?
Dêr hat in minske it rom.

  Grouster merke, wyt’ je?
  Grouster merke, wyt’ je?
Grouster merke, wyt’ je, komt werom.
  Den scil ik dounsje, wyt’ je?
    En tinke nearne n’t om.


E. H.

[Yllustraasje: MERKE TO GROU.]

REDEVOERING TOT NUT VAN HET ALGEMEEN,

dêr Piter Okse yn stykjen bleau.

“Frjeonen! Dêr stiet Piter foar jimme sa lang as er woechsen is. Dat
sjenne jimme, mar hwet hy jimme fortelle scil witte jimme net, hwent it
is him sels tûker-nôch to witten.” Dat sjucht der gnap út, tinke jimme,
en ’t is dochs sa. Jisterjoun sei ik tsjin in goe’ frjeon: ik wit net
ho ’t komt, mar om foar twahûndert minsken to praten, dy yen allegearre
oansjen, eft se yen opite wolle, hawar! it liket my min ta. “Ei, ju!
sei er, biste gek? Dou moaste beare, det ’er in rêst koalstrûken foar
dy op in ikker steane, en praet mar wei, en sjen se flak yn de toet. Sa
lang astou oan it wird biste, hâlde se hjar to minsten stil, al biste
den ek sa fier mis as Achlum fen Noarwein leit.” Dat joech in ribbe yn
it liif. De jonge nei master om in bôge pompier en in skerp pin, en for
in cint inket. En sa skreau ik, hwet ik foar in wike mannich yn ’t
Frentsjerter skip heard hab, sa goed as ik it onthâlde koe. Fen
Ljouwert wiksele it selskip sa nou en den; fen de Ryp sieten wy mei ús
trijen, ik, in domenij en in boer.

_Domenij_. _Het regent geducht van daag; zoo zal het water hoog worden,
vrinden._

_Boer._ O, dêr helpt ús ljeavenhear ús ek wer ôf, as wy de hânnen
útstekke wolle; mar de minsken jaen der ús mear wirk mei.

_Domenij._ _Daar bekommer ik mij niet om, nu onze waterstaat zoo wel in
order is._

_Boer._ Moai praet, domenij. Jy steane heech en droech sneins, en mei
tweintich trêd binne jy fen de stoel ôf yn hûs; mar as je in wike by ús
út-fen-hûs wierne, scoene je oars prate.

_Domenij._ _Dat is onmogelijk vriend! Maar de waterstaat is daarop zoo
bedacht en werkzaam._

_Boer._ Ja, for eltse drip wetter habbe se in cifer-letter; mar as wy
nachts en deis net meale en net dykje, den geane wy goenacht.

_Domenij._ _Waar woon je, vriend?_

_Boer._ Djip yn ’t wetterlân, domenij.

_Domenij._ _En waar zal de reis heen?_

_Boer._ Nei Frentsjer, domenij; mar as ’t my dêr net better ôfgiet as
to Ljouwert, den toevje ik der nin 24 ûren.

_Domenij._ _Hoe zoo?_

_Boer._ Wel, ik hie to Ljouwert twa boadskippen; by de iene scoe ik
jild for in heal baerch helje, dy ik by ’t hjerst slachte ha, mar it
koe him net wachtsje; hwent hy siet to skriuwen, det er switte, om in
_redevoering_ to dwaen ta nut fen ’t algemien.

_Domenij._ _Ja, vriend, het één moet voor het ander wijken._

_Boer._ Earst de baerch bitelje en den oan _’t Nut_.

_Domenij._ _En jou ander boodschap, als ik het vragen mag?_

_Boer._ Lânhearre hwet hier bringe; en dy hat my reisgje litten mei it
boadskip, det er by de nije ynhiering hûndert daelders mear habbe moat.

_Domenij._ _Nu, als ’t dan nog goedkoop genoeg is, waarom dan niet?_

_Boer._ Hwet jy krije, wit ik net; mar as se ús domenij fen de 1400
goune op toalf brochten, den scoe de tsjerke boarste; mar sy tinke oer
de boeren lyk as skiep; dy bisten binne dochs gallich.”

[Yllustraasje: YN ’E TREK-SKUTE.]

Hjir wier Piter Okse oan ta komd do de president opstie en him mei
dizze wirden yn de reden foel: “_Volgens Artikel 2 van de wetten der
maatschappij tot nut van ’t Algemeen, is ’t elken redenaar verboden
zich te mengen in godsdienstige of burgerlijke geschillen, en dewijl
Piter Okse hier een twist te borde brengt over een collegie van staat
en tegen eenen bedienaar van de Godsdienst, zoo stel ik de leden voor
om hem het woord te ontnemen en tevens te veroordeelen in eene boete
van 25 Gulden, die bij de bijzondere wetten van ons departement tegen
dit vergrijp gesteld zijn._”

_Piter Okse._ Mynhear de president! Yn Artikel 1 fen de wetten stiet:
_Het doel van de maatschappij is om nuttige kundigheden voornamelijk
onder mingeoefenden voort te planten, en zoo veel mogelijk algemeen
volksgeluk te verspreiden._ En dat scil ik beide dwaen mei elts, dy it
oangiet, to bitsjutten, det wy holler fearten en leger wetter hawwe
moatte; det de earste rykdom fen in folk bistiet, om syn skilden to
biteljen; en det it nin foardiel is om de boeren to fillen.

_De president._ _Ik breng mijn voorstel in omvraag;_ Domenij.

_Domenij._ _Conform._

_De slúswachter._ _Conform._

De foarige redenaer Fatsoen van Schrokkenhorst. _Conform._

_De oare._ _Conform, conform, conform._

_De president._ _Allen conform mijn voorstel. Ik verklaar Piter Okse
vervallen in de boete van 25 Guldens._

_Piter Okse._ Dêr lizze se. It binne skoalpeinjen, dêr ik in great
geheim for leard hab.

_De president._ _En wat is dat geheim, mijnheer de betweter?_

_Piter Okse._ Det de polityk yn it wetter omtoarket; det de Godstsjinst
yn it traktemint fen de domenijs sit; en det de frijheit fen tinsen
bistiet, om de bek to hâlden, as men wierheit sprekt ta nut fen ’t
algemien.




TWIGEN UT IN ALDE STAMME.

[Yllustraasje]


TWIGEN UT IN ALDE STAMME,

UTJOWN TROCH Dr. E. HALBERTSMA,
MEI OANTEIKENINGEN FEN J. H. HALBERTSMA.

FOARWIRD.

_Ut de sodzige Grou, út de driuwtillen fen it wetterlân, komt soms in
âlde forwettere stobbe op, dy jier op jier wer griene twigen en nije
útrinsels jowt, sa lang as er sels weikwynt en him ta stjerren jowt. Sa
stiet ek ús âlde earwirdige Fryske tale dêr as in stamme, dy forgean
scil. Hy bringt soms yette griene ranken oan it ljocht, om einlinge yn
de nacht fen de tiden to fordwinen en forgetten to wirden. Sokke
útrinsels binne dizze twigen, d’ iene rjucht en d’ oare bryk, sa it de
natúr opjown hat. Nim se for ljeaf, en formeitsje jimme der mei,
Friezen; dat is ús winske allinne._

[Yllustraasje: REEDSLYPJEN.]

DE WINTER FEN 1624 YN IT WETTERLâN.

’t Wie’ droevich near yn ’t wetterlân,
  It jongfolk hie nin tier.
Yn fjouwer jier nin winter hawn,
  Dat foel de minsken swier.
“It riden,” rôpen se, “Is ’t nin griis?
  “Dat scil ús glêd forjitte.
“O pôle, freas it hynster-iis,
  “Ho fluch scoe ’k dy forlitte!”

Dat folkje wie’ foarsiker bang
  Det rûch-bird ús forliet,
Omdet er fjouwer jierren lang
  Yn frjemde lânnen siet.
Wylst onfordildich rôp it folk:
  “Men sit yen de ears yn strimen,”
Dêr komt er as in tongerwolk’
  En brûst út de easterkimen.

Gjin feint, dy nou nin redens socht:
  De slypstien stoe net stil.
Om rie fen de âlden waerd net tocht;
  De sinnen wierne op til.
De fammen rôpen: “Och! ’t is neat,
  “De froast scil ús bilitte;
“Hwent gean de roeken oer de sleat,
  “Den lit er ’t meast wer sitte.”

Mar Noarman bloes fûlbandich troch,
  De loft stoe spits en moai.
’t Wie’ winter, en nou mei in sjoch
  Wie’ ’t jongfolk oan de goai.
Jouns sprieken se de reizen ôf,
  En pochten fen hjar riden.
Men tocht om kij, noch hûs, noch hôf,
  ’t Wie’ wille oan alle siden.

De fynste pakjes moasten oan;
  Nin kjeld waerd ’er mear field.
Hja glommen as de iere moarn,
  En rink’len fen kâld jild.
De loaikerts, dy oars by de hird
  Hwet hispelje for beppe,
’t Is eft dat folk bitoovre wirdt;
  ’t Binn’ de earste, dy hjar reppe.

Der wenne, fier yn ’t wetterlân
  Ald Jokke en Jeltsje-moai,
Twa ljuwe sindlik as de brân,
  En dêrby fier fen loai.
It wiern’ de tsjepste ljuwe dêr,
  De rykste fen de bûrren;
Hja wierne jimmer yn de wer
  Mei skreppen en mei skoerren.

Hja hiene trije greate bern,
  Twa dochters mei in soan;
Hja pielden mei dy greate bern
  Sa sûnder boden oan.
Dat libbe fredich mei eltsoar
  Dêr op dy pôle hinne,
Sêft as de weagen oer de mar
  Yn simmerjounen rinne.

Mar do de winter kaem yn ’t lân,
  Do wie’ dat hûs oerstjûr,
De bern dy wierne as de brân,
  Utlitten wiern’ se, pûr!
It moarns- en jouns-miel waerd bisteld,
  De âld heit koe ’t foerjen skikke;
As memke simp’re waerd net teld,
  Dat koe hjar ear net rikke.

Nei omkes, moikes, moast men ta,
  Nei fiere miich ef nift.
Al knistere de loft ek sa,
  Dêr waerd net mear for swicht.
Jouns dagen se nei meltsjen op
  Forskrouwe en út de rakken,
En roasteren de lea hwet op
  By prikkefjûr en takken.

Den rieden se nei Harns op sé,
  En dounsen det it klonk.
De jiffers kuij’ren op de ré
  Yn de allergreatste pronk.
It wier in wonder om to sjen:
  By tûzenen fen minsken
Seach men dêr nei it iis ta tsjen,
  En koften hwet se winsken.

Sa sloofde hjar dat jongfolk út:
  Hja krigen hast nin lins;
Mar einling moast men ta bislút
  Ek nei de stêd fen Grins.
Hja strieken den nei Grinslân oer;
  Net ien mocht foar hjar bliuwe.
De greate Sinte-Mertens toer,
  Dêr moast men ek op kliuwe.

Yn Grinslân kamen se op in doarp
  Dêr men hirdride scoe.
Ien fen it selskip hiette Woarp,
  Dy feardich ride koe.
Hy sjucht in moaije silveren priis,
  En lit him ek opskriuwe.
“Hwent, fammen! sei er, is ’t nin griis?
  “Dy doas scil hjir net bliuwe.”

Hy teach net ienris ’t baitsje út,
  Nin halsdoek lei er ôf.
Hy striek se ôf, en ta bislút
  Hy gong ’er fier mei ôf.
Dat stoe dy Grinzers matich oan,
  Mar ’t mocht hjar dochs net bate.
De Friezen spanne op ’t iis de kroan,
  Dêr kinn’ se net tsjin prate.

“Wy sieten langer-nôch oan ’t tou;
  “Hijla, kast’lein! skink yn.
“Jaen sels de flesse ek in knau,
  “Jy moatte ek troch de wyn!”
Sa geide do de útlitt’ne Woarp:
  “’k Wol ride om liif en libben,
“’k Wol tsjin de bêste út dit doarp:
  “Den ik op kouwe-ribben.”

Hja setten dêr in goe’ gelach,
  De joun dy foel dêr koart,
Mar ’t wier saun ûre op ’e slach,
  Do teagen se wer foart.
De moanne stoe hjar frjeonlik by,
  En de eastewyn bloes tige;
Hja rieden fleurich as in bij
  Mei seizen op ’e rige.

De hertetrek wier dochs nei honk:
  De fammen wierne yn noed.
Hja setten nou ’ris tige skonk,
  Der waerd nin iis hast roerd.
“Us heit en mem, sa spriek in faem,
  “Hwet meij’ dy sloven tinke?
“De hikke is wrammels fen de daem;
  “Hja kinn’ net ite ef drinke.”

““Wy moat’ yet op ’e Leke oan:
  ““Wy binne nou sa ryk;
““De moanne skynt de hele moarn,
  ““En ’t iis is as in dyk.
““Kom, lak! sei Woarp, is men yn noed,
  ““Dat scil wol wer bisoarje.
““In Leke-blom moat op ’e hoed!
  ““Lit de âlde ljue hwet gnoarje.””

Mar Jokke en Jeltsje gnoarren net,
  Hja suchtten om de bern.
Ho eang waerd it hjar om it hert!
  Hjar rie wier skjin forlern.
By in lyts fjûrke sieten sy
  Yn ’t skynsel fen de moanne,
En hearden de foartsjirmerij
  Fen de ûlen yn de loanne.

“Hwet is de wrâld foroare, faer!
  Sa spriek de âlde frou.
“It jongfolk sjucht net mear gefaer,
  “Dat is forwyld’re nou.
“It lân moat sinke as in stien.
  “Hwer moat dat yette hinne?
“Nei rie fen de âlden wirdt net dien,
  “Hja witte it mar allinne.

“Earst skrept men mei it fé, en docht,
  “En melket, det men swit,
“En faek is ’t jounmiel lang al ré,
  “Ear ’t m’ien fen ’t jongfolk sjocht.
“De wrâld is, siz ik tûzen kear,
  “Is net as fen to foare;
“De oerdwealskens wint al mear en mear,
  “De minsken binn’ foroare.

“Ald Sjearp-om mei syn knolle-foet,
  “Dy oars mei ’t jounwirk die,
“Dy strampelt ek al mei de stoet,
  “Krekt eft er ’t lean wei hie.
“In grouwe balstien moast ’er mei:
  “Dy lei er op ’e slide:
“Sa moast dy âlde heuker nei
  “It goezze-lotsjen ride.

“Och, binn’ jinwirdich de âlden tel?”
  Sa jeuz’le Jeltsje foart,
“It libbenspaed dat is sa smel,
  “De wei nei ’t grêf sa koart.
“Mar dat bitinkt it jongfolk net.
  “Hja litte de âlders suchte.
“O God, dy heel de wrâld bifet,
  “Hâld hjar yn hoed en tuchte!”

““As suchtsjen holp, ik suchtte mei,”
  Sa spriek âld Jokke-om do,
““Mar ’t brocht nea himels treast to wei,
  ““Dy smert forlichtsje koe.
““Mar ’k haw alear in teltsje heard,
  ““Dat scil ik dy fortelle.
““Ho! dy troch eigen tadwaen stjert,
  ““Scoe dat âld Jokke-om kwelle?””

IT SWELTSJE FORJIT.


  Ik haw ’ris fen ús âld oarre heard,
  Fen it fûgeltsje Forjit Forjit:
As immen siikkreunich ellendich stjert,
En nimmen mear nei syn kiermjen heart,
  Den stjûrt Gods ingel ta treast him yet
  Dy ljeave fûgel Forjit Forjit.

  En as in mem mei jammer en smert
  Yn it neare kreambêd fen kommer forgiet,
En bidt en smeekt sa earmhertich hjar God
Troch de dead to brekken hjar jammer, hjar lot;
  As it berntsje hjar ljeaf op ’e skirte sit,
Den sjongt wer it sweltsje Forjit Forjit.

  In séman soms sa onhiermlik sweart,
  En nei Gods wirden ef boden heart,
Dy siket yn stoarm by God syn bihâld,
Oanropt sa oatmoedich de Hear fen de wrâld.
  Mar as dy de stoarmen wer swije lit,
  Den sjongt it sweltsje Forjit Forjit.

  As immen yn ’t kwea de miet birint
  En op it deabêd sa treastleas kreunt;
As ’t onrjucht, as ’t skraepjen him bijowt,
As de dea, as de modder him yslik oangrout,
  For dy sjongt it himelske fûgeltsje nit,
  It treastende sweltsje Forjit Forjit.

  Och, honke, de tiid het wjukken oan,
  Mar ’t ljeave sweltsje Forjit, Forjit,
Dat ivich ús bybliuwt yn wille, yn smert,
As ynbylding, mear noch, as sjochtme ús dert,
  Dat himelske skynsel fljocht hirder den yet,
  Dat frjeonhâldend sweltsje Forjit Forjit.

  It sweltsje, dat op nin swinge sit,
  Mar ivich om ús sweeft troch de wrâld,
Dat haste forgetten; mar tink ’er oan,
De wrâld is yette sa net bidoarn.
  Wylst ’t jongfolk op ’t iis sa swalket en swit,
  Sjongt for Jeltsje it sweltsje Forjit Forjit.

  Forjow dochs hwet oan it brûzjend bloed;
  Us bern binne yn Gods hân, yn Gods hoed;
De stipen binne it for de âlde dei,
Mar ’t moaije gledde iis bringt hjar sinnen wei,
  En as de winter ús wer forlit,
  Den sjongt wer it sweltsje Forjit Forjit.

  Is dy den forgetten dyn fammetiid?
  Ik tink ’er net om, ef it hert wirdt my bliid.
Wy hoalden en rieden let yn de joun;
Wy waeiden der oer en roerden nin groun;
  Ho suchtte do ús âld memke yet!
  Sjong op nou, ljeaf sweltsje Forjit Forjit.


It wier twa ûre yn de moarn,
  Det ’t âlde pear dêr siet;
Dêr kaem it folk op de opsleat oan,
  En song it heechste liet.
De houn dy skrabe oan de doar,
  De âlde boer die iepen;
Hja joegen hjar as skoaijers oan,
  En fregen dêr to sliepen.

Mar Jokke-om koe hjar oan it lûd,
  En rôp: “Kom yn mar, bern!
“Jimm’ mem sit freeslik yn de noed,
  “En joech de moed forlern.”
Hja stoepen yn it binn’-hús op;
  Hjar klean wiern’ rûch birime.
Ald Jeltsje sloech hjar eagen op,
  En ’t âlde sloof biswime.

Bisaud wie’ ’t hele selskip do,
  Hjar dochters krieten sa.
“Hwet eft ús memke skele scoe;
  “Wol mem ek hwette ha?”
Mar skielik kaem it sloof wer by;
  Hja joegen hjar hwet fochte.
Hwet wierne do de bern wer blij,
  ’t Wier alles wer to rjochte.

“Ho wier ús mem sa fen de set?
  “It wier in minske griis.
“’t Is wier, wy binne al to let,
  “Mar ’t wier ek hynster-iis.”
““O, blydskip wier ’t net, bêste bern,
  ““Mar skrik hie ’t hert biklomme,
““Do ’k jimme aenstons dêr moast sjen
  ““Sa mei dy Leke-blommen.””

““Och! tsjerkhôf-boden binn’
  ’t for my, ““Deads-boden, dea en toar.
““Ik seach se earst oan ús Mary;
  ““En dêr biswymde ik for.
““Kom, berntsjes, gean nou mar to rêst;
  ““Hwent joun scil ik mar swije;
““Den moarn fortel ik wis for ’t lêst
  ““Fen ’t stjerren fen Marije.””

De oare deis kaem wer it selskip
  Om to riden mei elkoar,
En hja sprongen op fen blydskip;
  Hwent it folk wier fen it tsjoar.
“Hark, myn bern! rôp de âlde frou,
  “Earst yet myn forteltsje.
“Toavj’ in bytsje: bliuw! ei, bliuw!
  “Hark nei de âlde Jeltsje.”

[Yllustraasje: MARIJKE WIRDT TO HÔF BROCHT OP ’T GOINGARYPSTER TSJERKHÔF.]

DE LIEKE-BLOMMEN.

Op it lytse doarp Ter-Kaple
  Stoe alear ús âlders hûs;
Frede wenne dêr en wille
  Yn dy âlderwetske klûs.

’k Wier de jongste fen saun berntsjes,
  Heit wier hwette stoef en stiif;
Mar ús mem wist him to troaijen.
  ’t Wier sa ’n sêft meilijend wiif.

Yn myn earste famkes-jierren
  Hie ’k in sister, ús Marij;
’t Wier de âldste fen de keppel,
  Flugger wier der net as sy.

Meltsje, swylje, bûter-meitsje,
  Alles fleach hjar troch de hân.
Dêrby moai fen liif en lidden,
  En sa sindlik as de brân.

Hjerstmis oer de poel to strûzen
  Nei de kij oan d’ oare kant,
As de wite koppen rôllen,
  Dat wier ’t libben nei hjar trant.

En hja wier sa goed, sa sedich,
  Die sa greach ús âlders sin;
As se winters út-fen-hûze,
  Wier der ien yn ’t hûs to min.

Simmers krige hja wol frijers,
  Mar dy liet se meast wer gean;
Inkeld koe se Pinkster-Tiisdeis
  Wol nei Snits to keamer gean.

Mar net fier fen ús fen dinne,
  Yn it âlde Goingaryp,
Wenne Ids, en dy allinne
  Wier hjar sin en hjar bigryp.

As de kjeld it wetter strjemme,
  Tocht men net om kjeld en wyn.
O, ho kriigden se op ’e poellen,
  ’t Jongfolk yn de moanneskyn.

As de wite flokken fleagen,
  Wier Marij ek op ’e fljocht;
Alle dagen ride en djoeije
  Wier den ek hjar greatste nocht.

Mei hjar trijen jonge pearen
  Teagen se nei Grinslân ta;
En it iis dat wier fol wjekken,
  En de winter moalke sa.

Al it rieden fen ús âlden
  Wier mar praten yn de wyn;
Ids dy wiste alle wjekken,
  En werom wier ’t foar de wyn.

Mem stoe op ’e wâl to kriten,
  Mar ús heit dy snûrr’ hjar ôf:
“’k Scil der net in trien om litte,
  “Al bring ik dy Snjeon to hôf.”

De oare jouns bigoun to kommen,
  En it waerd sa stil yn hûs;
Teijich wier ’t en hwette mistich;
  Soms den reinde it by de rûs.

Aeklich rûsde it om de skûrre,
  ’t Kreake op ’e skoarstien near,
En as mem yn ’t mistich waer seach,
  O, hja sloech hjar hânnen gear.

Soms bigoun dat sloof to kriten,
  Mar ús heit bleau steech en stom;
Wy as berntjes boarten bûte,[44]
  En wy tochten nearne om.

Einling komme der twa mannen,
  En dy tikje oan de doar:
’t Wierne ljuwe fen Ter-Herne,
  En ús heit kaem selver foar.

“Boer! sa spriek ien fen dy ljuwe,
  “Hwet is ’t aeklich mei Marij.
“’t Griist my om it út to sprekken....
  “Mar hja ’s wei.... dat siz ik jy!”

En do sleepten se de slide
  Midden oer de bûthús-flier,
En dêr laei Marije dead op,
  Sûnder mûtse oer it hier.

Mei in Lieke-blom by ’t jak yn,
  ’t Aeklik pronksel fen de dead,
En hjar moaije reade lippen
  Wierne nou sa blau as lead.

“’t Is Gods wille!” rôp ús heit do,
  “En der is net oan to dwaen.
“Dy myn libben en myn lust wier,
  “Moat ik oan de Heare jaen.”

Hja wier yn de mar fordronken,
  En hjar Ids dy wier ontkomd;
Mar dy is tonei fortige,
  Hwent syn fleur wier him ontnomd.

Sy waerd to Goingryp bigraven
  Tichte by de âlde toer,
En de swiere klokken bromden
  Heel de lege wâlden oer.

En ús heit, om wird to hâlden,
  Liet by ’t grêf nin inkle trien,
Mar it kneagd’ him oan de siele:
  Hy is as it stof forgien.

Jongfolk, tink nou om Marije,
  As it iis sa hearlik blinkt:
Tink den, det in kweade ingel
  Jimme nei it grêf ta winkt.

DE BLAUWE SKINE.


Us Oege moast út frijen tsjen,
  Dat praette in biis him oan.
“Toe, keardel! Om dy hinne sjen.”
  Sa sette dy him oan.

“O, frouljue, man! dy binne ’er rju;
  “Toe, flean der mar op ta.
“Dou bist’ sa’n flinken stoeren ju,
  “Dou moast in slytsje ha.

“Dou biste in long’rich boeresoan,
  “Hast’ fiters oan de boksen,
“Oeribel krekte skoentsjes oan,
  “Kûtgaspen yn de hoksen.

“Hast’ fyftich goune yn de pong;
  “Wel, man! hja wirde pûr.
“Allinne mei dyn gong en swong
  “Krijstou ien oan it snoer.

“In sarjes baitsje haste oan,
  “’t Is eft it getten is.
“Den likest’ wol in keapmans soan;
  “’t Is wier hwet ik dy siz.”

En Oegeman dy roun dat praet
  As lije mâlke yn de earen.
Hy tochte: “Hearke is myn maet;
  “Dy wit wol fen manearen.

Op Nonkes-bûrren wenne Tiet,
  In fanke as in lôge,
Dy ’t hert op ’t echte plakje siet,
  Dy alle man fortôge.

Dy hjar mar seach, dy wier forjown
  Troch ’t gloeren fen hjar eagen,
Sa det de feinten joun op joun
  By swermen nei hjar teagen.

As bijkes fleagen se ’er op oan,
  ’t Wier eft se ’er hunich rûkten,
En eft hjar eagen blier en skoan
  Mei syd’ne triedtsjes lûkten.

“Jandoarje, Oege! dêr is lucht;
  Dat frommes moaste ha.
Toe, neef! dou moaste ’er for de klucht
  “Yet moarn-to-joun nei ta.”

Us Oege hearde nei dat praet;
  Hy rôp. “De deale, ja!”
Mar Hearke-neef, syn greate maet,
  Woe him to fiter ha.

Hwent Hearke hie oan Tiet al sein,
  Ja, swarde ’er op, en flokte:
“Pas op! Kom Oege fier ef hein;
  “Hy sit fol rude en jokte.”

“Thús moat er op in klibbe hea
  “Allinne gean to sliepen.
“As ’t joun wirdt skoert er him de lea
  “Fen jokte read en iepen.”

“Pas op! bringt hy de romer ta,
  “Dêr kinst’ sa beare oan dippe,
“Mar rik him hân noch mûle ta:
  “Pas op! nin fingers tippe.”

’t Wier op in lette hjerstmisjoun,
  En ’t wier mei ljochte moanne,
Det Oege-neef út frijen roun;
  Hy stoep krekt as in hoanne.

Syn sneinske pakje hied er oan,
  ’t Geloazje op ’e side,
Dêr hongen skipkeskeljen oan
  Mei ruterkes, dy ride.

Hwet rink’le er mei syn fûst-fol jild!
  Hy wier ek lang net loai;
Hy waeide oer it Nonkesfjild,
  Syn stappers kreak’ne moai.

Den fage er him de plúskes wei;
  Den seach er nei syn skonken,
Ef ho syn silv’ren keatting laei,
  Ef ho de skeljen blonken.

“Kom wrachtich! rôp er, Nou bin ’k klear.
  “Och, ljeave, ljeave Tietsje!
“Ik meitsje o’naris nin gebear,
  “Mar tinken is it, wyt’ je?”

Sa komt er oan op Nonkesein,
  Dêr fynt er Hearke sitten.
Dy biis rôp: “Bêste kastelein!
  “In dikkop sûnder hjitten.”

En hospes-om dy wie’ wol klear,
  Dy tocht: “Ik scil ’t dy laepje.
“De diker, Hearke! sokke mear;
  “Sok folk wol ik wol taepje.

“Dêr haww’ je ’n fearn fen ’t echte murch.
  “Haboes! goereis nei Tietsje!
Sa’n sûpke, Oege, is alles wir’ch;
  “Dat makket moedich, wyt’ je?”

En Oege loek in kûle yn ’t glês,
  Hy gloeide as in trompetter;
Mar hospes-om past op it mês;
  Hwent neef hie jild as wetter.

En dochs hy waerd ús Oege sêd,
  Hy woe ús Oege slite;
Hy woe de oare moarns yn ’t mêd,
  En Oege net mear bite.

Hja nulle en lepkje op Nonkesein,
  En Hearke priizget Tietsje;
Mar einling ropt de kastelein:
  ““Acht ûren, feinten! wyt’ je!””

“Kom, ja, seit Harke, Ik gean mei.
  “’k Wol nei de wite wringe;
“Dat laeit ek krekt op Oege wei.
  ’k Scil him oan ’t hiem ta bringe.”

Dêr stoe er eindling foar it hiem,
  Syn skruten hert dat tikke.
“Kom, flink! sei Hearke, Nin gekliem!
  “Toe, luftich oer de hikke.”

““Joun, foltsen! ropt er oer de doar;
  ““Binn’ jimme soun hjir yette?
““De kiel is my fen ’t rinnen soar;
  ““Ha jimme ek hwette wjitte?””

En Tietsje siet krekt by de hird,
  Hja glimde as in ikel;
Hja sei yn ’t earst nin inkel wird,
  En seach krekt as in wikel.

Mar skeetsk snaut sy him ta yn ’t ein,
  “Och, man! bistou forskrokke,
“Rin den werom nei Nonkesein,
  “Nei de âlde hospes Bokke.

“Dat hearlik boaitsfol wetter, feint,
  “Dat stiet dêr om de hoeke;
“’t Is jister fen de skûrre heind;
  “Dêr kinste ek fen brûke.”

Hy freget om in piip tabak;
  Dat kin er ek net krije.
Dat joech mar brân en ongemak,
  Dat woe hjar heit net lije.

Hy woe ek wol in flaubyt ha,
  Mar ’t fanke woe ’t net hearre;
Fen ’t stroukjen koe men ek net ha,
  ’t Bisleek dat wier mislearre.

Forheftich taest er nei in stoel,
  Mar Tietsje sei: “Hou! tankje,
“Né, Oege! ’t is nin hospesboel;
  “Kom, plak jo op dat bankje.”

“Hwet jo mankearret, wit jy bêst;
  “Ik hoef ’t jo net to sizzen.
“Ik ried jo, gean yn ’t poepe-nêst
  “Dêr op de koustâl lizzen.”

Forwezen striek er him om ’t bird,
  En woe yet ien wird sprekke;
Sy groude ’m ta: “Net by de hird!”
  En griep de tang’, dy fekke.

Biteut’re stoep er ’t milhús út,
  En sei: “Joun, faem, ik gong.”
En roun by tsjuster ta bislút
  Oan ’t liif ta yn de dong.

Hy spielt him yn in sleatsje ôf,
  En pangelt troch de miste.
Hy flokte op Hearke yn ’t tsjuster hôf,
  En woe dat nimmen ’t wiste.

“Dy klitse, suchtt’ er, hat my hawn,
  “Dy flarde lit my rinne.
“Sy stjûrt my troch it wiete lân.
  “Troch mist en dauwe hinne.”

Om nou sa ier nei bêd to gean,
  Dy smaed koe hy net dilde:
Den wisten boden en de bern,
  Ho det dy faem him trulde.

Hy flijt him ûnder d’ oes fen ’t hea;
  Sa waerd dy smaed biditsen.
Hy rekte moarns syn skrouske lea,
  En tocht: “Dêr ha ’k se stritsen.”

Hwent in fatsoenlik boeresoan
  Giet noait foar healwei-trijen.
Hy kloppet nou foarsichtich oan
  Om him op bêd to flijen.

De faem sei: “Wolkom thús fen Tiet;
  “Dat haww’ jy feardich makke.
“Mar, man! jy stjonke en binne wiet;
  “Binn’ j’ yn de jarre rakke?”

““Dêr heste in kroan en spiel de klean,
  ““En swij! Dat kinst’ wol tsjûge.
““Lit Hearke mar út frijen gean;
  ““Noait hearste it wer fen Oege.

““Ik haw in blauwe skine opdien,
  ““En ’t hat my kwalik smakke.””
Mar Hearke wier nei Tiet ta gien,
  En hie him skoan formakke.


E. H.

ALD GREULT-OMME.


Ald Greult-omme wenne yn Twellingea;
Dy hie hwet efter ’t linnen,
Mar hjerstmis wier er meast heal dea,
Den hie er frjemde sinnen.

Den suchtte en stinde Greult-om sa,
Yn ’t bêd ef de hirdsherne,
Den sûgd’ en rach’le it boarst him sa
As ’t dounsjen fen de tsjerne.

“Dat komt fen al dat stoffich hea,
“Dat komt fen ’t simmerreinen;
“Men foerret minske en bisten dea.”
Sa siet de man to weinen.

Hy wier nou twa-en-sauntich jier,
Sa meager as in range.
Hwet hiene ’er folle jier op jier
Al nei syn dea forlange!

Yn ’t ein ús Greult-om hie ’t wer wei,
Mar ’t waerd net folle achte;
“Och! sein’ de boden, ’t is hjerstdei;
“It is wer de âlde klachte.”

Mar ’t like slimmer dizze kear:
De âld boer dy bleau mar lizzen,
En alle lidden dien’ him sear;
Hy wier hast net to rissen.

En hetsich wier dy âlde man,
Hy dronk mar farske sûpe.
Dat stoe syn frjeonen machtich oan,
Dy woen’ syn pong wol strûpe.

Hy wirdt, sa ’t liket, swakker oan;
Hy freget om de kaeijen;
Hy wiist al oan syn âldste soan
In himd om to biklaeijen.

Syn gouden knopen út it himd
Dy skonk er for de namme;
In bernsbern Greult dy hat se nimd,
Den bleauwen se yn de stamme.

En testamintsje moast er ek:
Notaris moast bistelle,
Det al syn spil kaem yn de heak,
Ear ’t him de dea bihelle.

Syn lânnen gongen hân oer hân
Oan bern en berne-erven,
Dat noaske hjar; de pong wier wan;
Hja hien’ hast neat to kerven.

Syn lytsfaem tsjinne him hwet skoan,
Dat koe men heel wol merke:
Dêr makke er tûzen goune oan;
In miedstik oan de tsjerke.

En Dokter kaem ’er ek op ta,
Dy roun der flitich hinne:
Dy tocht: “âld Greult scil stryksom ha!
“Dêr scoe ’k my bryk om rinne.

“Hwent in dukaet twa min ef mear,
“Dat kin syn bern net bate;
“Hja krije it jild, en dizze kear
“Scil nimmen my biprate.”

Mar sûpe hâldt âld Greult him oan,
Hy woe nin dranken hawwe,
Mei ’t fearke moast al oan en oan,
Dy Bils-faem him den lave.

Dy koe de âld man soms ek to mûk
In plattekoek tatriuwe.
Dy klitse! o, dy wier sa tûk,
Dat kin gjin minske leauwe.

Syn bern en bernsbern kamen op,
’t Wier merke by Greult Rommerts,
Fen Offenwier en fen de Top,
Fen Drylst en Heech en Hommerts.

Dat spriek dêr mar de flesse oan,
De frouljue kofje drinke;
Net ien syn mage wier bidoarn;
Hwet snienen se yn de skinke!

It flêsk dêr snien’ se net by troch,
Dêr waerd mar tige yn fege,
En hie ’t hwet dûrre, mei in sjoch
Wier ’t hele flêskfet lege.

En klontsjes as in lytshús, man!
(Dy scoe ik hast forjitte;)
Dy treauwen se yn de kofjekan,
Ja, yn de bûse yette.

De aeijen treauwen se yn ’e hoed,
De bûter yn de doeken;
De tsjizen stielen se fen ’t boerd,
Trochsnúfden alle hoeken.

Den gongen se nei Greult-om ta,
Sa hwet om him to treasten.
Hy draeide ’m om, en knikt’ hjar ta;
Ynwindich koe ’r de measten.

As ’t ljocht den fen de himel gong,
Den stoepen se wer hinne;
Hwent Greult-om net, mar och, syn pong
Wier ’t reisgjen om allinne.

En ûnderweis den gong it mâl,
Den koen’ se oan ’t fjochten reitsje.
In earme sweager wêrzen se al:
Dy stakker woe al pleitsje.

Yn ’t ein hja lizze ’m yn de bank,
Dêr woe er oars net hinne;
Dêr roun ek bygeloof mei mank:
Lyk as dy âlden binne.

Twa bûrren moatte nacht op nacht
Dêr oer de flier omkrûpe,
En hâlde dêr by Greult-om wacht,
En lave him mei sûpe.

Dat dûrre sa in nacht ef tsjien;
De man waerd tydliks swakker,
En alle man dy wier bigien
Mei ’t lijen fen dy stakker.

Do spriek ’er yet syn bûrfeint ta,
Dy by him sit to weitsjen:
“Och! Pier, dou tsjinnest Greult-om sa;
“’t Past him dy hwet to meitsjen.

“Ik meits oan dy’t horloazje ta;
“Dat wit ús Rommert lizzen.
“Mits den bigear ik dy ’er ta
“Om ’t leed mei om to sizzen.

En dat beloofde Pier him trou:
Dy miende hwet to toppen.
Dy hie fen ’t weitsjen gjin birou,
En wier wol yn syn noppen.

De toalfde nacht do sieten twa,
Dat wierne froede minsken;
Dy griisde âld Greult-oms leger sa,
Det hja syn ein mar winsken.

Hy slepte yn de foarnacht skoan,
Hy frege ek nin drinken,
En spriek syn sitters einling oan:
“Ik droom fen spek en skinken.”

“Dy sûpe, spriek er, wêrzet my,
“Ik kin ’t net mear fordrage.
“Och! siikje in flaubyt dochs for my.
“Ho sleau wirdt my de mage.”

De ien dy seach de oare oan,
En tocht: “Scoe bûrman baze?”
Mar Greult-om spriek al oan en oan:
“Ik moat fen honger raze.

“Scoen’ dêr nin barge-finken stean,
“Dêr yn dy âlde spine?
“Ik wit, de lytsfaem hat gûd sean;
“Dêr scille jimme it fine.”

Hja fine op it ûnderst boerd
In alderedelst krouske
Fen ’t alderdreechste barge-gûd,
Fiks ûnder ’t smoar bisouske.

“Hjir Greult-om! hjir is bargegûd;
“It binne barge-finken.
“Mar ik nim it net op myn noed;
“Hwent dit rint út de kinken.”

Hy yt net, mar hy fret ’er fen;
Sa wier dy man forhong’re.
Hy sei: “’t Is kost, dy helpe kin.
“Dêr hie ik lang op long’re.”

Hy nimt in fine bôle yet
Om ’t pantsje om to feijen;
Hy waerd gesoun, en mei in snjit
Wier ’t kreunen oer en ’t kleijen.

De sitters gongen lilk nei hûs.
Hja wierne ek biskamme.
Hwent lake waerd ’er by de rûs,
En ’t joech sa ’n rare namme.

De feint, dy hjar de doar útliet,
Dy rôp: “’t Is wer gedonder;
“As Greult oan ’t sûpe-drinken giet,
“Den hat er ’t hypochonder.

“Mar hy moat jouns in sûpke ha,
“En neist de lytsfaem sitte.
“Dy streaket en dy streelt him sa,
“Dat kin nin minske witte.”

De frjeonen wiern’ biteut’re do,
Dat Greult syn dea mislearre,
En det er finken ite koe,
Dat moasten se do hearre.

De winter dy foel einling yn,
En Greult moast ek ’ris ride;
’t Wirdt sterker, en hy nimt syn
Tryn Mei yn de hynsteslide.

Heel Twellingea kaem op in ein
Bihalven dy twa sitters;
Der waerd fen ’t bargegûd hwet sein
Fen bizen en fen sitters.

Hy ridt by al syn bern yn ’t roun
Om ’t hjar bikend to meitsjen.
Ho det er op syn libbens-joun
Yet oan it wiif scil reitsje.

Sein’ al syn bern al: “Heit is mis;
“Hwet woll’ je ûnderwine?”
Sei Greult: “Hwet ien allinne is,
“Dat moast ik ûnderfine.

“Dy twa-en-sauntich jierren het,
“Dy kin yet tweintich krije.
“Ik haw myn sin op Tryntsje set,
“’k Wol sa net langer lije.

Do skelde en skrieme by de rûs,
Forwite allykfol hwette;
Mar Tryn dy ried mei Greult nei hûs,
En koe dat heel wol sette.

Hwent Tryn dy hâldde fen syn splint,
En hâldt de âld man yn wêzen.
De bern (is ’t net inpertinent?)
Woen’ Greult-om ûnd’re ’e gêrzen.

Sa rekke Greult ta mannichs spyt
Oan ’t wiif, en ek ’er ûnder.
Hy rekke lân en grounen kwyt,
En ek it hypochonder.

Hwent Nynke libbe ’er hearlik fen,
En hie in earm famylje;
For ’t hypochonder joech se wan,
Den koe se joepsom spylje.

_Grou_, 3 Dec. 1838.
E. H.

[Yllustraasje: MURK STAPT DE WINKEL YN.]

MURK FEN IPEKOLSGEA.

Yn Ipekolsgea wenne Murk,
  In riken boeresoan;
Hy hie de divel fen it wirk,
  Syn mem hie him bidoarn.
Hy waerd ek wol Murk-ropper neamd,
  Om det er heislik skreaude,
En faek tsjin alle reden oan
  Om nietichheden kreaude.

Nei folle merken reisge er ta
  Mei bûse-follen jild;
In fryster moast er altyd ha,
  Sa teach er den to fjild;
Dat gong him meast al kwalik ôf,
  En mennich glûpske makker
Dy laette Murk den om it hôf;
  Hwent hy wie’ oars in stakker.

To Heech dêr wenne in âlde Foek,
  Dy mear seach as in oar:
Dy wier ek yn de kaerten tûk,
  Alteast dêr gong hja foar.
It roun nou tsjin de Ljouwter merk,
  Hy woe syn lot wol wite.
“Den kin my, sei er, Kei, noch Tsjerk,
  “Noch Rommert wer biskite.”

Sy lei foar him de kaerten del,
  En seach do gleon op Murk;
It roun him kâld lâns by syn fel.
  Do sei se: “Klear is ’t wirk!
“Dou krijste in siden mantel oan;
  “Scilst’ mei in jiffer ride.
“Mar leau my, greate Beinte soan,
  “Net ien scil ’t dy binide.”

Dêrop waerd Murk al grutsker oan,
  En brûkte ek frij hwet drank.
Den wier ’t in walgelik persoan
  For frouljue troch de bank.
To Snits dêr wenne in winkelier,
  Dêr hien’ se folle komste;
Dy man syn húsgesin wie’ swier,
  Dy hie it net fen ’t romste.

Syn âldste dochter hjitte Rinsk,
  Dat wier in snedich ding,
Sa’n flodderkous en hansom minsk,
  En mansiik net gering.
Dy frege Murk op Ljouwter merk
  Om mei hjar út-to-riden;
Hjar oanstean hoefde er heel net sterk,
  ’t Wie’ rekke oan beide siden.

In tige rike boeresoan
  Dy kaem dêr wol to pas,
It stoe de âlders hearlik oan,
  Dy wiern’ wol yn hjar sas.
De frou rôp al hjar bûrren ta:
  “Heww’ jimm’ ’t al hoard fan Rinske?
“Die sal na Lieuwter merke toa,
  “Die het alheel hoar winske.

“It is in seun fen greate Beint.
  “It binne rike maats;
“En ’t is in heel bestendich feint;
  “Die het niet feul gepraats.
“Ik weet wel, ’t is in boereseun,
  “Maar dat ken Rinsk niet bruije;
“Syn ouders binne kloek en deun,
  “Die heww’ wat in te struijen.”

De merke dy kaem einling oan,
  En dêr kaem Murk yn hûs.
Hy hie in gloednij pakje oan,
  En bûsjild by de rûs.
Hy hie in lange rôk oantein,
  Dy sloech him op ’e kûten;
In bûsdoek oan de tip útsnein
  Dy hong ’er healwei bûten.

In machtich greate fine hoed
  Siet him yn de eagen del;
De rânne like in wetterboerd,
  Dy hong ’er slûk by del.
Hy wosk him oars sa daechliks net,
  Oars net as sneins foar tsjerke;
Nou sparre er ek de sjippe net;
  Hy glimde as in jerke.

De faem dy seach al nuver op,
  Hwent it posture raer.
Sy wier oars gâns in modepop:
  Dit like sonderbaer.
“Och, Murk, gain jou na buten toe,
  “Om ’t ryttuug klair te maken.
“De minsken sien’ as ’k weten ’t hoe.
  “Der binn’ hier rare snaken.”

“De modens hier of op it lan,
  “Dat is ien ander ding,
“En die him dan niet schikke kan,
  “Dat is in sonderling.
“Dan gain ik mar it bolwerk om,
  “Dat my gien minsken siene.
“Want as ik dair met jou an kom,
  “Wat sud’n de minsken miene?”

Dat noaske Murk mar just sa hwet,
  Mar dochs hy die ’t om hjar.
Hy tochte, bin ’k mar bûten gat,
  Den haw ’k myn eigen kar.
In âlden hierknol foar de sjeas,
  Dat bong’le ’er sa hwet hinne,
Mar Rinske wie’ bisondre kreas,
  En hie it wird allinne.

Hwent, o! it wier sa’n snippren faem;
  Mar hy wier greatsk en dom,
En hwet er yn de mûle naem,
  Dêr tocht er meast net om.
Hy gong to jow net mei sa’n spil
  En mei sa’n faem to fjilde!
De stokljue moasten op ’e dril,
  Jild moast it hjoed ’ris jilde.

Hy dronk moarns-ier al reade wyn,
  En smiet de helt hast wei,
De middeis wie’ it heal in swyn,
  It stedfolk piuwd’ him nei.
Yn ’t alderheechste logement
  Dêr moast dat pear do ite.
Hy siet oan tafel as in Drint,
  Hja woen’ him dêr wol slite.

In officier dy oer him siet,
  Dy boarnde him mei wyn,
It iten smakk’ him dochs net swiet,
  Dat koe der hast net yn.
Do ’t mâl gong, holp ek Rinsk him mei,
  Hja naem him op ’e foarke;
En Murk waerd ûnder ’t iten wei,
  Sa det er skielik snoarke.

Nou kuij’ren Rinsk en de officier
  Plezierich troch de stêd.
It skieden foel hjar heel net swier,
  Hwent Murk siet dêr foar slet.
En de officier wie’ wol yn ’t skik:
  Dat folk hâldt meast fen slinen:
Hja rinne folle op ’e slik,
  En dat yn oarljues spinen.

Mar dy man hâld’ him opperbêst,
  Dy brocht ús Rinsk yn ’t skip.
En Murk dy smieten se op it nêst:
  De doar kaem op de knip.
De jouns do Murk to wekker kaem,
  Do waerd it yet net better.
Hy skopte en sloech om feint en faem,
  En flokte as in ketter.

It lûd wie’ troch de toarst forgien,
  De tonge wie’ him skrok.
Hy wie’ alheel forheard, ontdien;
  Hy miend’, hie siet yn ’t hok.
De feint rôp: “Poerke, sjop so niet;
  “Je pin noch niet kefangen.
“Vor lauter sjaamte ond verdriet
  “Is ’t meisk’ al fort kekangen.”

“Is that, kottorie, supen poer?
  “Het is te slim, mijnheer.”
Sa hikk’le him dy Dútsker oer,
  Dy kaem him op it lear.
Hy poetste him syn klean hwet út,
  Hy joech him thé en wetter.
Dy wosk en kjimd’ him ta bislút,
  En do wier Murk wer better.

Mar ’t stiek him machtich yn it krop;
  De skamte sloech him oan.
Hy skoerd’ it hier him út de kop.
  De divel wier yn ’t koarn.
Hy tocht om ’t wird fen Foek to Heech:
  _Scilst mei in jiffer ride._
“’t Is wier, dou âlde hellefeech,
  “Gjin minsk’ scil ’t Murk _binide_.

“Nou moast de _siden mantel_ oan;
  “Mar dat oerkomt my net.
“Ik wie’ to dronken dizze moarn,
  “Mar joun wird ik nin slet.”
De houn, dy moarns him biten hie,
  Syn hier moast him genêze:
Dat wier do sa hwet yn syn rie,
  Der moast mar wyn wer wêze.

Ien flesse tocht him, koe nin kwea,
  Dy geat er him ek yn.
Mar ’t gong him fluch wer troch de lea.
  Hy kaem wer troch de wyn.
Nou dwaeld’ er troch it merkgekriel,
  Troch al dy minsken hinne;
Hy tocht, de merke-skiere-iel
  Dy scil to nacht wol rinne.

Net lang tonei dêr kaem al ien,
  Dy sloep him skean foarby,
Dy knikte him en seach sa grien;
  “Ha! tocht er, Dy ’s for my.”
Dy laet him nei in optrek ta
  Yn in foarname strjitte.
“Kom, tocht er, hjir kin ’k wille ha.
  “Dat kin in keamer hjitte.

Dêr wennen oars twa sisters yn,
  Dat wierne âlde ljue.
Dy jiffers wierne wakker fyn,
  En jild dat hien’ se rju.
Syn sleep dy hie in kaei fen ’t hûs,
  Dy hie as faem dêr tsjinne.
Den koe se stelle by de rûs,
  Lyk as dy klitsen binne.

Dy âlde fammen wierne foart,
  Dy ieten by hjar broer;
Dat dûrre yn de merk’ net koart,
  Dat wist dy leaze hoer.
Hja fynt al gau de brandewyn,
  En jowt him mar to drinken.
Hy wier mei ’n ûre wer in swyn,
  Lyk as wol is to tinken.

Hja pûlet him de bûsen út,
  Ontnimt him rôk en hoed,
En lit him rôlje ta bislút
  Yn ’t bêd gerêst en goed.
Mar do bigoun yet earst syn krús!
  Wylst hy dêr laeit to sliepen,
Dêr komme de âlde jiffers thús,
  En dwaen de doarren iepen.

Hja gongen meast by moanneskyn
  Sa sûnder ljocht to koai,
Hjar nachtgûd laei den op ’e wryn
  Heel eptich yn de ploai.
Dat knoff’le dêr al jierren lang
  Jouns yn it tsjuster hinne.
Foar oaljebarnen wiern’ se bang,
  Hja woen’ ’t er fyn út spinne.

De jongste stoep de keamer yn,
  En sei: “Hoe hew ’k it hier?
“Hier staet in fles met brandewyn;
  “Hestou dair toe weest, Knier?”
““Hea, Styntse! ikke brandewyn?
  ““’k Hew ommers sere bienen.
““Ik bruukte it in gien jair of tien.
  ““Hoe stootst’ et út de schienen?””

“Mystiit! wat stain de stoelen rair!
  “En ’t bedgordyn is scheurd.
“It wurdt my mislik, wee, en nair:
  “Want hier is wat gebeurd.”
Hja giet nou op it bêdsteed oan,
  Om mûtse en jak to krijen:
Mar taest op greate Beinte soan,
  En do bigoun it lijen.

Do gúlje en moartsje: “Dieven hier!”
  Hja tomm’len oer elkoar.
De bûrren kamen yn it spier,
  De rottelwacht foar doar:
Hja stiekne gau lantearnen op,
  In swird moast op ’e side.
“Kom, sein’ se, fris ’er mar by op.
  “Him sal de duvel ride.”

De rottelwacht dy spriek him oan,
  En sei: “Wat doestou hier?”
““Och! ik bin greateBeint syn soan,
  ““Ik bin hjir for plezier.””
“Wy wete hier fan greate Beint,
  “Of fan syn seun gien donder.
“Mar earlik biechte súste, feint,
  “Of dou raikst in ’t fooronder.”

“Dou maikste hier in nachtgerucht
  “By groate luu an huus,
“In ’t is ook lang gien merkeklucht;
  “Die boel is hier niet pluus.”
Hy bycht ek alles hwet er wist,
  Dêr wie’ net tsjin to kriemen:
Mar do er jild en klean ek mist,
  Bigoun er lûd to skriemen.

Dêr stoe er nou yn de ûnderklean;
  Ho graech skau Murk de flint!
Mar sa doarst hy dochs ek net gean
  Yn sa’n great logemint.
De rottelwacht seach yn in kast
  In âlde siidne tabbert.
“Dair! sei er, Hang die om dyn bast;
  “Dat is noch krekt soa ’n swabbert.”

Hja sjouden nei it logement;
  De âlde poep kaem foar;
Dy rôp: “Kotz tausend sapperment!
  “Dat steht er schnurrig voor.”
Kredyt dat hie er dêr yet wol.
  Hy koe him klaeije en skoaije,
En de oare moarns mei de âlde knol
  Werom nei Snits ta toaije.

By tsjuster gong er do nei hûs,
  Den hie dat ding gjin wird.
De rôk en hoed dat wier ’n abús;
  Mar ’t praet dat foel him hird.
“O! rôp er, âlde galgestrik!
  (Hy miende Foekje-moeije)
“Dou wist it alles op in prik;
  “Ik scoe dy wol forfoeije.”

En hwa nou oait nei merken teach,
  Us Murk dy kaem ’er net.
It joech oars al in nuver each,
  Mar ’t ballet ôf, sa’n set.
Hy tocht net mear om frijerij,
  En gong noait wer to sink.
Hy hâldde hinnemeltserij,
  Twa ljurken en in fink.


E. H.


_Grou_, 8 Junij 1839.

IT FEARTFLAGJEN,


In reis fen Gabe Skroar. Utjown troch Doctor E. Halbertsma.


Gabe hie in omke op in doarpke yn de greidhoeke wenjen. Dêr wier it
oars noait merke, mar ienris yn it jier yn de neisimmer waerd de
opsleat flagge, dy nei it doarp ta roun, en dat diene de boerefeinten
mei eltsoarren; en jonge boeren, dy de hjouwere yet ek net alleheel end
al forroun hiene, kamen dêr ek al mank; mar kaem ’er willens ef by
ongelok in faem by, dy waerd sûnder wilens troch dy droege opsleat
helle, en dat neamden se dêr foetwaskjen, en sa koene dy sloven den,
oan de middel ta klaei, op hoasfoetlingen nei hûs ta peasgje.

As de opsleat den ophimmele wier, den kamen al dy ljue by eltsoar yn de
skoalle; dêr siet de âlde master den mei in great kanne mei brandewyn
op swarte beijen, en masterske mei in kanfol mé for de fammen. Domenij
en pastoarske koene by sa’n rûch spiltsje net wêze, mar skikten der de
koffy en koeke by, en sa waerd dat in gearjefte, dêr neiby it heale gea
oan to pas kaem. It meltsjen waerd oanbisteld, en de allerâldste ljue
wierne op sa’n joun by Domenij to koffydrinken.

Dy goede minsken, dy oars noait nin drank ûnder eagen krigen, mienden
for sa’n pas, det it sûpe wier, en sa geaten se it der ek yn, en den
barden der al nuvere dingen yn dy âld skoalle. Master, de âlde stadige
master, dy oars neat song as psalmen Davids, bigoun den to sjongen fen:
_O Holland schoon, met eenendertig steden_, of: _Daar was er een ruiter
en de meid_, en al sokke oerdwealske bierpsalmen mear, dêr it jongfolk
hjar danich mei formakke, en dat dûrre krekt sa lang, det de âlde hear
de prûk dwers op ’e holle siet, en det er troch masterske
sleeptoffeljende nei bêd laet waerd. Sa’n dei trof Gabe dêr ek ’ris, en
hy hie him foarnomd om dy ienfâldige ljue ’ris op in fine menier fen in
nuvere kwael to genêzen. Hja hiene dêr de bynamme fen mirden, en as men
it wird mird ef wezeling mar neamde, den scoene se yen deaslaen; as men
fen stank praette, den wier it al mis, ja, al snúfde men mar ’ris tige
op, dêr koene se mar just oer. Gabe woe hjar genêze, mar hy wier to
slim om mei de doar yn it hûs to fallen: dêrom brûkte er in greate
omhael fen forteltsjes, dy neat ta de saek diene, om sadwaende de ljue
for him yn to nimmen, en mear yngong to finen, as er einlinge mei de
hele hûd útfoel.

Syn omke, dy him wol graech ’ris oan it praten hawwe woe, stelde him
foar om ’ris in forteltsje to dwaen fen de reis, dy er foar trije jier
’ris dien hie nei de Dockumer klaei. “Dat haste my faek biloofd, jonge;
dwaen it nou; den kinne de fammen en feinten it ek hearre.” Dêr skoarre
Gabe earst wakker tsjin oan sa beare, mar de feinten, dy by it
feartflagjen wol sjoen hiene, det it in snedigen hond wier, rôpen
allegearre: “Dou scilste, Gabe; ef wy helje dy troch de opsleat.” Mar
driigjen holp hjir neat; dêr waerd er steech tsjin op. Einlinge komt de
gnapste faem út it hele selskip by him, dy lei him de hân op it
skouder, en sei: “To, Gabe! dochste it net om it oare selskip, dwaen it
den om de fammen; der sit ommers wol frouljuflêsk oan dy.” “Dat scoe ik
miene, sei Gabe, en it scoe skande wêze as it sa net wier; mar as it
âld folk fen kant is, den wol ik neist dy sitte.” “Dat kin wol lokke,”
andere sy him dêrop, en do gong it oan. Hy set de iene hân op syn
kreupele skonk, en bigjint to fortellen, lyk as hjir to lêzen stiet.

“Wy hawwe ’ris in arbeider fen de Dockumer klaei by myn âlders hawn, dy
alle jierren by ús kaem to sichtsjen, in bêsten pronten keardel! Dat
dûrre wol tsjien jier efter ien, mar it lêste jier klage er ús heit syn
need, det er mei syn húsgesin fen acht berntsjes fen arbeidzjen allinne
net mear libje koe; hy frege ús heit om fjirtich goune jild; dêr scoe
er in foech kampke terp to Westergeast for hiere, om ierdappels op to
bouwen, en den scoe er ús heit earst tweintich koerfol ierdappels
stjûre, dêr ús mem folle fen hâlde, en yn de winter scoe er ús de oare
efterstallingen werom bitelje. Omdet it in man wier, dêr nin spyn oan
wier, dy ús altyd earlik en trou tsjinne hie, sa waerd him dat jild
dalik op in goed gelove ôf tateld. Mar de oare simmer liet er ús in
brief troch de skoallemaster skriuwe, det er net komme koe om to
sichtsjen, omdet er siik wier; mar it slimste wier, det er ek nin
ierdappels kamen do de tiid om wier, det dy út de groun komme moasten.
Do sei ús Rommert (dat altiid in bol-David wier): “Dêr ha we de
Duvelderij al geande; ik tochte wol faek, dy fine snaek scil ús wol by
it foetsje hawwe.” Dat sei er, omdet de man sneins flitich yn ’e bibel
lies, dat syn menear net wier. Rommert tipte, keatte, ef koekslingere
sneins ljeaver, mar Rommert wier tweintich jier, en Ynte al fyftich.
“Dêr scil ik aeijen yn klopje!” rôp Rommert. “Ik smyt moarn it gat op
’e rún, en ryd nei dy keardel ta.” “Dêr scille wy net fen hawwe, man!
sei ús heit, dou biste to balstjûrrich yn it oankommen, en to wreed om
to moanjen; dêrby biste my ek to swier for dat jonge rúntsje. Lit Gabe
dat dwaen; dy is lichter, en rom sa bislepen om mei minsken om to gean
as dou; en dêrby mei Gabe ek wol ’ris fen de biezen; dy sit my dochs
genôch: dat seit master Freark ek, dy hat in sprekwird, dat is:

_Dy al to folle sucht en sit,
Op ’e stoel wol nei ’t grêf ta rit._”

[Yllustraasje: GABE OP ’E NOARGER-RÚN FOAR “DE HOUTEN ROMER”.]

Dêrom gong dy reis oan. Us mem joech my fiif inkelgounen, en in stik
spek en brea mei op reis, mar ik treau yet fiif-en-tweintich goune âld
skroarslean by my for de kweade ûre. Ik tochte der koe my ’ris in
ongelok oerkomme, en dêrby it is sa mar yn de wrâld gelegen, in folle
pong is in frijpas, dy de greatste gaudief for in earlik man trochgean
lit, mar in lege pong is in lúsangel. Sa teach ik op reis mei ús
noarger rúntsje, dy do op syn edelst wier; it gong ’er hird oer, en de
wei wier nei de tiid fen it jier yet al skiklik, mar de loft hong eft
er katten spije woe: gallich, kin ik jimme sizze. Ik kom oan in
kroechje, dêr hong in greaten houten romer ta út: sa great wier it
boppe-ein as in earnamer, fammen; en dy hong mei in swier keatting oan
in lange spjirre, dy ta de gevel útstiek as in brebierstôk, en dêr stoe
op: _Een stuivertje maar, dan benje klaar._

Ik tochte, dat is in skoane mjitte for in stûr, en ik sei tsjin ’t âld
wyfke, dat foar kaem: “Scoene jy my ek for in stûr jenever jaen kinne?”
Dêr kaem dat wyfke oan mei in romer as de Tjeukemar, en by ongelok
dreau it kikkertskroas ’er op; it sloof moast de sleat to bate nimme om
in greate mjitte to jaen. Ik sei: “Hwet is dat wyfke?” “O, in lyts
bledtsje fen de linebeam, dy lit jinwirch los.” “Kom, jaen it hynzer in
bytsje wetter, en my in koaltsje fjûr.” “As ’t jo bljeaft, keapman!”
Wylst ik dêr stoe to oanstekken, en to praten, kaem der in lang keardel
oanrinnen mei blauspinalen hoazzen oan en in koarte spanbroek; in lange
blauwe rôk hie er om, hy hie in hege hoed op, in kattestirt yn de
nekke, en hy roun op lege spitse skoen; hy wier sa meager det er wol
mei de keninen troch ’e tralies frette koe. “_Goeyen avond!_” sei de
man tsjin ús, en hy hime as in ôfbeund hynzer. “Goeijen avend!” sei ik
en it wyfke: “Wel man, hwet binne jy gysten en forbaesd!” “_Ei ja, wat
duwel!_ sei de man, _ik loop my de bonken haest uut it lyf; ik hef in
slagtbeest koft van Doede, dat suud fan daag slacht wudde; en al wie
dat komt, Doede komt niet. Myn buurman de kuper suud er de helte fen
hewwe; die is al soo heislike kwaad. ’t Is om tureluursch te wudden. Ik
bin soo flau as in beest; ik hef by myn nicht te Aalsom al twie
pekelhearingen der in slagen. Frou, geef my in glas bier!_” “As ’t jo
bljeaft!” en even rimpen as de man, tapet se him yn in glês, dêr in dea
mûs yn laei. Sûnder wilens slacht de man dat glês bier mei de mûs der
yn nei binnen ta. Earst waerd er bont en blau om ’e holle; mar hy
kokhalze hwette, en do rekke de mûs ’er troch. Ik hie dy mûs wol sjoen,
mar ik tochte, dêr scil dy stedman wol foar opstrûpe. Dea-binaud wier
dy man! Ik sloech him sêft op ’e rêchbonke, en sei: “Man, jy drinke to
stjelpich.” “Né, rôp it wyfke, der laei in bytsje kien op it bier, dêr
is de man yn forsketten.” “_Poepeldery!_ rôp de man, _ik weet wel wat
it weest is, die duwelsche brouwers te Dockum! ik ken se wel, want ik
bin sels in Dockummer, die suwere hoor bier niet goed fan de hop, it is
in hopblaatsje weest, dat my inne hals seten het._” Sa moast it wêze,
sei it wyfke, en sa koe de man mei syn deade mûs en twa pikelhearringen
yn de mage wer fierder reisgje.

Nei ’t ik my wize litten hie hwer Ynte wenne, ried ik nei de man ta. Ik
hie al fen it wyfke heard, det dy ljue danich yn omslach sieten, mar ho
bisaude ik, do ik yn dy wenning ynstoep. Seis earme berntsjes sieten om
de hird, heal neaken. It wiif, dy just de goarre trochstien hie, siet
mei in tekken om, en hie nin lust om op to sjen. Einlinge waerd de
bêdsdoar iepene en dêr seach Ynte ta út. Syn ynfallene eagen boarstten
de trienen ta út.

“Biste dêr, Gabe! sei de man snikjende: Ik bin bliid, det ik dy sjoch,
en kel derby; ik wit dyn boadskip foarôf; dou biste altyd in minske
west, Gabe, en mear as in minske, dou wierste in minskefrjeon; mar as
men jild oan de minsken skildich is, den binne ’t nin minsken mear, mar
divels.” Dêr stoe ik nou: it roun my iiskâld troch al myn lea; it
meilijen oermastere my sa, det my de wetterlanders oerrounen. Ik koe
myn triennen net ynhâlde, en nin wird útsprekke. Mar ik spriek
ynwindich tsjin my sels: Scilstou, Gabe Skroar, noch in minske wêze, ef
in divel? en ik tochte oan de wirden fen mynhear van Haren:

_Hoe velen is nog min geluk beschoren,
Die d’ysren armoe fel met scherpe tanden byt,
Die nacht en dag het kermen horen,
Van ’t teder kind dat honger lijdt!
Heeft d’ aarde dan geen voedzel voor ons allen?_

[Yllustraasje: GABE YN ’E WENTE FEN YNTE.]

En ik sei tsjin my sels: “Né, Gabe! dou scilste in minske wêze; hwent
dou kinste hjir mear wêze as in minske; dou kinste in Ingel wêze.” Ynte
forhelle my do, det syn wiif en hy tagelyk siik wirden wierne, en det
er al syn jild formastere hie, en det syn ierdappels fortribele wierne
troch de droechte; hy hie de bysitter ek al oanwest om ûnderhâld, en dy
hie bilove det ’er yn foarsjoen wirde scoe; mar mei det nou de
hazzejacht ynfallen wier, hie de man it glêd forgetten, en it wier by
biloven bleaun; en mei det er de hele simmer fen de baen west hie, sa
wier fen de heawinninge ek net komd; hy hie oars fjouwer aerdige kijkes
stean, dy him yet al troch de winter slepe koene, en nou scoe er dêr
twa fen forkeapje moatte. “Och, Gabe, suchtte de man, as goede minsken
my net bysteane, den moat ik dizze winter mei myn earme berntsjes
omkomme: ik kin net betterje fen swierichheit, ik lit earmen en skonken
hingje, en wachtsje myn lot hjir boppe wei: wistou ek rie, Gabe?” Nou
tochte ik by my sels: Dy man kinste helpe aste wolste, en aste dy man
fen dizze winter mei syn earm húsgesin omkomme litste, dat hastou for
dyn rekkening, en it scil dy ivich as in stien op dyn gewisse lizze. Ik
wol ljeaver de lêste stûr weijaen as onbarmhertich wêze, tocht ik. “Ja,
Ynte, sei ik, ik kin jo helpe, ik wol jo helpe, en ik scil jo helpe;
mar net prate fen hânnen en foetten hingje to litten, om as in bult
fodden foar ’e wyn ôf to driuwen, hwent dy komme onaris op in
rúchskerne ef yn de jarredobbe to lânne, frjeon! Jy hawwe fjouwer
bisten, en mar for twa hea; wol nou, ik haw in moai klibke hea to
Skraerd sitten; dat haw ik yn it foarjier yn in boelgûd koft. Stjûr
jins broer mei syn pream mei tweintich koerfol Westergeaster ierdappels
for ús mem: den is dy ek to frede, en lit him den dat hea fen Skraerd
helje en bringe dat oan jo; den hawwe jou bisten fretten. Dêr hawwe jy
foarearst yette twa trijegounen om jo hwet út de earste need to helpen,
en as je dêr dy feare kou útmolken hawwe, dy dêr stiet, den stjûr hjar
ús wer; wy moatte takommene jier dochs in weidkou hawwe. As jy den it
gelok hawwe, det je wer opfleurje, den kinne jy werkomme to sichtsjen,
en sa kin de rekkening wer goed komme. En nou scil ik yette in goe’
wird dwaen for jo by de master, dy oer jo giet.” “O, Gabe! rôp de man,
ik hoef nin medicinen mear; ik kin wol betterje fen blydskip.”

“Dat haste ’ris gnap makke, sei syn omke. Gnap, gnap!” rôpen se
allegearre troch de hele skoalle. “Net al to gnap, andere Gabe; hwent
as frij feint hie ik him alles skinke en forearje moatten, mar om de
hele winter it gejeuzel fen ús Rommert net to hearren, woe en doarst ik
it net dwaen.”

Ien fen de fammen, dy hwette weak fen aerd wier, en dy op it hearren
fen de earmoede en ellinde fen Ynte soms al djippe suchten litten hie,
frege hastich oan Gabe: “en ho is it tonei mei Ynte gien, dy earme
stakker?” Opperbêst faem, sei Gabe; hy is opfleure, en hy hat yette twa
simmers by ús sichte, en hy is yn ’t forfolch yet in wolsteld boer
wirden op in nuvere menear.

Hy hie in ryk omke yn de Trynwâlden wenjen, dy nin bern hie, mar hy
mocht Ynte net lije, omdet er him de wierheit wol ’ris opsei oer syn
goarjen. Dêrom hie Ynte noait tocht, det er dêr in stûr fen erve scoe,
mar dy man wier lyk as de measte gjirrige rike ljue, freeslike bang for
de dea, en hy woe net testamintsje, omdet er miende, det it mês den for
him klear laei. Mar do oerfoel de man mei de seine him onfoarsjoens, en
it libben gong ’er út wylst er in leppelfol brij yn scoe; en sa waerd
Ynte yn syn steed boer to Moarmelswâlde, dêr ik forline jier by him
út-fen-hûze haw; en nou jowt er my altyd de bynamme fen bysitter;
“Hwent bysitter scoe yn myn need foarsjen, seit er, en dou haste it
dien.” Mar gjin minske licht dêrom de hoed for my, al binn’ ’t ek noch
sokke greate eagentsjinners.” Master, dy de prûk al min ef mear op ’e
side bigoun to krûpen sei: “Hawar, Gabe! priuw ’ris mei my; dou kinste
prate as in pastoar; mar dat fen dy keardel mei de mûs yn it bier, dat
roun der by troch, maet.” Hwerop Gabe sei: “’t Is wier, master; mar it
wier in hele reis alleheel en al tichte by Bolswert wei nei de Dockumer
klaei ta; dêrom pleistere ik efkes, en omdet ik bang wier, det it jimme
ek sa gean scoe, nou pleistere ik ek ’ris mei myn forteltsje; en dêrby,
dy in strou om in aei, en in forteltsje om ien lyts flouke bidjert, dy
is net felle wiis. Mar, master, det er greate dingen troch in lyts
kielgat gean kinne, dat hat in neef fen my ’ris ûnderfoun: dat wier in
kofskipper, in lichtmis fen in keardel, dy gâns âlders erf hie, dy
dêrby forskate oanstjerten krige, en yn it bigjin heel gelokkich op sé
wier: dy brocht it sa fier, det er mei in gnappe koffe mei in lading
Rigaske balken to Amsterdam kaem. Dêr forkeapet er skip en lading, en
jowt him oan it rintenieren, mar syn lichte sinnen fordwaelden yn dy
greate bûrren. Hy rekket oan it swieren en slampampjen, en hy lapet ’er
syn hele boel yn koarte jierren troch.

Do er mar in stûr mannich mear yn de bûse hie, do gong er nei in dokter
ef master ta; dy frege er eft er him ’ris yn de kiel sjen woe, hy scoe
wol in splinter yn de kiel hawwe, tocht him. “_Een splinter in de keel,
man?_ spriek master, _Daar heb ik nooit van gehoord, maar wel in de
handen._” “It moat dochs sa wêze, sei myn neef, sjen der mar yn op.” De
master seach him yn de kiel, mar hy seach neat. “Den moatte jy it yet
’ris tige bisjen, sei er, en de master drukte him de tonge mei in plat
izer del. Mar de master sei: “_Ik zie niets, volstrekt niets; maar hoe
is het mogelijk, dat je op dat denkbeeld komt, vriendje?_” “Wol,
mynhear, spriek myn neef do, dêr is in koffe fen njoggentich lêst mei
in lading Rigaske balken der yn mei seil en treil trochflein, en nou
liket it my nuver ta, det er net ien lyts splinterke fen hingjen bleaun
is. “_Ja, vriesje_, sei de master, _ik geloof, dat het je begint te
reutelen; loop naar het buitengasthuis bij de gekken; daar hoor je te
huis, maar niet bij mij._” En dêr hie de master dochs ongelyk yn; by de
gekken hearde neef net, mar by de swiften en doognetten op in
oarlochskip. Myn neef hie wirk it laitsjen yn to hâlden; hy roun hird
ta de doar út, en hy forronsele him nei Eastynje. Dêr libbet er nou
yette as siketreaster op it eilân Ambon; hwent hy kin sa de man wol,
den út it Hegelied, en den wer út Jeremias.” “Dat is ek in biis west,
Gabe; gjin hier better as dou,” rôpen se de hele skoalle troch. “Nou,
dat is ta dêroan ta, mar ik forhelje hwet ik wit, en mear kin ik net;
en dy dat ek wol is in gek. Mar ik scil nou mar fen Ynte Sapes
ôfstappe; dy man wier nou bisoarge. Mar nou moast ik ûnder tek; hwent
by dy earme minsken koe ik net bliuwe, en dêrby woe ik Ynte syn master
sprekke. Ik ried nei in doarp dêr tichte by; ik seach in âld weardshús,
en dêr hinge in boerd út dêr hwette op stie; mar dat wier forwettere
troch waer en wyn, det ’er neat mear fen to biskieden wier, as oan de
iene side in kattekop, mei in healfearntsjekantsje oan de oare kant fen
it boerd. Tonei forstoe ik fen de kastelein, det ’er op stien hie, oan
de kat syn kant:

_De katten branden zich aan brij._


en oan de oare side:

_De menschen branden zich aan mij._


Ik sprong fen it rúntsje en rôp: folk! Dêr komt de kastelein oan, in
great keardel mei in wyt kyltsje oan, op houten klompen en mei in great
swart rûge mûtse op; hy brocht myn rúntsje op ’e stâl, en dêr skrobbe
ik de foetten ôf. “De diker! sei de man, dat is in rúntsje as in
jifferke yn ’t flewiel; in edel ding! Nou, it liket my ek ta, det in
goed hynzer jo wol past; dat stylwirk stiet der al hwette strampelich
by mei jo.” Sjê, dêr moast ik my dalik myn kreupelheit al forwite
litte. “Mar, kastelein; sei ik, kin myn hynzer it hjir goed hawwe?” “Jy
hawwe nearne mear nei om to sjen, hwent ik hâld mear fen in jong hynzer
as fen in âld wiif; ja, sels al wier it in jong frouminske, den moast
hja der yette al moai by wêze, scil ik ’er mear fen hâlde. Gean jy mar
nei de keamer ta.” Ik traepje de holle stiennen gong lâns, mar do ik
just by de keamersdoar kaem dêr hear ik in frouminske forheftich
roppen: “Aste der yn komste, den hou ik dy mei de bile foar de kop!” en
ik as de blits dêrop wer nei de stâl ta nei de kastelein. “Ho nou! sei
dy, dooch it dêr net better, det je sa gau werom komme?” en ik forhelle
him de set. “Dat klinkt nuver, sei de man; den moat ik ’ris mei,” en do
waerd ús ’t ding klearder. Dy hospes dêr dy wier ek skjippeslachter; hy
hotte just syn bile do ik mei it hynzer foar de doar kaem, en do lei er
de bile op ’e tafel om my to rêdden; it wiif siet to smoarranen, en dêr
stoe in pôt met rie snien smoar ûnder de tafel en dêr woe in lyts
mophountsje fen frette, en dêrop wierne dy wirden fallen, krekt do ik
de klink fen de doar yn de hân krije scoe. Do ik yn de hoeke siet,
easke ik koffy om to bikommen, en do bigoun it wyfke to kleijen, det de
koffy sa yn de mounle omdwarle: sa sei se: “Onwaer krije wy wis;
hark’ris, hwet kreaket it úthingboerd, en de kat hat hjoeddeis al sa yn
de beam opflein. Dêrmei komt de kastelein, en dy frege my al dalik:
Hwer is jins pas, jong feint? it bistjûr nedicht ús ’er ta om it to
freegjen.” Ik liet him de pong sjen. “Goed, sei de hospes, dy bringt dy
troch alle lânnen; ja, troch it fagefjûr en de hel.” Ik tochte, dou
biste in nuveren kastelein; en do forhelle ik him dalik hwer ik fen
dinne kaem, en hwet myn reis wier: hwent ik seach wol, det it in man
wier, dy my wol paste: en do sei er ek: “Nou, it is goed; ik wit nou
hwa ik ûnder myn pannen hab: dou moaste dy nou mar nei wenjen sette;
dou scilste it hawwe as in soan oan hûs.” Hy joech my in âld jas oan,
in blauwe sliepmûtse op, en in pear âlde útdroege toffels mei
skjippebloed ’er op oan de foetten, en sei: “Hawar, dêr haste in lang
piip.” Mar de piip wier net klear, en ik sûgde en helle, en it holp
net. Do joech de kastelein my in nijen ien, en sei: “Hawar, heite; dêr
is in oaren, mar ik ried dy om takomme jier ’ris nei Boarnwerder merke
to riden, om in nije sûchlape; dy wirde dêr forkoft.” Ik sei: “Is der
op sa’n lyts doarpke yet in merke?” “Wel ja, man; wiste dat net? sei de
kastelein. Dêr is foar jierren, do ik yet in jonge wier in mirakel
bard, dêr alleman him oer bisauwe moast. Der wier in âld soldaet fen ’t
regiment Oranje-Friesland, dy to Dockum wenne, en dy in houten skonk
hie; dy, omdet de man fen syn pensioen net libje koe, him mei
swevelstôk-meitsjen en pluchsnijen genearje moast. Dêr koe er yette net
fen bistean, ef hy moast it flearhout, dêr de man syn pluggen fen snie,
der by kape; hy hompele by jountiid ta de stêd fen Dockum út nei
Boarnwerd ta, en dêr seage de man in great fleartûke fen in
boerehieminge ôf, mar hy waerd bitrapt en dalik mei fleartûke en al yn
de toer set. De moarnsier, nei det er goed útslept wier op in gruze
mannich strie, waerd er út de toer litten, en dalik foar de
doarpsrjuchter brocht, en dy frege him, hwet er foar hie? “Wel, sei de
man, ik wiste det it moarn Boarnwerder merke wier, en nou woe ik de
ljue hjir ’ris to fiter hawwe, en sette dizze maibeam op ’e toer.” “Dou
dy maibeam hjir op ’e toer sette? Dêr forsjen ik in goune op.” “Jaen my
de goune mar, as de maibeam net op ’e toer komt, sa set my der den mar
wer ûnder.” Hy kriget de goune op hân, en kladdere mei fleartûke en al
yn de toer op, en do er boppe op ’e nael fen de toer kaem, do boun er
syn sek mei pluggen op ’e rêch, en dêr in great bosk swevelstokken
boppe oerhinne, en do gong er skonkjeoer op ’e fleartûke sitten. Do
lichtte de man syn hoed, en hy sei: “Ik tankje de boargers fen
Boarnwerd for de húsfestinge en it reispenningske.” En sa fleach er nei
Dockum ta by syn âld wiif wer foar de doar.” “Nou, sei de kasteleinske,
aste noait leagen haste den dochste it nou.” Jouke gnyske sa hwet, mar
ik sei dêrop: “Sêft, sêft, wyfke, rin net to fier, en smyt alles net
fen jo; it kin nuver; der binne rare minsken yn de wrâld. Der hat yn ’t
jier 1503 ’ris in âld wiif west to Allingawier by de Makkumer mar, dy
hiette Houkje; dy hie in jong gnap keardel troud, mar dy op in swarte
namme laei, dy it oars skoan dwaen koene: boerkjen en fiskjen wier hjar
wirk, mar Houkjen-moi ginde nin minske hwette as hjar sels; hja jage
hjar Jakle mar nei it lân ta, en siet sels mar yn de hirdsherne to
spinnen, en iet en dronk fen it allerswietste en bêste iten en drinken,
en as de man den út it fjild kaem, den koe er nei de sûpmogge ef nei de
waiboaits rinne, en ite dêr syn droege brogge by op. Op in jountyd komt
er wakker forklomme oer iis fen Makkum ôf; der wier nin fjûr op ’e
hird, nin lampe opstitsen, sa siet se as in flearmûs yn de skimering
troch it finster to mikerjen en to spinnen, hwent dat koe se by de fiel
dwaen. Hy sei, goejoun, mar hy krige mar kwalik in goe’ wird werom.
“Haste wer neat klear? hwet bin ik in ongelokkich minske; ik bodzje de
hele lange dei, en dou tinkste mear om dyn spinwiele as om my. Jaen my
dochs hwet waerms.” Do sei dy fekke: “Men scoe ’t sizze! kinste dyn
sûpkop net by it hirdtsje sette? Den haste hwette waerms: dou kinste dy
altyd wol rêdde, dwaen it nou ek mar, ik moat oan myn wirk bliuwe. Fea,
sa’n omslach, en dat by ontiden, men scoe ljeaver by de hoanne op ’e
toer wenje, as by sa’n keardel astou ien biste. “Dêr kinste wol komme,
sei Jakle mei in driigjend lûd, en aste wolste, joun yette.” En sy
spitich en skeetsk: “Dat scoe ik wol ’ris sjen wolle fen sa’n
ierdmantsje.” “It scil dalik oangean, sei hy, en hy smit syn wiif mei
de spinwiele en in bindel flaeks yn de kroade, en kroadet hjar by de
toer fen Exmorra op. Hy plantte hjar en de spinwiele op de toer, en
sei: “Dêr sitte nou twa húsdîvels; spin nou dêr dyn tried for it ivige
libben wei, âlde tsjoenster.” “O Jakle, dy tried scil dy yette sauntich
jier nei dyn dea pleagje!” rôp Houkje him efternei. “Sauntich jier!
tocht er, Sauntich jier! Ja wol, âlde iegewiege; dou biste yet net heal
fordroege op ’e Exmoarster toer, ef ik haw in ljeaf jong frouminske by
my op bêd. Fries dêr út op dy âlde toer! fortoarje! forronfelje en
forskronfelje! En dou âlde trouwe noardeastewyn, strui hjar mei
spinwiele en flaeks as yeske oer de mar, en sa nei de sé de Fryske
wrâld út. Lit se spiele en driuwe tsjin de klippen fen Yslân oan; hwent
ik haw myn nocht fen dy âlde têst.” Jakle kaem wer fen de toer ôf en
brocht syn kroade thús, en gong op bêd lizzen en slepte; mar Houkjemoi
waerd de oare deis dea op it tsjerkhôf foun mei de spinwiele neist
hjar. It sizzen gong, det dat sloof nei in nift fen hjar út to spinnen
en út to joun-praten scoe, lyk as do menear wier, en det se hjar fen de
kjeld bijown hie, lyk as mear bard is yn hirde winters. Houkje waerd
bigraven, en Jakle troude ytlike wiken dêrnei in jong wyfke, dêr er
frij goed mei libbe, mar hy gong dochs ivich mei de kweade om. Op in
jountiid, ek al yn de wintertiid, siet er allinne yn syn fjûrherne to
netbreidzjen, en dêr komt ús maet oan mei syn hynstepoat, en dy seit:
“Joun, Jakle!” “Joun, mynhear! seit Jakle. Hwet wier der fen jins
bijeartme.” “Wel, sei Joast dêrop, ik haw hjoed in forkeard miel hawn;
ik haw earst in Domenij briede litten, mar dy wier my to meager; do in
Docter yn de medicinen, en dy stonk my to folle nei rhubarber en
knyflok; do pakte ik in Abbekaet oan, mar dy wier my ek to bienbitich,
en om dy de wierheit to sizzen, ik wist net eft ik fisk ef flêsk foar
hie; do krige ik in boer foar it mês, mar dy wier my ek to laf; en nou
kom ik by dy om in soad fisk.” “Goed, mynhear, sei Jakle; it kin
lokke.” En hja gongen mei eltsoar op de mar, dêr Jakle bitten kapt hie,
en dêr fiske er mei setangels. It earste bit it bêste sei Jakle al: “Dy
strampel is ôfroun: hjir scil wol ien oansitte.” Hy niicht him foaroer
om de snoek ’er ôf to krijen, mar syn tiid wier om: de kweade man briek
him de nekke en treau him ûnder it iis, en tonei hat er wol tachtich
jier dêr op ’e wâl omspoeke, krekt sa lang as de lêste tried fen al ’t
webdoek, dat syn Houk him oanret hie, forsliten wier, en dêrom wirdt it
dêr yet altyd neamd fen _Jackleset_.”

“Fij, Gabe! rôpne alle fammen yn de skoalle, hâld dêr fen op; dat is
ôfgriselik.” “It is ek krekt út, fammen, en de kasteleinske praette
krekt as jimme, mar master skynt it net to grizen; dy hat it fel al oer
’e eagen.” En do laken se allegearre. Mar de kastelein lichte syn rûge
mûtse, en sei: “Dou hast it woun, Gabe heite, fier woun; dou kenste
mear, en ik scil dy moarn wer op de tekst bringe, mar dou biste nou
sliep nedich; ik scil dy op bêd bringe. Wy hawwe joun in oansit, en as
dat den hwette lûdroftich wirk waerd, den koeste soms net yn de sliep
komme.” Wy gongen mei eltsoar in âld rammelich treppen op, en do brocht
er my op in âld hol keamer, dêr neat op stoe as in swier langwerpich
tafel mei draeide poaten, ien dêr wol in okse op slachte wirde koe
sûnder to brekken. “Dit hat alear in weerhuis west, sei de kastelein;
dêr is dyn bêd, Gabe, en as it gefal wol, detste moarn to ier wekker
biste, en it fortret dy op bêd, gean den yn de jachtweide; dêr stiet in
sjoeltafel, en dêr hinget in ringheakking; formeitsje dy dêr mei.” “Ik
tankje, kastelein,” sei ik. Ik tommele yn it fjouwerkant, en slepte as
in roas yn ien sé oan lân, krekt as in minske dy nin geweten hat. Ik
waerd wekker in ûre foar tsjerketiid: hwent it wier krekt snein. En ik
roun út nijsgjirrichheit ek al nei tsjerke ta, lyk as de measte minsken
dwane, dy fen ôfkomste ef gewente der ek al hinne traepje. Op oanrieden
fen myn kastelein gong ik ’er tweintich minuten letter hinne as it oare
folk. “Ik bigryp it is dy om de woartels to dwaen, en it lof laeit dy
net oan gelegen: it gebet, sei er, is altyd it selde sont
fiif-en-tweintich jier, det de man hjir stiet as domenij: it dûrret sa
hwet tsjien minuten foar it sjongen en oare byspillen. Meitsje nou dyn
rekkening.”[45] Krekt do ik yn de tsjerke kaem, do kondige de man de
tekst ôf, en dy wier, det it makliker gean scoe, det der in kemel troch
de oes fen in niddel gong, as det der in rike yn de himel kaem. Do er
de tekst forklearje scoe, do rôp er: “_Geliefde toehoorders, gij allen
weet wat een naald en het oog van de naald beduidt; gij weet ook wat
een kemel of kameel beduidt, maar hier op deze plaats wordt niet een
groote, levendige, gebochelde kameel beduid, maar een fijn draadje van
kemelshair. Begrijpt ge het nu?_” Ik lake al yn myn fûst, mar ik
tochte, ik scil en wol dy preek dochs úthearre. Dat preekjen wier
allegearre al in nuveren biddeltekken, mar ik haw ’er mar in bytsje
mear fen heard. Hwent it dûrre mar in eagenblik, do kaem der in
freeslyk geraes en gemoart ûnder de frouljuestoellen. De frouljue
spattene oerein; de stoven rekken om, en de yeske stau oer de tsjerke,
en de domenij hâldde op fen preekjen; en dêrmei kaem in lyts parmantich
keardeltsje mei in houwer op side en in stôk yn de hân by de
tsjerke-doar wei, en dy rôp je fen fierren al: “Hâld faesje, domenij!
de houn scil der út al wier er fen de divel.” En nou, kin ’k jimme
sizze, waerd it my to mâl, en ik roun yette hirder ta de tsjerke út as
de houn; de biisjager siet my net efternei, mar it laeitsjen. Do ik sa
gau werom kaem rôp de kastelein fen fierren al: “Hwet nou? biste nou al
út de leare?” Ik forhelle him de grap en hy lake mei my, mar do ik him
de tekstforklearringe forhelle, do fleach him it bloed yn de eagen, en
hy sei sa forheftich as er koe: “Nou hat den donder him sels
skjinmeitsje wollen. Ik bigryp him wol, heel wol. Domenij hat lânnen en
grounen; hy wennet mei in âld faem allinne; hy jowt nin duit oan de
earme minsken, en libbet sa earmhertich det it in skande is. Hy yt soms
grouwe earten mei lang sop, en den lit er dy âld faem it sop for koffy
opdrinke; hy kriget soms wol ’ris in stik mest kealle-flêsk, ef in
poepeskinke út de stêd, mar dy wirdt dalik op ’e studearkeamer efter it
slot set: mar oars komt der noait nin winterflêsk yn hûs: mar as der
folle hearringen komme, den wirdt de skoarstien sa fol hearringen
hinge, det de reek der mar amper troch kin, en dy hinget er sa heech,
det gjin minske der sûnder ljedde by komme kin; en dy ljedde berget er
yette op ’e studearkeamer, dy ivich op it slot sit; hwent dat is
egentlik in provisiekeamer, dêr al syn lekker iten en reade wyn op
bisletten sit. Lyk aste sjochste, Gabe,” sei er, “hy wennet midden yn
de klaei, en hy slacht dochs winters neat as wâld-ierdappels op, en den
sit er de hele joun mei in pear greate klompen mei hea der yn, en
foetsokken fen sâltsekken oan, by in lyts fjûr, om dy wâldierdappels om
it hirdtsje to brieden; en dêr ite syn âld faem en hy den elts in
hearring ta: mar as er net genôch nei syn sin kriget, den giet er tonei
’ris eventsjes nei syn studearkeamer, net om preken to meitsjen, mar om
de lege hoekjes fen syn mage oan to follen, wylst de âld faem by my ef
in oar rint om in stik brea op to skoaijen, dat earm sloof!” Do sei ik:
“Den ha jy as slachter ek net folle oan de man?” “Ei man, sa goed as
neat, sei Jouke; forline hjerst do slachtte ik in âld baerch; nou, it
spek doarst er net fen keapje, mar it ôffal, lyk kop, poaten en de
stirt, dat wier hearlik, tocht him, op ’e winter by syn koalrapen;
hwent men moat him de eare neijaen, det der nearne better koalrapen
forboud wirde as by him; as syn preken ek sa goed wierne den wier er al
lang prefester west.” “En ho gong dat mei dat barge-gûd, Jouke?” “Dat
waerd yn it sâlt set,” sei Jouke, “mar hy hâldde der in barge-ear út;
en dêr hawwe hy en de âld faem trije kear fen iten. De earste kear is
’er sop fen sean, de twade kear hawwe se it bûtenste swaerd en it
bytsje spek, dat ’er op siet, by de ierdappels opiten, en de tredde
kear moast de âld faem it knarsbien mei sipels opsnorkje, en meitsje
der in krouske fen om jouns by de brette ierdappels op to smullen. Ja,
Gabe, hy is sa heidenske gjirrich en oerginstich, det er nin miet fen
is. Forline jier miende er einlinge det er forroppen wirde scoe, en do
helle er de greate beane wer ta de groun út, dy al útroun wierne, en dy
liet er syn âlde faem siede, sa bang wier er, det syn opfolger dêr de
frucht fen rispe scoe. Okkerdeis is syn mem stoarn, dat minske wenne
oan de Harnzer kant; dat sloof hat lang omtierme foar det se ta
stjerren komme koe. As er der den ’ris hinne reisge om hjar to
bisiikjen, den koe ik, as er werom kaem, bynei altyd wol riede, ho it
mei de patient gong: hwent as er bidrukt werom kaem, den wier it hwette
better, mar as er forkearde tafallen west wierne, den wier er fleurich:
sa langhalze er nei it jild fen it minske, dêr de man dochs noait nin
gebrûk fen nimme doar, en dat him earder minder as better makke hat.
Mar einlinge, do it minske ’er útskaette, moast hy de leedbrieven
skriuwe. Dat papier en dat lak like him to bigreatsjen, en nou naem er
fen de Dockumer skipper fen eltse brief in dûbelstûr; dat hjitte
útsketten jild. Dat wier fyn, net Gabe? Mar bigrypste nou wol, hwerom
det er dy forgelikenis fen de kemel en it oes fen in niddel oars
forklearje wol as in oar?”

[Yllustraasje: GABE FOAR DE SJOELBAK.]

“Nou, seine de ljue yn de skoalle, den hawwe wy in oar Domenij. Dy
praet net allinne, mar hy docht.” “My tocht, wy moasten de gesontheit
mar ’ris drinke fen Domenij en pastoarke,” sei Gabe. “Den moaste ek
’ris rêste, heite,” sei omke. Dat diene se, en do bigoun Gabe wer. Do
dit forteltsje fen Jouke-kastelein út wier, do bigoun it to reinen.
“Hwet hear ik dêr? sei ik, rein, Jouke?” “Ja wis, rein; reine moat it
hjoed as de sé: dêr hat de loft krekt nei stien.” “Dat moeit my: ik woe
ljeaver, det it sa net wier.” “Hear i’s, Gabe,” sei de hospes, “dou
moaste mar tinke as it wiif alear to Dockum. Dy hjar man waerd ophinge,
omdet er it der nei makke hie; dat wiif sei: It is altyd moai waer:
reint it, den groeije myn koalplanten, en droeget it, den droeget myn
man oan de galge.” “Ja, mar ik woe graech joun yette to Ljouwert weze.”
De man sei: “Dou moaste op in snein net reisgje, Gabe; dou kinste ek
net mei sa’n waer.” “Ik haw it al sein, sei de kasteleinske, det it
waer foroarje woe. De kat fleach sa yn de beam op, en de koffy dwarle
yn de mounle om.” “Ja, sei Jouke, ja, moeije, en de houn friet gêrs;
mar dou bliuwste hjir, Gabe. Ik krij hjir joun in geselskip, dêr kinste
dy genôch mei formeitsje, mear as to Ljouwert: en dêrby aste mar mei
dei foart-tsjochste, den kinste mei dyn flugge rún yn ien dei bêst oer,
en dêrby rint in hynzer altyd hwette luftiger as it op hûs oan giet, as
det it der fen dinne giet.” En wy ieten en dronken, en spilen op it
sjoelboerd; wy smieten nei de ring, en sa roun dy dei oan de joun ta
to’n ein: en do roun ik by de kastelein yn de stâl, dêr myn rúntsje
ôffoerre waerd.

Do ik dêr wier, sei myn húsbaes Jouke: “Hear ’ris, Gabe; ik haw
jisterjoun oan dy fornimd detste masterlik ien stâlle en opsnije
kinste. Wiste ek in forteltsje fen Dockum?” “In gnappen, Jouke, sa gnap
as jy noait ien heard hawwe, hospesom. Mar hwet woll’ jy dêr mei
útfiere?” “Wel, heite, wy hawwe hjir in ontfanger yn it doarp; in ryk
man, dy ek sa hwette fetweider is, en dy hjir gânsk de brette hoanne
spilet, en dy folle ljuwe foar eagen hâlde moatte, omdet er hjar de
foet dwers sette kin. It is in Dockumer fen geboarte, en dy smyt wakker
mei syn geleardheit om; en omdet hy folle lêst en ik neat, sa set er my
alle jounen sa faek as er hjir komt oer staech. Dy kinste noait better
genêze as detste op Dockum smeulste. Dou moaste dy earst mar simpel
hâlde; ik scil dy wol stevigje.” Sa sein, sa dien; de jouns om fiven en
seizen kamen der al forskate healútlibbe âlde boeren op toffels
oandribbeljen om in sûpke. Aftersteekjes hiene se op, sarjes rokjes
oan, en inkelde hiene blokjes oan de piip, en stopjernen prûken op.
Einlinge komt ontfanger ek, in steil en parmantich Dockumer, mei in
hege hoed op, in lange blauwe rôk oan mei in freeslik tsjokke wite
kropdas om; koartom in man nei de mode fen syn tiid klaeid. Hy naem
dalik de hoeke yn, en hie ek dalik it heechste wird. Dy âlde stakkers,
dy mei him yn de rige sieten, diene it swijen der ta, as ontfanger
praette, omdet se neat wisten, en al wisten se al hwette, den doarsten
se yette net. Hja wierne âlde Friezen, dy foart alles net seine hwet se
wisten. As er hjar hwet frege, den seine se mar: ’t Is sa, ontfanger.
En dat bloes de man den yette mear op. Ik hie de hoed yn de eagen
litsen, en siet mei de toffels oan yn de hoeke op in âld briedstoel mei
in holle matte der yn, en dêr hong ik sa sleau hinne, eft ik heal nôch
wier, mei de holle op ’e side, wylst my de flibe ta de hoeke fen ’e
mûle útroun. “_Wie is die persoon, Jouke?_” sei de ontfanger al gau.
“O, dat is in feint, dy is hjir jister to peerde komd, en dy om de
felle rein hjir hjoed hingjen bleaun is; ’t is in skroar, seit er,
ontfanger.” “_In schroor, in die te peerte hier? dat lijkt ook raar._”
“Ja, mar it is in nuveren feint; it is in gelearde skroar, dat siz ik
jo. Hy hat hjir nou in etmiel west, mar ik wit net hwet ik oan dy feint
haw.” _Geleerde? een geleerd lapschroor? Maar wat bij een slachter
geleerd is, dat is het daarom niet bij mij._” “Krekt sa! Krekt sa!”
rôpen al dy âlde boeren. Nou bigoun ontfanger to brimmen, en mei de
stoel to skikken, en op it lêst flapte er forheftich mei de bierkanne,
det ik kwanskwys wekker waerd, en in pear forbaesde eagen opsloech. En
nei de gewoane praetsjes foel de man dalik oer my hinne mei alderhanne
praetsjes en fragen. Einlinge frege er my, eft ik ek Latyn forstoe. “Al
sa min sa mear, ontfanger,” sei ik dêrop. “_Nu, lees dan is op, heer
snijder!_” sei er spytgniizjende, wylst er de âld boer, dy neist him
siet, mei de earmtakke oanhompte. En dêrop sei ik mei in kleare
stimme:[46]

“_Integer vitae_,
Mem, hwet scille wy ite?
_Scelerisque purus_,
Al hwet op it fjûr is.
_Non eget Mauri_
Sûpen-brij mei groat ’er by
_Pharetra sagittis._
As it net to hjit is.”


“_Ha! ha! domme kinkel! wie heeft u gezegd, dat dat Latijn is? Het is
Latijn in boersch._” “Wel, mynhear, dy it my leard hat, dy hat it my
sein, sei ik dêr boppe oer hinne. Mar wit jy it út jo sels, det jou
Latyn better is as mines, mynhear?” Koartom, dat Latyn hie ontfanger
net foldien, en hy hie er sels de gek mei. En do frege er my, eft ik ek
Gryksk forstoe? en ik sei dalik: “Sa goed as de bêste skroar fen
Dockum.” “_Laat eens hooren_,” sei de man heel permantich, en do bigoun
ik fen degen oan:

“Liepai kâi skriers-ai
Tjirk-ai kai grieneskyl ein-ai.”


“_Ha! ha! allemaal eijers! Hoe komme de minschen er bij om jou dat voor
Grieksch te verkoopen? Ben je zot, kareltje? daar is maar één Grieksch
woord in, en dat is het woordje_ kâi _dat_ en _beteekent._” Ik sei:
“Mis, ontfanger! Us Domenij sei, dat _einai_ it twade is, en dat
bitekent _zijn_. En jy hawwe my niis frege, eft ik sot wier; mar ik
freegje jo, mynhear; eft it net gek is, det in skroar Gryksk leare
scoe. Forsteane de Dockumer skroarren dat? Ik haw oars wol sizzen
heard, det dy nin goed krús yn de broek sette koene.” En dêr waerd
ontfanger al stikelich oer; hwent hy koe gjin kwea fen Dockum hearre.
Einlinge smiet de hospes der in kneppel yn, en dy sei: “Gjin gehaspel
mear oer Gryksk en Latyn. Hwent dy dêr fen it measte forsteane, dêr
wirdt men onaris it measte mei bidragen. To, Gabe heite; dou haste
jister-joun bitoand, detste mastereftich forhelje kinste. Dwaen dat
ljeaver ’ris as al dat gehakketak yn eltsoarren om.” “_Ik geloof_,
spriek ontfanger, _dat het ook beter met syn boeretrant en verstand
overeenkomen zal._” “Nou, sei ik, den scil ik jimme ’ris fen in nuvere
grap forhelje, dy yn âlde tiden yn de stêd fen Dockum bard is; it liket
raer, mar as ik leach, leach ik yn commisje, hwent ik haw it út in âld
boek lêzen.” “_Van Dockum? Kom, dat mag ik hoore, sei ontfanger, dat is
mijn geboorteplaats._” “Soa, sei ik, it scil de kasteleinske ek better
foldwaen as dat fen Jakkele en Houkje.” “O ja, Gabe, dat wier aeklik,”
sei se. Mar it kaem dochs oars út; it foldie hjar net, frjeonen; en do
bigoun ik dit forteltsje.

“It is bard yn ’t jier 1623, det in skipper mei in lading hout út
Noarwegen kaem, en op Iezumersyl binnen roun. Dy skipper hie for in
aerdichheit ytlike libbene kreeften yn in koer meibrocht for syn
keapman, dy to Ljouwert wenne; dy droech er by jountyd, det it al
tsjuster wier, troch de stêd fen Dockum, en do rekke er troch ongelok
ien fen dy bisten út de koer to fallen, krekt foar de doar fen in
froedsman Grada. De oare moarnsier, do de faem de strjitte oanfeije
scoe, foun se dat bist dêr lizzen; hja roun forskrikt yn ’e hûs, en
rôp: “_Here vroedsman! Kom gau ris voor deur. Here, wat leit dair ien
rair ding op strait!_” Froedsman mei in reade japon oan, mei de wite
sliepmûtse op ’e holle, en de hoazzen op ’e slomp, roun dalik nei
bûten. Hy sloech de hânnen yn elkoarme, en sei: “_Dit is in mirakel!
suud dat ook in jong weze fan die roek, die hier boven in de lineboom
nestelt?_” It dûrre net lang ef der roun al skielik in heal hûndert
minsken to heap, om it skepsel to oanskôgjen. In Catechisearmaster, dy
der ek foarbykaem, dy rôp: “_Minschen! Minschen! sien it beest dochs
niet an; want ik loof dat et de Basiliscus is, daar men fan inne
schrift leest; et kon jimme allegaar et leven koste.”—“It mocht in
skyt, meester!_ sei in turfdrager, dy der mei syn koer foarby kaem, _Ik
hew him al goed in syn freet sien; et stomme beest zal ons niks doen,
in die er in mingelen bier voor over het, dan zal ik him daadlyk met de
tange in myn korf legge, en drage him waar de vrienden him hewwe
wille.” “Dat gait an!_” sei froedsman. De tange waerd helle, de kreeft
yn de koer lein, en do earst nei de brouwerij om it minglen bier op to
nimmen. Dêr fen dinne rjocht út nei de boargemaster mei in sleep jonges
efternei. De turfdrager sette de koer yn it foarhûs del, en froedsman
gong yn de keamer by boargemaster. Hy spriek de boargemaster mei in
heel bidrukte en in heel forskrikte troanje oan en sei “_Goeien morgen,
Burgemeister!”—“Goeien morgen, vroedsman! jou hier zoo vroeg al over de
vloer, man?”—“Ja, Burgemeister! Wy hewwe hier in rair stuk,
Burgemeister. Wy hewwe van de morgen in levendig ding op strait fonnen,
in gien minsche weet wat ding of it is, of hoe et hiet, Burgemeister.
Wy hewwe it metnomen, Burgemeister; et stait in ’t voorhuus,
Burgemeister. Wil Burgemeister it ook ’ris sien, Burgemeister?”—“
Vooral in beliewen vroedsman_, sei dy hear; _Jou wete, seldzaamheden
ben ik altoos nieuwsgierig na._” De Boargemaster, dat in biis út de
bizen wier, seach dalik wol det it in kreeft wier, mar dy hâldde him
yette dommer as froedsman yn wêzen wier. Dy sloech de hânnen gear en
sei: _Vroedsman! Vroedsman! ik loof dat er ons slimme dingen over et
hoofd hange; zoo’n ding staat in gien kronyk beschreven, en zoo lang as
de wereld staat is er zoo’n ding in Dockum niet vertoond. Het is een
stuk van te veel belang; daarom gevoel ik mij verpligt om nog heden
morgen om tien uur de raad te beleggen, om dan te bepalen, wat of wij
mei dit monster zullen aanvangen. Jou komme dochs ook, Vroedsman?”—“Ja,
wis Burgemeister._”

De moarns om tsjien ûre kamen de hearen by eltsoarren op it stêdshûs,
en omdet it sa’n bûten-extranaris ding wier, hie froedsman in skjinne
wite bef fen froedsmanske om krige, en dêrby in splinter-nije broek
oantein, ien sunder flappe, mar mei in gulfje der yn, lyk as de âlde
ljue fen dy tiid droegen: en omdet it âld stedshûs fen Dockum do hwette
lek wier, wierne der krekt op ’e stoel fen froedsman Grada ytlike
drippen roetwetter fallen, en omdet er bang wier, det er syn nije broek
mei dat wetter bismoarkje scoe, sa spraette dy goede man syn wite
bûsdoek oer de stoel. Dêr gong froedsman deftich op sitten.

De koer waerd op it stedshûs brocht, en dêr seach elts den beurt foar
beurt yn en den gong elts wer op syn pleats sitten. En inkelde fen dy
hearen hiene mar just it hert om it onnoazele beest oan to sjen. Do se
allegearre wer sieten, do sei de boargemaster: _“Heren van de raad van
Dockum! De Heren hebben gezien, dat er in onze stad een wonderlyk
creatuur gevonden is, en daar men niet weet, welk dier dit is, en van
waar het gekomen is, zoo heb ik hetzelve hier gebracht ten einde het
advijs van de Heren te horen. Daarom, u, vroedsman, Grada, als de
oudste van de raad dezer stad, vraag ik het eerst, wat dunkt u van dit
dier?” “Ikke?”_ sei froedsman Grada, _“Ikke blijf bij mijn eerste
advijs, dat et namentlik ien van die jonge roeken is, die voor mijn
deur dair in die hoge lineboomen nessele; want waar duwel suud et ding
anders weg komen weze. ’t Ken ook niet uut de straitstienen kropen
weze.” “Daar ben je mis in, vroedsman_,” sei de boargemaster, “_Mijn
zoon heeft onlangs een nest-fol roeken uitgehaald, en die jonge roeken
geleken nergens meer op als op oude roeken. Nu is de beurt aan u,
vroedsman Inia.”—“Here mistijd, Burgemeister, wat weet ik vroedsman
Ynje van vremde gediertens? Ik hew wel zeggen hoord, dat de
kanarjeveugels as ze jong binne, dat ze dan kropen; suud et ook in
kanarjeveugel weze?”—“Zou een jonge kanarievogel dan groter zijn als
een oude?” dat spreekt zich immers zelfs tegen_,” spriek dêrop de
boargemaster. “_Dat weet ik niet_, spriek froedsman Inia. “_Wy sien
alderdegenst, dat grote minschen klein wurde kenne. Myn grootvader is
van Burgemeister al bierdrager wurden._” Nou wier de beurt oan de
froedsman Starkenbolte, in Grinslander, in ryk man en in fyn man; fyn
yn de tsjerke, en fyn yn de wrâld. Hy die deis in lûd gebet oer de
tafel, dat in kertier dûrre, en it iten mocht mar in heal dûrje, en dêr
hiene syn boden gjin nocht oan. Dy hiene ljeaver in heal kertier
bidden, en in kertier iten. Dêrby forstoe er hwette fen de swarte
kinst. As de Dockumer ljue mei froedsman Starkenbolte yn it trekskip
sieten, en as er den út de skrift bigoun to praten, den hâldden se
hânnen op hjar horlogies; hwent as er dat die, den fierde er dy kinst
it measte út. Do it dy syn beurt wier om to sprekken, dy sei op syn
Grinzers: “_Ik wijt nijt, ik leuf burgemeister, dat onze meister Douwe
nog geliek hat het, dat het nomentlik in Bosiliskus of in ploagbeest
is, daor de Here ons met besuiken wil veur onze zonden en
ongeregtigheid, en al et goddeloze vlouken, dat in Dockum daon wert.
Daorom hol ik my oan meister Douwe.”—“Meister Douwe_, foel froedsman
Grada dêrop yn, _die het wel eerder de planke mis weest. Voorleden jaar
song er voor it bordtsje in de kerk “aller ogen wagten” op in
karsmorgen._” Op dy ynfal bigoun de hele rie fen Dockum to laitsjen,
mar de boargemaster net; dy moast syn deftichheit ophâlde, en dy spriek
do wer: “_As er dan niemand van de Heren is, die mij eenige
inlichtingen in deze zaak geven kan, zoo laat ons dan nog eens de beide
stadsboden boven komen, of die ons ook in dit geval ook nog eens konden
dienen._ De boden kamen boppe en seagen ien foar ien yn de koer. De
iene wier in stakker, dy doarst it bist net bisjen; dy leaude ek steech
oan master Douwe. “_Ik sal der myn ogen niet na draye, Heren_, spriek
dy man, _want_, sei er, _as it gien Baesliscus is, dan is et in
plaigbeest, die nagts omlope in pest in kwalen verkondige, in ik suud
er voor weze om et hele beest met korf in al te verbrannen._” Mar de
twade stêdsbode sei rounút, det it in skroar wier, omdet er twa fikse
skjirren foarútstiek. “_In sienje wel, burgemeister? hy houdt de ogen
van die scheren afteruut, omdat er voor alle man niet wete wil, hoe
groot of ze binne, krekt as alle schrooren. Mar as it in schroor is,
dan is er betsjoend; want hy kruupt, in andere schrooren lope. Is ’t
niet wair, Heren? ik zeg mien zin, want daarom ben ik hier ropen.”
“Accoord_, sei de boargemaster, _jou hebbe het geraden, bode; en wy
zullen er dadelyk de proef van nemen. Kom, bode; ik had juist een
nieuwe rok besteld; het laken is er al voor gekocht; wees zoo goed en
haal dat van mijn huis._” Do dat lekken op ’t stedshûs kaem, waerd it
oer de flier spraet en de kreeft derop set. Do bigoun er to krûpen, en
do moast ien fen de boden mei in skjirre, krekt it selde paed lâns, it
lekken trochknippe; en do waerd ’er dalik om in skroar stjûrd, om ’er
in rôk for de boargemaster fen to meitsjen. Dizze skroar wier in âlden
Dútsker, dy hjitte egentlik Labbenbach, mar hy sels spriek dy namme
altiid út als _lappenback_, en nou neamden de Dockumers him yn de
wandeling sljochtwei fen _lappenpacker_; ik tink wol, omdet er de
lappen, dy syn klanten fen rjochten takamen, sels ynpakte. Hy kaem op
it stedshûs mei de sliepmûtse yn de hân, en sei: “_Koeten morje,
mynheer Pirgemeister! En koeten morje, brave Heren al gesamt, Wat heppe
te Heren te pefelen?”_ De boargemaster forhelle oan de skroar it hele
gefal, en liet him dat toknipte lekken sjen.—“_Tausend elemente!
Hundert tausend elemente! Das hat keen mensch ketaan, mar de lebendige
teufel. Donnerrontoria, prave Heren! tat is keen tijt, keen roye tijt
meer weerdig. Daar kan ik een lappekrone voor de kinder van make, mar
keen rok voor de Pirgemeister von Dockum._” Mar do er de kreeft yn de
koer lizzen seach, do waerd er yette bleker om syn smelle kieuwen as
tsjien bleke skroarren mei eltsoarren; en hy rôp it út: “_Kott bewahre,
Heer Pirgemeister! soll mich die swernoot straffen, wenn sich solchen
peest langer in de stat von Dokkum tolden soltte. Et is de teufel,
prave Heren, de lebendige teufel; on wan ikke Pirgemeister war, ik that
den hundsfott in de kragt kooyen on versupen him.”—“Heb ’k et nijt
said_, sei froedsman Starkenbolte, “_dat we’t hjir met de kwaode te
doen hebbe? Dat komt nou van ’t vervlouken, en kaortspeulen, dat de
naotie hier dout; nou loat de Here hem los, en geft hem aan de kwaode
over.” “Ja_,” sei froedsman Ynia, “_as it de kwade is, dan is versupen
de baes; want dan helpt gien verbrannen; want die is vuurvast._” En de
hele rie fen Dockum rôp fen: “_Versupe mar!” Versupe!_” De turfdrager
smiet de kreeft yn de grêft, en de hele stêd fen Dockum wier bliid, mar
de kreeft yette blider. Mar by it einsluten fen de rie hiene se yette
in grap mei froedsman Grada. Dy goede man wier troch de sterke
oandacht, dy er op it dispút oer de kreeft hawn hie, glêd troch it sin
gien, det er syn wite bûsdoek op ’e stoel lein hie, en do er
ûnderwilens ’ris efkes de eagen foardel sloech, do miende froedsman,
det him it himd ta de gulf fen de broek úthinge, en do hâldde er syn
greate roune flaphoed foar it liif, en moffele sa glûpswize dy wite
bûsdoek ta de broek yn; mar boargemaster, dy flak neist froedsman siet,
en dy de man troch en troch koe, hie wol oan syn forlegenheit sjoen,
det der hwet geande wier: dy seach ’ris skean efter de hoed fen
froedsman, en do seach er dat hele wirk oan, mar hy liet him neat
merke. Dit gebeurde al do se mar just op it stedshûs sieten. Yn it ein,
do de Hearen opstean scoene, do seach froedsman ’ris efterom, en sei:
“_Gunst nog toe! Burgemeister! waar sude mijn witte buusdoek weze?” Mar
gjin minske wist it. “Suud er ook onder myn stoel legge; want hy het er
op leid, dat weet ik_,” sei froedsman. “_Sude dat rare ding my die doek
ook uet de buusse weg tsjoend hewwe.”—“Om jou de waarheid te zeggen_,”
sei de boargemaster, “_hy sit in jou eigen broek. Zie maar, er hangt
nog een tipje toe de gulft uut.” “Ja, waarlyken!_” sei froedsman, en hy
helle de hele wite bûsdoek ta de broek út. Froedsman krige in kleur as
in hoannekaem, en swarde, det er noait wer in broek mei in gulf drage
woe, en de hele rie fen Dockum gong laeitsjende nei hûs, mar de
boargemaster yette aldermeast.”

It hele selskip dêr yn ’e herberge lake wakker om dit forteltsje,
bihalven de ontfanger; dy seach my stiif oan, en knarste soms op ’e
tosken; mar do frege Jouke my: “Wiste ek, Gabe, ho eft it tonei mei dy
kreeft gien is?” Ik sei: “Ja, kastelein, dy is op in simpele menear wer
to lânne komd. Ytlike jierren dêrnei, do de kreeft al lang forgetten
wier, do fisken de hearen fen Dockum de stedsgrêften mei in seine ôf,
en do fongen se ús maet de kreeft wer.” “_Zoo’n grote grenaal is er
noch nooit in Europa fonnen as dizze hier in dit kleine Dockum_, sei in
hopman fen de Boargerwacht; _Die zal ik beware zoolang as syn Hoogheit
de Prins hier komt._” Dy lei him oan in silveren keattinkje ûnder in
brêge fêst om him yn it libben to hâlden.” “_Het dat nou langer noeg
duurd, duvelskyn, met dyn smeulen en tryttrotten? Ik hew myn nocht!_”
rôp de ontfanger pûr razend, en hy griep de tange út de hoeke om my der
’ris helder ôf to ticheljen; mar de hospes sprong twiske beiden, en do
wier it dien. De ontfanger stau omtrint breinroerd ta de doar út. It
hele selskip, en binammen Jouke, lakene wakker; mar de kasteleinske
wier ek al lang stymsk; dy woe my nin goed wird mear jaen, omdet hjar
pake ek in Dockumer west hie. Dêrom ried ik de moarns heel ier foart en
kaem de jouns yette thús.”

Do rôpen se allegearre yn de skoalle: “Wierne dy ljue den gek, Gabe,
det se hjar oan in grap steurden. Us hat dat forteltsje skoan smakke.”
“Yette sa gek net as jimme, sei Gabe dêrop. As ik jimme nou allegearre
’ris for mirden útrachte, den scoene jimme my it ljocht wol út de holle
helje, en den wierne jimme yette dommer as de Dockumers. Dy binne yette
lilk as men hjar in ding oantiget, dat se wêze kinne, namentlik dom en
onnoazel; mar jimme binne lilk as men jimme mirden neamt, en dat kinne
jimme ommers noait wirde.” Hja moasten Gabe gelyk jaen, mar dy lytse
lilke tapassing op dy moaije lange preek stoe de ljue net oan: hja
mochten it wird net ienris hearre, en de iene nei de oare roun noartich
ta de skoalle út, en fen it koardegearjen mei de fammen kaem dy joun
net. Gabe koe mei syn omke nei hûs ta strampelje, en do wier it
feartflagjen út.

TAHEAKKE
fen J. H. Halbertsma.


Hwet Gabe hjir yn syn reis fen de houn yn ’e tsjerke forhellet, wit ik
net eft wier is. Mar efkes nei 1787 is der yn in tsjerke fen
Eastdongeradeel in ding bard, dêr ik foar ynstean. Dêr preke in domenij
mei in fyn forstân, en dy ’t hert op it rjuchte steed siet; mar hy hie
it ongelok, det hy net sa gleon for ’t hûs fen Oranje wier lyk as der
do wol folle bearden. Hy hearde, lyk as men it neamde, ta de
patriotten, en de patriotten wierne troch de bajonetten fen de Prusen
ta swijen brocht, sa det se moai ûnder de knip sieten en amper kikke
doarsten. De domenijs krigen allegearre in foarskrift hwet en ho se for
de prins bidde moasten; dy it net dienen, wisten hjar lot. Do ús
domenij, dêr ik niis fen sei, yn it neigebet oan dy wirden ta kaem, hie
de master, dat in biis wier, in houn ûnder de bank by him klear lizzen,
dy er sa ongenedich op de stirt trape, det it earme bist moarddedich
bigoun to janken en do dit al oanboaze, stiek de hele gemeinte de holle
op. Domenij bleau midden yn dy wirden stykjen, en sei Amen. Sa as
domenij fen de stoel kaem wier syn earste wird oan de master:
“_Meester, wat schandelyk leven was dat met dien hond?_” “Ja, domenij,
sei master, as jy for de prins bidde, den gûle de hounen it út.”

De Friezen is altyd in frij folk west, frije ljue litte hjar net licht
oan it lyntsje bine fen ceremonies; as it ding, dêr it op oankomt, yn
’e heak is, kinne hjar de omballingen net folle skele, en hwet de ljue
mei complimenten fen hjar sizze, dêr laitsje se hwette om. Dat sjucht
men noch oan de Ingelsken; en sa wier it to foaren ek mei de Friezen.
In folk nou, dêr sa’n frije geast yn spilet, hat kwinkslaggen en
oanslaggen, dêr in folk, dat nei oarmans pipen dounset, nin bigryp fen
hat. As ik de Friezen forgelykje mei ús lânsljue yn de oare provinsjes,
den leau ik, det der wol minder Kristenen binne as hja. Flokwirden dy
yn de mûle fen oare provinsje-ljue bistoarn binne, en spotten mei de
godstsjinst, wier hjar in grouwel, mar dat naem net wei, det der yn dy
pleatsen, dêr se oars nin wird kikke doarsten, onfoege dingen barden,
dêr wy nou suver tsjin opsjenne. Yn de tsjerke selme, dêr de Friezen
oars sa dimmen en stil binne, koenen se it net litte om soms mear mei
hjar gemak, mei hjar lust en spotfûgelige aert as de deftichheit fen de
pleats to riede to gean. Ik scil der jimme in pear staeltsjes fen
sizze, mar ik wol nin nammen neame, howol ik se wit. De neikommelingen
fen dy nammen libje noch, en dy scoene licht tinke, det dit wier om
hjar in stikel to stekken, dêr it fier fen dinne is. Wierheit siz ik,
mar ik bin bang, det de ljue my dochs net leauwe scille, omdet ik nin
nammen neam. In tûk leagener hat dit boppe my foarút, det er altyd syn
minsken neamt, en de ûre, en de pleats.

In Domenij fen Aldegea bipreke Hynlieppen eftermiddeis, as it dêr
vacant wier. Yn de toer to Aldegea wier in klok, mar sûnder slachwirk,
en omdet er bang wier, det er to lang preekje scoe om yn tiids to
Hynlieppen to wêzen, liet er syn dochter om tsjien ûre mei in kneppel
op de tsjerkedoar bonzje. As dy pomp kaem, wier de ûre forroun, en
Domenij sei Amen.

De Domenij to Eastermar, dy de twade Augustus 1705 stoarn is, kaem as
elts treftich predikant mei rôk en mantel op stoel; mar as it simmers
myld wier, en de boeren yn de tsjerke sieten to switten en to sliepen,
den hong er syn rôk en mantel oer de rânne fen ’e preekstoel, en preke
yn in rea damasten baitsje mei silveren knopen, dêr peerdtsjes op
wierne. Ik leau, as dat nou barde, det der mear om it baitsje as de
preek fen domenij komme scoenen, en lykwol preket it baitsje net ef de
mantel en rôk, mar de man, dy der yn sit.

In domenij, dy twiske de 4 en 5 April 1745 stoar, stie yn ’e
Haskerdiken, dêr do in lytse gemeinte wier. De man wier bêst, mar hy
koe it ein net fine; hy preke to lang. Ienders waerd it sa let, det de
boeren ien foar ien dripjende út de tsjerke sloepen; op it lêst bleau
de master allinne oer. Mar dy makke it ek koart, en sei by it útgean:
“Domenij, as je dien hawwe, woll’je den de doar hwet efter jo talûke?”

Sommige domenijs lieten ek wol ’ris Frysk yn de preek floeije. De
foargonger fen myn stalke sei ’ris op Palmpeaske oan de gemeinte:
“Frjeonen, ik forsiikje jimme takommene Freed to bigraffenis, mar der
wirde nin bôlen jown.” Hy woe sizze: “Onaris komme jimme op bigraffenis
om de leedbôlen; as ’t jimme dêr hjir ek om to dwaen is, moatte jimme
mar thús bliuwe. Hjir is it om de deade to earjen.” De lêzer sjocht, de
wirden, dy sa ienfâldich en plat lykje, sneinen as in flime.

Mar net alle Domenijs hiene sa folle forstan as dizze man. In bulte
wierne better yn de flêsk-kûpe en hjar hôf thús, as yn de boeken. Dat
giet yn alle fakken sa; goeden en tsjoeden rinne troch eltsoar, ek
ûnder de doctors en abbekaten, mei dit ûnderskie, det in kindich doctor
ef abbekaet, dy flitich is, fierder yn de wrâld komt, en det it domme
heapske in kindich domenij meast sitte lit, as se him mar net
forkettert. Sa meitsje domme gemeinten domme domenijs, en beide binne
se oan eltsoar weage. In ljeaf lyts eximpeltsje scil jimme dat klearder
meitsje.

In domenij yn Frentsjeradeel hâldde der saun ef acht preken op nei. As
er No. 8 preke hie bigoun er wer mei No. 1 fen foaren ôf oan; den hie
er skjin linnen. De boeren hiene dy acht hirddravers sa faek rinnen
sjoen, det se it eindlik sa wirch waerden as spein spek. Twa boeren
klagen do hjar need oan de Grytman Sicco Goslinga, dy hjar frege, hwet
for teksten dy acht preken hiene? De boeren karden de holle; de iene
seach de oare oan, mar nin ien fen beide wist it. “My tinkt, sei de
Grytman, den moat domenij sa mar foartfarre ta jimme my dat sizze
kinne.” Mar de snoade man ontbea de domenij, en rette him, om for syn
eigen goede namme sa lang to studearjen ef to soldearjen, det der noch
acht preken bykamen.

Hjir sjit my by yn ’t sin, hwet Lodewyk de XIVde ’ris oerkomd is do er
in reis troch Frankryk die. Hy kaem ek yn in doarp, dêr er in bytsje
lyn in pryster skikt hie, dy útmintte yn geleardheit. De kening frege
oan de skout en syn bysitters, eft er dat net kapitael mei hjar makke
hie? Nou ja, dat koe wol, seinen se. “Ho? sei Lodewyk, skilt der den
hwette oan?” Dêr woene se net folle fen sizze, mar de kening faksearre
hjar sa lang, det it hege wird ’er einlinge útkaem. “Om jou majesteit
de wierheit to sizzen, anderen se, den hienen wy fen de kening
forwachte, det er ús in persoan stjûrd hie, dy trochstudearre wier, en
dizze keardel is to dom om foar de divel to dounsjen; hwent hy sit noch
fen moarns-ier ta jouns-let to studearjen.”

Jimme bigripe wol, dy Fryske staeltsjes binne opteikene; oars koe ik se
net witte. Hja binne mei in heel bult oare opteikene fen in âld
treftich Bolswerter, dêr in skrandere holle op siet, en dy sokke dingen
opskreau om der ús de kleur en de geast fen dy tiden út to learen. Mar
det hy se oanteikene hat is al in blyk, det dy dingen alle wiken net
barden; hwent den hie nimmen der niichheit oan hawn. As jimme dêrom út
dizze staeltsjes miene, det de domenijs fen 1700 in soadtsje
onbiskoften wierne, dêr skik ef fetsoen by wier, den scoene jimme de
planke drôvich mis wêze. De deaker, né! dy hearen wierne sa edel. Hja
lieten hjar it tsjiende part net dwaen ef sizze, dat se nou as
swietekau trochswolgje. En hwet it fetsoen bilangt, dat lústere mei
hjar folle nauwer as yn ús tiden. In moeike fen myn wiif wenne yn 1750
by hjar heit, dy predikant to Goutum wier, en dy hat my forhelle, det
in domenij by hjarres om, dy apels út syn hôf forkoft hie, nin holle by
syn collegas heel hâlde koe. Dat wier poetsje it each út! In domenij
apels forkeapje, krekt as in boer ef in gnjirker? Oan syn frjeonen ef
de earmen moast hy se jown hawwe, as er to folle hie. Ik leau net, det
de iene collega de oare tsjinwirch op de rêch oansjen scoe, as er apels
forkofte, dy er mei syn húsgesin net op koe.

Hwet scil men sizze? Sa lang as in minske hwette to sizzen hat, fielt
er him sels; mar as er neat yn to bringen hat, lit er de moedfearren
sinke, en it kin him net folle skele, ho er in wintertarring for wiif
en berntsjes binnen kriget. Aste to folle ierdappels oan de merk
bringste, hawwe boargers en boeren ’er de spot mei, en sa is it folle
domenijs mei hjar sels gien.

IT BOIKE FEN SEISBIERUM.


To Seisbierum wenne in boike,
  Dêr in sémanskop op stoe,
En dy de earen wyld opstike
  As er Noarman hearre koe.

“Hark!” sei Tsjerk den oan syn âlders,
  “Hark! ik hear de sé al wer.
“Lit my farre, lit my sile,
  “Ear’t ik op it lân fordjer.

En den siet syn mem to suchtsjen,
  En bilove klean en jild,
Det er ôfseach fen dy raenjen,
  En him hâldde op ’t romme fjild.

Mar hjir holp nin memme-suchtsjen,
  Gjin formoanjen fen syn heit.
As er boartte, makke er skipkes,
  Plankjes mei in mêst fen reid.

’t Wier syn sliepen en syn weitsjen,
  d’ Oceäen syn himmelryk:
As de weagen ’t pealwirk bûtsten
  Den wier ’t hearlik op ’e dyk.

Hy kaem ’ris yn Harns by skippen,
  Rêd hie him syn heit forlern,
En hy kladdere yn de mêsten:
  ’t Wier in griis om oan to sjen.

En syn heit dy wier forlegen,
  Hwent it roun al tsjin de joun,
Mar hy hie ek gânsk syn moed net,
  Do hy Tsjerk by skippen foun.

O, ho krinkte it de âlde Hidde!
  ’t Wier sa’n fluch, sa’n proastich bern!
Thús do groude er op it boike,
  “Dou scilst’ noait de sé wer sjen.

“Ploegje ljeaver hjir ús terpen,
  “Men it ripe noat yn hûs.
“Och, dyn mem kryt hjar ta wetter,
  “Aste weifljochst’ fier fen hûs.”

En syn mem bigoun to kriten,
  Mar it boike skriemde mei;
Snikjend rôp er: “Ik moat stjerre.
  “As ik noait nei sé ta mei.”

Wylst dy trije dêr sa tsjierden,
  Kaem in liereman der oan,
Goike mei syn houten stompe;
  ’t Wier in Grienlânfarders soan.

Hy hie ek de sé biswabbe,
  Mar hy wier nou earm en bleat;
Hwet er mei de liere opskoaide,
  Oars hie de earme stimper neat.

“Jy komm’ hjir al moai fen passen,”
  Sa spriek do de âlde boer,
“Jy moatte oan myn soan fortelle
  “Al de sé syn swiet en sûr.”

“’t Himelinkje, dat sa skriemt hjir,
  “Siket sémans lot en wé,
“Praet hjir jimmer foart fen farren,
  “Hwent syn hert lûkt nei de sé.”

Goike bliuw hjir mar to nachte,
  Yt en drink en sliep hjir swiet,
En fortel den oan myn boike,
  Ho it sémans libben giet.


_Goike Liereman._


’k Scil de sé net priizgje ef lekje,
  Hwent dy hat syn wille en wé;
Mar ik scil myn lot fortelle,
  Dat ik hawn haw op de sé.
    Ho ik swalke en swiere
    Om dizze âlde liere.

Heit hat ek de sé biswalke,
  En dy wier der ek op bleaun,
Dy is oan Straet-Davis klippen
  Twiske bergen iis to-treaun.
    Dy binn’ dêr sa forklomme;
    Der koe nin siel ontkomme.

En dêr bleau ús mem do sitten;
  Treast en steun hie hja forlern.
Hele nachten koe se weine
  As earm widdou mei seis bern;
    As wy dêr onnoaz’len laeine,
    Nachts oan ’t widstou weine.

En wy fregen ek nei heit al,
  Dy brocht jild en koeke mei.
Bitter kriet ús earme mem den,
  Hwent for ivich bleau er wei.
    En mem bleau stil en sletten:
    By ús wier ’t gau forgetten.

Ho myn bêste mem my rette,
  Om to bliuwen oan de kust,
Sy koe noait myn sin forsette,
  Hwent de sé dat wier myn lust,
    Mei syn hege wylde weagen,
    Mei syn stoarm en touwer-fleagen.

’k Hie in broer, in skoander jonge,
  Dy in jier twa jonger wier,
Dy liet him fen my forlokje
  Om to smaedzjen memme rie.
    En dêr teagen wy do hinne,
    Lieten mem bidrukt allinne.

Meast op fluit- en koffeskippen
  Teagen wy om hout to fjild,
By de Noaren yn hjar skjearries,
  En fortsjinnen frij hwet jild,
    Om den ús skoane hieren
    Op ’t iis wer to forswieren.

En sa swalken wy to gearre
  Ek nei Ruslân ef de Eastsé.
Lang det ús nin reis mislearre,
  Mar op ’t lêst do kaem it wé.
    ’t Die ús mem it stjerren.
    ’t Is yslik om to hearren!

Hwent ús wiffe losse sinnen
  Dwelmden heel de wrâld yn ’t roun,
Do ús in great Smirnaes-farder
  For in reis nei Zante woun.
    O losse jonge jierren!
    O wylde sémans-hierren!

Skoander skip foer noait út Hollân,
  Mei it flinkste folk er op;
Myn broer Ynte wier de gnapste,
  Ynte mei syn krûze kop.
    En eft ús mem al rette,
    Hja koe ’t ús net bilette.

Mei in friske easterkoeltme
  Stauwen wy hast troch ’t kanael,
Lâns âld Ingelâns wite bergen
  Fleagen we as in bliksemstrael;
    Sa as swellen fleane,
    As se nei ús ta geane.

Op de hichte fen kaep Finster
  Moast it folk nei boppen ta:
’t Wier in neare tsjustre hjerstnacht,
  En it skip dat helle sa.
    In onwaer woe bigjinne;
    De stoarm koe ús birinne.

Ynte roun net, mar hy fleach hast.
  O, it wier sa’n fluggen kwant!
Mar troch ’t swypkjen fen de mêsten
  Rekke Ynte út it want:
    Hy tommele yn de weagen.
    O minsken, slút jimme eagen!

’k Woe him yet in tros tasmite,
  ’k Hie as man to roer de wacht,
Mar ik heard’ him aeklik roppen:
  “Goike, yn ivichheit goe-nacht.”
    Oan help wier net to tinken:
    Syn lot wier dêr fordrinken.

’k Waerd útsinnich do fen rouwe,
  ’t Libbenssin wier my forgien.
’t Hat myn wylde sin bitomm’le,
  ’k Hie neiby my sels fordien.
    Mar do hat God my sparre,
    En for dat kwea biwarre.

En do sylde it skip foardelich
  By Gibraltars klippen lâns,
Mar by ’t eilân fen Majorca
  Stille nachts it wyntsje gânsk.
    Dat siichjes deadlik swijen,
    Dat brocht ús skip yn ’t lijen.

’t Greate deiljocht boarstte steatlik
  Ut de Grykske seën op,
En dêr dreau it machtleas hinne,
  Seil en wimpels hongen slop.
    Mar, o, dy blide dage
    Moast ús sa wreed bidrage!

Fen de Barbarijske kusten
  Dage in swarte roaver op,
Roeijende mei fyftich riemen,
  Mei de bloedflagge yn de top,
    Om ús oan board to klampen.
    Dêr wier net tsjin to kampen.

Daedlik sprongen tweintich Turken
  As de kweade ús oan board,
En hja fleug’len ús as skjippen,
  En wy moasten mei hjar foart
    Nei ’t Algierske yn Barbarijen,
    Yn de wrede slavernije.

En dêr haw ik saun jier tsjinne
  Mei de slaven op it lân,
Dêr dy Afrikaenske sinne
  Barnde op it gulle sân.
    Hoop en treast forfleagen
    As we ús boalen seagen.

Stjerren wier myn greatste sucht do,
  ’k Waerd wanhopich yn it lêst.
’k Fluchtte, mar op in galeije
  Klonken sy ta straf my fêst,
    Fêst om yn swiere boeijen
    For ivich dêr to roeijen.

Mar Gods hân hat my biwarre,
  Hwent in Franskman hat ús nomd
En in koegel naem myn skonk wei,
  Mar gjin Turk is do ontkomd.
    Ik moast wol pine lije,
    Dochs koe it my bifrije.

’k Waerd bihann’le as in broer do,
  ’k Tink ’er yet mei triennen om.
’t Wierne my wol frjemde ljuwe,
  Mar wy hien’ ien Christendom.
    Dat hat my biwarre,
    En myn libben sparre.

’k Koe ús Ynte dea forjitte,
  Mar de slavernije net.
’t Flymde my troch siel en sinnen,
  ’t Wier to wreed for ’t Fryske hert.
    O, ljeaver smerten lije,
    As sokken slavernije!

’k Foun ús mem yet al yn libben,
  Mar do ik fen Ynte spriek,
Niigde se as in wite leelje,
  Dy in rouwe hân to-briek.
    Dat koe se net forwinne;
    Sy wile en stoar der hinne.

En nou siikje ik sa myn iten
  As in earme liereman,
Strompelje sa mei myn stompe
  Oeral troch it Fryske lân,
    Om sa mei goede wirden
    Myn earme brea to bidden.


“Wolst’ de sé nou yette ploegje?
  Spriek de heit syn Tsjerk do oan,
“Yslik is it om to hearren!
  “Is ’t net wier, myn bêste soan?

“Wy haww’ lânnen, wy haww’ grounen;
  “Bliuw den by dit stille wirk.
“Joechste dy oan ’t wylde farren,
  “Licht forfoelste by de Turk.

“Oerfloed haste hjir en wille,
  “Frijheit haste hjir, en brea;
“En de neare slavernije,
  “Slimmer is se as de dea.”

““Hwet sizz’ jy fen slavernije?
  ““Dat wirdt noait Tjerk Hiddes lot.
““’k Scil my noait oan minsken oerjaen,
  ““Mar ik jaen my oer oan God.

““Né, ik wol net warleas farre!
  Sa sprong Tsjerk do fen syn sté,
““’k Wol se straffe en to-gniedzje,
  ““Dy my oantaest op ’e sé.

““’k Haw nin skrik for sa’n forteltsje,
  ““’k Scil se boarje yn de groun:
““Dy oait op myn frijheit loere,
  ““Scil ik deije as in houn.”

En hy hâldde wird, it boike,
  ’t Fyt’re ’im oan, dit near forhael,
En in simpel boeresoantsje
  Wirdt in Fryske admirael,

Dy troch de admirael de Ruiter
  ’t Neist oan him gelyk waerd steld;
’t Wier Tsjerk Hiddes fen Seisbierum,
  ’t Wier de greate Fryske held.


E. H.

TSJERK HIDDES.

[Yllustraasje: “KIERKIDES” 6 AUGS. 1622.—TSJERK HIDDES.—15 JULI 1666.]

It is noch al nuver, det fen alle kopstikken fen biromde ljue, dy
Lavater yn syn great wirk oer de kinde fen de wezenstrekken oernomd
hat, hast net ien is, dêr er sa folle greats en goeds yn sjocht as yn
dat fen Tsjerk Hiddes.

De Friezen hiene eren nin fannen, en ús Tsjerk ek net. Do er in bineamd
séheld waerd, neamden de Hollanders him _de Vries_, omdet se _Tsjerk_
net úterje koene, en dy fan hat er do oannomd; hwent it hert siet him
heech, det er in Fries wier. Hy hâldde syn moersteale ta it lêste ta
oan. Do se him de vice-admiraels-rôk for it allerearst oanteinen, sei
er as in goed Sexbierumer: “Hwet scil ús Tryn nou sizze?” Dêr miende er
syn wiif ef syn sister mei. Dit is my sein fen in âld Secretaris fen
Bolswert, dy it út de hân hie fen in Harnzer, dy ’er by stie, do de
admirael him klaeide.

De Fransken seinen net fen _de Vries_, mar op hjar wize _Tjerk Hiddes_.
Yn de rapporten fen de Franske Admirael oan de kening hjit er altyd
_Kierkides_. Wy brûke de _tsj_ foar de _k_, sa as yn _tsjerke_,
_tsjerne_, for _kerk_, _kern_ (karn), en de Fransken, dy _tsj_ hearden,
mar net úterje koene, brochten dy _tsj_ ta de _k_ tobek, ta in biwiis,
ho ticht dizze twa bûrljue yn ús ear en mûle by eltsoar wenje. De
Angelsaxen, folle broerren fen ús foarâlders, seinen den ek fen
_Cerdik_, de namme fen ien fen hjar keningen, en de Yslânners _Kiarkr_,
der wy _Tsjerdic_, _Tsjerk_, en _Tsiark_ foar sizze. _Cerdic_, en
_kiarkr_ biteikent immen, dy syn man stean doar, en dat doarst Tsjerk
Hiddes.

Admirael Tsjerk koe it Hollansk opperbêst, mar it wier him sa hiem net
as syn moers-tale. Dêrom spriek er ljeafst Frysk. Men scoe sizze, hwet
koene ús foarâlders opjeije mei sa’n pringel, dy plomp boersk praette!
Hy koe nin _versen_ opsnije oer _Neêrlands vlag;_ nin lange oanspraken
útbromme; nin _volkslied_ mei de matroazen sjonge; admirael Tsjerk koe
fjochte. Sjoch dêr alles! Fjochte, det ’er de spoennen neifleagen! Mar
it like wol eft dy boeren der better regaet ûnder hâlde koenen as ús
ljue. Hwent as de Ingelsken do net in fyftich oarlochskippen by eltsoar
hienen, doarsten se net op sé komme, sa bang wierne se for dy ljue, dy
boersk praettene; nou stjûre se mar in pear fregatten om foar ús havens
to krusen, en de âlde lieu laeit er net stil efter syn izeren traeljes
to gromjen?

Jimme sjenne, lânsljue, det wy gelyk hawwe, det wy folle wizer en
gelearder, folle polyster en machtiger binne as ús foarâlders. Wy
moatte it sels wol sizze, oars scoene de oare naesjes miene, det it net
wier is.

Der hat altiten in teltsje ûnder de âlde Seisbierumers gien, det er sa
hwette, as yn it rymke sein wirdt, mei in liereman oan it hûs fen
Tsjerke heit bard is. Wylst wy sa goed as nin byt fen sa’n held witte,
woene wy dit teltsje net forgean litte, en oan ús neisiet teane, det
wy, howol sels neat, lykwol de biwondering for de trou en de dapperheit
fen ús foarâlders net forlern habbe.

J. H. H.




DOKTER EELTSJE LETTERKE.


DOKTER EELTSJE LETTERKE.

DOKTER EELTSJE LETTERKE.

Dr. Eeltsje hie de lêste deis fen 1822 by Mr. Johannes Haitsma,
boargemaster fen Bolswert, to gast west. By boargemaster en syn wiif
Mefrou Lisk Tichler, dy ’er de fynste wynkelder fen Fryslân op
neihâldden, wier alles nei âld Fryske wize fen it bêste yn ’e romte, en
de minsken wierne sa foldedich, sa opromd en frjeonlik, det men der
altiten mei in fol liif en in bliid sin fen dinne kaem. De Frânske
lekkerbekken hawwe in wetboek, dêr dit artikel, nommer ien yn is: _De
tankberheit for in gastmiel hoeft net langer to dûrjen as de tiid, dy
de gerjuchten fen it miel nedich hawwe om to fortarren_; mar Dr.
Eeltsje wier _nin Frânskman_; sa’n mieltiid wirke by him nei, en de
nijjiersbrief, dy hjir efter folget, de earste en lêste, dy er sa
skreaun hat, wier der ’t gefolch fen.—To Bolswert wenne do ek in âlde
fjûrfretter, mei namme Portegies, in echte krychsman, dy it sei sa as
de wrâld woechsen wier. Hy wier in bernsbern fen de skriuwmaster fen
prins Willem de fiifde, en as prinseman yn ’e widze lein, woe er de
_Bataafsche_ ef sa as hy it neamde, de _Baviaansche republiek_ net
tsjinje; hwent de Bavianen hienen de prins weijage. Hy naem tsjinst
ûnder it legertsje fen de Prins op it Ingelske eilân Wight, en dêr naem
er letter tsjinst yn it Hanoverske regiment dragonders, dat ûnder
Wellington yn Spanjen en yn de fjildslach by Waterloo braef fochten
hat. Hy hie it brocht oan de rang ta fen majoar en it Ingelsk pensioen
fen dy rang foriet er to Bolsert mei syn biheind, mar kreas lyts wyfke,
dat him as in moedige Friezinne yn alle noedlike kampanjes troch
Spanjen folge wier. Lyk as it mei âlde krigers giet, dy ta rêst komme
en goed foer krije, waerd hy to Bolswert wakkere grou en boarstte út de
naden fen al syn foarige klean.

Nei de bataille fen Waterloo moast hy mei al de officieren fen syn
regiment foar de kening fen Ingelân forskine, om út de keninglike mûle
de taens for hjar dapperheit en bifochtene fictoarjes to hearren. It
wier do in wet oan it Ingelske hof, det nin krychsman yn syn montearing
ef mei skerp dêr forskine mochte; de boargers stienen dêr heger as
soldaten en offisieren, dy allinne as feinten en tsjinners bitelle
waerden om de boargers as it need wier, to biskermjen, en dêrom mocht
nin krychsman oars as yn boargerkledaesje foar ’e kening fen it lân
forskine. Sa hie den ek ús Portegies for de audientie in fyn swart
lekkensk pak meitsje litten by de skroar fen it Ingelske hof, dy by
guineas rekkene, lyk as ús skroarren by gounen. Nou, mei dy moaije
djûre rôk kaem Portegies altiten oan ’e mieltiid by boargemaster
Haitsma, mar omdet hy de rôk op nin hânbrie nei fen foaren ticht
knoopje koe, sa grou wier er wirden, sei boargemaster op in kear, det
wy beide by him to iten wierne: “Lûk jimme baitsjes ’ris út, feinten;
it is my nou ’ris to dwaen om grou en smel beide to geriven.” Wy loeken
de rokken út en ik paste Portegies sines oan, dy my siet, krekt eft er
my om it liif getten wier. “Dy rôk is for dy makke sei boargemaster my,
dou jowste fjirtsjin goune en de rôk is dines. Hwent mei sa’n pyst fen
in ding, dat op nin heal foet nei ticht kin, wol ik de dragonder dochs
net wer oan tafel ha.” Sa sein, sa dien. Nin ien fen ús beiden, dy
tsjin dat útstel kikke doarst. Ik krige de rôk, dêr ik wol twa jier mei
pronke ha, ta greate biwondering fen de kenners, dy my de namme fen de
skroar fregen, dy sa’n tsjep stik knippe koe. Boargemaster sels eigene
him as makelaer de eare fen dizze gelokkige keap ta, dêr keaper en
forkeaper beide mei tsjinne wierne. As er my mei dy rôk oan seach,
glimke er altiten, en ienders die hy ’er dit steile wird by: “Nou
witste ek hwet it Fryske sizzen bitsjut: Heal divel, heal minske; hwent
it kleed makket de man, en mei dy rôk oan biste heal ierde-, heal
himeldragonder.”

Nei Portegies eigen sizzen, wier it in heal mirakel, det er as bern net
forhouneloarte wier. To witten, syn heit wier ek in krychsman; dy
troude de dochter fen de ontfanger to Wirdum, dêr er dizze soan by
krige. Hja wennen to Ljouwert; it wier in moaije winterdei en dêr laei
frij hwette biriden snie; it bern wier noch yn ’e ruften, mar de jonge
ljue tochten, hja moasten mar ’is mei de lytse erfgenam mei
hynst-en-slide nei pake-en-hjarre ta. Dat gong oan, en do se ’n ûre twa
to Wirdum pizele hiene waerd de lytse feint fen beppe yn in wollen
tekken bitrollemolle en mem op ’e waerme skirte lein. Do mynhear op ’e
slide-stirt, greatmachtig de klappende swipe der oerlein, en sa fleach
de tuitige slide rinkelbeljende foart, det de snie der neistau. Hja
kamen mei in blits to Ljouwert. Memke die it tek op, dêr de jonge ûnder
laei; mar ho kel waerd it earm minske, do se nin jonge seach. “_Heres
myn tiid, Portegies_, rôp se, _It kiin is er niet!” “Wat duwel nou, sei
de man, It kiin er niet? He’ jou dan niet foeld dat de jonge fan ’e
sleed rold is? So donders bryk kan ik ’t niet an._” Mar hy mei
kûgelsfeart deselde weis mei hynst-en-slide werom, en ja wol, in
bôlrinster hie it bern yn ’e snie op ’e Goutumer dyk foun, en yn ien
fen hjar bôlkoerren by de frou fen it skjippehúske op ’e hoek fen de
Goutumer opreed brocht. Dêr foun de kaptein syn forloren soan wer,
sliepende as in roas op ’e waerme skirte fen in meilijend jong wiif.
Dêr is nou _de grouwe poep_ útgroeid, dêr Dr. Eeltsje op Nijjier mei to
gast wier by boargemaster Haitsma. Hja bitellen de gasthear en de
gastfrou nei de mieltiid meastal mei Dútske sangen, dy de dokter leard
hie by de studinten fen Heidelberg en de majoar fen syn regiment
Hanoveranen.

Dêr is nou it letterke fen Dr. Eeltsje oan boargemaster, datearre, lyk
as jimme sjenne, Grou, de twade Jannewaris fen 1823, de forneamde
winter, dy noch hirder oankaem as yn 1740 ef 1809.

_Wirdige frjeon
Boargemaster!_


Ik bin jister fen ’e pôle[47] ôfflein, det my de brokken iis tweintich
foet boppe de kop fleagen. Man! Hwet fleach it foar ’e wyn ôf, det de
stront fen ’e diken stau. Ik hâld oars net bjuster fen kaertsjes ef
briefkes, en dêrom scoe ik jister ek wol ’ris by jo komd ha, mar ik
moast op ’e kreammisitie mei in hele team âlde frouljue en oare stadige
minsken: en dêr út to rinnen, dat mocht ik net om myn overste[48] net
to forlitten. Oars hie ik al sa ljeaf ’ris in healmingelen fen dat
skoane bierke by jo dronken; en den hiene dy grouwe poep en ik ek yet
’ris sjonge kind. Wit’ je net? Dy âlde fjochtersbaes, dy oars net praet
as fen meiden en moardzjen. Voilà mon excuse!

Nou oan it winskjen. Dêr den in lyts flardtsje!

Libje lang, mar libje soun;
Yt je lang yet tsjok en roun!
Nim foar ’t iten in lyts wipke,
Nei it iten in lyts sljipke,
En fortret jo dat to fel,
Liz den stil de leppel del.


Mear, tinkt my, ha jy net nedich. Jy ha neat nedich as in libben, dat
sûnder _tablet drop, gezondheidzolen, oder lebens essenzen_ to ’n ein
brocht wirde kin. Iten en drinken is ’er by jo net brek, tsjinners ha
jy ek nôch. De oaljekoeken[49] rinne allegearre mei it hoedtsje yn ’e
hân, as se de boargemaster sjenne. Mient jou wiif, det it hwette plomp
fen my sein is, Mefrou moat tinke det ’er dat ûnderskie is twiske myn
nijjiers- en oare lju’s praet, det ik it better mien as ik it sizze
kin, en ik leau, det it oars wol ’ris omkeard is.

Adieu! Gott befohlen, Herr Staddirector!

Eeltsje,
bûklaper en brabier
by de grouster skiere iel.


1823 2 Jannewaris.


De oare deis kaem boargemaster mei dit letterke by my en skonk it my.
“Dêr, sei er, dat is in masterstik. Der libbet nin twade Fries, dy sa’n
briefke fleande skriuwe kin. Biwarje dou it, en jaen it út nei myn
dead: hwent by my komt it licht ûnder de pompieren fen de
ontfanger-generael.” Sokke letterkes floeiden myn broer sa mar út ’e
pinne mei it selde gemak as in recept for seare hakken. Foaral is ’t
merkwirdich troch in eigenskip yn de tael en it karakter fen de
Friezen. Sa dageliks wei sjonge se yn hjar útdrukkingen, as dimmene
ljue, meastal ûnder de noat, mar yn it spotten en gekjeijen sjonge se
boppe de noat, en dat driuwe se sa fier, det it iggen noch kanten
roait. Yn dy groteske oerdriuwing leit krekt de biisaftige
bispottelikheit. De gelearden neame dat de _hyperbole_. As Dr. Eeltsje
yn syn feart de iisskotsen neifleane, folget hy gekskearende syn Fryske
aert op. De tael is ’er fol fen, omdet it yn it nationale karakter sit.
Sa heart men by foarbyld: _Dar hoor ik jou! sei doave Japik, en ’er
roan in lûs oer ’e souder.—Nou komt ’er romte om ’e hird, sei de jonge,
nou ús heit en mem beide dea binne_, en sokke sprekwizen by de rûs
mear.—_As in soan syn âlde heit slacht, scoe yen it grim út ’e bealch
spatte fen lilkens._

Yn it briefke haw ik neat foroare as de spelling. Sommige ljue prate
wol ’ris oer ’e _ienfâldige spelling fen Dr. Eeltsje_. Myn broer hie
nin spelling yn it geheel; dêr liet er my for kedize. Hy hie Gryksk en
Latyn leard, spriek en lies flot wei Ingelsk, Frânsk en Dútsk. Hy wier
fjirsto goed taelkenner om dat gewicht yn de spelling to sjen dat ús
lânsljue der oan hingje. It wier him to dwaen om it echte skilderaftige
wird, en as er dat foun hie, koe him de rôk, dy se it yn ’t skrift
oanteinen, net folle skele. Onno Zwier van Haren hat syn _Geuzen_
aldermislikst spjelde, en dochs scil syn heldentrompet de rom fen ús
foarâlders noch ieuwen nei ús útsketterje, as de keurich bislikke en
spjelde rimen fen syn tiid mei de rimers selme al lang forgetten binne,
eft hja noait bistien hiene.

J. H. H.

SKIPPER HYLKE FEN DE LJEMMER.


In skipper op ’e Ljemmer, dy bûten foer nei de Middellânske sé, boude
syn sinlik wyfke in fleurige keamer tichte by de haven om yn to wenjen.
Hylke foer goed en it mocht him skoan barre. As de man nou op sé wier,
pronke se hjar wenje op; hja wreau, hja strike en fage de ganske dei,
en njunkenlytsen kaem de keamer sa fol as in aei. Skipper Hylke wier
pas thús, ef hja frege om in twade keamer om yn to sliepen. Dy kaem der
ek en dêr slepte hja net allinne, mar wenne der ek om de foarkeamer
moai to hâlden. De sliepkeamer waerd ek njunkenlytsen foller en moaier;
sa moai, sa kreaksinlik, det hja faek it bêd moarns net opmakke om ’t
stouwen to biletten. It bigreatte hjar, det ’er immen oars yn kaem as
hja selme, en dat noch wol op hoasfoetlingen, sa, det as hja yn “’t
Heilige der Heiligen” gean scoe, teach hja de toffels op ’e matte foar
de doar earst út. “My tochte, sei se tsjin Hylke, do er fen Cadix thús
kaem, wy moasten der noch in keammerke by ha, hwent dat sliepen,
koaitsen en brieden makket de boel sa gruzich as in bargehok.” Ek oer
de kosten fen dat tredde fortrek stapte Hylke hinne. Baes Schaafma
waerd roppen, en in tredde keamer kaem ’er by. Hylke gong yn Maert op
reis. Yn ’e simmer tocht hja: dat stoken en sieden yn ús koken kin ’k
mije, en hja boude in stookhok op ’e feartswâl efter ’t hûs, dêr hja
iet en dronk, sea en brette, waste en plaste, en it húsrie fen trije
moaije pronkkeamers trijeris deis omgong en mei in fyn Eastynjeske doek
ôffage.

Hylke kaem thús; hy moast nou yn ’t stookhok syn heil siikje. Hy sei
neat; mar de earste snein to joun de bêste, sei er tsjin seis nuvere
feinten, skippers en kameraten fen him, dy yn de Ljemmer laeinen, eft
se de oare moarns to 10 ûre in gleske pons by him drinke woene. Ja wol.
It wiif gong, de bibel mei silveren heakken by hjar, yn peaskepronk nei
tsjerke en om 10 ûre kaem it folk opdaegjen. Dat gong dêr op in sûpen
fen sterke gleone pons eft it pompwetter wier. De geasten waerden
wekker, njunkenlytsen roerich en op it lêst wyld, woast en oproerich.
As der in glês ef romer briek, rôp Hylke: “Dat ’s bêst, to mar, sa moat
it gean! de fabryk moat ek libje.” It eintsjebislút wier, det der ien
oer de tonge bigoun to kakken, en de moaije spegel bispei; in oare
skoerde de kleden en gerdinen ôf om de boel hwette op to himmeljen.
Skipper Laes, dy troch it hier groeid wier, sette de prûk op in lege
flesse, sa hjit waerd hy om de kop.

Sytse fen Twellingea hie sa folle fen dat swiete gûd ynkrige, det er
mei de rûge mûtse, fetlearzen en in skansloper oan, op it pronkbêd
stapte en yn in amerij bigoun to snoarkjen as in baerch. Mei ien kaem
it wiif út de leare en sloech rare eagen op do hja nin gerdinen foar ’e
finsters foun. Hja gong yn, mar do waerd hja sa wyt as snie en waerd
stom fen woede. Mar do se dêr dy dronken út-fen-hûzer mei de rûge mûtse
op en de learzen oan op hjar pronkbêd seach, do wier it eft se troch ’e
groun sonk, en wylst dy keardels it heechste liet songen: _Ach,
kapteintje, slaat mij niet_, foel it earme minske yn flaute op ’e
groun. Hylke hâldde hjar in doek mei jittik ûnder ’e noas, en do hja
wer bykomd wier en de boel troch in âlde húshimmelster hwet opreddere
wier, sei Hylke tsjin syn wiif: “Nou, Jeltsje, sa kin it net, en dochs
moat it sa, as ik yn in stookhok libje scil; hwent dat fordom ik sa wyt
as sûpe. Dêrom wol ik it mei dy op in akkoart jaen. Wy scille yn ’e
earste keamer wenje, yn ’e twade sliepe, en yn ’e tredde siede en
briede, waskje en spiele. Dat gong oan en Jeltsje toarnde der noait wer
oan om yn ’t stookhok to krûpen.

Sa giet it nou de dames, dy fen in lytse wenje de twa bêste keamers oan
eltsoar lûke en ta en rigele meitsje, om mei hjar bern yn lytse hokjes
fen keamers to wenjen.

J. H. H.

[Yllustraasje: BY SKIPPER HYLKE.]




LEED EN WILLE,
EN
DE FLOTGERZEN.


LEED EN WILLE
fen E. HALBERTSMA.
EN
DE FLOTGERZEN
fen J. H. HALBERTSMA.

IN WIRDKE FOAROF.

_Friezen!_
_Nommele lânsljue!_


_Dêr is nou it lêste gerjucht, frjeonen! Der mei noch in lyts priuwke
neikomme; mar dêr moatte jimme net op rekkenje. Hwent it is_
burgerklokke _mei ús, lyk as de Grinzers sizze. Wy wolle hoopje, det it
jimme goed smeitsje en ek goed bikomme scil, howol ik eang bin, det dit
iten in bulte to dreech ef to skerp wêze scil; binammen dy in swakke
mage ef in rudige consjinsje habbe._

_Myn broer Eeltsje onthellet jimme hjir op syn_ Leed en Wille. _In
bulte fen dy stikjes binne noch al wakkere faei west; mar sa folle as
ik koe hab ik se trou by eltsoar swile, en nou is ’t bihâlden smoar,
dêr jimme bernsbern my noch for tankje scille. Hja seagen ’er ek al
nuver út, en der is net ien ûnder, dat ik net ontciferje, wirdke for
wirdke boekstaverje, bipuntsje en bistreepje, en oerskriuwe moast. It
lêste foel my swier, noch swierder as it hoffenjen en himmeljen sels;
hwent ik bin to loai om myn eine tinzen op to skriuwen, ik lit stean dy
fen in oar, en wier it net west for Fryslân en myn broer, den hie ’k se
driuwe litten._

_Dy forfrysket ef yn ’t Frysk neifolget moat sizze, hwer hy to gast
west is; hwent oars miene se jamk, det me mei oarremans fearren
pronket: en dat scoe hwette smoarch stean. Nou scoe ik jimme ek alle
nammen wol opneame, dy Eeltsje by fierren ef op ’e hakken folge hat;
mar hy sels hat it yn der tiid forsloffe, en de measte stikjes binne al
sa folle jierren lyn makke, det ik it net neifiskje kin; binammen ek,
omdet ik hielkomselden Dútsk lêz. Ik wit, det it Ingelske_ A Tear _him
ta_ In Trien, _en_ Two Children in a Wood _him ta de_ Twa Bernkes yn ’t
Wâld _brocht hat. Hy hat my ek sein, det it_ Pelsrjucht _bisibbe is mei
in âld telke fen Pater Abram, en det Grubel neifolge is mei_ Twa Boeren
en de Skrie. _Ik mien, det_ de Wylde Rúter fen Dockum.... _mar lit ik
ljeaver sizze, det ik it net goed wit. Ien ding wit ik, det it klaed,
dat hy alles oantein hat, suver Frysk is, en dat moat jimme genôch
wêze. Dy ’er mear fen habbe wol, moat se mar rigel foar rigel
neisneupe; mar ik leau net, det hy folle mear fine scil._

_Hwet my oangiet, de holle stiet my fiersto wyld om oan ’e ljidbân fen
in oar to rinnen. Ik haw myn bêst dien, om Fryske aert en tinzen,
Fryske bigripen en tsjoen-telkes, mei Fryske wirden to uterjen, en dat
hab ik dien, frij, sûnder immen ef eat to ontsjen; yn de miening, det
ik skriuw for wize ljue, dy op myn rekkeninge net stelle scille, hwet
ik in oar, om nei syn aert to praten, yn ’e mûle liz. Ik siz dit
allinne, omdet yn lytse riken as uzes de ljue al gau miene, det men dy
ef dy persoan op it each hawn hat. Wy binne net folle; mar om ús op to
hâlden mei de ljue, dy nou libje, en dy ûnderdúms stekken to jaen,
sjoch, dêr binne wy dochs noch to heech ta. As dat sa wier, scoene wy
allinne for de tiid, dêr wy yn libje skreaun habbe, en dat liket er net
nei._

_Yn_ de Hoanne fen Westerein _sprekke de Friezen ûnder de republyk, do
se de frijheit mei de ynfierenste genegenheit for de prinsen fen
Nassauwe yn hjar binnenste forsmolten hienen. Yn_ de Ljue fen de Pomp
_hab ik de tsjinnichheit fen de âlde Friezen op lotsjen, sûpen en de
ierdappels yn ’t eachmerk hawn. Immen kin twifelje, eft it wier is,
hwet der oer de reden en de dûr fen de sjeachtme yn ’e ierdappels sein
wirdt; hy mei mûlk sizze: “Minsken en planten kinne sjeak wirde, en ek
wer betterje; krinten en druven hawwe ek de sjeachtme al, mar dêrom
scille de minsken net ophâlde dy frucht to forbouwen;” oare meije
sizze, det it sûpen net komt fen slop iten en earmoede; wer oaren meije
sizze, det de brakken by de dei yn ús lân betterje. Dat alles giet my
net oan; fen my kin neat oars easke wirde as det eltse fûgel, dy ik
sjonge lit, sjongt nei det hy bekt is; mei oare wirden, det hy sa’n
miening oer in ding utert, as men in syn jeld en skaei, fen syn kinde
en steat, fen syn lân en syn tiid, wachtsje mei. Dit is foaral wier fen
it_ Heksershol. _Dêr komme telkes yn foar, dy de ljue nou amper leauwe
kinne, det ea leaud binne: lykwol hienen dy sa’n byfal, det sokke
treftige ljue as siktaris Elgersma fen Bolswert, nou fyftich jier lyn,
it net ûnder hjar rekkenen om de allerslimste, dy hjir teld wirde, mei
eigen hân oan to teikenjen. Dêr heart, by foarbyld, ûnder_ it
Nachtgesicht to Pjittersbierum, de Bigangel op Skiligen _en_ de
Bitsjoeningen en Onttsjoeningen to Warns en to Aldegea. _Yn de Súdhoek
wirdt soks noch faek forteld; ja, hûnderten leauwe der noch mûrrefêst
oan. En is ’t net nuver? Nearne is mear fen de âlde Fryske tael en de
eale Fryske aert; mei ien wird, nearne is mear fen de Fryske
nationaliteit oerbleaun, as dêr ek it measte fen de âlde nationale
bygelovichheden hingjen bleaun binne! It selde sjucht men yn Ingelân.
Nin lân, dêr sa folle nationaliteit en ek sa folle nationael bygelove
noch is. De_ bigangel _is, by foarbyld, yn Skotlân ûnder de namme fen_
second sight _noch yn folle swang. De Ingelske frouljue yn de
provinsjes forbarne de_ placenta _lyk as de Friezinnen yn ’e
hirddobbe._

_Ho sit dat nou? Kin bygelove den ea it fondamint wêze fen de deugden
fen in natie? It liket ’er net nei, Friezen; mar it bygelove sit
ongelokkich troch de wirtels fen de âldste deugden fen in folk
hinnefrissele, en as men dat onkrûd útskoert lûkt men de echte plant
faek mei út. It nationale bygelove is egentlik in oerbliuwsel fen dy
âlde godenlear, dy by ús âffaers foar de ynfieringe fen it Christendom
yn swang wier en dy dos mei de heldensin, mei de âlde trou en de
ljeafde for de lânsljue, yn ús stam foar ieuwen en ieuwen forgroeid
siet. Dy nou oan dy nationale bygelovichheden toarnt, dy toarnt ek oan
dy nationale deugden; dy it iene los makket, makket ek it oare los, dêr
it yn fêst sit, en dy it rimpen en gysten docht, dy giet it as immen,
dy âlderwetske hoeken en plakken út in griis kastiel wei bikket, en
sokke greate gatten makket, det hy it hiele gebou op ’e holle kriget.
It_ schoolwezen _yn Nederlân hat ’er it bygeloof mei kracht en macht
úthammere, en men meije wol freegje, eft it dat sa bihindich dien hat,
det de deugden, dy ’er yn it nationael karakter mei forgroeid sieten,
stean bleaun binne, ef det se dêrfor in algemien wetter-en-mâlken
wrâldboargerskip en in_ gemüthlich _poependom yn ’e pleats loatst
habbe? Dat hie net bard, as se de wirtels fen it onkrûd twiske de
wirtels fen de goede planten swietwei oan ’t rotsjen brocht en sa ta
lêste útroeid hiene; den hienen de goede planten geef bleaun. Hienen se
it bygelove stilkes bitsjen litten, en mar al kindichheden op
kindichheden yn alle hoeken en hernen spraet, den hie it bygelove op it
lêste foar it ljocht fen de witenskip forblike en úttjirme, wylst eltse
nationale deugd fen it âlde folk oan syn pleats bleau. De spoarwein is
allinne wol yn steat om oeral, dêr er troch fljucht, alle spoken en
skynsels ûnder syn wjillen to forpletterjen. Hja, dy de skiednis fen de
folken lêzen habbe, bigripe my; hja witte, det de nationale deugden,
dêr de helden sa folle wonderen for hjar lân mei útfierd habbe, mei de
haet, mei it foaroardiel ef it bygelove jamk yn eltsoar fortiisd
sieten._

_It giet yn myn eagen mei myn gemalk as mei de bargen; dat binne as
biggen alderljeafste dingen, dy men wol op ’e skirte lizze scoene; mar
hja groeije lilts op, en ho âlder ho smoarger en onhurer. As myn
stikken gloednij binne, den hab ik ’er noch al sin oan, mar as se hwet
lein habbe, den sjen ik ’er alderlei lek en brek yn, en dat boazet oan
hwet se âlder wirde, sa det ’er op it lêst nin goed hier mear oan
bliuwt. Dizze stikjes hab ik earst it_ Nijgêrs _neamd; dat is yn alles
wol sa pittich net as it maigêrs, mar it is dochs goed foer en in
forfrissinge for it fé. Dy namme wier den op it ein nei myn sin ek to
goed for dit wirk, do it hwette bilegere wier, en dêrom hab ik ’t mar
de_ flotgêrzen _neamd. Dêr haffelje de kij ommers noch wol ’ris yn om,
as se út de sleat drinke, en de bealch al fol fen it goede gêrs habbe._

_De_ Flotgêrzen _peare oan_ Leed en Wille? _Dat is in frjemd houwelik.
Ja; dy twa dingen lykje krekt sa folle eltsoar as de trant fen my en
myn broer; dat wol sizze, neat. Mar just dêrom jow ik se hjir tagelyk
út. De iene hat sin oan de moer en de oare oan de dochter, en wy habbe
nou twa kânzen yn pleats fen ien, det eltse lêzer hjir hwet fen syn
gadinge yn fine scil._

_Ik hab okkerdeis oan Eeltsje sein: “De rjimstikken fen dyn_ Leed en
Wille _binne al forskate jierren âld. De ljue witte wol hwastou as
rjimmer wierste, mar net hwastou nou biste. Dou moaste my in
splinternij rjimke meitsje. Den wit de hiele wrâld, ho fier astou hinne
biste.” De oare moarne brocht er my de_ Blide Bernkes.

_Farrewol, nommele lânsljue, en forjit ús net._

J. H. H.


Sathe Westerein,

18 Juny 1854.

LEED EN WILLE.


As it gelok mei tûzen blommen
  Us om de krûze lokken waeit,
En ’t wyld gemoed, forwend fen ’t krommen,
  It swerk net sjucht dat oer him swaeit;

Den komt it leed mei tûzen pleagen
  En bûket ús forbolgen hert;
Driuwt skerpe triennen ús út de eagen;
  Wy wirde wiis, mar faek to let.

Dêr stean wy den... ho lyts! forlegen!
  As frjemde yn in woastenij.
Nou komt in ingel út den hegen,
  En stiet it earme skepsel by.

Dêr seit hja yn hjar himelteale:
  “Drink, minsk’, dit mingsel ta dyn dead!
En rikt ús frjeonlik ta in skeale
  Mei blomt bikrânze, wyt en read.

“Dyn libbens-biker is fol wille,
  “Mar ’t swartste leed laeit ek der yn;
“Lit dochs forstân dyn lusten stille!
  “Oars drinkst’ dy dead oan hjar fenyn.”

Dy skeale moat elts minske drinke:
  Dat is de wrâld; dat is dyn lot.
En eft wy fleurje, stige, sinke,
  Wy binne yn de macht fen God.

Sa binn’ de blêdden dy hjir lizze,
  Bisonge’ yn nocht, biskriemd yn need;
De sinnefleagen, dy hjir sizze:
  “Nou hien’ se wille, nou wer leed.”

Nim, roune, nom’le Fryske ljuwe,
  It Fryske, dat ús hert hjir biedt,
En eft wy rize, sinke, driuwe,
  Ljeaf bliuw’ ús Fryske tael en liet!


E. H.

OP ANNA’S DEAD.


Myn Anna, dy sa rein as snie
En my sa nei oan ’t herte wier,
  De ljeafling fen myn siele;
Myn Anna, och myn yngelin,
It blomke fen myn húsgesin;
  Hwa kin myn rouwe fiele?
’k Moat krite as in bern;
Dy haw ik nou forlern.

’k Moat treure, God, sa ynnichlyk:
Dat famke wier myn himelryk,
  Dat hjir sa koart mar tierde;
Dat as in fûgel for my song,
Ef dertel as in lamke sprong,
  En heel myn hûs forsierde;
Dy lust, dy glorie fen myn hûs,
Formoddert yn hjar klûs.

O, ljeave, dy forjit ik net;
Dat bliere each, dat frjeonlik hert
  Stiet ivich foar myn eagen.
Myn okkebyld, myn yngelin!
Dou wykste noait wer út myn sin
  Al stou ik oer de weagen,
Dyn byld is ivich tichte by:
It stiet, it praet foar my.

Mar ’k tankje God for ’t koart bisit;
Hwent hearlik, treastlik is it yet,
  Det hja al op dizze ierde
Sa goed, sa from en freedsom wier;
Sa ’n yngelachtich wêzen hie
  En noait myn hert biswierde.
Mar, och, ik mis hjar al to ier;
Dat falt myn herte swier.

Nou bloeit nin blomke mear for my,
Nin ljurkje sjongt syn millodij,
  Dat oars myn hert sa streelde;
De simmer hat nin freugd for my;
Né, de ierde is my in woastenij
  Mei al syn plantenweelde,
Nou ’t ’k alles haw forlern
Yn dat oanminnich bern.

De hjerstwyn bliest de blêdden wei,
En wy, wy stouw’ hjar efter nei,
  En wirde in hânfol ierde.
De stim, dy hjoed sa hearlik klonk,
De blom, dy ús to mjitte blonk
  En hôf en fjild forsierde,
As God almachtich winkt,
Fordoavet en forsinkt.


Grou.
E. H.

OANTINKEN OAN JUSTUS.


Nou is ús ljeave Justus wei,
  De fleur fen ’t húsgesin.
De rouwe, dy myn hert oerstjelpt,
  Biskriuwt nin swakke pin.

It wier sa’n frolik derten bern;
  Sa boartlik en sa goed.
O, as ik om dat boike tink,
  Bin ik sa near to moed.

Ik wier syn makker op en-út;
  Ik waerd om him in bern.
Syn aert, syn namme wier
  my ljeaf; Eilaes! dat is forlern.

Wier ik soms trurich yn ’t gemoed,
  Hie skild myn siel bidrukt,
Syn freugd, syn onskild wier myn treast:
  Dy treast is my ontrukt.

It hûs, dêr ’k al dy wille hie,
  Is my sa stil, sa near.
Ik sjen syn ljeafste boartersgûd,
  Syn boartfeint sjen ’k net mear.

Forplettere is it húsgesin.
  De faem, him sa getrou.
Syn âlde trouwe foedstermoer
  Forkniest fen leed en rou.

De winter hat mei stringe hân
  It fjild mei snie bifracht’;
Yn ’t hôf, dêr ’k mei him kuij’re hab,
  Is ’t winter en is ’t nacht.

Faek rikte hy my ’t hanke ta,
  Ef naem myn rôksseam faet,
En hy formakke my yn ’t hôf,
  Mei ljeaf healmûlich praet.

De keale strûken stean nou dêr,
  De roazen, o! sa skoan,
Dêr ’t boike faek syn lust oan hie,
  Dy binne as hy forstoarn.

Dy habbe ienris bloeije dochs,
  Troch Gods almachtichheit,
Sa ljeaflik, en sa swiet en myld,
  Byld fen syn majesteit.

Sa libbet ljeave Justus wer,
  As dizze roazestrûk,
Hjir boppe yn it parradys,
  Sa hearlik en sa smûk.


E. H.


Grou.

[Yllustraasje: IK SEACH SYN LJEAFSTE BOARTERSGÛD.]

OAN BESLINGE-STATE.


O Beslinge! o, edle state!
  O, lusthôf fen de Fryske groun,
Oer al de ridderlike staten,
  Ho is dyn bluister nou forroun!

Dyn steatelike abeeljebeammen,
  Dyn fleur’ge loanen ticht en grien,
De wylgen oan de wetterseammen
  Binn’ keal en fen hjar lof ontdien.

En Flora’s núv’re bonte drommen,
  Mei kleuren troch nin minsk’ bitocht,
Dyn keur fen wonderfolle blommen,
  Ut alle wrâld hjir hinne brocht!

Ho blêdleas steane hja der hinne,
  Forlitten, toar as in struwel,
Ef for ’t forlies fen mylder sinne
  Bisletten yn in neare cel.

’t Noardwesten hat mei woaste fleagen
  Dyn erf mei ’t giele lof oerspraet,
En, as de woaste wetterweagen,
  Neat sparre yn syn wylde feart.

Mar komt ’er wer in mylder sinne,
  Ontjowt him alles wer op nij,
De twiichkes litte knoppen rinne,
  En alles libbet en is blij.

De resida, sa lyts, mar geurich,
  Magnolia yn syn hearlikheit, d’
Oleander mei syn blêd sa keurich,
  De roas mei syn oanloklikheit;

’t Scil alles wer de groun útstige,
  De fûgels sjonge yn it lof
Fen beammen, dy hjar tûken nige
  As de earste beam yn Edens hôf.

Mar ien stam scil net wer forrize:
  En freget men dêr reden ôf,
Ik moat him nei it tsjerkhof wize;
  Dêr laeit er op dat hege hôf.

Us Eiso is dy ed’le stamme!
  De pin bistjert my yn de hân
By ’t skriuwen fen dy goede namme;
  Hwent goed wier hy as ien fen ’t lân.

Men mei geboarte in foarrjucht hjitte,
  As deugd en minsumheit hjar siert;
Dy hie er yn in greater mjitte
  As mannich dy nin wapen fiert.

Syn oankomst scil my nea forjitte,
  Mei flaggen, skippen sûnder ein.
Elts woe syn frolik hert útjitte;
  De soarg’ wier do to side lein.

My tinkt, ik haw it yet foar de eagen,
  Ho do de jonker hild’ge waerd,
En ho de heit mei ’n trien yn de eagen
  Him oan ús opdroech as ús haed.

Hwet hoef ik hjir nou út to lizzen,
  Ho de ed’le man do wier ontdien:
De wirden stûken him yn ’t sizzen,
  En my ontfoel ek al in trien.

En Eiso wier sa gol fen wêzen!
  Syn roune, nomm’le, Fryske sin
Stie him yn ’t frjeonlik each to lêzen,
  It woldwaen wier for him gewin.

Hy troude in frouwe fol fen deugden,
  Foarsjoen fen wittenskip en kinst,
Dêr w’ allegear ús yn forhûgden.
  Hja woun troch frjeonlikheit ús ginst.

In hûs en hôven waerden stichte,
  Dêr ’t jonge pear yn wenje moast;
Mar, och, de dea kaem mei syn sichte,
  Dy skriklike fornielings-foarst.

Dy meande ’im wei yn prille jierren,
  En ’t slot dêr jinder oan de wei
Ropt alle minsken ta fen fierren:
  “De dea, de dea brekt alles wei!”

En hwa scil nou it leed útsprekke
  Fen de edle âlders en de rou?
Dat kin de ierde mar bidekke,
  Dat wisket tiid noch wirden ou.

Wol, lusthôf, sa bibeamd, biblomme,
  Forsierd troch kinst en troch natûr,
Hjar faek it trurich hert opromme,
  En bring it britsen hert yn stjûr.

Wêz’ lang de taflecht yn de smerte,
  O, stil, mar ljeaflik Beslinga!
De treaster for ’t forplettre herte
  Fen de edle stam fen Sytsama.


Grou.
E. H.

OFSKIED.

Goede, echte Fryske ljuwe!
  d’ Smertlike ûre is ’er wer,
Det ik hjir net mear mei bliuwe,
vDe ôfskiedsklok wer brommen hear.

Goede, echte Fryske ljuwe!
  Ik mei hjir net langer bliuwe;
’k Hear de ôfskiedsklok wer byljen.
  Och, ús ûre is forroun.

Trije, greate, hege winsken,
  Winskje ik jimme, ed’le minsken!
Scoe ik dûbelfâldich wêze?
  Dat is ’t Fryske wêzen net.

De earste is, det w’ as Fryske ljuwe
  ’t Swiet fen echte frjeonskip priuwe,
’t Alde sizzen goed onthâlde:
  “Rjucht troch sé, dat giet ’er mei!”

Lit ús ’t oarde wol onthâlde;
  Mei ús sels de frede hâlde.
Lit de wrâld ús den forlitte,
  ’t Stringe _ik_ fordomt ús net.

Einling, bêste, golle ljuwe!
  Wol yn iv’ge frjeonskip bliuwe
Mei dat onbigryplik hege,
  Dat ús de ivichheit ontslút.

Goede, echte Fryske ljuwe!
  Langer doar ik hjir net bliuwe.
’k Hear de himelharpen klinken.
  God en segen oer dit hûs!


Grou.
E. H.

IN TRIEN.


  Hwet is de wolkomstgroet
Nei ’t lêste smertútkriten,
  Nei ’t earste inerlik getroet,
  Dêr mem hjar berntsje mei bigroet?
  Dêr hja hjar yngel earst mei moet,
As wird en sucht forsmoare binne?
O, ’t is in trien, in trien allinne.

  En ’t swietste fen de nocht,
As ’t bern moai op hjar skirte
  Sa gutich de eachjes opdocht,
  En loerkjende nei hjar sjocht,
  En streaket en aiket en docht,
En ’t swiete: “Memke!” lit rinne?
O, ’t is in trien, in trien allinne.

  Mar ljeafdes earst biwiis,
Hwet mei dat dochs wol wêze?
  Is ’t dounsjen? Djoeijen op it iis?
  Né, yn dat frjemde singetiis
  Hast’ wird, ef sucht, ef sang ef wiis,
Jildt hege eed by moanne ef sinne,
Mar in hândruk, in trien allinne.

  It skieden falt sa swier
For trouwe frjeoneherten;
  De tiid wirdt lyts, de wei is fier,
  En de onrêst fljucht troch hert en ier;
  De lêste klokslach bromt sa swier;
Mar as de klok en spraek forstomme binne,
Den sprekt yn ’t each in trien allinne.

  In frjeon forjit syn wird;
Dat flymt ús troch it herte:
  ’t Forjitten fen dat hillich wird
  Dat falt oan al de frjeonen hird,
  Dat flitset as in snijend swird
Troch hert en nieren hinne;
Dat heulet in trien mar allinne.

  Dou biste heech fen steat;
’t Is wille om dy hinne.
  Nin kening is sa ryk, sa great.
  ’t Forried komt op; dou biste neat,
  En mei in wink, dou earm en bleat;
Dyn frjeonen ta de lêste tinne.
Hwat bliuwt dy? In trien mar allinne.

  Dêr stjert forsuffe en siik
In sloof; hjar suchten rinne
  Nei ’t lêst, it allerlêst ontwyk,
  Nei ’t ivich ljocht, it himelryk,
  Dêr earme en rike binne allyk.
For de earme bern fen honger fortinne
Is ’er neat as in trien mar allinne.

  De hân, dy jowt, is ontslein
En jowt hjar brea en segen.
  Hjar tankbre blydskip ken nin ein;
  Hjar hert is nei de himel tein,
Fier boppe stjerren en sinne,
Mei in trien yn de eagen allinne.

  Dêr stiet dyn woaste soan,
It doel fen al dyn soargen.
  Sjuch dêr dyn hoop, dyn earekroan,
  Forwoaste, forwyldere en fordoarn
  Dyn deugds, dyn grysheits kroan.
As rie en treast forgongen binne,
Den bliuwt dy ’n bittere trien allinne.

  De hoop dy is er west,
De dea stiet foar ús leger;
  It flauwe libben wirdt in lêst;
  De minske sucht om de iv’ge rêst:
En ’t ierdske lean op ’t alderlêst,
  As wy oprjuchte minsken binne,
Dat is in frjeonetrien allinne.


Grou, 2 Nov. 1842.
E. H.

TWA BERNTSJES YN ’T WALD.


O, âlders! O, bitink nou wol
De wirden hjir biskreaun.
In drovich stik fortel ik hjir,
Oan Skotlâns kust bidreaun.

In edelman fen heech fatsoen
Alear yn Noardfolk libbe;
Hie lân en grounen fier yn ’t roun,
Wier noait fen ’t lot jinstribbe.

Mar siik waerd hy, de dead neiby;
Moast fen syn rykdom skiede.
Syn wiif waerd deadlik siik as hy,
En beiden wachtte ien ierde.

Dochs ljeafdes treast wier net forlern,
Al wier de hoop ek wei.
Mar, och, twa lytse ljeave bern,
Dy bleauwen holpleas nei.

Och, de iene in moaije fikse boi
Mar trije jier pas âld,
En de oare in famke, o, sa moai!
In pronkstik fen de wrâld.

De jonker liet syn lytse soan,
As hy ’ris mounich wie’,
Jiers trijetûzen goune nei,
Dat fêst op lânnen stie.

Syn lytse Jane’s útset wier
Yet tûzen goune mear.
De dei as hja ta trouwen kaem
Den laei it for hjar klear.

Mar as de berntsjes stoarene
Foar hjar folmounichheit,
Den waerd hjar omke erfgenaem
As sibste oan hjar heit.

“O, broer-ljeaf! sei de sike man,
“Sjuch op myn berntsjes del;
“It is myn eigen flêsk en bloed,
“Dat ’k oan dyn soarg’ bifel.

“Oan God, oan dy, lit ik se oer,
“Myn berntsjes nacht en dei;
“Hwent mar in lytse wile tiid,
“Den binne wy al wei.

“Dou moaste wêze mem en heit
“En omke tagelyk,
“God wit, hwet lot hjar is bireid,
“As ik nou wird in lyk.

“En ’t is nou yn dyn folle macht,
Sa spriek de mem yet ek;
“Hjar op to bringen great en ryk,
“Ef for de biddelsek.

“En binne jy hjar treast en steun,
“Dat leannet God jo wis:
“Is ’t oars, syn straffe bliuwt net wei,
“Dy God fen wezen is.”

Do tute hja hjar berntsjes yet
Mei lippen kâld as stien.
“God segent jimme, ljeave bern!
“It is gau mei my dien.”

En hark ’ris hwet de broer do sei:
“Ik haw nin hert fen stiel.
“Hwet soarg’t dyn teare memmehert?
“Ik nim it op myn siel.

“En as ik oait dy ljeave bern
“Fordruk ef kweadwaen mocht,
“Den winske ik, det Gods swiere straf
“My nacht en dei bisocht.”

En do de âlders laeine yn ’t grêf,
Naem hy de berntsjes oan;
Hy brocht se beide yn syn hûs
As dochter en as soan.

Hy hâldt him oer dy ljeave bern
In jier heel goed en sacht;
Do naem de divel fen it jild
Dat onminske yn de macht.

Hy hierde do twa keardels ôf,
It útskot fen de wrâld,
Det dy for jild dy lytse bern
Scoen’ deije yn it wâld.

Syn wiif dy makke hy do wiis
En alle man yn hûs,
Dy berntsjes scoen’ nei London ta
By in goe’ frjeon yn hûs.

Wei gongen do dy sloofkes, wei.
Hja wierne blij to moed;
En seine yn hjar onnozelheit,
“Wy kedtsje-ride hjoed.”

Sy prate en snappe frjeonlikjes,
Och, sûnder earch ef kwea,
Mei dy forwoaste moardeners,
Dy ’t oanleine op hjar dea.

Dy ljeave praetsjes makken do
Dy moardnersherten weak,
En neiby roan troch yntinken
It grouwelstik to speak.

Mar ien fen hjar, forstield fen hert,
Spriek: “Né, ik hâld myn wird.
“Hy leanne ús goed; hja moatte dea,
“Al falt it stik my hird.”

Mar de oare stimde ’er net yn ta;
Hja foelen do yn striid,
En fochten hevich mei eltsoar,
Hwa ’t earst scoe út de tiid.

En dy de sêftste ynboarst hie
Staet d’oare ’t mês yn ’t hert.
Dy berntsjes yn dat iensum bosk
Dy trillen as in blêd.

Hy naem de berntsjes by de hân;
Dy yngels krieten lûd.
Hy sei: “Kom mei, en skriem mar net:
“’t Is alles nou wer goed.”

Twa lange milen laet hy hjar;
Do kaem de honger op;
En ’t onminsk sei: “Bliuw hjir mar stean;
“Ik helje iten, pop.”

Dy ljeave berntsjes hân oan hân
Dy kuij’ren do dêr om,
En seagen nei hjar rêdder út,
Mar hy kaem noait werom.

De wylde beijen in it bosk
Dêr laefden hja hjar mei.
Hja skriemden do de nacht oankaem
En snikten oan de wei.

In minskehert moat brekke nou,
As hy dit stik oertinkt,
Ho det dy ljeave onnoazle bern
Hjar flauwe moed ontsinkt.

Forlitten yn dat iensom wâld
Biliet hjar ek de gong.
Och, koen’ hja nou mar bidde yet!
Mar hja wier’n yet sa jong.

Dos swalkene dy bloedtsjes dêr,
Forkommere en forlamd,
Forloste einlik hjar de dead,
Yn elkoarms earmkes klamd.

Nin minske makke in grêf for hjar;
Nin deaklok waerd ’er laet;
De hjerstwyn hat hjar lykjes do
Mei ’t giele lof oerspraet.

Do foel de hege wraek fen God
Swier op hjar omke del.
De fyand kaem forwoastend op,
Syn binnenst’ waerd in hel.

Syn skûrren barnd; syn goed fornield;
Syn grounen plat toflein;
Syn fé waerd slachte op it fjild:
Nin hut bleau him oerein.

Twa soannen, beide yn Portugal
Forgongen op in tocht,
En ta bislút waerd hy yet sels
Ta de uterste earmoed brocht.

En ear it saunde jier om wier
Wier al syn lân forkoft,
En kaem yn ’t ein syn grouwelstik
Yet ek alheel oan ’t ljocht.

De woastling, dy dy ljeave bern,
Oerjown hie oan hjar lot,
Siet op ’e dead om roverij;
Dat wier de will’ fen God.

En dy bikende ’t yslik stik
Lyk as hjir stiet biskreaun,
En de omke stoar, wylst hy om skild
Waerd yn de kerker treaun.

Mar jimme, dy it opsicht ha
Oer lytse wezebern,
Dy yn de earste onnozelheit
Hjar âlders haww’ forlern.

Nim in eksimpel oan dit ding,
En jaen oan elk syn rjocht,
Ear ’t Gods hân mei sa’n aeklik lot
Jimme ek bisiikje mocht.


Grou.
E. H.

[Yllustraasje]

IT LIET FEN IN EARM MAN.


Ik bin in earme biddelman,
  Allinne yn de wrâld,
En simmers skroeit de sinne my,
  En winters bin ik kâld.

Ik woe sa graech ’ris sjonge yet,
  Mar ’t moed dat sinkt my wei,
En tink ik my al effen bliid,
  In sucht dy folget nei.

Hwent yn myn ljeave âldershûs
  Wier ik sa’n frolik bern;
De bitt’re kommer is myn lot
  Sont ik hjar hab forlern.

De moaije hôven bloeije sa;
  It noat dat stiet sa skoan;
De keale wei dy is for my;
  Ik earme minske-soan.

Ik bin dochs graech dêr freugde is
  Mei myn bidrukt gemoed.
En ’k winskje elts den goeden dei
  Sa hertlik en sa goed.

O, goede God! Dou lietst’ my dochs
  Alheel net sûnder treast.
Ien hoop’ skink Jy oan heel de wrâld,
  Mar oan de earmen meast.

Dêr stiet op ider doarpke yet
  In hillich hûs oerein;
Dêr klinkt for elts in from gesang,
  In treastwird wirdt der sein.

Yet ljachtsje, sinne, moanne en stjerr’n
  Sa frjeondelik op my,
En as de lêste bêdklok slacht,
  Den sprek ik, God, mei jy.

Hwent ienris komt jins himel op
  For eltse fromme siel.
Den tsjen ik ek myn feestklean oan,
  En sit mei Jo oan ’t miel.


Grou.
E. H.

DE LYTSE TOARNBEISIKER.


In earme jonge yn de wâlden
  Dy toarnbei-sike oan de wei,
En song dêrby in aerdich sankje;
  Hy njuente sa de hele dei.

Ja, soms bigoun er lûd to sjongen;
  Dat klonk sa yn dy stille loan!
O! ’t earme boike hie sa’n wille,
  Wol mear as mannich kenings soan.

Mar, sus! der stûke wirk en sjongen.
  Hwerom, myn boi? Hwet is der oan?
Hy seach in siden ponkje lizzen,
  Dat laei dêr sa mar oer de loan.

De earme stakker wier bisauwe,
  Do hy dêr goud yn ’t ponkje foun.
Hwent trije goudene dukaten,
  Dy foelen dêr sa oer de groun.

Hy keart se om wol hûndert kearen,
  Hy telt en sjocht se oer en nei.
Hy lit it toarnbei-siikjen wêze,
  En gong sa bliid met ’t ponkje wei.

En ûnderweis oan ’t praktisearjen
  Hwet hy for ’t jild al keapje scoe
Oan moaije klean en ’t swiete iten,
  Krekt eft it jierren dûrje koe.

Mar, och, hy moast gau ûnderfine
  Hwet oan sa’n stikje goud ek wier,
En koart bigoun hy al to kleijen,
  Det hy mar trije duiten hie.

Ho gau wier ek dat jild forsjidde!
  Yn koarte dagen hie er neat,
En earm, ja, earmer as foarhinne
  Stoe dêr it boike kâld en bleat.

Nou gong er wer oan ’t toarnbei-siikjen,
  Mar hy wier stiller as alear.
Hy koe nin jolich sankje sjonge.
  En hwerom song er nou net mear?


Grou.
E. H.

[Yllustraasje]

SEMANS KLACHTE.


Under de boartfeinten fen syn jonkheit hie Gabe ien dy him nei oan ’t
herte laei. Hy wenne to Abbegea, dêr Gabe in omke en moike wenjen hie;
dêr kaem er folle koarts foar de ongetiid to út-fen-hûzjen; dêr
toudounse er mei syn niften, ef siet er hele nachten by op to
jongfolkjen en to sjongen. Den wier Sierd Anes, in flugge sterke Fryske
feint, syn maet. Dêr bleau, dêr wier syn libbenslust. As moarnsier de
prachtige sinne syn blinkjende holle út de dauwe opstiek, en oer de
marren en poelen bigoun to spegeljen, den gong de sinne ek yn syn hert
op; mar as er oer dy wetters brûsde en sûsde mei Sierd yn it lichte
boatsje, den dounsen syn sinnen as it skipke op ’e weagen. En dochs
forlange er, as de tiid om wier, wer nei hûs en hiem, nei heit en mem.
Sa’n bistean hie Sierd net. In lytse mistribelinge yn de frijerij mei
Eke jage him it ségat út. De jonge, sterke, feardige Sierd, dy oars nin
sé to heech gong, dy ienris de hoop, de fleur fen syn folk wier, rekke
ûnder forkearde makkers en forwyldere ta dy úterste mjitte, dy in
biskaefd minske birikke kin. Einlinge kaem er werom, mar it wier for in
koart eagenblik. Hy roun in lytse tiid yn it doarpke om as in balling
mei in forbritsen gemoed, en is foartgien, sûnder det immen oait wer
fen him heard hat. Dat taestte Gabe yn syn siele oan, en hy makke ’er
it rymke op, dat hjir folget.

SIERD ANES KLACHTE.


Sierd Anes teach mei wylde sinnen
  Fen ’t lân nei ’t rouwe ségebrûs;
Forliet syn terpen en syn finnen
  En ’t ljeave âlderlike hûs.
Him wier de Fryske loft to dompich.
  “Ik wol, sa spriek er, heger op.
“Dat earme lân is my to sompich.
  “Hozé! de flagge moat yn top.”

En kamen frjeonen him to rieden,
  Dat bloes syn woaste moed yet op.
O, den bigoun syn bloed to sieden
  En steger waerd syn Fryske kop.
Syn Eke kaem him ek formoanjen:
  Dêr hong syn hert oars jimmer oer.
Mar, né! der wier net oan to toarnjen.
  Syn wylde holle wier oerstjûr.

“Och! sei hja, lit dy dochs bilêze!”
  En treau him oan hjar bounzjend hert;
“Mar kin ’t net, moat it einling wêze,
  “Forjit dyn heil’ge wirden net.
“Yet ienris, Sierd, foar det wy skiede,
  “Druk ik dy oan dit tikjend hert.
“Ta det de klokken fen my liede
  “Forjit ik dizze ûre net.”

“O, né! spriek Sierd, in man moat swiere
  “En swalkje troch Gods wide wrâld,
“En oer de séen dweile, giere:
  “Dat hirdet him ta syn bihâld.
“Ik wol myn hjitte kop ôfspiele,
  “En bring dy jild en skatten mei
“Wei, fanke! ik moat myn hert forstiele;
  “Oars tôget my dyn flaeijen wei.”

Hy swalke earst nei kâlde lânnen
  Fier nei de rûge Moscowyt;
Hy seach de woaste Hecla brânnen,
  Ho dy syn ivich fjûr útsmyt.
Do teach er nei dy easterlânnen,
  Dêr specerij en goud wei komt.
Hy hearde oan Bandas geurge strânnen,
  Ho skriklik Goenong-Api bromt.

Hy kaem to lânne wer nei jierren,
  Bitomle wier ’t forwyldre brein.
Hy seach it toerke al fen fierren,
  En sonk der hinne yn gewein.
Hy koe syn suchten net forkropje.
  “Wêz’ wolkom, rôp er, âlde toer!
“Ho? Kinste nou nin triennen stopje?
  “Myn God! o né! ik jaen my oer.”

Hy skoarre nei it dorpke hinne:
  Mar wolkom wier er nearne mear,
En elts roun fier fen him fen dinne,
  Dat die him yn it hert sa sear.
Hwent Eke..... (’t is net út to sprekken!)
  Dy wier it yn ’e sinnen slein,
En wier fordrinsge yn de Brekken,
  En dat waerd Sierd to lêste lein.

“Och! spriek er do mei drôv’ge wirden,
  “Is nearne rêst for my yn ’t ein?
“Is ’t nearne den for my to hirden?
  “Ik bin in skip, troch stoarm forslein.
“Hwa kin it albistjûr bigripe?
  “Dat kin men oan myn libben sjen.
“Dou, Eke, wierst’ myn lêste stipe;
  “Dy lêste treast is ek forlern.”

Neargeestich gong er do wer hinne,
  En seach it stille tsjerkhof nei.
Hy liet dêr bitt’re triennen rinne,
  En rôp: “o God! wier ik mar wei!
“Hwer scil ik my nou hinne keare?
  “Myn lust is wei, en ik wird âld.
“Wiis dou myn paed, o Heare, Heare!
  “Ik bin in frjemdling yn de wrâld.”

O, siikje net oan fiere strânnen
  ’t Gelok, dat foar dyn foetten laeit;
It skieden fen dyn ljeafste pânnen,
  Bitink it, jongling, hwet it seit!
In stil bidriuw mei froede sinnen,
(o Jeugd, ik sprek in treftich wird!)
Dat jowt in himelryk fen binnen
  By eigen folk en eigen hird.


Grou, Maeije 1841.
E. H.

[Yllustraasje: IT DOARPKE ABBEGEA.]

BELLIS PRATENSIS.


  Minsken bliuwe:
  Hjar sizzen komt net nei;
Mar út Gods heilichdomme
Komstou, o ljeave blomme!

Maitiids earste blomke,
  Ljeave fen de wei,
Ut Gods heilichdomme,
Komstou, o ljeave blomme!

Wêz’ wolkom, ljeave!
  De Maitiid is ’er wer.
Det minsken en tiden forgeane;
  Dou komste, dou biste hjir wer.

Wolkom wer hjir yn ús lân!
Kuijere ik ’ris oan de hân
  Fen myn ljeave famke,
“Wolkom! siz ik, hjir is ’t, bern;
  “’t Iere foarjiers famke.”

Ja, wy kuij’rje hân oan hân
Troch it golle Fryske lân,
  Friezen binne altyt frij,
  Fyanden fen slavernij.
Blomke, blomke, bliuw ús by!


Grou.
E. H.

DE TERP.

(Wiize: _Menuet de_ Don Juan. Mozart.
_In bytsje foroare nei de rymmjitte._)


As ik oan myn bernejierren
  Oan dat golle boartsjen tink,
Wrâld, hwet binne den dyn skatten?
  Hwet is ’t goud mei syn geblink?
  As de Maitiid oer it lân
  Blomkes struit mei mylde hân,
  O, hwet wiern’ w’ as bernkes blij!
  Alde terp, ik tink oan dy.

As de earste bonte flinters
  Flodderen fen blom op blom
En de earste ljurken songen,
  Waerd it bernehert sa rom.
  En de earste rin wier den
  Fen de lytse skoallebern,
  Hien’ wy fen ’e skoalle frij,
  Alde griene terp, nei dy.

As de lytse foarjiersblomkes
  Wrotten troch it griene krûd,
Rôllen, trûz’len wy sa jolich,
  Hoallefoallen wy sa lûd.
  Jagen wy de lea den ôf
  En de skonken wirch en dôf,
  O, hwet laeine en rêstne wy,
  Alde terp, den swiet op dy.

As de famkes toutsjedounsen
  En de jonges pleagen hjar,
Waerden wy sa faek ôfsnoarre:
  “Dondersk’ jonges, sa ’n genar!”
  Mar wy houdden ús mar dom
  En wy joegen nearne n’t om;
  En hwet tochten hja der by?
  Alde terp, o siz it my.

Och, myn bernejierren fleagen
  Lichter as it swerk foarby,
Mar dyn griene, ljeave blomkes
  Binne alle maitiids nij,
  En in oare nije jeugd
  Hat op dy wer wille en freugd:
  En liz ik it libben ôf,
  Alde terp, wird den myn hôf.

Lit de berntsjes oer my boartsje,
  Blomkes ploaitsje op myn grêf.
Gouden is de bernewille,
  Al it oare reek en tsjef.
  Is de winter rou en wyld,
  Grienje maitiids blij en myld;
  Bloei as byld fen Fryske kracht,
  Alde terp, yn iv’ge pracht!


Grou, Juny 1847.
E. H.

[Yllustraasje: DE TERP. AS DE FAMKES TOUWTSJE-DOUNSEN.]

TWA BOEREN EN DE SKRIE.

Twa boeren, beide út Longerhou,
  Dat wierne rare omen,
Mar makkers wierne it goed en trou,
En rekke de iene oan de sjou,
  Siet de oare ek noait to droamen.

To Frentsjer oan de bargemerk
  Dêr siet dat pear to priuwen,
Mar op ’e neidei kaem dat swerk
Troch dat gelurk mei Age en Tsjerk
  Almeugend swier to driuwen.

Mar tsjin de joun do teach men foart,
  Men sjagg’le troch ’e poarte.
Soms kaem ’er wol in núv’re hoart.
Dat boks’le troch de modder foart,
  Dy oer de skoen hjar kwatte.

By ’t hiem dêr hearre se yn de loft
  De skrie syn griet-toe roppen.
“Dou steltman mei dyn miggeskoft,
“De bek ta, ef pas op, der poft
  “Dy joun yet ien fen boppen!”

Sa raesde Tsjerk do tsjin dat dier,
  En sei: “Hâld op fen skelden!
“Dou, langbek, hast in raer getier.
“Is Ageman hwet oer syn bier
  “Hoechst’ dat syn wiif to melden?

“Hwent hark ’is, Age, hwet er seit;
  “Griet, toe! Sjoch, Age is dronken!
“Jaen him nou earst mar goed biskeid;
“Mar as er yn de fearren laeit,
  “Brek him den hals en bonken.”

“Dat liichste, ju, sei Age do,
  “Hy baut dy nei yn ’t meiden;
“Kom yn de skûrre, Grietsje, toe!
“Wêz’ dochs net bang, toe, Grietsje toe!
  “Wy binn’ mar mei ús beiden.

“Hy wit, dou hâldst’ it mei de faem,
  “En telst de frou net folle.
“Dyn wiif is sleau en Griet bikwaem,
“Mar hoedzje dy mar for de blaem
  “Fen Longerhouster bolle!”

Dêrop wirdt Tsjerk sa pûr, sa gleon;
  Dy smyt him oer de finne,
Slacht bont en blau syn bêste frjeon;
Ja, hat him yn de jarr’sleat treaun,
  En lit him sa wer rinne.

En Tsjerk dy knypte stil nei hûs
  En joech him gau ta sliepen,
Mar do er fiks laei yn de sûs,
Do krige er bruijen by de rûs,
  Do kaem de hel earst iepen.

Hwent ear ’t er ûnd’r’e wrine kroep,
  Wier him de noas al skile,
En wylst it wiif nei boppen sloep
Foel der by him al mannich knoop,
  Mar ’t oartsen wier forspile.

Mar ’t slimste wier bihâlden yet;
  Hwent Age dy woe rjuchtsje.
De oare deis siet Tsjerk yn ’t swit;
Hy tocht: “Dy diker! ik krij pit;
  Ik mei dochs ek net fjuchtsje.”

En ear de klok al middei sloech,
  Kaem dêr exteur oan stappen,
Dy him in brief yn hânnen joech,
En Tsjerk dy seach al net onfoech:
  Hy tocht: “Dit binn’ gjin grappen.”

Dêr stoe in great citatie yn
  Om foar ’t gerjucht to kommen.
“Dêr ha wy ’t al, dou ychel-swyn!
“Dêr stean wis nu’vre wirden yn.”
  Bigoun do Griet to brommen.

Dêr stien’ se beide foar ’t gerjucht
  Forslein as earme stakkers,
In skylde noas en lang net rjucht,
En blauwe eagen; ’t wier nin nocht:
  En dat for trouwe makkers!

De grytman, ’t wier in stringe hear,
  Dy sei: “Gaen sitten, boeren.
“Sit’ jimme nou mekaer op ’t leêr?
“As ik die saek goed instrueer,
  “Gaen jimme koekeloeren.

“E’n jaer in Wybren Wybrens gat,
  “En hondert daelders breuken.
“Want sien, daer op e’n heerenpad
“Mekaer te kloppen, seit al wat,
  “Jimme oude, kale scheuken!

“Dat fecht in scheurt mekaer de bek,
  “En dat van knappe luden!
“Die sitte Sundags ook in ’t hek;
“’t Was wrachtig al e’n knap bestek,
  “As wy dat folge suden.

“Spreek op nou, Tsjerk; hoe is ’t gefal?
  “Dou siest al raer uet de ogen.
“Dyn dikke neus is ook al mal
“Spreek op, in lieg my niemendal;
  “Dat suud dyn straf verhoge.”

En Tsjerk forhelle do dy saek,
  En fen de skrie syn roppen;
De grytman dy hie wol formaek,
En dochs hy siet dêr as in staek;
  Hy tochte hwet to toppen.

“Nou, Age, wat heww’ jou in ’t fat?
  “Het Tsjerk de warheid sproken?
“Dyn ogen blau, dyn neus hast plat;
“Dou seist dat Tsjerk is e’n Jan-Gat;
  “Hy het doch fikse knoken.”

“Hy hat yn alles wierheit sein,
  “Bihalven fen myn bruijen.
“Ik net, mar Griet dy hat him slein.
“’k Die neat, hwent ik haw ûnder lein,
  “As flokken en as spuijen.”

““Dat liichstou, divel, as in snaek;
  ““Dou pluch, hwet woest’ hjir sizze?
““Pas op, ik spylje wer om raek,
““En as ik dy by ’t baitsje taek,
  ““Den scoeste er fluch ta lizze.””

“Kom, boeren, hier gien kiblerij;
  “Die saek komt gou te rechte.
“Ik hoor, niet ien van jimme is frij.
“Nou geef jimm’ elk e’n som aen mij,
  “Dat kan de saek beslechte.

“Tien ducatons de man glad of,
  “Dat moet hier daedlik weze.
“Ik bring it anders voor it hof.
“Die heren levere and’re stof.
  “En laat’ hoor niet beleze.

“In as de skrie nou roept griet-toe,
  “Dan moette jimme dinke,
“Nou roept mynheer syn dochter toe,
“Hael my e’n flesse wyn, Griet, toe!
  “Dou moest my ook ’ris schinke.”


Grou, Oct. 1841.
E. H.

DE WYLDE RUTER FEN DOCKUM.


Der is yn keizer Karels tiden
  In allernuverst stikje baerd;
Der hat in wylde ruter riden:
  Heel Dockum wier der fen forfaerd.

Hy hie gjin learzen oan noch spoaren;
  Hy droech gjin houwer noch pistol,
En wier er al hwet lyts geboren,
  Hy stoe syn fyanden dochs wol.

Syn wenning hie er yn de holen;
  By dei liet hy him seldom sjen;
Mar nachts den kaem er op ’e soalen
  En roofde en moarde sa ’t mar kin.

Der wenne in brouwer yn dat stedtsje,
  Dy folle by de boer om ried.
Den siet er op sa ’n feardich kjedtsje,
  Ien dy it noait net sitte liet.

Mar koppich wier it bistke danich,
  En kaem ’er him hwet frjemds yn ’t sin,
Den waerd er noait net slûch ef wanich,
  Mar teach yn ienen op ’e rin.

De brouwer scoe nei hûs ta ride,
  It gong sa yn in sukkeldraf.
Syn hountsje roun him op ’e side,
  Dy snúfde en hie frij hwet geblaf.

Mar blaffen kin net folle bate,
  Der moat ek biten wirde sims.
En scill’ de ljuwe yen ek hate,
  Men moat faek wêze as in brims.

En wylst dat beest sa sneupte en blafte,
  Roun der in mird dwers oer ’e wei,
Dy ’t hountsje for syn keffen strafte,
  En naem him dêr mar helder mei.

Dat koe baes brouwer net oanskouwe,
  Sprong dalik by de kjedde del.
Dy woe er mar ’ris fiks ôftouwe,
  Mar ’t bistje wier him al to snel.

Dat is in folk dy kinn’ hjar rêdde;
  Hy wier to fier ôf fen syn hol;
Nou fleach er dalik op ’e kjedde.
  Dat makke it hynzer razend dol.

Forskrikt set hy it op in rinnen;
  De mird dy klammere oan it seal.
Wis krige er ek al nu’vre sinnen,
  Mar hy siet fêst dochs as in peal.

De brouwer, ’t wier net to fordragen,
  Stoe dêr mei ’t hountsje op ’e wei:
Dy hie noch noait syn libbensdagen
  Sa flokt as nou op dizze dei.

Mar flokken koe hjir ’t skird net laepje,
  To foet gean wier de brouwers lot.
Hy koe nou swiet nei Dockum traepje
  En hearre dêr de smaed en spot.

Hwent smaed en spot moast hy forwachtsje;
  Mar hy bitocht in fine set;
Hy liet him by in boer binachtsje
  En kaem by tsjuster yn de stêd.

It kjedtsje kaem de stêd op fleanen,
  De mird dy siet him op ’e hûd;
De stêdsljue seagene as earnen
  En sein’: “It spultsje is niet goed.”

’t Gerucht dat roun troch alle strjitten,
  Dat baes sa heislik tsjoene koe,
En ’t waerd fordûbele en útmjitten
  Lyk as it giet mei simple ljue.

En leaude ’er ien net oan dy grappen,
  Dy waerd gau oer de flalie slein;
En doarst er folle tsjin to snappen,
  Den waerd ’er sels de lap op lein.

Den rôpen se fen alle siden:
  “Wat suest dou prate, heiteman?
“Myn gunst, wat leiste noch te striden?
  “Want hele Dockum looft er an.

“Ik hew him op it peert sien sitten;
  “Maer ’k liet it beestje stil betiên;
“Syn ogen as twie lampepitten
  “Die waren glandich om te sien.

“De brouwer, dat mag elk wel lowe,
  “Het him feranderd in en mu’d.
“Nou kin er nachts braef stele in rowe:
  “So rake al ons kipen fu’t.

“It peert, krekt of in man him mende,
  “Gong na de stal, dat arme dier,
“Dat is ien duwelsch’ swatte binde,
  “Dat tsjoenders-reau in Dockum hier.”

“It wemelt hier fan tsjoenderije,
  “Ja, ’t schuelt sels by de magistraet.
“In as ’t so bliift mach ik wel lije
  “Dat Dockum na de duwel gaet.”

Hja wierne breinroer om dy gritsen,
  Gjin minske dronk fen baes syn bier,
En fen binaudheit gong er ritsen
  Nei in goe’ frjeon yn Metslawier.

Dêr moast er him for útgean mije,
  Opdet it stik gjin eagen hie.
Dêr siet er nou in wike ef trije,
  Sa lang de boi bisakke wier.

Nou stoep er dryst wer nei it stedtsje.
  En daedlik nei de brouwerij:
Dy wier hast útstoarn for in setsje
  En ’t stie der al gefaerlik by.

Mar hy liet oan heel Dockum witte,
  Det hy yn de stêd Grins hie west;
Hy woe it klúnbierbrouwen witte
  En nou forstie er ’t opperbest.

Yn trije wike in kinst to learen,
  Dêr mannich trije jier oan hie;
Dat leaudene dy skrandre hearen,
  Dêr do heel Dockum fol fen wier.

En baes gong daedlik oan it brouwen;
  Dêr smiet er keallepoaten by
Mei hûd en hier, mei klei en klouwen,
  Dy kôke er yn dat bier ta brij.

Dat joech in limichheit oan ’t bierke,
  Dat, sei er, kaem fen ’t bêste koarn,
En dreau ’er hjir ef dêr in hierke,
  Dêr steurden s’ hjar sa krekt net oan.

Hy die ’er by hwet coriander,
  Hwet piper en hwet brandewyn,
Hwent wier’n de Dockumers do skrander,
  Baes brouwer dêr siet ek hwet yn.

En do se fen dat bierke preauwen,
  Do sein’ se: “Blikstien, dat is raek!
“Sok bier is in gien fyftig eeuwen
  “Hier in ons oude Dokkum maekt.”

Dat waerd in klúntsjebier as olie,
  En ’t wier ek warem yn de bûk.
’t Wier goed for jicht en melancholy,
  En ’t swiette oan by it gebrûk.

“Ja, ons baes brouwer is e’n mantsje!
  “Die het wel hassens in syn kop.
“Kom baes! sei elts, Geef noch e’n kantsje!
  “’t Loopt my so smeudich deur it krop.

“Wat heww’ se laest die man belasterd
  “Fan tsjoenderij en ’k weet niet wat,
“Ons Dockum is all’heel verbasterd
  “Ja, ’t is e’n aeklich rabbers-gat.”

“Wel, ja! sei baes, Sy heww’ ’t my weten,
  “Dat er e’n mu’d op ’t kettsje sat,
“Die het my fan it peert of smeten;
  “It was de kwaide, loof my dat.

“Ik seg jimme, ik was so verlegen,
  “Ik guelde anders niks as moort!
“Maer ’t was voor my e’n grote segen,
  “’k Was dichte by it Hues-ter-nood.

“Daer moest ik doe ris wat bedare:
  “De knecht die brocht my naer de stad.
“Wat kin min raer ten hering fare:
  “Dat hew ik met myn fluchten leerd.”

“’t Is best beteerd aen alle kanten:
  “Want ’t klúnbierbrouwen hè je leerd.
“Brou jou mar fu’t!” sa sein’ de klanten,
  “Mar ryd fooreerst niet weer te peert.”

Dat is yn keizer Karels tiden,
  Alear yn ’t âlde Dockum baerd,
En lit ’er wylde ruters ride,
  Ald Dockum is en bliuwt formaerd.


Grou.
E. H.

FRANSKE TURVEN EN ORANJE-BITTER.


  Der laei in skipper to Wâldsein;
  Ho eft er hjitte wirdt net sein;
Hy hie in feint dy hjitte Duije,
  In bysfeint wier it, in skarlún;
  Mar as dy hwet hie’ yn de krún,
Den koe ’t ’er nuver hinne bruije.

  Hy hie syn komste by Tryn
  Klear, Dêr koft er sûpkes kear op kear.
Dy hie sa hwette snobberije;
  En dy mar rûch op side wie’,
  Ef boargen after hânnen hie,
Dy koe to mûk in sûpke krije.

  Dêr libbe it minske aerdich fen:
  It wier in widdou sûnder bern;
De winters spoun se for de ljuwe,
  En hokk’ne pearen by eltsoar,
  Dat wier in akkefyt for hjar:
Dy koe’n dêr noflik sitten bliuwe.

  En as er ien to sink west wie,
  Ef ’t mei syn folk forkurven hie,
Dy woe se graech in bulsek spriede,
  En broei him dêr ’ris tige út,
  En wie’ er flau, him ta bislút
Wol hearrings op ’e tange briede.

  Dêrom waerd sy Tryn Klear ek neamd,
  Dy namme wier ek heel net freamd,
Hwent wier ’er ris oansetterije,
  En wier ’er ’t ien ef ’t oare brek
  Fen oalje, drank ef bôle ef spek,
By Tryn wier ’t _klear_; dêr koe men ’t krije.

  ’t Wier winter, mar nin riders-iis,
  En dat forfeelde d’âlde biis;
De liddichheit jowt nammers flinken.
  De fammen pleagje as in Turk,
  Dat wier sa hwet syn hele wirk,
En mâlle potsen út to tinken.

  Dat tipte den op teijich iis,
  Ef ’t souke en tjirre as healwiis,
Ef ’t sloerke op ’e glêdde strjitte;
  En ûren yn de smitte stean,
  Ef for de kjeld yn ’t bakhús gean;
Dat scil den frijgeseljen hjitte.

  Hy komt by Trynmoi op in joun
  Wylst dat goe’ sloof by ’t fjûrke spoun,
En sei: “Kin ’k ek in koaltsje krije?
  Us folk is út to praten gien,
  En hawwe al it fjûr útdien.”
“Hea’, ja! sei Tryn ik mei ’t wol lije.”

  Hy hie in sponturf yn de hân
  Lyk as ’t gebrûk hjir is to lân;
Den is it koaltsje fjûr bitelle.
  Hy treau him by it hirdtsje yn,
  En sei goe’n avend do oan Tryn.
’t Wier ’t lêste koaltsje dat er helle.

  Hwent, o, it stik dat wier to bryk!
  It wier nin bizerij allyk.
Dy turf hie hy in gat yn boarre;
  Dat nôgergat mei boskrûd stopt,
  Do mei in grenen kyl forpropt,
En feardich mei in tou forsjorre.

  Dêr siet ús Trynmoi nou,
  En spoun hjar triedtsje flaechs sa trou.
De wekker tikke en ’t wieltsje snoarre;
  Ald mopke snoarke op ’e plaet,
  En poeske spoun wer de âlde maet;
De sûpenbrij dy soarre.

  Hja spoun en waerd sa slûch, sa sof,
  Mar einling boarst der út in plof;
’t Waerd alles yeske en fonken.
  De poes fleach by de ljedde op,
  En op it bêd der fluchtte mop;
En Trynmoi makke ek skonken.

  Hja fluchtte ta de doarren út,
  Mar foar de gevel stoe de gút;
Hy socht de lijte hwet, sa beare.
  Do roun âld Tryn him op it liif,
  En sei: “Dou swift, dou snaek, dou dief!
Ik scil dy fjûroansetten leare.”

  Hja tich’le ’er ek mar helder op:
  Mar, och, hy hie in Fryske kop,
En mannich slach mislearre.
  Mar hy sei: “Slaen dochs net sa, sloof,
  Jy slane my yet blyn en doaf;
Jy moatte ek nei reden hearre.”

  En Duije sei: “Wy geane yn hûs.
  “Dat wier der niis sa’n raer gedrûs;
“Dat scil der nuver hinne lizze.
  “Wy moatte sa net, âlde frou.
  “Ik scil jo earlik bychte en trou;
“Ik kin jo krekt de reden sizze.”

  Hja geane yn hûs. Dat wier in boel!
  De oaljesnip laei op ’e stoel;
De brijpot laei yn stikken;
  De tafel op ’e side teard;
  De spinwiel ûnderst-boppe keard;
It flaechs wier gleon, de matten rikken.

  De steallen laeine oer it hûs,
  En op ’e souder âlle poes;
Ald mopke siet op bêd to kriten;
  De sûpenbrij stroamde oer de plaet.
  “Och! rôp dy leaze kammeraet,
“Dat skoane ljeave iten!”

  Sa moast’ er prate op dy joun;
  Oars hie se nei ’t gerjucht ta roun.
Hy streake en flaeide om hjar hinne,
  En rêdde fluch de boel mei oan.
  Hwent reagje en klinsgje koe er skoan,
Lyk as de skippersfeinten binne.

  Do spriek dy goede Tryn him oan:
  “Dit rint to fier, Jan Jappes soan;
“Dou scoest my ’t hûs yn yeske stoke.
  “Hwet diker, nou! dit is nin nocht,
  “En as ik ’t foar de grytman brocht,
“Den scoest’ in skeadlik pypke roke.”

  “Och, bêste Nynke, jaen jo del,
  “En kibje en smeul dochs net sa fel.
“Ik die it siker net út wille.
  “Wy hawwe Fransken hawn yn ’t skip:
  “Dat wier in ondwaen en geskrip!
“Den moatt’ jy ljeaver dy bidille.”

  “De Fransken binne núv’re ljue,
  “En flinken hat dat foltsen rju.
“Dy brochten brânje mei en iten.
  “Dy brânje wier as oalje en tar,
  “En as ’t net flotsje woe mei hjar,
“Den waerd ’er gau sa’n turf op smiten.”

  “Dat súze en pofte it rom yn ’t roun,
  “Lyk as jy jouns hawwe ûnderfoun,
“En as de fonken ’t mâlste fleagen,
  “De steallen stauwen oer de flier,
  “Den laken se en hiene tier,
“Al koen’ se hearr’ ef sjen út d’ eagen.

  “Is dat net heislik, Tryntsje-moi?
  “Dy Fransken, ja, ’t is aeklik; foi!
“Dat binne heidens, rare ljuwe.
  “Dy fjuchte en swalkje oeral roun,
  “En hwer se in foet sette op ’e groun;
“Dêr litt’ se krús noch mint mear bliuwe.”

  “Den moeit it my, sei Tryntsje-moi,
  “Det ik dy slein haw, bêste boi!
“Dy Fransken binne skelmen, snaken.
  “Hja sette in beamke yn de groun,
  “Dy dounsje gekken den yn ’t roun,
“En ’t is mar om ús jild to taken.

  “Och, hien’ wy mar ús prins werom!
  “Hwet wier ’t yn âlde tiden rom!
“Men wist do fen gjin frjemde flinken.
  “It iten wier goekeap en bêst;
  “Fen ’t frjemde reau hie nimmen lêst.
“Dêr hoefde nimmen om to tinken.”

  En Duije gong do stil nei boart.
  It stik wier yn de doafpot smoard,
En dochs hy koe ’t net by him hâlde.
  Hy hie it yn de smitte sein,
  En dalik wier ’t troch heel Wâldsein;
Dat hearde ek skielik al dy âlde.

  En dochs hja kikte nearne fen,
  En hy kaem wer oan hûs as bern.
Hy skold den op de patriotten,
  En priisge wakker de âlde prins.
  Sa flaide er den dat âlde minsk;
Mar Tryn wier snoader as de rotten.

  Hwent hy kaem wer ’ris op hjar ta,
  En sei: “Ik moat in sûpke ha,
Mar ’t moat oranjebitter wêze.
  Ik bin oranje yn myn hert;
  Ja, yn ’t gebiente is ’t my set.”
Sa woe er do dat sloof bilêze.

  Hja hie for jicht en oare smert,
  In sûpke op Spaenske piper set:
Dat naem hja yn by njoggen drippen
  Mei bêste swiete wite wyn;
  Dêr geat hja him in slok fen yn,
Om ’t sa yn ienen yn to wippen.

  “De divel! rôp er, Tryntsje-moi!
  “Dit komt to hird oan! foi, o, foi!
“O minske! ik forbarn fen binnen.
  “Ik spring warachtig út myn fel.
  “Dou sleep! dou âlde totebel!
“Ik fiel it gleon troch ’t lichem rinnen.”

  Hy roun al dalik nei de bak;
  Hy sûpte in kúle, mar ’t wier lak.
Al hwet er iet dat smakke as galle,
  En Tryn-moi sei: “Dat siet yn ’t fet,
  “En hwet dêr yn is sûrret net.
“In âlde rôt sit yn de falle.”

  “Dy Franske turven makken kel,
  “En skroeiden immen hier ef fel;
“Oranje flymt ús yn de termen.
  “De neismaek is as trjimmich spek;
  “Dy dûrret ek in aerdich rek.”
Sa siet do Duije-man to kermjen.

  Do joech dy âlde bêste Tryn
  Him sjerp mei farske bûter yn.
“Wy scill’ ’er noait net wer oer prate,
  Sei Tryn, en gean dou stil nei boart.
  “It ding is dieverij noch moart;
“Dou moast ’er my ek noait om hate.”

[Yllustraasje: BY TRYN-MOI.]

IT PELSRJUCHT.

To Warkum bûten oan de brêge
  Ticht oan de greate sésylskolk,
Dêr stie yn ’t jier fen achtenfjirtich
  In tropke liddich farjensfolk.

Hja hienen ’t dêr, dat stiet to tinken,
  Al meast oer sémans-wé en need.
Dêr waerden al de stakkers helden,
  De skiep dy waerden tiger-wreed.

Dat liigde dêr fen frjemde dingen,
  (Ut fiere lânnen liigt it goed!)
Mar meastal krigen hja op ’t lêste
  De lânsregearring by de hûd.

En wylst dat foltsen stie to praten
  Stoep de stêdstamboer op hjar ta;
En greatsk op swird en glêdde tromme
  Sloech hy der op, en spriek do sa:

“De Burgemeester en Vroedsmannen
  “Verbieden aan de burgerij
“Na tienen in de kroeg te zitten,
  “Maar aan de huzen is het vrij.

“Die na dien tijd daar wordt gevonden
  “Betaalt voor d’ eerste maal een kroon,
“De tweede maal drie guldens boete;
  “Als ’t driemaal beurt is ’t hok z’n loon.”

Do seach dat foltsen op eltsoarren.
  De ropper glimke en gong wer foart.
Elk sei: “Binn’ wy nou Russen wirden,
  “Det dat hjir sa yn Warkum moat?”

“Us boargemaster, scoe ik miene,
  “Dy spijt ek yn de romer net;
“Dy hat it flêsk om njuggen ûre
  “Al feardich yn de pikel set.”

“Dat ha de frouljue wis útrjuchte,”
  Sa rôp in tredde út dy kring.
Baes Piktried sei: “Dat kin net wêze,
  “For hjar wier ’t in oerbodich ding.

“Hwent frouljue, o, dy kinn’ ús stjûre!
  “Dy hoeve wis de tamboer net.
“O, as dy mar ’ris efkes bremme,
  “Den is hjar wille al manljue’s wet.

“Dêrom dy moatte krimmenearje,
  “Dy komt it rjucht oer manljue ta;
“Nin froedsljue ef nin boargemasters,
  “Dy thús allinne in broek oan ha.

“Us frouljue binne ús boargemasters,
  “En elts dy det syn wiif net freest,
“Scil ik in bêst pear skoen foarearje,
  “Dy just nou sitte oer ’e least.”

In dei dêrnei hong oan syn finster
  In gloed pear nije skoen to pronk,
Mar tsjok bismard mei traen en ongel,
  Dat elts al yn de noas op stonk.

Dêr hie de baes in brief oan hinge:
  “Elts dy net bang is for syn wiif,
“Jaen ik dit pear ta in forearing.
  “Dy nimt se mei ta syn geriif.”

Net ien út Warkum doarst se nimme,
  Elts toft det dêr hwet after laei.
Dêr kaem in boer oan út Ferwâlde,
  Dy sei: “Ho! taelt dêr nimmen nei?

“Ik frees myn wiif net, doar ik sizze;
  “Ik hjit oer skis de Wylde Boer:
“Scoe ik fordomd for frouljue swichte?
  “Kom, baes, jaen my de skoen mar oer.”

““As dat sa is, scill’ jy se hawwe.””
  Baes nimt de skoen fen ’t finster del,
En treau se him yn ’t wite kyltsje;
  Mar, o, hwet waerd dy húsman kel!

“Baes Jappe, dat is net gnap makke:
  Bismoarkje jy dêr sa myn klean?
Wel, man! hwet scil myn wiif nou sizze?
  In hûdfol kibjen is myn lean.”

“Kom, sei baes Jappe, ik sjen ’t wol, maetsje!
  Dy skoen bihearre dy ek net.
Dou bist’ al bang for wivekibjen.
  En dat om sa’n lyts dripke fet.”

Do wier de onnoaz’le boer biskamme,
  Koe sûnder skoen nei hûs ta gean.
De klean fol smargoed swart en stjonken’,
  In húsfol kibjen wier syn lean.

Dêrom, regint fen stêd en doarpen,
  Wêz’ for de manljue net to strang;
Hwent, och, it âlde Fryske pelsrjucht
  Dat hâldt hjar al genôch yn twang.


Grou, 19 Febr. 1842.
E. H.

DE BOASK TROCH DE SKOARSTIEN.


Ho mannichien komt oan syn wiif,
  Dat is net to biskriuwen.
Ja, ’t giet sa selsom yn syn wirk,
  It is hast net to leauwen.

De iene fynt hjar op it iis
  En de oare yn ’e tsjerke.
Op brilloften fynt mannich ien,
  En meast noch op ’e merke.

Mar troch de skoarstien, troch in lûk,
  Om in gnap skepsel siikje,
Dat liket briker yet as bryk,
  En ’t koe in fabel lykje.

Foar tiden wenne op Abegea
  In boer dy hjitte Rinke,
Dy oan in boerepleats ef twa
  En jild en fé net hinke.

Hy wier âldfeint en frijde faek,
  Mar ’t wier him noait net flotte,
’t Roun altiid speak: hy bleau âldfeint
  Ho hy syn brein ek hwotte.

Hy hie in gnap jongfaem oan hûs,
  Ik leau hja hjitte Janke,
Dêr Rinke gansk hwet smucht op hie,
  Mar hy wier faek bitanke.

Dat hâldde him altyd to bek;
  Hy koe wol ’ris pinkeagje,
Ef strike hjar ’ris oer it wang,
  Mar mear doarst hy net weagje.

Dy faem wier ek net eang fen him,
  Hja mocht him hiel wol lije,
Mar sels to frijen dat koe net,
  Dat koe hjar ear net lije.

Dat stune by elkoarren om,
  En elts dy liet neat merke,
Mar einling roun dy tiid sa fier,
  Det it waerd Drylster merke.

Dêr teach de faem ek hinne do
  En krige in kreup’le frijer,
En Rinke bleau allinne yn hûs:
  Hy kriet, dy earme lijer.

En Janke waerd nei hûs ta brocht;
  Hja songene as alken.
De boer forgrieme ’im yn him sels,
  Laei op de búthûsbalken.

De boer, dy oars sa frjeonlik wier,
  Waerd noartich nou op Janke;
Mar hja, hja tsjinne flitich foart;
  It wier in hansom fanke.

Mar ’t swietste wier bihâlden yet;
  It moast him better knelle,
Do de yntrest fen it merkejild
  Troch Janke waerd bitelle.

Hwent skielik kaem ús maet werom
  Om by de faem to sitten;
De boer draeide alles yn ’t rounom,
  Ja, hy bigoun to switten.

Yn ’t koart, hy gong mar gau fen kant,
  En sei foaral net folle;
It sliepen kaem alheel net fen,
  Sa draeide him de holle.

Yn ’t milhús siet it jonge pear
  Sa noflikjes to meiden,
En yn it binhûs laei de boer,
  Jaloersk en lilk fen beiden.

Mar Rinkom wier nijsgjirrich dochs
  Hwet eft dy ljuwe diene,
En eft se ’t ek oer boaskerij
  Ef oare dingen hiene.

Boppe yn ’e bozem wier in lûk,
  Dat wist er mar allinne.
Hy toft: “Dêr wird ik it gewaer;”
  En kroep ’er stilkes hinne.

Foarsichtich die er ’t lûkje op
  Om hjar dêr to biharkjen,
En kroep ’er tige fier yn wei
  Om ’t suver út to kloarkjen.

Dat rekte al; mar it boppe-ein
  Waerd swierder as de skonken,
En Rinkom foel fen boppen del,
  En briek hast hals en bonken.

De spekstôk briek ta syn gelok;
  Dêr kaem er op to lânne,
En ’t fjurke, dat ’er stie, wier lyts;
  Hy koe him net forbrânne.

’t Wier roet en yeske hwet men seach,
  En ’t spek dat laei fen boppen;
De feint stau ta de doarren út;
  De faem him nei to roppen.

De feint dy roun sleat yn sleat út,
  En spile op ’e hakken;
Dy miende det de kweade him
  Sa libbend kaem to pakken.

Mar Rinke stie al dalik op,
  Hy wier forbouwerearre,
En ’t moeide ’im det syn strunerij
  Him sa bidroefd mislearre.

Hy gong foar doar; dêr stoe de faem
  To skriemen en to snikjen.
“Kom! sei er, kom mar wer yn hûs,
  “En wêz’ net fen dyn stikken.

“Dou hast oars by dy sels al tocht,
  “Nou wol de boer ús pleagje;
“Mar, famke, siker, ’t is sa net.
  “’k Woe mar ’ris skoarstienreagje.

“Hwent sliep, sa lang as hy dêr siet,
  “Kaem net wer yn myn eagen:
“’t Wier eft de stiennen út de flier
  “My tsjin de troanje fleagen.”

“In moaije skoarstienfegerij,
  “De nachts om healwei-trijen!
“Jy woenen ús biharkje, boer;
  “Dêr wier it om to krijen.

“Jy wiern’ jaloersk, myn goede man!
  “Ja jy bigjinn’ to switten,
“Al komt hjir mar in kreupel skroar
  “Om by my op to sitten.”

Sa spriek do Janke en yet mear:
  “En woll’ jy yet ’ris frije,
“Wol nou, ’t jowt nou just sa gjin pas,
  “Mar ’k mei ’t oars heel wol lije”.

Dat wier de boer nin doave sein,
  En ’t hie mar ’n bytke dûrre,
Do waerd âld Rinkom brêgeman;
  De flach kaem op ’e skûrre.

Dat houlik wier sa mis net wêst,
  En ’t libbe ’er aerdich hinne;
Mar as de frou hwet keapje woe,
  Den koe ’t ’er wol om rinne.

Mar as er net fen ’t jild ôf woe,
  Koe hja him aerdich pleachje,
En sei: “Jy scoene wol by nacht
  “For ’n stûr de skoarstien reagje.”

“Dêr! sei er den, dêr hast’ de pong;
  “Dou kinste goed onthâlde;
“Tsjin frouljue is nin praten tsjin,
  “Den rekket men forkâlde.”


Grou, 24 Febr. 1844.
E. H.

DE RIMPENE DOKTERSGONG.


To Holwert wenne ’ris in pear;
  Dat wierne tsjeppe ljuwe,
Hja sieten gnap yn hear en fear,
  Hja koen’ hjar spiltsje driuwe.
De man die hwet genierkerij
En ’t wyfke spoun ’er sa hwet by.

Hja hiene in soan dy wier heal dea
  Al trije, fjouwer wiken.
It koalkleed siet him yn de lea;
  De hûd wier út de liken.
Dat mast’re dêr sa jimmer om,
En sims den hie er ’t lang net rom.

De dokter, ’t wier in aerdich hear,
  Mar boastich en hwet krûdich,
Dy kaem der ek sa faek net mear.
  De man dy waerd flaumoedich.
De rekk’ning (o, sa giet it rju!)
Waerd ek to great for sokke ljue.

Hy ried sa faek it hûs foarby;
  Hy niigde en hy bûge;
Mar ’t wier mar plommestrikerij,
  Dy hjir alheel net foege.
En kaem er soms ’ris inkel oan,
Spriek hy mar efkes mei de soan.

Dat wier hjar danich yn de wei;
  De soan dy krimmenearre.
Hja rôpen faek de dokter nei;
  Mar ’t wier sa faek mislearre,
Det einling sei er: “Rop mar net,
“Mar gean mei ’t wetter nei de stêd.”

Mar dokter kaem yet onforwacht,
  Ear ’t immen ’t yet koe tinke.
’t Is wier, hy kaem al hwet onsacht,
  En ’k wol dy gong him skinke.
En hat de man it op syn kêr,
Hy docht it for gjin rider wer.

Wylst dêr dat pear oan tafel siet
  En ieten greate beane,
Bipraetten ho ’t de boer nou giet,
  Ho ’t flaechs en ’t noat nou steane,
Spant dokter-om syn brúntsje oan,
En tinkt net mear om Jelte soan.

“Dat is in hynzer as in sweal,
  “Dat dounset foar de karre.
“De wearde kin gjin minske heal,”
  Sa spriek de smid-en-hjarre.
Dat steg’re en stiek de kop oerein!
It bist wier hast it fel útflein.

Mar einling roun de guds dochs foart
  En draefde det it gounze,
Mar ’t karke krige in skeve hoart
  Det ’t tsjin de mûrre bounze.
De dokter fleach by Jelte en Tryn
Sa fjouwerkant de glêzen yn.

Hy skeat dêr op ’e tafel del,
  Dêr op dat skoane iten.
Hja wierne allegearre kel;
  De soan bigoun to kriten;
De dokter sloech yn ’t iten om;
Hy gûlde en waerd fen pine krom.

En Tryn-moei wier sa fen de set,
  It minske koe net sprekke;
Dy roun al nei it wetterfet,
  Wylst Jelte dokter fette.
Dy sei: “Jy komme ús hûs net hein:
“Dêr ha’ wy jo nou dochs yn ’t ein.”

“Och, heare! spriek de dokter do,
  “Myn skouder is forritsen.
“Rin dalik nei de smid ta; to!
  “Dy hat ’er mear ynlitsen.
“En bergje den myn spiltsje op.
“Myn earme brúntsje, och! myn pop!”

Mar ear de dokter spritsen hie,
  Wier baes al foar de doarren.
Dy sei: “Ho divel, nou to rie?
  “Ho komt dit foar elkoarren?
“En ho is ’t mei dat iene fearn?
“Dat skouder dooch net, dat is skean.”

“To, dalik! rôp do de baes smid,
  “To, helje fjouwer bûrren!
“Fordomd, dat skouder is út ’t lid.
  “Wy moatte mar oan ’t skoerren;
“To, feardich mar de klean út, hear!
“In koart bislút! mar it docht sear.”

Dêr hongen fjouwer keardels oan,
  En loeken det se stinden;
De dokter, krollend as in swan,
  Rôp: “_Duwels, beulen, vrinden!_”
Mar einling ta syn great gelok
Fleach ’t wer yn ’t potsje mei in skok.

“Sjê sa! sei baes, nou is ’t yn ’t lyk,
  “De boel dy is to rjuchte.
“Dat hong dêr niis al nuv’re bryk,
  “Mar is hjir net hwet fochte?
“Ik haw in fonk hjir yn de kiel:
“’t Wirdt tiid det ik him ’ris forspiel.”

Hja helje fluch in koer mei wyn
  By dokter út de kelder,
En skinke dêr mar deftich yn.
  De sike soap ek helder,
En sei: “Ik laei net op dit nêst,
“Hie der sok gûd op it koalkleed wêst.”

Hja brochten dokter mei elkoar
  De earm hwet yn doeken;
De frouljue kamen foar de doar,
  (Hwet rabben se op ’e hoeken!)
En brochten him mei goed comfooi,
Yn ’t ein by jiffrou op ’e koai.

De sjeas dy wier yn stikken slein,
  En brúntsje hie him rêdden,
Wier koegelsfeart nei Waexens flein
  Oer hikken, dammen, sleatten.
Dêr stoe er by in goede boer;
It pjalke trille en wier oerstjûr.

En dokter kuij’re yn Holwert om:
  Dêr moast er nou wol bliuwe;
Hy wier sa njuet, sa mak, sa from,
  Roun trou by sike ljuwe,
En as er by in siken kaem
Den fleach er nea wer troch it raem.


Grou.
E. H.

[Yllustraasje: IT HYNZER FEN DOKTER OP IT HIEM FEN ’E SLOTPLEATS TO WAEXENS.]

FOARLEZINGE


DIEN BY IN OFREKKENING FEN DE “LETTEROEFENINGEN” EN DE “BOEKZAAL” YN IN
LYTS DOARPKE AFTER LJOUWERT YN IT JIER 1844.


In ûre ef trije after Ljouwert laeit in lyts doarpke, dat, dat......
Nou ja, de namme is my forgetten; ’t kin ek net folle skele. Dêr is ’t
de wizansje, as hjerstdei de jounen lang wirde, det in great part fen
de boargers út, en fen de boeren om it doarp wei, jouns nei de herberge
geane om tiidkoartinge, ef ek wol út bilang. It is fen sels det men dêr
allerhânne slach fen ljue gear fynt, sa yn uterlik as yn praet. It
barde ’ris, det ik dêr by occaedzje siet, det ik in bytsje oanteikening
hâldde fen de praetsjes dy der foelen. It binne dizze oanteikeningen,
dy ’t ik foarnimmens wier, om joun der ris oan ’t selskip foar to
lêzen. Der is just net folle oan, mar neat sizze is noch minder oan, en
dy ’t er gjin nocht oan hat hoecht net to hearren.

De tahearders moatte hjar den ferbylde, det wy in bytsje nei saunen de
herberge ynstappe. Dêr sit in great omsittend laech om de hird, hwer op
in heal koerfol sponturf yn en op it hirdtsje stiet to barnen, det de
lôge healwei de skoarstienmantel slacht. Dit is in bêst ding, seit de
kastelein, om de ljue op de stoel fêst to plakken, en de swierrichheit
by de klanten to fordriuwen. ’t Is ek klear to sjen oan de troanjes fen
it selskip, det se nou fleuriger binne as do ’t se ynkamen. Sy prate en
smoke as om kriich, en de wolken tabaksreek hingje oan de souder as in
tongerboi yn de hounsdagen oan de loft, en fortsjusterje it ljocht dat
yn in âldmoadrige twatútige lampe oan de souder barnt. De kastelein
trapet mei in blier gesicht after syn klanten om, en is tige yn ’t
skik, wylst er út de holle birekkent ho heech as syn deihier joun wol
rinne scil. For dronkene ljue is er bang, en út goederbêst, seit er,
(en dat wol ik wol leauwe) docht er altiid hwet ryklik wetter yn de
drank; en det de glêzen net to great binne dêr stiet er for yn. Mar it
scil tiid wirde det ik de tahearders fortel, hwet ljue der sa hwet
sitte.

No. 1, de hoekman, is in jierrich âld boer, ef eigenlik boer wêst; in
giele roetrige troanje, in swarte prûk en in great hoed yn de foarm fen
in omkeard boarnamer op de holle. Fierders in buffelske broek en
kammesoal, swart fesje, grize foetsokken, en swartferve klompen ef
toffels mei koarkene soalen oan de foetten. ’t Is in great ljeafhabber
fen smoken en krantelêzen, en troch dy wei hat hy al frij greate
foarderingen makke yn de steatkinde. Hy wit de bilangen fen al de
Europiske mogendheden op in hier út to plúzjen; dit net allinne, mar hy
kin ek fen Amerika prate as hie er der hokkelingen yn de weide hawn. Hy
wit krekt to fortellen, ho folle Russen det der yn de lêste fjildtocht
yn Sjirkassiën de earen ôfsnien binne, en ho folle det ’er yn it
forfolch de kop noch kwyt reitsje scille. Spanjen komt noait wer yn
rêst, seit er, ef it moast just wêze, det de soan fen Don Carlos mei de
jonge keuninginne troude. Van Hall moat foar in krychsrie to rjuchte
stean, en Espartero nei Siberiën band wirde. As de hear Thiers net wer
yn it ministerie komt, kin ’t noch wol bislaen, det de Hertoch fen
Bordeaux wer op de Franske troan komt. ’t Scil fierders net lang mear
oanhâlde, det de Ingelsken mei bloedrige koppen út Sina weijage wirde,
en Ierland in keuningryk apart wird. Folgens him ha de Belgen ek wiis
dien, det ’t hja yn tritich it gat oan âlde Willem-om fagen en syn
ministers bilet hawwe om dêr langer de reaksgêrzen op to swyljen. De
man hat nou in nacht twa net gerêst sliepe kind, omdet hy yn de
gemingde birichten lêzen hie, det de keizer fen Marokko de oarloch
forklearre hie oan de greate Mogol, en om ’t hy bang is det dêr troch
de hinne-aeijen goekeaper wirde scille. As de nije bilêsting trochgiet
bin ik bang, det er de koarts kriget, en det er de húshieren for de
earme arbeidersminsken noch heger meitsje scil. Wy scille him mar
Plinius neame.

No. 2, dy ’t neist him sit, is in keapman west; ef det er ’t noch is,
dêr is men ’t net goed iens oer; dit is wier, freeds en tiisdeis giet
er trou nei stêd en komt ornaris plezierich wer om. Hy is sa hwet in
droege prater, en ien, dy ’t him net ken, scoe op de earste opslach
miene, det er in slach mei de mounleroede hawn hie: sa ienfâldich is
syn útsicht as er neat seit. Hy is in great ljeafhabber fen sûpenbrij
en sjerp; dêr nimt hy alle moarnen yn ’t nochteren in leppelfol fen yn.
Wy scille him dêrom ek mar keapman Sjerp neame.

Hjir oan folget in jong keardel, in houtkrob, dêr ’t net folle fen falt
to sizzen, as det hy wol ’ris flokt en krimmenearret as yn ’t pandoeren
de nel fêst sit, ef as syn fyftich net doge. Is dit it gefal net, den
is er heel wol mei him to rigelen. Wy scille mar beare, dat hy Piter
hjit.

No. 4 is in slachter; in lyts mantsje en lyk as alle slachters, in
great frjeon fen de kommizen en de kommizen fen him. As hja yn it doarp
binne, stekke se ornaris al ’ris by him oan, en rûke den mei ien ’ris
hwet âldst is, it setel ef it flêsk, dat oan de hang is. Okkerjiers
hawwe hja ’ris by him west; do wier it setel hwat al to âld nei hjar
sin. It gefolch der fen wier, det hja it slachtbist meinamen sûnder it
earst to weagen, en om ’t hy der gjin skea fen ha moast, joegen hja him
in dei mannich de kost for ’t iten yn in great kofjehús yn de stêd. Dêr
learde hy do ek, to minste as er ’t net earder wiste, det de lytste
miggen yn it web hingjen bliuwe en de greate der troch fleane; det ien
dy ’t in nochteren keal slûket, boete bitelje ef sitte moat, en det men
for ien, dy ’t by forsin in miljoentsje fen ’t lânsjild yn syn bûse
stekt, de hoed ef pet ôfnimt.

[Yllustraasje: IN DOARPSHERBERCHJE BY WINTER.]

No. 5 is in man, dêr ’t ik oars net fen sizze scil as det er in lange
troanje hat, en as er ’ris by tsjuster hjir ef dêr tsjin oan rint, bin
’k ’er boarch for, det hy de greatste smetlape oan de noas kriget. Hy
seit troch in tiid net folle, mar harket skerp ta hwet in oar seit. Hy
hat al lange jierren praktisearre, hwet er útfine scoe om sûnder
arbeidzjen troch de tiid to kommen. Hy hat al forskate affearens by de
hân hawn, sa as keapman, kijboer, winkelier, bûksprekker, bêdmeitsje
fen strie en toerrebout, healkynsens yn fjirders slaen, en al sa foart.
Op heden praktisearret er wer op hwet nijs. As er ’t ek fine mocht, den
scille wy sa goed wêze om ’t foart de wrâld to fortellen. Wy scille him
nou mar ’ris Noazinga hjitte.

No. 6 is in boer, just net út it selde doarp, mar omdet er in
orgeneeltsje is, kinne wy him net sûnder sprekken foarbygean. Hy
plachte wol ’ris hwet to handeljen yn kij en skiep. Den wier er in
earst master, om de ljue út to lizzen, ho it foardelichst wier, en om
mei _note bene! ho siz jy? dêrom wo’k sizze, tsjerke en toer midden yn
’t doarp_, hjar jild yn syn bûse to stekken.—Mar it scoe to lang dûrje
as wy sa by de hele rige lâns gean scoene: ik scil dêrom mar sizze, det
de oare allegearre brave ljue út en om it doarp wei binne. Krekt sa
komt de dokter yn. De kastelein ropt: “De man in dúmke!” De dokter
seit: “n’ Avent”, skikt yn de rigele, en makket de oanmerking, det it
kâld is. “Kâld? seit Plinius, “it liket yet neat by ’t jier 95, do hjir
de Fransken yn ’t lân kamen. It barde do ’ris, moatt’je witte, det wy
forgearring hawn hiene yn ’t Komité fen Herstel.” “_Kom, kom, Plinius!_
seit dokter, _’t Komité van Herstel was maar apespel. Jou hale altyd de
oude koeijers uet de sloot; praat liever wat er nou in de wereld is te
doen.”_ “Wel nou”, seit Plinius, “fortel ús den hwet nijs út it
Handelsblêd. Dillibberearje de Staten noch al oer de nije wet, dy
bilêsting op de bisittingen?” “Ja, der stie jouns yn, det ’er nei
gedachten wol trochgean scil.” “Trochgean? Nou, as dat wier is, den is
ús lân nei de bliksem, dêr ik sa’n wird om siz.” “Ja, mar, sei ’er ien
fen it selskip, “hja kinne sûnder jild net húshâlde, en dêrom moatte
hja it op de iene ef oare manier sjen to krijen.” “Is den dy
sauntichmiljoen, dy ’t wy jiers opbringe, neat to bitsjutten? As hja
kloek wierne, den koene hja der wol mei ta. Hja moasten dy hege
trakteminten en dy greate pensioenen mar ’ris hwet ôfskaffe.” “Ja, sei
de slachter, “en dy duvelske kommizen it lân útjeije.” “Ha, ha, ha!”
lake Piter. “Ja, dat moasten se, sei Plinius, en dy kouponknippers dy
moasten sy better neisjen. In streek ’er troch lyk as by de Fransken!
Dy ’t do in offysje hie, krige om de donder net to folle; det
forasseredear ik jimme. Ik wier do by continuasie sels representant. Do
waerden de priweleesjes, en de provietiesjes better yn ’t each hâlden.”
“Ja, sei de slachter, it bistjûr mestte tige hjar eigen bûse”. “Wol ik
jimme hwet sizze?” sei de boer, “it wie’ do krektlyk as nou. Hja koene
yen do de hân krekt sa fier út de bûse bliuwe as nou; en bitelle men al
hwet minder, de bûter brocht ek neat op do ’t lân forgong. Om ’t de
bûter do net út koe, hie myn bûrman in fjirder mannich stean, dy ’t ik
fen him kofte in homp ûnder de tweintich goune. Dêrom _tsjerke en toer
midden yn ’t doarp_. Hwet men yn ’t iene woun, forlear men yn ’t oar;
_is ’t net lyk as ik siz? ho, hwet sein’ jy?_” “Jy ha wol gelyk, sei
Noazinga; dy ’t do hwet woe, moast ek al arbeidzje, en in held dy ’t
der mei in leaze streek troch kaem.” Wylt er dit sei, lake er yn him
sels. “Ja, mar harkje nou ’ris broer! lit my dit fortelle, sei Plinius;
Jy moatte obserwearje, det de constetúsje do better wirdearre waerd as
nou; de rjuchten fen ’t folk wierne jildiger: elk hie syn stimme; de
lidden fen ’t bistjûr waerden út de earlike middelklasje nomd. Dy
seagen de dingen better yn. De bilêsting, dy ’t do bitelle waerd, dêr
smieten se sa rom net mei om, dat moatte je my consentearje.” “Ik wit
fen obserwearjen, consentearjen, renewearjen, constetúsje en
contrebúsje neat ôf, sei de slachter; “mar det se net mei ’t lânsjild
omsmieten wit ik wol: hja strieken ’t do, dy ’t ’er efter komme koe,
ynfâldich yn hjar eigen bûse. Ik ha to minste in representant kind, dy
neijerhân folle krekter op syn spil waerd.” De hoekman gong opstean, en
bitelle hwet er fortard hie, en dat kaem omdet it 8 ûre wier, ef omdet
er sok praet net lije mocht; dat wit ik net; mar ik miende, det ik him
yn ’t foartgean sa hwet fen satisfaksje mompeljen hearde. “Ik mei,
forfolge de slachter, fen dy neakene Fransken gjin praet hearre; it
wierne mar ongemaklike útfenhûzers, do ’t se hjir wierne. Ik haw ’ris
ien yn kertier hawn, dy noaske it flêsk net, dat ik him foarsette, mar
ik wist wol rie for him; ik liet him ien foar ien de hoeken fen de
keamer sjen. Dêr waerd er sa folle better fen, det er slûchstirtsjende
oan de tafel gong, en friet fen ’t stoarn keal det him de strôte
knapte.” “Ha, ha, ha! dat is moai, foel Piter út; dat is moai! Mar
woen’se noch ’ris efkes werom komme om hjir de kommizen, conterleurs,
doarwaerders en ontfangers, troch ien strûp nei de oare wrâld to
stjûren, dat mei ’k wol lije. Den krije wy de hânnen hwet rommer.”
Tsjin dizze redenearring wier neat yn to bringen, en sa dwaende krigen
de steatsaken rêst, en ’t wier krekt eft elk útpraet wier, dot ’t der
in jong snidersfeintsje ynkaem, dy ’t in glês mâlk-en-wetter easke, en
mei in sigaerke yn de mûle heel eptich en presys sitten gong to smoken.
Dit wier in âld skipper, dy ’t nei ’t foartgean fen Plinius it anker yn
de hoeke fallen litten hie, sa ’t like, mar matich nei it sin. Do ’t er
him earst in skoft oansjoen hie, frege er him, eft er yn de tarring
wier. “Heare, né! sei er; ho nou?” “Wol, dat tocht ik, om detste
mâlk-en-wetter drinkste. Mar nou bigryp ik it al: dou hearste, tink ik,
oan it _matigheidsgenootschap_, dat forline jier to Terherne oprjuchte
is. Ha ’k gelyk ef net?” “_Volkomen!_ sei it feintsje; sont ik de
krachtige tael fen de Folksbode lêzen ha, ha ’k de drank stean litten
as in ding, dat greate forwoasting yn de maetskippij oanrjucht, en de
foartgong fen de forljochting en biskavinge, dêr ’t ik in great
foarstander fen bin, heislik yn de wei stiet”.—“Dat sniders ornaris gek
binne, is eltsien bikend, mar det sa ’n streupert as dou mâlk-en-wetter
drinkt, en fen forljochting en biskavinge praet, dat rint dochs hwet
fier. Hark ’ris, heite! Do ’t ik sa âld wier as dou, waerd ik jouns mei
hwet opwaerme ierdappels op bêd jage.”—“En den hwet sûpenmoalyn efter
nei”, sei keapman Sjerp. “Ja! en ta bislút in sobber yn de mûle”, sei
de slachter. In âld man, dy ’t oan dizz’ tiid ta net folle sein hie,
bigoun nou wakker út to fallen. “Hwer scil dat bidarje, as dat sa
foartgiet? sei er; “moast ik yet sa ’n tiid bilibje? Smoarge bern fen
in jier ef tsjien prate al oer forljochtinge en biskavinge, en sy binn’
yet lang nin tweintich, den skriuwe se al forhanlingen ta _Nut van het
Algemeen_, en stjûre de earme ljue, dy ’t graech hwet ha wolle, mei in
tige formoanninge nei hûs, om dêr hjar hongrige bern brea for to
keapjen, ef hjar neakene lea mei to bidekken. O jou! o jou! do ’t ik
jong wier gong it heel oars: wy wierne deis flitich op ús wirk, en
praetten noait oer _steatsaken._ _Forljochting_, _biskaving_ en
_matigheidsgenootschappen_ wisten wy net hwet dingen as ’t wiernen. As
ús heit in arbeider hie, dy ’t jouns healwiet út it lân kaem, dy krige
in slok, en nin minske tochte det it him kwea dwaen scoe. Hjerstmis
krige er wol ’ris hwet smoar ef hwet ôffal mei, en as ’t de tiid wier,
det de kij keallen, nou en den ’ris in tsjettelfol bjist ef in side
kealleflêsk. En det se dat nou net krije, hwer komt dat oars fen dinne
as fen dy bliksemske kommizen?” “En det in arbeider gjin slok kriget,
sei de skipper, hwer komt dat oars fen dinne, as fen dy skytrige
_matigheidsgenootschappen_, optocht fen ljue, dy ’t it bigrutte, det in
earm stumper him ’ris for in eagenblik formakke. It scoe al in moaije
forteaning wêze, as ik myn feint, dy ’t de hiele dei yn de line hinge
hat, jouns by ’t oan-boart-kommen, yn pleats fen in slok, in putsfol
kâld wetter foarsette, en den sei: Dou haste de hiele dei tige litsen,
dou moaste nou ek mar tige drinke”. “Ik tink, sei in timmerfeint út it
selskip, dy ’t him forbyldde, det de jenever yn syn liif krekt sa goed
dûrje koe as yn de kastelein syn fet; ik tink, det je wol om in oar
feint sjen mochten, en den woe ’k wol, det je dy snider mar woanen, dy
’t mei syn mâlk-en-wetter drinken en syn gek foarbyld it hiele doarp
gek makket”. “’t Wirdt al swietwei minder, sei in boer út it formidden;
do ’t ik jong wier pielden wy wol ’ris mei lêzen, en as wy den jierliks
ôfrekkening hienen den kaem ’er nei thédrinken in slok op ’e tafel, den
koe elts jenever ef brandewyn drinke, sa lang as er sêd wier, sûnder
der in duit mear om to biteljen; den krigen yet ’ris ljue in stik yn de
lears, dy ’t oars net om de drank joegen, en waerd ’er wol ’ris ien
mislik (fen ’t smoken, tink ik), dy ’t oars noait yn de herberge kaem.
Mar nou kofje drinke, det men alle amerijen pisje moat; in klontsje yn
it kopke en yn ’t pântsje; hja fjuchte hast hwa ’t it greatste hawwe
scil, en de kastelein moat hieltyd nei ûnderen om it lege potsje wer
fol to meitsjen.” “Ja, sei keapman Sjerp, it scil net lang dûrje, den
komt ’er in great komfol brij op de tafel, mei in sleef fol sjerp ’er
yn en den in kokynje efter nei.” “En as de ljue den thús komme”, sei de
slachter, “mei hwet poatstrou mei lollemanstip op bêd”.

Nou gong de doar. De fjildwachter warskouwe, det it tsjien ûre wier, en
’t selskip briek op. Dy ’t hwet woun hie floite in deuntsje; dy ’t
forlern hie krimmenearre braef, en ta bislút waerd de hiele boel troch
de kastelein útlake.

Yn ’t doarpke efter Ljouwert 1846.
E. H.

DE SINT-PITERSBOASK.


Sint Piters dei,
Den grienet de wei,
Den bakt mem strou;
Den keallet de kou,
Den leit de hin,
Den hat de húsman it nei syn sin.


Sa songen de berntsjes foar twahûndert jier ek al yn it âlde Grou, lyk
as hja yette dwane. Hwer binne den bern hjir to finen, dy it hert net
optilt? Ja, de âlden plachten der ek mear mei op to hawwen as nou
yette. Sa siet ’ris yn âlde tiid foar minskehugenis in jonge widdou by
hjar trije lytse berntsjes to spinnen, wylst de berntsjes apels
bretten. It wier in lust ho de lôge fen dat fjúrke de wankjes fen dy
ljeave sloven opkleurde; ho hja snapten, en hjar bliid makkene mei de
swiete koeke en it moaije boartersgûd, det sinte-Piter hjar bringe
scoe. En hja songen! En hja hoallefoallen! Mar hjar memke net. Net, det
hja net oer de sint-Piters dei mochte; né! it plezierich neitinken fen
hjar froede bernejierren, do alles thús yet folop wier, en ho noflik
hja yn hjar famkesjierren wol sint-Pitere hie, wier hjar net forgetten.
Hja scoe yette wol wille hawwe, sa âld wier hja net, mar hjar
forlittene, faek earme widdousteat, hie hjar de moed ontnomd, al wier
de lust ’er yette al. As de berntsjes yn de skoarstien oan sinte-Piter
rôpene:

“Sinte Piter, goed heilige man,
Trek uw beste tabbaerd an,
En reist er met naer Spanje.
Sinte Piter, goed heilige man,
Reist er met naer ’t ander land,
Op een zo moi wit Peertje,
Al van ons Lievenheertje.


“Scil ik in moai skipke hawwe mei wite seiltsjes, ef in hobbelhynzer?”
den suchtte Saepke (sa hjitte dy jonge widdou) en in trien roun oer
hjar wangen, omdet hja sa graech de winsken fen de ljeaflingen fen hjar
hert foldwaen woe, mar net koe; omdet hja it fen hjar needdrift net
misse koe.

Dêrmei kaem hjar omke by hjar ynstappen, en dêrmei heldere hjar troanje
op. Dy gong mei syn damasten baitsje oan en syn Ingelsk mûtske op yn de
hirdsherne, en reakele de stealen hwet op, en wylst er dat die, smiet
er in hânfol pipernuten oer ’e flier, dêr de berntsjes om grabbelen oan
’t krijen ta. En wylst de bern dêr oer de flier omkrûpten en om de
pipernuten kreauden, sei er tsjin Saepke: “Hâld dyn skerteldoek ’ris
op”; en smiet hjar in goed hânfol âlde skeljen yn de skirte. Hja naem
de âlde man syn toarre kâlde rjuchterhân yn hjar beide lytse hantsjes,
en dy hândruk, en de frjeonlike opslach fen twa greate blauwe eagen,
dêr in trien yn flimmere, wier al it bitankje, dat hja úterje koe. Nou
roun hja dalik nei in âlde hoekspine en dêr helle hja in flesse mei in
romer út. “Hjir, omke, sei hja mei in ingelachtich lûd; hjir is in
sint-Piters-slok for jo. Ik scil der jo sûker bydwaen. Dy haw ik lang
biwarre. It is koeke fen jins eigen daei. It binne swarte beijen út
jins bleek, en brandewyn, dy jy sels út Frankryk helle habbe. Dy joegen
jy my yette ta myn brillofte......” En do koe hja net mear prate: do
kaem it hege moed by hjar op. Dêr siet nou al de âlde man yn syn
bladeren. De twa lytste berntsjes sieten elts op in knibbel, en de
greatste siet him twiske de skonken, en den song er:

“In, din, din!
Fen in aei komt in hin,
Fen in hin komt in aei,
En fen tsjiis komt waei,
Fen waei komt tsjiis,
En in sot is net wiis,
En in wiis net sot,
En fen koarn komt groat
En in swiet sûpke bier
Ta allemans plezier;
En Jouke-bier is swiet,
En út is ’t liet.”


En den wer:

“Hoet, hoet, hynke
To Ljouwert om in pynke,
Nei Snits om in witebrea
Dêr ride hja al ús hynkes dea,
Op ien nei, op twa nei,
Op ús lytse kjeddeman nei,
Dy bringt ús swiete koeke mei.”


En den fen it wyfke, dy in houten skeisen foun, o! dat wier in teltsje,
dêr hja noait sêd fen waerden. En den brocht Saepke omke wer ’ris ta
mei in frjeonlik: “Haboes, omke!” “Grammesoes, sei omke den; lytse
tsjoenster!” “Ho sa tsjoenster, omke?” “Wol, sei de âlde hear, as jimme
ús goed oansjenne mei sokke eagen astou haste—o! ik scil mar swije; mar
ik nim it ús oer-oer-bet-oer-oarreheit Adam net kwalik, det er him
troch in wiif forliede liet; hwent dy hie yette sa folle net yn de
spreuken Salomons lêzen as wy.” Dy âlde omke waerd Douwe Brander yn de
wânlinge neamd, omdet er yn 1672 in brander bistjûrd hie ûnder de Ruter
tsjin de Ingelsken en de Fransken; in âld sérob, dy neijerhân
kofskipper wirden wier, en nou om syn hege jierren oan wâl bleau, en
syn skip oan syn stjûrman oerdragen hie. Dy stjûrman, Haije Rinderts,
wier nou ’ris by him út-fen-hûs, en dy hie foar jierren, do Saepke
yette faem wier, ris om hjar frijd, mar dat wier mistribele, en do
troude hja op hjar achttsjinde jier mei in knap boargerman, dy in lytse
keappenskip dreau, sa det dy ljue in aerdich bistean hiene. Mar hja
moast hjar man forlieze, do hja der acht jier mei troud west hie, en
nou moast hja hjar biholpje mei spinnen en flaekshikkeljen. Mar omke dy
wenne tichte by hjar, en dy liet hjar noait forlegen; mar hy koe sa
folle net as er woe; hwent syn âld wiif wier de ponghâlder, en dat wier
soms ek al goed. Hwent de sé kaem yette wol ’ris by him boppe, al wier
er al sauntich jier âld, en den wier it in âlderwetske oarlochsbonke,
dy der wol ’ris los hinne flokte en syn sûpke naem; mar hy hâldde altyd
ús Ljeavenhear foar eagen. Dêrom scoe er snjeon-to-jouns nei saun ûre
neat mear nimme, omdet de snein den yngong by him. Sa wierne dy ljue yn
dy tiid, rûch en rou, mar from fen gemoed. Syn âlde wier doaf, mar dy
koe altyd rûke eft er in romerfol hawn hie; en den sei hja: “Dou haste
ek wer drank hawn, Douwe”. “Ja, âlde! sei er den, mar sa lûd net det
hja it hearre koe, “ik woe wol detste hwet minder rûke koeste en hwet
better hearre, den hiene wy beide mear wille yn de wrâld”. Dizze joun,
do er thús kaem, spriek hja nearne fen; hwent it wier sint-Piter, en
den hiene de âlde Grouster ljue mear frij as rjucht hinne, alteast hja
namen it.

Do de âlde man foart wier, roun de widdou der hastich út om ien en oare
by de bakkers op to keapjen, en do hja just dêr mei thús wier, en de
koer mei dy swietekou yn it foarhûs litten hie, kaem ’er gedrús oan ’e
doar. De berntsjes sieten yette om ’e hird om de pipernuten fen omke op
te kôgjen en do sprong immen ta de gong yn mei in keatting oan de foet,
en dy frege eft der ek goede berntsjes oan hûs wierne? “Ja, sei Saepke,
kom mar yn, sinte-Piter!” En dêr kaem er oan; it wier stjûrman Haije,
mar hy wier net to kennen. In rûge mûtse hie er op en in sek op ’e
rêch: en de troanje sa bifommele mei in siden doek, det ’er neat bleat
wier as de eagen. De berntsjes kroepen neiby yn eltsoarren; mar do hja
seagen, det er omke âlde skansloper oan hie, dy oan alle iggen en
seamen mei koeke, Hamborger kreakelingen, en mei boartersgoed en apels
binaeid wier, weage de âldste it gau om ’er in stik fen to taken; en
dêrop plôken hja him alles fen de klean, ta de knopen ta; dat wierne
moaije trynweeskes. Do frege er oan de mem, eft hja goed wierne? “Ja”,
sei Saepke. “Oars hie ik se yn de sek stitsen”, sei sint-Piter, en do
stoep er yn de gong; mar earst smiet er yette hânfollen pipernuten oer
’e flier. Yn de gong biet Haije Saepke yn ’t ear: “Ik kom joun let yet
’ris to sint-Piterjen, as moaije Kei by dy sit.” “Bileaven net om de
doarren strúnje, sei Saepke; den krij ik omke oan de hals, hwent dy is
tinsliepich”. “Nou, kom den dalik by omke, sei er; ik hab in skipke for
dyn âldste jonge makke: dat kinste den meinimme; ik scil dy myn plannen
sizze.” Saepke hie namentlik in frijer, dat in jierrich feint wier, dy
op in boerepleats to Easterwjirrum wenne; ien dy it goed dwaen koe. Hja
neamden him folle fen Moaije Kei, omdet er hwet pronksk fen skik wier.
Douwe Brander, hjar omke, wier wakker foar it houwelik, omdet er
tochte, det hja den berge wier, lyk as men seit; en de widdou mocht him
ek wol lije, mar der wier in naedtsje oan de man los, en dat bidoar for
hjar de hiele man. Hja siet dêr twiske twa gedachten; naem hja him, dy
angel scoe hjar altyd prykje, freesde hja; en naem hja him net, den
bleau hja earm en forlitten, en tocht hja den by hjar sels: “om dy for
ivich to forkeapjen oan in man dêrste in tsjinnichheit yn haste, dêr
haw ik yet to goede hânnen for oan it liif.” Sa wierne hjar nacht- en
deisgedachten, mar it kaem noait yn hjar gedachten op, det stjûrman
Haije nou wer ’ris eagen op hjar smite scoe, nou ’t hja trije stelten
op ’e kast hie, namentlik hjar berntsjes. Mar lyk as de measte frouljue
bisteane, wier hja ek al, det hja mear fen in séman as in lânman
hâldde; en nou er sels yn omke syn plak komd wier en sels in skip ûnder
de foetten hie, nou wier hja dêr dochs net frjemd fen. Hwent Kei, ho
moai er ek like, in bidaerd feint, dy op in gnap boerepleats siet, wier
foar jierren in stik mei bard, dat hja him noait forjaen koe, sei hja,
al woe hy hjar mei goud bihingje en yn side en brat klaeije. Dêr hie yn
syn âlders hûs ’ris in gnap faem tsjinne, dy in berntsje oerwoun, en
dêr waerd Kei mei bitichte; mar dy liet er onbarmhertich it hûs útsette
en dy er ôfswarde do hja him foar rjucht dage. En do de jonge greater
waerd, do like er him fen top ta tean, ta de neilen fen de fingers en
teanen ta. En de faem lei it, do it yette yn de pakken wier, wylst hy
op in lânforhieringe siet foar him op ’e tafel, det ’er wol fyftich
minsken by wierne; mar hy waerd ’er oars ef oars fen; hy bleau sa hird
as in spiker, en de faem koe der mei oanpiele. Hy mochte sa moai wêze
as er woe, it mochte hjar yette sa moai talykje om boerinne to wirden,
dêr hja yn greatbrocht wier, dy falske eed, dy ontaerdheit, koe hja net
forkropje. Tûzen losse setten en mâlle flinken fen in luftige séman
wierne yn hjar eagen kwalen, dy betterje koene, en dêr joech hja de
jonkheit skild fen, mar sa ’n hou genêsde wol, sei hja by hjar sels,
mar de groede bliuwt ’er dochs ivich.

Lyk as bisteld wier, roun hja yette efkes nei omke Douwe, en frege eft
hja dy jouns wol mei Kei yn de fjûrherne fen omke sitte mochte? Dat
wier sa ’n poeskokentsje, dat dêr op ’e Grouswâl stie; en ja, omke
joech dalik de kaei oer, en moeike naem de sinte-Piter-koerkes for de
berntsjes frjeonlik oan. En stjûrman Haije kaem fen de souder ôf mei in
lytse koffe mei mêsten en seilen en touwen, dêr er twa winters oer
fike, nifele en praktesearre hie; mar omdet it in til wier, en det er
it ding graech net skeind oer hawwe woe, sa droech er it sels en gong
mei de widdou nei hûs ta. En ûnderweis do frege er hjar mar rjucht út,
eft hja Kei wol slite woe? Mar hy hoefde it net to freegjen, hy wiste
it wol, en hja sei neat as: “Ja, Haije. Wier ik ’er mar ôf; mar den
wier ’t ’er mei omke to rêdden, en dêr moat ik folle om litte.” “Ja,
mar alles net, sei Haije. Scoestou, jong en fleurich astou biste, dy
oan in âld pluch forhingje? En dou wiste it ommers wol, âlde ljeafde
roastet net. To nacht, as de klok toalf ûre slein hat, scil it spil
oangean, mar den moaste nearne bang for wirde, dat sizze ik dy. Dou
moaste mar net to tichte by it fjûr sitte, mear haw ik dy net to
sizzen. It scil sint-Piterje sa as it noait yet yn Grou bard is, en Kei
rekket sa moai net út de fjûrherne as er der ynkomd is. As ’t mâl komt,
gean dou mar yn in hoekjen stean. Hy is bygelovich, dat wit ik; hy
reisget nachts net maklik allinne, sa sit him dy falske eed yn ’e mage.
As er in swart kat op ’e wei sjucht, den mient ’er al, det er in
lytsfeint fen de kweade foar hat. “Dêr, nonke!” sei er, knypte hjar yn
de hân, en treau ’er in gouden rider yn. “Alde ljeafde roastet net, sei
er, tink dêrom, Saepk!” en dat lêste wird sei er mei dy selde toan as
foar fyftsjin jier. It skipke waerd stil troch it lûk op ’e souder set,
en do gong Saepke wer by hjar berntsjes om de hird sitten.

De twa jongste waerden al slieperich en bigounen to knikkeboljen, en
den kitele de âldste hjar mei in strieke yn ’e noasters, en den
bigounen hja to tsjieren en waerden jounich en tizich. “Berntsjes, gean
op bêd. Strak let de berneklok, en den komt it wiif mei de de blauwe
mouwe”, sei hja. “It wiif mei de blauwe mouwe, mem! Hwa is dat, mem?”
seine de berntsjes nijsgjirrich. “Kenn’ jimme dat telke net?” sei
Saepke, hark den ’ris.”

IT WIIF MEI DE BLAUWE MOUWEN.


Hark! Hwet teistert om de glêzen?
  Hark! Hwet wimelt om de doar?
’t Is in selsom tsjuster wêzen.
  Bliuw hjir wei, dou swarte moar!
Berntsjes, is ’t wol to bitrouwen,
’t Skym’rich wiif mei blauwe mouwen?

’t Skymrich wiif komt út de marren,
  Ut de swarte wetters op;
Ulen fleane mei eltsoarren
  Troch de loft op hjar gerop.
Berntsjes, is ’t wol to bitrouwen
’t Skym’rich wiif mei blauwe mouwen?

As de sinne yn ’t wetter dûket
  Stiicht hja út de marren wei.
As de stoarm it wetter bûket
  Is ’t for hjar in simmerdei,
En hja bromt troch mêst en touwen,
’t Skym’rich wiif mei blauwe mouwen.

Stikels rint hja dwers oer hinne
  En oer de doerren fen de poel;
En jaget wei de ljeave sinne;
  En tsjuster wirdt de loft en koel.
Berntsjes, is ’t wol to bitrouwen
It wiif mei de blauwe mouwen!

En kin hja lytse berntsjes fine,
  Dy net nei bêd ta wolle gean,
Dy altyt skrieme, en tsjiere en grine,
  Dy triuwt hja yn hjar blauwe klean.
O Berntsjes! ’t is om to bisauwen.
Dat wiif mei de blauwe mouwen!


Sa waerd de nacht do ôfbylde as in wiif mei blauwe mouwen: in sjamme om
de berntsjes mak to krijen en nei bêd to jeijen. Hja seagen ek nuver
op, en de lytste krûpte de mem oan, en de oaren klaeiden hjar dalik út.
Do hja op bêd laeinen sluten hja de eagen, en mei in wink wier de sliep
hjar master, lyk as berntsjes binne. Nou hie Saepke tiid om hjar
sint-Piterkoerkes to follen, en dêrby it iene en oare to tinken en to
sizzen.

De âldste jonge sette hja it skipke, dat de stjûrman ré makke hie,
midden op ’e tafel del, en treau it fol koeke en swiet gûd, en sei:
“Dou haste altyd farren yn ’e holle. Boike, boike! it farren hâldt hwet
yn. Nou, dêr is dyn earste skip. Far nou, mar wêz’ foarsichtich. As de
jonges lyts binne boartsje hja op it wetter yn de sleatten; as hja
great wirde den boartsje hja mei de séën en oceanen, mei stoarmen en
orkanen, en laitsje faek mei Gods oardelen. O, wêz’ wizer, boi! Dou
biste de earste, dy ik sa ljeaf hawn ha as in mem in bern hawwe kin.
Far, en far sa lang astou kinste. De sé moat ek bitsjinne wirde; mar
forjit dyn mem net.”

De twade soan hie hja in lyts hynzerke for koft, omdet dy altyt fen
hynzers en kij praette. Dêr boun hja in lyts rymke oan; it wier sa:

Dêr laeit in hynke, dyn forlangen,
  It boerkjen spilet yn dyn sin;
Dat is dyn sykjen, praten, drangen;
  Dêr sjongste en dêr dreamste fen.
It húg’t my, det ik by ús oarre
  Mei kij en skiep to fjilde teach;
O, mocht it my yet ek gebarre,
  Det ik dy ek oan ’t boerkjen seach!

O, siikje net oan frjemde strânnen
  ’t Gelok, det foar dyn foetten laeit.
It skieden fen dy ljeafste pânnen,
  Bitink it, boike, hwet it seit.
In stil bidriuw mei froede sinnen,
  O bern! ik sprek in treftich wird,
Dat jowt in himelryk fen binnen
  By eigen folk en eigen hird.


En do roun hja mei de lampe nei it bêd ta. “Ja, sjuch, sei hja, dêr
laeit er mei syn roune troanje. It is krekt in boerebistek”. Hja scoe
him in triuwer jaen, mar hja lei de fingers op ’e lippen, en bitocht
hjar wer, om him net wekker to meitsjen.

Einlinge kaem de beurt oan hjar hertlapke, de lytste, dat in famke
wier. Dy joech hja mank oar gûd in widske mei in poppe der yn, en in
poppespinwieltsje. En hwet hja dêrby tochte en sei, dat kin in mem mar
biskriuwe, mar ik haw ’er nin wirden for. Hwent nin

Nin, nin pinnen biskriuwe
Nin memme ljeafdefjûr net.


Hja biljachte it berntsje ’ris yn de krêbbe en sei neat as: “Myn
okkebyld!”

Do dat alles bistjûrd wier kaem hjar frijer Kei oan de doar en dy
laette hja nei de fjûrherne ef poeskoken ta, dy efter omke op de
Grouswâl stoe, en dêr hja de kaei fen hie, omdet hja dêr feiliger for
de struners wierne. Hja hie it biloofd, mar it gong net fen herten. Kei
hie in kanne mei bier meinomd, en dy scoe dêr waerm makke wirde. Hja
die de doar op, stiek it ljocht op, en sette in fjûr oan yn dy
fjûrherne. Hjir koe nin minske hjar sjen; hwent der wier mar ien
finster yn, en dat seach op de Grou út. Do de klok toalf ûre slein hie,
en it fjûrke moai barnde, sette stjûrman Haije in ljedde by de gevel
op, en stiek in skipsropper ta de skoarstien yn; dêr rôp er mei in hol
lûd troch: “_Valsche eeden schreeuwen tegen den hemel!_” En do spatten
hja beiden al fen it fjûr ôf; en do scoe Kei nei de doar ta, mar dêr
siet in stôk op. Do smiet de stjûrman in great hânfol boskrûd troch de
skoarstien op it fjûr, dat in lôge joech oer de hele fjûrherne; en do
kaem ’er in swarte kat troch rôljen; en do waerd Kei sa eang, (hwent dy
seach er for de kweade oan,) det er it finster opskau en dêr ta
útsprong; en do miende er, det er op in stalt to lânne kaem, mar it
wier de fiskbodde fen Douwe Brander, dy dêr yn de Grou foar de wâl
laei; dy kentere, en dêr laei Kei mei syn moaije klean yn it wetter. De
stjûrman wier al lang by de ljedde del en hie de stôk fen de doar nomd;
en Saepke wier nei hûs fluchte, en do roun er hastich nei de wâl, dêr
Kei yn it wetter omsloech as de houn yn de rogge. Dy stiek er dalik de
ljedde ta, en dêr krûpte er by op nei de wâl ta; en hy oeffe det er
hast nin wird sprekke koe. “Wisten jy net sei stjûrman Haije bidaerd
wei, det it Grouster wetter om sint-Piter yette net lij is?” “Wel ja,
man, sei Kei, mar ik siet dêr yn dy fjûrherne yn dat poeskokentsje by
de widdou, mar yn dat hok regearret de divel, leau ik. Dêr kom ik noait
wer yn.” “Né, sei de stjûrman, de divel net, mar dêr spoeket in âld
fiskael yn, dy him dêr foar jierren sels yn ophinge hat; in great
snaek, in oerkommeling, dy sa folle falske eden sward hie as ’er dagen
yn it jier binne.” “Ik wit ek net,” sei Haije, ho Saepke jo yn dat hok
loatse koe; hwent it dooch der net. It hat nei de dea fen dy âlde
fiskael wol tritich jier ticht sitten, det er nin minske yn to kommen
doarste.” “Ja, mar dy klitse hat my it dien; hwent ik haw wol mirken,
det it bledtsje omkeard wier; hwent hja wier sa wêrzich en ôfkearich
fen my, det hja net ienris mei my oanlizze woe. Ik miende oars det it
al klonken wirk wier, en ik hie de knottedoek en it troujild al
meinomd; mar mis wier it.” “Ja, man, sei Haije, ik bin in séfarjer. Ik
kom oeral, en lear folle frouljue kennen en wy sizze altyt:

Wintersche nachten,
Vrouwen-gedachten,
En de gunst van groote heeren,
Kunnen ligt verkeeren.”


“’t Is wier hwet jy sizze, sei Kei. “Mar moatt’ jy jo net ’ris
fordroegje, frjeon?” “Né, sei er, set my mei in boatsje oer de Grou;
den rin ik oer Friens nei hûs ta, en den sjen ik Grou noait wer; sa is
’t my yn dat nêst al forgien.” Haije sette him oer ’e Grou. “En nou
moatte jy mar hird rinne, sei er; den wirdt it bloed gau wer waerm; mar
rin mar net al to hird, de kweade scil jo net efternei sitte. Jy habbe
ommers nin falske eed dien.” Kei sei neat, mar it roun him kâlder troch
de lea as it Grouswetter fen de sint-Pitersnacht dien hie, en hy roun
foart.

Nou gong de stjûrman yn de fjûrherne, helle it waerm bier der út, en
gong ’er mei nei de widdou, en hie in plezierige sint-Pitersnacht, en
it bislút wier de boask fen dit pear. It slimste wier nou bihâlden mei
omke Douwe; hwent dy wier net bêst to sprekken, det hja dy fûgel sa
fleane litten hie. “Ik ken de stjûrman, sei er, hy hâldt him nou goed,
en it is in séman op en út, mar in hynzer, dat ienris op ’e rin west
is, kin it wer ’ris dwaen.” “Dat is wier omke, sei Saepke, mar dy jong
net útraesd is, dy bigjint faek yette fratsen as de grize hierren
komme, en den stiet it noch lilker. En dêrby, ik moat ’er mei oanpiele,
en ien tsjin it sin wol ik dochs net hawwe, al wier er yn goud
bislein.” “Ja, ja, ik hear it wol, sei omke, dou biste ek al ien lyk as
de measte frouljue binne: der sitte manskoppen op. En nou folle gelok
den mar!” “Né, mar, hou! sa net foart, omke!” Hja skonk yet ’ris fen de
swarte beijen, en forhelle him ’ris hwet hja fen Kei heard hie, en do
wier de âlde hear bliid, det er ôfsâlten wier; en hy lake eris oer dy
nuvere reis fen de fiskbodde yn de âlde kâlde Grou. “Mar, sei er, ik
haw do ik jong wier ’ris mei in Molkwarrumer fearn; dy hie in sankje,
dat ken ik yette wol, as ik my goed bitink. Sa, tink ik, scil it Haije
yette ek gean.” “Ho wier dat, omke?” sei Saepke, en brocht him ’ris ta.
“Ik scil it mar oplêze, sei de âlde hear; it sjongen is my forleard.”

RIENK FEN MOLKWAR.


Der wenne in feintsje to Molkwar,
  Sa stûf, sa stoer fen wêzen,
En ’t wylde rûge sémansaerd
  Stoe yn syn each to lêzen.

Hy swalke alle séën roun
  Nei fiere frjemde lânnen.
Soms seach er de iisbear yn de bek,
  En den de Etna brânnen.

Mar hwer er kaem ef hwer er foer,
  Nin faem koe him bikoare;
Al wier ’t in fluch Fransintsje ek,
  Hy bleau lyk as to-foare.

Mar ’t wier ’ris op in wintertiid,
  Do moast er thús wol bliuwe.
Nou pjukte er mei in slydtsje om
  As de Molkwarmer ljuwe.

Hy pjukte hirder as elkien,
  En stau hast oer it iis.
Nou fleach er tsjin in slydtsje oan,
  Sa hird, it wier in griis.

Dat slydtsje siet in famke yn,
  Dy rôlle ’im op ’e skirte.
Hja sei: “Wel, maet! Hwet pjukste hird!
  Dat jowt in koeke, grutte.”

Hy sei: “Wel, faem, dat wier net tsjoed.
  Ik scil him joun wol bringe.
’k Hab by dyn broer yn Nerva west.
  Den haw ik goede tynge.”

Hy sei; “Goe’n joun, myn goede faem!
  Hjir kom ik mei de koeke.”
“Kom, biste dêr? ’t is goed, sei Fock,
  Gong sitten yn de hoeke.”

Us mem en fear dy binne foart;
  Den kinste ’t hûs mei hâlde.
En stook den mar ’ris helder op;
  Oars wirdste yet forkâlde.”

Dat blier-ljeaf each, dy frjeonlikheit,
  Dy koe er net fordrage,
En det er tsjin dat slydtsje oanskau,
  Joech him de nederlage.

Hy foer nou yette wol op sé,
  Mar altyt lytse reiskes.
Hy waerd ek himmel, tsjep en twang,
  En pronksk as de Janmeiskes.

Do sein’ de feinten fen Molkwar,
  Dy him sa trinten seagen:
“Rienk hat in divel sjoen op sé;
  Dy spoeket op ’e weagen.”

“Né, né! sei Rienk, “nin divel, né,
  Seach ik oait op ’e weagen,
Mar ’n yngel seach ik op it lân,
  Dy leit my leaze leagen.

Dy lûkt myn sinnen fen de sé,
  Nou moat ik thús wol bliuwe.
Al lizze er tûzen skippen klear,
  Ik lit se farre en driuwe.”

[Yllustraasje: MEI PRIKSLIDEN OP ’T IIS BY MOLKWAR.]

“Scoe it Haije ek sa gean scille, omke?” sei hja do. “Sa tink ik ’er
oer”, sei Douwe; “en, sei ’er op syn sémans, as ’er nou yette in jier
mannich goed fart, en as ik den de toffels e’ris úttsjen, en mei de
foetten tsjin it Easten liz, den scil er yette sa folle wol oersjitte,
det jimme yette wol boer wirde kinne”. “Ja, mar, sei de widdou, hwa hat
Haije it boerkjen leard, omke?” “O, sei de âlde do dêrop, dat de
manljue net kinne, dat leare de frouljue hjar al.” En it is ek al sa
útkomd as de âlde man ’er do oer praette; hja waerden boer en boerinne
troch in sinte-Pitersgrap, en omdet it wiif ’er meast bistek yn hie.

SEMANS KLACHTE.


(It wirdt songen as
_In einem kühlen grunde
Da geht ein mühle etc._)


Moai Etke fen Teroele!
  Hwer ik ek sit ef rin,
Dou brochtst my op ’e doele,
  Dou bist’ net út myn sin.

Dêr yn dy stille hutte
  Ticht oan dy wetterswâl,
Dêr siet ik, sleauwe Tutte,
  Hwet wierne wy den mâl!

Fen det de jounklok lette
  Ta det de ljurk al song,
It scoe ús noait fortrette,
  Dou suchtste as ik gong.

Och, as minuten rounen
  Dy ûren den foarby.
O, ljeave, hill’ge jounen!
  Ho sillich wiern’ se my.

’k Joech hjar in ring op trouwe,
  En swarde in eed ’er by.
Ik woe ’er in toer op bouwe.
  Ho rêd forgeat hja my!

Nou mei ik floitsje ef sjonge,
  Ik krij it dochs net oars,
In rike boerejonge
  Giet foar in earm matroas.

Mar ’k wol net langer kleije:
  Ik swicht net for it jild.
’k Wol as in ruter jeije
  Oer ’t bloedich oarlochsfjild:

Hwer hege séën geane,
  Nei ’t fiere westen ta,
Oer wylde weagen fleane
  Nei ’t frij Amerika.

Moai Etke fen Teroele!
  Sjoch, ik forstou as tsjêf.
Dou brochtst’ my op ’e doele;
  Ik siikje om myn grêf.


Grou,
3 Januwaris 1851.
E. H.

DE LANGESLEATTEMER MAN.


Oer Earnewâldes rûge petten,
  Dêr ûl en reiddomp nêsten bout,
Dêr dangelt oan de lange sleatten
  In spoeksel om, dêr elts fen grout.

In swarte tabbert om syn lidden
  Stapt hy dêr nachts sa earnstich roun,
En liket fol birou to bidden,
  En digert jimmer nei de groun.

Dêr hat foar lange âlde tiden
  In smid to Earnewâlde west,
Dy wezen útsûgd hie ’n útriden;
  Nou hat er yn it grêf nin rêst.

De baes siet fol fen kweade lagen:
  En abbekaet dat wier syn hoal.
Ek waerd er fen de kweade dage:
  Dy teistert him nou as syn boal.

Hy hat dêr earne in skat bigraven
Mei list en skelmerije woun,
En as de ûlen en de raven
Dwaelt hy dêr mannich nachten roun.

En dy him sjocht dy is forplett’re.
  Hy is de skrik fen lyts en great.
En dy ’t net leaut, dy wirdt forkett’re;
  ’n Oerkomling is ’t, dy leaut oan neat.

Net ien giet dêr oan wâl to lûken;
  Hwent elk is bang for d’âlde kwant;
En sjocht er hantsjeriis[50] ef strûke,
  Hy skouwt forbaesd nei d’oare kant.

De fammen scille ’im oars net hate;
  Hwent komt de frijer snein-to-joun,
Dy scil noait fen nin skieden prate,
  Sa lang de sinne is ûnd’re groun.

De struners scill’ hjar ek net pleagje:
  Gjin minske reisget dêr by nacht.
Dy scoe er ongenedich reagje,
  Hwent ivich hâldt dy man dêr wacht.

En fen geslachte ta geslachte
  Sjen hja dy kweade smid dêr gean,
En op de inkele gedachte
  Den barne hjar de kâlde klean.

Mar jammer is it om to hearren,
  Ho det in famke, earme sloof,
Troch dat forskynsel kaem to stjerren,
  En ’t offer waerd fen ’t bygeloaf.


IT FAMKE.


Net fier fen dy Gariper rekken
  Dêr laei in aek yn ’t reid,
In fiskerman siet by syn dochter
  Dêr yn dy ienlikheit.

’t Wier op in moaije snjeon-to-joune
  En yn de ongetiid,
De sinne niigde nei de kimen,
  En alles swile om striid.

Do sei de fisker tsjin syn dochter:
  “’k Wol moarn nei tsjerke ta,
“En tsjen ik joun nei
  Earnewâlde “Moastou de wacht hjir ha.

“En komt ’er faek in ongetider,
  “Lit dy den ek mar oer.
“Dou moaste altomet útkypje;
  “Licht krigest’ yet in stûr.”

In kâlde mist teach oer de mieden
  Mei ’t fallen fen de joun.
En oer de toppen fen de doerren
  Dêr dwaelde in minske roun.

Nou skau hja gau nei de oare side,
  Mar ’t skynsel dat forskeat,
En stoep bidaerd mei lange tredden
  Dêr oer dy wîde feart.

Forskrikt, forheard, alhiel forbjustre
  Wier do dat jonge sloof.
De siken stoeken, ’t herte tikke,
  Hjar lea dy waerden doaf.

Mei moed skau hja nei Earnewâlde,
  Dy lange, lange wei,
En hwer hja troch de dauwe dig’re
  It skynsel folge nei.

Haeldea fen swit en dauwedrippen
  Kaem dêr dat sloofke oan,
Mar do de faer hjar reden hearde,
  Do wier der nin forskoan.

“Hwet scoe dy âlde spoek dy leare?
  Sa spriek dy hirde faer,
“Al komt er by dy yn it boatsje,
  “Wol, der is nin gefaer.

“Kinstou dy aek sa lizze litte
  “Mei al dy fûken, sei?”
Hjar broer, in beuker fen in jonge,
  Gong do for selskip mei.

Hja kamen yn de aek to lânne,
  Mar ’t wier fen lytse dûr.
Twa dagen hat it hertke libbe,
  Mar, och, do wier it oer.

De skrik, de skok hie hjar formast’re,
  En ’t jonge hert stoe stil.
Mar frege men dy simple ljuwe:
  “Och, ja, it wier Gods wil!”

Nou is ’t geloof dêr yette greater
  Oan ’t spoeksel fen de nacht,
En ivich hâldt yet by dy sleat om
  Dy âlde smid de wacht.

Sa taekt de kweade yn ús dagen
  Yet ek syn aes en roof;
Mar, o, syn gleone giselroede.
  Dat is it bygeloof.


_Grou_, 24 Novembris 1849.
E. H.

[Yllustraasje: YN ’E POELEN EN PETTEN FEN EARNEWALD.]

GABE SKROAR EN BYSITTER GOARRELT.

Yn Gabe-skroars feintejierren wenne ’er in bysitter to Wytmarsum, dy
hjitte _Goarrelt Abes van Hynxtema_, in ryk man, in deftich man; edel
as in hoanne op de rúchskerne, mei in greate earsucht. It wier in
âldfeint, dy allinne mei syn sister en de boden hûshâldde. Dy sister
tochte ek net djip, mar dat wier sa’n roffelskûte, dy altyd mei de
hiele hûd útfoel, en der alles mar útflapte, ef it pas joech ef net,
det Goarrelt-om wol ’ris yn syn eare gong, en him soms ek wol danich yn
de wei wier. Fen dizze ljue hiene Gabe âlders in stik lân yn hier, mar
sa djûr, det Gabe mar ’ris hird bigrepen hie om it sa net wer to
nimmen, en dêrom hie er foarnomd, om, as bysitter ’ris by hjar wer oan
hús kaem, om it lân wer to forhieren, om den sels it wird to dwaen,
omdet er wol wiste, det Pibomme him wol ’ris foarbyprate liet. Dat
waerd ek sa twiske hjar beiden ôfpraet. Mar Gabe hie yette mear yn it
sin, hwent der siet yet in âlde oast twiske him en de bysitter. Dy hie
namlik in gnap jongfaem oan hûs, dy der fen bern ôf wenne hie; dêr hie
bysitter ek al lang smuchte op hawn, mar hy wier to earsuchtich op syn
menear om sa ’n earm tsjinstboade ta syn wiif to nimmen. En dochs
ienris op in lette joun kaem de bysitter út in wyngelach, en do waerd
de man in man, en hy hie syn deftichheit en syn earsucht forgetten, en
dat bytsje frouljuflêsk, dat om syn spjuchtige lea siet, bigoun to
libjen. De faem docht him de doar op, en hy grypt hjar by hjar mûtele
earm. Dy waerd kel en sei: “Hwet siikje jy, bysitter?” “Neat, Joukje!”
sei er, en hy hâldde hjar mar fêst. “Ja, jy siikje al it ien ef it
oare”, sei de faem; mar hja grypt mei de oare him syn aftersteekje fen
de holle, en saeit it yn de molkenkeamer, dêr just de doar wiid en
waech fen iepen stie, en sei: “Hawar, bysitter! Nou wit’ jy to minste,
hwer det jy om siikje kinne.” Hy stoep yn de molkenkeamer om de hoed to
siikjen, en truzelt, fen de wyn bidwelme, foaroer yn de rige fen folle
aden mei mâlke, dêr de reamme al tsjok op stie. Syn nij sarjes rokje
seach ’er danich út. Dat wier twa houwen yn bysitter syn earsucht. De
bysitter wier razend en woe de faem der útjeije, mar de sister kearde
it, en sei: “Hwerom sûpste sa folle fen dat mâl gûd? Dêr biste
swymhollich fen wirden”. Mar lyk as it mear giet yn de wrâld, dy sels
net oan it spek komme kin, gint in oar faek de swaerden net. Gjin
frijer mocht de faem frjeonlik taknikke, ik lit stean, det ’er ien by
komme mocht, en Gabe, dy der faek op loerd hie, wist er it altyd to
ontlizzen. Nou krige Gabe it grou op him, en dy wachtte mar op in
gelegenheit om bysitter Goarrelt ’ris to rjuchte to setten. Dy
gelegenheid kaem ’er gau.

Op in jountiid kaem de bysitter mei syn sister by Pibomme en Saskemoi
ynstappen nei det se earst in boade stjûrd hiene. Hy wier krekt eft er
sa just út it kammenet stapt wier. Dizze kear hie de man in greaten
fine roune hoed mei útplústere rânnen mei in moai gouden gasp der foare
op, in lange deftige rôk oan, dêr gjin knûkeltsje ef spruzeltsje op to
sjen wier, mei in wite bef foar en gouden knopen yn ’t himd; in rotting
mei in pasteleinen knop, en in lang silveren keatling ’er oan, droech
er yn de hân; in spand lekkensk broekje mei kûtgaspen en silverskiere
hoazzen, en oeribele greate silveren gaspen op ’e skoen. Koartom it
wier alles sa skjin en eptich as it hearde. In great gouden
haloazjekeatling bongele him op ’e foarbroek om, en do er yn ’e hoeke
sitten gong op in hege glêdde pronkstoel, do helle er mei staesje in
great wyt bûsdoek ta de bûse út en snute him sa deftich eft er by de
grytman op it rjuchthûs siet. En hy rookte syn eigen tabak kwanskwys,
mar it wier egentlik om syn swiere silveren tabaksdoaze sjen to letten,
dêr de hele boerkerij op ôfbylde stie, en as alleman dy den biwondere
hie, den sei er: “Ja, men scoe sizze, ho kinne minskehânnen it sa
meitsje! Mar it hat my forskate goudene dukaten koste.” Gabe siet neist
him op in leech wâldstoeltsje mei in birdbarnerke yn de mûle. “Dou
sitste dêr nederich, Gabe”, sei bysitter; mar liet er derop folgje:
_die zich zelven vernedert, zal verhoogd worden_”. “Dat hoopje ik”, sei
Gabe. It dûrre net lang, ef it bigoun al gau oer de ynhieringe fen it
stik lân, en do fierde Gabe it wird allinne. Gabe woe in trijegoune fen
it pounsmjitte ôf hawwe, mar bysitter woe neat sakje litte fen de âlde
hier. Do foel syn sister út, en dy sei: “Ik scoe it mar dwaen,
Goarrelt-ju! It binne bêste ljue; dy moatte ek hwet oan ús fortsjinje.
Dou haste ommers yette wol in boarnamer fol jild lizzen. Wirdste
gjirrich? Wo’ste it mei yn de deakiste nimme? Dou scilste ’er net
sêfter om lizze.” Sa foel dy út. “Né, sei Goarrelt, mar ik bin to
earsuchtich om it lân for minder jild to jaen as ’t foar fiif jier west
is. It is neat minder wirden yn dy tiid.” “Earsuchtich? rôp Gabe binijd
út, “Earesucht? Jy hawwe in nuvere earesucht nei myn ynsjoch, bysitter.
Binn’ jy ek to earesuchtich om wierheit to hearren? Den scil ik jo in
forklearringe jaen oer de rjuchte earesucht en de forkearde earesucht.
Mar ik moat earst witte, eft it ek yn jou eare giet om fen in kreupel
skroarke de wierheit to hearren?” “Wol né, man; lêz’ op mar, sei de
bysitter; ik scil ’er it hearren ta dwaen.”

[Yllustraasje: BYSITTER TRUZELT YN ’E MOLKENKELDER.]

“Nou den, de rjuchte earesucht bistiet dêryn, det men der in eare yn
stelt om net to heech fen yen sels to tinken, en net to leech fen in
oar; om lyk en rjucht to dwaen; earlik en oprjucht to wêzen; alle
minsken it sa goed to ginnen as men it sels hat; de kweade fen hjar
forkearde paden ôf to helpjen en ta betterskip to bringen; de earme
minsken mei meilijen to bihanneljen; de driftige ta to jaen; onrjucht
net mei onrjucht to forjildzjen; op yen sels to pasjen, mar nin
bloedjild to bijearjen, en sa dwaende de ginst fen God en alle minsken
to fortsjinjen. Dêr moatte jy de rjuchte earesucht yn siikje, en ik wol
ek net graech sizze, bysitter, det jy dat net dwane; bileaven net! Jy
binne sa ’n slim man net. Mar jy hawwe punten, dêr jy de earesucht yn
siikje, en dêr er net ynsit, en dy wol ik jo oantoane, as it mei jins
bileaven wier. Foarearst binne jy earsuchtich op jins namme; jy hjitte
_van Hynxtema_, en jy fiere ek in wapen. Dat bistiet yn twa hynzers, in
terskswingel en in wanne, en omdet ’er in _van_ foar jins namme stiet,
nou meitsje jy jo sels wiis, det jy sa hwet fen de âlde Fryske adel
binne. Mar, ljeave man, as jy ’ris wistene ho jins oeroarreheit oan dy
namme en oan dat wapen komd wier, jy scoenen der net greatsk op wêze.”
“Wol, ho binne wy der den oankomd?” frege de bysitter him brimstich.
“Nou, farde Gabe foart,.... Mar jy binne, hoopje ik, net to
earesuchtich om de wierheit to hearren?” “Wel, né, ju! Ik bin
nijsgjirrich it to hearren” wier it antwird. “Nou, ús âld smid, dy
forline jier yn syn fiif-en-sauntichste jier stoarn is, hat my ’ris
forteld, det jo oeroarreheit hjir to Wytmarsum hospes wier, en de
earste man dy hjir hynsten hâldde. Dêrby hâldde er ek in koalkleed, en
mei dy trije dingen gong it hem extra-goed. Mar lyk as jy ek al sa min
ef mear binne, de man wier proastich en boastich en wakker op syn eare
steld. Hy wier ’ris to Frentsjer, sa as er miende yn in selskip dêr
nimmen him koe, en dêr joech er him for in greidboer út, dy twa hynzers
ried. Dat leach er ek net; hwent hy hâldde ek in kou, en meande alle
bleken yn Wytmarsum; mar hja neamden him om dy pocherij tonei altyd fen
Abe Hynxteboer. En nou wenne ’er in gnap faem by him, dy by in grytman
Aylwa wenne hie. Dy grytman scoe noait syn doar foarbyride, ef hy moast
in flesse wyn by him drinke, en dy moast de faem him skinke. It wier
altyd eft it him better smakke, as dy der de azem oer gean liet. Dat
wier in frolik man, en dy neamde de hospes altyd _van Hynxtema_, en dy
makke him wiis, det er min ef mear fen de adel wier, en dy liet him ek
dat wapen snije, dêr hy syn brieven mei talakte, lyk as jy yette dwaen.
Dat hawwe jy dos oan in moai faem to tankjen; hwent hie dy der net
wenne, den hie dy grytman der licht noait sa faek net west, alteast net
pleistere. En jy hoeve jo it net to skamjen, det jo oeroarreheit mei
hynstehâlden de groun lein hat fen jou kaptael; mar jy moatte ’er net
greatsk op wêze, mar der in goed gebrûk fen meitsje.” “Hwerom hat dy
âld smid my dat noait forhelle?” sei Goarrelt. “Wol, omdet er in goed
klant oan jo mei jou twa boerepleatsen hie. Hy wiste wol, det jo
earesucht hiene for jins wapen en jins namme, en dy earesucht woe er jo
net binimme, om him sels it brea net út de mûle to stjitten; mar ik hab
neat fen jo to freegjen ef to freezjen. Dêrom siz ik jo de wierheit, en
jy binne net to earesuchtich om hjar to hearren, wol, bysitter?” “Né”,
sei Goarrelt-om, mar hy forbiet him al in bytsje.

“En den binne jy ek noch earesuchtich op jins ampt as bysitter fen de
gritenij. Wêz’ dêr foaral net greatsk op. It is net om jins great
forstân, det jy dat wirden binne, mar om jins lânnen en grounen. Dy
ljue, dy dêr komme, dat moatte ljue fen gewicht wêze, fen pounen, né,
pounsmjitten. En as jy den op ’e rjuchtkeamer komme, den hawwe jy neat
to dwaen as it stompe ein fen jins lichem to brûken om ’er mei op in
grien kjessen to sitten, en mei it spitse ein efkes to knikken ef to
nigen as it pas jowt. De rie is al sletten ear det jy by de treppen
opgeane. Sjoch, bysitter, dat is alles, hwet ’er fen jo foardere wirdt.
Jy koene yette earesuchtich wêze, det jy de geheimen fen de rie earder
wisten as in oar; mar, och myn frjeon, it bier, dat dêr broud wirdt,
kriget de boargerman neijerhân ek al to priuwen, en hy moat it sûpe eft
it him smakket ef net; en jy ek mei, bysitter. Dat is de wierheit. En
jy binne ommers net to earesuchtich om hjar to hearren.” “Né, ju! Lêz’
op mar!” sei de bysitter noartich, en hy krige in kaem fen lilkens.

“Licht binne jy ek earesuchtich op jins jild, jins lânnen en grounen,
dy al for jo bistimd wierne foar det jy yn de widze laeinen, en dêr jy
al in gedeelte fen bisieten ear det jy doopt wierne. As jy oars neat
hawn hawwe op ’e ierde, den scil der ek neat for jo weilein wirde. Deel
der ek fen mei; as jy dea binne giet elts dochs mei in stik foart, en
der bliuwt neat fen jo oer as in grêfstien. It mos groeit op dy stien,
de sinne en de rein skulferje dy stien ôf, en jou namme fordwynt fen de
ierde bihalven yn de tankbre herten fen bern en bernsbern fen dy ljue,
dy jy goeddien habbe. Mar det jy de earesucht siikje yn goud en silver
oan jo to dragen, en sa trinten en deftich yn de klean binne, eft jy sa
út it kammenet stapt wierne, en det ’er nin knûkel ef spruzeltsje op
jins klean to finen is; och! siikje dêr de earesucht ek net yn. In oar
laket ’er mar om. In skjin himd en in nij rôk dy kin men sachts
oantsjen, mar in skjin geweten sûnder skynhillichheit wêz dêr
earesuchtich op.”—“Ik scoe mar ophâlde”, sei Pibomme. “Né, mar, sei
Gabe, Bysitter is ommers net to earesuchtich om de wierheit to hearren,
wol?” “Ei ju, dat fregest’ my jimmerwei!” en it bloed kaem him yn de
eagen. “Nou, bysitter, ik wist it net; mar jy binne yette ek
earesuchtich, det jy sa ’n flitigen tsjerkgonger binne, en it is to
priizgjen, det jy dêr mei liif en siel foar binne; mar ik moat jo
sizze, det de measte sneinen, as de earste ’salm útsongen is, det jy
den, siz ik, de siel út-fen-hûs stjûre; hwent den bigjinne jy to
sliepen en to snoarkjen, det de bank ’er fen droant. En dat dûrret
krekt sa lang as de dyaken mei it ponkje komt; den jowt ús baes
timmerman, dy neist jo sit, jo in stomp mei de earmtakke únder de
koarte ribben; en dêr docht de man ek goed oan. Hwent foar twa jier is
it ’ris bard op in peaskemoarn, det de dyaken jo mei it ponkje ûnder de
noas staette, en do wierne jy sa forbouwerearre, det jy yn de hast in
wylde kastanje, dy jy for de jicht yn de bûse droegen, yn it ponkje
smieten yn pleats fen in keizersgoune, lyk as jo wol paste, better as
my in dûbeltsje; hwent dêr moat ik in ûre for sitte to pjukken.” De
bysitter gong de iene kleur ôf en de oare oan, en hy siet to swolgjen
krekt eft him in stik hirde potstrou yn de wêze stykjen bleaun wier;
mar de sister fen Goarrelt knikte Gabe ta, krekt eft hja sizze woe:
“To, matskje op mar!” “Jy binne to earesuchtich om jou lân goekeaper to
forhieren as fen to foaren, al sjenne jy, det nin minske it ’er meitsje
kin. Jy sister seit oars, det jy genôch hawwe. Mar scoe der by jo net
hwet ynhellichheit mei ûnder rinne? Mear is genôch by jo; mar jy jane
it in oare namme. Leau my, bysitter; folle ljue, dy graech lije meije,
det men hjar ’salmsjongen heart boppe in oar út, dy wolle net hearre,
det men hjar trijegounen klinken heart. Dêrom bigjinne hja der mei to
hoedzjen, yn âlde foetsokken en kjessenslopen, yn âlde kastkoppen; ef
hja bidobje it jild yn potten ûnder de groun as de hounen de bonken.”
“Haste dyn nocht hast, skroarke?” sei de bysitter; “ik al lang.” “Yet
ien ding woe ik jo koartwei sizze; hwent it helpt jo mear as
fiif-en-tweintich preken, dy jy forsliepe.” Do sei Gabe: “Der is noait
ien keardel sa meager, ef der sit yet altyd in lead frouljuflêsk oan
him, en howol jy al hwette bjinbitich binne, sa sit der by jo yette
folle mear oan. Pounen sitte der oan bysitter, dat wit ik. Ik wit it,
man, dy moaije blauwe eagen, dy reade wangen, dy mûtele earmen, dy
flinke gong fen jins faem Joukje, dy hawwe jo bitsjoend, mar jy doare
it net uterje, en jy binne to earesuchtich om hjar to trouwen; mar dat
wirdt in slange yn jins binnenste, dy him einling sels yet yn de stirt
bite scil. Hwent noait hawwe jy in hirddravershynzer hawn, dêr jy mear
noed en soarch for droegene as for dy faem. Mar dy earesucht, dy
earesucht! Dêr forkoarte jy jins libben yette mei. Hwent it is krekt
eft jou stellen gûd yn hûs ha, sa ’n noed habbe jy mei dy faem. Hwent
as ik ef in oar hjar mar efkes frjeonlik taknikke, den sjenne jy ús mei
ûlseagen oan. Trou se, man! Den is de noed út.” De bysitter hie syn
nocht. “Ik gean der út, sei ’er sa rimpen wei; “hwer is myn hoed?”
“Och, sei Gabe dêrop, dy hat ús faem út oerdwealskens yn ’e
molkenkeamer soald.” Do waerd er kûgelsk, en hy fleach mei de bleate
holle ta it hûs út, wylst syn sister it útskettere fen laitsjen. Mar
Pibomme helle de bysitter werom, en ûnder in swiet sûpke waerd de rûzje
twiske Gabe en Goarrelt ôffûske, en it waerd bysitter op it lêst sa
eang om ’t hert, det ’er tsjin Pibomme sei: “Nou, âlde hear, ik bin mei
alles to freden. Jy moatte mar for it lân jaen hwet jy kinne, mar it
moat de namme habbe, det it by de âlde hier bliuwt.” Hwent syn
earesucht woe de bysitter biwarje, al hie Gabe him noch twa ’ris sa
folle hevele; bihalven yn ien punt. Hwent lyk as it mei alle
komeedzjestikken en romans giet, sa giet it ek mei dit stik; it eindigt
mei in boask. Hwent it dûrre gjin fearnsjier ef Goarrelt troude de
faem, mar Gabe waerd net mei op de brilloft nedige, lyk as wol stie to
tinken.

_Grou._
E. H.

IN JOUNPRAETKE FEN GABE-SKROAR.


Op in kâlde winterjoun foel it praet oer de krapte fen de earme ljue,
en oer gjirrige minsken, dy neat wei jane as dat nedich is ef dêr hja
ta twongen wirde. Elts sei der sines fen, en op it lêst fette Gabe it
wird op, en sei neijernôch hwet hjir folget. “Ja, de gjirrichheit is de
wirtel fen alle kwea, mar is in bittere wirtel, slimmer as de
stjonkwirtel, dy forgiftige wetterskearling, dy as men der mar in lyts
stikje fen nimt yn koarten tiid deadlik is for minsken en bisten. En de
man, dy troch gjirrichheit in dûbelstûr bihandelt as in stik gleon
izer, dat er hastich wol tsjienris omkeart foar det er it útjowt, is
lyk as Camphuysen seit: _de mensch door menig zielsgekwel sterft meer
dan eenen dood_. Mar hwet is gjirrichheit? En hwer rint hja op út? Ik
scil it jimme sizze, frjeonen! Ik wol de minsken net by de baerch
gelykje, mar twa dingen hawwe de minsken mei dat bist gelyk; dat is de
mage, en de oerginstichheit. Net allinne, det in minskemage folle fen
it fatsoen fen in bargemage hat, mar hy hat ’er it aerd ek fen. Hwent
it is in ding as de keats fen de fearskippers: der wirdt alderhânne
iten ynsmiten, en meastal wit er rie mei dat túch; en ho nuver det it
liket, it is dochs wier, det de measte minsken der gûd ynslane, dat as
it troch eltsoar rierd waerd, den scoe der nin houn de bek op sette.
Komoan, sei Gabe tsjin master Freark, ik scil mar ’ris stelle, jy binne
by de grytman nedige to iten: dêr komme jy de moarns om âlve ûre sa gau
net, ef jy krije sterke kofje, dy om jo yette mear oan to fiterjen en
sterker to meitsjen, mei forbarnde sjerp oanmingd is. De kofje is yette
tsjok fen reamme en wite topsûker. As jimme dêr genôch fen hawwe, den
komt it kroansop, de jenever, op tafel, dêr de statekoegels op driuwe,
mei bitter der yn; bitter, dat út alderhanne hjitte krûden en wirtels
makke is, dy fier efter de waibergen woechsen binne, dêr de apen mei de
minskebonken boartsje as de berntsjes hjir to lânne mei hispelprikken
en kouwebonken. En dat bitter is sa sterk, eft it troch de earste
distillateur fen kweade dampen, troch koarthakke, op de fornuzen fen de
hel útbret is. En as dat weinomd is, namentlik as de noazen bigjinne to
glimjen en de tonge al min ef mear dûbeld slacht, den wirdt ’er de
tafel ditsen; en as der in goed wird spritsen is, dat by de langste
mjiltiid sa koart mogelik makke wirdt, den wirdt ’er dalik in romerfol
kâlde reade wyn ynskonken; den wirdt ’er in Doctor-Snelletje dronken.
Dat is de foarbode om de mage to warskouwjen fen de greate dingen, dy
’er op til binne. Den wirdt ’er in sop opskept, heal brún, heal blank;
hja neame it skylpoddesop, dy sa heislike hjit fen smaek is, det in
earlik kristen boereminske, dy by brij en ierdappels, by earte en beane
en groat en koartmoes greatmakke is, wol winskje mei, det him de mûle
mei estrikken opset wier. En dy ljue, dy de tonge al forskroeid en de
hiele mûle forskromfele is as in bokkefel, dat yn alún loaid is, dy ite
der fen eft it wjitten brij wier; en de oare fatsoenshalven in
leppelfol ef fjouwer, mei de gedachten: Slaen yn mar! Der scil wol
better iten komme. En dat komt nou ek, en dat is de _hoofdarmée_. Twa
stikken bret flêsk; ierdappels; twa, trije soarten fen griente en
apelgûd; en nou wirdt ’er tahaeid, fen alles in priuwke, en it flêsk
wirdt troch ’e Sardammer moster dweile. Den komt ’er in hazze, dy in
fjirtsjin dagen ûnder in ôftek yn de bleate loft hinge hat, dêr in luft
ôfgiet, dy hja pikant neame; krekt in walm lyk as de mirden ôfgiet, as
se út de holen drinsge wirde. Den snippen, dy bret binne mei him en
grim, mei termen en al hwet ’er yn heart to wêzen, en dat ik net op syn
Frysk neame scil. Den wirdt ’er boffert opset mei apels, parren,
prommen en douwen; fen meast alles wirdt hwette ynnomd. Den komt ’er
kêrsen yn brandewyn ef gingberwirtel, hjit en swiet. Der is soms yette
wol mear; mar rier nou alles hwet ik hjir opneamd hab mar ’ris troch
elkoarren, en ming it oan mei dy hjitte sterke thé, dy in ûre dêrnei
dronken wirdt, en scoe der nou wol in houn wêze, dy der fen frette woe,
as er nin trije dagen opboun sitten hie? Sjoch jimme nou wol, frjeonen,
det in minskemage net allinne it fatsoen, mar ek it aert fen in
bargemage hat?

It twade ding, dat in minske mei in bargemage gelyk hat, dat is, lyk as
ik sei, de oerginstichheit. Sjoch dêr dy tsjien bichjes! Moaije
bistkes, net? Jammer det hja greater wirde! Hwent foartoan is der neat
oan, as dat ’er oan in ondogensk minske is. Frette en sûpe by it
bealchfol, en den yet mei in forkeard sin troch de wrâld, mei grommen
en brommen. As men se foarút hawwe wol, den moat men se mei alle macht
oan de kwast fen de stirt lûke. Hja doge net foar det se it mês troch
de kiel hawn habbe. Mar dy bichjes, sjoch ’ris, hwet rinne hja nei de
trôch nou it sûpen der yn getten wirdt. Dêr is al ien, dy hat genôch.
Sjoch, hy kin just gean sa fol is er; mar hy sjocht ’ris om, en sjocht
det al syn makkers yet al foartslabje. Nou rint er gau werom, hy set
’er de snute yet ’ris yn, mar hy kin net mear. Dat dochter trije,
fjouwer kearen nei eltsoar. Dat is de oerginstichheit, dy de minsken
mei de bargen to wrâld bringe. Sa binne de lytse berntsjes ek: hja
binne altiten bang, det se forongelike wirde. In lyts bern is meast al
bang, det er net oan syn part komme scil. Jaen twa berntsjes elts in
stikje koeke; pas den foaral op, det se beide allike great binne, ef de
oerginstichheit komt by him op. Gysbert-om seit net to onrjuchte:

Ho fet sopje oare ljues petiellen!
En bûrljues kij jaen greate miellen.


’t Is de greate wet fen selsbihâld, dy ús ynprinte is, en dy bringt al
licht de sucht yn de minske om mear to bigearjen as er nedich is. It
ûnderrjucht fen oare minsken en de rede moat dizze sucht neijerhân oan
bânnen lizze, ef der komt dat monster út foart, dat wy gjirricheit
neame.

Der is oan de oare kant nin greater lof, dy men in boargerman jaen kin,
as det er de tarring nei de nearring set. Ik hoef net to sizzen, ho ús
de dagelikske ûnderfininge leart, det ’er wiif, bern, frjeonen en
neibisteanden om suchtsje moatte, as dêr net om tocht wirdt. It stiet
yen frij, ja, men moat sels sa kloek wêze as men kin, mar men moat
oppasje, det men yen sels en in oar net to koart docht, en syn fatsoen
hâlde hwer it to pas komt. Hwet laeit ’er in oar oan gelegen al wol ik
for my sels beane ite, en it wetter yn pleats fen kofje ef peccothé
drinke; mar as men yn de folop sit, den in earm minske yette yn syn
lean to biknibeljen, ef wezen en widdouwen to rûpeljen en to goarjen
oan ’t grêf ta, dat is lyk as Tantalus oan de lippen ta yn ’t wetter to
sitten, en yette fen toarst to forsmachtsjen. En it is ondogensk boppe
alles om ’t jinge yen boppe tûzenen as in foarrjucht jown wirdt, to
brûken om in oar yette mear ûnder ’t sim to krijen, en nei yen to
skoerren hwet los en fêst is. Sa libbet de gjirrige man foart; it is in
ivige striid om mear to hawwen. Hûndert lytse dingen, dêr in gewoan
minske net om tinkt, nimt er to bate om syn pong to foljen: ivich sit
er to rekkenjen mei kryt en houtskoal om der yette mear út to heljen.
Hwet in oar genot neamt, is by him oerdaed. Dêrby is hy in hater fen
alle kinst en witenskip, dy it jild heger achtet as alles hwet in
minske bisit en him foredelt. Hy neamt it sierlikste skilderij, de
hearlikste muzyk, it swietste gesang mar gekheit omdet ’er neat mei is
to fortsjinjen. De godstsjinst wirdt forgetten sels; hwent it jild is
de God fen de gjirrige, en de soarge for it jild oermastert de soarge
for de siel. Mar it slimste fen de kwale is, en dat woe ik lêst sizze,
dêr de gjirrichheit op útrint, det er altiid oanwint, det it in
ynfrettende kanker wirdt. Alle gebreken fen in minske nimme in ein mei
de jierren; de greatste ljeafhabbers fen de flesse moatte einlinge
krimp jaen. As se âld wirde, sizze se allegearre: “Wy jane it woun. De
hûd wol it net langer lije.” De greatste ljeafhabbers fen moaije
hynzers sitte op hjar âlde dei yn de hirdsherne, en prate net mear oer
hynzers. En dy yn hjar jonge jierren troch sleatten en slodzen fleagen,
det hjar it flach om de hals en it einekroas op ’e hoed siet, om in
moai faem op to siikjen, dy sizze, as der fen in moai frouminske praet
wirdt, dy sizze op hjar âlde dei: “Och! in frouminske is mar in
minskebihelp, goed om de brij to sieden en de himden to waskjen”. Mar
as hja den sizze: “Hja hawwe jo dochs frij hwet jild koste, pake!” den
seit er: “Hwet gûd?” den is pake kwarteldoaf.

In oar úteinde fen de gjirrige minsken is, det se yette earm wirde: en
den hawwe se yette in foarrjucht, det se yn tiids hirdzjen leard habbe.
“Det hja earm wirde?” freget misskien immen. Ja, earm troch det de
gjirrichheit syn master bidraegt, en dy ivige, pynlike, knipende
bigearte nei mear, loatst hjar einlinge nei in kantoar, dêr mei greate
forguldene letters op skreaun stean moast:

Iemand met beloften azen
Is een hemel voor de dwazen;


ik mien nei it kantoar fen de _Loterij_, dy yn alle lânnen, dêr mear
noed for de skatkiste stien wirdt as for de goede ljue, dy him folle
moatte, oerein hâlden wirdt, mar dy yn Frankryk op ’e groun ôf sljuchte
is. En dêr forspylje se alles yn, en wirde fen alle stammen Israëls der
yette by útlake op ’e keap ta. Inkelde, dy it jild net sêd wirde koene,
wirde einlinge it libben sêd, en hingje hjar sels yn in skûrre ef op in
souderke stil foar it each fen de minsken wei, ef litte hjar sels op in
iensomme pleats fol wetter rinne. Mar de measte oerlibje hjar sels en
hjar eigene gjirrichheit. Hja fordroegje en forskromfelje, en hjar
lêste soarge is yette de jildkiste. De bleke hân fen de dead strykt it
gerdyntsje ticht en skiedt him fen alles ôf, hwet him syn hiele libben
troch as ien gedachte oermastere hie, it jild. De klokken liede neat as
freugdeteanen for syn loerende erfgenamen, en nin trien fen droefheit
ef tankberheit biggelt oer de wangen fen in jinnich stjerreling. En dêr
laeit er nou op it selde tsjerkhôf, yn dy selde ierde, as syn bûrman,
in earme arbeider, laeit, dy mei swiere arbeid acht bern great bringe
moast, en alles en alles for syn húsgesin wier; en dy God yn syn hege
need sa faek bea om in tsjien-tûzenste part fen it jild fen syn rike
bûrman. Dêr lizze nou beide even ryk! Hwa scil de bêste wêze? Dat is in
sletten boek hjir for ús earme bline minskebern; in sletten boek fol
tsjustere djippe geheimen, mar hjar blêdden wirde opdien yn de
ivichheit. Us komt it oardiel net ta.”

Do sei Saskemoi: “Dou falste my al to folle út it mâlle yn it
earnstige.” “Dat heart sa; sei master Freark, “men kin ek net altyt
sjonge en altyd laitsje. Lit him syn gong mar gean. Him is it wird wol
tafortroud. Jammer det dy jonge op ’e skroarstafel omkruse moat.” “Nou,
priizgje my net to folle; hwent den mocht ik to folle sin oan my sels
krije, en den hie op it lêst gjin minske mear sin oan my”, sei Gabe
dêrop. “Ik leau, sei Freark dêrop, det der yet al mear gjirrige minsken
binne as men mient, en hja binne yet al yn achtinge. Hwer komt dat fen
dinne, Gabe?” “Gjirrige minsken dy binne der mear as rynske, sei Gabe;
mar folle tsjenne in oar baitsje oan as hjar tabiheart, om hjar skurfte
hûd to bidekken. Hja binne ek al as it bjirkenhout; dêr moat men earst
trettsjin basten ôfskile ear ’t men oan ’t soune hout komt. De
gjirrigerts binne lang net sa as hja ús op de komeedzje forteand wirde,
mei âlde smoarge nachtjaponnen oan, op sleepskoen en mei prûken op ’e
holle, dy jier en dei op ’e brol omswalke habbe; dy earst in domenij,
do in klerk, op it lêst in leedbidder en it alderlêst in earm
skoalmaster de pleats biditsen hat, dêr it forstân ûnder heart to
sitten. Dy skjippe-yntaesten en wâld-ierdappels ite, en it jild yn âlde
hoazzen en kjessenslopen, yn holle balken en de boppe-einen fen âlde
kasten weihoedzje. Né, der binne ek wol hiele deftige gjirrigerts, gnap
yn ’t habyt, en dy soms wol ’ris goed dwaen om de minsken to
forbjusterjen, mar dy him yn ’t geheim knipe, det ’er bloed neirint.
Men fynt ek oare, dy lang bidde en mar koarte mjiltiden hâlde, út freze
det de boaden de mage oerieze scille; dy gjin tsjerkgong forsomje, en
dy ’salmsjonge, det bûrren en oerbûrren it hearre kinne. Der binne ek
rouwe apostels ûnder, dy flokke en swarre, en dy beare, det it hjar
neat skele kin, en dy, as de reap draeid is, alles yn hjar nêst
skoerre. Al dy ljue hawwe mar ien ding mei elkoarren gelyk; det se
namentlik net witte wolle, det se jild hawwe, en hwer hjar jild sit.
Hja geane allegearre troch ’e mesken, en wirde achternearre[51]
bihalven fen dy de trettsjinde bast oplichte habbe, koartom, dy hjar
kenne. En dêrby for it stomme jild is ek in stomme earbied ûnder de
measte minsken. Sjen der noch sa haveleas ef bilabberd út; wêz’ brutael
as de boal, en sa dwers as in harke; wêz’ fûlfrettende gjirrich, dyn
jild jowt dy achtinge.... Né, dat is it wird net; it jowt freze en
ontsach. Us heit reisge ’ris mei in earm man troch de wâlden om kij to
keapjen. Dêr kaem hjar in âldich man to mjitte, dy in âld fet
eftersteekje op hie mei in foerlekkensk baitsje oan, mei de hoazzen op
’e slomp en gearsette klompen oan. De earm man lichtte nederich syn
hoedke, en sei: _Dei bysitter!_” Do sei ús heit: “Licht’ jy for dy man
de hoed? Docht dy jo sa folle goed?” “_Dat net_, sei de man, _Hi sal
gjin krûm weijaen; mar hi hat wol._” Inkeld bart it yet wol ’ris, det
se net ontsjoen wirde, lyk as jimme hjir oanhearre scille, dat ik jimme
hjir forhelje scil. It is mûlk det ien fen jimme it wol earder ’ris
heard hat, mar allegearre net.

It is ’ris bard to Koudum yn Gaesterlân,[52] det der in âld kofskipper
kaem to wenjen; dy hjitte yn ’e wânlinge Japik Swerver. Nou, dy namme
koe er wol fiere; hwent lange jierren efter ien hie er twiske twa
stevens swalke om syn brea, en nou hie er it einlinge sa fier brocht,
det er de skipkes op it droege hie en det er fen de blêdden libje koe
sûnder det er de beam hoefde to rûpeljen. Dêr libbe er sa hwette hinne,
en for tydkoartinge hie er in gnap jachtsje, dêr er mei op de mar yn de
Fluessen omstrûsde; in pear skeakels, in tôchseintsje, en hwet fûken
der by, dêr brocht er de tiid sa hwette mei to’n ein. En jouns gong er
by syn bûrren to praten en forhelle fen oare lânnen en minsken, sa det
de âlden net allinne nocht fen him hiene, mar de berntsjes ek; hwent
omdet er noait mei lege bûsen kaem, sa hongen se him oan syn klean as
kladden, en de earme ljue wisten ek wol hwer Japik-om wenne as de need
oan de man kaem. Om koart to gean, it wier in man sa as men mar in
bytke foun. Dêrom hie de gemeinte mar bigrepen, om dy man de eare to
jaen dy him takaem, en him dyaken yn de tsjerke to meitsjen. Mar de man
sei altiten: “Ik wol graech, en jimme kinne it my meitsje; mar ik siz
jimme, ik bin der net geskikt for: en dat houdde er mar fol. Mar de
minsken to Koudum tochten der oars oer; der foel op syn libbenswânlinge
en al syn dwaen neat to sizzen. Hy koe pront lêze en skriuwe om it boek
to hâlden. Hy hie folle tiid oer om de earmen to forsiikjen en to
helpjen, en de gemeinte stimde him en twong him heal om it oan to
nimmen, en hy naem it oan. “Mar, sei hy der by, ik wik it jimme; it
scil de gemeinte wé opbrekke. Jimme scille it ûnderfine, det ik ’er
ongeskikt for bin. Ik siz it jimme yet ’ris, it scil jimme rouwe.”

[Yllustraasje: JAPIKOM YN ’T HEKJE.]

Nou wenne der yn dy tiid in grytman dêr to Koudum, dy sa smoarryk wier
as der mar inkelde yn hiel Fryslân binne, mar sa trochtrape troch alles
hinne gjirrich, det ’er neat ôfgong as de reek. Hy libbe as in heremyt,
en joech gjin duit oan de earmen. It earste jier det Japik Swerver yn
’t hekje siet, gong it bêst mei syn dyakenskip; hy siet mei in
swartlekkensk âld-Frysk rokje mei klinken oan, mei in siden damasten
ûnderbaitsje mei silveren knopen, mei gouden knopen yn ’t himd, en in
moai siden Eastynjesk doek om ’e hals, dêr yet in sémans-strûs op siet.
Inkeld kaem de âlde biis yette wol ’ris út, as er in moai jongfaem foar
it hekje kaem to sitten, det er den de prûk ’ris hwette skeef loek, ef
’ris in bytsje skilich seach om dy sloven oan it laitsjen to krijen;
mar dat merkte in oar net, en alleman wier to freden oer de keus dy hja
dien hiene. Mar it twade jier moast de man mei it ponkje troch de
tsjerke gean om de gaven for de earmen op to heljen, en do rikte er,
lyk as it gebrûk wier, it ponkje earst oan de grytman ta, dy neist it
dyakens hekje yn in stoel siet, en do dy syn gave jown hie, kearde
Japik-om it ponkje flak foar de preekstoel om, en dêr kamen twa duiten
útroljen, en do sei er lûd op: “Dêr hawwe wy it earste oartsen al! Dêr
liz ik in blank by; den is it in stûr.” Hy stiek dy duiten by elkoar yn
’t ponkje, en gong de gemeinte roun, krekt eft ’er neat bard wier; mar
de grytman stau grimmitich de tsjerke út. De measten fen de gemeinte
giisgobbene, en de domenij wier sa fen syn stik brocht, det er dalik
sjonge liet, hwerop den ek al skielik it _Amen_ folge. En do Japik-om
foar de tsjerkerie komme moast mei de grytman der by, lyk as wol to
tinken stiet, do bikende er earlik skild. “Mar, sei er, ik haw jimme
foarôf warskouwe, det ik ongeskikt wier, mar jimme woene my net leauwe;
hwent ik siz altyd de wierheit, en dat makket in minske ongeskikt for
folle dingen. En ik haw it gelok, det ik nin minske nei de eagen hoef
to sjen. Hwent hwet ik yn de wrâld hab, dat hab ik mei Gods holp oan my
sels to tankjen. En oan jo, mynhear, sei er tsjin de grytman, haw ik
neat misdien, as det ik ús ljeavenhear hwet foarútroun bin; hwent der
stiet ommers skreaun: “_wat gij in het verborgene doet, dat zal u in
het openbaar vergolden worden._ Ik bitankje for myn dyakenskip, en kom
net wer yn ’t hekje; en ik winskje jimme it bêste.” En do gong Japik-om
foart. “En ik ek, sei Gabe; en ik winskje alle gjirrige ljue det hja sa
to pal reitsje as dy grytman.” Ut.

Grou.
E. H.

NJUNKEN-LYTSEN.


Der wier yn de tiid fen Gabe-skroar in smid to Wytmarsum, dy altyd it
wird _njunken-lytsen_ yn de mûle hie. Hy hie it wakkere drok mei
hynste-bislaen, dat syn soan fiks dwaen koe. Hy hie Gabe ’ris in heal
dei oan de praet hâlden troch det er sa folle oanrin hie, en ek omdet
er Gabe graech praten hearde, en den _njunken-lytste_ baes mar foart.
Hy hie Gabe syn libbensgong forhelle, en dy wier al nuver west; hwent
howol er nou in gnap man wier, sa hie er mar in loaijen slantfet west.
Noait kaem Gabe dêr ef hy pleage Gabe om him in rymke fen sines foar to
lêzen. Einlinge lies Gabe him dat rymke foar. “Hark den mar ’ris!” sei
Gabe. De feinten leinen de hammer del en de pûster stoe stil. En do
lies Gabe dit rymke op:

Ho kaem ús Joldert yn de tiid
  En waerd in greate bingel?
Mei skriemen, tjirmjen en gestriid;
  Mei bâlten en gehingel;
Dy net graech nei de skoalle gong,
Mar ivich op ’e strjitte omhong?
      Al njunken-lytsen.

Ho waerd ús Joldert in jong feint
  Hwet great fen holle en mûle,
Dy as de hinnen, as it reint,
  Him graech yn hûs forskûle;
Dy folle smookte en oars net die,
Fen dit en dat to sizzen hie?
      Al njunken-lytsen.

Ho kaem ús Joldert oan in wiif,
  Al koe ’r de lea pas reppe,
En mijen’, onbiholplik, stiif?
  Troch ’t jild fen âlde beppe.
Hy frijde lang, hy frijde sleau,
Ear’t hy oan ’t minske hingjen bleau,
      Al njunken-lytsen.

Ho krige ús Joldert lytse bern?
  Krekt al as oare ljuwe.
Hy sei altyd: “Fen flaeks moat jern;
  “Der moatte spinsters bliuwe.”
Om ’t oarde jier wier ’t wyfke grien:
Hja krigen den in lytsen ien,
      Al njunken-lytsen.

Ho rekke ús Joldert yn de myt?
  Troch tiid- en wirk-forachtsjen.
Sa rekke er beppe skiven kwyt
  Troch sêftens, troch forsachtsjen.
Hy iet en slepte wakkere swiet,
En iet de boel op lyk it giet,
      Al njunken-lytsen.

Ho kaem ús Joldert wer to rjucht?
  De need dy learde bidden.
Hy joech him waerlik net út nocht
  Oan ’t smeijen by de smidden.
Hy smeide rjucht, hy smeide krom,
Hy switte en waerd ek minder dom
      Al njunken-lytsen.

[Yllustraasje: YN ’E SMITDTE.]

“Is it nou út?” sei de smid. “Ja,” sei Gabe. “Nou, dat wirdt ek tiid
njunke-lytsen, sei baes; hwent as der in oar namme for stoe, den scoe
ik njunke-lytsen leauwe, det it op my wier.” “_Njunke-lytsen!_ Dêr
hawwe wy it al wer trije kear, baes. Jy sizze it foar jy it witte. It
wirdt tiid njunke-lytsen, det ik gean,” sei Gabe. De feinten laken det
se skodden, en baes wier mar heal yn ’t skik; mar hy njunke-lytste mar
foart, hwent it wier him yn de mûle bistoarn.

Grou.
E. H.

GABE SKROAR EN DE STUDINT.


Gabe krige ’ris in studint by him to praten, ien dêr er as jonge wol
mei op ’e terp boarte hie, en dy er ek dalik wer koe, howol er al
hwette nuver optakele wier, lyk as kostúm is by dy maets. Dat wier sels
ek al in briken hear! It wier in omkesizzer fen domenij, en dy bigoun
dalik heech Hollânsk mei him to praten. En dêr foel Gabe dalik oer
hinne, en dy sei: “Astou sa koart fen gehûgen biste, det dy tael, dyste
foar fiif jier krekt sa goed koeste as ik, omdetste him fen dyn eigen
mem fen de widze ôf leard haste; astou sa koart fen gehûgen biste,
detste dy nou al forgetten haste, bliuw den fen de stúdzje ôf en lear
in hantwirk, ef wird boer. Hwent ho scilste den in preek fen bûten
leare, Kei?” “_Kei_” sei Gabe, hy waerd oars _Gerardus_ neamd. “O ja!
sei de studint, nim it net kwalik: ik kom just út de pastorij, en nou
wier my it Hollânsk sa hiem, det ik it yn de gedachten ek al tsjin dy
spriek. Mar ho scoe ik ús âlde Fryske tael forjitte? Ik kin folle fen
dy op, Gabe; mar dat moaste my net forwite. Dat scoe my sear dwaen.
Hwent den scoeste my for in greatsken forwaenden studint útmeitsje, en
dat kwea ken ik by de namme mar. De greatskens mien ik, Gabe.”—“De
boeren neame it oars mar in lompe tael, sei Gabe, en dêrom bigjinne hja
ek to ijkjen, sa det de âlders net mear fen _dou_ oan de berntsjes
sizze doare. Is ’t net bryk?” “Net to doukjen? sei de studint; “binne
se gek? Alle folken, dy de tael fen ien stamme mei ús habbe, sizze fen
_dou_. As men gemiensom mei immen sprekke wol, ef de achting en earbied
útdrukke wol, den is ’t _dou_ by de Ingelsken, by de Sweden en Denen,
en ek by de Dútskers. De âlders sizze it tsjin de bern en de bern tsjin
de âlders. Yn it gebet sels sprekke hja sa tsjin God. De Hollânners
hawwe de Fransken neibaud mei hjar _gij_ ef _jij_, krekt eft hja tsjin
ien allinne sprekkende dochs mear foarhabbe as ien persoan. En dy yette
sleauwer binne dy sizze _UwE_. Astou, Gabe, dyn widzesang sjongste,

Dou, dou biste myn Anke!


dat is folle ynliker; dat triuwt it wird mear op it hert as detste
seiste:

Gij, gij zijt er mijn Antje.


“Dos, Gabe praet op mar, en gjin kwea fen de Fryske tael mear, hear!”
Dat stoe de skroar skoan oan, en hy sei: “Nou sjen ik wol, det de
Hollânners der by forlern habbe: hwent nou is de tael to deftich
wirden. Mar dêr mar net mear oer prate. Ljeaver oer de frouljue. Dat is
sa hwet studintepraet, net wier?” “Wol ja, sei de studint, “dêr stiet
de bibel ommers ek fol fen. Dat is goed, Gabe”. It tafel woe, det it de
sneins op ’e neidei wier, en det de fammen út de tsjerke it finster fen
Gabe foarby rounen, en den krige elts syn biskieden deel. “Dat is ien
dy is sa fyn as spinreach, mar dy is hwette rabbich fen skik; ’t scil
licht net better wirde mei de jierren. Dat is ien mei skouders en
boarsten, ien op it jirappellân. Dy is onsjoch fen troanje, mar ljeaf
ta de teannen út, troch en wer troch, dat siz ik dy, Kei. En dêr giet
ien hinne, gnapper-nôch, mar hwet to bliik.” “Ja, sei de studint, hwet
skilt der oan?” “Dat wit ik net to klear; mar ien fen trijen wis: hja
hat de koarts hawn, hja sit to-stiif ynreaun, ef hja yt to folle swiet
gûd en kofjetsjok, ef hja is mansiik.” “En dêr, sei de studint dêrop,
“en dêr giet de gnapste hinne.” “Ja, mar, man, sei de skroar, dat is in
bidraechster. Dy hat my trije blauwe skinen yn ien winter jown.” “En
den wierstou in gek, detst’ der wer hinne rounste”, sei de studint.
“Wierheit is ’t, sei Gabe, “mar kin in moai frommiske in jong keardel
soms de holle net sa dwers op it liif sette, det er syn forstân
forliest?” “Mar ho is ’t, Gabe? sei de studint, “dou haste op al dy
frouljue hwet to sizzen. Scoe der ek hwet oan dy skele, detste âldfeint
bliuwste en net trouste?” “Ja, ik bin kreupel, andere Gabe dêrop, mar
det hindert net. Gjin manminske ef faem is sa skeef ef bryk, ef dy
trouwe hjir op dit doarp. Hja miene allegjerre, det hja yn it fagefjûr
sitte, sa lang as hja net troud binne, en den miene hja yn de himel to
kommen; mar yn it hûs dêr neist is ek folk. Dêr scille ek wol gûd
bilânje. Sa tink ik.” “Jonge, Gabe, sei de studint do, ik hab jister
yette om dy tocht. Do lies ik oer de âlde Spartanen. Haste dêr ek
wol-d-ris oer lêzen?” “Ja, sei Gabe, mar ik wit der mar in bytke fen.
Forhelje it mar.” “Wol sei de studint, dat wierne ljue, dy allegearre
for de kriich libben en dêr wier alles op ynrjuchte. Nou tochten hja,
as in bern to wrâld kaem, dy gebrekkelik ef mishipt wier, det dy neat
wirdich wier. Dy waerden op pleatsen brocht, dy se _Apotheten_ neamden,
bûten de stêd, en dêr waerden se dea makke, ef weimoezze; in ôfgryslik
ding, net Gabe?” “_Apotheken_ dêr helje se de dea hjir ek wol ’ris út,
mar bliuwe der selden dead yn.” “It wierne _apotheten_, mei in T.” sei
de studint. “Nou de namme docht neat ta de saek, sei Gabe; mar dou
bringste de saek net ta in ein, Kei-heite! Dou haste de histoarje fen
Sparta net útlêzen; hwent hja diene it kwanskwys, omdet hja oardielden,
det sokke skepsels hjar sels noch it lân ta nut wêze koene. En do barde
it det Agis berne waerd, in kreupele keningsoan, en dy waerd sparre en
dy bleau yn ’t libben, en waerd neijerhân dochs de wiiste en de
dapperste kening, dy hja oait hawn hiene; sa det de natúr hjar dat oars
bitsjutte, en in leksom joech oer hjar grouwelstikken. En nou woeste
sizze, det it gelokkich wier det ik net yn Sparta berne wier, en it is
ek to winskjen, det ’er noait wer Spartanen komme: hwent it wierne
rovers en moardners, ho heech det soms ek fen hjar opjown wirdt.” De
studint wier forbluft, det Gabe dat wiste; en Gabe foer mar foart, en
dy sei, det er noch ien ding wiste fen in houwelik, dat fen in
ongelokkich libben yette ta in bêst houwelik útroun, louter troch det
it wiif kreupel en healblyn waerd. “Dat klinkt nuver”, sei de studint.
“Master Freark”, sei Gabe, dy kaem ’ris by my, en dy sei: “Gabe, dou
pielste wol ’ris mei rymlerije: ik wit in set, dy moastou my ’ris yn
rym bringe. Der hat yn myn tiid to Huzum in Sint Pontjer wenne, dat
wier syn skeldnamme; mar hy hie de _fan_ fen Pontjer oannomd. Hja
neamden him ek wol Sint Frij; hwent syn oarde wird wier: “Frij-man,
fordomd.” Mar hjir is ’t rjimke.

SINT PONTJER EN SYN WIIF.


To Huzum wenne frijer
  Sint Allinne yn de wrâld,
In boer mei gâns in knoarre splint,
  En tritich jierren âld.

En frij, sa as syn namme gong,
  Wier Sint yn al syn dwaen.
Hy dronk syn flesse en lake en song,
  En woe ek graech hwet jaen.

En as er om in bûrpraet gong
  Hie elts oan him syn nocht,
Mar hwa men ek in wiif optwong,
  By Sint wie’ ’r net to rjucht.

“Hwent bongels binn’ ’t for ljuwe mar;
  “Dy hoef ik ommers net,
“En ongelokkich neam ik hjar,
  “Dy se oan de skonken het.”

Sa praette Sint den by de wyn,
  En as in frijgesel
Skonk hy den mar ’ris helder yn,
  En makke it hert ’ris kel.

Mar do er seis-en-tritich wier,
  Do waerd it ding doch oars,
En ien dy wyt yn de eagen hie,
  Dy krige ’im by de noas.

Der wier in jiffer yn de Skrâns,
  In minske as mâlke en bloed,
Dy wier him al to folle mansk,
  Dy flapte ’im ûnd’re hoed.

Men sei, dat hie Cupido wrocht,
  Mar, och, hja die ’t him sels.
Twa eagen dêr sok fjûr út fljucht
  Bringt mannich oan ’e pels.

Yn ’t koart, Sint Pontjer krige ’t wei,
  Moai Lena waerd syn wiif.
Hja naem in hopen snaren mei,
  Mar oars hie ’t neat om ’t liif.

En, o! dy ljeave bôle-tiid,
  Hwet wier dy rêd forroun!
En ’t wier sa noflik, o! sa swiid,
  Hwet Sint do ûnderfoun.

En Lena wier ek wol yn ’t skik,
  Al wier syn praet hwet rûch.
Hy wier in man; hy stoe by ’t stik,
  En goedlik! ’t wier onfoech.

In ingel wier se in wike ef seis,
  Mei toalf do wier ’t syn wiif,
En ear der twa jier omroun wier,
  Do waerd se steatlik stiif.

De moaije troanje dy hja hie,
  Dy koe er net mear sjen,
Mar kant, dêr se yn biwoelle wier,
  En side, en lint, en jern.

En moarns den wier hja mei in wip
  Ek lang net út hjar nêst:
Den roun se mei sa ’n smoarge kop;
  Den wier ’t in skiere têst.

Mar wier der ’ris hirddraverij
  Ef hien’ se in bûrrepret,
Den stie ’t er yncroyabels by!
  En thús dêr wier ’t in slet.

De hearen kamen fen de stêd,
  Den wier ’t in edel ding;
Kapteintsjes, jonkers, o, sa glêd!
  Den koe se troch in ring.

Den wier ’t: “vrou Bindstok” foar en nei;
  “Dat kleedje staat charmant.
De stof is fijn en ’t makelei
  Is naar de nieuwste trant.”

Dêr steurde Sint him hiel net oan;
  Hy liet hjar stil bitsjen;
Hjar wêzen wier for him bidoarn;
  Hy mocht hjar net mear sjen.

Hjar noaske earst sa fyn bisnien
  Wier yn syn each gjin roai;
Hjar glimkes earst sa blij, sa grien,
  Dy foun er net mear moai.

It wier hwet moais by elk-en-ien
  Bihalven by hjar man,
En waerd se earst ’ris ljeaf en grien,
  Hy waerd er wêrzich fen.

Mar ’t bledtsje waerd op ’t ein omkeard,
  Hja waerd op ’t lêst yet gnap,
It ding is op it moaist biteard,
  Mar ’t is oars hiel nin grap.

Frou Lena gong út riden wer
  Mei hearen út de stêd;
Hja glimde en flikkere as in stjer
  Sa trinten en sa glêd.

De hynzers fleagen oer de wei,
  Dat jage en gounze foart!
Sa kamen se de sleat to nei,
  En om laei ’t mei in hoart.

Frou Lena oars sa tsjep, sa twang,
  Laei mei in stikne skonk,
En ’t each dat hinge op it wang;
  Sa kaem se wer to honk.

De skonk waerd set for folle lean,
  Mar ta hjar greate spyt
Moast hja nou mei in krukje gean,
  En ’t each dat wier se kwyt.

Ut wiern’ de feesten en ’t gedrús!
  Nin hear seach nei hjar om.
Frou Pontjer bleau nou altyd thús,
  En waerd sa njuet, sa from!

Hjar glâns en gloarje wier nou taend;
  Hja altyd by hjar spil;
Hja wier net greatsk mear en forwaend,
  En noait net op ’e dril.

Hja wier nou kreupel en heal blyn,
  En dat wier hjar gelok,
Hwent Sint gong noait wer troch de wyn,
  Ef treastte ’im by de slok.

Hwent nou hie hy wer sin oan hjar,
  En op dat selde steed
Wiern’ sy gelokkich mei elkoar
  Troch dy forkearde reed.


“Sjochste? sei Gabe, dat hab ik foarút; ik mei wynsk en rynsk wirde,
mar raensk wird ik noait, lyk as de Hjoursters sizze. Dêrom hoeft in
frommiske my net to skouderjen.” “Dou wist ’er altyd rie mei, Gabe!”
sei de studint. “Ja, sei Gabe, dy in bryk pleit hat, dy moat in kwea
abbekaet wêze.” En dêrmei skaetten se. Ut.

Grou.
E. H.

[Yllustraasje: FROU PONTJER UT TO RIDEN.]

[Yllustraasje: YN ’E STOEPE FEN JOUTE-BAES.]

DE SKEARWINKEL FEN JOUTE-BAES.

(_Iebele, skriuwer fen de siktaris, en Jappe tromslagger, sitte yn de
stoepe fen Joute-baes to petearjen._)

_Iebele._ Dat bigjint der mei Joute-baes poatterich út to sjen. De
barbierstôk heal ôfbritsen; it hûs út de ferve; in partij pannen fen de
stoepe ôf; in pear ruten mei skriften biplakt. It giet swietkes op in
ein mei de man.—_Jappe._ As de gevel fen syn hûs sa moai wier as fen
syn troanje, den wier ’t in paleis. Syn noas is allehiel
forgulde.—_Iebele._ Ja, fol snijwirk der by. Mar hwet scille men sizze?
Jeneverke is der yn, en den giet it sa.—_Jappe._ Ja, en dat is oanboaze
sont er sels in slok forkeapet.—_Iebele._ Ik tink, det hy sels de
greatste minger wol wêze scil.—_Jappe._ En syn wiif spijt der ek net
yn.—_Iebele._ Nou, dat wol noch al jamk sa wêze, as de frouljue oer de
fyftich komme. As de iene streling ophâldt, moat ’er ien ef oar wer
wêze. Mar it koe hjar wol ’ris gean as Foâk-omme en Gadske-moije, dêr
ús pake selger altiten fen forhelle.—_Jappe._ Hwet forhelle hy
den?—_Iebele._ Dat wierne in pear âlde ljue dy yn ’t Goutumer dykhúske
wennen.—_Jappe._ O, dêr de Grousters en de Wirdumers Snjeon-to-joune
altyd oangongen, as hja fen de Ljouwerter wykmerke mei in lyts sûske
wer nei hûs pongelen.—_Iebele._ Krekt. Nou, dy âlde ljue krigene alle
beide smeits yn ’t koart gûd en pimpelen swietkes mei eltsoar hinne.
Hwet hja mei de gnirkerij woun hiene rekke gau op, en op it lêst
hâldden hja neat oer as in inkel moai bjizzemstûrke, dat noch in
poatstik fen Gadske-moije wier. Nou tochten hja: de houn dy ús biten
hat, moat ús ek wer genêze; hwet wy mei de drank forspile habbe, moatte
wy ek mei de drank wer winne.” Dêrom woenen hja oan de geande en
kommende man in sûpke fortaepje, en sloegen in kwartke jenever op by
Hannema to Harns. Do hja datte op ’e taep hiene sei Foâk-omme tsjin syn
wyfke: “Kasteleinske, jow my in romerfol, ljea’.” Gadske-moije tape him
in fiks sûpke en waerd bitelle mei ’t bjizzemstûrke. In amerij dêrnei
sei Gadske-moije oan Foâk-omme: “Kastelein, jow my ’ris in sûpke mei
Berenborger; ik hab hwette kjeld op ’e mage. Dêr habb’ jy in stûr.”
Foâk-omme naem de stûr oan, en joech syn wiif in romerfol, en wer
skoane mjitte. En dat stûrke gong sa lang oer en wer oer, det it hiele
kwartke op wier.—_Jappe._ Dat wier in drokke nearring; mar it kaptael
dat ’er for kaem wier en bleau in stûr.—_Iebele._ Dat is neat; sokke
stûren sweevje der ek altiten op ’t greate kantoar om. Foâk-omme brocht
it lege fetke mei de stûr oan de barnder to Harns. De man seach by de
noas lâns, en frege: “Hwet hja for de jenever nomd hiene?” “Wel, krekt
as oare kasteleins; de romerfol in stûr, sei Foâk-omme; “hawar! dêr
habbe jy ’t hiele kaptael, dat wy ynbard habbe. Gadske ef ik habbe der
nin duit fen opstitsen.”—_Jappe._ In gnappe rekkening. Ik tink, ’t
einkebislút mei Joute-baes scil nin hier better wêze. It moeit my fen
him. It is dochs sa ’n minnen keardel net, en der sit in flinke kop op
him; dy moat nou yn de jenever smoarje. Scoeste nin rie wite, Iebele,
om him de drank wers to meitsjen?—_Iebele._ Dêr binne nin krûden for
woechsen. Al sjen se de hel barnen, en de divel sei: “Dêr scil ik dy
ynkeile astou in drip wer nimste, drank moatte se hawwe. Dêr scil ’k dy
in nuver set fen forhelje. Ef wiste hwet der mei Bonsen Pilger lêsten
bard is?—_Jappe._ Mei Bonsen de hynstetysker? né.—_Iebele._ Krekt, dy.
Hy kaem alle jounen dronken thús, bruide syn wiif en sloech it gûd
stikken. Op ’t lêst foun de sweager, in âld bysjager, hwet út om him to
bikearen. Hja joegen him in rûs as in kartou; biklaeiden him as in lyk,
en leinen him yn in deafet. Tsjin det hy wekker waerd, setten se in kom
mei barnende foarloop op ’e groun del, dat in blauwe lôge joech en dêr
gongen seis fen syn kinde, forklaeid as divels mei hoarnen op ’e kop,
om hinne sitten. Bonsen waerd wekker; biseach de mouwen fen syn
hennekleed, dat er oan hie; stiek de kop út de kiste, en seach de
ougryslike swarte divelskoppen mei wite tosken, dy de wjerskyn fen dy
blauwe lôge noch ougrysliker makke. “Hwer bin ik hjir, mannen?” rôp
Bonsen to lêste. “Yn de hel!” brimden al de divels. “De hel! de hel!”
sei Bonsen, “Ei ju! En hwer forkeapje se hjir den bêste
Hannema-jenever?” Mei ien helle er in bjizzemstûrke ta de
ûnderbroeksbûse út, en sei tsjin ien fen de satans: “Hawar, heite!
Helje dou my as in man dêr ’ris in pear romerfollen for. Den scilste ek
mei priuwe.”—_Iebele._ In skoane bikearinge! Ja, sa giet it. En hwet it
langer dûrret, hwet it slimmer wirdt. As de minske âld wirdt, stjerre
njunkenlytsen alle mâlle flinken en raenjen yn him, allinne it sûpen en
de gjirgens net. Ho âlder wy wirde, ho earniger en drankswieter. Dat
binne twa divels, dy al sterker yn ús wirde hwet al ’t oare earmer en
lytser yn ús wirdt.

_Ynse_ (_in skipper op de Eastynjen, dy op dit praetke ynkomt_). En
dochs wit ik ’er in probatum rie for. As ’t net helpt, kinne jimme my
frij kielhelje.—_Jappe._ Dat wolle wy wol ’ris hearre, skipper. It kin
to pas komme, en den scil ik it op ’e tromme bringe.—_Ynse._ Ja, maet,
mar it giet om dea. Der komt fen de patient faek nin rabantke to
lânne.—_Iebele._ Nou, den is der noch net mear om hals as in sûpkeal.
Hwet er langer libbet, hwet er greater baerch wirdt en mear in lêst en
skande for wiif en bern. Dea ef better wirde, is de baes.—_Ynse._ Ik
bin nou thús komd fen Soerabaya, en dêr wier ik yn ’t hospitael mei
sike soldaten. Dêr brochten se my ek by in soldaet, dy in flesse mei
jenever neist him hie. “Dat is in swiet drankje,” sei ik. “Ja, sei de
dokter, it is in drankje om de drank mei ôf to learen.” “Mei ôf to
learen? sei ik, “sa bryk kin ik ’t net oan.” “Ja, mei ôfleare, sei de
dokter; as de korporaels de dronkenskip der mei nin bamboezen útbruije
kinne, den krij ik se yn de lapdoaze. Ik scil in sûper noait de jenever
onthâlde; hwent den wirdt hy der noch slijer nei. As er om in
healfearnke freget, bring ik him in dikkop; freget er om in dikkop, ik
skink him in healmingelen. Dat bealget den sa lang, det er stomdronken
is en yn ’e doljorum falt. Wirdt er nou wekker, den hat er troch de
hetsichheit fen dy drank in barnende toarst; as lear forskrokke, is syn
earste fraech nei kâld wetter. Yn pleats fen wetter bring ik him in
tsjettelfol jenever. Ik bring ’er him in stik brea by, dat ik yn
jenever dipt hab, en in panfol seane ryst mei in souske fen in mannich
leppelfollen jenever der oer. Dêr barnt hy den as de hel fen toarst!
Drinke moat it sûpkeal, eft er wol ef net, en omdet er neat oars fynt,
slacht er al wer jenever yn. Mei eltse swolch wirdt de brân
onhiermliker. Oalje jit er yn ’t fjûr, dat er úteaze wol. Hy beart en
stampfoetet as in biseten skepsel; hy flokt alle divels út de hel op om
wetter, mar nin drip, nin inkel dripke wirdt him ta lavenisse
jown.—_Iebele._ Dat liket wol nei de rikeman yn de hel. Mar hwet is ’t
ein?—_Ynse._ It eintsjebislút is, det de sûper heal forbrând fen binnen
en pûr razend fen toarst yn in grousomme tsjinst falt, dêr de measten
foar opstrûpe, mar dy der troch komme binne yn ’e groun genêzen. Hja
meije nin jenever rûke ef sjen; as hja it wird fen jenever hearre,
moatte hja koarts spije, sa ’n ynnige walge habbe hja oan ’t gûd. To
Soerabaya, sei de dokter, hie er in bulte soldaten mei dit middelke
holpen, mar noch folle mear op ’t tsjerkhôf brocht.—_Iebele._ Better,
skipper, det hjar kringen it ierdryk bidongje ûnder de deaden, as det
hja langer in stank en in walge ûnder de libbenen binne.—_Jappe._ Dou
gieste der út mei koegelsfeart, Iebele. Scoene wy ’t net hwet sêfter
mei Joutebaes oanlizze kinne? Hy is oars in bêst kearel, en wy binne
hjir net yn Eastynjen.—_Ynse._ Nou, dat siz ik ek. Yn Eastynjen komt it
op nin aep oan.—_Jappe._ En yn ’t fean net op in turf. As wy him ’ris
ta lid fen it _Matigheids-Genootschap_ krije koene? Hwet tocht dy dêr
fen?—_Iebele._ Nou, bisiikje it mar ’ris. Hy scil ’t mei de gek
bislaen, en dou scilste der noch sneu ôfkomme. Mar hwet boerd hat er
hjir boppe de doar hinge? Dat moat ik earst ’ris lêze. (_Iebele lêst_).
“Hjir wirdt skeard met Dútske messen; mar jimme moatte mei Hollânsk
jild bitelje.” (_Iebele giet mei Jappe en Ynse yn de skearwinkel._)

_Iebele._ Dêr habbe jy in gnap printke foar de doar hingjen,
Joute-baes.—_Joutebaes._ Foldocht it hwette? _Iebele._ Ja, mar ’t kin
noch moaijer.—_Joute-baes._ Lit hearre. Dy ’t wit moat ’t
sizze.—_Iebele._ Ik scoe ’t sa meitsje:

Lânsljue!


“Hjir is de skearwinkel fen Joute-baes. Us lân is fordield yn ljue dy
skeare, en yn ljue dy skeard wirde. Pas op, det jimme komme ûnder de
minsken dy skeare; dat is profytlikst. Mar kinne ef meije jimme net mei
’t mês omgean, kom den by Joute-baes. Hy docht oars as syn collegas. Hy
nimt jimme ’t bird hiel sêft en bileefd ôf, en yn pleats fen 21 sinten
is hjir it skearjild mar in botsen.”—_Joute-baes._ Dêr scille wy neat
fen ha; hwent as jimme allegearre ’t mês opnimme, den hab ik dien
wirk.—_Iebele._ It hat nin need, baes. As jy in pear tûzen goune
tractemint hiene, en ’er in bytke mear as neat for diene, en ’er ek
neat mear for hoefden to witten as _twaalf-maal-twaalf is
honderd-vierenveertig_, lyk as de ontfangers, ja, den scoe ’k it spil
ek net stean; mar nou je mei skearen en skoenmeitsjen amper in dukaet
yn de wike winne, scil nimmen jo ’t mês út de hânnen
nimme.—_Joute-baes._ Dat is gekkepraet. As der ien fen myn collegas
stjert ef syn gaezjemint kriget, den binne der wol fyftich, ja, soms
wol hûndert, dy de flecht op de skearwinkel habbe, en dêr krûpe,
flaeije, kringe, wrotte, wrame, lige, en lasterje se den om yn ’t plak
to kommen. Hwet woestou prate, Iebele, det nimmen my binijt? Der is sa
’n greaten banjer net yn dit lân dy syn soan net for de skearwinkel
opbringt. Sa gau as it boike yn ’e widze laeit, tilt de faer it
gerdyntsje op, sjucht syn soan oan, en lústert sêft, sa det de
kreamheinster it net heart: “Tink dou mar nearne om. Dou scilste ek út
it greate ieslok ite.”—_Ynse._ Nou, ik moat sizze, it is in bêst
farwetter. Yn de hannel en skipfeart giet it biteljen jamk sa hird as
in lûs op in tarre kleed. Mar yn de skearwinkel is ’t jild by de fisk.
Jonge, maet, as de krediteur de debiteur koartjan op de kiel hat, den
komt de lêste duit mei in amerij los.—_Jappe._ Sa komt it út, der moat
skeard en der moat bitelle wirde; as men mar gau, sêft en bileefd
skeard wirdt. Mar dêr skilt by tiden rju folle oan; dat hab ’k forline
jier ’ris to Warkum ûnderfoun.—_Joute-baes._ To Warkum? Ei, ju! Hwer
sjippen se dy dêr mei yn? Mei brij?—_Jappe._ Né, mar sûnder gekheit;
dat stie der bryk by. Ik kaem dêr mei Olfertboer, dy in pleats oer de
Hoarsa hiere woe. It wier krekt Warkumer merke, en foar det wy nei
lânhearre gongen, woe ’k my earst skeare litte. Sa roun ik by de
Hynste-brêge in skearwinkelke yn, en sei: “Baes, kinn’ je my de bird ek
ôfnimme?” “Ja wol, sei de man; gean jy sitten.” Ik foel djip yn in
brede briedstoel del, en seach ’ris roun wylst baes syn spillen
klearmakke. It wier allegearre tsjep en sindelik as de brân. De treeft
en ’t earnen gûd wier glêdskjirre, det men der yen wol yn spegelje
koene.—_Ynse._ Ja, mar dat wier ’t wirk fen de frou; wy moatte mar
witte, eft de baes de man wier dêr er for oan boart kaem.—_Jappe._ Dat
hie der wol oan. Ik lei de holle efteroer op it beklingsbankje del en
’k waerd ynsjippe; mar do de baes de fingers op myn troanje sette, wier
’t krekt eft my in lôge biwalme, sa hjit wierne syn hânnen. Mar it
slimste wier binefter; do er oan ’t skearen kaem, dounse my dat mês op
de kop om, sa staetten him de hânnen oan. Sa lang as dat by de kevel
bleau, telde ik ’t net; mar do er my mei dat flimige skearmês op de
strôte bigoun to kiteljen, toft ik, dat giet om dea. “Hwet skilt jo,
baes?” sei ik. “Neat, man, sei er; “ik bin sa frisk as in nút. Ho sa?”
“Wel,” sei ik, “it is krekt eft je in kwea consjinsje habbe en my
slachtsje wolle, mar det je net goed doare. De hânnen ridelje jo. Kom,
jow my ’t skearmês eris.” Dêrmei ik sels foar in lyts skylpodden
spegelke oan ’t skraebjen, mar dat waerd gau fillen. De earste streek
de bêste roun my ’t reade sop mei in strael it kin del. Ik joech de man
in stûr, en frege him eft er dêr tichte by nin oare skearwinkel wiste.
Mar dat wier poetsje ’t each út, baes wier prot en woe kik noch mik
sizze. Mei myn heal bird roun ’k as in tsjeaf de doar út, eang det my
immen sjen scoe. Gelokkich kaem my myn collega, Jan Tamboer, to mjitte,
dy my nuver oanseach, en frege: “Biste yn de rouwe, Jappe?” “Né, sei
ik, “ho den?” “Wol, dou rinste, sei er, mei in healskeard bird krekt as
myn bûrman Joël, de slachter, dy okkerdeis syn heit forlern hat.” “Nou
ja, sei ik, mar wiis my mar gau in goed barbier.” Hy wiisde my in hûs
yn de baginestrjitte dêr in earnen bekken úthinge, en in barbierstôk ta
de gevel útstike, dy wyt, read en blau ferve wier.—_Ynse._ O, dêr efter
it stêdhûs.—_Jappe._ Krekt. Nou dêr ik yn. Do de baes foar my stoe, en
de sjippe hwette yn ’t bekken klitste, seach er my wiles mei sa’n skeef
en bitinkelik each oan, krekt eft ik him net bitelje scoe. “Ho wjirmen
is ’t nou, baes? sei er op it lêst; “in heal bird? Jy binne noch net
ienders in goe Fries; dy binne troch de bân allehiel skeard, oars?” Do
’k him de set forhelle, skettere de man ’t út fen laitsjen. “Dat tanket
jo de koekút, sei er do: “it wier jister de bêste snein yn de marke, en
nou is myn collega fen nacht oan de gyl wêst. Fen ’e moarn to fiif ûre
hie er in stik lead op ’e holle, det ’k tochte, daelk saeit er yn ’e
dolte. Sliepe koe er net, en do hat er ta tydkoartinge in skippoun
mannich tsjiis wreaun, det him ’t swit de kop del roun. Bigripe jy nou,
hwerom him de hânnen ridelje?” “Klear”, sei ik, “as de dei”. Ik joech
de man in stûr, en gong mei Olfertboer nei de lânhearre, en do wy de
doar yngongen, sei ’k tsjin Olfert: “Hjir is nou dyn skearwinkel.” “As
dat sa is, sei Olfert, den hoopje ik det ik der ôfkomme scil as dou;
namenlik, healskeard.”—_Iebele._ Dat liket my nuver ta mei dat
rideljen; jo ek net, Joute-baes? ’t Tsjiiswriuwen moat it dien ha, mar
oars ridelje de jeneverljue net, as der mar goed foer yn sit lyk as mei
de skearbaes. As hja jouns de mage der in tommebreed ûnder set habbe en
de moarns de krêft der út bromd, den moatte hja earst al in
wjirmforskrikker habbe, foar det hja mei de hânnen hwette útrjuchtsje
kinne.—_Joute-baes._ Dat giet mei in minske, Iebele, krekt as mei in
haloazje. As hja ôfroun binne, moatte hja wer opwoun wirde, en it kaike
is bêste jenever fen Koatstertille.—_Jappe._ Wol to forstean, by in
jeneverminske. De houn dy him jouns biten hat, moat him moarns wer
genêze, en dy byt him krekt sa lang det er yn flarden skoerd
is.—_Joute-baes._ Hearstou ek hwette fen de separatisten,
Jappe?—_Jappe._ Né, as det it troch de bân goede ljue binne, dy hjar
stil by hjar bidriuw deljane en dêr men wol steat op meitsje kinne. Myn
sweager, Aukebaes, hat in pear timmerfeinten dy separatist binne, mar
hy seit, as hja allegearre sa binne, den woe er wol det al syn foltsen
separatist wier. Mar ho freegje jy dêr sa nei,
Joute-baes?—_Joute-baes._ Myn sister Marijke is der ek by komd, sont
hja sa mei de limoer oanhelle is, en nou scoe hja wol sjen det myn wiif
en ik mei de einen yn ’t kroas fen de sleatten omgrûdzene.—_Jappe._ Ja,
yn de drank habbe hja de divel sjoen. In domenij, dy moarns in goed
slok drinkt, kriget seis wike by hjar, en lêsten habbe se ien in moanne
ûnder de preekstoel set, omdet er yn ’t _Matigheidsgenootschap_ gien
wier.—_Joute-baes._ Dêr habbe se gelyk oan. Nou wit ik net, eft ik ek
nin separatist wird.—_Iebele._ Ho kaem dat sa bryk?—_Jappe._ Wol, hja
seinen, immen dy net sûpt en him sels bitwinge kin, hwet hoeft dy him
sels mei hânteikening to binen en oan keattingen to lizzen? Dat dogge
allinne sûpers, dy oars nin macht genôch oer hjar sels
habbe.—_Joute-baes._ Nou wirdt it wer hwette oars. Mar ús Marijke hat
it net allinne tsjin dat onskildich dripke, dat ik nim; mar forline
snein hab ik ’t noch oars by hjar forbruid—_Iebele._ Dat hie Bauk
jister al yn ’e bôlkoer. Mienste dat net fen de hoanne?—_Joute-baes._
Dat is ’t. Wol, ik hie der allehiel nin erch yn; mar forline
snein-to-moarn in bytke foar njoggenen roun ’k efkes by hjar yn; hja
wier al mei in fleet fen hjar kaliber nei in boereskûrre ta, dêr ien
fen hjar domenijs ’t wird die, mar de faem wier thús. Sa kaem ik efter
by de bleek, dêr de hoanne yn in fjirderskoer stoe, mei in net ’er oer.
“Scille jimme hjoed in sopke ha?” frege ik de faem. “Né, sei hja, “ho
komm’ je dêr by.” “Wel, sei ik, en wiisde op de hoanne; “ik tochte det
dy baes der oan moast. Hwet docht er den yn de koer?” “Frou tinkt, sei
de faem by de noas lâns, en hja glimke wiles, “frou tinkt, det sneins
in hoanne yn ’t hok nin pas jowt.” “Moat dat bist ek al sabbath hâlde?
sei ik; “ik kin wol sjen, ljea’, det dyn frou nea net troud west is.
Oars scoe hja alle herten by hjar eigen tinke, en de hinkes net sûnder
man litte. Pastoarske, masterke, myn wiif, dy minsken habbe ûre noch
wille, sa lang as ’er gjin hoanne wer yn ’t hok is. En sa tink ik ’er
ek oer.” Mei ien skoerde ik ’t net fen de koer los en soalde de hoanne
yn ’t hok. Nou, der wier wille yn Jerusalem! dat kinne jimme tinke.
Skraebje, kerlke siikje, kok! kok! kok! roppe oan syn weitene
jifferkes; om hjar hinne bôgje, en wiles de wjukken as in bileefd
tsjinner lâns de groun slypje; dat wier ’t wirk fen in eagenblik. De
tapassinge wier, det de sultan ’t hiele serail yn de fearren siet, en
ta slot victoria kraeide oer alle separatiste fammen, dy de limoer
hienen.—_Jappe._ Dat is sa moai, det it hast net moaijer kin, en men
moatte foartgean, as it op syn moaist is. Dei jimme
allegearre!—_Joute-baes._ Ja, mar dou hoefste it net op de tromme to
bringen. It is al ûnder de frouljue!—_Iebele._ Is de bar oan
my?—_Joute-baes._ Ja, fal del.

_Hessel_ (_in ielskipper op London_.) Goe’n dei, foltsen!—_Joute-baes._
Wolkom thús! Biste wer by honk? In goede reis hawn?—_Hessel._ Sa
matichjes. Ik hie in poun mannich tabak oan boart; dêr hiene se my
omtrint mei snapt. Dat reau fen Ingelske kommizen hat my de mêst en de
hiele aek mei hammers bitikke, eft ’er hjir ef dêr ek forholen gatten
wierne, dêr wy slûkersgûd yn hiene; it is lykwol noch al goed biteard.
Hja habbe neat foun.—_Joute-baes._ Ha jimme ’t goed mei de iel
hawn?—_Hessel._ Nou, dat mei sa wol wêze. Der is ús in bulte ôfstoarn;
ik leau wol tûzen poun. Sont de sjeachtme yn de bargen west is, is ’t
ek yn de iel, en dat wol mar net ophâlde. Wy habbe soms ek noch wol
’ris lêst fen de fochte fen dy koaltarfabriken, dy yn de Theems
útrint.—_Iebele._ Myn wiif hat my frege, Hessel, eftstou hjar fen
Londen it thégûd ek meibrocht haste?—_Hessel._ Dêr habbe wy in skean
ongelok mei hawn. Sa as se my de koer mei pastelein oan boart brocht
hiene, komme der in pear skeve fiskwiven by my om iel. Oan boart founen
se in pear fordroege prûmkes, dy de feinten útspein hiene; dy treauwen
hja yn hjar koarte einkes piip en stieken do ’ris oan. Hja dampten, det
hjar de reek boppe de kop fleach, en do elkoar kitelje en hompe, en oan
’t mâlfarjen; det de iene mei ’t grouwe dronkene gat yn de koer fen dyn
wiifs pastelein foel; ik hab neat oars meibrocht as in partij diggels,
dy allinne goed binne for ús lytse Beits om ’er mei to
pronkjen.—_Joute-baes._ Is dy Ingelske jiffer ek mei hjar gat yn myn
skearmês fallen?—_Hessel._ Dat woe ’k wol; mar dat is bihâlden bleaun.
Dêr habbe jy ’t.—_Geale-boer._ Binne dy nou sa folle better?—_Ynse._
Dat scoe ’k leauwe. Sjoch, dêr liz ’k nou in hier op ’t ich; blies der
’ris op. (_Geale bliest, en it hierke fljucht yn twaën._)—_Geale._ As
in flime, hê? Mar kinne jy de Dútske ek sa net slypje,
Joute?—_Joute-baes._ Hwerom net? Mar dy geane aenstons omlizzen, en de
Ingelske witte fen nin fyftich âlde birden to sizzen.—_Geale._ Hwer
komt soks by to pas?—_Joute-baes._ It Ingelske stiel en de timpering is
better. En dêr komt by, de Dútske messen binne breed en tin-blêddich,
en rinne mei in ynpannige bocht fen de rêch nei it ich ta. Dêr troch
skeppe se, en as se net fjûrskerp binne, den snije se de birdstoppel
net allinne, mar wippe dy der ek út. Dêrom lûke folle Dútske messen sa,
en dogge sear. De Ingelske binne smeller, mar steviger, hwent hja rinne
as in beitel by de ich ta. Dêrom snije hja wol, mar om hjar stevichheit
lûke se nea net, en as se net skerp binne, sear scilste dy net dwaen,
mar dou kinste der neat ôfkrije.—_Geale._ Ja, sa binne de poepen. It
kin hjar neat skele as se ’t ’er ús ôfskeare ef ôfskoerre, mar alle
rûchte, dy wy op de bûse habbe, moat ’er ôf.—_Joute-baes._ Praetste fen
de fyndoekspoepen?—_Geale._ Ja, fen dy flienske poespassen, dy ús
frouljue allerlei bellen en flarden oansmarre, en as der op ’t ein net
gauwernôch jild komt, it de earme boer ta bislút mei parate executie
fen de bealch skoerre. Mar siz my ’ris, Joute, as de Ingelske
skearmessen sa folle better as dy Dútske binne, hwerom nimme de
skearbazen den allegearre nin Ingelske?—_Joutebaes._ Omdet hja dom ef
earm binne. De Ingelske messen binne dûrsommer, mar folle djûrder. Hja
kinne de Ingelske ek net goed oansette; hwent as dy net fjûrskerp
binne, doge se de houn yn ’t gat net. En den miene se ek, det se mei sa
’n brede Dútske seine de stânnen fen in boerekin better ôfmeane kinne
as mei in Ingelske sichte.—_Ynse._ Lêsten bin ik skeard to Stiens, det
de triennen my oerrounen. Wy scoene dêr to gast by Rinke-bysitter, dy
in omkesizzer fen ús mem is. Foar det ’k nei him ta gong, liet ik earst
myn bird ’ris neisjen by in skoenmakker. Sa as ’k yn de doar kaem,
riisde my dêr in greate Olfert fen in keardel fen de skammel oerein. Hy
hie hânnen as slaeijen, dêr knoarren as foege barge-ierdappels
oansieten fen ’t skoenmeitsjen, en dêr skoerde er sa moarddedich mei op
myn eansicht om, det it krekt wier eft de kop ’er ôf scoe. Ik tochte,
dit wirdt myn lêste ûre, as der noch in stomp mês bykomt, en omdet ik
krekt in Londonsk mês for bysitter by my hie, forsocht ik him om my dêr
mei to skearen. “Sa ’n pyst glydt my troch de fingers, sei de man; ik
moat in foech swird yn ’e kloeren habbe: dêr kin ’k de bargeboarstels
better mei reitsje.” En dêr rekke er my ek mei, det it my ivich hûge
scil. Wel, ik kin je sizze, Joute, det ’k lêsten yn dy stoarm, do ús
alles stikken fleach, net sa bang west bin as ûnder dat fordomde
poepemês en de poaten fen dy Stienzer oaljefant.—_Geale._ Né den is ’t
my lêsten to Frentsjer better ôfgien. Dêr wier ik op de bargemerke; ik
hie de kroech al tweintich kear út en yn wêst om in bargenegoasje, do
ik my skeare liet yn in winkeltsje, dêr in tsjep jongfaem it mês
hantearre. Sa as hja my ynsjippe hie, sei ik: “Kom, ljeave, wy kinne ’t
eltsoar hwette makliker meitsje.” Ik sette ’t minske op myn knibbel, en
sa hat se my skeard. Us domenijs Frans, je witte wol, de studint, hie
my dêr ynlaet; hwent hy hie kinde oan dat frommis, en stie mei noch in
pear hoantsen oer dit wirk to kachelakjen; mar ik bin noch nea sa
bihindich bitsjinne as fen dy sêfte linige fammefingers.—_Joute-Baes._
Ja, dat is Fryske skranderheit, det wy skoenmakkers mei ús stive,
pikkige, knoarrige lobben de minsken ’t bird ôfnimme moatte. Myn âld
wiif scoe ’t ommers trijeris sa maklik dwaen, en dy scoeste ek net op
de knibbel sette. Joech hja dy ek in fûgel, Geale?—_Geale._ Dat kin
ommers net minder. Dy skeard is wirdt fen de skearbaes de mûle ôffage.
_Joute-baes._ Wier der ek nijs to Frentsjer?”—_Geale._ Né, mar wol to
Herbayum. Dêr wennet in minger fen ús Jelt-om, dy koeken fen him nimt;
dêr moast ik ’ris oanrinne. Dy boer hie de soan fen syn lânhearre by
him yn de kost; mar sa ’n frjemde ynbyldinge, as dy jongfeint hie, ha
’k noch nea fen heard.—_Ynse._ Ik doar wedzje, sa mâl net as fen
Foâke-moalker.—_Geale._ Hwer maelt dy de plasse oer?—_Ynse._ Dy mient
det er in groatkerl is, en sjocht er in hin, den fljucht er hast út
eltsoar fen binaudheit, sa bang is er det it bist him oppikke
scil.—_Geale._ Nou, hwet ik dy forhelje scil, liket my rikelik sa mâl
ta. Dy jongkeardel, dêr ik dy fen sei, stie stôkrjucht op en del, mei
de earmen slûk by de tsjea del, yn de hirdsherne to brommen, krekt, kin
ik dy sizze, as in pedaelpiip yn in oargel.—_Iebele._ Dat is briker as
bryk.—_Geale._ Ja, mar hear syn ynbyldinge ’ris, en ho er dêr oankomd
is. Syn faer woe him twinge om domenij to wirden, omdet er de
kattechismus sa goed opsei, en dêr hie er krekt sa folle sin oan as oan
hingjen. Bihalven rju gehúgen hie er ek nin formogens, goeman. Mar dat
holp net. Hy moast op de preekstoel, al scoe er der troch ’t gekkehûs
opfleane. Do er noch op de Latynske skoalle gong, moast er altiten
earst syn leksom by de faer opsizze, in strang keardel, dy se as jonge
ek hwette kreammers-Latyn mei de bollepyst ynheid hiene. Koe er syn
leksom noch net, den waerd er yn in fjirders-turfkoer by de eftergevel
ophyst, en dêr hong er den sa lang twiske himel en ierde to bingeljen
ta er alles op in prik koe. Boartfeinten mocht er nea by him ha; dy
wierne to biisaftich, en scoene him ondogensk meitsje. Hy krige nin oar
boartersreau om de sinnen to forsetten as in keameroargel; dêr spile er
den de ’salmen Davids en de Evangeliske gesangen op, en dat gounzjen en
hersenskraebjen hat krekt sa lang dûrre, det er simpel wirden is.
Forline hjerst, do de blêdden fen de beammen foelen, bigoun er
tipelsinnich to wirden. Iendris yn ’t holste fen de nacht hearde syn
heit in oeribel gebrom; de âld man giet opstean, rint mei in lantearne
it hiele hûs fen ûnderen nei boppen troch, en fynt eind’lik syn soan
boppe op de fljirring pûrneaken rjucht op en del krekt as in soldaet,
dy mei ’t snaphaen op skouder yn ’t gelid stie. Undertwiske bromde er
mar toereloers foart. De âld man frege him: “Hwet scil dit bitsjutte,
Frans? Gean nei bêd as in feint.” “It bêd is myn plak net, heit, sei
Frans; “myn plak is yn de tsjerke. Ik bin in oargelpiip; mar mei dy
swiere twjirre wyn fen jisterjoune bin ’k út it oargel waeid. Ik hab in
pomp tsjin de preekstoel oan hawn, en dêr hab ik dy dûk fen krige.
Gelokkich det ’k hiel bleaun bin. Bring my gau wer op myn plak, heit!
It hiele moaije oargel is oars skeind. Gau, gau! Mar foarsichtich.” En
do bigoun Frans wer to brommen, en hy bromt nou al fyftsjin jier oan in
stik.—_Ynse._ Wel, sa mâl kin ’t net. Mar de lêste kening fen Ingelân
hie ek al nuvere gridzen yn ’e kop.—_Iebele._ Hwa?—_Ynse._ George de
tredde. Hy hie 56 jier regearre, do er yn syn bernskens kaem, en op ’t
lêst allehiel simpel waerd, noch sa net fen âlderdomme, as fen syn
ondogenske bern, dy him in bulte fortriet goeman oandienen.—_Iebele._
Ik miende det de kroande hollen boppe sokke dingen
wierne.—_Joute-baes._ Jonge, né! De kroan is wol boppe de holle, mar de
holle net boppe ’t fortriet. Mar hwet wier er den mei Jurjen-omme to
redden?—_Ynse._ De âlde hear miende, det er in slinger yn in klok wier,
en stoe ûren efter ien yn in herne fen de keamer fen de iene skonk op
de oare to wiuwen—_Iebele._ Nou, dat wol sa wol ’ris gean mei de
keningen. As hja miene, det hja slinger en gewicht beide binne, en det
’er nin rêdtsje him reppe mei, dat hja net earst oan ’t rinnen brocht
habbe; as hja tinke, det ’er net in inkele biweging wêze mei, dy net
fen hjar útgiet, en den hjar sin net krije kinne; ja, den bigjint hjar
op ’t ein de plasse noch wol ’ris to malen.—_Tamke_ (_in âld skroar dy
de hiele dei krantet_). Ja, en dêrom hie ’k forwachte, det Jurjen-omme
ek noch in klokswicht oan syn gat hongen hie. Den hie er de oppositie
en it ministerie en de kening tagelyk west.—_Geale._ Dat rint my to
heech. Dêr bigryp ik neat fen.—_Tamke._ Dat hoeft ek net, boer. De
Friezen rinne nou dochs mar for spek mei.

_Geale._ Dêr stiet Jappe nou al sont in kertier to eameljen mei
Jarich-ontfanger en syn soan Ubele, de studint. Hwer scoene dy ’t sa
drok oer habbe?—_Tamke._ Lusterje ’ris efter ’t doars-skird; den wiste
it. (_Geale harket_). _Jarich._ (_Bûten doar_). Ik siz ’t dy, Jappe;
Joute wit syn paed fiks skjin to meitsjen. _Jappe._ Ja, mar hy is noch
sa fier net hinne, ef hy stiet noch wol for reden. It slimste is, hy
slacht ’er mei in kwinkslach troch hinne, en as er dêr syn formoanner
mei oan ’t laitsjen kriget, den hat er it woun.—_Jarich._ Ik wit rie,
wy moatte him mei syn eigen jild bitelje en gekheit tsjin gekheit
sette. Dou, Ubele, bigjinste mar ’ris mei de kop troch ien fen dy beide
ruten to stekken, dy mei pompier biplakt binne.—_Jappe_ Dat is goed.
Mar den moastene jimme ’t der hinne draeije, det Joute yn ’t
_Matigheidsgenootschap_ komt. Dat liket my skoan for him ta. By ús folk
to Drachten habbe hja dat ek.—_Ubele_, de studint. (_Hy stekt de holle
troch ien fen de beide ruten, dy mei pompier biplakt binne, yn de
skearwinkel op_). Dei jimme allegearre! Is de baes by
honk?—_Joute-baes._ (_Hy stekt de gleone pûkelige holle troch it oare
pompieren rút nei bûten ta_). Krekt útgien om in poddehierrich
studintsje to skearen.—_Allegearre._ Moai! gnap, man! Ha, ha, ha! Gnap,
Joute!—_Jarich._ Dei jimme allegearre! Ik wiste net Joute, det jy op
jins âlde dei noch piip-ba boartene.—_Joute._ Men moatte al sa hwette
dwaen om de bern, ontfanger. Ik hear, jimme wolle my yn ’t
_matigheidsgenootschap_ habbe.... O Fetse! Wolstou in bytke weiskikke;
dou sitste foar ’t lear. Ik woe ’t mês ’ris oanstrike.—_Jarich._ Ik
sjen, det wy forklapt binne. Mar scoe dat sa fier mis wêze, det wy
allegearre yn ’t _matigheidsgenootschap_ gongen? Wy meitsje ommers lang
sokke kearels net út as ús oarreheit-en-hjarre. Mar dêr wier ek nin
jenever oer ’e flier. Noch yn 1790, 1800 en om dy streek, as in dokter
by in boer oan hûs kaem, en der moast in dripke wêze, den moast it
earst út it neiste doarp helle wirde. En kom nou ’ris! Dy bûter is
ommers oeral oer ’t fjûr. Sa ’n ôfgelegen klûs is der yn ’t wyldlân
net, dêr nin flesfol jenever is.—_Joute-baes._ Nou, en hwet scoe dat,
collega?—_Jarich._ Hwet dat scoe? Det ’er út dat jeneversûpen in partij
pysten en skreitsen opstien binne, dêr ús oarreheit-en-hjarre man foar
man elts in stik ef fjouwer fen ta kjitte sloegen. Hawar! Hwer sjogge
jy dy drege, geve, longerige, bjinitige en breedskoftige kearels yn
Fryslân, dy er foar 50 jier noch wierne? Ommers nearne net. Alle
jierren wirde der by ’t lotsjen mear ôfkard, dy de mjitte net
habbe.—_Joute-baes._ En komt dat fen de jenever?—_Iebele._ Ja, fen de
jenever, dy de divel yn de hel útfoun hat om ús Friezen nei siel en
lichem to moardzjen. As men hounen lyts hâlde wol, hwet docht men den?
Men jowt hjar jenever ef brandewyn yn. En mei ús minsken giet it net
oars. Hawar! jonges fen trettsjin, fjirtsjin, fyftsjin jier bigjinne
ommers al jenever to drinken. Op ’t lêst scille de Friezen der noch
útsjen as forskrompele mankes, dy op sterk wetter steane.—_Jarich._ En
om de bern noch gauwer op to druijen, komt der de baeitabak by.
Streuperts, dy pas yn ’e broek binne, rinne nou al mei in barnende piip
ef sigaer lâns de strjitte to boartsjen.—_Jappe._ En den binne se ek
hwet mansk. _Iebele._ Dat is noch ’t slimste fen allegearre. Smoken en
brandewyndrinken waerd âldtiids oer ien kaem skeard. Do ik in bern wier
mocht nimmen roke foar syn achttsjinde jier, en dy ’t weage, waerd
neiroppen: “It wirdt onwaer, mannen! De bargen bigjinne mei strieën to
rinnen.” En kaem him ien fen syn folk to mjitte, dy sloech him de piip
út de bek. De piip wier ’t bigjin fen de mounichheit. Nou habbe de bern
de piip beet as hja pas út de rokken binne, en dêrom binne hja den ek
mounich; dêrom meije hja flokke, sûpe, dôfhûdich en bretael tsjin
âlders en masters wêze.—_Jarich._ Wel, der binne jamk âlders, dy der
greatsk op binne, det kak-by-de-hak al in sûch mannich dwaen kin. Myn
bûrwiif Beits groeit in foet yn ’t fjouwerkant, as se hjar opsloepen
jonge mei in piip yn de hirdsherne sjucht, det him de reek om de kop
bôget. Mei in ynnich wolbiheagen, krekt eft hjar soan in oerfleaner yn
kinst en wittenskip wier, seit dy gekke malappe den: “Ja, ús Teakeman
mei graech in pypke.”—_Iebele._ De bern miene, det de piip hjar yn
ienen in pear foet greater makket, en sa komt it, det hja nou de
bernskens oerslane. Hwent al dat boartsjen fen knikken, topjen,
hoepjen, hazze-en-houn, en kaper-op-sé, dêr ’t hiele jier elts op syn
tiid de strjitte fol fen wier, dêr sjocht men nou sa net mear fen. Mar
makket de tabak de bern gek en bretael, de jenever makket de âlde ljue
ondogensk.—_Joute-baes._ Wel, dat scoe den wol eigendivelsk wêze, det
men nin slok drinke koene sûnder in biskiter to wirden.—_Iebele._ Ik
siz net, det in sûper ’t ’er op taleit om my to biskiten. Ik siz, det
hy syn koerakter forsûpt. Lyk as er pit en merch út syn lichem sûpt, sa
docht er it ek út syn siel. Der is nin hâldfêst mear oan de man. Hwet
er nou bilooft en wol, dat is him wer forgetten as er omsjocht. Hawar!
lit alle ljue, dy hannel en wannel dien habbe, sizze, as hja sa op ’t
wird fen in sûper wol in oartsen joegen? Dêr haste Seakele groatmakker,
Ubele skipper, Feike tsjiisker; binne it yn ’e groun net de bêste
minsken fen de wrâld? En hwet steat kinste meitsje op hjar wirden ef
biloften?—_Geale._ Jonges, né! Hja binne sa wif as de wyn. Jimme
seinene niis det de jenever en de tabak ús manljue sa lyts en onsjuch
makke ha; dêr komt my hwette by yn ’t sin. Wy hienen lêsten in poep yn
ongetiid, dy noch ûnder Napoleon tsjinne hie; dat wier in moai skrander
en fornimstich keardel. Dy hie altiten syn oanstriid, det ús frouljue
sa great, sa flink en sa moai wierne, en de Friezen sels sokke
pysten.—_Iebele._ Dat leauste wol. Us frouljue meije hwet kofje en thé
slabje, mar hja drinke nin jenever en hja smoke net.—_Ynse._ Sa giet
it, maet. For de hel wierne de ljue net eang mear. Do hat de divel syn
fjûr yn de jenever stitsen, en sa jit hy hjar nou yn dit libben al de
hel as wetter troch de weaze yn de termen del. Nou forbarne hja
ynwindich. En hja binne der wol tûzen ris slijer nei as nei brea. Sa is
de divel. Syn hel gûchelt er ús foar as in himmel. Hjir by ús yn ’e
stêd rekkenje se nou, det om ’t tredde hûs in jenever-hûske stiet. Dat
binne allegearre timpels fen de satan. Yn Ingelân hingje boerden út de
kroegen, dêr op stiet: _Stomdronken, en nin strie yn de kelder, for ien
stûr. One penny!_—_Joute-baes._ Nou, Ynse, praet dou hwetstou wo’ste,
mar astou dy divel weijageste, den helleste der in oaren wer yn, dy
neat better is.—_Ynse._ En hwa is dy?—_Joute-baes._ It bankerot. Den
moat ús lân sinke as in stien. Myn ljeave man, as ik en in oar nin
dripke op syn tiid namen, hwer scoenen den de miljoenen weikomme, dy ’t
lân, en alle stêdden en doarpen, nou fen de accyns op de jenever
rispje. Ik siz mar, dy nin jenever drinke, dat binne lânforrieders, dy
’t net goed miene mei hjar lân en kening. Hwet seistou, Jaen Heindrik?
ef Haerm? Ho hjitste?

_Harmen_ (_in hantsjemier_). Wolstu mich manges barbieren?—_Joute._ Ja
wol, man. Sa ’n naesje is der net dy ik net skear.—_Harmen._ Jau,
boasken! Aber ich gebe dich nich mehr dan ’n ortken.—_Joute._ In
oartsen? In oartsen? En dat fen in riken skevel as dy, dy mei tritich
keabelde keizersgounen yn ’e pong en in tsjiis op ’e puchel wer nei dyn
lân tsjochste?—_Harmen._ Jau, jau! Du krigeste nich mehr.—_Joute._ Nou,
gean sitten mar. Libje en libje litte. Us ljeavenhear hat ommers de
oksen krekt sa goed skepen as de minsken. Mar nou moat ik dy earst
freegje, Harmen, ho wolste skeard wirde? Op ’e rachel? Op ’e tomme? Ef
op ’e leppel?—_Harmen._ Auf dem rachel? Was heis das?—_Joute._ Den spij
ik dy yn de bek, Harmen; stryk ’er de sjippe trijeris oer hinne, en ik
skear dy.—_Harmen._ Und was meinstu, boasken, mit dem daum?—_Joute._
Den stek ik dy de tomme efter de kiuwen, ik span it fel fen dyn wang
út, en ik skear dy.—_Harmen._ Und dei leffel?—_Joute._ Ik stek dy in
silveren leppel twiske fel en kevel, en dêr skear ik dy op. Op de
rachel kostet in duit; op de tomme en de leppel elts in
oartsen.—_Harmen._ Noe, männeken, für mich auf dem leppel.—_Joute._ Op
de leppel? Op in silveren leppel? Kaptael! Nou sjen ik, Harmen, detste
út in ryk lân biste; út it lân fen de baronnen en de _gnädige herren_.
(_Joute sjippet him yn mei hinnekjitte. Hy hellet in blikken leppel út
in komke mei divelsdrek, en stekt him dy efter de kiezzen. Sa sit
Harmen dêr, wylst Joute it skearmês op it lear oanstrykt, en syn mopke
smoarfet troch de noas roffelt en oandachtich nei Harmen
opsjocht._)—_Harmen._ Wo kik dat hündeken noa, baes?—_Joute._ Ei, ju,
as ’er drokte is, lyk as nou, den giet it wol ’ris hwet hastich ta; den
fljucht ’er wol ’ris in flitske fen noas ef kin ôf, en dêr gobbert ús
mopke op.—_Harmen._ Potstausend sakkrement! Kerl! Meinst mich die nase
ab zu schneiten? Du henker! (_Harmen smyt de skeardoek ôf en fljucht
mei koegelsfeart de skearwinkel út._)—_Allegearre._ Ha, ha, ha! Jy
scille de nearringe staf meitsje, baes.—_Joute._ Wol to forstean, de
poepenearringe. Mopke is de sjamme, dêr ik alle poepen mei ôfbalje. For
in oartsen wol ik sa folle stank net yn de skearwinkel habbe.—_Waetse_
(_trekskipper._) De earste lucht is der oars al ôf. As de mieren earst
yn ’t lân komme den rûke hja op it swietste.—_Joute._ Dêrom neame se
hjar ommers ek nije griente. Mar it kin my net skele, as dy griente
farsk ef âld is, ik mei net oer de lucht.—_Ynse._ Ei, ju! hja rûke
krekt as de Turken, en dat komt, det de poepen, sa lang as se hjir to
lânne binne, yn ’t hea lizze, en hjar net omtklaeije, en de Turken
sliepe altyd yn de klean. Al de útwazemingen fen ’t lichem, dy yn de
sliep sterkst binne, gean by hjar yn de klean sitten.

_Swopke_ (_domenijsfaem_). Dach sizze fen domenij, en as je moarn to
fiif ûre ek komme koene om him to skearen?—_Joute._ Ho sa ier?—_Swopk._
Domenij moat nei de klasjes to Snits ta.—_Joute._ Nou, goed, ljea’!
Meitsje mar, det er in goed kears barnt, det ik sjen kin.—_Swopk._ Dêr
scil ’t net oan haperje, as jou mes mar net stomp is.—_Joute._ (_Tsjin
Auke, in âld boer._) Auke, lit dy faem ’ris troch ’e hânnen
gean.—_Auke._ Dy tiid is oer. Dêr hab ik nin nocht langer oan.—_Joute._
Dat is neat. Is ’t net goed for de ien, den is ’t goed for de
oare.—_Swopk._ Alde stakkerts! Hwet scoene jimme? Mar ik scil je by
domenij oankleije, Joute, det je de boeren tsjin syn faem oanhysje.


_Joute._ (_Fiif-ûre yn de moarntiid. Hy rinkelt oan de pasterijedoar.
Swopk docht op._) Moarn! Is domenij al by de wirken?—_Swopk._ Ja, mar
men hat hjir ivich fen dy smelle ongelokken. Ik jaen de man in kears,
en hy is út.—_Domenij._ Swopk! Swopk! De kears is út.—_Swopk._ Ja, ja,
ik hear it al. Ik scil je helpe. (_Swopk en Joute komme mei ’t
ljocht._)—_Joute._ Moarn, domenij! Iere moarn it ljocht út? Ho moat
dat? En jy scille jou ljocht hjoed foar de klasjes fen Snits skine
litte.—_Domenij._ It ljocht is net allinne út, Joute, mar it is ek wei;
hwent ik sjen it nearne net.—_Swopk._ Ik ek net. Hwet balsom
nou!—_Domenij._ Nou, ho ’t is dat wit ik net. It is net yn ’e hichte en
net yn ’e lichte. It is nearne net. It is wei.—_Swopk._ Ja, domenij,
tsjin ’e balken oan scil ’t net sitte. Ha je ’t ek yn ’e bûse fen ’e
nachtrok stitsen?—_Domenij._ Nou, mar nin gekheit, en bring oar
ljocht.—_Swopk_ (_dy weigiet_). Hwet donder! Dat is
tsjoenderij.—_Swopk_ (_dy werom komt_). Dêr is foar de twade kear
ljocht. Pas op, Joute, det de tsjoensters it net wer weihelje.—_Joute._
Dêr scil ik by wêze. (_Joute skeart domenij en seit_): Komt jou broer
hast út, domenij?—_Domenij._ Dy is al út, Joute. Hy scil nei Anjum en
Dockum ta om op birop to preekjen. Hy hat al in dou, as er nou ek mar
in kou hie.—_Joute._ Den hat er al boaske? Nou, dat is goed, as er mar
oppast det er it net seit.—_Domenij._ Boaskjen is ommers nin
skelmstik.—_Joute._ Dat is wier. Mar yn eltse gemeinte binne in boel
âlders, dy hjar dochters bittere jern slite wolle, en dy dochters wolle
ek onbitinkelike graech by de man sliepe. De iel smachtet sa net nei de
dauwe as in jong frommis om fen de stoel to fallen. As er nou noch net
forsein is, den binne dat ommers allegearre de _bondgenoten_ fen jou
broer, dy mei mannemacht to fjûr en to swird for him stride, al is er
de greatste stumper op ’e stoel; en witte hja, det er boaske hat, den
hawwe hja him foar ’e hounen foun, al koe er balken yn twa
preekje.—_Swopk._ Domenij! Joute, ju! Kom hjir nou ’ris. (_Domenij en
Joute geane nei de pronkkeamer, Swopk stiet foar de iepene kleankast,
dêr de kears lûd yn stiet to barnen_). Dêr ha we omkoal nou! Sjoch my
dat merakel ’ris oan! Men siikje yen gik, en de kears stiet yn de
kleankast to barnen. Ho komme je dêrby, domenij?—_Domenij._ Ik hab ’er
myn nije rok út krige, en ik moat it ljocht siker yn de kast bisletten
hawwe, do ik de doar ticht die.—_Joute._ Ha de tsjerkfâlden de pasterij
al asterearre?—_Swopk._ It wier wol tsjinstich; hwent as domenij sa yn
’e gedachten foartpandert, den fleane wy d’ iene tiid ef de oare noch
’ris mei de hiele santepetyk yn ’e loft.—_Joute._ Sa giet it. De
straffe folget op ’e sonde. De straffe fen in âld faem is in els yn ’e
tonge. De straffe fen in goekeap hoed, koft by de stamme Juda, is de
rânne by de earste reinboi ôfweakke en op de skouders del. De straffe
op in gnappe kokenfaem is in lege boddelerij. De straffe op nauwe skoen
is ekstereagen. De straffe op ’t hijlkjen is in skoanmoer. De straffe
op in bern is nachts yn ’t spier en net sliepe. De straffe op in namme
is in silveren leppel, en de straffe op ’t rinnen yn gedachten is ’t
weisinken fen ’t ljocht en in piktsjustre keamer.—_Domenij._ En de
straffe op it pimpeljen is in noas mei snijwirk en ridelige hannen, as
men syn klanten moarnsier skeare moat.—_Joute._ Moarn, domenij!
Gereis!—_Domenij._ Moarn Joute!

[Yllustraasje: AS DOMENIJ YN GEDACHTEN RINT....]

(_Tsjin de faem_). Swopk is de thé klear?—_Swopk._ It is allegearre
kant en klear. De âlde jiffrou mei Ynse en Tabe sitte al nei jo to
wachtsjen.—_Domenij._ Scil Tabe ek mei?—_Swopk._ Ei, ja! In omke mei
ommers syn neef wol meinimme. Tabe hat nei Aden yn de Reade Sé west,
seit er, en hy hat sa lang op dat griene wetter omdigere, det hy woe
nou dy foyaedzje nei Snits wol ’ris mei ha.—_Domenij._ Dou biste in
goed abbekaet, binamme astou for dy sels bekkeste. Ik bigryp it wol; hy
moat joun by dy meide.—_Swopk._ Nou scoene je to wrâld sizze, ho komme
jy dêrop, domenij? Ik ha nin hier op myn holle, dy er om
tinkt.—_Domenij._ Ja, ljea’, dou biste Mennist. Dyn hierren tinke der
net om, mar dyn sinnen to faker. (_Domenij giet oan ’e thétafel_).
Moarn jimme! Noch soun, Tabe?—_Tabe._ Kaptael. Domenij ek
goed?—_Domenij._ Bêst, mar ik hab rju to rêdden mei de orthodoxe oksen.
Hja sizze den wol ’ris fen okseprippers, as hja fen domme ljue prate,
mar ik ha mear lêst fen de oksen as fen de okseprippers. Ik woe wol det
hja allegearre yn Canaän wierne. Den wierne se yn hjar erfdiel, en wy
scoene hwette mear rêst habbe.—_Ynse._ Ja, mar domenij, jimme binne der
sels ek in bytke skild fen. Do ik de lêste reis nei Eastynjen die en
somtyds fleande fisken oan boart krige, den tocht ik wol ’ris yn my
sels, dy bisten binne ommers krekt as ús domenijs, liberael en
orthodox; heal fûgel, heal fisk.—_Jiffrou._ (_Domenijs mem_). Ho nou,
Ynse! Wuden jou ons sukke merakels wysmaike? Dat had ik wrychtich fen
in diaken niet wacht. Fisken fliege? Dinke jou dat je hier kynders foar
hewwe. In koe ken noch niet ienders fliege, en die is noch in ’e weide
op ’t lan; en nou suden jou ons wys maike, dat de fisken uet it waiter
fliege!—_Ynse._ Nou, ik siz je den, jiffrou, det ik se faek sjoen ha,
en tûzenen eastynjefarrers mei my.—_Jiffrou._ Merakels, altemail
merakels!—_Tabe._ Né jiffrou! Omke liigt noait ef hy moat wierheit to
koart komme. Mar witte je wol, jiffrou....—_Swopk._ Hjir is noch in
goed pantsjefol, Tabe. Wolstou dat ha?—_Tabe._ Ik ha oars nôch, ljea’;
mar omdetstou it fregeste scil ’k it nimme. Witte je wol, hwet ús op
reis oerkomd is, jiffrou?—_Jiffrou._ Nou, seker weer merakels. Dink
niet, dat je ’n kyn foar hebbe, hor Tabe!—_Tabe._ Wel, né, suvere
wierheit. Wy smieten ’t anker út yn de Reade Sé, krekt op it plak dêr
de Israeliten droechfoets troch gongen wierne, en dêr Farao mei syn
leger fordronk. Do wy ’t anker lichte scoene, wier it sa swier wirden,
det wy alles hast oan flarden wynden; mar do it boppe kaem, hinge der
in tsjille oan fen de swiere izeren oarlochswein fen kening Farao. Ien
fen de leppels fen it anker hie der krekt yn hekke.—_Jiffrou._ Sien,
dat loof ik beter, Tabe, as fen die fliegende fisken; want fen Farao en
syn waigen leest men in de bibel. Jonges, Jonges, wat binne jou al feer
in de wereld op weest, Tabe! In de Rode Zee! Suden je met je schip ook
wel na de Dode Zee toe deure, dar Sodoma en Gomarra in forbrand
binne?—_Tabe._ Ja, wol nei de hel, as je my mar kaerten en pompieren
jowe.—_Jiffrou._ Fui, so ’n grousam woard, Tabe! Ik wude wel, dat ik
jou niet fraigd hadde. Wete jou wel, feint, dat de weg na de hel breed
is, en dat jou dair wel komme kenne, as je dair weze wille?—_Domenij._
En sûnder kaerten en pompieren.—_Tabe._ Nou ja; mar jiffrou praet fen
doaren, en dat seit men net tsjin in séman. (_Der wirdt oan ’e
pasterijedoar rinkele_).

_Swopk._ Dêr is de koster, domenij. Dy hat hjir jisterjoune ek al
west.—_Koster._ Goe’ moarn allegjerre! De grytman hat my frege, eft ik
him dat pompier fen de pasterijefinne ’ris bringe woe?—_Domenij._ O,
krekt, dat hie ’k skandelik forgetten. (_Domenij hat krekt it
bûterflotske yn ’e hân om in stik iten to smarren, en giet ’er mei nei
’t pultrom om it pompier to krijen_).—_Domenij._ Dêr is ’t pompier. Ho
giet it mei mynhear-en-hjarre?—_Koster._ Sa matich. Mynhear hat
earjister út to iten west by de gormandeur, en jister hie er it wakker
yn ’t liif. Doctor seit, det it _koude stoffen_ binne. En mefrou hat in
droevigen lêst fen winen.—_Tabe._ For in oartsen siik en for in botsen
stront, dat is for seis duiten mei inoar.—_Koster._ Nou, deadlik is ’t
noch net.—_Domenij._ Sa, den binne se beide sa hwette gammel. Nou, de
groetenis oan mynhear en mefrou. Ik scil moarn wol ’ris komme. Swopk,
hwer is de bûter? Jow my de bûter ’ris.—_Swopk._ Wel, dy hiene jy
aenstons yn ’e hân. Jy hawwe him dochs net by de kears yn de kas set?
Ik sjen de bûter op nin wegen ef fjilden.—_Tabe._ Ik miende det it jo
bigoun to bigreatsjen, domenij. Jy hawwe de bûter efter it slot smiten.
Sjen mar ’ris yn ’t pultrom. (_Domenij slút it pultrom op, dêr de bûter
yn in jildlaedke stiet_).—_Swopk._ Goed biwarre, domenij.—_Domenij._
Dat komt fen dy hast.—_Jiffrou._ Jou buse, domenij! Heres myn tiid! Jou
sille jou sels noch wechbringe. De butter in ’t pultrum! Nou, Nou! So
ken ik ’t fen myn levensdagen niet an.—_Ynse._ Nou, domenij, as wy
foart scille, den wirdt it tiid. Der is mar in lyts sigentsje, en der
is ek noch in rek yn de wyn, dat wy skouwe moatte.—_Domenij._ Nou, ik
bin klear. Swopk, hwer haste myn klean?—_Swopk._ It kin je wol bite,
domenij. Neist jo op ’e stoel laeit jou rôk en jou lekkenske
jas.—_Domenij._ (_Hy stiet gysten op, en yn de forbyldinge, det er mar
ien ding hat oan to tsjen, sjit er de rôk oan de rjuchter- en de jas
oan de lofterearm, en sa de pasterij mei feart útstappende ropt er:_)
Moarn, mem! Moarn, Swopk!—_Jiffrou._ Heres myn tiid, domenij! Wat
scill’je nou? Domenij, as dat so mut, dan mach moeke altiten wel met
jou reize om op jou te passen. Jou binne ommers geen klein kyn?
(_Domenij bliuwt oan ’e hael._)—_Swopk._ Domenij! Hei, domenij! sa net
wei. Domenij! woll’ je nou mei de oudkopen troch Snits rinne en
forkwanselje jou eigen plunjes?—_Jiffrou._ (_Hja hat Domenij beet_).
Foel je dan niks? Foel je niet, man, dat de rok- en jas-mouwen jou op
de eers bengele?—_Domenij._ Al wer mis. (_Hy tsjocht de rôk oan, en dêr
de jas oer hinne_).—_Jiffrou._ Ynse, jou mutte op myn seun toesien. Jou
wete wel. Fui! Fui! Nou, gereis jimme.—_Ynse._ Dêr kinne jy steat op
meitsje, jiffrou. Wy scille domenij sûnder haverij thús leverje. Elts
syn bar is net to folle. Earst hat de harder syn skiep laet en nou
scille de skiep de harder liede.—_Tabe._ Joun om njuggen ûre binne wy
der wer, Swopk! Meitsje den mar, det de boerekofje en in helder fjûr yn
’e poeskoken klear stiet. Den scil ik dy mear fortelle fen de Reade Sé.

_Sate Westerein._
1853.
J. H. H.

[Yllustraasje: IT LUD UT ’E MOLKENKEAMER.]

GABE-SKROARS REIS OM IN WIIF.

Ik bin ’ris wiet en smoarch en ongedien fen de Bolswerter merke komd:
ik woe it al in bytke forblomme for ús folk, mar de klean en de pong
wiisden al út ho it ’er trochgien wier; hwent ús mem hie al foar det ik
de sliep út hie, de boel neisjoen en de pong luze. Ik gong de deis wer
flitich oan de nidle, mar de jouns waerd my it leksom wer oplêzen, en
ús mem sei: “Dou scoeste doch ’ris om in wiif omsjen. Dou hieste folle
stadiger libben.” “Dat kin ik net sjen, mem! andere ik dêrop: By folle
troude ljue is ’t in hiel onstadich libben: eigentlik is it in soarte
fen Aprilswaer, ytlike mylde ljeave simmerdagen nei eltsoar, en den wer
heil en snie, ja, tonger en wjerlocht, en stoarm der op ta; en den
wirdt de tange soms mear brûkt om de divel út it flêsk to klopjen, as
om it fjûr to menearen.” “Ja, mar Gabe heite, sei se, den hieste dochs
in oanhâld as wy út de tiid rekkene.” Ik dêr wer op: “Ik haw oanhâld
genôch oan de âlde broeken en baitsjes, dy de ljue my stjûre to
laepjen, mear as my ljeaf is.” Koartom; hja koe neat mei my wirde;
hwent ik hong yn ’t gat as in baerch dy ringe wirde scoe. Ik woe mar
net, tochte my. Mar ho nuver kin it rinne! Us bûrman is wakkere tier yn
de domenijs. Ik nim it sa nei net, as dy ljue mar goed binne, en mar in
goede freedsume gong troch de wrâld geane; in foarbyld docht it measte
ôf. Hwent as de ynhouten net doge by in minske, ik wit net, eft it wol
troch preekjen lape wirde scil. Dêrom wol ik net sizze, det it kwea
dwaen scil. As in beam goed stiet to waechsjen, den mei er wol ’ris
bigetten wirde. Koartom, ik bin sa kieskeurich mei de domenijs net, mar
myn bûrman munstert se allegearre sneins ôf. Den reisge er nei de iene,
en den nei de oare; en nou wier oan de Baerder kant in domenij, dat nei
syn sin in útrinder wier: dêr moasten wy hinne. ’t Wier winter, en heal
omdet it my thús to near wier, en heal út nijsgjirrichheit, reisge ik
mei de man.

Do wy oan it doarp kamen, stoe dêr in moaije nije boerehuzinge; dêr
stoepen wy yn, en wy fregen, eft wy de redens dêr sa lang yn lizze
mochten? En do rôp in moai jongfaem, dy heal ta de molkenkeamer
útseach, sa det ik it boppe-ein allinne sjen koe; dy rôp sa frjeonlik
fen: “Ja, hiel wol, frjeonen!” det ik ’er allehiel-en-al oars fen
waerd, en mear om de faem tochte as om de domenij, do wy yn de tsjerke
wierne, sa det ik mar in bytke fen de preek forhelje kin. Allinne wit
ik ’er fen to sizzen, det er meastal binnensmûle op ’e tosken praette,
en den rôp er wer: _Jeruzalem! Jeruzalem!_ mei in bolderjend lûd. Ho
nuver seach ik op do de tsjerke útgong, en wy ús redens werom helje
scoenen, det wy oan de kofjetafel noade waerden, hwer dy jongfaem
pronkemoai bysiet. It wier in blomke fen sauntsjin jier, danich
optakele. Moaije reade wangen hie se; mar de eagen gitswart, en dat
stiet net for in Fryske faem. Sa tink ik ’er oer, mar eltse minske hat
syn sin, sei ús beppe, en hja iet plattekoek.

Us bûrman en de boer wierne kennissen. De boer frege: “Hwet for in
jongfeint ha jy dêr by jo?” “Wel, dat is in soan fen Pibe Rommerts.”
“O, sei de boer, dy hat sa ’n rún hawn, dy frij hwet in gouns roun.”
“Just, ja. Dy foks’le nuver de wei lâns as er los wier; ja, hy hat noch
stêdsswipen woun.” “Dochs, ju?” sei de boer, en al sokke hynstepraetkes
mear, dêr ik in bytke nocht oan hie. De jongfaem siet to
klontsjeknippen: der fleach in great stik krekt yn myn pantsje. “Hou!
sei se; dat is mis!” “As it miend is, net, faem; den wier it my goed,
al wier it in balstien fen sa ’n skepsel as jy binne.” De faem sloech
de eagen del. “Ha, ha! sei de boer; men kin wol sjen, det er fen de
selde lape toarnd is as syn heit. Dêr haw ik ’ris Wytmarsumer merke mei
hâlden, en do gong it ek al nuver yn syn wirk. Keardel, hwet hiene wy
do in wille! Wy sloegen yn eltsoar om as heidens en Turken. Wy jagen de
exteur en de adstinten de wei op. Mar it hat ús jild koste.” “Ja, sei
ús bûrman, dy kin syn wird wol dwaen, al is it mar in kreupele skroar.”
Op dizze wirden koe ik dudelik merke, det de troanje fen dy jongfaem
foroare. Wier it yet mar in bakker west ef in timmerman, tochte hja
licht, mar in skroar! It sloof wist misskien net, dat wy better sûnder
klerken koene as sûnder skroarren. Mar ik sei: “Bûrman, jy sizze dêr
fen kreupele skroar; wit’ je den net, det it sa biskikt is, det
skroarren, dy kreupel ef rounrêgich binne, det sokke de bêste binne?
Binne se kreupel den kinne se maklik de iene skonk ûnder de oare
trochslaen, en binne se rounrêgich, den binne se tichter mei de noas op
hjar wirk”. De boer lake, det er skodde, en de faem glimke sa hwet to
mûk. “Ha! tochte ik, nou fal ik hjar dochs net ôf.” Dat streelde my
sels; hwent siker it famke bifoel my. De klean sieten ’er sa kant om;
hjar moaije kleur, hjar ynblanke hals, hjar moaije roune earmen,
koartom alles naem my yn. Dêrby de moaije rike keamer; it moaije fjûr;
it blinkende hûsrie; it silver yn de pasteleinkast; alles wier sa
forguldich for myn jonge bloarrige eagen, det ik as bitsjoend like, en
tûzen kearen dêrnei haw ik wol ’ris tocht: “Sa kin men mar ienris in
jongfaem ljeafhabbe.” De boer noadde ús to iten, ef ljeaver dy goede
ljue wisten net better, ef dy kofje jowt is it iten skildich. Hja
lieten earst de brandewynskop roungean, en do it tafal sa kaem, det de
faem my tabringe moast, sei se mei in bernlike flaeijende stimme: “As
je b’ljeaft; scille je ’ris mei my drinke, feint?” “Dêr tankje ik for,
faem!” en ik preau. Sokke drank haw ik noait dronken út in leppel, dy
troch sokke lippen oanroerd is,” sei ik. It skimere my foar de eagen,
do ik dat skepsel dêr foar my stean seach, en ik seach net ienris, det
se op de iene tean stoe. Hwent it ongelok woe, det se krekt oan de oare
kant kreupel wier as ik. Wy ieten, en ús bûrman plakte my oan de griene
siede fen de faem, en de frijerij bigoun, det ik in lyts tikje mei myn
kreupele rjuchter knibbel tsjin hjar kreupele lofter side joech. De
frijerij waerd greater, do de âlde ljue yn it bûthús gongen om it fé to
bisjen, en de faem de tafel ôfnaem. Us bûrman rôp my by it útgean ta:
“Nou, Gabe, dou moast ’er mei oanpiele, krekt as it âld wiif mei de
hinnepiken.” “Ja, mar dy rekkene dea; sa wol ik net,” rôp ik werom. Ik
hoallefoalle dêr krekt sa lang om, det ik hjar in tútsje ontstiel en
hjar frege om de oare sneins wer to kommen? Krekt sa as wy dêr rjucht
oerein by eltsoarren stoenen, en hja sa hwet op ’e lippe kôge om ja ef
né to sizzen, dêr komt ús bûrman oanstoarmjen, en dy sei: “Ho nou,
Gabe? Haste hjar noch net op ’e skirte? Jimme moasten ’ris by de
hynstekeapers op ’e skoalle: dy scoene jimme hwet oars leare.” “Ja, mar
as it my to dwaen wier om kwea to learen, den woe ik de baes sels
sprekke; den woe ik by de divel op skoalle gean, bûrman.” Sa spriek ik,
en de faem sette greate eagen op, det ik yn ienen fen in sêfte
weisinkende frijer yn in rouwe bolderbast foroare. Mar ik wier to fol
fen hjar, sa ynnich troch alles hinne forslingere, det ik it myn goede
bûrman hast kwalik naem, det hy my oansette woe om fierder to gean as
it fatsoen meibrochte. Do it tsjin fjouweren roun, woe bûrman foart;
hwent hy sei: “Ik sjen wol, dou krigeste hjir sa ’n great klontsje yn
de thé, det ik ’er my hiel net nei set om dy mei to krijen.” “Ja, wis,”
sei ik, en ik woe al nei myn redens gripe. “Né, nou siz ik op myn
beurt, nou scilste bliuwe. It is sa kâld det it ongelt. Ik scil it wol
oan dyn âlders sizze, en moarn om tsjien ûre is de feint hjir om dy to
heljen.” “De faem lake ’ris, mar dy wipte hird nei it bûthús, en dy
frege oan de âld boer, en mei in amerij wier hja werom, en in knikje
wier genôch om my it witten to dwaen, det ik bliuwe koe, en ik wier
boppe de wolken. Do ús bûrman ôfskie nomd hie, naem er my by de earm,
en hy sei: “Dy de domenij spritsen hat, mei de kastelein ek wol ’ris
sprekke. Ik wol in ôfsetter nimme.” En do wy nei de herberge gongen, do
sei er: “De diker, Gabe, nou haste byt. Maetsje, maetsje! astou dêr
efter komme kinste, den kinste dyn skroarstafel mei al syn lappen mar
opbarne. Hjir hinget in boerepleats oan, man. De boer wirdt âld, en syn
âld wiif is blyn, en meastal bêdridich. En dêrby jimme kinne eltsoar
neat forwite; hwent jimme binne beide afterbernsbern fen Mephiboseth.”
Ik moast laitsje, hwent de man wier rûch en bibelkindich. Do ik wer
thús kaem do stie de âld boer al to heajaen, en ik fage de stalhouten
oan krekt as thús. “Dat giet dy yet al linich ôf,” sei de boer dêrop;
en do bigoun ik oer kij en skiep to praten as in âlk. Ik bitaestte alle
kij, en sei er ’t mine oer. De man sei: “Jy koene wol boer wirde, Gabe.
’t Is jammer det je it net binne, mar men kin ’t net witte,” sei de
man, en dat hie for my in djippe bitsjuttenisse. Koartom, dy man wier
mei my ynnomd, en hy gong koart nei iten op bêd en liet my mei Geke yn
de moaije keamer allinne.

Wy hoefden nin ljocht; de moanne skynde boppe yn de loft, en sa ’n
nacht to biskriuwen is boppe myn krêft. Ik scil ús âlde Gysbert-omme
mar sprekke litte.

Da ’k boascke’, eer’n oon uwz Ynts,
(het wier ick jiette’ yen jobbe!
En jae wier, earm’ djier, jong,)
ick lille’, ick bortte’ ick sobbe;
Ynts knuwck-forsche my weer so lordig en so swiet:
O jeugd! O swiete jeugd! Ick mecke ien sjongsum liet.


Mar yn de neinacht, do ik allehiel forsonken en fordronken wier yn my
sels, do (hja siet flak foar my, en de moanne skynde hjar flak op hjar
moaije troanje, sa det er yn de appelkes fen hjar brune eagen omdreau)
do suchtte ik, en sei ik: “Hwet bin ik in great gek west!” “Ho sa?” sei
de faem. “Ik haw altiten in tsjinnichheit, ja, in wjeraksel op brune
eagen hawn, en nou de moanne sa frjeonlik yn dines skynt, nou sjen ik
’er de himel fol salichheit yn.” “Né Gabe, sei de faem, “dou biste gjin
great gek _west_, mar dou bist it _yette_. Ik scil ús folk roppe. It
wirdt tiid, Gabe”, en woeps, do fleach se op en liet my allinne sitte,
en ik sloech my sels foar ’t boarst. Gabe, Gabe! sei ik yn my sels, dou
biste in gek, in forljeafde biste. Tûzen reis haste sein, in frommis
scil my noait fortokje, en nou bart it al yn ien nacht. Mar dizze faem
hat my dochs ljeaf; hwent hja seit my de wierheit.” Ik gong op bêd, mar
myn Geke gong wer nei it folk ûnder de kij. Eft dy ek hwette hearre
moast dêr yn ’t bûthûs, det se in kreupel skroar ta in frijer hawn hie,
dat kin men tinke.

De oare moarns om tsjien ûre kaem yn pleats fen de feint in earm
arbeider, dy for de feint yn ’t plak wier. Hwent dy wier út-fen-hûs
gien. Do wy foart scoenen, joech se dy earm man earst in great glês
brandewyn, en do er dêr in swolch fen naem, do striek er him oer it
liif en sei: “O, bêste faem! dat falt ’er yn as Gods wird yn in
soldaet. Hwent ik hab it yn gjin healjier preaun, en yn gjin fearnsjier
spek ef flêsk yn hûs hawn.” (Om it earste wird koe hja hast wol lake
hawwe; mar it twade makke it minder). “Mar ik moat net kleije faem;
hwent ik haw it my sels dien. Ik hab yn myn jeugd to los libbe en gjin
priis op it jild steld, en nou ik oppasje wol is it to let. Ik doar
oars sizze, det ik oprjucht bin: ja, ik bin altyd to oprjucht west. Mar
ik kin jimme sizze, det it my wol ’ris om ’t hert slacht, as ik myn
seis earme berntsjes en myn wiif dêr om de hird heukerjen sjen; en as
ik den tsjin my sels siz: “dat is dyn skild”, den rinne my de triennen
wol ’ris oer. Mar hwet scil ik? Ik arbeidzje mar wer, en siikje my sels
op to barren mei kwinkslaggen lyk as je niis heard habbe.” Wy stiene
allegearre bisoud by eltsoar en de iene seach forslein op de oare. Ik
ek; ik wist wol, det it in mâlle Bearn wier, en det it mâl gien wier,
mar det er dêr sa folle bitinken en fiel fen hie, dat hie ik noait
tocht. Geke wier hastich foartroun, en dy kaem werom mei in great stik
spek, wol seis poun swier. “Ha jy dêr wol sin oan?” “O, myn ljeave
faem!” sei er, “ik scoe jo wol patsje, mar dat kin Gabe wol ôf.” “En
dêr haw ik yette in stik spekkoeke for jins earm wiif.” Dat die se yn
in pûde. “Tankje tûzen reis”, sei de man. De boer die de groetenis oan
ús heit, en sa teagen wy der op ôf. “Gabe! sei de arbeider, “hwet
hastou dêr in bêst faem krige! Al wier se noch sa mishipt, al wier se
’er forwoechsen by, it wier yet in ingel; hwent in meilijich hert is in
goed hert.” Ik swijde dêrop; hwent ik wier ek biteutere en ontdien.

Einlinge kamen wy thús. “Nou, sei ús Rommert, “dou komste fatsoenliker
foar den dach, as dostou mei de Noarger rún yn de sleat sitten hieste;
mar dou wirdste ek in dei âlder.” Us heit en mem wierne allehiel yn ’t
moaije pak stitsen, det ik by sa ’n gnappen faem, by sa ’n riken faem
west hie, en dat wol ien fen hjar âlde kinde. Mar it moaiste fen de
reis wier, det Bearn syn wiif op ider ein fen dy spekkoeke in trije
goune foun. Noait fen de dei fen myn geboarte ôf haw ik blider minsken
sjoen as dy twa ljue. De man siet yn de hoeke to sjongen en hy smiet de
hoed yn de skoarstien op fen blydskip do er my seach. It wyfke stienen
de triennen yn de eagen, en dy sei: “Dat minske woe ’k wol ’ris sjen.”
“Wel, dat is in kreupelen ien lyk as ik bin.” “Hâld de bek, ju”, sei
Bearn, en stiek my de fûst ta. “Scille je komme to meltsjen, Bearn?”
“Ja, Gabe”, sei er, en ik gong ’er wer út.

Lyk as ôfspritsen wier, scoe ik mei in fjirtsjin dagen wer by de faem
komme, mar ear ’t ’er fjouwer dagen om wierne, hie ik hjar al op de
hynsteslide. O, hwet formakken wy ús! En ús âlders seagen ’t mei gjin
lede eagen oan. Omdet ús beiden it riden lêstich foel, moast ús âlde
guds it omtjilde.

Tonei, do ik ’ris wer by hjar kaem, hie ik to djip yn de romer sjoen:
ik hie alderhânne nuvere praetsjes, en der siet in feint yn de hoeke,
dat in neef fen Geke wier; in stimper, dêr net folle forstân yn siet.
Yn myn oerdwealskens koe ik net litte him sa ûnder wetter troch de gek
oan to stekken; ja, ik koe net litte ’t hjar heit min ef mear to dwaen.
Mar do ik allinne by hjar kaem do waerd my it leksom oplêzen, en hja
sei mei in sêfte leidige stimme: “Gabe-heite, dêr haste it min makke.
Hat ús neef in lyts forstân, syn hert is to goed om him for de gek to
hâlden. En dêrby haste ek onfoarsichtich west; “hwent hy is sterk, en
kin dy wol meitsje en brekke. Mar meast griist it my yette, detste myn
âlde heit”....... en hjir op bigoun hja to kriten, en de triennen fen
in jong frommiske, dy men ljeaf hat, binne sterker as kanonkoegels fen
ús fyanden. Ik wier allehiel to neate, en myn hert wier sa britsen, det
my de wetterlânners ek oerrounen, en ik betterskip biloofde.

Ik seach nou oan hjar dizze trije dingen: foarearst, det hja to folle
forstân hie, om hjar troch flaeijen yn it net lokje to litten; ten
oarden, det se in meilijend hert hie; en ten tredden, det se wol wiste,
det de frouljue de mânljue bêst mei sêftens liede kinne; ja, det se der
master en hear fen binne, det se hjar om de fingers wine kinne, as it
mei sêftens giet. Master Freark syn âld wiif seit altyd: “De manljue
binne lyk as de fjûrstiennen; as men dy stikken slaen wol en men leit
se op in balstien, den fleane de fonken der út, en de fjûrstien fljucht
fen siden út en bliuwt hiel; mar liz him op in kjessen, slaen der mei
in moker op, en hy fljucht yn tweintich stikken.” Om koart to gean, ik
rekke allehiel-end-al op dy faem forslingere, en ik hie wis mei hjar
boaske; mar sjoch, hwet barde! De faem krige de pokken, en waerd ’er
fen skeind; en nou waerd ik fen myn makkers pleage, det ik sin oan hwat
raers hie, en nou liet ik hjar tsjin myn sin stiltsjes glide, en ik
bleau wei. Mar myn makkers hiene my ek al de hiele winter pleage, en
seine altyd: “Astou nei de preekstoel scilste mei dyn breid, den moatte
jimme lyk as de stedsljue yn in sleepkoetske: hwent as jimme to foet
geane, den fleane jimme stap op stap tsjin eltsoar oan.” En oan sokke
praetsjes steurt in jong minske him soms sa folle, det er dêr allinne
om syn greatste bilangen foarbysjocht. Do de faem nei de pokken wer op
de foetten kaem en ik stil weibleau, do skreau se my út hjar goedheit
yette in fjreonlike brief, hweryn det se my bitanke for alles, mar hja
ferge net mear, det ik hjar ljeafhabbe scoe, omdet hja skeind wier.
Forgeat ik hjar it wier net goed fen my, det ik sa licht fen hjar
ôfseach. Ik wier as in hiel hopen berntsjes, dy de nút ljeafhabbe, om
mei de dop to boartsjen, en dy de pit weismite. Tûzen reizen hat it my
roud, hwent noait krij ik wer sa folle sin oan in faem as oan dat
minske. En nou gong it mei my yn de wyldernisse. Ik reisge nei
alderhânne fammen krekt sa lang det ik omkomd wier, en ik nearne mear
heul foun, ef it moast allehiel yn de frjemdte wêze. De lêste kear, det
ik by in faem west hab, dat wier op in Drylster merke. Do seach ik in
tsjep boerefaem, dy by in âld boer wenne. Ik wier by in omke, dat in
bakker wier, út-fen-hûs. Ik hâldde merke mei de faem, en mei in
fjirtsjin dagen reisge ik nei hjar ta op in snein-to-joune; mar dêr bin
ik sa raer weirekke, det my it einekroas op ’e holle siet, en det ik in
dei op bêd lizze moast, om de klean op de oun op to druijen. Ik woe net
sizze, hwet my oerkomd wier, mar lyk as ’er nin moart forholen bliuwt,
sa gong it my hjir ek mei. En do moast ik hwet hearre, dat kin men
tinke. Mar om oan al dy praetsjes in ein to meitsjen, sa makke ik ’er
sels dit[53] sankje op, en dat song ik alle man foar, dy er oer bigoun.

Nei dizze set haw ik noait wer nei frouljue taeld, hwent dy ik wol
hawwe woe, dy woe my net hawwe, en dy my wol hawwe woe, dy woe ik wer
net hawwe. Ik kaem ’ris by in feint fen ús, dy in jier ef fiif troud
west hie. Dy siet by in moai fjûr en paste op ’e brij. Hy hie it âldste
jonkje op ’e knibbel sitten, in skilderij fen in jonge! Syn wiif hie
ien yn ’e skirte, en ien laei yn ’e widze. “Nou haste it woun, sei ik
tsjin him, noustou wiif en bern haste, maet. Nou kinste de brij
omriere.” “Ja, sei de man, “nou wit ik, hwer ik for arbeidzje. Ik
plichte for de kasteleins to wrotten en to wramen, en nou dwaen ik it
for myn eigen flêsk en bloed. Mienste det dat gjin nocht is, Gabe?
Mienste det ik net greatsk bin op sokke moaije gesoune bern? Mienste
det it gjin inerlyk formeitsjen is, det de bern jouns sa bliid binne,
det hja by my opfleane as ik fen it lân kom? En as ik den sa wirch bin,
det ik hast net sitte kin, det myn wyfke alles docht hwet mar kin, om
út ús lyts bistean my to forkwikken? Is dat gjin nocht, Gabe? Dou wiste
wol better, feint.” “Ja, mar, sei ik dêr wer op, “de measte houweliken
binne as in sûkerbeantsje. Dat bytsje sûker is der gau ôfsobbe, en den
miene folle ljue, det ’er in swiete mangelpit foar den dei komme scil,
en it is in stik divelsdrek ef rhabarder, en den lûke se misselike
gesichten.” “Ja, heite, sei de man, “it giet dy as de foks yn de fabel.
Dy seach in moai bosk druven hingjen; dêr hie er folle sin oan, mar hja
hongen him to heach; hy koe se net rikke. “O! sei er, “hja binne dochs
ek mar sûr.” Sa giet it dy ek. Dou kinste gjin goed frommiske mear
krije, en nou bigjinste op it houwelik to smeulen. Mar dou kinste der
dêrom yette wol mei in slingerslach oan reitsje. Dy âld boer to Abegea
moast earst troch ’e skoarstien reisgje, en do hie er mei in rep in
wiif. Sa kin it dy ek gean.” Do hie ik genôch, en ik winske him
genacht, en ik bin en bliuw de âlde feint Gabe Skroar.

_Grou._

E. H.

DE HOANNE FEN WESTEREIN.


DE BOER EN DE HOANNE.


_Boer._ Hwet bistou greatsk! Hwet byldstou dy wol yn, heite? Dou
stapste der hinne as in darkert, ja, as in kening; by eltse trêd
hâldste dyn poat hwette yn ’e hichte en sjochste parmantich om dy
hinne, krekt eftstou seiste: Hwa is my allyk? En dat op in dongbult! It
stiet dy moai.

_Hoanne._ Ja, greatsk bin ik, mar dêr binne ek redens for. Ik stap as
in kening, omdet ik in kening bin; in kening mei ried en died.

[Yllustraasje: BY IT HIEM FEN SATHE WESTEREIN, PLEATS BY WOARKUM.]

_Boer._ Dou in kening?

_Hoanne._ Ja, ik in kening en faek in ruk better as ien, dy oer jimme
minsken regearret, tinke doar.

_Boer._ Kom, lit ’ris hearre, ho regearrestou den?

_Hoanne._ Ik hâld de wacht by nacht en by dei. Bigjint ’er in collega
fen my yn ’e bûrren to kraeijen, al is it yn ’t holst fen de nacht, ik
bin wach en kraei ek; ik tean, det ik ’er bin. As jimme noch miene, det
it piktsjuster is, den sjen ik al det de kjimmen hwette blank wirde, en
ik kraei it oer ’t hiele gea út: “Mannen, it is dei!” Astou ek mienste,
det ik liz to sliepen, as se my twa trêdden fen myn team ontstelle
wolle, den biste de planke fier mis, feintsje!

_Boer._ Nou fierder. Dou kraeiste goed, dat is wier. Dou haste in bek
as in sé; mar as de hânnen út de mouwe moatte, en it komt op stik fen
saken oan, ho den?

_Hoanne._ Den bin ik ’er ek, den bin ik krekt de man. Ik raem, ik byt,
ik pjuk, ik klau, ik stjit yn de hichte op, det ’er de fearren nei
stouwe. Ik siz kik noch mik; ik fjucht; ik fjucht as de dapperste held
ûnder jimme tinke doar; ik fjucht sa lang as ’er in drip bloed yn myn
ieren is, en de eagen hingje my al út de kop, foar det ik kamp jow.

_Boer._ Ja, mar, feintsje, dyn fjuchtsjen hat net folle yn de merse.
Hwent dyn hinkes scoene it nin krommel minder by in oare hoanne hawwe
as by dy. Dou fjuchtste mar út jaloerskens, krekt as ús dronkene
boerefeinten, dy eltsoar de bek opsnije om in moai faem.

_Hoanne._ Ik fjucht út jaloerskens, ja, mar ek út nocht. It is wier, ik
moat wol ’ris mei de stirt slypjende op de groun en in biblette kop om
in hinnekommen sjen; mar, jonge, aste ek ’ris wiste, hwet in wille it
is, as dyn fijne ûnderlaeit en toliter slein is, om den boppe op syn
bliedende en hymjende bealch to stean, en victoria oer de hiele bûrren
út to kraeijen; den scoeste de kâns ek al ’ris weagje.

_Boer._ Dou fjuchtste den út jaloerskens en earsucht; dos dou fjuchtste
for dy sels, en dou biste ek al nin hier better as de keningen oer de
minsken.

_Hoanne._ Nou, húsman, as dat den sa is, det ik for my sels fjucht, ik
doch it sels allinne ek ôf. Der is nimmen yn myn ryk dy fjucht, as ik
allinne. Der is ek nimmen dy in heale duit for de oarloch hoeft op to
bringen; hwent ik bitelje de kosten mei myn eigen hûd. Ik rop myn folk
net yn ’t fjild om myn rûzjes, dy ’t ik mei oare hoannen hab, út to
meitsjen. Dou seiste, ik bin nin hier better as de keningen oer de
minsken, mar as dy lilts op eltsoar binne, ef hja wolle eltsoar in flie
ôffange, ef hja loere om in hoeke lân fen hjar bûrmans hiem ôf to
skoerren, den is ’t gerop: _Te wapen! Uwe eer, uwe haardsteden en
altaren, uwe vrouwen en kinderen, uw goed en bloed zijn in gevaar! Op
de roepstem uws konings dan te wapen!_ En de ûnderdanen moatte faek
fjuchte as earme halzen for in ding, dat hjar nin botsen skele kin,
wylst de man, dy ’t egentlyk allinne oangiet, thús bliuwt en syn glêske
pons drinkt.

_Boer._ Nou, dêr scil ’k net fen sizze; dêr is al in bytke fen oan. Mar
dat foroaret ek njunkelytsen al. Fen âlds makken de keningen oarloch op
hjar eigen manneboet, mar nou wolle de ûnderdienen it al hwette mei
witte, omdet it op hjar hûd en jild oankomt. Mar né, sa as dou is by ús
de wisansje noch net. Dou dochste lykwol ek in bulte for dy sels; dou
fjuchtste út jaloerskens en earesucht, mar dou fjuchtste ek as in
hoanne út hoannichheit for dyn plezjirkes, feint!

_Hoanne._ Ja, plezjirkes haw ik, dat is wier; sa folle as ik mar út de
skinen sette kin; mar dêr bin ik ek tankber for. Ik doch in bult goed.

_Boer._ Sjen my dyn kammeraten ûnder de bisten ’ris oan; hwet in gelok
hastou boppe tûzenen! Is der in edeler bist as in hynzer? Sjen my dy
ljeave lytse fôleman, dy dêr mei syn moer oer de sleat rint to
boartsjen. Hwet in tsjep, fyn bisnien, nuver bistke is it! Scoe it yen
net grize, det men it forkeapje moat? Foar det it earme skepsel it ein
fynt, moat it earst noch troch tweintich boalshânnen gean. Mei in
mannich jierren wirdt it in âld knol, dy mear ferge wirdt hwet er
jierriger en swakker wirdt. Arbeidzje by it bealchfol; skriel foer; en
dat by de tomme heind; yn kjeld en snie faek oerwinterje yn de weide;
it boarst, ribben en skoften oan ’t blieden lûke, en den ta in salve
bruijen op de iepene rauwe bealch ta. As ’t alles omkomd is, ta lean
for al syn bodzjen it mês fen de filder troch de strôte en de hûd oer
de tromme. En dyn libben, it is ommers inkel wille; it is it libben fen
de Sultan fen Konstantinopel yn ’t midden fen syn harem.

_Hoanne._ Ik in Turk? Wrymmels net, Jelle! Ik bin in goed kristen
hoanne, lyk astou in goed kristen boer biste, En hwet dyn foarâlders,
de âlde Friezen oangiet, ik wier al de heechste yn ’t kristenryk, do
dat noch wylde heidens wierne; hwent do stie ik al boppe op alle
tsjerken en toerren, dêr kristenen wierne.

_Boer._ In kristen hoanne scoeste wêze aste in domenij wierste; hwent
dy kraeije, skraebje en bite ek wakker, as hja it wird _biskop_ hearre,
mar nouste njuggen frouljue allyk troud haste, biste in Turk. Dêr haste
de Ljouwter krante fen Smeuding; dêr kinste yn lêze ho de Sultan
libbet. Lyk as hy libbestou yn dyn harem, en dat is it hinnehok; hwa ’t
dy mar yn de kop komt smytste de bûsdoek ta, en ’t spil is klear. Dat
giet sa, de iene foar en de oare nei, en as de dei yn dat wirk forroun
is en de nacht komt oan, den sit dyn partelot, de earste Sultane, dyn
hertlapke neist dyn side to sliepen, wylst de oare fen de team hjar
lokkich rekkenje, det se hwet fierder ôf mei de greate hear op ’t selde
rik sitte meije. Hwet in wille! En dat giet sa dei út dei yn, it hiele
jier troch. Lijen haste net, lijen kenste net. Wirdste âld fen dagen,
en der komt in sike ûnder ús folk, dy in licht hoannesopke nedich het,
knik, draeije se dy de nekke om, en dou haste der west. It docht dy
noch minder sear as it lûken fen in losse tosk oan ús boi. De faem
stekt syn majesteit yn ’e soppanne, en it wetter, dêr de Sultan yn
útsean is, tsjinnet noch ta in forkwikkinge for in gammel sloof. Yn
glorie en wille haste libbe oan de lêste sike ta, en dyn lyk docht noch
goed nei dyn dead.

_Hoanne._ Forginste my dat, Jelle?

_Boer._ Ik bin net oerginstich. Mar ik kin it net bigripe, hweromstou,
hoanne, in hoanne, dat is gelokkich wêze moaste; en dat ljeaf fôlke dêr
hynzer wêze moat, dat is, ongelokkich. Us lânhearre seit altiten, as
der in diere-ivichheit is, dêr al it kromme fen dizze wrâld yn rjucht
makke wirdt, den hastou dyn lean wei.

_Hoanne._ Ja, mar ik doch mear goed astou tinkste, boer!

_Boer._ Dyn goeddwaen dat mei ek wol sa wêze; dêr scille wy net fet fen
sopje, feint! Kromme aeijen leiste ús by de roes. Dou biste sa loai
detste stjonkste; fjuchte, nou ja, dat kinste, en dat wolste eltse ûre
fen de dei, mar krekt as de greate oarlochshelden biste noch to loai om
út to brieden, hwetste sels trêdden haste. Hawar! dêr haste dy doffert,
’t ljeave bistke lost syn douke ôf; hja sit deis, en hy nachts to
brieden; mar dou, loaije stjonkert, litste ’er de earme hin allinne mei
oanpiele. Dat sloofke sit trije wike oan ien stik op de aeijen to
brieden; alle fearren broeije hjar fen it liif; hja liket wol fild op
hjar bleat-rauwe boarst; en dou sjochste der net nei om. Ja, dou haste
net in kerlke for de earme piken oer, en it is al folle detste dyn
eigen bern net op ’e kop pikste.

_Hoanne._ Nou, ja, dat ha ’k dy al sein. Ik bin kening, en as ’er ien
kening oer jimme is, dy de kream for syn wiif útleit ef syn lytse bern
himmelt, hingje my den mar op. Mar myn wyfkes dy doch ik goed, en ik
trotsje de bêste kening út, dy better for hjar soarget as ik. Skraebje
ik de hiele dei net yn de groun, yn ’t gêrs, yn de rúchskerne en wech
ende wear? En as ik in kerl ef in wjirm fyn, rop ik den net altiten
fen, tuk, tuk, tuk! Stjerre scoe ik ljeaver fen honger as in grizelke
yn de mûle stekke foar det myn hinkes hjar biderf hawwe. Sjoch ’ris,
binne se net fet en tierich? Ha ’k se net yn steat brocht om it brieden
út to hâlden, en for myn jonges en famkes allinne to soargjen? En hwet
in skreits bin ik! Ik bin ommers sa meager as in range. Né! Jelle, ik
doar myn kaem skodzje det er klapt, as ik keningen ûnder de minsken
sjen, dy sels skatryk wirde, wylst de ûnderdienen swietkes wei
útdroegje. Eltse Hohenzolrnsman op klompen seit tsjin hjar: _Ha, bruder
mein!_ Hja witte net hwet hja ite wolle, en miljoenen fen hjar folk
witte net hwet hja ite scille. Hja witte net ho útwreidsk en oerdwealsk
se hjar wol optakelje scille, en miljoenen fen hjar folk rinne hast
neaken en bibberje fen kjeld.

_Boer._ Hou, hou! Dou gieste ’er mei feart út. In ryk is nin hinnehok
en in kening nin hoanne. In kening kin net fen in kerl ef in
keallegêrskje libje. Dou wiste ek sa goed as ik, det in kening moat as
in kening yn pracht en hearlikheit foar ’e tried komme; oars leauwe se
net oan him en syn macht om oarder to hâlden. Dou strûzeste dêr oer
hiem en dongbulten hinne mei lange spoaren oan de learzens; in takkelde
kaem, sa read as kralen, fierste op de edele kop; twa lellen bloed
litste bingelje ûnder dyn kin; in rôk mei goudene knopen en grien
flewielen opslaggen haste oan; en den noch in stirt fen bonte fearren,
dy dy mei in nobele swier efter it gat swypkje en neibôgje. As ’er de
sinne op spilet den wit men wrychtich net eft men goud en juwelen
flonkerjen sjocht, ef side en flewiel. En dou fordomste ’t ek al om ’er
lang mei to rinnen! As ’er it minste sprûzeltsje oan komt, litste ’t
pak by stikken en brokken by dy del falle, dou skopste ’er as fodden yn
om, en tsjochste in splinternij oan. Dat dochste yn dyn keninglike
oerdwealskens alteas elts jier iendris, en nou biste lêbich, det ús
keningen hjar ek nei hjar steat yn ’t brat stekke, en dêr in bulte jild
for útjane. Dou haste goed sprekken; dy groeije de klean oan de bealch,
en hja, dy sa neaken as in swel to wrâld komme, moatte ’t ommers keapje
for ’t jild, dat wy hjar jane. In swan hat syn fearren krekt sa goed
nedich as in mosk.

_Hoanne._ Dat witte de bern wol, Jelle! Mar ik siz nou mar ’ris, jimme
wirde der neat better troch. As de harder in baitsje oan hat fen
flewiel, in hoed mei silveren lutsen en reade plommen, en in staf mei
poarper strûzen hat fen goud, dêr scille de skjippen nin byt better by
farre, as det er yn pij klaeid is en in iken stôk yn ’e hânnen hat. Mar
sa binne jimme minsken. Jimme leauwe oan nin kening as er him net op
jimme kosten oppronket. Den earst kin de kening syn hoanne kening
kraeije, as syn pracht jimme blyn skynt for jimme eigen jild.

_Boer._ Kinste Fransk?

_Hoanne._ Né; hwet Fransk! Ik kin net iendris lêze, myn ljeave man.

_Boer._ Dou praetste oars omtrent krekt as de Fransken foar in sauntich
jier. Do krantte ús heit wakker, en den hearde ik dêr alle dagen op
omtongerjen. Ef sit ’er den Fransk bloed yn dy? Biste in Franske
hoanne?

_Hoanne._ Ik bin in echte Fryske hoanne. Myn mem hat my to Frentsjer yn
’e bocht fen Guinea lein. Ik bin to Lollum yn de pasterij útbret en
opfet. Domenijs Hindrik hat my to Bolswert oan dy forkoft, en sa bin
ik, astou wiste, hjir to Westerein komd. Ik stean hjir op in âlde
groun, dêr dyn foarâlders twatûzen jier tsjin de tirannen for fochten
habbe. Nin foet kinstou hjir sette, dêr nin heldenbloed fen hjarres for
ús frijheit yn sipere is. Spat it net tsjin dy op? Fljucht it dy net yn
de eagen, noustou my foar de skinen smytste, det ik in Franske hoanne
bin, omdet ik praet as de âlde stânfriezen? Dou tinkste ommers net, det
hjar âld soun forstân en de nije Franske franjes, dy op guillotine en
tirannij útdraeiden, it selde ding wierne?

_Boer._ Nou, dêr seiste hwet, hoanne, dat koe de planke wol net ’ris
fier mis wêze. Us pake dat wier in âld-frinzich keardel en in Fries op
en út. Dy mochte nin Franskman sykjen hearre; mar dy praette omtrint
krekt en allyk as dou. Nim it my net kwaelk; mar de smousen, dy de
kranten skriuwe om ús jild yn hjar pong to krijen, meitsje ús sokke
fabels wiis.

_Hoanne._ Né, ik krantsje net. Ik kraei mar út myn dom hoanneforstân,
mar dat is den dochs noch better as it getsjanter fen de toalf stammen,
dy kranten skriuwe en lotterijbriefkes en brillen forkeapje, om de hân
yn jimme pong to krijen.

_Boer._ Dou seiste al gedurigen, ik kin net lêze. Dat flouste ommers,
hoanne. Do ’k in bern wier, ha ’k dy wol tûzenris yn ’t A-bie-boek
sjoen. Dou stoeste ’er foare yn flak tsjin it A-bie oer; en dêr stie
ûnder:

Gelijk de wakk’re haan tot kraaien is genegen,
Zo laat u, jonge jeugd, tot onderwijs bewegen.


Dou wierste in eksimpel for de bernkes; dêrom hjitte it ek in
Hoanneboek. As hja fregene, ho fier is boi hinne? en hy wier noch yn ’t
A-bie-boek, den wier ’t: “Hy is noch yn ’t Hoanneboek”. En nou seit de
hoanne sels, det hy nin A foar in Bie ken.

_Hoanne._ Nou just. Sa lang ik yn ’t A-bie-boek wier en alle letters
jimmer foar myn snavel hie, koe ik alle letters op in prik; ja, ik koe
ek noch boekstaverje A Bie, ab; E Bie, eb; O Bie, ob. Mar nou bin ’k
’er al fyftich jier útskopt west; wolste wol leauwe boer, det it my
allegearre skjin forgetten is?

_Boer._ Ja, mar in ding moat ûnderhâlden wirde. Dou pielste der ek net
mei.

_Hoanne._ Ja, wol, piel ik ’er mei. Ik hab lêsten al ’ris yn de
finsterbanken sitten en harke, do de master út it Heidenskip jimme
Rindert lêzen learde; mar dêr koe ’k nin grizel fen fetsje. De master
wiisde op in printke en frege: “En wat is dat?” “_In Lodde_”, sei
Rindert. “_Het is een spâ_”, sei master. “Is dat sa?” frege Rindert oan
in Ljouwerter, dy ’er by siet. “_Né, jonge; dat is op syn Luwerdersk
’en leppe. Mar mogelik is ’t Hollansk_”. “_Né_, sei Freark
Dimter-farjer fen Bolswert, dy der ek by siet, _Né, it is geen
Hollansk. Te Deemter-en-zo dar segge se altiten fan skup_”. “_Ja_, sei
de Hollanske hear, dy jou span bleskes keapje woe, _maar Deventersch is
Overijselsch, geen Hollandsch. Spâ is Hollandsch, zoo als ’t gemeen
spreekt, maar een fatsoenlijk man zegt spade, en zoo ziet men het ook
altijd geschreven en gedrukt. “Nou, den mar spade_”, sei Rindert. “Né,
sei master, _spâ_, hwent oars komt it net út. _Spâ_, _A_.” En dat wier
nou om de a to learen! Mar do Rindert oan de _Bie_, _Die_ en _Effe_
kaem waerd it noch mâller. Dêr moast er tsjin sizze _be_, _de_, _fe_;
hwent dy hienen nin klank, en dochs moast hy se útsprekke. Nou, dat
giet fier boppe myn hoannebrein. Nei myn dom forstân kin ik net
kraeije, en dou nin letter neame, al is ’t noch sa sunichjes, as it hat
in lûd.

_Boer._ Der is dochs noch in bytke fen oerbleaun, detste in pearhûndert
jier yn ’t A-Bie west haste. For in hoanne praetste ’er moai tûk oer.
Mar detstou dat mei dyn hoannebek net útsnetterje kinste, dat tanket dy
de divel! Dat kin Prinsen fen Haerlem allinne, dy ’t útfoun hat.

_Hoanne._ Ik wit it net. Mar it liket my ta, det de Friezen wakkere
onnoazel wirde. Hja litte hjar troch domme Hollânners yn ’t lêzen en
troch Juda en Israel yn de polityk ûnderwize.

_Boer._ Hwet wolstou mei polityk sizze? Det wy ljeaver nei smousen
harkje as nei ús dimmene foarâlders? Wolstou sizze, det wy it bigryp
forlern habbe fen de echte âlde Fryske frijheit?

_Hoanne._ Kukelekoe!

_Boer._ Nou, nin oerdwealskens! Fiele wy net mear, hwet Fryske frijheit
is?

_Hoanne._ Kukelekoe! Kukelekoe!

_Boer._ Dou biste in greatske gek. Der is nin wiis wird mear mei dy to
sprekken. As sa ’n Fryske hoanne it wird fen âlde Fryske frijheit
heart, wirdt er pûr gleon; den kraeit hy it út.

_Hoanne._ Kukelekoe! Kukelekoe! Kukelekoe!

_Sate Westerein._
J. H. H.

MOSTERT NEI DE MIELTIID.


Trije boeren sieten by de skoalmaster to iten; elts hie in eigen
sizzewird. De master sei: “_Wikje segge, sikje segge. Ik sie wel wat er
aan de maaltijd mankeert. Wikje segge, sikje segge, de mostert mankeert
er aan, en dan is de boel lak._” Do bigoun Tjitte en dy sei: “Ja, nou,
nou jy it sizze, master, nou is ’t sa al; mar master, master! Né, nou
ik bin der net jin, mar, nou, as se sa onbidinklike sterk is, det se
yen yn de holle opskoert; nou, den siz ik, tankje for mostert.” Do
bigoun Age: “Poeha en gjin ein! Myn ljeave freon! Mostert! Ik bin ’er
sa bang fen, det ik se net yn hûs hawwe wol. Poeha! Wy hawwe it ’ris
ien fen ús lytse bern oan de foetkes lein; dêr kamen blierren fen as
hinne-aeijen. Myn ljeave frjeon! Poeha en gjin ein! Sok gûd nim ik net
by it iten. Hwet sizze jy, Durk?” “Hm! Ik foarûnderstel namelik, sei
Durk, as men der in bytke fen nimt, stel ik, scil it in minske gjin
kwea dwaen, mar, stel ik, om it flêsk ’er troch to dweilen, hm!
foarûnderstel ik namelik, det it ongesoun is; hm! ik tink den,
foarûnderstel ik namelik, det it in minske kwea docht. Mar ik brûk it
al, stel ik, en bin net tofreden as myn wiif it net op tafel bringt,
foarûnderstel ik namelik.” “_Frouluden_, sei master, _wikje segge,
sikje segge, die vergete et hast altiten, wikje segge; mines ten minste
as se kwaad is. Dan is ’t lak: want ik houd er feul fen, wikje segge,
sikje segge, en dan binne wy beide kwaad, in dan seg ik wel ’ris, wikje
segge, sikje segge, Aagt, as it de kofjekanne of de sukerpot waar, die
oppe tafel ston, die sude niet fergeten wurde, lak, hoar! wikje segge,
sikje segge._” Poeha en gjin ein, myn ljeave man, sei Age, jy falle
raer op jins wiif út, en den kwea to wirden om in bekje fol mostert.
Myn ljeave man, as myn wiif it mâl fel oan hat, poeha en gjin ein! den
is ’t eft de kweade yn de noadstal stiet om syn hynstepoat bislaen to
litten. Hja hellet de heuvel ta de skoarstien út, en dy den net fen
ruten spilet, dy scoe se de hûd sa murf takje as in hjersttsjiis. Poeha
en gjin ein! Myn ljeave frjeon! klei mar net. Hwet sizze jy, Tjitte?”
“Ja, nou, sei Tjitte, nou ja, der binne kweade frouljue, mar ek
onbidinklik ljeave hertsjes. Mar hja binne as it waer yn de
Aprilsmoanne, onbidinklik hinne en wer. Mar, né, nou, as mines hwet
ûnder de mûtse hat, den hat se in kop as in toer. Nou, ja, in
stikelbaerch lit him better hantsje as in kwea wiif; mar as ’t goed is
mei hjar, né, nou, den wit ik gjin aerdiger gûd as in treddekealskou en
in jong frommiske. Onbidinklik moai, siz ik jimme.” “Poeha en gjin ein!
sei Age, myn ljeave frjeon, in treddekealskou hat de pong om de hals,
sa as men seit. En dy hawwe de frouljue ek, myn ljeave frjeon, en dêr
giet alles yn, hwet de manljue fortsjinje. Poeha, en gjin ein! Tôgje
oan mar, myn ljeave man!” “Hm! ik foarûnderstel, sei Durk, as in man
alles yn dy pong smit, stel ik, hwet er namentlik fortsjinnet, hm! ik
foarûnderstel, det er den net felle wiis is, stel ik; hwent den makket
er him sels stedskyn fen it wiif, stel ik namentlik.” “_Wikje segge,
sikje segge_, sei master, “_dat is ’en kwestie, daar wil ik my niet in
geve. Wikje segge, sikje segge, ’en peert in ’en wyf binne hondert
datten an. Het iene dat hewwe se te feul en ’t ander te weinig. Mar jou
sprakken daar fen ’en dardekalfskoe: binne dat de beste in hoe fergelyk
je die by ’n wyf? Want as ik ’en ding niet begryp, wikje segge, sikje
segge, den is it mar lak om er over te praten, wikje segge, sikje
segge._” “Ja, sei Durk, ja, nou; nou né; in wiif is gjin kou; né, nou,
gjin kou, mar der is gjin wiif sa ryk, ef hja is in kou gelyk. Hja nimt
en jowt. En onbidinklik nuttich binne hja beide.” “Poeha en gjin ein!
myn ljeave frjeon, jy hawwe der al in nuvere forgelikinge,” sei Age.
“Ja, in wiif is as in brânspuit; dy nimt ek, myn ljeave frjeon, en gjin
ein. Mar den moat er net lek wêze as úzes is. Dy bringt it net fierder
as in skoaljonge pisset. Is dat in ding? Poeha en gjin ein! kom dou
’ris yn de stêd, myn frjeon.” “Hm! Ik foarûnderstel for in eagenblik,
dêr kom je my op it sear, sei Durk; my as brânmaster, stel ik
namentlik. Hm! ik foarûnderstel, as ik it nei myn sin hie, den waerd
’er in nij brânspuit makke, stel ik. Hm! ik foarûnderstel namentlik,
det ’er wol jild by de gritenij is, namentlik stel ik.” “Poeha en gjin
ein, myn ljeave frjeon! In nije brânspuit! Den wier it better in twade
der by, mar ja wol, poeha en gjin ein! It scil der net ynstean. Den
wier it mar better in twade der by, siz ik, myn frjeon.” “_Wikje segge,
sikje segge_, sei master, _so kenne se er ook wel ’en twiede
skoolmeester by neme. Lak, wikje segge, sikje segge, dat gaat niet._”
“Né, nou, sei Tjitte, nou, ja jy binne der op biroppen, master; mar do
ús âld smid allinne wier, do moasten wy al frij hwet ûnder him stean.
As de feint kaem om in hynzer bislaen to litten, nou en de baes siet
ûnder syn soapke, eft it noaske him net; nou ja; hy die it al, mar né,
nou, as de feint hwet dreau den wier ’t: “Wachtsje, divel! Wachtsje
hwet! Jimme mem hat ek al op dy wachte”. “En den sa onbitinklik flokke
eft it ambyld boarstte. Mar nou de baes partij krige hat, ja, nou, nou
is er al makker wirden. Ik wol dêrom net sizze det jy onmak binne,
master. Jy binne oars in onbitinklik bêst man.”

Dêr kaem de masterke yn saun hasten mei moster. “Dêr stiet de mostert,
hearen! sei se. _Wikje segge, sikje segge, jou hewwe jou forpraten by
de buren. Wikje segge, sikje segge, it is mostert na de maaltijd. En
dat seg ik nog e’s, frou, hoar! De boel is lak met jou van daeg._” Do
sette it wiif de hânnen yn de siden, en sei: “Jimme divelske manljue,
dêr ik sa’n wird om siz; alle klapsketen en haverklappen moat men nei
jimme loai gat rinne. Dat sit mar to smoken, to sûpen, to riddenearjen
en to argewearjen, to prûmkjen en to kwatsen, en wy kinne de smoarge
boel wer oprêdde.” “Poeha en gjin ein! sei Age, myn ljeave frjeon, giet
de helsdoar iepen? Dat hawwe we hjoed net fortsjinne, wis wol?” “Hâld
dou de bek mar mei dyn poeha! sei masterke, dou haste noait nin keardel
útmakke, ju! Dou haste al twa frouljue hawn, en der is noait skaei fen
dy komd.” “_Wikje segge, sikje segge, sei master, jou beledige de
minsken hier in dat komt niet to pas, frou_”. “Hwerom hat er de bek der
yn to slaen? sei hja, it is jou skild mei jins geëamel om sa ’n
bekjefol moster. Moster is noait yn myn âlders hûs west; en dat wierne
dochs gnappe boeren, en jou heit wier mar in waechdrager, in
lantearneopstekker yn de stêd. Jimme divels! it grim scoe yen út de
beugel spatte, dêr ik sa ’n wird om siz.” “Hm! ik foarûnderstel for in
eagenblik, masterke is boas, stel ik, sei Durk, mar ik foarûnderstel
namentlik as wy ’ris in slok dronken, en wy masterke ’ris yn de govert
namen. Ho scoe dat lykje, stel ik?” Do sette masterke wer de hânnen yn
de side en sei: “Dou smoarge trôch! Ik mei dy govertsje? Ik woe ljeaver
det jimme allegearre smoarden, dêr ik sa ’n wird om siz; en dy in hân
oan my slacht, dy helje ik it ljocht ta de kop út.” “Nou, dat komt my
hirder-nôch oan, sei Age; mar né, nou, masterke, jy moatte bidare, jy
binne sa onbitinklike kwea.” “Bidare?” sei masterke, “bidare? For
loaije sûpkeallen, en pluggen bidare, man! Yn der ivichheit net, dêr ik
sa ’n wird om siz”. En dêrmei stau hja de doar út. “_Wikje segge, sikje
segge, sei master, nou is ’t lak. Wy leze in de skruft, dat it eerste
frouminsk uet in mansribbe maekt is, mar dat is wis in forkeerde ribbe
weest, die nergens goed foor waar, as om er in wyf fan te maken. Het is
best, dat jimme nou mar na hues toe gane: want ’t fermaek is over.
Wikje segge, sikje segge, it is lak_”, sei master. En sa tochten de
boeren ek en gongen nei hûs ta. En hja toften by hjar sels: “Hiene wy
sokke mostert by de mieltiid hawn yn pleats fen nei de mieltiid den hie
it ús yet sa goed net smakke as it nou dien hat.” Ut.

Grou.
E. H.

[Yllustraasje: BY AGEBOER.]

TAHEAKKE.

Foar ytlike jierren haw ik jimme oplêzen ho trije boeren, dy by de
skoallemaster to iten wierne, troch it kweade wiif fen master fen de
mieltiid reage waerden; it stik hiet _Mostert nei de mieltiid_. Dy
trije boeren en de skoallemaster kamen wer ’ris by elkoarren by Age oan
hûs, en hiene altyd noch hjar eigen sizwirden. Age miende, det syn wiif
nei de kreambisite wier, en dat scoe ek west habbe; hja wier al yn de
pronk, mar dy wier om de warmte fen de dei hwette op de wrinen lizzen
gien op in bêd yn de selde keamer, dêr dy manljue by elkoarren kamen.
Hja hie de doarkes ticht oandien, en de skoen op ’e bêdsplanke set; nou
koe se alles hearre, en gjin minske wist, det se dêr wier. Do de pipen
yn de brân wierne en de romers fol getten (it wier in wyngelach), fette
master it wird wer op, en sei: “_Wikje segge, sikje segge, wy sitte
hier niet op ’n ooyevairsnest: ’en flesse wyn, dat komt my alle dagen
niet over. Men kan wel sien, dat het de boer goed gait. Nou, Age, ik
gun it jou fan harten. Segen en gesontheit, hoor!_” en master leuge syn
earste glês. “_Dair is jenever mar bocht by_”, sei master.

“Né, nou, in oaijefarsnêst, master, sei Tjitte, “ja nou, dêr hearre ek
nin minsken op to sitten. Mar, ja, nou, as ik sa’n kwea wiif hie as jy
ien hawwe, né, nou, den sit ik ’er ljeaver op as by jo yn ’t skoalhûs:
ja, ik siet ljeaver op in âlde reidsompe, dêr de hearringslynders hjar
nêsten op bouwe, sa onbidinklike bang bin ik for kweade frouljue.”

“Poeha en gjin ein! rôp Age. Bang for frouljue? Greate bern binne it
mar, minskebihelpen, en dêr bang for wêze? Master is der yette
gelokkich oan; dy hat in ropper en in razer; dy flapt der yn ienen
alles út, en as hja pûr is, den scoe hja him mei gleone steallen ta it
hûs útkeile ljeaver as krimp jaen. Poeha! sa’n frommis is yette mei to
forkearen: dat binne mar Aprilsboikes; dêr folget de griene Maeije op.
Mar mines is in jeuzeler; dy giet de toet as in klapmoulke fen de bern;
in teapert, dy noait ophâldt. Lêsten hab ik hjar drige, om hjar troch
twa arbeiders de mûle fêstbine to litten mei in stûrtske line, det se
swije moast. Poeha en gjin ein! Do woe hja hjar sels smoare yn de
jarredobbe. Is ’t net freeslik, man?

“Hm! Ik foarûnderstel namentlik, sei Durk, “det jimme dy útheuveling ek
wol fortsjinne hiene, bûrman. Hwent jimme kamene fen de stêd, stel ik,
en dêr hiene jimme sa lang op de Os sitten to pimpeljen en to smoken,
det jimme sels oksen wierne. Hm! ik foarûnderstel namentlik, det de
frouljue den reden hawwe om in wird to sizzen.”

“Ja, nou, sei Tjitte, “né nou, wy wierne sa net, det wy koene ús wol
rêdde. Né, nou, sa mâl wier ’t net. Mar ik wier flau, sa flau, det ik
hab twa kâlde seane bargepoaten opiten mei wol in heal fjirdepartsje
brea der by, en do bikaem ik gânsk hwet. Né nou, skeef ef onbikwaem
wierne wy net. Wy wierne hwet smústrich, ja, nou, en dêr sa’n gejeuzel
om to hearren fen it wiif, né, nou, dêr jow ik Age gelyk yn. Sa’n wiif
scoene men winskje, det hja de pip krige.”

“_Hoar ’ris, wikje segge, sikje segge_, sei master, _mines falt met de
hele hued uet en dan is ’t deend; mar dan is ’t ook of de poorten fan
de hel open komme, en dair bin ik ook al toe wend: mar ik schaem my toe
de tonen uet as er andere minsken by binne; mar it is myn eigen schuld.
Want sy waer foor ons trouwen al ’n baes met de mon’, in do hew ik hoar
te feul frij geven: want de liefde is blynd, en as men met die
blindheid slagen wurdt, dan is de boel lak, hoar, wikje segge, sikje
segge._”

“Hm! Ik foarûnderstel det je dêr yn gelyk hawwe, master, sei Durk,
namentlik as men forliefd is. Hwent myn wiif hat twa ongelikenske
eagen; it iene is blau, en it oare is griis: koartom, in douwe-each hat
se en in katte-each, en ik hie wol twa jier troud wêst ear ik ’t sjoen
hie. Hm! ik foarûnderstel, stel ik, det se ek in douwe-aerd en in
katte-aerd hat. Hwent, o, hja is sa ljeaf en sa sêft as ’t moai waer by
hjar is; den is it in douke; mar as de mûtse forkeard stiet, hm! ik
foarûnderstel, det den de katte-aerd boppe driuwt: den byt se, en klaut
se, en hja gûlt it út. Hm! ik foarûnderstel oars, det hja in bêste
húshâldster is, kloek en sindelik is se; hwent jildtellen en fliejeijen
is hjar greatste útspanning, stel ik.”

“Poeha en gjin ein! sei Age, “dêr moatte wy ’ris op drinke. Op ’e
fliejacht, mannen. Myn wiif jaget my en de feinten en fammen. Hwet is
’t treastlik, det se op ’e kreambisite is! ’t Is in divelsk soadtsje dy
frouljue! Men kin der net sûnder en net by wêze. Poeha! scoene it wol
minsken wêze? Ik leau, det it mar minskenbihelpen binne.”

“Ja, né, nou, sei Tjitte, in pompstôk is ek al in minskebihelp, en al
gûlt en kreaket er hwet, wy kinne him net misse. Sa giet it ús mei de
frouljue ek: de iene ropt en raest, de oare jeuzelt, in tredde stunet,
in fjirde fysket altyd yn hûs om, en koartom elts hat syn lek en brek.
Nou, ja, nou kleije wy, mar dat helpt ús neat; hwent wy binne keppele
rammen; wy meije mei de keppelstôk ombingelje sa ’t wy wolle, hy bliuwt
ús oan ’e hals hingjen. En wy hawwe se sels opsocht, en faek mei bidden
en smeken, mei suchten en triennen it jawird krige.”

“Hm! ik foarûnderstel namentlik, sei Durk, “det de frouljue sims al sa
folle frije as de manljue, net mei de mûle, mar mei de eagen, stel ik,
en dêr bitsjoene se de manljue mei. Men seit wol fen _âlde
tsjoensters_, mar der binne folle mear _jonge tsjoensters_, en dy lûke
yen oan, foarûnderstel ik namentlik, det ik al ’ris mei hynzer en karre
yn de sleat mend bin, sa seach ik nei in jong frommiske, dat yn it lân
stie to swyljen mei de bleate earmen. Dy hie my yn de hinnereis
frjeonlik taknikt. Dêr kaem dat fen dinne.”

_Hoarris, wikje segge, sikje segge, jonge frouluden is noch in aerdich
goedtsje, mar asse ouder wurde, den ken de duvel hoar wel as prokkereur
bruke. Ik hew dar twie by de skoal wonen, dat binne kwade rakkers. As
se kwaed wurde dan is ’t krekt as de see opkomt. Se kraeye it uet krekt
as de oude kipen, die gien eyers meer legge._

“Ja, nou; né, nou, sei Tjitte; “ja, jy neame dêr ek sokke earste
bekstikken. Sokke heksemasters binne ’t ek allegearre net. Né, nou, wy
wolle allegearre graech âld wirde, en dy sloven, dy yn hjar jonge
jierren sa’n ellinden en tramtaesjes mei de bern útstien habbe, oer ien
kaem to skearen, omdet der ytlike kweade ûnder binne, né, nou, dat komt
net to pas nei myn sin.”

“Poeha en gjin ein! sei Age. “Det je in frouljesgek wierne, dat wisten
wy allegearre wol, mar âlde frouljue binne minder as âld blik. Dêr kin
men yette rinkelbellen fen meitsje oan de bernehoepen, en âld lear kin
men de kachel mei oanstoke. Koe men se yette mar forroalje oan de
potskippers for pot- en pangûd ef nije romers, mar hja binne neat
wirdich.

Do sprong Age syn wiif forwoed fen it bêd ôf en sei: “Nou wirdt it my
to mâl, skobbejakken, dy jimme binne! En dou to minste,” sei se, en do
treau se Age de fûst ûnder de noas; mar Age sei gjin poeha, en siet as
in forwezeling. “Sitte jimme dêrom hjir to wynbealgjen fen myn jild?
Hwent hy hat ’er neat ynbrocht as in pak klean en in brêgemanspak, dat
er yette boarge hie. Sitte jimme dêrom fen myn jild to sûpen, om de
frouljue alle hoon en smaed oan to dwaen? Jimme scoene ljeaver oer kij
en hynzers prate, lyk as jimme freeds op ’e Os dwane, sa lang as jimme
op ’e stoel sitte kinne. Den komme jimme gjin minsken to nei. Mar ik
scil net skelde en rache, lyk as masterke die, do jimme dêr to iten
wierne. Dy sonde binne jimme my net wirdich; mar ik scil jimme in
teltsje fortelle, dêr jimme jimme ’ris aerdich oan spegelje kinne.

“Jimme moatte den witte, det der oan de Tuikemar in kroechje stiet, dat
neamt men de _Brette Hoanne_. Nou, dêr wenne sa hwet in glêdde widdou
yn fen sa’n stiif tritich by de fjirtich jier. Dêr laei ek in
preamskipper, dy mei syn wiif allinne foer; dat minske wier gansk in
ruk âlder as hjar man. Nou hie de man smuchte op dy glêdde widdou, en
dêr wier er net by wei to slaen. Dat sangere dêr twa trije dagen by om;
in goed slok der by drinke. Einlinge waerd it seil ophyst, en do mei in
weste wyn nei _Twa-Hûs_ ta oan de oare kant fen de mar. It wiif hie al
hwette prottele, det er dêr sa lang omneuld hie, mar de skipper sei
neat, mar tochte by him sels: “Wier ik dy mar kwyt, den waerd ik
kastelein yn de _Brette Hoanne_.” Einlinge do se in stikje yn de mar op
wierne, komt it wiif út de roef yn de bollestâl om in dweil út to
spielen. Hja linet oer boart mei de iene skonk yn de hichte, en nou
grypt hjar man de oare skonk, en sa wipte er dat earme sloof yn de
greate mar. Syn hert sloech him al wakker; en dêrom seach er net om,
hwer ’t hja bilânne. It minske dreau earst hwet op ’e rokken, mar dy
mar is droech, en hja krige gau de groun mei de foetten, en sa wâdde
hja nei in great fiskerskot ta, dat fier yn de mar útstiik, en dêr
hâlde hja hjar sa lang oan fêst, det der in boer mei in boatsje
oankaem, dy hjar ynnaem en nei syn hûs brochte, en dêr forhelle hja it
hiele stik sa as ’t bard wier. Hjir waerd hja fordroege en forsoarge.
De boer, dat in stoeren hond wier, en dy meastal syn eigen rjuchter
wier, frege it wyfke: “Ho is ’t mei dyn man? Leaut er oan de divel? Is
er dêr ek bang for?” “O, ja, sei it wyfke, “hy doar net op ’e koai
lizze, as der nin ljocht barnt: hy giet noait by tsjuster fen boart.”
“Den is myn plan al klear, sei de boer: “hy scil wol op _Twa-Hûs_
sitte, en hy moat dadelik ôfrjuchte wirde. Hwent wy kinne him wol yn ’t
tichthûs bringe, mar den misse jy jins breawinder, en ik scil him sa
mak meitsje det er jo tsjinnet as in feint.” De boer hie krekt in drint
slachte, en do naem er dat drintefel mei, dêr de hoarnen noch oan
sieten, en den naem er in twinter bollepyst mei, en sa gong dat mei in
moaije wyn op _Twa-Hûs_ ta. Dêr hie de boer kunde oan de kastelein; dêr
gong er dadelik nei ta, en dy frege er eft der ek in preamskouwer wier?
Hwent oan boart wier er net; dat hiene hja wol sjoen. “Ja, sei de
kastelein, “dy sit hjir yn hûs; dy hat syn wiif op de mar forlern, en
dy sit drovich forslein yn de hirdshoeke. Dy scil hjir fen nacht
sliepe; hwent hy doar net oan boart sliepe.” Do forhelle dy boer oan de
kastelein syn plan, en sei: “Dou moaste mar gau meitsje det er op bêd
komt.” Hy gong nou sa lang by it skipperswiif yn de roef fen de pream
sitten, en do it njoggen ûre wier, gong er mei syn drintefel ûnder de
earm en de bollepyst yn de hân nei de herberge ta. En dêr laei de
skipper yn in keamer apart mei it ljocht op ’e tafel, sa as er it
bisteld hie. De boer hie him om de holle en de hânnen pûr swart makke
en it drintefel omslein, det de hoarnen him boppe ’e holle útstieken:
en sa stapte er der yn en skoert onforsjoens dy skipper fen it bêd ôf.
“Och, heare! sei de man, “binne jy de kweade, wyk den yn de godsnamme
fen my.” “_Neen_, sei de boer; hwent dy moast nou steds prate om
ontsach to hawwen; “_Neen, ik ben de duivel niet, maar ik ben zijn
oudste zoon, en mijn vader heeft mij afgezonden, om u te straffen voor
de gruweldaad, welke gij aan uwe arme vrouw gepleegd hebt. Kniel neder,
sei de boer, en als gij schreeuwt dan snijd ik u dadelijk de keel af._”
En hy lei in skerp mês op ’e tafel del. De skipper foel op ’e knibbels,
en do krige er fyftich slaggen op syn bleate ûnderbaitsje mei dy
bollepenis, det er krolde as in iel. It wier in giseling. “_Ga nu
dadelijk op bed_, sei de boer, _en wanneer gij eene vrouw wederom
mishandelt, dan zal mijn vader komen om u nog erger te pijnigen in de
hel. Dus pas op!_” Hy gong nei bêd, mar koe net sliepe fen de pine.

“Nou gong de boer mei syn boat wer foart, en de oare moarns, do it
ljocht waerd, gong de skipper wer nei de pream mei in rêch, dy wol in
tomme oproun wier, en hy tochte by him sels: “As ik nou for sa’n pak
bruijen mar fen it âld wiif ôf bin, den mei it yette hinne bruije.” Mar
ta syn skrik foun er dat minske wer yn de roef sitten. En ’t earste
wird, dat se sei, wier: “Biste “dêr wer, godforgetten dogenet en
moardner? As goede minsken my net holpen hiene, den wier ik ommers
fordronken. Ik kin dy wol yn ’t tichthûs sette litte.” Do foel er foar
hjar op ’e knibbels, en sei: “De kweade hat der my al genôch for
straft: wêz’ my nou genedich. Ik scil my goed hâlde en drage.” Do liet
er hjar de rêch sjen; dy wier swart. “Ja, sei se, dat is gjin
minskewirk, dat sjen ik wol.” Mar hja wiste wol better, en tonei koe se
him om in finger wine; en de man joech him oan ’t bibellêzen en
’salmsjongen.

“Is dat gjin moai forteltsje, hearen? sei de frou do; “hwet tinkt
jimme?” Mar hja seinen neat. “My tinkt, sei se do, det jimme allegearre
ek sa’n pak fortsjinne hiene. En nou gean ik nei de kreambisite, en dêr
scil ik oan jimme frouljue fortelle, hwet snaken fen keardels det jimme
binne.”

Do it wiif der út wier sei master: “_Wikje segge, sikje segge, nou is
de boel lak, hoar! Dar sel ’n oordeel op komme._” En dat kaem der ek
op. Durk en Tjitte kamen der ridlik goed ôf, mar Age waerd wol in
healjier dat âld blik en dat âlde lear foar de foatten smiten. Do
master thús kaem, stoe it wiif al mei de tange yn de doar; dêrom gong
er mar stil yn de skoalle en die de doar op ’e skoattel. Dêr hong in
âld jas; dy teach er oan, en sa joech er him op ’e planken del mei in
pak âlde skriften fen de bern ûnder de holle: en omdet er in bûkje fol
wyn hie, sa slepte er de moarns oan fjouweren en fiven ta, en do joech
er him oan ’t pinformeitsjen. Om seis ûre rôp it wiif him by de
thétafel, en der waerd net mear oer praet. Hwent hja wier opljeappend,
mar hie in gau birou. En sa roun dit geselskip ôf.

_Grou._
E. H.

DE LJUE FEN DE POMP.


(_De rie fen it matigheids-geneatskip sit. In dragonder hat him
oanjown; in wachtmaster is ’er by._)


_President._ Nou, kammeraet, ik hear wol, wy kinne dat spil net mei dy
klear spylje. Oan ôfskaffing is op stel en sprong mei dy net to tinken.
Mar ik wol it mei dy op in binlyk akkoart smite. Ho folle romers nimste
deis?

_Dragonder._ Dat hinget fen it bûsjild ôf, mynhear. Sa lang as ik noch
in sint yn ’e pong hab, is ’t krekt, eft de hel my yn de bûse barnt; en
as dat op is, wel nou, den lit ik it blauwe stopjern noch rinne, sa
lang as Jan Credyt libbet. Dat is in bêst man. For seis kiperkes stean
ik altyd, en den sit ik noch op it hynzer eft ik ’er op floerre bin.

_President._ Nou, as wy dat nou ’ris brochten fen seis op ien romerfol
deis. Hwet tocht dy dêr fen? Sjen mar sa sunich net, man!

_Dragonder._ Ien, ien! Ien is ien! Ien dat is in wjirmforskrikker. Mar
ik wol der dochs myn hân for sette, omdet de Ritmaster it seit. (_Hy
teikent for ien romerfol deis._)

_President._ Nou, frjeon, gean nou hinne yn frede. Hear net nei ’t
geflok en gehún fen dyn domme kammeraten. Astou dy siik en earm sûpt
haste, scille dy dy net helpe. God sterkje dy yn dyn foarnimmen.

_Dragonder._ Dat hoopje ’k ek, mynhear. Hwent allinne is my dy sile to
swier. En moat ik to bek falle, yn Gods namme! Ik bin de earste net; ik
scil de lêste ek net wêze. It moat dochs mei ús minsken allegearre, ek
mei de wynsûpers, op in generael pardon oan.

_President._ Sa komt it út. Mar as ik dy nou in goe’ rie skildich bin,
bitterje net foar iten; wachtsje mei de slok nei iten. Den is men ’er
sa slij net nei as foar it iten.

_Dragonder._ Neam’ je dat iten? Ratjetoe en trompetterskost, potdome.

_President._ Hwet is dat, trompetterskost?

_Dragonder._ Sop, president. Hwent sop makket in liddich liif;
liddichheit jowt winen, en fen wyn moat de trompet raze. Mar om ’er op
to fjuchtsjen, ha ’k ljeaver in healpoun spek yn de ribben. Gesontheit
mynhear! (_Hy giet foart en bliuwt mei syn wachtmaster op ’e stoepe
stean_).

_Wachtmaster._ Nou, Jan, astou dy oan ien romerfol hâlde scilste, den
moat ’er ek in fordomd great mirakel barre. Ik leau det de Suder-Sé
earder opdruije scil.

_Dragonder._ Ho binn’ je nou sa onnoazel, wachtmaster? De hearen ha my
set op ien romerfol, en dat hab ik oannomd. For ien romerfol deis en
nin drip mear, dêr klaei ik my for. Mar de president hat nammers net
sein, ho great de romer wêze moat. Dêr is net fen kikt. As ik my hâld
oan _ien_, den hab ik oan ús contract foldien, en ik kin nammers in
romer nimme, dêr ik mei twa eagen allyk yn sjen kin, ja, in romer sa
great as in skilderhûs.

_Wachtmaster._ Dat skilderhûs kin dyn deakiste wol ris wirde, feint!
Tink om Bouwe, dy jister yn de jenever smoard is.

_Dragonder._ Fordomd, ja! dêr bin ’k by west. Hy kaem jister út de
_Trije forrotte Skylfisken_ neist de kaserne, en hy wist fen tewis ef
mewis. Foart dêrop krige er in bloedspijing. Wy brochten him op in
ljedde yn ’t hospitael, en om seis ure wier ’t in dea lyk. Do ’k him it
lêste leppelfol fen syn drank ynjown hie, frege ik him eft er de
pastoar ek hawwe woe? “Né, kameraet, sei er, “mei in ûre sprek ik de
baes sels; ik hab mei syn feint net to parten.” It moeit my
eigendivelsk. It wier in oprjuchte keardel, en hy hie in siel sa blank
as in skylde klaeiierdappel. Mar it is better in koart en in goed
libben, as ivich om to heukerjen. Scille wy _it kyn noch ’ris ’en bekje
gewe_, wachtmaster?

_Wachtmaster._ Om de bliksem net feint. Wy hawwe nou rju fen Jan
Doedel; ef wolste yn ’e kast? Ef de bek fol modder lyk as Bouwe?

(_Jalke, in âlde hôfsboade, Ynse, kaptein op Eastynjen, Geale-boer en
Jappe-tromslagger komme yn, wylst de dragonder dit seit_).


_Jalke._ Dêr habbe wy nou al de earste bikearling fen it _genootschap_.
Mar hjir to lânne kin dat net oars. De brakken fen ús krychsfolk binne
meast tsjustre stjonkhokken, âlde brakken, dêr se aleartiden justitie
yn dienen, ef in kleaster houdden, ef spinhûsboaven opsleaten, en sa
foart hinne. Dêr is it sa griemich en near, det de soldaet sit ’er nin
minút langer as hy moat.

_Ynse._ En hwer giet er den hinne?

_Jappe._ Dat scil ’k dy sizze, kaptein. Ik bin ek ûnder de soldaterije
west. Al dy brakken steane meast yn afterommen en binne bidobbe yn
lytse sûphúskes en grûzige gribussen, dêr for in duit mannich bline
nearring yn dreaun wirdt. Dat tydfordriuw hienen wy neist de doar. De
_overheid_ hie ’er neat tsjin, en wy sieten meast ûnder in
healfearntsje ef by Jank-en-hjarre, en ek wol, as it gaazjemintsdei
wier, by beiden allyk! Né, dat wier oars yn Frankryk. Dêr bin ’k ek
wêst. Mar dêr hienen wy brakken as paleizen. After de brak in fjild,
dêr wy koarddounsen, sprongen, yn mêsten ef touwen kladderen. Yn de
brak in seal om to skermjen en to dounsjen. Den noch in cantine, wiste?
sa ’n kofjekeamer, yn in moaije seal, dêr bêst iten en drinken en tabak
ta de minste prizen forkoft waerd. It kaem nimmen fen ús yn de kop, om
út ús cantine nei in lyts smoarch sûpkrûpyn to gean.

_Jalke._ Sa soargje de Fransken for de gevens en de krêft fen hjar
leger. Dy godleaze Fransken! En hwet dogge wy fromme, dimmene,
godstsjinstige en sedelike Nederlânners? Wy bringe hjar iendris yn ’e
wike nei tsjerke, en den moat de domenij ’er al de fûlens yn ien
healûre ôfskrobje, dy se de hiele wike lâns yn de sûp- en spylhúskes
opdien habbe.

_Hessel._ Nou, ik moat ta eare fen de Ingelsken sizze, det hja de
Fransken nei op de hakken binne. Dêr bin ’k wol faek yn de brakken
west, ek wol yn Ierlân; mar by eltse brak is ek in great plein, dêr de
soldaten fen alles dwane, hwet men hjir to lânne yn spillen sjocht. Dêr
leare se springen, mids yn de sprong oer de kop tommeljen, mei
gewichten fen hûndert poun as klinkertstiennen omkeile, oan de teannen
hingje mei in bosk fen oare keardels yn de earmen, en sa foart hinne.
Dy hanswoarsten yn de hynstespillen (_clowns_), dy sokke nuvere
sprongen en gridzen meitsje, binne meast after de brakken en fabriken
útbret. Hwent de Ingelske fabriken hawwe dy pleinen ek after hjar om it
arbeidersfolk yn ’e skoften út de sûphúskes to hâlden.

_Jalke._ Nou, in smoarge brak om in sûper to wirden, ef in moaije brak
om in linich en sterk keardel to wirden, dêr liz ik noch al in botsen
twiske. _O! Dat Nederland is zulk een zoetendal!_ Mar ik leau det hja
op ús wachtsje.

(_Hja geane yn; Jappe tromslagger en Geale-boer binne efkes foar
hjar_).


_President._ Dêr hawwe wy de tromslagger ommers ek. Men scoene sizze,
hwet dochstou hjir? Fen dyn jeneverjen ha ’k kikken ef mikken heard.

_Jappe._ Den habbe jy net alles heard, president. Nou bin ’k net oan ’e
drank, mar ’er yn myn jonkheit om-en-de-by oan west. Ik hearde yn 1794
ûnder de patriotten, en do sieten wy alle dagen yn sociteiten en
fraterniteiten to pimpeljen, om de aristocraten de skop to jaen, en de
Bafiaenske, ik woe sizze, de Bataefske Republyk op ’e proppen to
helpjen. De Fransken scoenen ús forlossers wêze, en hja habbe ús ek
forlost fen hûndert-miljoen goune; mar foar dy profytlike forlossinge
wier it soms wikkerdewik hwa it winne scoe, de Fransken ef de prins en
syn allieerden. Ik wenne do to Bolswert, en it hûget my as de dei fen
hjoed, ho wy alle dagen in bryk gat nei Gealtsje yn ’e doele rounen;
moarns ier en jouns let, kin ’k dy sizze. As wy by eltsoar kamen lieten
we faek de koppen hingje, omdet ’er kwea tynge komd wier. Mar as it
earste romerfol der yn wier, den gljirren de steatkindige kimen al
hwette op; by it twade hienen de Fransken de allieerden slein; by it
tredde, as ’er immen de treppen opkaem, mienden we, det it de
miebringer wier, det de Fransken mei _geforceerde marches_ rjucht op
Hollân yn oantocht wierne, en by it fjirde romerfol wierne wy pûr gleon
en seagen die Fransken mei wollene tekkens oer de bleate bealch lâns de
Dylakker marsearjen; wy spjeldden de nationale cocarde op it fesje; wy
dounsen en wy songen det it davere:

Dansons la carmignole!
Vive le son! vive le son!
Vive le son du canon!


_Geale._ Ja, Jappe-heite, dy pest hab ik ek hawn, mar nou ’k ’er fen
genêzen bin, bin ik better as in oar, dy him net hawn hat. Ik tink sa
mar, it giet de minsken as de kij yn de fépest. Tûzenen stoaren, mar dy
der trochkamen hienen de pong om ’e hals. Hja waerden tsjienris sa djûr
bitelle as ien dy de pest net hawn hiene. Mar hwat woeste nou dêr mei
sizze?

_Jappe._ Hwet ik de president sizze woe, dat is, det ik yn dy
rûzemûzige dagen de kop sa fol hie fen de Fransken en de polletyk fen
de Steat, det ik de steat fen my sels forgeat. Wy dispetearren det we
skombekken; wy smookten ús swart, en wy pimpelen de hiele dei yn de
_fraterniteit_ for it bihâld fen _’t vaderland_, sûnder to bimerken,
det wy swietsjeswei jeneverhâlden’ waerden en ús bidriuw forgeaten. Ik
wier gau sa fier hinne, det my middeis en jouns de wjirmen pleagen, as
’k net ûnder in slok siet. Op in snjeon-to-joun (it scil my nea
forjitte) kaem ik om âlve ûre fen de doele ôf mei in goed stik lead op
’e holle. Ik roun de Dylakker lâns en ik wier omtrint yn hûs, do it
krekt wier eft de foetten my yn ienen ûnder it gat wei slein waerden.
Ik truzele yn in dobbe mei wetter, det my it himd tsjin it gat plakte.
Dêr siet omkoal yn ’t tsjuster, wiet en ongedien. Ik wraemde en skrabe
al yn dy dobbe om, mar al scoe it boarste, ik koe net oerein komme. De
holle wier my wol tûzen poun swier. Sa as ik dêr siet, frege ik my
sels: “Hwa scil nou baes wêze, Jappe tromslagger, ef de jenever? Ik siz
fen Jappe tromslagger.” Mei ien kaem de rottelwacht, dy my opholp en
nei bêd loatste. Ik hie gau it fel oer de eagen, mar dat wier ’t lêste
sûske dat ik útslept ha. Ik makke my sels stedskyn en stelde my op
rantsoen. Alle dagen ien romerfol, en sont dy dei ha ’k ek nea in drip
mear hawn.

_President._ Is dat wier?

_Geale._ Dat is de suvere wierheit, president. In tromslagger hat ’er
oars wol occaesje ta, hwent hy is meast by de strjitte; hy moat alle
kroegen foarby; mar je kinn’ ’t him tapije sa ’t je wolle, hy giet net
oer syn rantsoenke.

_President._ Nou, den haste ’t fier brocht Jappe. Dou haste macht oer
dy selme, en dou hoefste net yn ús _Genootschap_.

_Jappe._ It is my better ôfgien as myn kammeraten, dat allegearre
seupelers wirden binne. Sont it patriotisme hat it dageliks sociteit-
en herberchrinnen, en dêrmei it sûpen earst krêftdedich oanfang nomd.
Us omke neamde sociteiten dêrom _sûpersteiten_. To foaren kamen se net
yn herbergen as op forkeapingen, ef om keamer to hâlden as ’t merke
wier. Dêrom scoene men do ek rju sjen, det de oranjeklanten, dy yn de
fraterniteiten net kamen, lang stadiger en dimmener ljue bleaun binne
as de patriotten.

_Jalke._ Ha jimme hast dien? Jimme scille sa lang patriotsje en oranje,
det jimme de kop wer oranje wirdt. Ik bin ’er sa sêd fen as spein spek.

_President._ Hwet hiene jy to sizzen, boade? Jy habbe de reade roede
lang drein, en ik haw noait net heard, det jy onbikwaem wierne.

_Jalke._ Ik kom ek net for my sels, mar for myn skearbaes. Dat is in
âld sondaer, dêr net folle salve oan to striken is. Mar om ’t it sa ’n
skrandere en deadearlike keardel is, wol ik him dochs net yn dy
stjonkene jenever forsmoarje litte. Mar foar det ik him hjir mei syn
frjeonen foar de rie bring, woe ik earst wol ’ris witte, ho wy ús
prikken yn ’t wirk stelle scille? Hy is net foar ien gat to fangen.

_President._ Der is mar ien wisse smeet op, ôfskaffing fen alle sterke
drank; nin drip mear nimme. En kinne hja dat yn ienen net, den alle
dagen in drip minder. As je hjoed in eart yn de romer dwane, moarn twa,
oare moarn trije, en sa foart, den krij je de romer njunkenlytsen fol
earte; en der bliuwt in bytke romte for de drank. As de lytse bern
swietkes wei fen de tate wenne: mar yn ienen stean litte, dat is de
baes, boade! Oars bliuwt it mar kliemen.

_Jalke._ Nou ja. Mar kinnen is ek hwet. En dy it kin, is noch net siker
fen syn stik.

_President._ Ja, wol siker. Dy ’t him wit to forbrekken, det er yn in
healjier nin drip krijt, scil noait in drip wer nimme. It is in wenst.

_Jalke._ Dat kin ik amper leauwe, president. De monnik Mathew hat
hûndert-tûzenen fen Ieren ûnder de eed nomd, det hja nin whisky wer
drinke scoenen, en nou habbe se allegearre de eed forgetten. Hja habbe
him it orkelpân (the pledge ef de penning) werom brocht en sûpe as
keallen, krekt as to foaren. En ’t koe ek nea oars; hwent hy joech neat
for de whisky yn it plak. Allinne dy healwei wierne en in goed sin
hienen, binne by hjar wird bleaun. Mar dêr komt Joute-baes mei
Ynse-en-hjarre oan.

_President._ Dei jimme allegearre, frjeonen! Gean sitten, en stek ’ris
oan. Ik scil jimme aenstons in kopke thé skinke. It sinnicht my altiten
wakker, det sokke gnappe ljue as jimme yn ’t _matigheids-genootschap_
geane.

_Ynse._ Dat noch net, president, mar wy wolle er mei jo wol ’ris oer
prate. As jy ús oertúge kinne, det it nuttich is for ús sels en ’t
algemien, den scille wy aenstons ús hân sette. Ik stek mei nin kaptein
yn sé foar det ik wit, det hy in goed kompas hat, en det hy compabel is
om my yn de haven to stjûren, dêr ik hinne moat.

_President._ Nou den, sa freegje ik, wirdt de man troch de drank nin
bist? Bistiet it geheim om siel en lichem soun to hâlden dêr net yn,
det men mjitte yn iten en drinken wit to raemjen?

_Ynse._ Tajown. Mar doch ’er den, as ’t jo b’leaft, mjitte yn ’t
jildwinnen by; hwent dat formoardet krekt sa folle sielen en lichems as
de drank. Hwerom den net krekt sa goed in _matigheids-genootschap_
tsjin it jildskraebjen as it sûpen?

_President._ De jilddivel is in ongenêslike epidemie oer ús hiele ryk,
dy sa âld is as de namme fen Hollân. Aste ’t lân dêr fen genêze woeste,
moaste de ynwenners as de Canaäniten útroeije, ef allegearre nei
Nij-Hollân stjûre om goud to dollen, en plantsje in oar naesje op dit
plak. Wy wolle nou nin âlde kanker útsnije. Wy hâlde ús mar by de
drank, omdet dy sjeachtme pas in 60 ef 70 jier âld is. Dêr is noch
kerearjen oan.

_Ynse._ Nou, den noch ’ris, tajown.

_President._ En dêr komt den noch by, det it _matigheids-genootschap_
in echt Nederlansk _genootschap_ is, dêr ús lân as syn útfynsel greatsk
op wêze kin, en det wy as Nederlânners, sa lang as de eare fen ’t lân
ús ter herte giet, mei alle mannemacht foartsterkje moatte.

_Ynse._ Dat leau ik skraech, president. Ik hab nou in Ingelskman as
passagier fen Java yn de kajút hawn, dy in pear jier to Canton yn China
west hie, om de Mandaryns ’ris to kloarkjen, hwet hja wol fen de
religie en de God fen de Christenen tochten? “Wel, seinen de Mandaryns,
jimme God dat is in jeneverfet, dy jimme tsjinje mei sûpen, en
bealgjen, en hoerkjen, en hwa den yn syn dronkenskip it dierbarst
flokt, it moarddedichst fjocht en alles stikken slacht, dat is de
fynste Christen, dy it bêste plak yn jimme himel kriget.” Mar hwer fyn’
je hwet yn ús Evangelie, dat nei sa’n god en godstsjinst swimet? frege
de man. “Hwet jimme leare ef sizze, dat rekket ús net, seinen de
Mandaryns; “wy weage jimme net nei jimme wirden, mar nei jimme dwaen,
en den sjenne wy, det al ’t folk, dat sneins fen jimme skippen hjir to
Canton oan wâl komt, neat oars docht as sûpen en hoerkjen, en alles
hjir yn grús en eleminten bruije scoe, as de policie hjar net boun en
as wylde bisten wer yn hjar hokken op de skippen efter it slot smiet.
En de snein is ommers de dei fen jimme God. Jimme neame it alteas “de
dei des Hearen”.

_President._ Hwet wolle jy dêr mei sizze, kaptein? Jy siikje it fier,
as je fen China op ús _genootschap_ del komme scille.

_Ynse._ It bôget hwet om; mar dat binne de Eastynjefarjers sa hwet wend
mei de passaetwinen. Dêr lavearje wy ek, en meitsje wol ’ris oersneden
fen dagen en wiken lang. Nou, om koart to gean, der binne do in pear
sindelingen fen de Ingelsken yn China optein, en dy hawwe twa Chineezen
bikeard en doopt, en dy hawwe se do in silveren doopbekken jown; hwent
dy scoene den wer op hjar bar fen hjar lânsljue bikeare en dope, omdet
it for Europeanen sa’n slim ding is om fluch mei it Chineesk om to
gean; alteas om dêr yn sa mûlryp to wirden, det men de Chinezen
oerhelje kinne om de âlde godstsjinst fen ’t lân ôf to swarren en it
Christendom oan to nimmen. Nou, ja, dizze twa splinternije Chineeske
christenen scoene den yn hjar eigen moers tael it evangeelje oan hjar
lânsljue preekje, en dat scoe gean as in liere. It like, miljoenen
Chinezen scoene oan hjar Budha de skop jaen en christen wirde. Mar de
Chineezen hienen nin smucht op in jenevergod ef de jenevertsjinst,
seinen se. Hja founen Budha en de opium better. Dy twa sindelingen
forkochten as goede Chinezen it silveren doopbekken for âld silver; it
jild stieken se yn in lytse smouzenegoasje, dy se yn in merse lâns de
hûzen tôgene,[54] en dêr hawwe jimme nou it ein fen it Christendom yn
China. Dat wier nou bûtelâns; lit Hessel jo ’ris fortelle ho it
binnenlâns is. Hy komt ’er om de fjouwer wike. Den laeit er mei de aek
to Londen.

_Hessel._ Ja, dat sûpen dêr moatte men sjen om it to leauwen,
president. As it arbeidersfolk snjeon-to-jouns it wykjild bart, den
keapje se earst iten for de folgjende wike, en hwet der den oerbliuwt
dat forsûpe se mei wiif en bern, en dat libben dûrret faek fen
snjeon-to-joune oan moandei-to-moarne ta.

_President._ De frouljue ek?

_Hessel._ De frouljue, president? It jild rint by de frouljue as wetter
troch de ielbonne. Aste in frommis dêr in trijegoune jowste, dat is
krekt sa folle aste in deade smous yn ’e hel skopste. Hwent de frouljue
fen it ambachtsfolk nimme hjar drippen krekt sa goed as it manfolk, en
dy snjeon-to-joune ’ris yn in jeneverpaleis giet, (hwent kroegen lykje
dêr wol bitsjoende paleizen)....

_Jappe._ In jeneverpaleis; is ’er den in kening yn?

_Hessel._ Né, mar sa moai binne dy húzen. It liket wol, det de satan se
mei goud en ljocht oppronke hat, om de earme sielen noch better to
forlieden. Ja, hy hat syn eigen dochters, de moaiste jonge frouljue fen
Londen, yn peaskepronk ’er efter de toanbank by set, dy taepje. En
fregeste: Is der yn sa ’n paleis in kening? den siz ik, né; mar wol
keninginnen, en dat binne dy fammen.—Nou siz ik, aste snjeon-to-jouns
ris yn sa ’n jeneverpaleis gieste, den kinste ’ris sjen, ho dy Ingelske
arbeidersfrouljue it raende fjûr sa mar yn de termen jitte. Dat is neat
om der yn ien kertier in tweintich fen dy ljitskes to sjen, dy de iene
foar, de oare nei, troch eltsoar in romerfol ef trije sa mar foar de
toanbank wei ’er yn wippe. Hwent de Ingelsken priuwkje ’er net oer lyk
as wy. Hjar slane hjar brandy en whisky troch krekt as in swolch
reinwetter, sûnder in each to forlûken.

_Jappe._ Den scil der snjeon-to-jouns ek wol skeef folk lâns de
strjitte swiere.

_Hessel._ Nei tsjienen leau ik, net ien, dy suver nofteren is. Us Abe
wier okkerdeis to Glasgow, do ’er krekt in publicatie oanplakt stie om
de boargers oan to moanjen ta _matigheid_, en dêr sei de boargemaster
yn, det ’er snjeon-to-jouns nei tsjienen tsjientûzen Glasgowers, sa
frouljue as mânljue, stomdronken laeinen, dy moandeis noch net goed wer
by hjar wé wierne.

_Jalke._ Nou ha je de getugen heard, president. Sûpe as kreupels; nin
noed fen it jild stean, en den fen in arbeidersdeihier bistean. Hwer
moast dat oars bilânje as by de earmesteat? Mar dy earmesteat sei gau:
“Mannen, jimme frette my op; ik ha net mear.” Dêrom leinen se in
earmtax op alle huzen en lânnerijen. Do wier der bod, dat bigryp’ je,
president. De earmen fregen net mear, mar hja easken ûnderhâld. “De wet
kent it ús ta, seinen hja. En sa lang as er noch in pounmjitte lân
forboud wirdt, en ’er fen in hûs noch twa stiennen op eltsoar steane,
wolle wy úzers ’er fen ha. En as jimme it net jane, frjeonen, den
scille we jimme ’t blanke mês ’ris sjen litte, en ich ef rich mei jimme
boartsje; en den scil rich brea en ich bloed wêze.” Jy kinne jo
bigripe, president, ho dat de bisitters smakke. Bloedich for de earme
opbringe, en fen de selde ljue, dy hjar opfrieten, noch in wize bek ta.
Dêr moast remeedzje for wêze, it gong sa it gong, en do bigriepen se
gau, det se de kwael yn de wirtel oantaeste moasten. Mei it ûnderhâld
fen de earmetax hienen se tûzenen forlaet om hjar by de earmesteat oan
to jaen, dy ’er to foaren net om tocht hienen; hja hienen de earmen en
de earmoede tûzenris greater makke. Dêrom seinen se: “As wy de earmen
net leare, om it sûpen to litten en sunich to wêzen, den komme wy yn
der ivichheit net út de luzen, en hja scille ús op it lêst mei hûd en
hier opfrette. En dêr tsjin founen de Ingelsken do út _Het
matigheids-genootschap_ en _de Spaarbank_, twa echte Ingelske
ynstellingen. It iene wol sizze: “Lit de drank stean!” en it oare; “Pas
op de heale cinten, de ryksdaelders scille wol op hjar sels pasje.”
Nou, omdet de Ingelsken it hienen, moasten wy it ek ha, dat spriik as
in boek; hwent as wy net for aep spylje, hwet scille wy den dwaen? In
Nederlânske útfininge is it net, president, en as it in Nederlânske
útfininge wier, scoenen de Nederlânners it ek net ienders habbe wolle.
Mar as wy den dochs neiaepje moatte, den koene wy al net better
útsiikje, as om de minsken nofteren en sunich to meitsjen.

_Geale._ Dat is wier. Mar wy binne nin goede apen. Wy sette it ding op
’e kop. De Ingelsken hienen earst _de earmtax_, en do _de spaarbank_ en
_het matigheidsgenootschap_. Mar wy earst _de spaarbank_ en het
_matigheids-genootschap_, neijerhân _de earmtax_. Yn ’e Dongeradelen
dêr forlustigje de ljue hjar al yn dizze seine. Dêr binne al boeren, dy
fjouwer-, fiif-, ja, ta acht-hûndert goune ta jiers oan earmejild
bitelje. Helje oan mar! Ho mear hja bitelje, ho mear earmen hja krije!
Jouke bier is swiet bier. Der binne rju, dy de seine to great wirdt;
hja forkroadzje nei oare gritenijen, en ek wol nei Amerika. De ljue
gean’ ljeaver de wrâld út as hjar libbend opfrette to litten.

_President._ It liket wol, boade, det jy yn dy dingen omstudearre
habbe.

_Jalke._ Studearre ef net, mar as ik hwet hear den merk ik op, en den
gean ’k as de hearen fen ’t Fryske Hôf to rie mei it soune
boereforstân, sûnder to harkjen nei it gekraei fen de domenijs en de
philanthropen, dy noch meitsje scille, det de earmen ús tsjinstjonke
fen loaijens, en ús mei ham en gram opplúzje.

_President._ Nou, lit it in apespil ef eigen baksel wêze, as it
_genootschap_ fen sûpers mar nofteren minsken makket, den moatte jy en
elts syn bêst dwaen om it op ’e proppen to helpen.

_Ynse._ Dêr hat de president gelyk oan.

_Hajonides._ (_Mjirkus-domenij, lid fen de rie_). Mar foar det wy
fierder geane, frjeonen, woe ’k wol ’ris witte, eft ús foarâlders ek ús
_genootschap_ net nedich hienen? Gongen dy hjar ek net to bûten? As ik
de registers fen de censuer yn ús âld tsjerkeboek neisjen, den komme
der eltse kear rju dronkene lidmaten foar de knobus, dy fen ’t
_avondmael_ set wirde.

_President._ En hwet in drinkark hat me noch net fen hjar oer, dy nou
noch yn de kasten fen de âldheitkenners pronkje! Wy hawwe ien romer, en
dêr hâldt it mei op. Hja hienen wol tweintich, elts fen in oar makelei,
en elts for in bysûnder oansit. Sint-Geertruden-minne,
Hansje-yn-de-kelder, Duc-d’Alfs, romers mei bellen, en hwa wit al net
mear. Den noch dy nifeldinkjes om eltsoar de wyn ta to pijen, sa as
silveren bekerkes mei mounlekes, ef in drink- en klinkglês mei in foet
as in moarmert, dy net stean koe, en yn ienen op moast. Den noch dy
greate bekers fen silver; dy oeribele bokalen fen grien glês mei grouwe
warten ’er op; dy fleachten fen lange bôgige oksehoarnen mei silver
bislein, dy allegearre earder útfoun lykje to wêzen om bisten to
boarnen as minsken to laevjen.

_Tamke._ Dat liket al nuver; mar de âlden hienen fen dy dagen en riten,
det hja it ’er ta setten. Den gongen se der oan ’e hoasbânnen mei sûpen
troch, en den krigen hja faek wer yn in healjier neat mear as in glêske
húsbier, dat hja op it fet hiene. Dat wier sa folle as ús kofje en thé.

_Grypsma._ (_Abbekaet, lid fen de rie_). Dêr seiste hwet, skroarke, dat
is wier. Wy hawwe noch fen hjar oerhâlden de merken; den dogge w’ ús ek
to goed. Mar ho folle feesten hienen hja boppe dat? Den hienen se
kopermendei; den in gildemieltiid; den de bûrrerekkening; den
prinsejierdei; den in brilloft; om it fearns- ef healjier wier der
altiten hwet to rêdden. En omdet hja it oars net krigen, sûpten hja
den, det hja pûleagen. Yn de mindere klasjes roun dat den jamk sa fier,
det hja as earme helden yn eltsoar omsloegen, ek wol de rún fen stâl
hellen, en eltsoar sneinen, det de termen op ’e skoen hingen. Hja
seinen: “dat feest is der for; de tiid seit sa,” en nimmen bitocht hjar
dêr tonei om. Hja slepten de rûs út, en de hûd hie jamk in healjier
facantie. Sa koenen hja dy bealchpartijen útstean, en it bleauwen ’er
geve keardels mei rêgen ûnder, dat siz ik jimme. Wy sûpe op in stuit
net in tredde part, hwet ús foarâlders dienen; wy hawwe der ek sa folle
gefjucht en geskras net by as hja, omdet ’er sa folle pit net yn ús
sit; en dêrom ropt it sa lûd net. Mar wy nimme de drippen alle dagen,
op eltse ûre fen de dei yn; moarns, middeis en jouns; wy nimme se
altyd, en howol by lytser dosis, sa giet it ús dochs as de stêdsljue
sizze:

Al weêr an, al weêr an,
Maakt menig out peert lam.


_Wopke._ (_In âld rintenier, lid fen de rie_). Dou haste it goed yn de
gatten, Grypsma. De âlden koenen it fiterje; it wierne ljue mei
ynhâlden. Nou scoenen se mei de helt stomdronken wêze, dêr se do mar in
sneedke fen yn ’e noas hienen. Om de streek fen sauntsjinhûndertfyftich
bigounen de rike ljue it hjir wakker yn it Fransk djûrhollich swiet to
lizzen, lyk as ús Gysbert-omme seit; dat is, yn de reade-baei. Mar do
siet ’er noch sa folle fen it âlde pit yn de minsken, det hja der in
ammerfol fen bergje koenen. In âlde nift fen de grêftswâl, jiffrou
Wopkens, forhelle my wol ’ris, det ’er, do hja in jongfaem wier,
fjouwer hearen fen de kinde fen hjar heit wierne, dy jouns by ’t
kaertspyljen elts in kwartke wyn efter hjar stean hienen, en as hja
opstienen, hie elts syn âlve flessen himmele. Dêr kuijeren dy hearen
hiel dimmen mei nei hûs, krekt eft hja in kopke thé brûkt hienen.

_President._ Sokke talinten hawwe wy, godtank, net mear, en wy hawwe
der net for to kedizen. Wy moatte mar meitsje, det ús jeneversûpers
nofteren en bikwaem wirde, en as ús _genootschap_ sa folle mansk is,
leau ik det eltse gnappe keardel it op proppen helpe moat.

_Ynse._ Dêr hat de president gelyk oan, mar mei domenijs en rike ljue,
dy ite en drinke hwet se lêste, scil it net lokke; der moatte oare
prikken yn ’t wirk steld wirde. Yn Noard-Amerika wirdt ek grousom sûpt,
mar dêr hawwe se remeedzjes, dêr ik hjir net fen hear. Sa is ’t wier,
det de skippen, dêr it measte sûpt wirdt, ek it measte forgean. De
kapteins, dy bang binne, sûpe allegearre om courage to krijen as de
need oan ’e man komt, en den is boi baes. Kliuwt de need op it heechst,
jan-maet slacht de fetten mei rum iepen, en sûpt sa folle as hy lade
kin; den giet er stil sitten en lit gods wetter oer gods akker rinne,
yn pleats fen syn man to roer to stean, en sa hinke hja stomdronken yn
de ivichheit op. De assurantie-maatschappijen nimme dêrom de skippen,
dêr matrozen fen de _matigheid_ binne, for folle lytser premie oan as
de oare. De reders op hjar bar jowe folle greater moanjilden oan dit
folk, en sa wirde tûzenen, dy oars drankswiet wierne, troch it heger
lean bilêzen om yn de _matigheid_ to gean.

_Hessel._ Ja, mar nou wit ik yet hwette, dat fûlder lûkt as alle
assuradeurs, reders, premies, moanjilden, domenijs en pastoars mei
eltsoar, en dat binne de jonge frouljue.

_Geale._ Dat seistou goed, Hessel. Us dôge, lyk astou wiste, is oars sa
hiemfêst as in mûrre, en jister wier er dochs op ’e dril. Bijke fen ’t
heech-hiem hie him meitokke, en dêr ha ’k him hjoed mei kneppel en
keatting wer weihelle.

_Hessel._ Dou haste it goed yn ’e gaten, Geale. Sa tinke en dogge krekt
de Matigheidsljue yn Amerika mei hjar Amerikanen. Hja strike en flaeije
alle moaije jonge _ladies_ sa fynkes, det hja lid fen ’t Geneatskip
wirde. As nou in hear oansiik by hjar docht en hy is nin lid, den
sjenne se him mei de skeane nekke oan. Dy de tsjeppe jonge frouljue
knipt, hat de manljue op de keap ta. Wolstou wol leauwe, det dat
ynstreminten binne, dy noch better lûke as de beffen fen de domenijs en
de prûken fen kattechiseermasters?

_President._ Dat is net mis, dêr scil ’k oer neitinke. Yankee-en-hjarre
binne bitûfte feinten. Jild en moaije jonge frouljue regearje de wrâld.
En as wy de frouljue oan ’t snoer habbe binne wy in stik om de hoek.
Hja rûke goed, en de man, dy hjar in fûgel jaen wol, moat wol suver oan
de heak wêze.

_Jappe._ Bihalven de âlde wyfkes, hwent dy spije sels net yn in
lawaske.

_Grypsma._ Dêrom sizze wy ek fen _jonge_ frouljue, Jappe. Nou, in skerp
tasicht is ’er wol nedich. Hwent in oprjucht ljeafhabber fen Jan Doedel
is de divel to slim ôf om efter it gûd to kommen. Dêr ha ’k in set fen
sjoen, do ’k studint yn de rjuchten wier, dy my net licht forjitte
scil. Anno 1834 seach ik yn it militaire tichthús jamk in nuvere feint,
dy syn kammeraten de lange winterjounen koarte mei teltsjes, dêr er
ytlike dezinen fen yn ’e merse hie. As ’t net aerdiger-nôch wier, den
liigde hy ’er by det er swart waerd; en hy koe in ding sa moai
opsmukke, det hy egenlik for domenij yn ’e widze lein wier, om nei de
mode fen ús tiid it Evangeelje yn syn preken ta in roman to meitsjen.
Mar by abús kaem er yn it tichthús to lânne, en dêr, yn pleats fen
komeedzjechristenen yn ’e tsjerke hwette wys to meitsjen, formakke er
de tichtelingen mei syn telkes. Hja hienen sa’n nocht oan syn telkes,
det se him elk in dripke fen hjar rantsoen jenever joegen, om him noch
wolsprekkender to meitsjen. Mar sa folle spraekwetter kaem wol ’ris to
hird oan, en de cipier foun de redenaer, as syn preek út wier, faek yn
in sûske. De directeur, dy nin gekheit ûnder syn kostgongers dildde,
liet elk syn rantsoenke, wylst de bottelier it seach, opdrinke; as ’t
’er ynlapt wier, koenen se ’t eltsoar net werjaen; dat wier klear. En
lykwol it wier wol mis; de redenaer waerd oerskis skeef, skeef as in
ûl, kin ’k jimme sizze, krekt as to foaren. Ho kaem er oan dy jenever?
dat wier ’t riedsel. De directeur hâldde in each yn ’t seil as de
tichtelingen de slok ophiene; den kamen se yn de policieseal, dêr in
pypgatke yn ien fen de mûrren wier, en dêr loerde er troch. En hwet
seach hy dêr, mienste wol? De tichtelingen hienen in lyts hapke fen
hjar rantsoen efter de kiezzen biwarre, dat se de redenaer de ien efter
de oare yn de mûle opsnjitten, en dat skau mynhear den troch as in
fortoarste houn in swolch wetter. Mei ien stau de directeur de doar yn,
en kaem it tropke oer ’t mat. Hja foelen dadelik troch ’e koer: sont de
redenaer syn Jan-Doedel-collecte net mear barde, seinen se, wier ’t
krekt eft him geast en tonge beide boun waerden, en hja forfeelden hjar
yn de lange winterjounen sa grouwelik, det se ’er dy snjitkes op
útpraktesearre hienen, om him wer op de hichte to bringen. De
onbarmhertige directeur hie nin earbied for in jenever-genie; en as de
tichtelingen hjar slok krigen moast elts, as hy ’t binnen hie, sizze:
_Wel mag ’t u bekomen!_ Dy praet, kin nin fochte efter de kiezzen
hâlde, en sa, by gebrek fen oalje yn de lampe, waerd it ljocht fen dat
hearlike genie útdompt. Dêrom is ’t, pas op! As de seupelers it habbe
wolle, witte se it wol yn to slûkjen, al wierne der ek tûzen eagen
wachtsjende. De divel binne se to slim ôf; en as dy hjar yn it
_matigheids-genootschap_ hie, scoenen se ’t noch troch de helsdoarren
ynslûkje. Dy in grien faem hjar feint en de seupelaer syn slok ontkeare
wol, moat ier opstean. Hja moatte it sels wolle, en den is alles klear;
dêr hat it geneatskip gelyk oan.

_President._ Hwet seistou der fen, Ynse? Wirdt it nin tiid; det wy sa’n
divel de tosken út de bek brekke? En biste net foar ús _genootschap_?

_Ynse._ Ja wol, mei liif en siele. Mar jimme hawwe wyn en stream tsjin;
en it wirdt ek net goed oanlein. Nin doarp- ef stêdsbistjûr, en folle
minder noch de lânsregearring, kinne jimme mei goede eagen oansjen.

_President._ Dochs in bulte, dy op it kjessen sitte, habbe teikene, en
scoene dy der tsjin wêze?

_Ynse._ Wiereftich binne dy er tsjin.

_Geale._ Ja, president, hja binne der tsjin; mar hja kinne soms nin kop
by hjar frjeonen hiel hâlde, as se hjar hân net by jo sette. Hja binne
as myn kij; as dy troch in droege sleat rinne, den frette se fen beide
wâlskanten. Mar meitsje dou dyn eigen plak mar skjin, Ynse!

_Ynse._ Kom, Grypsma; dou biste sels lid fen de rie. Dou scilste net
tsjin it _genootschap_ leagje. Dou haste de lyst fen de opbringsten fen
de ymposten. Lêz op, en doch ’er nin hier by ef ôf.

_Grypsma._ It lân mei jierliks fen ympost op de sterke dranken twiske
de twa-en-trije-miljoen barre, en it sit oan kop en earen ta yn de
skild.

_Ynse._ Maet, helje dy nou ’ris foar de eagen ús minister fen finansjes
goeman, dy de holle kardet, ho er 35 miljoen rinten jierliks by eltsoar
skraebje scil. Tinkstou, det hy ef ien fen syn collega’s ef ien fen dy
tûzen-en-ien ampteners ûnder him, dy út it greate rib foerre wirde, it
_matigheidsgenootschap_ forsterkje scille? Dat kinste sa bigripe! As
dat _genootschap_ ta syn eachmerk kaem en der nin drank mear brûkt
waerd, den forlearen se twa- ef trije-miljoen ynkommen, en mei ien de
macht fen dat leger fen kommizen, dy út dy bilêsting ûnderhâlden wirde,
en as soldaten fen hjar winken fleane. Den scoenen se ommers steapelgek
wêze; hja scoenen hjar sels de noas ôfsnije mei hjar eigen kniif. It
lân scoe op de rânne fen ’t bankrot komme, en hja sels, tink ik, scoene
gau hjiljoun krije. Scille sokke potentaten jo helpje, president?

_Iebele._ En stêds- en doarpsbistjûren noch folle minder. Earst skoert
it ryk sines fen de jeneverljue, en den bigjinne stêdden en doarpen nei
to swyljen. Dy lizze der opcinten op.

_Jappe._ Nou, hwet wier dat, heite? It wier al wakker hwet! It is nin
bilêsting; it binne ommers mar opcinten.

_Geale._ Rin dou nei de divel! De ontfangers lúzje myn pong moai; en
eft hja my opcintsje ef bilêstje, dat kin my neat skele; ik reitsje myn
jild kwyt ûnder de beide nammen. Ik hâld om de donder net fen dy
Farisieuske bilêstingen. Siz mar yn ienen, ho folle jimme habbe wolle,
en ik scil bitelje.

_Iebele._ Nou, nou, sa hird net, Geale! Dou wiste ommers wol, hjir to
lânne moatte men altyd oankomme as fine lju en stourein, om efter it
jild fen de minsken to kommen. Ik wit like goed as dou, dy opcinten
knipe ta, mar hja laepje de kassen fen doarp en stêd de broek. Yn
Ljouwert stiet om it tredde hûs, sizze se, sa hwet in sûphúske, en hja
barre sa hwet in 60 ef 70 tûzen goune jiers oan opcinten op de sterke
dranken. En hjir op ’t platte lân is ’t ommers fen ’t selde lekken in
pakje, de opcinten op de jenever is ommers ien fen de bêste ynkomsten,
dêr wy ús net bûten rêdde kinne. As it _matigheids-genootschap_ syn sin
krige, den scoenen alle sûphúskes as timpels fen de satan ôfbritsen ef
forbarnd wirde, en it jild, dat nou oan drank útjown wirdt, dêr scoene
se den spek en brea en wol for keapje. Wolle je wol leauwe, president,
as dat barde, det it ryk mei alle stêdden en doarpen in biddach
útskriuwe scoene to ôfwarring fen dizze nationale ramp; dat wol sizze,
ta útroeijinge fen alle _matigheids-genootschappen_, en ta herstelling
fen alle barnderijen, taperijen, kroegen en sûphúskes?

_Hessel._ It giet it lân as ús, Iebele. As wy oan ’e earen ta yn de
luzen sitte moat ’er hoffene wirde, ef hja frette yen gatten yn de hûd.
En as wy yn de skilden sitte, den moatte wy rinten bitelje, al scoenen
ús wiif en dochters ek for hoer spylje. Hwent oars sette se ús de
boelgûdstafel foar de doar, en ús sels efter de traeljes.

_President._ Dat is hird sein. Mar it moat bûgje ef boarste, dat is
wier. It jild moat ’er wêze, ef hja spylje allegearre bankerot. En it
is dy God yn den hegen himel klage, det it mei ús lân sa fier komd is,
det de ynwenners hjar earm en ondogensk sûpe moatte om it op proppen to
hâlden. Mar to greater eare for ús, as wy ús lân njunkenlytsen út sa ’n
falske, sa ’n skandelike wolfeart, ik scoe hast sizze, út sa’n
sedeleaze stjonksleat, weihelpe. Hwent as it ús lokt om de jenever fen
kant to helpen, den scil der in langsumme mindering yn de accynzen
komme, mar eltse goune, dy it lân dêr yn forliest, scil opwoegen wirde
troch tsjien oare gounen, dy de krêft, en de moed, it gedild en de
skranderheit fen in nofteren en bikwaem geslacht yn al hjar bidriuw en
ûndernimmingen mear opbringe scil. Fen jeneverljue kin de steat op den
dûr krekt sa min as in húsgesin bistean en bloeije. Hja kinne yn de
oarloch net fjuchte, en yn frede neat opbringe.

_Geale._ Dêr ha jy gelyk oan, president. In tsjirmer fen in kou, en dy
noch op in keallegêrske, dêr kin de bûter net fen komme.

_Jappe._ Mar is dat sûpen den sa ombidich, as der fen geid wirdt? Der
scille, tinkt my, noch wol plakken oerbliuwe, dêr sa dageliks nin
brûkme fen drank makke wirdt.

_Iebele._ Dêr hinget de kaert fen it _Rijk der Nederlanden_, en aste
dêr ien stêd, ien flek, ien doarp, ja, ien bûrren wiste oan to wizen,
dêr nin jenever tape wirdt by boarnammerfollen, den scil ik in jier for
de earmen by siktaris skriuwe. En dat kinste ek wol bigripe, Jappe,
aste dizze rekkening ’ris oandachtich neigean wolste. Litte wy mar ’ris
bigjinne mei de soldaten; ljue, dy, altiten sa droevich oan in droege
lever sukkelje. Yn 1833 (jow my ’t kryt ’ris!) hat ús leger to fjilde,
dat do oan de grinzen fen Brabân stoe, it hiele jier lâns brûkt 42.666
Nederlânske fetten jenever, en dêrfor oan it lân in bilêsting bitelle
fen 512.000 goune.

_Ynse._ Nou, dat binijt my net. It leger sûpte út klinkkleare
forfelinge. Jonge, astou dêr njoggen jier út dyn ambacht moaste, en
steane dêr al dy tiid for spek mei it snaphaen op skouder, sûnder in
koegel op de fyand sjitte to meijen, den scoeste ommers grien wirde;
dou scoeste ommers dy sels forgrieme. Is ’t wonder, det de minsken for
it gedild drippen ynnamen?

_Iebele._ Ja mar, dat is it net. De ljue sûpe hjir altyt, hwet hja
dogge, hwer ’t hja binne, ef hwer ’t se hinne geane. Ride se yn ’e
moarntiid op in wein, der moat by it earste hillige húske in romerfol
wêze, om de dauwe fen de mage to striken. Foarmiddeis nimme se in
wjirmforskrikker. Nei thédrinken nimme se in ôfsetterke. Om acht ûre
sitte se nei ’t swiere bodzjen fen de dei ûnder in slok to smoken en to
petearjen. En jouns nei it iten, it sprekt fen selme, sette se in
sliepmûtse op; hwent hwet kristenminske scoe sûnder dat middel it fel
oer de eagen krije kinne? En fen sokke loffelike oanwensten komt de
folgjende rekkening oer ’t hiele lân. It kryt, Jappe!

De accyns op it distelearre hat yn 1835 oer it hiele ryk opbrocht
2,911,947 goune. De accyns op it Nederlânske fet wier 12 goune, en dat
omslein oer it hiele kaptael jowt 24,266,225 kannen jenever dy de
Nederlânners yn dat jier oppreaun habbe. Dat kin noch al for sa ’n
gnappe, sedelike en godstsjinstige naesje as de Nederlânners, nei it
sizzen fen hjar sels, binne.

_Hessel._ Fjouwer-en-tweintich miljoen kannen jenever! Dat is
saun-en-tweintich miljoenen flessen jenever! Men scoene sizze, det se
’er de strjitten mei skrobje.

_Jappe._ Nou, it is rikelik genôch. Mar it is ek net for de goezzen
broud. Ljue, dy ’t barre mei, komt sa ’n forkwikkinge ta.

_Iebele._ Ljue, dy ’t barre mei? Dêr scil ’k dy op tsjinje. Yn de
hongerjierren fen 1847 en 1848 hienen de measte drankforkeapers ’t
foaral net minder as oare jierren; in bulte slieten wol de helte mear
jenever. En dat komt dêr fen dinne, det ho earmer de minsken wirde ho
mear as hja sûpe. Yn dy slimme jierren, by foarbyld wierne to Swol
allinne 162 patinten fen weardshûzen, tapers, kroechhâlders en sliters;
dat is, ien patint op de hûndert sielen. Ljue, dy it dwaen kinne,
drinke hjir to lânne yn ’e stêdden nou folle wyn, en de measte part
jenever wirdt troch de gemiene man brûkt. Stel mar, det se beide in
gelyk poarsje krije; en den scil ik noch iendris mei jimme rekkenje, en
dêr mei ôfdien. Jow my ’t kryt ’ris, Jappe!

Yn 1835 telde Nederlân 2,528,367 sielen, en dêr wierne 237,766
bidielden ûnder, dy for hjar poarsje 22,588 Nederlânske fetten jenever
lege habbe. It fet op 20 goune rekkene, habbe se forpreaun for

_f_ 451,760


De accyns, opcinten, pleatselike lêsten &c. noch ’ris

– 451,760


_f_ 903,520


Winst fen de kroegen sa hwat ⅔ fen de fabrykwearde en bilêsting

_f_ 602,346


makket _f_ 1,505,866


Sa det de bidielden yn ien jier fortard habbe oan jenever rikelik
oardel-miljoen gounen.

_Geale._ Ik tankje dy for de ûnderrjuchtinge, Iebele. Ik wit nou hwer
in poarsje fen it earmejild bilânnet, dêr se my jiers op sette.

_Iebele._ Ik scil dy neijer sizze, Geale. Myn rekkening is noch net oan
ein. Hwet de goede minsken de earmen sa dageliks wei yn ’e hânnen
treaun habbe, dat bidraegt tonnen gouds, mar ho folle kin nimmen witte.
Ik praet hjir fen bikende opgaven. Yn it selde jier 1835 hawwe de
earmen fen dit ryk mei eltsoar fen gemeinten, earmbistjûren, doarpen,
stêdden en sa foart hinne tritsen 3,081,171 goune, dy hjar meast yn
klean, iten, brânje en sok biderf tadield binne. Fen dy somme habbe se
for ’t sûpke ôfnomd, lyk as wy seinen, 1,505,866 goune, en dy ôftritsen
fen de

_f_ 3,081,171
– 1,505,866


jowt _f_ 1,575,305


En sa bleau der den fen rikelik trije-miljoenen gounen oan de earmen,
sa hwet de helte for hjar egentlike needdrift oer. It oare hiene se op
yntres fen ellinde en dea yn de jenever set.

_Jalke._ En ho folle fen de gaven fen de goede minsken scoenen se wol
forpreaun habbe?

_Iebele._ Lyk as ik dy siz, Jalke, dat kin men net witte. Mar ta dy
trije-miljoen hiene de collecten bydragen

_f_ 1,048,402,225


It ûnderhâld fen tsjerkfâdijen, earmbistjûren, dyaconijen etc. -

1,259,190,465


mei eltsoar        _f_ 2,307,592,69


Dêr fen binne twatredden sa hwet oan jenever gien.

_Geale._ Hwet donder! dat binne cifers. Dy kinne se sa mar net
weibabbelje. Dy ljue, dy wy nei den Haech ta stjûre om it wird for ús
to dwaen, witte dy dat net?

_Iebele._ Krekt sa goed en better as wy.

_Geale._ Hwerom foroarje se dat den net? Ik kin ’t hjar ommers mei
boerekryt op de tafel útrekkenje, det de earmen de greatste helte fen
ús giften en gaven forsûpe.

_Iebele._ Makkeliker sein as dien, Geale. It is in âlde kanker, dy der
útsnein wirde moat. En al wier it makkelik, den leau ik noch amper, det
hja it gau foroare krigen. En dêr scil ’k dy reden fen sizze. De greate
Dupin hat biwiisd, en hy hat it wer biwiisd mei cifers, dêr nimmen ta
dizze dei tsjin kikke doar, det in lân, dat in _Staatsloterij_
útskriuwt, in sedelike hel ûnder syn folk bout; hy hat biwiisd, det as
’er nei rato fen de rykdom trijeris sa folle lotte wirdt yn dizze
provinsje as yn ien oare, det ’er yn dizze provinsje den ek trijeris sa
folle for de galge opgroeije. Dupin hat biwiisd, det yn dizze provinsje
trijeris sa folle boaden hjar breahearen bistielen; trijeris sa folle
manljue wiif en bern forlieten, ef onminskelik tantearren; trijeris sa
folle ondogensk jild slein ef goed jild bisnoeid waerd; trijeris sa
folle ynbraek en moart dien waerd; ja, ek trijeris sa folle troch it
lotsjen ontaerde bern hjar heit en mem moarddedich skopten en sloegen,
ef by de hierren lâns de groun slypten. Al de direkteuren fen de
_loterij_ hienen hjar de kiel heas gûld tsjin Dupin; sa hienen hja ’t
grou op him.

_Hajonides._ Al wer it âlde ding! _Leve de Diana van Ephesen!_

_Iebele._ Alle de debitanten en splissers fen de _loterij_ hiene him
útmakke for in gaudief en lânforrieder; en alle de toalf stammen
Israëls en de tûzenen onbisneine Joden, dy allegearre frieten fen
lotterijbriefkes en biskiten, dy piuwden Dupin nei; hja smieten him mei
fûlens. Mar do er mei dizze rekkening yn it Franske parlement opkaem,
wierne se sa stil as piseamelers, en yn it selde eagenblik hawwe de
Franske representanten de _loterij_ for ivich út Frankryk band. Dat
witte se yn den Haech, tinkt my, krekt en allike goed as ik it wit, mar
hja litte dochs ús _Staatsloterij_ yn wêzen om jinnige tûzenen, dy it
opsmyt. En sa soarget de regearing yn Frankryk, dêr wy yn ús geastelike
greatskens sa leech as ongodstsjinstich, sedeleas en lichtsinnich op
delsjenne wylst wy ús sels forhefje as de godstsjinstichste en
earlikste naesje fen de wrâld; sa soarget de regearing fen Frankryk,
siz ik, for de onskild en de wolfeart fen ’t folk, wylst hjir to lânne
de ynwenners yn de _Staatslotterij_ de poarte nei de hel iepene wirdt.
Dêr kinne se nou, as se mar wolle, hjar sels mei wiif en bern nei siel
en lichem yn tiid en ivichheit formoardzje.

_Jappe_. Dou gieste der divelsk út, Iebele. Dat roait ich ef kant. Hja
koene dy dyn ontslach wol ’ris thús stjûre, en aste noch lûder geiste,
ek wol ’ris for in pear jier fêst wirk jaen. Mar hwet wolste dêr nou
mei sizze?

_Iebele_. Dêr wol ’k dit mei sizze, det as se de lotterij net weidwane
om ’er in stoerke út to heljen, det se den ek nin finger útstekke
scille tsjin it jeneversûpen; hwent dat bringt hjar noch folle mear op.
Dêr komt by, det hja om de _loterij_ ôf to skafjen hjar allinne mar net
hoeve út to skriuwen, en den is it lotsjen dien, wylst it in tûzen
foetten yn ’e ierde habbe scoe om it sûpen to stuitsjen.

_Tamke_. (_In skroar mei in kop sa fyn as in nidle_). Scoe der den
waraftich nin middel op wêze?

_Hajonides_. Hielendal leau ik it net; hwent it scoe in oarloch wêze
tsjin de minskelike natûr, en dy lit him mei nin foarken útdriuwe, ef
hja komt altiten werom.

_Geale_. Sûpen en bealgjen ús natûr? Ik miende, det wy minsken en nin
bargen wierne, domenij. Hwet seistou der fen, skroar?

_Tamke_. Ja, wy binne minsken, mar just dêrom sûpe wy, en ’t djier net.
Wy binne minsken troch ús forstân, en mei dat forstân, is de minske
just forlegen. Domenij Hajonides hat my dat lêsten ’ris útlein, do ’k
him in japon meat. Kom, domenij, jy binne better fen de tongriem snien
as ik. Liz jy de ljue dat ’ris út.

_Hajonides_. Ja, de minske wol syn eigen ik, wol syn lot en de wrâld
net sjen lyk as se binne; hy wol ’er net oer tinke lyk as hja binne;
hwent den steane se him net oan. Soms forfele hja him; soms hat hy der
in wearze yn, en noait is hy der fen foldien. Hy miende, det it in
klompke goud wier, en nou ’t er ’t goed bisjocht it ’t mar in stien.
Dêrom, hwerste de minske op it ierdryk fynste, oeral siket er ’t
forstân to bilommerjen mei in tinne blinkjende wolken, dêr er alles
folle moaijer troch skimerjen sjocht, as it yn wierheit bistiet. As er
yn dy wolke sitte mei, den hat er for him sels wysheit, krêft en eare;
de wrâld wirdt him in paradys, alle minsken syn frjeonen ef syn
oanbidders, en de takomst is mei goud ynlein en mei roazen bisiedde. Om
syn forstân nou yn sa ’n glansrike forbjusteringe to bringen brûkt er
de wyn dêr de wyn groeit, en dêr er net groeit tôget er de wyn by
skipsladingen oan út fiere waerme lânnen oer sé, as hy it mar bitelje
kin. Hat er dêr to min jild ta, hy brout bier út koarn en weet, en sûpt
him in sûs oan it bierke lyk as de oare oan de wyn. Do it bier net
hirdernôch tatroefte, bigoun de satan út rogge en weet jenever, út
rezinen en ierdappels brandewyn to stoken, en sa geat er it fjûr fen
syn gleone hel krekt as wetter yn ’t yngewant fen de earme minsken.
Mahomet bigriep dy kinsten fen de divel, en sei: “Dêr scille wy ’n
boerdke foar skouwe.” Hy forbea yn syn koran bier, wyn, jenever en
brandewyn, mei ien wird, it drinken fen alle kinstfochten, dy de
hearlikste gave fen God oan de minske, it forstân, fortsjusteren. Nou,
dat binne syn folgers trou neikomd; de twahûndertmiljoen minsken fen de
Islam drinke net, mar hja smoke de opium, dêr in swolch trije, fjouwer
fen it forstân mear bidwelmje as alle sterke dranken mei eltsoar. Sa
binne de Turken de koran, dy hja oanbidde, ontkomd. Is ’t den net wier
hwet Tamke seit, det de minske mei syn forstân forlegen, skjin forlegen
is? En as hy it den perfoars bidwelmje wol, den woe ’k wol ’ris sjen,
hostou hjar dat allehiel bilette scilste. Ontnimste hjar de wyn, hja
nimme it bier; ontnimste hjar it bier, hja nimme de brandewyn;
ontnimste hjar de brandewyn, hja nimme de jenever. Ontnimste hjar de
wyn, bier, brandewyn en jenever, en seiste, lyk as Mahomet: “Fen dat
alles scilstou net drinke, ef dou gieste koegelsfeart nei de hel”, den
roke hja de opium.

_President._ Nou as hja den hwet ha moatte, dat it forstân forbjustert,
litte wy hjar dat den jaen, hwet it minste bidwelmet en it measte op
brea liket, ik mien it bier.

_Jalke._ Dêr komme jy op de rjuchte wei, president. Der moat altyd in
remplaçant komme for de jenever, en better as bier is der net to
bitinken. Mar den nin sûr bier, dêr de minsken skeve bekken fen lûke,
en snijingen fen yn de termen krije, lyk as de kasteleins nou
forkeapje, om de ljue oan de jenever to hâlden. Né, krêftich bier dêr
men waerm en sterk op wirdt, dêr men in goed sin fen kriget; mei ien
wird, bier lyk as ús foarâlders dronken, en dêr se sokke krêftige
koppen fen út de kragen opstieken, det ús jeneverljue der mar spjuchten
en geasten by lykje; bier, dat hja dronken foar det hja it Romeinske
leger by Baduhenna forgriemden, en letter de bjizzem yn ’e hân namen,
om de oceaen fen Spaenske ef Ingelske en Franske fleaten skjin to
feijen.

_President._ Wy komme al yn ien skipke to lânne; it komt der mar op oan
om to meitsjen, det de remplaçant goedkard wirdt. Mar dêr scil in
slimme wize op gean. Do Tamke en ik as jonges boartten, wierne de ljue
noch wakkere dipper en sunich, en der yn alles op út om de spillen by
eltsoar to hâlden. Hja dronken do sterk bier, ek rju tsjok en swiet
bier, net allinne omdet se ’t jerne mochten en der in noflik sin fen
krigen, mar mei ien om hwet iten út to winnen; hwent hja seinen: “Dêr
de brouwer sit, kin de bakker net sitte.” Nou keare se it blêdke om, en
sizze: “Wy drinke nin bier foar iten, omdet it ús de mieltiid bidjert.”
Hja wolle in bulte ite, ja, frette. Hwet it kostet kin hjar minder
skele; en dêrom drinke se bittere jenever; dat skerpet de mage op,
krekt as de swipe in âlde knol, en den kinne se frette as wolven. Dat
jowt in dûbelde wille; earst de jenevernectar mei in piip hearebaei, en
den it liif op ’e leest. Ho scilste sa’n geslacht bierdrinken leare?

_Jalke._ Staf oer nacht giet dat net; mar as goede ljue de hânnen yn
eltsoar slane en der gedild en tiid ta dwane, den witte men noch net,
ho fier hja it bringe kinne. Mar den moat der earst in soarte fen in
mirakel gebarre; de lânsregearringe moat meidwaen. Hja moat alle
bilêsting fen it bier ôfnimme, en op de sterke dranken omsmite. En as
dat dien wier, den moast it _Genootschap_ oeral bier- en kofjehuzen for
it algemien stichtsje, dêr boeren en boargers, foaral op merkedagen,
bêst bier, brea en bôle mei bûter en tsjiis, en in pantsje kofje keapje
koene. En de seal, dêr dat forkoft waerd, moast sa rom, geryflik en
gnap wêze, de bitsjinning sa fluch en frjeonlik, en de priis sa binlik,
det se op nin foetten ef fiemen nei yn in jeneverkroech sa goed to
rjuchte koene as yn de bier- en kofjetimpels fen ’t
_Matigheids-Genootschap_.

_Iebele._ Fen de rie fen de stêd hoefste dy timpels net to
forwachtsjen. Hwent dy scoenen miene, det se hjar sels de glêzen
útsmieten, as se it gebrûk fen sterke dranken tsjingongen.

_Jalke._ Nou dêrom hoopje ik, det alle ljue mei rêgen yn ’t
_Genootschap_ gean scille en sa folle by eltsoar tôgje, det se dy
kofje- en bierhuzen iepenje kinne, en litte it de rie, fen de stêd
oansjen. Ik hâld it derfor, det as men sa folle naem, det men der efkes
mei útkoe, en der neat oan woun, det sokke huzen op it ein noch
klandyzje krije scoenen.

_Jappe._ Jimme hawwe noch hwet forgetten; dat binne de ambachtsljue, dy
moarns foar ’t wirk, jouns nei it wirk, en deis twisken de skoften yn
’e kroech om in romerfol wippe. Dat dogge ek brabiers, deabidders,
omroppers, mostertljue, brief- en krantebistellers, en al dat rypske en
rapske, dat om hjar bidriuw by de strjitte wêze moat. As jimme al dy
oxhoofden fen Skiedam ’ris by eltsoar seagen, dy dat soartke allinne
jierliks opslabbet, den scoene jimme sizze, det de fammen der de
strjitten fen Ljouwert wol mei skrobje koenen.

_Jalke._ Dy klanten haw ik wol tige yn it eachmerk hawn. Dy moatte op
elke ûre fen de dei, moarns ier en jouns let, yn de winter in waerme
seal fine, en altiten goekeape kofje, stikken iten, bier mei pipen en
tabak, en alle kranten fen de foarige wike, dy men mar by eltsoar
swylje koene. Oflêzen lytse boekjes oer útfiningen en ambachten;
blêdkes mei printkes, lietkes en koartswilige setten, moatte oer de
tafels sjidde wêze; de mûrren bihinge mei lysten, kaerten en
caricatuerprinten. Domenijspillen, damboerden, heak- en ringspillen,
moatte by de hân wêze. Hwent dy mei de divel skipe is moat him oanslach
jaen. In bulte sûpe yn ús lân út dommens en forfelinge; hja witte hjar
mei neat oars as mei de romer onliddich to hâlden. Hienen se nocht oan
lêzen en ûndersiikjen, den scoenen se sa folle net sûpe. Gelokkich as
greate en lytse bern hwet to boartsjen en to giisgobjen hawwe; hwent
den dogge se nin kwea.

_Ubele_ (_Studint_). Mei ik ek in duit yn ’t ponkjen dwaen, president?

_President._ Hwerom net, Ubele? Wy wolle fen in bern leare, en scoene
wy den net nei in studint harkje wolle? Lêz’ op, man!

_Ubele._ Der wirdt nea mear sûpt, den as it folk foar de fyoele is. En
dounsje wolle se op merke. Keamerop, en net dounsje, dat giet net. Mar
stomnochteren dounset nin Fries. Der moat al hwet foer ynsitte foar det
hy de skonken troch eltsoar smyt. In Franskman dounset op in glêske
wetter mei sûker, det it lillet; mar dat kinne wy net, en ik rekkenje
sa, det in stomnofteren Franskman, en in Fries, dy in flesse wyn efter
de knopen hat, sa hwet op de selde hichte binne. _Nemo saltat sobrius._

_Jappe._ Nin smousepraet! Mar al wer prebearje. Helte better dounsseal,
helte lûder ljocht, helte mear muzyk as op de herbergen, en dêr sterk
bier by, dat koe noch al ’ris mannich ta in trantke forliede. En as der
ien skiep oer de daem springt, springe se der jamk allegearre oer.

_President._ Wy hawwe de striid tsjin in taeije divel, dy nou omtrint
tachtich jier syn helske skepter oer Nederlân swaeit, en it scil hwet
ynhâlde om him fen syn troan to wrikjen, en de tosken út de bek to
brekken. Dêr komt nin jenever yn ús kofjehuzen, en nou moatte se oan de
oare kant sa folle better en moaijer wêze, det se dêrom de
jeneverkroegen foarbygeane en ús kofjehuzen opsiikje. De remplaçant
moat sa goed wol wêze as de conscrit, en dat scil der om spanne, frees
ik. Hwent yn de jenever sit inerlike nocht, ynbylding, goud, krêft en
hearlikheit; dêr hat de satan in drip út syn helske distelearslange
ynmingd, dy ús arbeidersfolk yn ien romerfol jenever mear goud en heil
foargûchelt, as yn alle skatten fen ierde en himel beide mei eltsoar
bisletten binne.

_Geale._ Jimme binne allegearre koudom. It alderfoarnaemste forgetten!
As jimme dounsers hawwe wolle, jaen den de muzyk mar forgeefs, en jimme
krije mear foar de fyoele as jimme bergje kinne; hwent dat is ’t
jinnichste, det de ljue hjir tsjin it dounsjen hawwe: “in bulte wirk,
en jild tajaen.” Dêrom dounsje de boerefeinten de iene deis op ’e
keamer, en steane de oare deis yn ’e sleat to hekkeljen en to skriemen.

_Ynse._ Dêr hear ik dy, sei doave Japik, en der roun in lûs oer ’e
souder. De muzyk moat as yn Frankryk forgeefs wêze. Dat docht for in
Nederlânner de doar ticht! Fjouwer deuntsjes in dûbelke, dat slingert
oan, hear! Dat fret jild as it de hiele nacht trochsjout; en as hja mar
weiskotse koene, jonge, den scoeste der noch kluften fen sjen.

_Jappe._ Dat is wier; mar dounsjen sûnder jenever ef brandewyn, dat
liket my raer ta. It is krekt sa goed as hirddraven mei soare tsjillen;
der moat earst smard wirde.

_President._ Sa tinkstou, Jappe, en tûzenen mei dy; mar probearjen, lyk
as Jalke it foar hat, is ’t neiste rjucht. En ik leau, det it dounsjen
noch hwette mear is as in útspanninge. Ho nuttich is sa’n biweginge for
it jongfolk! Hja krije der in moaije flinke hâlding troch; it hâldt
hjar linich en fluch, en hja bliuwe der soun by. Wy forstjonke nou yn
de hirdsherne mei de noas yn ’t fjûr, en de romer en de piip yn ’e hân.
De Fransken dounsje folle, mar hja sûpe net. Us folk dounset allinne op
merken, en it scoe sonde en skande wêze, det wy dy tûzenen fen fammen,
feinten, ja, troude ljue, dy op de merken dounsje, en dêronder sa
moarddedich jenever en brandewyn sûpe, net yn ús timpels krigene. Kom
oan, as ús oer-oarre-heit-en-hjarre út it bierke songen, hwerom moatte
wy den drank hawwe? Hwet wy lietkes hjitte, neamden hja _bier-psalmen_.
En as hja dounsen, det it klapte, op bier, hwerom scoene wy den by in
kanne bêst bier ús as in lûs op de tafel deaknipe litte moatte? Hwet
seistou, doctor? Wy eamelje al, en dou dochste der it swijen ta. Lizze
ek ’ris in duit yn de fyoele.

_Doctor._ Jimme kinne ’t wirk wol ôf, mar as ik it sizze mei, den hawwe
jimme de slimste partij fen ’t _Matigheid-Genootschap_ noch forgetten.

_Jalke._ Hwa is dat, doctor?

_Doctor._ De ierdappel.

_President._ De ierdappel? De hearlike ierdappel, dy Europa sa faek for
hongersneed biwarre hat? Mar, doctor!

_Iebele._ De ierdappel? It foer for earmen en riken! As ik middeis nin
ierdappels krij den hab ik net iten.

_Jappe._ Doctor, doctor! Ho doar je it sizze? Wy wierne skjin forlegen
as der nin ierdappels wierne; hwet scoene wy gemiene ljue den ite?

_Doctor_. Hwet ha dyn foarâlders iten? Earte, beane, groat, strou,
rogge, weet; en is dat fordylge? Ef is it nin minske-iten, tinkt dy?

_Geale._ Ja, mar ierdappels is de baes. Elts mei se allike graech, en
dy to lyts binne for de minsken, binne goed for hjar kammeraten de
bargen; dy snasje der ek al yn om as banket.

_Doctor._ En lykwol hâld ik fol tsjin jimme allegearre, det as de
gemiene man de ierdappel net ontnomd wirdt, det jimme him yn der
ivichheit net fen de drank krije. Ik hab neat tsjin de ierdappel as der
goed spek en flêsk by lâns is; men kinne in hwotte sa wol koaitsje, det
er goed smakket; mar allinne, lyk as de gemiene man him meast brûke
moat, is ’t in ondogens iten.

_Iebele._ Ho bigrypste dat, doctor? Dat is hwet nijs. Dêr ha ’k noch
noait fen heard, as Bilderdyk, dy praette ek sa. Bistou in
Bilderdykiaen?

_Doctor._ Ik hab in bulte mei Bilderdyk omgien, mar dêrom bin ik noch
nin Bilderdykiaen yn de ierdappel. Hy hie fen dy bigripen en
oankomsten; it wier bêst om dy hjar feart to litten; hwent der wier
dochs nin forsetten oan. Hy hat my ’ris sein (en do seach er earst mei
syn skerpe swarte eagen om ús hinne, krekt eft er my in moart forhelje
scoe,) hy hat my ’ris tareaunte: “Sont Hollân him mei dat onkrûd
spizicht, wirdt men yn Amsterdam fen famkes fen toalf en trettsjin jier
oanroppen.” Hy miende nammentlik, det de ierdappel de minsken foar de
tiid ryp makket. Men moatte dat mei in dichter fen dy hege fljocht as
hy sa nau net nimme. Hy koe him oer de ierdappel sa lilts prate, krekt
eft it in godforflokte plant, in oardiel oer Europa wier; mar do ’k
ienris to Haerlem by him wier to iten, wierne der net allinne bêste
dúnierdappels op tafel, mar hy plúze der krekt sa goe’ fen as wy.
Lykwol dat docht nou allegearre neat ta ús. Ik bin tsjin de ierdappel
op hiel oare grounen as Bilderdyk.

_Iebele._ En hwet binne dy grounen den, doctor?

_Jalke._ Ja, dy moaste ús sizze.

_Doctor._ Ik kin dy ’t hast net bitsjutte, omdetstou nin doctor biste,
mar ik scil myn bêst dwaein. De ierdappel is in frjemdling; mar dêrom
witte wy dochs wol, det er út Amerika is; myn master, prefester van
Geuns, hjitte him dêrom de _Amerikaansche knobbelwortel_. Ek witte wy,
det hy fen in rudige famylje is, dy de namme hat fen _Solana_. De tabak
en de belladonna binne syn beide folle niften. Aste de tabak earst
prûmkeste ef smookste, wirdste misselik, en ytste de belladonna, lyk as
de boerebernkes wol ’ris by forsinninge dwaen, den stjerste; hwent it
is in forninich forgif. As de ierdappel noch net ryp is, den is hy glei
en kliemsk, en in pest for de yngewanden, en drinkste in ôflûksel fen
de griene siedappelkes, dy oan it ierdappellof hingje, den wirdste
blyn. Den earst, as de ierdappel folslein ryp is, en syn moal set hat,
hat er syn forgiftige natúr ôflein en is in onskeadelik iten.

_Geale._ Ho, deale, kin de ierdappel ûnder de forgiften thús hearre?
Dat giet boppe myn forstân.

_Doctor._ Nou, it is sa. It is krekt sa klear as det wite klaver en
bargeklaver beide klaver is, en flotgêrs en bêst finnegêrs beide gêrs
is. Lang is de ierdappel krekt as de dahlia, dat ek al in miich fen him
is, en dêr se de wirtels krekt as ierdappels wol ’ris fen yn it sop
siede; lang, siz ik, is de ierdappel yn de hôven fen de greate hearen
as in tulp ef bolblom kweekt wirden, en de earste kear, det ik wit, det
er hjir yn Fryslân op in tafel komd is, dat wier yn 1734 op it
Prinsenhôf to Ljouwert, do prins Willem de IVde mei syn jongwiif de
princesse Anna, fen Ingelân thús kaem en in greate gastmieltiid joech.
Jimme bigripe, dat wier in nij snufke en oan tafel fen prinsen en
greate hanzen smakket dat iten bêst, dat fier út de tiid is, ef dat nin
divel ef minske ken.

_Geale._ Dat is den krekt oars as mei in boer; hwent dy fret net hwet
hy net ken. Mar nou fierder, doctor. Hwet woenen jy sizze?

_Doctor._ Fen de tafel fen de prins kroade de ierdappel njunkenlytsen
nei de tafel fen rikeljue, mar slûkstirtsjende; hwent hy wier in lyts
bytke yn oansjen; en better, tochten de ljue, for ’t Jan-Rab as for
gnappe ljue, dy earte en beane bitelje koene. Om 1750 en 1760 hinne
waerd der wol ’ris in ierdappel by de skylfisk pikt, mar altyd min ef
mear to mûk, en sels de domenijs to platten lânne, dy God nou al tankje
det se in droege ierdappel hawwe, woenen ’t hast net for de boaden
witte, det se in ierdappel by de snoek ef bears ieten. _Ierdappel_, dy
namme wier sels to moai for him; hja neamden him by de skeldnamme fen
_konsjinjestopper_, omdet de moalige ierdappel, as er hwet gulzich
troch de hals skouwen wirdt, wol ’ris kropje wol. Noch forachteliker
neamden se him _lawabbel_, omdet er net by de man stie lyk as de
spekstrou, ef de earte en beane. Moaije bern ha moaije nammen.

_Geale._ Dat is wier. Nin keardel kin op ierdappels haeije, meane ef yn
’t fean baggerje.

_Doctor._ En ek al de âlde minsken fen 1740, 50 en 60, dy ik noch kend
hab, woenen fen nin ierdappels witte. Sokke hege ljue as de Humaldas en
de van Harens leinen yn de mage altyd in fondamant fen bêste grauw’
earte en bret kouflêsk, en lieten ’t folk nei lust en wolbiheagen yn de
lawabbels omsnasje, det hjar de strôte knapte.

_Iebele._ En nou is ’t de ôfgod fen Europa.

_Doctor._ In _drekgod_ wolste sizze, Iebele, dy syn oanbidders mei
stront en stank leanje scil. Mar dat is nou dêr oan ta. Dit lid fen de
famylje Solana hat it lyk as in bulte alforwoesters fier yn de wrâld
brocht, en hy scil it noch fierder bringe, as er tiid fen libben hat.
It is de aert fen alle forgiften, det, is men der ienders oan wend, men
der net bûten kin. Men is der pûr op forslingere, ja, oan forslave. Yn
’t earst haste, by foarbyld, noch al wirk om de tabak to felen. Men
flibet, wirdt misselik en deableek by ’t smoken fen de earste pipen. Om
dat tsjin to gean, moat der in sûre apel by lâns; de apel yn ’e lofter
en de piip yn de rjuchter hân, en om barren docht de learling in hap út
de apel en in mannich sûgen út de piip. Mar haste de natûr ienders oan
dat forgift wend, en krigeste smeits yn in pypfol, den kinste der net
bûten. De piip is moarns it earste en jouns it lêste. De piip is al yn
de brân foar det de man de hoazzen oan hat, en as er him ontklaeid hat
en mei de iene foet al yn ’t bêd stiet, smacht er noch gau de lêste
sûgen, en krekt as in sibbe fryster, dy er noait genôch tútsje kin,
leit er hjar skodholjende op ’e bêdplanke del. En astou dy man de oare
moarns fregeste, hwet er ljeafst misse wol, de piip ef it omstik brea
by de thé, den seit er: it omstik iten. Nou, dat forliedelik
famyljegebrek hat neef ierdappel ek oererfd. Al hâldt men noch sa folle
fen koal, wirtels, rapen, beane, groat; it kin neat skele hwet it is,
as it mar gesoune kost is, dêr rekket men noait sa op forslingere, det
men der net bûten kin. Sa lang as der nin ierdappels wierne, wikselen
dêrom de ljue dageliks mei it iten; mar do se op de smeits fen de
lawabbel kamen, mienden hja, det hjar de hûd sear die, as se him to
minsten net iendris deis krigen. As se nin ierdappels krije, habbe se
net iten.

_Jappe._ En de gemiene ljue trijeris deis; moarns oan daelders yn
pleats fen tsjiis op in omstik brea, middeis sean, en jouns opwaerme.

_Doctor._ Nou kinne jimme bigripe, hwet in feart dy ierdappel naem, do
nin hûnderten ef tûzenen, mar miljoenen en miljoenen minsken yn dy
plant hjar jinnichste iten seagen. Dêr kaem by, det der nin iten wier,
dat de ljue sa goekeap krije koene. De earmste wier der gek op, en it
wier faek it jinnichste iten, dat er bitelje koe. Dy in bulte folk yn
de kost hie, tanke God, det hy hjar mei de selde kost as syn bargen
foerje koe. Hy hie mei nin earte ef beane, mei nin koal ef rapen mear
to meitsjen; hy sloech mar in fjirtich, fyftich fjirders ierdappels op,
en dêr liet er it folk yn om frette, det hja blau waerden. It kostte
him de helte minder; hy hie der net heal sa folle omslach mei, en it
folk wier folle better to freden.

_Tamke._ En dêrom, om de omslach woene de frouljue der ek graech oan.
Hwent as se griene ef grauwe earte, koal en rapen, groat en soks to
fjûr hiene, dêr moasten se de hiele moarn op pasje, ef it barnde oan.
Mar do de lawabbels kamen, wierne se dêr ôf. In healûre foar it
middeiskoft, as de man fen ’t wirk thús kaem to iten, den skepte syn
ljitske in amerfol wetter; dêr rammele hja in soad ierdappels yn; den
rof! rof! rof! gau mei de luiwagen der yn omstompje, om de klaei der ôf
to skrobjen; den yn ’t goatling, dat al oer it fjûr stie to sieden, en
as de man ynkaem, wierne de ierdappels nôch en de mieltiid klear. To
foaren moasten hja by de pôt bliuwe, en nou koe tuttemoeije de hiele
moarn mei de bûrwiven de earmen oer eltsoar op strjitte stean to
rabjen, ef ek wol, as ’t hwette rommer omkaem, mei eltsoar kofjeslabje
en in lawaske pimpelje. De frouljue wierne fjûr en flam foar de
ierdappels, en dat binne machtige boungeneaten, sizze ik jimme.

_Jappe._ Ja, dat wit ik noch wol fen ús beppe. Dat kreaze wyfke mocht
nin ierdappels rûke ef sjen. “Sont dat túch yn de wrâld komd is”, sei
it sloof altiten, “binne ús frouljue wol helte sloffer, loaijer en
rabbiger wirden, en ’t koaitsen habbe se glêd forleard.” En as hja den
forhelle, det de ierdappel yn hjar bernejierren, noch minder as
talhout, net yn tel wier, sei se er noch de rjimslach by:

Als niet komt tot iet,
Is ’t allemans verdriet.


_Tamke._ Nou, hja klitse al nuver iten by eltsoar, as der hwet oars as
ierdappels wêze moat. Fierder as prom-en-bôle giet hjar kinst net.

_Doctor._ Meitsje nou jimme rekkening, frjeonen! Goekeap iten,
sloardich meije, en yn in amerij klear! Hwer dat hinne moast, is licht
to tinken. Der koe noait genôch fen boud wirde. Alle jierren waerden
der tûzenen fen pounsmjitten boulân mear yn Europa mei bislein. Dat
gong lykwol yn de earste 40 jier sa hird net; hwent de ierdappel bigoun
earst om 1780 hinne de foetten sa hwette ûnder ’t liif to krijen. Yn
dat jier waerden de ierdappels yn de grientekelders to Amsterdam noch
lyk as rapen forkoft, en kamen allinne by lytse panfollen as in
extratsje op tafel. Folle letter kaem de earste ierdappelkelder ûnder
in wynhûs yn de Fizelstrjitte, op de hoek fen de
Reguliersdwersstrjitte, dêr de Amsterdammers do noch al nuver by
opseagen. Sa let binne de ierdappels hjir ynfierd, en nou byldzje de
ljue hjar wol yn, det er hjir ivich west is. Mar sont dy tiid binne de
lawabbels der frjemd útnaeid. Elts jier bisloegen se mear plak, en der
kamen oarden yn Europa, dêr de fjilden, sa fier men eagje koe, ien
ierdappel al ierdappel wierne. De ierdappel hie der alle granen hast
weikrongen, en op oare oarden hie er sa folle lân ynnomd as al syn
kammeraten mei eltsoar.

_President._ Ta in greate seine fen de earme minsken, doctor, dy nou it
liif for in stûr mannich de hiele wike lâns fol krije koenen.

_Doctor._ Sizze dat net to lûd, president. Ik ha noch net dien. It
scoe, it koe alteas sa ’n seine wirde, as it libben en de gesontheid
fen de ierdappel forasserearre wier; mar hy is krekt as de minsken oan
sjeachtme, pest en cholera ûnderhevich, en it minskdom, dat op him
tynget, is wol in ongelokkich mar ek in gek minskdom, dat net better
wirdich is as swart to hongerjen. God almachtich hat by de skepping fen
dizze ierde sommige wetten ynsteld, dy wy minsken, wolle wy libje en
soun bliuwe, wol yn acht nimme meije, ef de iene tiid ef oare tiid scil
it ús min ôfgean. By ien fen dy wetten hat er yn syn ivige wysheit en
goedheit bisteld, det it ûnderhâld fen ús minsken net fen ien ef twa,
mar fen in bulte forskillige granen en fruchten ôfhingje scoe. Mei ien
ef twa doarste er ’t as in soarchfâldich heit net weagje; dat wier him
to noedlik; hwent as dy twa mislearren (en ho licht koe dat ’ris
barre!) den scoene syn bern nin brea ha, en miljoenen scoenen de
hongerdead stjerre moatte. Dêrom hat God makke earte, beane fen
allerlei soarte; hy hat makke rogge, weet, bokweet, koarn, spelt,
hjouwer, gierst, Turkske weet. En dat hat de skepper dêrom dien, det as
der ien ef twa fen dy granen troch misgewas mistribelje, de oare dat
gat wer oanfolje kinne. Hwent noait biswike hja allegearre allyk, en sa
kin den de iene altyd for de oare yn de bresse springe. Mar nou ha de
domme minsken dat oars bigrepen; hja sizze: “Né, baes! Wy bitankje dy
for al dyn granen! De ierdappel smakket ús better, en dy is ek
goekeaper. Hy heart hjir wol net thús; mar dat rekket ús net; wy scille
him de eare jaen, dy him takomt. Wy scille ’ris seis-achtsten fen it
plak, dêr dyn granen oars op stienen, mei ierdappels bislaen, en litte
dy twa-achtsten den oan dyn oare granen oer. Dat is ús folle
foardeliger, en hy smakket ús ek wol helte better.” En dat gong ek goed
sa lang as de ierdappel goed wier. Mar dêr kaem it sike-ierdappel-jier!
Do wier it ach en wé oer hiel Europa! Swart wirde fen honger! Ja, by
tûzenen fen honger stjerre! God, dy se yn syn wetten fortrape hienen,
oanskrieme om brea! Foar de riken stean mei it blanke mês, en it as
kannibalen útmoartsje: “Bloed ef brea, ierkloarkers!” Oproer, moard en
deaslach oan alle kanten! It ding wier sa klear as de sinne, frjeonen!
De granen wierne sa min net útfallen, mar der wier sa ’n bytke fen
útsjidde, det se ’t onmjittelike fjild fen dy forrotte ierdappels, dêr
se to foaren elts hjar plak op hienen, net wer oanfolje koenen.

_Geale._ Mar hwa koe nou ek tocht hawwe, det de ierdappels de
pestelintie krije scoene? Dêr hie men noait to foaren fen heard.

_Doctor_. En lykwol ha jimme dy plant sa tantearre, det er altiten siik
wirde moast. As de âlders de bern alle dagen mar fen ’t bêste frette en
sûpe litte, sa folle as de bealch mar fiterje kin, den scil it der dy
bern nei gean, en sa is ’t de ierdappels ek forgongen.

_Geale._ Wel, dat woe ’k den goddory wol ’ris biwiisge hawwe. Dou
rachste de bouboeren út, doctor, eft se nin turf heech binne.

_Doctor._ De ierdappel hawwe se helle út de fruchtbre, mar woeste
grounen fen Amerika. Yn Chili, Peru en Mexico waechst er yn ’t wyld lyk
as hjir de brânnettels, de toarnbeijen ef de doerren en siggen, en hy
scoe altyd goed yn steat bleaun hawwe, as men him mar sa hwette
bihandele hie as er dat yn syn geboartelân wend wier. De boekweet hawwe
de krúsfarjers Ao. 1200 út de barnende sânstreken fen Arabiën helle, en
dêrom groeit er hjir to lânne ek nearne better en gesouner as yn de
gleone yeske fen de forbarnde koarste fen langeturffeanen, dêr men de
finger pas yn daeije kin. Dat is syn klimaet.

_Iebele._ O! dêr wy yn de foarsimmer dy neare hearige loften fen krije,
dy ús hiele ryk yn in kalkoven foroarje.

_Doctor._ Deselde. Let nou wol op, det se yn hiel Europa de ierdappel
pript en mei allerlei kinsten en dongen oanfitere hawwe om mear op to
bringen as er koe, en dat hat him de deastek dien. Ik scil ’ris in
eksimpel oan Fryslân nimme; hwent dat bigripe jimme bêst. Yn Fryslân
hawwe se de ierdappel ek lang nei syn âlde aert bihannele en sa lang as
se dat diene, hiene we hjir, doar ik sizze, de bêste ierdappels fen de
wrâld. It dûrre net lang ef de frjemdelingen kamen ek yn de smeits; de
skippers krigen ’er de flucht op, en sa gau as ús ierdappels yn de
_verzending_ kamen, foroare alles mei in blits. De keapljue, dy se by
skipsladingenfol weifierden, sochten allinne mar Fryske ierdappels; nei
de deugd waerd net folle frege, de namme wier foldwaende; en do kaem it
der mar op oan, net hwet soarte de bêste, mar de measte ierdappels
opsmiet. Dat waerd probearre; alle jierren kamen der nije soarten by;
op it lêst hienen se yn Fryslân by de sauntich soarten, en dêr karden
se dy út, dy út in pounsmiet de measte koerfollen útmeat. Sa is de
greate ierdappelsteapel yn Fryslân en oeral bynei fordoarn, en yn steed
fen bêste kriget men nou yn Fryslân meastal, as men se sels net bisteld
hat, minne ierdappels foar de noas.

_Geale._ Mar nou bigryp ik noch net, ho wy de ierdappel de pestelintie
yn de hûd inte hawwe.

_Doctor._ In bytke gedild, Geale, en dou scilste it hearre. Dou wiste,
de ierdappel hat dit fen syn woeste geboartegroun oerhâlden, det hy net
mei it gêrs yn lege mieden omslymje wol; ek wol er nin weake dong op de
kop habbe; hwent den makkeste it lof wrak en geil, en de bollen
stekkerich, glei en kliemsk. It is in wylde Yndiaen fen Amerika, dy
sa’n weelde net drage kin. Hy wol in groun habbe, dy heech en troch syn
eigen natûr krêftich is, lyk as yn Amerika, en dêrom kinste him noait
net better tractearje as op bêste terpen en dunen, dêr pit, mar nin
ferske dong yn sit; de dong moat der yn forgien wêze. Sokke terp- en
dún-ierdappels binne de bêste. Mar lyk as ik sei, dat joech net genôch;
it lân, dat 50 koerfollen joech, moast 60, 70, 80 en mear jaen, sa
folle as it mar fiterje koe. En dêr ta sochten se net allinne de
fruchtbarste soarten út, mar hjar pripten it lân mei alderlei
kinstmiddels oeral sa dierbar, det er op it lêst de kop sakje liet. Hja
seinen: “Fyftich fjirders haste jown, mar hûndert moaste jaen. En
eftste lypste ef pypste, dou scilste. Moatten is ek hwet, en loaijens
is nin lammens. Wy scille it dy wol leare, baes!” Sa habbe se de
ierdappel yn de steat fen in forweend bern brocht, dat tweintich jier
oan ien troch wyntsje en Tryntsje, troch gastrearjen en swieren, syn
sintugen sa oerprikkele hat, det it op syn tritichste útlibbe en in
stôkâld man wirden is. Troch al dat kiteljen en prikkeljen waerd alles
mei in rep ontwikkele, waerd alles earder ryp. It bern waerd op syn
tredde jier al jonge; op syn toalfde al feint; op syn sechstjinde al in
man mei bern; en op syn tritichste stôkâld. De ierdappel, sa lang as
him tiid en romte ta groeijen jown waerd, brocht syn groei nei de
rigele yn ’e groun to’n ein, dûrre de hiele winter troch, en bigoun yn
’t foarjier earst wer to kiemjen, as de einpeal fen syn gewoane
libbensdûr neiby wier. Mar fyftich jier oeral troch allerleije kinsten
pript en oanfitere om al mear bern foart to tyljen, is er eindelik yn
syn tyldelen sa oerspand en forswakke, det hy, om sa to sprekken, syn
sied rinne lit; hwent syn egenlike kwael is in gammele oandrift om foar
de tiid, sels yn it midden fen syn groei noch, ûnder de groun to
kiemjen, en as er dat folbrocht hat, kin er nin moal mear sette; hy
bliuwt glei en kliemsk, ef set him ta rotsjen.

_Geale._ As dat sa is, sjucht it der net bêst út. Hwent den sit dy
kwael de ierdappel yn murch en gebiente.

_Doctor._ Sa wolle se wol ’ris sizze, Geale. It sit him djip yn de hûd,
yn al syn fezels en ierkes, en it giet ’er net licht wer út, sizze hja,
krekt sa min as in slymtarring út in minske. Sa faek as ’t der mar op
wjirret, miene se, scil de kwael wer foar ’e tried komme. As it waer
myld is, de wyn soel, en losse lije reintsjes gedurich út de lakwaerme
loft flappe, den habbe alle planten tier; hja brûze út de groun, en men
kin ’t gêrs hast groeijen hearre; mar dat narjen fen de sike tyldrift
kin de ierdappel net mear fele. Hy bigjint den aenstons to kiemjen en
to rotsjen; syn lof wirdt swart; syn greate bern, ek al oerstjûr yn ’e
tyldrift, sjitte troch yn de groun; syn lytse stjerre, en in libben fen
njoggen moanne hat er nou yn ien wike ôflein. Sa sizze de gelearden.
Nou, det se mei soele fruchtbre reinen en lij waer oan ’t rotsjen
slane, dat witte jimme allegearre. En lyk as it bêd, dêr in minske oan
de tarring ef de typhus yn stoarn is, sa is ek it lân bismettelik, dêr
de sike ierdappels yn forrotte binne. Al nimste it sied fen de wylde
ierdappels fen Peru ef Mexico, en dou sjiddeste it yn dy grounen, hja
scille de sjeachtme ûnder de lea krije, en dy feilich wêze wol, moat se
tylje op in plak, dêr noait in ierdappel op stien hat.

_Jalke._ Dat sjucht ’er net al to goed út. As ’t nou ’ris op ’t slimst
bisloech en de ierdappel bijoech him yn ienen ’ris hiel-en-al oer hiel
Europa, hwer moast it den hinne, doctor? As de helt fen it iten, dat
for twahûndert-miljoen minsken birekkene wier, yn de forrotte ierdappel
weisonk! Sa’n spektakel fen honger en ellinde scoe der noch yn de
skiednis net west habbe. In algemiene oarloch fen de earmen tsjin de
riken scoe hiel Europa mei bloed en moard folle, en der scoe neat oars
op sitte as det elts it stik brea, dat er oer hie, mei it blanke mês yn
de fûst tsjin syn evenminsken, as sa folle hongerige, forskoerrende
wolven, fordedige.

_President._ As de keningen nou in greate deugd oan hjar naesjes dwaen
woenen, moasten se in congres oanlizze en mei eltsoar bipale, ho folle
groun elts mei ierdappels bibouwe mocht, en krimpe den dat plak sa fier
yn, det, al forrotten al dy ierdappels, de oare granen it dochs noch
hysje koenen om in stik brea oan Europa to jaen.

_Doctor._ Dat wirdt heech tiid. Hwent wy hawwe nou sjoen, ho dôfhûdich
de boeren binne. Hja habbe leksom op leksom hawn, mar hja bouwe der
dêrom mar altyd ierdappels wer op ta. Hja moatte noch oars pit hawwe;
hja moatte yn ’t neaken himd by hjar lêste forrotte ierdappel stean to
skriemen, foar det se it poatsjen stean litte.

_President._ Ja, dat moasten de diplomaten mar ’ris op ’t tou sette.

_Jalke._ Diplomaten! Ei, ju! Binne der noch diplomaten? Dat wist ik
net. Ik wit wol, det se der west binne, mar det se der noch binne is
mear as ik wit. Mar hwat dogge dy den?

_Tamke._ Wiste dat net? By de dei libje, gods wetter oer gods akker
rinne litte, en in glêske pons drinke. Hja witte oars wol, det der nin
moarddediger oproer is as fen de mage. Hwent de earme minsken fjuchtsje
hjar ljeaver dea, as det hja hjar dea hongerje litte. De diplomaten
hawwe oars ek al in leksom hawn. Hwent do ’t earste sike ierdappeljier
kaem, wierne hja danich yn ’t gat bibiten; miljoenen fleagen hjar oan
om brea, en hja koene ’t ûnder de stiennen dochs net weiskoerre.
Wellington, dy de earste minister fen Ingelân wier, rekke der sa skjin
mei oanhelle, det hy, dy Napoleon by Waterloo forslein hie, nou op syn
bar it fjild romme moast for in forrotte stjonkende ierdappel, en syn
portefeuille dellei. Mar dêr is nimmen in drip wizer troch wirden. Dat
libbet en regearret ’er mar op ta, eft ’er neat to dwaen is, en wol de
ierdappel noch ’ris rotsje, wol nou, dy den libbet, dy den soarget.

_Iebele._ Mûlk hie ’t in seine for de wrâld west, det de ierdappel yn
dy earste sjeachtme mar de bonken útstitsen hie. Den hiene wy der ôf
west; elts hie witten, hwer ’t er oan ta wier, en wis spil spile. Mar
sa lang der noch ien ierdappel oerbliuwt, scille se him poatsje eft ’er
noch goed skaei fen komme woe, en sa, howol God allinne de takomst wit,
stiet it earme minskdom oan algemiene hongersneed en fordylging bleat.

_Jalke._ Ik mei graech in giele, moalige ierdappel; mar der is ien ding
yn him, dêr ik him net om luchtsje mei. It is in forrieder.

_Geale._ Ik miende, det wy de ierdappel forret hiene, en dou seiste det
hy ús forret hat?

_Jalke._ Do de ljue fen earte, beane, weet en rogge bistienen, bitocht
elk him noch ’ris foar det er in wiif naem; hwent sok iten koste altyd
noch al hwet; it is alteas nea net sa rom, det se der eltsoar koarts
mei om de earen smite. En dy den in trop bern krige hie rju to
skraebjen, om se de mûle iepen to hâlden, en in wintertarring oer to
hâlden. Mei de ierdappel is dat oars. Yn tamelike jierren hat elts dêr
fen for lyts jild de kost, en in arbeider woun genôch mei syn deihier
om syn wiif en bern de termen to foljen. Sont binne de earmen oan ’t
hylkjen gien, krekt eft it in jildwinnige wier, en yn alle delen fen
Europa tylden se foart as kaninen. Dat is jierren en jierren goed gien,
ta it siik-ierdappel-jier ta; do seach de hiele wrâld, det hy in
forrieder wier. Nei det hy miljoenen en miljoenen minsken yn it libben
roppen hie, dy ’er bûten him noait komd hiene, knypte hy der op it lêst
út, en liet se yn honger en ellinde sitte.

_President._ Dêr kin ik dy in ding fen sizze, det ik yn de Betouwe sels
sjoen hab. Dêr hierden de gemiene ljue in kampke lân, dêr se ierdappels
op forbouden; de man iet ’er earst út mei syn húsgesin, en ’t oare
forkoft er by de ôfslach, krekt as de skylfisk by ús op de fiskmerke.
De measte part koften de skippers, dy se oan oare oarden wer útsutelen.
Men koene rekkenje, det in gemien minske mei in wiif en seis bern dêr
it rouwe foer hie for 14 ef 15 stûren yn de wike, sa goekeap wierne de
ierdappels. En dy ieten se trijeris deis; moarns, middeis en jouns, dat
is to sizzen, altyd. Dat gong kaptael, útmintend, noait sa sjoen, en
lyk as de Egyptenaren yn de kou it sinnebyld fen de godheit, dy elts
skepsel klaeit en iten jowt, oanbeanen, sa dienen it de earme Betouwers
yn de ierdappel. Nimmen hie der erch yn, det ûnder ’t lof fen dy plant
in slange krolle en sifele, dy as er foar den dach sprong, hjar
allegearre de strôte ticht wrongelje scoe. Elts seach dêr op it platte
lân, wol nin rykdom, mar dochs rju folle romte en tofredenheid. En dêr
kaem it sike jier! Yn in eagenblik waerd it klaed, dat dizze oarden
ditsen hie, der ôfskoerd, en nou kaem der neat as neakene en bleate
earmoede oan ’t ljocht. Der wier neat! Nin klean, nin iten, nin stûr
jild, en hiele doarpen moasten fen de earste ta de lêste man mei
biddelgaven de mûle iepen hâlden wirde. Dat hie mei de folle bou fen
rogge, weet, koarn en al dy oare granen ta gelyk, sa as fen âlds,
onmûlk west.

_Hessel._ En just op dy tiid wier ik yn Ierlân. Dêr hieste it selde
forried fen de ierdappel. Ik moat jimme sizze, dat is net allinne it
moaiste, mar ek it fruchtbarste eilân, dat minske-eagen sjen kinne. Dêr
libje nou sa hwet saun ef acht miljoen minsken, mar as it fen Friezen
biboud waerd, koenen der op syn minst tweintich miljoenen bistean; en
den scoenen se noch sa folle bûter wol nei Londen stjûre, det wy der
nin boadskip mear hienen. De Ieren wierne altyd slof en sûnder
omtinken; mar de ierdappel hat hjar smoarch en loai makke. De Ier wier
neat mear brek as turf en ierdappels. De turf stiek er yn ’t fean,
meast neist syn doar; hwent it is krekt as it fean yn Ierlân reind hat,
op de hege bergen ta; en de groun smiet sa folle ierdappels op, det de
Ier fen it iene part mei wiif en bern libbe, en ’t oare part yn ’e
bargen opfoerre, dêr er de lânhearre de hier fen bitelle. Om dy
ierdappels to forbouwen, hie er in moanne nedich om se to poatsjen, en
noch ris twa moanne om se to roaijen en de groun wer om to dollen; dat
wier yn alles trije: de oare njoggen moanne seach er yn ’t waer,
smookte syn pypke ûnder in glêske whisky, ef rinkelroaide er op de
merken om. Mei ien wird, de Ier libbe as de goden yn Frankryk. Mar dêr
sloech de ierdappel oan ’t rotsjen, en út wier de wille. De Ier seach
nou, mar to let, det hy om toalf moanne yn in jier to libjen ek tsjien
moanne arbeidzje moast. Der wier neat to bêste. Nin iten; nin
sparstûrke efter it linnen om iten to keapjen. It wier: bek ta, pong
iepen, en aste in net oer it hiele eilân spand hieste, wier it egenlik
mar ien earmehûs west, dêr de iene noch lûder as de oare moartte om
brea. Hier dêr waerd net oan tocht. De onbarmhertige lânhearren brieken
de koaterkes de huzen boppe de kop ôf, dêr de mûrren noch by tûzenen
fen oer it hiele lân spraet steane, en dy ierkloarkers dreauwen de
earmljus kijkes nei hjar eigen greate greidpleatsen. Ik laei do to Cork
mei in brik, en net fier dêr fen dinne stoarnen yn ien provinsje
fjouwer-en-fyftich-tûzen minsken oan honger, ef oan de gefolgen fen it
gebrek; en de folgjende ellinde hat twa miljoen Ieren út hjar lân
dreaun, dy nou yn Amerika ef Nijhollân sitte to boerkjen. Dat is de
seine fen de ierdappel! Hienen se by de weet en de hjouwer, de earte en
de beane, as hjar oarreheit-en-hjarre bleaun, den hie sa’n grouwel fen
jammer en dea net mûgelik west. Mar it is in nuver biskik! Amerika hie
Ierlân yn 1750 de ierdappels taskikt, om troch dy selde ierdappels, do
hja oan ’t rotsjen sloegen, hûndert jier letter dêr de Ieren sels for
yn pleats to krijen.

_President._ Mar, mannen, wy dwale fier ôf. Wy moatte fen dokter witte
hwerom wy de minsken net fen de drank krije kinne, sa lang de ierdappel
bynei it jinnichste iten fen de arbeidsljue is? Biloften meitsje skild,
doctor!

_Doctor._ Ja, ik moat wer sizze, president, it scil spanne om jimme dat
to bitsjutten, omdet it _nieuwe verbeterde onderwijs_ jimme sa hwet
koudom lit yn alles, hwet jimme it neiste oangiet, en dêr jimme it
measte bilang by hawwe; ik mien, de húshâlding fen it minskelik lichem.

_Geale._ Wel, it leart ús bern net ienders blaugêrs fen goed finnegêrs
to skieden; ho scoe it ús den leare, ho wy ús eigen tabernakel oerein
hâlde moatte?

_Doctor._ Nou, dat is dêr oan ta; mar ik scil der in smeet mei de mûtse
nei dwaen; ik moat sa folle pispraetkes by de smoarge tongen en polsen
fen mefrou-en-hjarre de hals brekke, det it komt op in forlern praetke
allehiel net oan. Jimme witte, det de dieren hjar sels troch it makelei
fen hjar lichem skiede yn flêsk- en griente-itende dieren; de minske en
de baerch allinne, omdet hja de hiele ierdkleat biwenje moatte, binne
_alfraets_. Flêsk en griente yt de minske allyk, mar de tosken en it
termkanael, en de specie fen iten, dat er nedich hat om syn lichem goed
yn oarder to hâlden, wize sinneklear út, det hy mear oan de kant fen de
flêskfretters as de griente-iters linet. Dat is wer in wet, in ivige
wet fen de skepper, dy syn groun hat yn ’t forskillich makelei, yn de
ynrjuchting en needdrift fen ’t lichem fen de dieren, en dy wet moat
nimmen wer oertrêdde, ef hy scil der wreed for kastijd wirde. In tiger,
in kat, in lieu binne flêskfrettende dieren; hja libje fen ’t jeijen op
oare dieren, dy se forskoerre, en mei it flêsk en bloed orberje. Hwet
scoene jimme sizze fen de man, dy de tiger, de kat en de lieu as
fetweiders yn de finne jeije woe om gêrs to iten? Ommers det er to
Snits yn nommer âlve moast. En moasten jimme it selde net tinke fen in
boer, dy syn kij en skiep mei spek en flêsk yn pleats fen gêrs ef hea
foerje woe? De minske is in alfraet; hy is makke om fen dierlik en
planteftich iten beide to bistean; mar bynammen dierlik. Jaen him nou
allinne dierlik iten, ef allinne planteftich iten, en yn beide gefallen
krinkste syn natûr, mar meast noch aste him mei planteftich iten, lyk
as ierdappels, allinne ôfsâltste. Jow him neat oars as flêsk, en hy
scoe wirde bloedryk, galeftich, opljeappend en wreed; mar jow him
allinne ierdappels, en dou krinkste syn natûr noch tsjienris mear.
Ynpleats fen bloed kriget er in soarte fen waei; de organen, it ark dêr
de húshâlding fen it lichem mei op proppen hâlden wirdt, slane oan it
kwinen, en hwet hja útrjuchtsje giet kliemerich, slypjende en
slieperich yn syn wirk. Langsum giet alles oan ’t sinkjen (_antonie_;)
nin kreazens (_energie_,) foartfarren ef krêft mear, sa min yn ’t sin
fen de minske as yn syn lichem, en dêr de ierdappeliter noch komme
moat, dêr is de flêskiter al twaris west.

_Hessel._ Scoe dat den de reden net wêze, doctor, det de Ingelsken sa
folle mear mansk binne as oare naesjes? De minste arbeider yn Ingelân
scoe miene, det er dea moast, as er middeis net in flink knoarre flêsk
yn de fûst hie.

_Doctor._ Wol siker is dat ien fen de redenen mei. En dou wiste ek,
Hessel, det hja it flêsk net oan flarden siede ef briede lyk as hjir,
en ’er de krêft útpiterje, mar det hja it heal nôch en dos mei al syn
soppen en krêft ynslane. De minister fen finansjes yn Frankryk jowt
jierliks it tal pounen flêsk en spek op, dy ’t ’er yn it jier oer it
hiele lân iten wirde, en as dat minder is as yn ’t foarige jier, den
sjocht er dêr spoek yn; hwent seit er, nei ’t de Fransken minder flêsk
ite, dêrnei scil der ek minder kinst, iver, dapperheit, mei ien wird,
minder krêft en hearlikheit yn hjar wêze. En de man hat gelyk, as er
net by de dei libbet. Hwent de ierdappeliter wirdt nei in pear
geslachten kliereftich, wettersuchtich en flanterich, en hy bringt
pizelige tsjirmers fen bern foart. Den earst jowste oan de minske
minskelik iten, aste him by syn panne mei ierdappels in komke fol
riezel, en in healpoun flêsk ef spek jowste. Nou hawwe de potentaten yn
Europa mei al hjar bloedich plokhierjen sa folle miljarden skilden
makke, en om de rinte fen dy skilden moatte de earme minsken sa folle
fen hjar deihierke opbringe, det hjar nin spek ef flêsk mear barre mei.
Miljoenen en miljoenen krije by hjar ierdappels neat oars as in
lawaisaus, by ús bikend ûnder de namme fen mosterstip. Dat koe nou noch
sa hwet oangean as se yn pleats fen ierdappels namen earte, beane,
groat ef moal lyk as yn oarreheite tiden; hwent dat planteftich iten is
sa dreech, det it yn fieding tsjin flêsk en spek opweacht, howol it ’er
de oare heechnedige fetfochten net fen hat. Mar ierdappels! Ierdappels
allinne! Tink ’ris oan! Yn 18 poun earte ef beane sit krekt sa folle
pit as yn 100 poun ierdappels, en om sa folle fiedsel to hawwen as der
yn in poun earte sit, moatte men sechtehealpoun ierdappels troch de
hals skouwe. Dêr komt den ek dat moarddedich fretten by de
ierdappel-panne fen dinne; hwent om hjar poarsje fiedsel to krijen,
moatte se de panse op de leest sette, det se hast boarste, en hjar nei
de mieltiid net bûge ef riere kinne. De forskrokke bern frette hjar ta
skande; hja sette it liif út as in tromme; men kinne der wol in lûs op
dea knippe, en dat alle dagen al wer oan, ta it liif to lêste sa spand
stean bliuwt. Dêr fen dinne den ek dy tsjokke ierdappelliven, dy ûnder
dy sloven fen earmelju’s bernkes sa húsriem binne. Mar litte se mar
skrokke en frette fen dy konsjinsjestoppers, det se pûste en blieze,
_de stok des broods_ sit der dochs net yn. Aste in arbeidersman in ûre
nei it iten oan dyn gerjuchten setste (ik ha ’t wol faek prebearre,)
den fret er yn dyn flêsk en spek om, krekt eft er nin krûm hawn hat.
Spek, flêsk, riezel, smoar bûter, moat de minske, moat de alfraet by
syn griente yn de ribben ha! Dêr longert syn natûr nei lyk as de bij
nei de hunich yn de blommen, en as him dy dierlike prikkel net barre
mei, den nimt er de remplaçant fen de prikkel, ik mien de jenever.

_Allegearre._ De jenever? De jenever? Ho komme je dêrby, doctor?

_Doctor._ Ja, mannen, de jenever! De forkrachte natûr ropt ivich om
wraek, en hja nimt wraek op de iene wei ef de oare. De ierdappeliter
fielt in leechte, in idel, in flaute yn syn yngewanden, en as er noch
in botsen oer hat, scil hy der in drip floeiber fjûr for keapje om syn
sloppe, kâlde mage hwet to kiteljen, en syn flabberich gestel in stipe
to jaen. It is in falsk fjûr, it is in falske kiteling, it is in falske
stipe, dy nin dûr hat, en om in amerij fornijd wirde moat; dat witte wy
allegearre wol. Mar dat kin de earme ierdappeliter net skele, as it him
mar in lyts eagenblik út de flauwe lardige lichte tilt, dêr syn ôfgod
him yn delsinke liet.

_President._ Fen sokke dingen hab ik nea in drip heard; mar it lit him
oars wol hearre.

_Iebele._ Ja, dokter, it wol my ek wol oan. Ik scil je de proeve op de
som sizze. Ik mei ek wol in slok, mar altiten foar iten; nei iten scil
’k ’er nea nei tale, en ik leau nimmen net, as er net perdoes ûnder de
sûpers ef suvere ierdappeliters heart; hwent dy meije it beide altiten.

_Doctor._ Krekt, dat is de proeve op de som. Aste neat yn ’e mage
haste, en dou fielste dy flau en lardich, den lûkt de natûr nei in
opwekkinge, en dy fynste yn ’e jenever. Mar is de mage goed pript mei
spek ef flêsk en griente, den hat er al in prikkel dy natúrlik is, en
de oare fen de jenever, dy onnatúrlik is, wearzet him. It omstik hoeft
net twaris smard.

_Jappe._ Mei de ierdappelljue giet it al sa. Hja meije it gûd altyd, en
as se in duit yn ’e marse habbe, geane se sa fen tafel nei de kroech,
en sette der in romerfol boppe op.

_Doctor._ Aste my seiste, ho folle koerfollen ierdappels tûzen minsken
yn in jier opite, wol ’k dy om-ende-by sizze, ho folle oxhoofden
jenever hja yn in jier ynnomd habbe. Ho mear ierdappels, ho mear sterke
drank; dat giet grif troch. Dêr haste Ierlân, dêr de koaterboerkes en
it gemiene folk neat oars barre mei as ierdappels mei hwette piper en
wetter, dat is ek it lân dêr it meast yn hiel Europa sûpt wirdt. Dit is
ek de jinnichste reden, det de drankswietens, dy alear allyk oer alle
standen fordield wier, nou meast de sonde fen de earmen is. De riken
krije al better en better iten, en sa is de sterke drank by hjar
ôfnomd, wylst it by de earmen yn deselde mjitte tanomd is, omdet dy al
minder en minder mei hjar iten wirden binne en, nou alles omkomd is,
neat oerhâlde as de ierdappel.

_Geale._ En it is krekt eft dat slimmer wirden is, sont se de
ierdappels bigjinne to skilen. Do ’k in jonge wier, waerden se sean mei
de skansloper oan; wy skylden se as se op tafel kamen, en wierne it
wite mei fine skylkes, den ieten wy se mei hûd en hier op.

_Doctor._ Dat leauste wol. De ierdappel is net folle; mar aste him
útklaeiste is er noch minder; aste him neaken siedste, en it komt
hwette hird oan, den lobbeste him. De krêft sit yn it setmoal, dêr it
ierdappelmoal fen makke wirdt, en dêr siede se in poarsje fen út as de
skyl it net tsjinhâldt. As se ôfdroege wirde, fynste it setmoal faek op
de boaijem, binamme as se hwet stikken sean binne, en dy it
ierdappelmoal barre mocht, dat de earme ljue op dizze wize jiers yn ’e
goate jiette, hie sa folle ynkommen wol as de kening.

_Ynse._ Yn Ierlân komme se noch mei de skyl op alle tafels, fen riken
sa wol as earmen, en wol twaris; ienders sean, en noch ’ris bret. Bret
binne se noch fiedsommer, krekt as de kastanjes en it brette flêsk.
Hwent it brieden skroeit de hûd dadelik ticht en hâldt ’er alle krêft
en sop yn; it sieden iepent de hûd, en nimt der altiten min ef mear fen
de krêft út.

_Doctor._ Nou ja, de earme ljue moatte de lawabbel noch ek útpiterje!
Den wirde se noch slopper yn de termen, en dêrom ek noch slijer nei
Jan-Doedel; hwent dêr sit de kerl yn.

_Hansma._ (_President fen it nut, komt yn_). Binne jimme noch al oan ’t
eameljen oer ’e ierdappels? Foar ’n healûre wierne jimme der ek al mei
dwaende. Scil dat de hiele nacht dûrje? It wier better, det jimme mei
ús de sedelike forljochtinge fen it gemien foartsterkene; den scoe it
de jenever wol stean litte.

_Doctor._ As it gemien nin goed foer kriget, den komt fen jimme
sedelike forljochtinge nin byt, Hansma! Alles giet by de minske fen de
mage út. Lit ús arbeidersfolk mar spek en flêsk ite, en it scil mei
goede skoallen wol better wirde.

_Ubele._ Sa tochten de Romeinen der ek oer. Dy forneamde helden, dy
djippe steatsmannen, dy snoade wysgearen, dy hjar wjergeade net op de
wrâld habbe, wierne altyd beuzich mei dong en ploech, mei greide en
boulân; hja sprieken en skreauwen oer it boerkjen, omdet hja mei hjar
kleare koppen seagen, det men in folk goed foerje moat om ’er greate
dingen mei út to fieren.

_Doctor._ Sa tink ik ’er ek oer, en hab ik for jimme to lang op de
ierdappels omeamele, ik bin bliid, det ik fier-s-to koart fen stoffe
for trochloftige Romeinen as Scipio en Cato west habbe scoe. Mar dêr
komt Joute-baes oan. President, set je nou skrep. Nou scil de bûter
jilde.

_Joute-baes._ Moarn, hear president!

_President._ Goemoarn, Joute! Doctor seit my, det je net ongenegen
wierne om de drank stean to litten. Is dat wier?

_Joute._ By God is alles mûlk. Mar ho scil in lupaert syn plakken en de
moar syn hûd foroarje? Sa seit de profeet, en sa siz ik ek.

_President._ Nin jenever mear, man! It is de pest for siel en licham.

_Joute._ Ei! Mynhear. En den de wyn, dy jy brûke? It eksimpel fen sokke
ljue as jimme docht mear ôf as al de tractaetkes fen ’t
_Matigheids-Genootschap_. Wy boargerminsken hinkje de greaten ommers yn
’t ein altyd nei. Lit de wyn stean, meitsje jimme bûken slanker, en wy
scille de jenever stean litte, en ús noazen fen pûkels en snijwirk
reinigje. It eksimpel, it eksimpel, mynhear! dat docht de doar ta.

_President._ Ik drink wyn, mar bin der net oan forslave; ek bin ik der
by myn witten, noch noait onbikwaem fen west as by ’t Nut to Amsterdam.

_Joute._ En wolle je ús den neat tahawwe?

_President._ Drink in kopke thé, ef meije jy dat net, Joute?

_Joute._ Ja wol, mynhear. Ik bin in kattechismusbern; ik leau oan de
erfsonde. Us heit mocht wol in slok, ús mem dronk jern in kopke thé, en
ik, de soan, mei graech fen beiden.

_President._ Mar hwet gelove habbe jy den, Joute? Ik miende det jy
Luthersk wierne.

_Joute._ Ik hab in hounegeloof; ik hâld mear fen it flêsk as de bonken.
Mar it flêsk mei my net barre, en de bonken wolle myn tosken net.

_President._ Ik mei ek jern flêsk. Mar ik woe wol, Joute, det je
allinne nei jins mem útskaeid wierne. Hwet smeits ha je doch, yn
godsnamme, yn dy jenever, dy in minske ta alle hoeken en hernen fen syn
hûd útstjonkt?

_Joute._ De godganske dei bodzje om in stik brea: in liiffol ierdappels
mei mosterstip, en in lafenis fen sûkereiwetter. Jonge, mynhear, as je
’ris fielden ho lardich in minske dêr op wirdt, den scoenen jins termen
ek wol ’ris grine om in drip; hwent dêr sit noch kerl en stôk yn.

_President._ In drip kin nin kwea; mar de earste drip hellet de
tûzenste oan. Joute, Joute! It misbrûk.....

_Joute._ Hat de grouwelikste gefolgen for my, en myn wiif en bern.

_President._ Hwerom litte je it den net stean?

_Joute._ Och, mynhear! Jy witte net hwet it is earm to wêzen. De
skeamele wente dêr wy yn omkruse; de foddige plunjes dêr wy ús yn
klaeije; de honger en kjeld yn de winter; de minachting dêr de riken
mei oer it skouder op ús skogje; o, dat is sa ontmoedigjend! Dat
forslacht ús sa djip! En den siikje wy in blik fen moed en treast yn de
jenever. Wy wirde net earm omdet wy sûpe; hwent dat wierne wy al; mar
wy sûpe, omdet wy earm wirde ef binne.

_President._ Ja, jimme sûpe, dienen jimme it noch hân foar de fûst; mar
jimme dûke wei yn smoarge krotten en stjonkhoalen, en dêr sûpe jimme as
mûzen. Nin minske heart, nin minske sjocht jimme, tadet der fjouwer
binne, dy it lyk op in ljedde nei hûs sjouwe.

_Joute._ Dat hat de policie ús leard. Eltse hillige syn ljocht. Eare dy
eare takomt!

_President._ Sprekke je kwea fen de policie?

_Joute._ Ja, de policie, en nimmen oars. Sa lang as wy op strjitte
swiere, joele en sjonge mochten, wierne der in bytke kroegen. Wy gûlden
en kraeiden it út fen wille, en wy diene nin kwea ef ontucht. Hwent dat
docht men yn donkere slûphoalen, net foar alle minsken op strjitte. Mar
Napoleon wier in tiran, en omdet hy yn eltse trop minsken, dy hwette
woelich op strjitte wierne, in complot seach om him de nekke to
brekken, liet er syn policie de strjitten fen alle gedjoei en gegûl
skjin feije. Wierne der mear as njoggentsjin by eltsoar, yn ienen mar,
wei mei de boel! Mei de bajonetten dreau hy se út eltsoar. Yn dat bêd
is ús policie lizzen gien. As wy jountiids joelden en gûlden lâns de
strjitte; as de bern mei Sint-Mertenstokjes rounen; as se in govert yn
in foarname strjitte dounsen; aenstons de policie mei de tsjinners, en
mars wier de boel! En hwet bleau ús do oer, as wy ús formeitsje woene,
as yn in kroech sitten to gean, en ús yn alle stilte stomdronken to
sûpen?

_Tamke._ Sa gong it hjir to lânne alear ta op de _dank-, vast- en
bededagen_; den wierne alle herbergen sletten. Elts moast mei tichte
doar en finsters thús bliuwe, en op sa ’n _vastendag_ waerden der
binnen hûs mear rûzen sûpt as oars yn seis wike op alle herbergen yn ’t
iepenbier.

_Hessel._ Yn Skotlân wirdt ek grousom sûpt; dêr binne de Ingelsken mar
bern by. Mar dêr binne de Skotske domenijs de skild fen; hwent dy wolle
habbe, det de ljue op snein neat oars dwaen scille as bidde en yn ’e
bibel lêze. Laitsjen en gibeljen is sabbatskennis. Nin rydtúch meije
hja oanspanne; nin kuijerke snein-to-eftermiddeis dwaen. Men sjocht nin
minske op ’e wei ef strjitte as dy nei tsjerke giet ef ’er útkomt. En
omdet de goede kristenen bûten hûs net kuijerje ef dounsje meije, sûpe
hja binnen hûs in rûs, en de domenijs hawwe lâns dizze wei, dy hja for
de wei nei de himel hâlde, hûnderttûzenen oan de whisky brocht en nei
de hel stjûrd.

_Joute._ Dat is de bêste útlizzinge op myn tekst. De policie hat ús op
deselde wize fen de strjitte dreaun en tûzenen yn namme fen de orde oan
de drank, de biddelsek en giselpeal brocht.

_Arkema._ _(Lâns-ontfanger en lid fen de rie fen it
mjittigheits-geneatskip). Dat is geen tail, die wy hier fan in
scheerbais, ik laet stain, fan in super, hore wille. Wil jou wel lowe,
Joute, dat ik dat woard fen jouwes by de commissaris fen polysje angewe
sal? En wil je ook wel lowe, dat je foar ’n maind na et hues fan Jan
Nekje gaine?_

_Joute._ Men hat it mei de luzen slimmer as de niten. De feinten fiere
nou in steil wird tsjin de hearen, dy hjar leanje.

_Arkema._ _Wat wustou dair met segge, bretale keerdel? Weestou wel
datste spreekste tegen ’n amptenair fan de Eerste Klasjes?_

_Joute._ Mynhear, de ontfanger! As jy in slot op de mûle hiene sa great
as der laeit op jins swiere izeren kiste, dêr ús aep yn sit, den scoene
je in gnap keardel wêze. Ik winskje jimme allegearre de segen en
gesontheit.

_President._ Hâld je stil, ontfanger. Jy hawwe in kwea pleit tsjin in
partij, dy neat to forliezen hat. Dy docht en seit hwet er wol, en dy
tinkt mar: Hja kinne in lûs net mear nimme as it libben.

_Doctor._ (_Yn it útgean_). Is der nou net oan to dwaen, Joute?

_Joute._ Jy miene it goed, docter. Mar ik bin in forlern man.

_Sate Westerein._
J. H. H.

[Yllustraasje: DE SKEARWINKEL FEN JOUTE-BAES.]

DE SKEARWINKEL FEN JOUTE-BAES.
TAJEFTE.


_Gouke._ (_slachter_). Woll’ je my gau rêdde, Joute?—_Joute._ Myn
ljeave man, ik kin net hirder. Skearen is nin bargeskraebjen. Ho sa’n
hast?—_Gouke._ Myn sweager hat dêr jisterjoune yn ’t Dockumer trekskip
in raer ding hawn.—_Joute._ Ei? Dêr ha ’k neat fen heard. Bouwe
slachter?—_Gouke._ Ja, Bouwe. Jy kenne him wol. Hy wennet to Birdaerd.
In moai tsjok keardel, mei in roune fette troanje en bolle
wangen.—_Joute._ Ja, ik ken him wol. As it op syn troanje reint, rint
it wetter der ôf as de fearren fen in ein.—_Gouke._ Hy siet mei in kok
fen Ljouwert en domenij Skrokstra to praten. De kok spoun braef op fen
fette kalkoenen, dy er op in rikeljues brilloft to Dockum levere hie.
Domenij is in earst ljeafhabber fen swiet iten en drinken; mar hy hat
suppleesje, en der kinne nin kalkoenen op stean; hy komt faek by de
grytman to tsjokiten, en as exteur him forknipt, det der kalkoenen
komme, dêr festet er twa dagen to foaren op. De kok fizele syn
kalkoenen sa heech, sa hearlik op, det domenij de flibe om de tosken
roun en op iens in hap die yn it rjuchter wang fen myn sweager, dêr er
neist siet. It like wol, det er dat bolle fette wang oanseach for it
gat fen in brette kalkoen, sa’n oanstride hie de man der fen. Myn
sweager moartte fen pine, en it bloed sipere him it baitsje lâns.
Domenij waerden earmen en skonken fleugele, en sa waerd er mei syn
parleplu en syn koperen stove yn ’e bollestâl treaun. Hwent elts
miende, det er mâl wier. Mar dat is nou noch neat. Domenij hie krekt in
skram yn de noas, dêr er lêsten, do er oan ’t earterûpeljen wier, mei
yn de toarnen fallen is, en nou hat Rients trekskipper myn swager
wysmakke, det domenijs fidelke mâl is en him yn de noas biten hat. Nou
boarst sweager hast fen binaudheit, en mient det er ek mâl wirde scil.
Syn wiif en bern binne skjin mei him forlegen, en ik moat aenstons nei
Birdaerd om rie to skaffen.—_Joute._ Fal del mar, Gouke. It kin raer as
’t ’er op wjirret. It wang fen in grou slachter for it fet gat fen in
bret kalkoen oansjen! Dat is briker as bryk.—_Ubele_ (_studint_). Nou,
as se de lândomenijs nin mear tractemint jane, den scille we fen mear
ongelokken hearre. Hja sizze den wol ’ris, yn ’t gat bibiten; mar nei
jou sizzen, Gouke, is jins sweager yn ’t wang en ’t gat beide
bibiten.—_Gouke._ Dat bigrypste, Ubele! Stjonke fen eangstme. Dêr laeit
it botsen, Joute! Goe’ moarn jimme!—_Joute._ Goereis nei de
skjippeslachters. Dat binne allegearre stomearlike ljue. Hja ljeage
noait ef hja binn’ der sels by.—_Allegearre._ Moarn! Goereis!

_Douwe_ (_sylman_). Ha, Ubele? Ek wer ’ris by ’t folk sjen?—_Ubele._
Wel ja, Douwe. Dêr to Grins om to bingeljen hie ’k ek net folle oan. De
studinten en prefesters binne yn de facantie wei; en den rin ik yn
_sted en lende_ om as in siik houn.—_Douwe._ Dou biste der nou in jier
west, net?—_Ubele._ Op ’e kop.—_Douwe._ Dat wist ik, omdet ik to Drylst
krekt wier, doste mei de preemje opgongste nei de academie ta. Dou
spriekste do de rie fen Drylst yn ’t Latyn oan; ik koe der nin wird fen
forstean, mar de rie nei ’t skynde wol; hwent dy prottele wakker,
omdetste hjar yn hjar eare kaemste.—_Ubele._ De rie fen Drylst my
forstean? Nou, ja! Ik scil ’t dy sizze sa as it ding laei. Yn myn
oratie kaem noch al faek it Latynske wird _quibus_ foar, dat “oan hwa”
bitsjut, en sa ek _vestra_, dat “jimme” bitsjut. _Vestra munificentia_,
by foarbyld, “jimme myldens”, en _vestra approbatio_, “jimme
goedkarring”, en sa foart hinne. Do ’k oan ’t orearjen wier, seach ik
wol, det it dy rie net noaske; hwent hja seagen my oan as ûlen; mar do
ik dien hie, foelen alle froedsljue oer de rector hinne. “_Hoar ’ris
rector_, seinen hja, _gekheit is gekheit; mar om ons fen in strop fen
in jonge hier in ons weerdichheit op ’t statshues fen Drylst
allegedurigen in ’t Latyn foor_ quibussen _uetmaike te laten, dat gait
niet an. Want as jou miene, dat wy dat woart_ _quibus_ _niet ferstaine,
den binne je mis. So dom binne wy noch niet! Wy gewe de ondankbre
loebes ’n gouden preemje, en hy skelt ons nog de hued fol toe._ “_Maar,
Mijne Heeren_, sei de rector, _de jongeling heeft u toch bedankt voor
de premie. Hoe kan hij u dan uitschelden?” “Dat is wair, rector, seinen
hja, mar wie het er bedankt? Ommers froedsman Westra mar allienig;
Westra foar, in Westra na! It is krekt as Westra de preemje allienig
geeft, en hy komt ommers fan de hele raid fan Drylst. Soa binne wy hier
noait nog afgrondeert. Wech mar met de stinkert!_” De boargemaster
trille fen lilkens, en scoe froedsman Westra wol forgriemd ha. “_Ik
weet niet, ho jou by Westra komme_, kniep er de rector yn ’t ear.
_Westra is in lief man om de raid fen Drylst te representeren! Syn
meiske loopt met in tromke met keapmankes by de strait te koop._ Sa as
er dat sein hie, teach er it mâl jak oan, en sei oan de bode: “_Bode
bring dat aes it statshues af._” De bode griep my mei in izeren hân yn
de earm (dy keardel hie de moarns noch oan ’e seine stien) en skodde my
ongenedich as in wetterhoun. “_Ik sal dy Westra en quibus leare; dou
biste sels in quibus, streupert!_” sei er, en mei ien staette er my út
it stêdshûs en smiet my de gouden preemje as de houn in bonke op
strjitte efternei. Dat wier nou myn yngong yn de timpel fen de
wittenskippen.—_Douwe._ As de útgong ek sa tagiet, is ’t net bêst for
dy sjoen, Ubele!—_Ubele._ Mar hwer hastou hinne west, Douwe? Ik ha dy
allehiel noch net fornomd.—_Douwe._ Ei! Myn sweager hat heiwirk oannomd
oan de dyk to Starum, en dêr hab ’k in dei ef trije by west. Mar ik hab
earst in omlânske reis dien. Ik moast ús frjeonen wol ’ris forsiikje;
hwent oars forfrjemdet it sa. Op it lêst is it allehiel kâld.—_Ubele._
Hwer gong dyn paed den oer?—_Douwe._ Foarearst bin ik to Akkrum
west.—_Joute._ O! to Akkrum! dêr tsjerke en toer bûten it doarp steane,
omdet se oars ûnder ’t preekjen sa ’n lêst fen de katten habbe. To
Akkrum? Krekt! dêr se in boarre in wike op wetter en brea yn ’t
hounegat settene, omdet er de reamme fen de aden slabbe hie.—_Douwe._
Ei, né, ju! Biste gek? To Akkrum is tsjerke en toer ommers yn ’t doarp.
Né, Akkrum dat is in treftige pleats. Dêr hawwe se it mear mei de
hirddravers as de katten to rêdden. Us omke hat my mei hynzer en sjeas
weibrocht; mar mei sa ’n guds fljuchste troch de hel, det dy nin hierke
op dyn kop singet. Ik kin my wol bigripe, as in hear mei in liiffol wyn
sa troch de loft fljucht, det er net leaut, det immen noch ellinde en
honger habbe kin.—_Joute._ Ja, wy kinne allegearre net ryk wêze. Dat is
al âld. As ik by ús oarre op ’e skirte siet, den sei se ús altiten dit
rjimke op:

De iene yt swiete rizenbrij[55],
De oare keallesûpen lij,
De iene yt beane út wetter wei,
De oare wit net hwet er mei.
De iene giet yn sydne klean,
De oare nei de lappen flean’.


_Ubele._ En hwer do hinne? Nei Vianen?—_Douwe._ Né, nei Loijengea,
Goijengea en Offingawier, dêr habbe wy allegearre folk fen ús
mem.—_Joute._ Fen âlds bineamde pleatsen, folgens it sizke fen beppe:
“Ut de trochgong fen Loijengea kaem Goijengea en fen de stank
Offingawier.”—_Ubele._ Dat jildt dy, Abe. Dou biste ommers fen
Offingawier.—_Abe._ Ja, hwet in skeve skearbaes seit, der jowt de
lommert nin jild op. (_Abe giet prot wei_.)—_Ubele._ En hwer do hinne,
Douwe?—_Douwe._ Do nei Toppenhuzen en Twellingea; dêr wenje omkesizzers
fen ús heit; boeren mei rêgen. Dêr hie ’k it as smoarge beane.

_Joute._  To Toppenhuzen
Dêr fange men de luzen,
En to Twellingea
Dêr knippe men se dea.


Dou biste fen Twellingea, net Sjouke?—_Sjouke._ Ja. En dou fen
Schiedam, hê? Dou falste hwet rjimmerich, Joute. Haste in doaske
rjimmersgûd ynnomd? Mar it liket my noch wol sa gnap om de pejoatkes to
knippen, as om se oan to setten lyk as de jeneverljue dwaen.—_Joute._
Nou, ja; it komt sa yn ’t rym to pas. Dou hoefste dêrom sa lêbich net
to wêzen. Us beppe hat it my sa leard, en ik hab ’t net makke. Frou
bring my in nij stik sjippe!—_Ubele._ Dou biste noch net to Starum,
Douwe!—_Douwe._ Noch lang net. Fen Offingawier bin ik nei Snits gien,
en do mei it fearskip nei Sleat syld.—_Sjouke._ Is dêr noch al hwette
agoasje?—_Douwe._ Né.—_Sjouke._ Hwer libje se den fen?—_Douwe._ Fen de
brêge. Brêgebidlers sizze ommers de bizen.—_Gouke._ Siz hjar dat ’ris!
Den kneppelje se dy dea.—_Douwe._ Ik scil my wol wachtsje; hja binne
nin narjen wend.—_Ubele._ Den wier er allehiel nin nijs?—_Douwe._ Nijs
en nijs is twa. Ald nijs is der in bulte. De rottelwachten rounen yn
âlde tiden mei hoarnen en dêr bliesden se de ûren fen de nacht op. Yn
’t poepelân dogge se it noch.—_Ubele._ Ja, hoarnen wierne de earste
klokken. De bakkers blieze noch op hoarnen as de boltsjes nôch binne.
Mar hwet woestou sizze, Douwe?—_Douwe._ Det de Sleatumer nachtwachten,
do de rottel yn swang kaem, mei in rottel en in hoarn ta gelyk rounen.
En dêr komt it noch fen, det de rottelwacht to Sleat, as er de lêste
rop docht, dit rjimke seit:

Boargers fen Sleat! Stean op! It is dei.
De hoarn is fol skyt en de rottel is wei.
De koster is gek, en de toer is mâl;
Ik wit net, hwet ik roppe sal.


_Ubele._ Dat liichstou, Douwe!—_Joute._ Nou, ik hab dat rjimke wol faek
heard.—_Douwe._ Aste seiste det ’k liich, siz ik nin wird
mear.—_Ubele._ Nou, nou, sa gysten net. Dou biste sa gau op ’e tean
trape. Forhelje dou mar foart. Wy scille alles leauwe hwetstou seiste;
aste mar net forhelleste, det de soan âlder is as de faer.—_Douwe._ To
Sleat mette ik ek noch in âld sib fryster fen my; mar, jonge, jonge!
toft ik, ho is ’t mûlk, det sokke tsjeppe jonge fammen sokke smoarge
âlde wyfkes wirde kinne! It minske wier al stiif fyftich, mar hja waerd
noch read om ’e holle. Alde ljeafde roastet net, en in frommis nimt
sa’n ding altyd hwette earnstiger op as in manminske. Mar ik hie der
nou nôch fen, en gong mei in wâldweinke fen Sleat nei de Galamadammen.
De skoufeint dêr is myn miich; dy woe minlike jern, det ik dêr
oernachte, en dat hab ’k do dien.—_Ubele._ Foel der ek hwette to
_skûrren_, lyk as de Gaesterlâners sizze?—_Douwe._ Né, it wier nin
merke. Ik hie ’t der as smoarge beane, mar ik hab nin wink yn ’e eagen
hawn.—_Ubele._ Ho kaem dat by? Wier der jongfolk?—_Douwe._ Né, it wier
der dea-stil. Mar de godsganskelike nacht gounze it sa foar myn earen
lâns, bom-bam! bom-bam! bom-bam! It wier krekt eft de greate klok fen
de Aldehouster toer fen Ljouwert djip ûnder de groun let waerd. Do wy
de moarns ombietene frege ik de kastelein, hwet dat west hie? mar dy
seach my skean oan, en sei det er ’t net wiste. Dat leach er; hwent syn
mem, in âld wyfke fen 80 jier, kaem op hjar kruk by my: “Niis, do it
folk der by siet, koe ik it dy net sizze, Douwe, mar ûnder fjouwer
eagen scil ik dy dat bombamjen forklearje. Dou haste wol heard fen St.
Ealskleaster to Starum, dat nou yn sé laeit?” “O ja! sei ik; “myn pake
hat mei syn koffe noch ’ris op dat plak ankere. De beanhearre hie do
krekt lang waeid en it séwetter troch ’e gatten yn ’e noardsé jage. Mar
do it ebbe, kamen de ûnderste stompen fen it mûrwirk fen de tsjerke fen
Sint-Ealskleaster boppe; ús pake laei der midden yn en do de wyn
opstiek koe er der net út.” “Nou, heite, sei âld beppe, de klokken fen
Sint-Ealstoer hienen se forgetten to wijen, en do dat nei in hûndert
jier oan ’e bisskop fen Utert forknipt waerd, sei dy: “Den binne dy
klokken for de divel.” Sa gau hie er ’t wird net sein ef koarthakke net
links fleach as in wylde tsjin Sint-Ealstoer op; skoerde de klokken
troch de kloksgatten út, en keilde se sa fier as Himelum. Dêr sloegen
se in gat yn ’e groun, dêr wol in boereskûrre yn koe. Mar do woe
oerdwealske koarthakke der ek noch wille fen ha. Hy hie in kammeraet
hjir op Galamadammen, dy mei in âlde tsjoenster tahâldde, dy hjir de
skjippen molk. Dy en hy boartten alle nachten efkes nei toalven
heinebal mei de beide klokken. Hja keilden se eltsoar ta. As koarthakke
ien fen Himelum nei de Dammen smiet, saeide syn miich him de oare ta
nei Himelum, en dat hat krekt sa lang dûrre, as se de klokken goed
heinden. Mar de miich, in jong gysten divel, wier sa tûk net yn ’t
heinen as de baes sels, syn omke, en sa kaem it to barren, det hy ien
fen de klokken yn ’t wetter fen de Dammen del soalde, en de oare in ruk
fierder yn ’e Fljussen. Nou let koarthakke noch mei dy klokken hjir
ûnder ús yn de groun; hwent hja binne mei geweld dwers troch de koarste
fen it ierdryk hinne flein, en sa komt it, det de fiskers op de
Fljussen en wy hjir op Galamadammen nachts it doffe bombamjen út de
groun opkommen hearre.” “Mar, ho komt it, moeije, sei ik, det ik dat sa
klear heard ha, det ik ’er net fen sliepe koe? Dat is ommers alle
nachten sa net.” “Né, Douwe, sei it âld wyfke. Mar earjister is de
hûnderttûzen yn de lotterij fallen, en den is ’t altiten freugdedei yn
de hel. Den lit Satan piktonnen barne en alle klokken liede.” “Ik
winskje jo gesontheit, sei ik tsjin it âld wyfke. It is myn tiid, ik
moat foart.” Ik fûske mei myn miich, en gong nei _Rawier_ ta, dêr ik
noch nea west hie.—_Ubele._ Rawier! Rawier! Hwet is dat?—_Douwe._ Sa
neamden de Súdhoekers by âlds it[56] Readeklif. It is dat steile en
hege punt fen de Gaesterlânske dunen, dat tsjin de stoarmweagen stean
bleaun is en yn sé útstiket.—_Ubele._ O krekt, dêr Tjesk-moer op stie,
do hjar swift ûnder seil gong;

Tjesk-moer seach fen fiere weagen
Ho se fêst fen lân ôfteagen.
  (De eagen gâld’ se, earm-moer, koarts út,)
Dêr se op ’e hege _wier_ del bokke,
En fen beide ich ’t lân bilôke,
  En de sé seach yn syn tút.


Haste dêr ek hwet nijs sjoen, Douwe? Neat; as hja wiisden my dêr noch
it gat, dêr de fjûrige draek út oplein is; dou wiste wol, dêr de
kroniken fen skriuwe. En, ja! den habbe se my ek noch it plak yn sé
wiisd, dêr greate Rodger fen syn wiif dea makke is. De grizel rint my
noch oer de grouwel as ik dêr om tink.—_Hessel._ Ik bin der wol faek
west; mar dêr hab ik noch nea in wird fen heard.—_Douwe._ Rodger, lyk
it telke seit, wier in fiskerman fen it âlde sterke Fryske laech. Hy
wier acht foet lang, en syn wiif Saske spile net swak by; hwent dy wier
mar in foet lytser. Rodger skeakelfiske sa hwet by Starum om; ek gong
er wol om kongeriel yn de Sudersé op, en do er iens op in moarntiid
thús kaem to iten, hie Saske neat klear. “Ik hab der nou al trije dagen
droechskûrre, sei Rodger, “en nou noch nin waerm iten. Hwet doch ik den
mei in wiif?” Mei ien waerd er sa breinroer, det hy hjar mei in heak in
gat yn ’e skonk sloech, en dat kaem sa hird oan, det sy der wol in
fjirtjin dagen mei to bêd lizze moast. Rodger, dy hastich en opljeppend
wier, bitommele gau, en hie sa folle birou as hierren op ’e holle. Hy
wier net by it bêd wei to slaen, en hy paste hjar op sa soarchfâldich
as in mem hjar gammel bernke dwaen kin. De fyftjinde dei kaem Saske wer
oer ’e flier, en do gong Rodger wer oan ’t fiskjen; hwent yn de lêste
pear wiken hie er neat fortsjinne en hja koenen hjar koarsten, lyk as
de measte fiskerljue, wol op. Hja wennen yn in âlde tinte op ’t klif,
en as hja de holle út it finster stieken, seagen se op ’e boatsjes del,
dy lâns de séwâl foeren. Sa seach Saske hjar man Rodger ek farren. Hja
bigoun to tinken oan de pine en smerten, dy hja útstien hie, oan it
djippe gat, dat se noch yn hjar skonk hie, en mei ien wier it krekt eft
der saun divels yn hjar foeren, sa koegelsk waerd se; hwent in
frommiske forjit en forjowt net licht; hja is goed fen onthâlden, as it
op wraek oankomt. Hja naem hjar bêd op, flokte alle divels út de hel op
om it yn in stien to foroarjen, en smiet it Rodger do boppe fen it klif
ôf yn sé efter nei. Koarthakke stie klear, lyk as oeral; dêr er in
spoenke ûnder it fjûr stekke kin; hy hearde dy winsk, en yn in amerij
foroare er it bêd ûnder ’t weisoalen yn in stien sa great as it bêd
sels. De stien plofte boppe op Rodger del en bidobbe him mei aek en al
yn sé, det der neat fen him oerbleau as in kûle yn it wetter en de
lêste bûrlen fen syn smoarde amme, dy boppe kamen en in amerij op it
wetter omglieden. Do Saske dy bûrlen seach, lake hja gigeljende, wyld,
lûd en ôfgryslyk; it wier krekt eft de moer fen de divel kâldgnyskjende
hjar tryomf útskettere en útkraeide. Mar lyk as men seit: “smertkerne
komt efter nei.” Bier en barmhertichheit kamen njunkenlytsen wer boppe.
It birou sloech hjar einlik om it hert, en yn de jinlikheit mei honger
en ellinde, as hja mei holle opsparde eagen oer it flak fen de sé, it
grêf fen hjar man, hinne seach, den mompele hja yn hjar sels: “Mei
Rodger wier ’t net bêst; mar sûnder him is ’t noch folle minder.” As
hja in brok fen Rodgers klean ef skeakels seach; as hja syn namme
hearde, kearde it yngewand yn hjar om. As hja tochte om dy kûle yn it
wetter, om dy bûrlen, den wier ’t eft hjar it hert tichtknypt waerd.
Hja sloech oan ’t kwinen en tsjirmde út, det men hjar wol mei in kears
trochljochtsje koe. Do hja op it úterste kaem, kearde se de holle noch
’ris nei hjar Okele om, in skrander boi fen acht jier. “Hwet likestou
op heit, boike!” sei se sêfkes: “Bid for mem, ljeave.” It bern bea in
_Vader onse_; ûnderwiles kaem der noch in lyts, lyts sigentsje út hjar
wite lippen; Saske rekte hjar langsom út, en wei wier hja.—_Ubele._
Wiste mear fen dy telkes? _Douwe._ Ja, de fiskerljue habbe my noch ien
sein fen de faem fen Inkhúzen, dy yn in aed oer de Súdersé roeike; mar
dat scil ik dy tonei ’ris fortelle.—_Joute._ Dat is bêst. De
skearwinkel skinkt jimme alle âld-wive-telkes.—_Ubele._ Hwer biste do
hinnegien, Douwe?—_Douwe._ Nei ’t heksershol.—_Iebele._ Hwet is
dat?—_Douwe._ Dat is Molkwarren. Dêr tilt it op fen tsjoenders en
tsjoensters.—_Ubele._ Ei, wakker! Ik miende, dat dy útstoarn
wierne.—_Tamke._ Dy stjerre nea út sa lang as der minsken mei
ynbyldingen binne.—_Douwe._ Nou, ik leau, det der hwet is; ik hab dêr
sokke nuvere telkes en fen sokke stadige dimmene ljue heard, det ik it
hast leauwe moat.—_Ubele._ Wel, hwet den? Lêz e’ris hwette op.—_Joute._
Frou, woll’ je de âlde baker ’ris komme litte? Hjir scil hwette forteld
wirde; dat is krekt hwet for hjar.—_Douwe._ Nou, wy scille der jimme
net mear lêstich mei wêze. Den kinne jimme nei hertenlust rabje en oare
ljue by it gat ophelje. It wier noch better, det jimme fen kjitte
praettene.—_Joute._ Al wer lêbich. Ik bigjin wrammels to leauwen,
Douwe, detste greatsk biste, detste in einke yn Fryslân op west biste
en nou hwette nijs wiste to forheljen. Mar dou biste noch net fier yn
’e wrâld op west. Hwer biste west? By de Jirnsumer katsjes; by de
Gaesterlânske heidebikkers; de Starumske ribbekliuwers; de
Molkwarrenske tsjoensters, en dêr is nou alles. Mar ik kin jimme noch
hwet oars forhelje, as jimme op mirakels bilust binne. Hwent do ús
oarreheit mei de merse troch Fryslân roun, wier ik as in boi fen toalf
jier altiid mei him om de knapsek to dragen, en sa bin ik as bern al
west by de Ljouwerter galgelapers, de Harnzer tobbedounsers en neven,
de Frentsjerter klokketsjeaven, de Snitser dúmkefretters en weaksk ....
rs, de Bolswerter oaljekoeken, de Warkumer brijbekken, de Drylster
kipmankes, de Hynlipper húlen, tsjeunken en tsjoaten, de Dokkumer
grenaten, en de Grinzer klúnkoppen. Fen Ljouwert tôgen pake en ik nei
de Berltsumer hounefretters en de Hallumer koekefretters; ef de oare
wei út nei de Wirdumer toerfretters, de Wergeaster brêgebidlers, de
Earnewâldster luzefeijers, de Ureterper oanbreide hoazzen, de Grouster
tsjiisfordounsers, de Jirnsumer kattekneppelers, de Boarnster
toermjitters, de Akkrumer skytstoellen en de Hjouwster klienroggen.
Wierne wy to Dockum den sjouden wy nei de Kollumer kattefretters, de
Hantumer margeïters, de Ternaerder bargestrûpers, de Holwerter
roekefretters, de Wierumer katsjes, de Peazumer hountsjes, de Blijer
bellefleuren, de Hallumer koekefretters ef de Birdaerder skieppekoppen.
Wierne wy to Snits, den dienen wy útfallen nei de Gaestmer hounewippers
en otterfretters, de Hegumer brêgebidlers en de Wâldeinsters
driuwpôlen; en fierder op nei it Dockum fen de Súdhoeke, nei _Koudom,
de koude turven om_, en nei de Warnzer skieppeloarten. Ek bleauwen wy
wol ’ris tichte by honk, en gongen in dei nei de Idzegahúster
beanefretters. Fen Bolswert út nei de Arumer moudekrûpers, en de
Makkumer strânjutten, de Peinjumer beanehulen, en de Kimswerter
moudekrûpers, en ienders allehiel nei de Texelske kraeijen, en de
Amelânske balketsjeawen[57]. Hwer bistou mei dyn reizen Douwe? Mienstou
my nijs to sizzen? As jonge hie ’k tsjienderis mear sjoen as dou op dyn
âlde dei.—_Douwe._ Ik jow it dy woun, Joute. Ik bin it bernsbern net
fen in merskreamer, en ik hab de ear ek nea hawn fen syn knapsek to
dragen. Mar hieste dêr nocht oan, oan dat gesjou it hiele lân
troch?—_Joute._ Ik hab nea mear wille hawn. En pake wier goed. Hie er
in goede dei hawn, den treau er my in dûbelstûr yn de hân, en sei:
“Dêr, myn feint: keapje dêr koeke foar.” En nei det ik den earne wier,
koft ik Frentsjerter dúmkes, ef Harnzer hoiteflip, ef Dockumer
glêddingen, Bolswerter oaljekoeken, ef Drylster kipmankes, ef Drachster
koeke, ef Boarnster flut, ef Ljouwerter deadmansfingers.—_Douwe._ Wy
prate mar net mear oer ús reizen; hwent den komme wy noch yn tsjok
waer. Mar dêr, Ubele, dêr haste in pompier fen de âlde skoalmaster fen
Molkwarren. Dêr kinste alles yn lêze, hwet ik fen Molkwarren heard hab.

IT HEKSERSHOL.


Sa neamt it sprekwird Molkwar, en nou scil ik jimme ’ris sizze, hwer
dat fen dinne komt. De Molkwarrers binne allegearre nin heksers en al
hjar âlde wiven nin tsjoensters, mar der is by âlds in houwelik to
Molkwar west, dêr forkeard skaei útkaem, en dat moatte se nou
allegearre ontjilde. Dêr is in Gosse Knop west, dy it spil bidoarn hat,
en dy it troch syn neisieten sa fier brocht hat, det it sprekwird sei:

Flokken en swarren
Is ’t wapen fen Molkwarren.


Sa gau as Gosse to wrâld kaem, wier der sa’n sterke swevellucht yn ’e
kreamkeamer, det it hoarnwiif tsjin alle brûkme oan it finster opskouwe
moast; hwent nin minske koe yn dy stank dûrje. De wâldierde, dy de
jonge ôfgong, wier pikswart en kleare divelsdrek, en it hat wol in
fearnsjier dûrre foar det de faem de lucht út de ruften en doeken
spield hie. Syn faer wier in fyn kofskipper, dy mei in greate bibel
ûnder de earm en de holle op side sneins trijeris nei tsjerke gong. Syn
moer Isabella wier in gnap frommis, de dochter fen in poep, dy as
hearefeint by de Grypman tsjinne. Mynhear wier for in fjirdepart reder
yn in koffe, en do hja seis jier as keamerfaem by mefrou tsjinne hie,
troude se mei Jeyp Knop, dy fen mynhear it kapteinskip yn ’e koffe
krige mei in tsjep jong wiif; hwent de âlde skipper wier gammel en
krukkich, en koe de sé net mear bitsjinje. Do se trouden koe Isabella
net mear allinne rinne, en Gosse Knop kaem al mei de fiifde moanne
opdaegjen, folgens it sprekwird: “It twade bern komt op syn tiid, mar
it earste komt as it klear is.” Jeyp waerd der twaris om fen ’t
_Avondmael_ set; mar hy wier kofskipper.

Gosse waerd yn ’t opgroeijen yn alles in onfoech skepsel. Nei it lichem
dijde er oergrousom út; op syn tsjiende jier wier er al sa
dûbelliddich, det se him oanseagen for in feint fen sechstjin. Alle
jonges, dy er oer koe, skopte er en knoeide er, en fen nature wier it
in boal; hwent syn greatste wille wier it âljen fen in earm kat, dy er
by it ein fen de stirt jinnige minuten as in stien oan in reap yn ’t
roun gizele. As master him forbea, seach er dimmen en démoedich foar
him del, krekt eft er nin trije telle koe; ja, den liet er ek wol ’ris
in inkele trien fen djip birou rôlje; en as de man him omdraeide, stiek
Gosse syn greate blaijer út, en sei: “Alde poep, forrek!” It moaiste
wier, det sa ’n loebes, sa ’n olfert de fine man úthinge, en as er
nachts mei in skearsliperssleep yn it hea laein hie, det er den de oare
jouns mei de âlde wyfkes yn ’e kosterij siet to fimeljen en to
’salmsjongen. Dat die er al op syn sauntjinde jier; mar it wier noch
stil. Dy him goed koenen seinen, det er de smoarchste pluch en de
fynste pilarbiter allyk wier, dy ea minske-eagen sjoen hienen. Mar ho
er de knepen ek yn ’e mouwe hie, op syn tweintichste jier hie er in
bink, dy him hwet mear bikend makke.

De soan fen de Molkwarrer kaeich (beurtman) noadde him ’ris om in
reiske mei nei Amsterdam to dwaen; hy scoe frij út en thús. Dat gong
oan, mar dêr rekke er allehiel to sink, sa det syn kammeraet him op it
lêst bjuster waerd en sûnder him thús kaem. Hwer dy planeet do al sa
omswalke hat, dat hat nin minske ea neispoare kind; ik scil allinne
sizze, hwer er hjir en dêr op syn omswervingen fen syn kinde sjoen is.

Op it Wetter to Amsterdam mette him in man fen Molkwarren, dy
boekhâlder oer in mannich Rigafarjers wier; hwent do laeinen der soms
sechstich Eastséfarjers fen Molkwarren, allegearre mei it swanke yn it
wyt yn de flaggen, oan de brêge to Riga. Dy man wier in biis; hy hie in
bulte nocht oan gridzen en nuvere setten; en hy hie ek wol ’ris nocht
oan onnocht, lyk as der folle âlde Friezen wierne, do se noch nei hjar
eigen holle, en net nei de mode fen Hollân, as apen fen apen, libbene.
Hy wiste det Gosse in earste prefester by de panne wier, en det er
koarts sa folle as trije hongerige poepen bergje koe. “Wolste mei my
ite, Gosse?” sei de boekhâlder. “Ja wol”, sei Gosse, dy by de
Jonker-en-Ridderstrjitte omflintere hie, en rammele fen honger; hwent
dêr wier mear to drinken as to iten west, en it flêsk, dat se dêr
forkoften, wier ek nin kouweflêsk. De boekhâlder naem him mei nei de
Keizerskroane yn de Keallestrjitte. Dêr sette er Gosse op it ein fen de
tafel, dêr in tritich hearen oansieten, flak tsjin in Eastynjisk
kaptein oer, en hy sels ’er neist. Do de mieltiid sa hwette healwei
wier, hie Gosse der al in heal skinke en al de klokspizen, dy der om
hinne stienen, ynproasse. De feinten tôgen al mear en mear oan, mar it
forsonk alles yn de boaijemleaze mage fen Gosse. De Eastynjiske kaptein
koe net ite fen niget; hy hie it each net fen dy greate kevels fen
Gosse ôf, dy mar ivich troch mealden. “Ho sjen’ je my sa oan?” sei
Gosse einlinge. “Wel, kammeraet, sei de kaptein, “ik bin jister fen myn
reis út Eastynjen thús komd: dêr bin ik op Borneo ûnder de
minskefretters west, en it hat my nei stien ef hja hienen my mei myn
stjûrman ek opkôge. Mar as my dat ongelok oerkomme moat, den ho koarter
lijen ho better, en dêrom hoopje ik detstou my den opfrette scitte.
Hwent dou kinste mei it spil foart.” Al de hearen laken, en dêr alles
oan dat ein wer skjin ophimmele wier, waerd it tiid, det hja
opkroadene. Do de boekhâlder de kastelein bitelle, sei dy: “Mynhear, as
je my mear sokke gasten recommandearje, siz it my den foarôf; den scil
ik se neist de hynzers op stâl foerje.”

In wike ef seis dêrnei binne hja him wer ’ris op spoar komd to Aldwâlde
yn Noardhollân. Dêr kaem er oan op in snein-to-moarn, en omdet it jild
op wier hie er nin boadskip yn it weardshûs. Hy gong dos aenstons yn
tsjerke, dêr er flak tsjin de domenij oersiet, en him elts wird út de
mûle seach. Mar foar det de preek oangong seach Gosse noch in raer
ding. Der wier in keardel mei in mirdefanger yn ’e tsjerke; dy houn
hâldde him njuet en from, en laei mei de kop twiske de twa foarste
poaten flak op domenij ta to sjen. Dat kaem domenij lykwol yn syn eare,
en hy sei tsjin ’e hounegiseler det dy houn de tsjerke út moast. Mar do
dy tagripe scoe, liet it bist de tosken sjen, en gromde en raspte sa
freeslik, det domenij tsjin de hounegiseler sei: “Och Manus, lit de
houn mar wêze. It bist bigrypt ’er sachts sa folle fen as de measte fen
myn tahearrers”. Dêrop bigoun de man to preekjen oer de gewichtige
wirden fen Leviticus âlve, fers tritich: _Ende de mol_. Hy dielde syn
preek in trije parten; ten earsten, de mol is blyn, de minske is ek
blyn, ten twadden, de mol wrot yn de ierde; de minske wrot ek yn de
ierde om goud en wrâldske eare; ten tredden, de molwrot wirdt wipt mei
de lodde fen de mollefanger; sa wirdt de minske, de earme ierdwjirm,
wipt fen de divel. Do de domenij sa oardelûre wakker yn de stoel
omskrept en omslein hie, gong de tsjerke út, en domenij wier net yn de
pasterij ef Gosse wier der ek. “Jy kenne my net, domenij, sei Gosse,
mar ik moat jo dochs sizze, det je my skoan foldien habbe. Dat wier in
dierbar wirdke, dat je dêr oer de satan spritsen habbe. O! o! dat ivige
helske fjûr! Ivich is sa lang! Mochten de godleazen dochs noch hearre
en hjar wei bikearje! Mar wy binne de útforkoarnen, domenij! Wy kinne
net to bek falle.” Domenij wier in from, bêst man, mar in dripke
drankswiet, en dat wier bikend; dêrom waerd er net forroppen, en hy woe
sa minlike jern ’ris út dy fûke fen Noardhollân wei. Do domenij syn lof
hearde, frege er Gosse: “Hwa binne jy, frjeon?” “Ik bin in koukeaper
fen Warkum, sei Gosse; “dêr moat in nije domenij wêze, en nou ’t ik
dochs nei Pormerein moast, hat de tsjerkerie my forsocht om jo trije
sneinen oan ien to hearren, en hjar den ’ris biskie to dwaen, eft er
goede lonte yn jo siet en eft jy suver yn ’e leare wierne.” Domenij
tocht: dêr is byt, en sei tsjin Gosse: “Den kinne je hjir yn ’e
pasterij ek sa goed wêze, tinkt my, as yn ’e herberge.” “Dat is al sa,
domenij, andere Gosse, mar ik moat ûnderwilens myn affearens dwaen.” Sa
bleau Gosse dêr trije wiken út-fen-hûs; hy praette wakker mei domenij
oer it _goede_, soms let yn ’e nacht op; hy iet en dronk fen it bêste;
hwent domenij, dy ’t each altiten op it Warkommer birop hie, helle
treftich út, en sette him hiel sêft; middeis hie er sels in flesse wyn
oer tafel; en as er it iten binnen hie, sjoude er sa beare by de boeren
yn dy krite lâns om de kij to sjen. Tsjin itenstiid wier er jouns altyd
wer by de krêbbe; dêr hapere nin menút oan.

Domenij hie ek in faem fen achttjin jier, it ljeafste en golste
skepsel, dat men mei minske-eagen sjen koe, mei namme Elisabeth Klant.
Hjar heit wier loats op Texel, en om ’t er in bulte noed fen hjar stie
en de mem dea wier, wier de man bang, det se yn de hânnen fen de iene
ef de oare sékaptein falle scoe. Dêrom die hy hjar as faem by in
lândomenij; hwent dêr miende hy, det hja feilich wier for de
forlieding, dêr jonge fammen op sépleatsen altiten oan bleat steane.
Der siet in skrandere holle op dy faem; mar hja hie dit mei folle
dochters fen Eva hiem, det hja jern leaude, hwet de feinten hjar fen
hjar himelske blauwe eagen, fen hjar leeljeblanke hals, en hjar geve
rigele tosken wysmakken. Gosse hie dat gau yn ’e noas, en wist hjar dat
forgif sa fynkes en sa faek yn to jaen, det hy gau hjar hert stellen
hie, en hja him de soalen út de skoen tsjinne. Op it lêst bigoun er
hjar ’ris to tantsjen, wylst hja foar him stie om de thékopkes om to
spielen. Hy klamde syn beide greate hânnen fen efteren om hjar mil, en
wylst er sei: “Betsje, hwet hastou in moai kier yn de rêch!” joech er
hjar oer it skouder in tútke. Hja waerd sa read as bloed, en fleach
wei; mar hja sei it net oan domenij. Hy wier wakkere roazich nei ’t er
foarjoech, en om hwet út to wazemjen liet er him de lêste wike in kopke
thé mannich moarns fen de faem op bêd bringe. Do de tredde wike ten ein
roun, kamen der echte koukeapers út de krite fen Warkum yn dy oarde, en
Gosse, dy bang wier, det dy him forklappe scoenen, sei nei de tredde
preek oan domenij, det er net twivele ef hy scoe nei sok hearlik
preekjen wol to Warkum biroppen wirde. Hy scoe alteas dwaen, hwet er
koe. “Mar nou is der ien slim ding”, sei er. En hwet is dat?” frege
domenij. “Wel, sei Gosse, de riem is plat. Ik kom hwette bûsjild to
koart.” “Wel nou, sei domenij, “wy binne ommers yn de wrâld om eltsoar
yn ús neden by to stean. As dat net to hird oankomt, kin ik jo wol
helpe.” “Ik wit net, sei Gosse, “jildlienen oan in man, dy men net ken,
dat is al hwette nuver. Mar mei in hûndert goune wier ’k rêdden, en myn
kammeraet, dy hjir mei in dei mannich komt om kijnegoasje, kin it jo
werjaen.” Domenij telde him hûndert keizersgounen op tafel, en dêrmei
en in swiet galgemiel gong Gosse opstriken nei de Helder ta. Domenij
hearde fen syn nije frjeon, fen jild en birop tael ef teiken; mar mei
in wike mannich kaem der in gnap keardel fen Hynlippen, dy him
fortelde, det ’er to Warkum yn nin fiif jier in birop facant west hie,
en nou seach domenij yn hwet hânnen er west wier. “Den hat dy keardel
my bidragen, sei domenij, “en ta tank hat hy my myn hiele wynkelder der
noch by leech sûpt.” Mar ’t slimste wier noch bihâlden. De ingel wier
fallen; Betsje moast yn de kream. De heit kaem fen de Helder, en geat
as in rou séman al de flokken fen de hel oer de holle fen domenij út,
det er net better op syn bern past hie. “Ik miende, sei er, “ik miende
det ik ús ljeavenhear by de holle hie, mar nou sjen ik, det ik de divel
by de foetten haw”. Dit barde de jouns let; de man trille fen lilkens,
en koe de hânnen hast net fen domenij ôfhâlde. De oare moarns rôp
domenij de faem; mar der kaem nin gewach. De man gong skruten opstean,
en sa as er nei it fammekeammerke gong, seach er de reinwetterbak wiid
opstean en de toffels fen de faem ’er foar, krekt eft hja nei bêd gien
wier. De ljeave Betsje hie hjar, nei it toaniel fen de foarige joun, yn
’t holste fen de nacht fordronken. Hja koe hjar skande en ’t fortriet
fen hjar heit net oerlibje, en de ongelokkige loats koe oan syn bern op
de Helder neat oars ta wolkom-thús bringe as it lyk fen hjar fordronken
sister.

Foar det ik nou fierder forhelje, moat ik jimme sizze, det Gosse mem
nou in âlde fekke fen in snufnoas wier, dy de brune drip altyd hinge.
De ljue woene wol sizze, det hja in tsjoenster wier, en sels nin
frommiske ta hjar moer hawn hie. To Molkwarren leauden se allegearre,
det hja bret wier út in hoanne-aei; hwent in hoanne leit om de saun
jier in aei, en as dat bigjint to hikjen komt der in tsjoenster út.
Gosse wier ien fen twalingen, broer en sister; mar hy wier allehiel
ongelyk oan syn sister; hwent dat wier de gollens en frommens sels, en
hy wier in ondogenske loebes, dy jimmer op falskheit en forried út
wier. Hy seach ek mear as in oar; mar dat kaem dêr fen, det hy mei in
helm berne waerd, dy it hoarnwiif him ûnder de pap opfoerre hat. De
sister hie ek in helm; mar dy hie de kreamheinster forbarnd, en dêr,
woenen se wol sizze, kaem it fen dinne, det hja net mear sjen koe as wy
allegearre, wylst Gosse bigangels seach en foartsjirmerij hearde. Dêr
scille wy nou ’ris in jestael fen sizze.

Do Gosse dat fyt to Aldwâlde útrjuchte hie, gong er nei de Helder, en
nei ’t er dêr in pear nachten for de gounen fen domenij by
Janke-en-hjarre út-fen-hûze hie, swaeide er mei de postboat nei
Terschelling. Syn earste oanrin wier al wer by de domenij, in bêste en
ek wol in gelearde keardel, mar sa skichtich as in akke, en dy men mei
skik nin ûre by yen hâlde koe as troch frjemde telkes fen
foartsjirmerijen en spoken. Dêr hie Gosse altiten in sekfol fen klear,
en om ’t er fen domenijs swak gau de lucht krige, bitsjinne er de man
mei sokke nuvere en ôfgryslike stoarjes, det er soms fen forbazinge
hast net sykje koe. En dêr sloech noch ta in bigangel, dy Gosse sjen
koe, mar in oar net, en dy krekt útkaem, lyk as hy ’t sjoen hie.

Gosse hie mei domenij op in jounpraetke út west, do hja om tsjien ûre
hinne wer nei hûs trapen; it wier tsjuster moanne, mar de wyn waeide út
it noarden, en den is ’t altyd ljochter as mei oare winen. Hja rounen
in smelle wei lâns, dêr amper in wein troch koe, en it wier sa hwette
healwei do Gosse skoftich bisiden it spoar sprong en rôp: “Sjoch,
sjoch, domenij! Kom hjir!” “Hwet sjochste? sei domenij. Ik sjen neat as
wolken.” “Sa klear as de dei sjen ik foar my in bigraffenis, andere
Gosse; “ik sjen in haiwein mei it swarte deafet ’er op, en in swart en
in wyt hynzer ’er foar. En dêr komme de frjeonen ek al oan, dy efter it
lyk geane. Sjoch! In oar domenij hat de foargong; den folgje jy mei
jins boike oan de hân; den jins skoanfaer, en nou jins sweager fen
Pitersbjirrum.” En sa neamde Gosse de hiele smite, dy mei to hôf gong,
fen de earste ta de lêste op. Sels de frouljue, dy der efter rounen,
koe er troch it reinkleed en al hinne. Domenij woe him dy bigangel as
franjes út de holle prate, mar Gosse woe der op swarre, det hy it by
dei net klearder sjen koe, as hy it nou sjoen hie by nacht. In fjirtjin
dagen dêrnei stoar domenijs wiif oan de reahoun; hwent dy jachte wier
do húsriem op Terschelling. Domenij wenne wol in healûre fen ’t
tsjerkhôf ôf, sa det it lyk ’er hinne riden wirde moast, en om Gosse’
bigangel nou ta in ljeagen to meitsjen, liet er twa swarte hynzers
komme, en de lykwein lâns in breder wei, in einke fen de smelle leane,
dêr de bigangel sjoen wier, nei ’t hôf ride. Sa as de boer de hynzers
yn ’e sile sloech, krige it iene bist ongemak en foel del as in stien;
men seach oeral om in swart hynzer, mar der wier neat oars to krijen as
in wyt, mei in swart koltsje foar de kop. Sa gong it nei ’t hôf; mar do
se by de brede wei kamen, laei der in greate Noardske balke, dy út in
bútskip oanspield wier, dwers foar de yngong, sa det ’er neat oars
opsiet as de smelle leane lâns, dêr hjar de bigangel mette, dy nou mei
it wite en swarte hynzer, en domenij en syn boike oan de hân, ta
wierheit waerd.

Do it folk werom wier, gongen se oan it leed, en der weard rju reaunte
en mûskoppe oer dy bigangel. Mar do de pipen yn ’e brân kamen, waerd
’er fen ljue, dy ’er oan leauden, hwette lûder oer praet, en dêr hearde
ek domenijs sweager fen Pitersbjirrum ûnder, dy by syn beppe yn ’e
Bjirrumen greatmakke wier, en as bern folle fen skynsels bigangels en
foartsjirmerij heard hie. Hy koe de heit fen Gosse, dy fen Welsryp fen
dinne en to Pitersbjirrum greatmakke wier. “Nou, mannen, sei er, “jimme
leauwe net oan Gosse bigangel, mar lit ik jimme nou ’ris forhelje, hwet
’er om 1680 hinne bard is mei Reink Ipes, dochter fen Ipe Jochems en
Sipk Brongersma. Hja wier troud mei Tjaerd Poppinga, domenij to
Pitersbjirrum, en hie op in nacht, det hja en hjar man to bêd leinen,
in alderfrjemdst fisioen. Hja wier heech en dreech, en lyk as sokke
frouljue rare ynbyldingen en oankomsten habbe, sa seach hja fen it hege
bêd ôf yn ’e holle keamer del in deafet oer ’e flier stean. It wier in
kordaet wiif, en hja hie moed genôch, om hjar nijsgjirrichheit to
foldwaen; fen it bêd to gean, en to sjen, hwa’t yn ’e kiste laei; mar
ho great wier hjar ontsteltenisse, do hja hjar sels dêr lizzen seach!
Riboskjende fen skrik skodde hja hjar man oan de earm om ek ’ris to
sjen. De man seach nin kiste, seach neat, en sei: “Hwet gridzen binne
dat, Reints, yn ’t holste fen de nacht! Kom mar gau wer ûnder de wrine;
oars fetteste noch kjeld ta.” Hja gong wer op bêd, mar koe hjar eagen
net fen it deafet ôfhâlde, en sa as se dêrop digere, komt der in man
mei in read ûnderbaitsje yn ’e keamer, dy in hânfol skroeven fen de
skoarstienmantel griep en de kiste taskroefde. Do waerd der in wyt
kreamlekken oer it deafet spraet, en de dragers kamen en gongen dêr mei
wei. Domenij Poppinga, dy neat fen dat alles seach, lake om de
ynbyldingen fen pastoarske. “As de frouljue hwette ûnder de mûtse
hawwe, sei er, den is ’t altiten mei fisioenen to rêdden; mar aste yn
twa stikken fallen biste, ljea’, den sjochste krekt sa folle as wy
allegearre. En dy man mei it reade baitsje is klearebare gekheit. Hwent
yn hiel Pitersbjirrum is net ien, dy in read baitsje draegt.” “Nou, ik
hoopje it bêste, man, sei hja, “mar it laeit my sa op ’e lea, det dizze
wâldreis myn lêste wêze scil.” En dat wier dochs misret, hwent hja hie
in flotte, makkelike reis, en krige in skoan grou famke, dat mei in ûre
al oan ’e tate laei en dronk det se pûstte. Domenij doopte it Tite, en
do hja mei it bern yn it moaije reade kapruft út ’e tsjerke kaem, sei
domenij laitsjende: “Dat is nou it reade baitsje, datstou sjoen haste,
Reints. En dy deade is ús moaije poppe, dêrste sa greatsk op biste. Nou
sjochste, Reints, in dream moat yn de útlizzinge altiten omkeard
wirde.”

Maeije dêrop joech ’er him in timmerman to Pitersbjirrum del, dy in
read baitsje oan hie, en sa gau krige pastoarske dy man net yn ’t each,
ef hja sei: “Dat is nou de eigenste timmerman, dy myn deafet taskroeve
hat.” In jier dêrnei wier it wer sa mei hjar. Hja krige in moai boike,
dat hja Ipe (Epeus) neamden, mar hja stoar yn ’e kream. Do die domenij
alles om it fisioen ta in ljeagen to meitsjen. Foarearst liet er it lyk
yn de oare keamer oer ’e ierde sette; mar dat koe net; de
pastorijdeaden kamen altyd yn de sliepkeamer to stean, omdet de dragers
oars de swaei net mei it fet krije koene. Yn de oare keamer moasten se
to koart krieme, en domenij, eft er woe ef net, moast tajaen. Domenij
liet de skroeven ek yn ’e finsterbank lizze, mar ien fen de bûrren naem
se yn gedachten wei, en lei se op ’e skoarstienmantel del. De timmerman
mei it reade baitsje scoe as bûrman it lyk mei drage, en in pear oare
de kiste ticht skroeve; mar dy koene der net to goed mei to rjuchte en
knoffelen sa lang om, det de timmerman, dy krekt syn read baitsje oan
hie, taskeat, de oare skroeven fen de skoarstienmantel naem en de kiste
ticht draeide. Domenij woe ek nin wyt kleed oer it fet hawwe; mar ien
fen de bûrwiven gong dit sa oan ’t hert, det hja, in amerijke foar det
it fet op ’e bier tild waerd, hjar skjinne wite bûsdoek oer de kiste
spraette, en sa waerd it lyk opdrein.”

Underwilens dit forteld waerd, wierne der folle, dy hast net sykje
koenen fen oandacht; mar oaren glimken der om, en domenij sei neat: de
man wier oerstjûr en djip forslein; ek wier er nou fiers to weak en to
swak fen geast, om op sokke frjemde dingen troch to tinken. Der wierne
jonge wyfkes by, dy fen de stoarje bisauwen. Mar domenij, dy nea
forgeat det hy harder fen de kudde wier, sei tsjin hjar: “Dêr hawwe
jimme neat mei to parten, sisters. Hwent de iepenbierde dingen binne
for de minsken, en de forborgene for God. Jimme binne yn de hân fen
God, en dat moat jimme genôch wêze.” Domenijs sweager krong nou hwette
tichter oan Gosse; hwent nou er sjoen hie, det dy mear sjen koe as in
oar, woe er him jern ’ris oer in en oar útkloarkje. Mar Gosse wier stil
en hâldde him yn sa folle as er mei skik koe. “Dy man ken heit al,
tofte Gosse, “en hy koe ek licht ’ris útfiskje hwa ’t ik bin. En dat
hoeft net. Ik moat meitsje det ik út de reek kom. Hjir bret myn hoanne
net.” En dy selde jouns gong er mei in botter nei Amelân, sa er sei, om
havergûd fen in strâne skip to keapjen.

Der wierne do in bulte kapteins en silers oan wâl, dy mei bûsenfol jild
út east en west thús komd wiernen, en Gosse foun gau syn folk, dy hjar
eigen jild en de gounen fen de domenij fen Aldwâlde mei him forswiere
woenen. Dat gong der oan ’e hoasbânnen ta yn lâns! Hwet hja sels net
opkoenen dêr holpen hjar de ljitskes ta, dy op Amelân rju wierne, en
mei in fjirtjin dagen wierne hja der sa skjin troch, det se eltsoar wol
op ’e kop sette koenen sûnder det ’er in duit út de bûsen rôlje scoe.
De oare moarns pandere it hiele boun nei in Eastynjisk kaptein ta, dy
nei Macassar moast, om in hier by him to krijen en sa oan hânjild to
kommen. Dat krigen se, mar foar det hja nei de Helder teagen, sei de
kaptein, det hy hjar net oan boart hawwe woe, foar det de lêste stûr
fortard wier. “Mei folk, sei de kaptein, dy noch in duit to forswieren
habbe, kin ik nin lân bisile.” De makkers tommelen sjongende en sûpende
yn de miebringer; en Gosse, sûnder frjeonen ef jild, bleau allehiel
mistreastich op it strân fen Amelân stean, en seach it skip nei, sa
lang er noch in stipke fen ’t seil oan de kimen biëagje koe. De grize
joun foel melancholiek del, en goede rie wier nou djûr. Hy koe nearne
ûnder tek komme; hwent kredyt hie er net. Hy gong nei in pear ljitskes,
dêr er rju mei omslingere hie, eft dy him dy nacht ûnder tek nimme
woenen; mar do hja fornamen, det syn dûbeltsjes op wierne, namen se
elts in bjizzem en tichelen him sa ongenedich op syn grouwe hûd, det er
de knip noch gauwer út rekke as hy der ynkaem. In ljeaf moai
fiskersfamke, dy dat seach, krige sa’n meilijen mei him, det hjar de
triennen út de eagen spatten. Hja naem him by de hân, en frege
flaeijende: “Hwet is ’t, ome?” Hy sei det er nin ûnderkommen hie, en
eft er net by hjar heit-en-hjarre yn koe? “Né, ome, sei hja, dat kin
net; hwent wy binne mei ús tsjienen; saun broers en sisters en ús heit
en mem, en wy hawwe mar in lytse hutte. Mar ik scil jo dochs
ûnderbringe.” Nou stoe tichte by Ballum in forlitten hûs, dêr de baes
mei de noarder sinne fen útknypt wier, en dat de earme eilâners by
nacht en ontiden wol heal ôfsloopt hienen foar det it oan de krediteurs
takaem. Dêr laette it famke Gosse hinne, en do hy yn de holle keamer
stoe, tute hja him de hân, en sei: “Nacht ome! Nou moat ik gau foart;
oars wirdt mem ongerust.”

Dêr stoe Gosse allinne yn ’t neakene hûs; it bigoun to skimerjen, mar
hy koe noch sa folle sjen, det de biwenner neat oars bliuwe litten hie
as it bêdstrie, en in reap fen it tou dêr er syn plunjes mei pakt hie.
Twiske dy twa dingen hie Gosse nou kar; it bêdstrie om ’er dy nachts yn
to sliepen, ef de reap om him op to hingjen! Dêr yn ’t tsjuster allinne
sûnder tek, sûnder iten, sûnder in swolch wetter, fen God en minsken
forlitten; op it lêst mûlk stelle om oan in stik brea en dêrnei oan de
giselpeal to kommen. En dat nei al dat fretten, dat bealgjen, en
rinkelroaijen mei dronkene silers en it skom fen slepen! “Né, sei
Gosse, ljeaver in koart en in goed libben, as in langer libben mei sa’n
ellinde.” Hy makke in stroppe fen de reap; probearre forskate reizen
eft de strûp goed glide woe, en do dat klear wier gong er mei de
stroppe om de hals de treppen op. Dêr sloech er de luts om in spiker
oan in dwersbalkje boppe de treppen; mar yn it eigenste eagenblik, det
er klear stie, om sa yn it treppenslûk to springen, waerd ’er ûnder
roppen: “Hijla! Folk?” Gosse skrikte, makke gau de stroppe wer los, en
gong nei ûnderen.

Dêr stoe in man foar him mei in dievelantearne yn ’e hân, dy Gosse yn
it eansicht ljochte, om to sjen hwa ’t er wier. “Dêr, sei er tsjin
Gosse, dêr hastou de lantearne; den kinste ek ’ris sjen, hwa ’t ik bin.
Wy moatte witte, mei hwa ’t wy to dwaen habbe.” Gosse biljochte de man
yn ’e troanje, en seach de moaiste jongkeardel foar him stean, dy ’t er
ea mette. Greate iepene blauwe eagen, dêr him de suvere, oprjuchte
nommelens út to mjitte blonk; foars en ta gelyk frjeonlik fen troanje,
en it hiele wêzen ynnimmende; mei ien wird, in gesicht, dêr men fen
sizze scoe: “Dat is in man, dy it hert op ’e tonge laeit. Dêr kin ik my
mei liif en siele oan oerjaen.” “Hwet dieste dêr boppe?” sei er oan
Gosse, do dy him bisjoen hie. “Ik makke my in legerstede klear,” sei
Gosse. “Ljeach net! sei de man. Hwent God dêr boppe wit en heart alles,
en hy scil syn blaksem op dyn holle slingerje aste ljeachste. Hearste
’t net tongerjen?” It rommele krekt yn ’e kimen, en Gosse foel troch ’e
koer en bikende alles. Do bigoun dy man him sa dierbar to kapitteljen,
det Gosse sa lyts waerd as in bern, en fen binaudheit net wiste yn hwet
gat er krûpe scoe. “God yn dy hege himel! sei Gosse einlinge, Hwerom
hab ik my dochs net ophinge?” “Bêst, opperbêst!” sei de man. “Sa moat
it just komme, aste frij fen galge en hel scilste. Fen natûre biste in
grousom en fordommelik skepsel, en _de toorn Gods_ is op dy; mar dêrom
kinste wol sillich wirde.” “Ho den? frege Gosse, “troch goeddwaen?” “O!
Lit dy dat foaral net troch de _werkheiligen_ wysmeitsje, andere de
man; “alle minskelike deugden binne mar blinkjende sonden, en fen
natûre wolste en kinste ek neat oars as God en dyn evenminsken to
haetsjen.” “Fen natûre? sei Gosse, “dat bigryp ik net. Binne wy minsken
den divels berne?” “Dat scil myn kammeraet dy útlizze, sei de man, en
rôp: Wobbe, kom hjir ’ris!” Mei ien kaem ’er in turfskipper yn, dy him
dat út de skrift bigoun to forklearjen. Earst praette er oer de
erfsonde, en ho elts minskebern yn sonden ontfinsen en berne is. Do,
det God eltse minske syn bistimming al jown hat foar det hy to wrâld
komt, de iene for it ivige helske fjûr, en de oare for de ivige
sillichheit, sûnder jinnige oanmirkinge fen hjar goed- ef kweadwaen. Do
fen it borchbloed, en ho de flammen fen Gods wrake dêr yn dweste binne.
“Dêr, dêr allinne op, op de genade, sei de turfskipper, dyste dêr troch
krigeste, moaste it stean litte. As brochtste dyn hiele libben yn
laster en bidroch, yn forgif en bloed troch, dy genade scil dy
silligje, en nin macht op ierde ef yn himel scil dy it erfdiel
ontskoerre, dat God syn útforkarden troch syn ivich riedbislút yn de
himel talein hat.” “Kin it sa?” frege Gosse. “Deugd helpt dy neat, siz
ik dy noch ’ris, sei de turfskipper; “it makket dy noch stjonkender,
omdet it dy noch greatsker op eigen _gerechtigheid_ makket. Dou biste
mar in blok ef stien yn Gods hân, dy dy smyt hwer ’t er dy hawwe wol,
en dou haste fen dyn kant neat oars to dwaen, as dyn fordommelikheit to
erkennen, dy sels as in monster út to spijen en den wetterbeken fol to
skriemen. En dat alles haste ommers folbrocht! Hwer scoeste den langer
eang for wêze?” Dat lêste wird noaske Gosse. It wier in salve for syn
britsen hert. Dit libben deselde wei lâns út to libjen; net ien fen syn
foarige streken to litten; net ien bistaftige tochtme to bitwingen, en
nei de dea yn de himel mei de útforkarden oergean! sa woe Gosse wol.
Nou hie er wer frede mei ’t libben, en hy tanke de man en de
turfskipper, en kniep hjar yn ’e hân as syn sielefrjeonen, dy him út de
strik fen de dea ta libben en gelok to bek roppen hiene.

[Yllustraasje: YN ’T WAD TWISKEN HOLWERD EN AMELAN.]

Gosse hie nou sielefrede, mar nin bûsjild, en sûnder jild scoe him de
frijpas fen de sonde, dy de turfskipper him op de mouwe spjelde, net
folle helpe. “Oan hwa, frege Gosse de turfskipper, “oan hwa hab ik dy
dierbare treast to tankjen?” “Ik bin Wobbe Lak fen Hauwelerwyk, sei de
turfskipper, “ik bin niis mei in weinfol tsjiis oerkomd, om dy hjir op
Amelân út to súteljen. Wein en hynzer steane hjir ûnder ’e gelderij.”
En ja wol, dêr stie in Kollumersweachster tsjiiswein mei in meagere gûl
fen trije goune der foar. De turfskipper gong ’er opsitten, en sei: “Ik
ryd mar foarút Keimpe.” “En nou, jy! sei Gosse oan de onbikinde man,
“ik hab jo sein hwa ’t ik wier; mei ik nou ek witte, hwa ’t jy binne?”
Hiel wol, sei de man, “ik bin in fabrikant út Súdhollân, ûnder de firma
fen _Pik en Zonen_. Mar ik sels hjit Keimpe Jakkeles. Ik hab twa stille
compagnons, de iene is debitant yn de _Loterij_, en de oare is in
jeneverstoker; dy leverje my it fabrykfolk, en ik it jild en forstân.
Ik hab de administratie. Sa wasket de iene hân de oare. Der is hjir in
skip mei pik en swevel strâne, en dat brûk ik folle yn myn fabryk; dêr
scil moarn feilinge fen wêze, en dêr woe ’k myn part wol fen habbe as
’t in bytke like. Hjoed bin ik mei in rottich fearskipke fen Holwerd
komd; mar do wy healwei wierne, waerd it blêdstil en der roun in felle
eb, sa det wy op it lêst om it skip hinnegongen, en wol _pierewaije_
koene. Dêr habbe wy de hiele dei laein to brieden yn ’e gleije sinne en
do de floed opkaem, krigen wy noch in tongergeate op ’e kop ta, det ik
miende det ús lêste ûre slein wier. Gelokkich binne wy yn skimerjoun
noch oan wâl komd; mar nou bin ik ’t paed nei Ballum bjuster rekke, en
hjir yn dizze âlde brake by dy to lânne komd. Bliuwstou hjir?” “Ik scil
wol moatte, sei Gosse, “ik hab nin duit op ’e bûse, en yn Ballum wol
nimmen my sûnder jild ûnder habbe.” “Jild? Praetste fen jild? Jild is
neat. Jild kinste yn binlikheit krije, aste my mar in rispiske jowste.
Ik bitrou dy wol. Mar dou moaste meitsje detste wer by honk komste;
hwent oars is ’er nin jildriedens ein oan. Ho folle wolste habbe?”
“Wel, hûndert goune, dêr kin ik wol mei yn Molkwarren komme, en hâlde
noch jild oer.” “Dat scoe ’k ek leauwe,” sei Keimpe, en helle in
fjûrreade pong út de ûnderbroek, dêr er Gosse tweintich goudene ducaten
út tatelde. “Nou in lyts biwyske twiske libjen en stjerren,” sei
Keimpe, en joech Gosse út syn memoarjeboek in stikje skjin pompier en
in pin. “En nou de inket?” sei Gosse. “Ja, dy hab ik net, sei Keimpe,
“mar dat is neat; jow my dyn lofterhân mar ’ris.” Dêr die Keimpe mei in
flymskerp pinnemeske in ljeaf lyts pjukje yn, det ’er in dripke twa
bloed útkaem, en dêr moast Gosse do mei skriuwe. Gosse waerd in bytke
skrutel fen dat bidriuw, en wier der noch net oan ta om syn hân to
setten. “Nou, sei Keimpe, “ik scil it dy en my makkelik meitsje. Dou
scilste wol gau wer oan jild ta komme, en den moaste al wer kwitansje
jaen, en ik hab al wer al dy briefkes to biwarjen. My tochte, dou
moaste yn binlikheit sa folle jild mar fen my helje astou nedich haste;
dou scilste der nin misbrûk fen meitsje; aste my dy sels den mar ta in
generael hypotheek jowste.” “Oan dat hypotheek hat Keimpe net folle,”
tochte Gosse, en skreau by ’t ljocht fen de dievelantearne in briefke
mei syn eigen bloed, hwerby er syn siel en lichem oan de firma _Pik en
Zonen_ to pân sette, om al syn skilden fen de earste duit ta de lêste
ôf to dwaen. Sa as Keimpe dat biwiis yn syn memoarjeboek stiek,
flikkere de blaksem en boarstte der in ôfgryslike tongerslach as in
kanonskot oer hjar hollen út, det de bynten fen de âlde brake der fen
kreaken. Der klettere ringen in tongergeate fen greate heilstiennen en
reindrippen as tommelidden oer hinne, det hjar hearren en sjen forgong.
Gosse waerd ’er bleek fen; mar Keimpe sei hiel bidaerd: “Ik bin hwette
skriel by kas”, en mei ien naem er in stikkene pôt, dy noch op in
bedsteed stie, en sette him ûnder de goate fen it hûs. Mei in pear
minuten sei er tsjin Gosse: “Fantelje de fangst mar op, heite!” Gosse
helle de pôt, en seach neat as reinwetter, mar do Keimpe it wetter der
ôfgetten hie, seach Gosse, (en hy bisauwe!) det ’er hûndert ducaten op
’e boaijem laeine, dy Keimpe yn syn ûnderbroek stiek. “Dat kinstke scil
’k dy ek leare, sei Keimpe, “mar dou moaste dy allehiel oan my oerjaen.
Aste wer to Molkwarren komste, en dou komste yn krapte fen jild, den
haste by it earste reinboike it bêste, as de goaten mar rinne wolle, de
amer jouns mar ûnder de goatte to setten, en de oare moarns scilste sa
folle âlde skeljen op de boaijem fine aste yn binlikheit nedich haste.
Mar dou moaste it foarsichtich ôfdruije, krekt as in goatling mei wite
beantsjes. Kom nou mei, en bring ús yn it weardshûs to Ballum. Dou
wiste de wei.”

Sa gongen dy beiden nei it weardshûs to Ballum, dêr Keimpe noch twaris
by gelegenheit fen feilingen thús west hie. Do hja tichte by de doar
kamen bigoun it to libjen fen hûnderten katten; hja wipten oer en troch
elkoarne; fleagen as wylden Gosse troch de skonken troch; giselen om
him hinne; sommigen kladderen by him op en sprongen fen syn skouders
wer yn it boun del. Hy wier skjin forlegen en sette it op ’e doar ta sa
hird as er koe; mar hwet er mear wraemde, hwet er stilder like to
stean, ta er einlik en to lêste de doar ynkaem. “Hwet wjirmsk spil is
dat hjir mei dy katten?” frege er oan de kastelein. “Ja, sei de man,
“dêr binne wy hjir altiten mei oanhelle as keapman Keimpe hjir komt.
Mar dy scille jimme net opfrette.” De turfskipper stie mei de
tsjiiswein al foar de doar, dy er jern yn de stâl ride woe, omdet er
oars bang wier, det de Amelânders him de tsjiis ontkape scoenen; hwent
hja sile dêr krekt sa goed to kaep as to keapfardije. Mar Keimpe sei:
“Der is neat to dwaen. For myn rekkening de tsjizen, dy der moarn
misse. Lit de wein mar feilich stean.” En mei ien gong er de wein
trijeris tsjin de sinne om en om, en eltse reis spriek er in swier
wird. “Kom yn, mannen, sei de kastelein. “Kom yn, ik hab in opperbêst
soad skylfisk oer it fjûr. Dêr moatte jimme strak mar oer gear. De mage
scil jimme wol kitelje.” Wylst hja dêr nei wachtene dronken se in
gleske Spaenske bútskipwyn mei in preker fen Hollum, dy hjar in raer
gefal forhelle. Hy hie dy deis (it wier krekt snein) yn de formanje to
Nes preke, en nei de preek wier er to pearde wer nei hûs riden. Hy wier
amper in kertier fen Nes ôf, do him in hear yn ’t swart op in wyt
hynzer fen efteren ynried, sa as er nin hynzer op hiele Amelân bikend
wier. “Ik wist net hwet dat bitsjutte, sei de preker, en ik sette myn
hynzer hwette oan; mar ho snjiddich ik ek ried, de swarte man bleau my
altiten op ’e hakken. Ik tochte yn my sels, ik moat witte hwa-s-tou
biste, en ik liet myn hynzer stappe. De swarte man kaem my op side, en
ik frege hwet er fen syn bigearte wier. Hy andere nin wird, mar joech
my in drinkhoarn oer mei silver bislach, en bitsjutte my mei syn
gebearden om ’er út to drinken. Ik sette de hoarn sa beare oan de
lippen, mar liet it fochte dat ’er yn wier, bihindich by de oare side
fen ’t hynzer del rinne, en do seach ik det it allegearre fjûr wier! Ik
joech de hoarn oan de swarte man werom, dy dêrop yn in omsjen
fordwoun.” “En hwer hâld’ jy dat nou for?” sei Keimpe. “Wel, dat wit ik
net, sei de preker. Sjoen en ûnderfoun hab ik ’t. Mar hwet it is, wit
ik net. Ik hab hjoed oer de dronkenskip preke, en de gemeinte warskouwe
tsjin ’e jenever as in brousel fen de divel. Mûlk woe de helske barnder
my dêr for strafje mei my in slok fen syn hjitte koite yn ’e termen to
stjûren; mar dêr binne wy to hoedend ta, en ik hab ’er allinne út
leard, det jenever floeibar fjûr út de hel is. Hwent it fjûr, dat ik út
de hoarn geat, stonk krekt as jenever.”

Nei dat praetke gongen se oan de skylfisk, dy sa út sé komd wier en yn
skulpen op tafel stie. De faem garre de ribbelde bientsjes út de
koppen, en die se yn hjar knipke ûnder in mannich dûbelstoeren en
duiten. “Is dat nou dyn bûsjild, ljea?” frege Keimpe. “Né, keapman, sei
se, “dat binne gelokbientsjes. As men dy altiten by yen draecht hat men
gelok.” “Krekt, ljea’! sei Gosse, “dy gelokbientsjes helje dy in gnap
keardel oan.” “Nou, ja! sei de faem, “it is krekt eft wy ’t bûten jimme
net rêdde koene. Dat scoe wol spitich wêze, jimme sloven, det jimme
binne! Wel, wel!”—“Wol, ik wit net, ljea’! sei de ljeafdepreker: “it is
nou mode, det de manljue frije om de frouljue, mar as wy net by jimme
kamen to meiden, den scoene jimme by ús komme to meiden.”

Mei al sokke praetkes scoe ’t op lêst to koai. Keimpe en Gosse scoene
sliepe op in opkeammerke, elts op in bêd. Keimpe gong earst by de
ljedde op, do Gosse, dy him folge, en bimirk det er mei de iene foet
hwette stompele, him frege: “Ho is ’t? Ha je ongemak oan ’e foet?”
“Wel, sei Keimpe, “ongemak en ongemak is twa. Mar as bern bin ik ’ris
trape fen in hynzer, en dêr hab ik altiten sa hwet in knollefoet fen
hâlden.”

Gosse klaeide him út, en gong to bêd. “Ik wit net, sei Keimpe, dat scil
ik mar net dwaen. It is sa myld, ik gean mar mei hear en fear op ’e
wrine lizzen yn pleats fen der ûnder.” Hy lei in pak pompierkes op ’e
tafel del en wipte mei klean en al op bêd. It wier de oare moarns al
ier dei for Gosse. It wier brodsk en myld, en dêrby hie de gleije sinne
op dat opkeammerke bret, det it wier dêr smoarwaerm, en healwei
fjouweren wier Gosse de sliep al bjuster. Do bigoun him syn nije frjeon
en dy bloedrige acceptatie troch de holle to winen; hy koe de sliep mar
net fetsje. Hy seach fen ’t bêd ôf dat pakje pompierkes op tafel lizzen
en tochte: “as de acceptatie dêr ûnder is, scil ik him donderske gau
weimoezje.” Sa sein, sa dien. Mei in wip ’er ôf, op ’e teannen nei de
tafel ta, mar dat pakje wierne allegearre lotterijbriefkes, meast
hierlotten. Keimpe skynde fen nin waermte to witten; hwent hy slepte as
in roas, en raspte troch alles hinne, det it keammerke der fen droande.
Gosse die de gerdinen sêfkes fen eltsoar om to sjen eft ús maet syn
memoarjeboek ek op ’e bêdplanke del lein hie. Mar it wier wol mis.
Keimpe hie him op bêd ontklaeid; hy hie it memoarjeboek ûnder it
kjessen stitsen en laei der mei de holle op to sliepen. Gosse liet de
gerdinen falle; mar do er wer nei bêd gean woe, kipe der in soarte fen
bargestirt mei in wjerheak efkes ta de spleet fen de gerdinen út. Hy
bikipe dat ding ’ris goed, en ja wol, it wier ’t eintsje fen in stirt
mei lytse fearkes fen kleur as tou, en oan de kop ta fol piper. “Hwat
moat dat skepsel brânich en jachterich wêze, tochte Gosse, “dy sa ’n
stirt oan it gat hingjen hat!” en mei ien bigoun de stirt fen in blauwe
gounzer, dy der op kaem, in bytke to kroljen. Hy die de gerdinen noch
’ris hiel, hiel sunich iepen, tilde de wrine hoedend sa fier op, det hy
der efkes ûnder digerje koe. En hwet seach hy? Dy knollefoet wier in
hynstepoat; it fel fen syn frjeon wier leadblau mei it einefel ’er op,
en hjir en dêr in tin ûlefearke. It like folle op in âlde plôke
sophoanne, dêr noch lytse poddefearkes oan sitten bleaun wierne. Dêrby
kaem ’er in smoarge swevellucht ûnder de wrine wei, dy folle nei
rudesalve swime, en dêr Gosse wol fen koarje koe. Gosse liet wrine en
gerdinen sêfkes út de hân glide, en sei yn him sels: “Ik hab nôch fen
dy rudige lucht; mar dou biste in nuvere ome!” Hy kroep wer ûnder de
wrine, en tochte: “Dy bongel hab ik ivich oan de foet, mar ik hab ek
jild.” Hy laei pas, ef hy hearde wol tweintich katten âljen, en dêrby
fleach dat túch sa heiselik by de ramen op, det hy der wer útstapte om
’ris to sjen, hwet dêr to redden wier? Sa as hy foar ’t finster kaem,
wierne de katten wei, krekt eft hja weifage wierne; mar de tsjiiswein
stie der noch, en dêrby trije keardels mei in wiif, dy elts in tsjiis
yn ’e hânnen hienen, dêr se mei foart woenen, mar net koenen. Hja
stienen stôkstil as sâltpilers en liken wol bitsjoend. Gosse net links
skodde Keimpe oan de earm, dy wekker waerd en heftich sei: “Hwet is
der?” “Wel, strûp jo oan, sei Gosse, en sjen it sels. Hwent it is nin
minskewirk.” Keimpe gau de ûnderbroek en hoazzen oan, mar do er dat
trijetal dêr by de wein seach, hy as de blits de ljedde del, en mei in
swier ein piktou dy trije tsjiiskeapers sûnder jild sok in onwiten pak
bruijen om barren tateld, det hja it yn ’e gedachten útmoartten, as
tsjeaven dy de lieu yn de bek sjenne, mar nin oar lûd joegen, as dat
binaude gepiip, dat immen ôfgiet, as hy in akelige neare dream hat. Hja
koenen ek nin fin riere, en it like wol eft hja oan de groun fêstneile
wierne. “Ho let is ’t? sei Keimpe; “kin ik noch in reedtsje oer dy
rêgen hinne dwaen?” “Dat wit ik net, sei Gosse; “it is fjouwer ûre, en
mei in kertier komt de sinne op.” “Den is ’t heech tiid, sei Keimpe,
det se los komme.” Mei ien gong er wer trije slaggen om ’e wein hinne,
mar nou mei de sinne om, en yn pleats fen trije swiere wirden reauntte
er nou trije goede wirden; it tredde en lêste wird wier der amper út,
ef de trije tsjeaven lieten de tsjizen falle en stauwen as reek út
eltsoar. “Hwet haest makken je? sei Gosse do. “Jy moasten noch mar in
rid dien habbe. It koe hjar bêst wachtsje.” “De diker, né! sei Keimpe;
Dat scoe to hird oankomme. Hwent hie ’k se foar sinneopgong net
onttsjoend den hienen se dêr ivich stean moatten. En sa ek dy by dei
bitsjoend binne; as dy foar sinneûndergong net onttsjoend binne, bliuwe
se ek ivich oan ien-en-itselde plak fêstneile. Kom, it is noch ier; wy
habbe neat to forstriken; wy kinne noch wol in reedtsje op bêd dwaen.”
En sa gongen dizze twa wer to koai.

Hja ombieten dy moarns mei hjar fjouweren, Gosse, Keimpe, de
turfskipper en de preker. Keimpe song earst in ’salm, en die do in lang
gebet. Under it thédrinken bigoun de turfskipper en de preker to
dispetearjen oer it gelove, det de lapen ’er nei fleagen. Do it sa fier
kaem, det it op lilts wirden ôf wier, sei de preker: “Wy scille hjir
mar in spjeldke by stekke. Wy krije dat net yn de liken. Jy scille in
bulte wirk hawwe, skipper, om my sâlte baggeler for ferske en in
skriemer for in geve tsjiis to forkeapjen. Wy reisgje as de
Easterlingen mei in liedsman op in kamiel troch ’e woastine; jy wolle
alle pakkaedzje op it lêstbist smite, en ik wol ’er myn poarsje mei fen
drage. Jouwes is ’t maklikste; mar mines is ’t binlikst, en as wy thús
binne, scille wy sjen hwa ’t gelyk hat.” Do waerd de turfskipper
grimmitich. “Praetstou fen maklik? sei er, “dou, dy mei dyn goede
wirken bihâlden wirde wolste? It stiet dy moai! Dou strûzeste op dy
brede wei, earm minske, dy yn ’t forderf liedt. Mar ik gean yn troch de
inge poarte. Ja, wol ing, man! Ing, ing, siz ik dy! It fel scil de
útforkarden, dy der troch wrame, noch tsjin de doarstilen fen de hûd
strûpe; mar dou, wirkhillige, komste der yn der ivichheit net troch.
Hwet sizze jy kastelein?” “Dou moaste der my, as ’t dy bljeaft, bûten
litte, Wobbe. Ik bin in Romein. Ik oardielje net oer jimme gelove; ik
oardielje oer jimme dwaen; mar dit moat ik dy sizze, det de preker in
kinst forstiet, dy ik net kin, en dy ik yn dyn kaliber, keapman, alteas
net jamk sjoen hab.” “En hwet is dat den?” frege Wobbe. “Wel, sei de
kastelein; “hy hat alles forlern; earst syn wiif, do syn bern, lêsten
noch syn jinnichste soan, dêr er koarts alles, hwet er yn de wrâld hie,
by opset hat. En nea hab ik him oars as oars sjoen, mar evenredich,
altiten evenredich en dimmen. Ho habbe je dat dochs, preker?” “Dat scil
ik dy sizze, kastelein, sei de preker; “it geheim is dea-ienfâldich.
Aste om dy hinne sjuchste, wiste it ek. Yn hwet steat ik bin ef kom, ik
sjen altyd earst op nei de himel, en ik hab dit yn myn eachmerk, det ik
hjir bin, wrot en arbeidzje, om dêr hinne to sjen en einlik ek myn
ivich honk to finen. Den sjen ik del nei de ierde, en stel my foar
eagen it lytse dobke, dat ik deryn mei koartens bislaen scil. Den
loaits ik wech-ende-wear yn de wrâld om, en sjen tûzenen en tûzenen om
my hinne, dy folle ongelokkiger noch as ik binne. Sa lear ik, hwer al
myn soargen eingje moatte, en ho ’n bytke reden ik hab om to kleijen en
to gnoarjen.” “Allegearre riddenaesjes, sei Wobbe, fen de natúrlike
minske, dy de dingen Gods net bigrypt. Litte wy bidde, det de eagen fen
dyn forstân iepene wirde meije, en dêr ta sjonge fen de _stieren fen
Basan_ út de twa-en-tweintichste ’salm.” “My tochte, sei de preker,
“det de fjouwer earste fersen fen Camphuysens 36ste ’salm jo better
passe scoene.” Mei ien droande Wobbe al op fen de _stieren fen Basan_,
en de preker gong wei. Op de ’salm folge noch in lang gebet, dat Keimpe
útgalme, mar hwerby Gosse mei forfelinge efter de hoed seach, en dêr
waerd dat ombyt mei sletten.

Wylst Keimpe nei de condysjes fen de feilinge fornaem, mocht Gosse, dy
wakker nijsgjirrich wier, sa oan de kastelein freegje: “Hwet âld
stikken skoudermantelke mei gouden heakken hinget dêr dochs op ús
sliepkeammerke?” “Wel, sei de kastelein, “dat is fen ús oarre. Wobbe
sei niis fen it felôfstrûpen yn de inge poarte; mar dy hat it nei stien
by in wide poarte. It is in frjemde extoarje, dy ’t ik oan syn pleats
lit; mar it âld minske woe der wol op stjerre, as se ’t ús forhelle.
Hja wenne to Nes en gong alle moarnen, dy God joech, nei de misse.
Ienders op in moarn, do hja noch to bêd wier, hearde se it misklokje
lieden. Forskrikke forriist it sloof, en seit: “Heare, hear! dêr liedt
it klokje al, en ik noch yn de fearren!” Hja tochte noch, det it in
ynbyldinge wier; harket noch ’ris skerp; mar ja, it wier sa. It klokje
lette wol. As de blits de rokken oer de holle; jak en hoazzen
oanstrûpt; de skoen oan; it skoudermantelke om, en do hals oer kop nei
tsjerke, dêr se nin inkelde libbene siele yn foun; mar de kearsen
stienen op it altar to brânnen en joegen in kwinend triljend ljocht,
towyl in sêft orgelmuzyk mei missjongers út de groun like op to kommen.
Hja knibbele, en do hja hwet lêzen hie, kamen ’er eindelik forskate
minsken deastil yn ’e tsjerke, mar dy al lange tiden wei west hienen.
Ek wier der in bûrman ûnder, dy noch nin wike dea west hie, en dy gong
flak efter hjar sitten. Kel seach hja om, en sei: “Myn God, bûrman, ho
komstou hjir?” “Bûrwiif, andere de geast, “dit is in mis, dy for ús
lêzen wirdt, mar net for de libbende. Sjen mar net om, en stean net op
foar ’t wy der allegearre út binne. Rep je den sa gau je kinne de doar
út; mar pas op, det je de heak fen jou skoudermantelke los habbe, hwent
oars binne jy in lyk.” Mei ien kaem in pryster op it altar, dy ek al
lang wei west hie, en do dy de misse lêzen hie, stoenen de geasten op
en gongen de iene nei de oare mûsstil de tsjerke út. Do de lêste der út
gong, wier beppe him as de blits op ’e hakken; mar hja hie de teannen
noch net oer ’e drompel ef de doar waerd mei in gryslik misbaer
tasmiten, sa det de slippe fen beppe mantel yn ’e doar biflapte, en hja
hie siker efteroer slein en de plasse forbrizele as de heak fêst sitten
hie. Hja helle de mantel mei alle macht nei hjar ta en krige him ek
los, mar mei forlies fen de slippe, dy yn de biknipinge fen de doar
sitten bleau.”—“En dêr is dat skoudermantelke noch in reliquie fen! sei
Gosse; “as ’t bard is, is ’t wier!”

Keimpe kaem gau werom en helle Gosse op om mei eltsoar nei de feilinge
to gean, dy ticht by de séwâl wier. Underweis bigoun Gosse al wer fen
dat rispiske to neuljen; dat wynde him al yn ’t liif om, ho mear as er
der oer neitochte. “Hwet meije de ljue wol tinke, sei er tsjin Keimpe,
“as se in rispis fen my sjenne, dat mei myn bloed skreaun is? Ik scil
jo dat straks mei inket wol oerskriuwe.” “Hwerta dy moeite? sei Keimpe,
“it bliuwt ommers ûnder ús, en der kinne nea mear oer gean as fjouwer
eagen. En hwet kin ’t skele eft in ding mei swarte ef reade inket
skreaun is?” “It mei de divel! sei Gosse; “yn alle gefal bin ik dy neat
mear skildich as jild, mar bloed hâldt yette hwet mear yn. Né, mynhear
_Pik en Zonen!_ al binne jimme Hollânners noch sokke bitoevde feinten,
sa lit ik my net forrifelje. En wiste hwet, keapman Keimpe? Aste my dat
rispiske op it eagenblik net wer jowste, den scil ik de minsken op ’e
forkeapinge ’ris fortelle, hostou der útsjuchste aste nin broek oan
haste.” It wier, tink ik, sa hwet healwei tsjienen; hja wiernen yn de
neakene dunen, dêr neat to sjen wier as it skaed, dat de gleone sinne
efter hjar makke. Do Gosse drige, bearde Keimpe eft hy bang waerd, en
helle it memoarjeboek út de bûse, kwanskwys om it rispis to siikjen;
mar hy lei it op ’e groun del, en flink rôlle er mei beide hânnen it
skaed fen Gosse op, krekt as in reep swart pompier, dat lâns ’e groun
laei, fâldde it op yn in lyts bistek; hwent it wier sa tin as in
loverke; en sa biteard lei er it yn it memoarjeboek, dat er yn in
binnenbûse fen it baitsje stiek. Dêr stie Gosse sûnder skaed! Hy seach
wakker sneu, krekt as in jonge, dy de draek ôfknipt is. “En hwet scoe
dat nou?” sei er. “Dat scilste daelk wol wys wirde, sei Keimpe; “mar
dou krigeste dyn rispis net wer, feint!”

Hja kamen by de feilinge, dy yn ’e iepene loft hâlden waerd; mar it
dûrre net lang, ef in boun ondogenske Amelâner jonges krigen Gosse yn
’t each. Hy hearde al efter him: “Sjuch, sjuch! Dy keardel hat nin
skaed!” Dêr kaem ek in âlde fekke by, dy tsjin ien fen de jonges sei:
“Dat skaed hat er forkoft oan de kweade. Hwent dy docht yn skaed; dat
is de prins fen skaed en tsjusternisse.” Gosse hie in bytke nocht oan
dy praetkes; hwent hy tofte, as de Amelâners dat leauwe, forsûpe se my
noch as in mâl houn yn sé. Dêr kamen al mear jonges by, en hwer’t er
hinne wynde, hja folgen him oeral op de hakken mei de rop: “In keardel
sûnder skaed!” Gosse, dy bang waerd, det de jonges him allehiel yn ’e
maling nimme scoenen, seach op it lêst nin oare útkomste as mids yn ’e
heap fen de feilingkeapers to kringen, en dêr to hûshâlden, sa goe’ as
er koe, ta it bigoun to jounjen, en it skaed mei it ljocht to neate
gong. De preker wier der ek, en hie meilijen mei Gosse, en naem him mei
yn in tinte, dy in weard dêr for it jongfolk opslein hie. Dêr bleau er
ta de lampe opkaem. Do kommandearre er in flesse wite wyn; mar do de
taper him dy brochte, en seach det de lampe nin skaed efter him joech,
houdde de man de amme yn fen forbauwerearringe; hy stie sa lang as er
woechsen wier stôkstil Gosse oan to gapjen, en sette einlinge de flesse
wyn hoedend foar him del; it jild striek er yn in pantsje, dat er heech
op in keeft weisette; hwent hy doarste it net yn ’e bûse drage. En om
’t er eang wier, det de kweade mei yn ’t spil wier, doarst hy der ek
nimmen in wird fen kikke. Nei de feilinge waerd it op ’t lêst in heale
merke; it streamde der brandewyn en bier; de fyoele kaem op ’e lapen,
en silers en fammen skotsten dêr, det it klapte. Gosse naem ek in
slytke, in moai Amelânner blomke fen achttjin jier, dy om him hinne
hinge, as hea om ’e skûte, en dat spil gong opperbêst ta det hja ek
foar de fyoele kamen. Der waerd skotst; de kreakeling waerd makke, do
yn de rounte, en nimmen hie hwette mirken, as de taper, dy bang waerd,
det syn hiele tinte yn de loft fleane scoe. Mar do it oan de Uterske
mars takaem, wier it mis. Wylst se foar in lampe, dy yn ’e tinte hinge,
op ’e rigele stienen om foarút to marsearjen, dûrre it noch hwette foar
de spylman klear wier, en op iens mirken de feinten efter hjar, det de
hiele rigele skaed efter him hie, allinne Gosse net; efter Gosse wier
’t ljocht. Op iens gûlden se ’t út: “In keardel sûnder skaed! Mannen,
bergje jimme!” Nou wier ’t krekt eft de tinte leech fage waerd; de
dounsers spatten út eltsoar as diggelfjûr; de kreupele spylman sprong
fen de tafel ôf en briek de hals hast, goeman. Mar der wier nin ien dy
mear skonk makke as Gosse faem; dat sloof miende, det hja mei de bare
divel oanlein, ja, op syn skirte sitten hie, en it minske fleach yn de
dúnen op sa fier as hja lân fine koe. Dêr stie Gosse; hy hie it ryk
allinne, mar dat noaske him net, en hy makke, det er ek út it ljocht
fen de lampe kaem. Sa as er de tinte útsloep, seach er de preker, dy by
de yngong stean bleaun wier, om to sjen ho dat spilke ôfrinne scoe.
“Dat is forlegen spil. Dou biste dêr al raer yn ’e lampe roun”, sei de
preker. “Skjin forlegen”, sei Gosse. “Ik hie nea tocht, det it skaed ús
noch nediger is as brea.” “Ja, sei de preker, “yn sa’n wrâld binne wy.
By it ljocht heart hjir skaed, en it ongelok by it gelok. Sûnder skaed
en tsjinrampen kin de minske net troch de wrâld komme. Skaed en ongelok
meitsje him ta in man, dy oeral achtenearre is.” “Is ’er den nearnze
ljocht sûnder skaed? frege Gosse; “dat is in rare biskikkinge.” “Ja,
wol, sei de preker, “is ’er ljocht sûnder skaed, en laitsjen sûnder
triennen. Mar dat is boppe, net ûnder de sinne.” Keimpe kaem der ek op
ta, en romde wakker, det er de bêste percelen pik en swevel for in
pryske krige hie. “Mar ik bin wirch, sei er; “litte wy nou nei hûs
gean.” En hja gongen wer nei it weardshûs to Ballum, dêr Gosse neat
gauwer to dwaen hie as om to meitsjen, det er út it ljocht fen de lampe
efter de gerdinen kaem.

Sa gau wierne se de oare moarns net op, ef Gosse moanne Keimpe om syn
skaed. “Dou haste my jister moai to fiter hawn, sei er; “gekheit is
gekheit; mar det de minske nearne forskine kin, ef hy wirdt for in
trewant fen mynhear Rounpoat oansjoen, dat is nin gekheit.” “Nou, sei
Keimpe, “dyn skaed scil ik dy wer jaen, aste my swarste, detste nea wer
fen it rispis, ef ho ik ’er ûnder de klean útsjen, reppe scilste.”
Dizze condysje brocht Gosse wakker yn de knipe; mar omdet hy nou
dudelik ûnderfoun hie, det hy sûnder skaed ivich yn de tsjusternisse
omstrune moast, die er dy eed. Do rôp Keimpe in âld wyfke, dat dêr wier
to kreamheinen, en mei hjar en Gosse sloep er yn de dunen midden yn de
gleone sinne. Hy helle it swarte pompier wer út syn memoarjeboek;
striek ’er de tearen en knûkels sa hwet út, en lei it krekt op de selde
ûre as de foarige moarns, do hy it der ôfkrige hie, efter Gosse del. De
âlde kreamheinster, dat in tsjokke moggel fen ’n moeije wier en fen it
mylde waer wakker útwazeme, helle hjar finger trijeris troch de hoksen
hinne, en striek en lymde it skaed oan de rânnen fen Gosse soalen mei
hjar swit fêst. Keimpe bliesde der op en sei: “Klear is ’t!” En, ja
wol, Gosse hie syn skaed wer, en wier sa bliid as in ingel, det er wer
reisgje koe, hwer ’t er woe. Mar it kaem dochs sa út, Gosse wier nou
bikend op Amelân; en ho bikend? As in hekser, in trewant fen de
bokkepoat, en hwer ’t er hinne draeide, it wier en bleau dochs “Gosse
sûnder skaed”, al hie er den ek syn skaed wer krige. Dêrom ho earder
det er fen Amelân ôf wier ho better, en noch dy selde aftermiddeis
brochte Keimpe him yn in âld fearskipke, dat nei Holwert gong. Keimpe
krige syn sin. Mei Gosse it skaed ôf to nimmen woe er twa miggen yn ien
flap fange; hy woe Gosse ôfleare om him ea wer om ’t rispis to moanjen,
en him ta gelyk twinge om wer nei hûs to tsjen, en ’t kaem beide sa.

It wier moai waer en flak foar ’t lapke nei de wâl ta. De skipper joech
it roer oan de feint, en kroep sels yn ’e roef om in praetke mei Gosse
to hawwen. De skipper hie ek al heard fen de keardel sûnder skaed, en
nou er seach, det Gosse krekt sa wol skaed hie as hy sels, miende hy
det de kweade de eagen fen hiel Amelân dy deis bitsjoend hie, hwent hja
swarden der allegearre op, det nimmen dy deis skaed oan Gosse bikenne
koe. “Ik wit net, Amelân is myn geboartepleats”, sei de skipper, “mar
it is dêr yn der ivichheit net plús. Hja sizze ommers ek, det it mei de
namme fen Amelân oremus is.” “Ei! sei Gosse, “en hwet is dat den?” “Dou
wiste ommers wol, sei de skipper, hwer it wird _Ameland_ fen dinne
komt? Alteas de Amelânners witte it wol; mar hja scille it faek net
sizze.” “Ik mei it dochs wol witte?” sei Gosse. “Hiel wol, sei de
skipper. “Dou moastte witte, det Harmen koarthakke oan alle eilânnen
hjar nammen jown hie, en det hy dy yn syn memoarjeboek oanteikene. Hy
hie efter de lêste namme al _Amen_ set, do er to let bimirk, det ’er
noch in eilân binoarden Fryslân forgetten wier. Om nou net yn syn
memoarjeboek to malkjen sette er after _amen_ it wird _land_, en dêr ús
maet in Amsterdammer fen geboarte is, dy de N op it ein net útspriek,
sa kaem fen _Amen-land_ de namme fen _Ameland_”—Der foer ek in fiskael
mei hjar, dy Obbe Ruardi hiette; hy hie foar jierren in bankerot slein,
en do fluchtte er nei Vianen, om net mei de sintinsje op de boarst in
healûre oan de kaek to pronk to stean[58]. “Dat lit him wol hearre, sei
dy fiskael, “mar de reden fen de namme fen _Vianen_ is noch wol sa
apokryf.” “Vianen, Vianen? sei Gosse, “hwer laeit dat?” “Der binne twa
Vianens, sei de skipper; “ien yn Hollân en ien yn Fryslân, mar fiskael
hat, bigryp ik, Vianen yn Hollân op it each.” “Ja, wol, skipper! sei
fiskael, Vianen yn Hollân. Nou, dêr kaem yn
toalf-hûndert-twa-en-tweintich fen bûten in ezel oan, dy midden yn ’e
poarte in greate brodze, in dûbeld miel, falle liet. In mounts, dy
krekt út de poarte gean scoe, sei yn ’t Latyn: _Fi, Ane!_ Fy Ezel! en
dêr fen hawwe se dy pleats do _Vianen_ neamd. Sa det Amelân en Vianen
wol op hjar nammen romje meije.” “Ik winskje jimme wolkom oan wâl,
mannen!” sei de skipper; hja stapten út it skip, en gongen yn Holwert
op.

Mei it getij wier ’t al moai let op ’e joun wirden, en Gosse moast to
Holwert wol oernachtsje. Yn ’t weardshûs trof er in boer oan fen
Frentsjer, dy nei it eilân west hie om in pear Amelânder kjedden to
keapjen; dêr scoenen de soantsjes fen syn lânhearre hynsterriden op
leare. Gosse hie in âlde moeike to Wjelsryp wenjen, dy in bulte splint
hie, en him tochte dy koe er op syn wei nei Molkwarren noch wol ’ris
forsiikje; hja húshâldde mei in faem fen Molkwarren, dy Gosse goed koe,
en him tochte, dêr koe er wol hwette wille mei ha. Hy woe de boer net
jern freegje, eft er mei nei Frentsjer ride koe; mar hy sei him, det hy
der hinne woe, en noch net wiste, ho ’t hy der hinne komme scoe. De
boer die eft er ’t net hearde; hwent it wier in boune sa as der folle
binne. Mar it wiif, dy mei him wier, griisde it dochs, det Gosse dat
greate ein foetearje scoe, wylst hja mei hjar beiden yn ’e faijeton
sieten, en noch pleats for twa man oer hienen. “Kom! sei se tsjin de
boer, “dou moaste alle herten by dyn eigen tinke. It is in dimmen
jongkeardel. Lit him mei ús ride. It nimt dy neat ôf. De wei is as
klaphout. It is moai waer, en de tredde man bringt de praet oan.” De
boer sei earst al, det hy der neat mei fortsjinne, mar liet him troch
it flaijen fen syn wiif oer stach sette, en Gosse ried mei hjar. Hy
siet efter mei it wiif, en die ek noch nut, hwent hy paste op de twa
kjedkes, dy efter oan de faijeton boun waerden.

It wier krekt snein, do se de moarns om fjouwer ûre foartteagen, sa det
Gosse, dy to Oerdum, dêr de húsman op wenne, ôfstapte, al yn tiids to
Frentsjer wier. Hy socht nei in tsjerke, en in famke wiisde him de
Academytsjerke, dêr in prefester it wird dwaen scoe. Gosse seach wol
oan de klean fen de ljue, det it hjir treftich spul wier; en det er
hjir net ûnder syn kaliber wier, dat hearde er al gau, do de tekst fen
Matheus saun, fers ien-en-tweintich, ôflêzen waerd. De prefester joech
de ljue fen de inge poarte, dy smeulden op de goede wirken, ek sa’n
ongenedich pak, det de hounen der nin brea fen frette scoenen. Gosse,
sûnder det er it wiste, wier by forsinninge to lânne komd yn ien fen de
studintebanken; de studinten hellen him yn en lieten him sa fier troch
komme, det er flak tsjin de preekstoel oer to sitten kaem. It wier
alles oandacht yn ’e tsjerke, en sa stil, det men wol in stûrke rôljen
hearre koe. Gosse forfeelde him ûnder dy preek; it wier nin spek for
syn bek; en om ’t it rju waerm yn dy lytse tsjerke wier, en er sa ier
op west hie, krige Gosse foar de tapassinge al de sliep. Hy hie in plat
rounbollich hoedke op nei âld Molkwarrer jestael, en sa siet er dêr to
sliepen. Under de tapassinge gong ’er ien fen de breedste studinten
foar him stean, wylst in oar yn de bank ’er efter Gosse hiel sêftkes it
hoedke fen de holle lichtte, der mei syn pinnemês gau de plasse fen de
bol útsnie, en it Gosse do wer bihindich opsette. Gelokkich, det de
prefester, dy preke, der neat fen mirk; hwent der wier nin minske, dy
de hierren fen Gosse rjuchtfirdich ta syn hoedke útstykjen seach, dy
net in glimke ûnder de preek ôfgong. Twa dyakens foel it yn ’t each,
mar dy minsken wierne forlegen mei hjar sels, en op it punt fen út to
prûsten. Einlinge kaem de prefester mei in neigebet oan amen ta, en
scoe de foarlêzer de ’salm ôfkindigje; yn dat eagenblik hompte ien fen
de studinten mei syn earmtakke Gosse fûleindich oan, forheftich
sizzende: “Boer, Boer! Bidde!” Gosse as de blits it hoedke fen de kop
en dat foar ’t eansicht! mar do hy mei syn slieperige kop forheard
troch de bol fen syn hoed yn de gemeinte omdigere, sjuch, dat koe nin
minske sûnder laitsjen oanskôgje, al moast hy ’er ek om stjerre. De
prefester hie der krekt it each op, mar de man kearde him om yn de
preekstoel en die de wite bûsdoek foar de mûle, omdet er it útskettere.
En al de dyakens, dy yn ’t hekje sieten, en de manljue dy neist de
preekstoel flak oer Gosse wierne, gierden it út, en it wier gelokkich,
det it orgel en it sjongen fen de ’salm de boel hwet forbjusteren en in
ein oan dat ergerlik mirakel makken.

Gosse makke gau, det er by in kastelein yn ’e bocht fen Guinea kaem, dy
er syn need klage en it hiele stik forhelle. “Ja sei de kastelein, “den
biste yn ’e hânnen fen de hoantsen wêst; dat binne bysfeinten.”
“Hoantsen? Hwa binne dat?” frege Gosse. “Dat binne studinten,” sei de
kastelein. “Dy neame wy hjir to Frentsjer sa, omdet se mei alle mâlle
franjes oan, en altiten wer oars, op strjitte komme. De iene dei seit
mei dat foltsen de oare net; den binne se sus klaeid, en den wer sa;
nin minske kin ’er each op hâlde; krekt as de hoantsen op ’e terpen, dy
oan ’t fjuchtsjen binne, en hjar nou spits opsette, den de fearren as
boarstels oerein stykje; nou dy en den wer in oare kleur oannimme; nou
stilsteane, gysten foartrinne, en den werom op eltsoar ta fleane. Sa
binne de studinten ek.” Koartom, Gosse bigriep det Frentsjer syn lân
net wier. “It is hjir nin trewes for my, sei er tsjin de kastelein; “ik
scil mar gau meitsje det ik to Wjelsryp kom.” “Ja,” sei de kastelein,
“dy mient det er gochem is, wirdt hjir noch bitritsen. Hja binne de
divel to tûk ôf.” “Dat liket wol, sei Gosse; “der is altiten baes boppe
baes. Mar hwer kin ik hjir in nije hoed keapje?” De kastelein wiisde
him in winkel, en Gosse kuijere mei in splinternij rounbollich hoedke,
dêr twa griene linten by del biggelen, nei Wjelsryp ta.

Do er to Wjelsryp oan it hûs fen Wypkmoi kaem, sieten de finsters
sletten. Hy rinkele oan; Fod, de faem fen Molkwarren, dy opdie, seach
hiel bidrukt, en forhelle him, det Wypkmoi dea wier, en det ’er nou twa
omkesizzers fen hjar mans kant mei exteur yn hûs wierne. De twa migen,
de iene Foake Tjommes, en de oare Jelle Pibes, twa jongkeardels, dy it
der al hwette jinlik foel, fregen Gosse, eft er in deimannich by hjar
út-fen-hûzje woe, dêr hy neat tsjin hie. Do se de jouns hwet jimmette
hiene, frege Gosse de migen gau, hwerom se de exteur yn hûs hienen? Eft
der onrie wier? De âldste, Foake Tjommes, naem it wird op. “Dou wiste,
Gosse, sei er, en dat is bikind oeral, det moeike in skoan kaptaelke
fen hjar man urven hat, en dat is net yn hjar hânnen formindere, mar
mear as fortsjiendûbele. Hwent der koe neat ôf. Hja scoe hjar eigen
kwea wol ite; dy earniger is as hja, moat ’er noch berne wirde. It gong
sa fier, det se nou minsken, dy oan legerwâl laeinen, jild liende op
húsrie tsjin tweintich en tritich percint yn ’t jier. Der is alles by
to pas komd, om dat minske yn oare stokken to bringen. De domenij is
hjir wol hûndertris west om hjar dy tsjinst fen de mammon as ôfgoderij
foar eagen to spegeljen, en as de wirtel fen alle kwea; mar it wier
allegearre bûter tsjin ’e galge smard. Hja houdde hjar earm, en sei,
det alle pracht en oerdiedichheit ek yn de skrift forbean wierne.
Domenij koe nin duit for de tsjerke ef de earmen los krije, en it
jinnichste, mei ik wol sizze, dat hja willich bitelle, wier it jild,
dat hjir omslein is om de wachten to leanjen, dy it doarp nachts rinne
lit om op de tsjeaven to pasjen. De moaiste grap, dy ik hjir sjoen hab,
is fen hjar sweager, de prefester yn it Hebreausk en Arabisk to
Frentsjer, west, dy hjir in pear dagen by hjar út-fen-hûs wier. Dy man
woe wyn ha; hwent hy sei, det for elts fatsoenlik minske deis in
healflesse wyn groeide, en do dat net gauwer-nôch kaem, stjûrde hy in
jonge nei in wynkeaper to Frentsjer om for rekkening fen Wypkmoi in
anker bêste reade wyn to stjûren; hy wier ’er boarch for. “Mar,
sweager, sei hja, “hwer scil dat hinne? In anker wyn? Dat kin ’k net
op.” “Den scille domenij en pastoarske dy wol helpje, ljea’! Dy hawwe
hjir langer-nôch sloppe thé mei blauwe dreage malke by dy dronken. En
aste net bitelje kinste, den scil ik yn Hennaerderadiel mei permisje
fen de grytman in omgong for dy dwaen.” Mar it moaiste wier noch, det
er moeike op syn Turksk bikeare woe, hwent hy mient, det hiel Wjelsryp
Arabisk kin en de Koran lêst. As der in bidler oan de doar kaem, den
sei er: “Hâld de hân op!” en den liet hy sa heech as syn hân rikke koe
in sechsteheal yn de hân fen de bidler falle, dy takniep en bliid
foartgong. “De biddelsek hat in gat, sweager-om! sei se den, “dat is
jild weismiten. It reau sûpt en fret it aenstons wer op. Mar hwerom,
prefester, litte je jins gave sa heech del falle?” “Dat scil ik dy
sizze, Wypk, sei er: “net om de moriaen to waskjen, mar om dy to
biwiisgjen, detste noch net ienders in goe Turkinne biste, ik lit stean
fen Kristinne. Mahomet liet syn gave ek ’ris sa heech del falle yn de
hân fen in ongelokkich man, en syn sweager Ali, de fjirde fen syn
opfolgers, frege him, lyk as dou my, hwet dat bitsjutte? Hwerop Mahomet
dit andert joech: “As de gave út dyn hân giet, den seit hja fiif
hearlike wirden oan dy, foar det hja falt yn de hân fen de ongelokkige,
dy hjar kriget. Ik wier lyts, sei de gave en dou haste my great makke.
Ik wier min yn getal, en dou haste my forhûndertfâldige. Ik wier dyn
fijne, en dou haste my ta dyn frjeon makke. Ik wier tidelik,
foarbygeande, en dou haste my ivich makke. Dou haste my biwarre, en nou
biwarje ik dy; dou wierst’ earst myn wacht; en nou ik dyn wacht en dyn
biskermingel for de ivichheit.” “Mahomet, sweager! frege Wypkmoi dêrop,
“wier dat nin Harnzer trekskipper? Forline jier bin ik mei ien fearn,
dy hjitte ek hast sa. Ik leau fen _Makke Mets_.” De prefester seach
hjar noch ’ris oan mei eagen fen de djipste forspijinge, en gong
aenstons mei in opsteand seil nei Frentsjer, sûnder hjar goendei to
sizzen. Sont is hy der net wer west.” “Ja mar, sei Gosse, “ik wol witte
hwerom exteur hjir yn hûs is?” “Nou, sei Foake, wachtsje dyn bar; dou
scilste ’t hearre.” “Mei dyn wolnimmen, Foake, sei Jelle-miich. “Dou
haste noch hwet forgetten. Moeike wier wakkere rynsk mei alles, hwet
nin duit kostte, om dêr for sa folle earniger to wêzen op alles hwet
jild kostte. Hja wier frjeonlik, sels fliensk; ja, knikte it lytste
bern en in bidler goendei; praette as in alk op de bisiten, det elts,
dy hjar for de earste reis mette, hjar for it flotste frommis fen de
wrâld oanseach. Dat kostte hjar allegearre mei eltsoar noch nin reade
duit, en de ljue wierne der wakker mei op streek. Binammen priisgen se
hjar, det se sa godstsjinstich wier. Hja gong eltse snein op in prik
trijeris nei tsjerke: wier der de earste en de lêste; yn ’t
’salmsjongen snettere hja boppe allen út, en it wier krekt eft hja
domenij de wirden út de mûle sjen woe. Dy grap kostte hjar eltse snein
trije duiten yn it ponkje! En dat wier de jinnichste en de greatste
útgave dy hja ta de eare Gods die, en for dy trijeduiten koft se wol
for trijetûzen goune achtinge by de minsken, dy folle ljeaver de skyn
fen de godstsjinst, as de godstsjinst sels sûnder de skyn hawwe. Nou
witste alles, Gosse! Gean nou dyn gong. Foake-miich.” “Dêr komt it op
út,” sei Foake; “Wypkmoi hie foar tweintich jier al in skoan kaptael
erfd; der wier neat ôfgien, en alle jierren bulten bykomd. En hwet
hawwe wy nou yn ’t nêst foun? Neat, as ’t húsrie en hwet klean.”
“Neat?” sei Gosse. “Né, neat; sei Ritske. Wy kinne yn ’t nêst sjen.”
“En hwer is dat den bleaun? frege Gosse. “Ja, hwer is dat bleaun? sei
Jelle, “as wy dat wisten scoenen wy hjir exteur net yn hûs habbe. Der
is premomsje op de faem, en exteur moat oppasse, det hja net ontsnapt.
Hja wol net klappe, en is sa ticht as in pôt, howol wy witte, dat
Wypkmoi noch al it ien en oare mei hjar oerlei” “Is hja den net
earlik?” frege Gosse. “Hja is sa trou as goud, sei Jelle, en as hja
stelt, den stelt se for de man, dy se ljeaf hat. Sa scoe se Wypkmoi de
apels onttake, dy efter de latten fen de itensspine op it slot laeinen:
hja woelle in spiker om it ein fen in stokje, en dêr pikte se den in
rûkapel mei troch de traeljes hinne for hjar hertlapke, in ljeaf
flaeibekje fen in famke dat hjir neist wennet. Wy witte ek, det hja de
restjes fen it iten for Wypkmoi weimoffele en oan in earm widdou joech;
en de swierste sonde fen ontrou, dy wy fen hjar witte is, det hja in
heal flesse wyn oan hjar frijer opfoerre hat: dy hie se nomd út twa
oare flessen fen moeike en ’t gat wer oanfold mei reinwetter.” “Nou,
sei Foake, “as dat hjar greatste skelmstikken wierne, dat mochte hinne
bruije; de fammen stelle meast net for hjar sels, mar for hjar âlders
en frijers. Mar der is neat, en wy moatte witte hwer ’t bleaun is. En
nei minskeëach kin nimmen it witte as Fod. Hja scil ús net ontkomme;
dêrfor habbe wy exteur yn hûs. Men sjucht immen wol foar de kop, mar
net yn ’t krop.”

Sa gau as Gosse de oare moarns mei de faem allinne wier, forknipte er
hjar alles, hwet de twa migen him sein hienen en hwet premomsjes it
gerjucht troch oanbringinge fen de twa migen op hjar krige hie. “Dêr
scil hjar de wjergea foar helje, dêr ik sa’n wird om siz!” sei Fod, dy
sa edel wier as de prins: “hja moatte net tinke, det ik in tsjeaf bin.
In tsjeaf, dy it seit.” “Mar wiste ’er den neat fen, frege Gosse, “hwer
it jild fen Wypkmoi bleaun is?” “Ja wol, wit ik dat, sei Fod, mar ik
hab in hege eed sward, det ik ’t nimmen sizze scoe.” “Nimmen sizze? sei
Gosse; “haste ek sward, detste it nimmen skriuwe scoeste?” “Dat net,”
sei Fod. “Wel, skriuw it den, sei Gosse, en dou biste út de kinken.”
“Ho koe ’k sa sleau wêze, det ik dêr net oan tocht ha? De wjergea! ja,
ik scil ’t skriuwe. Dou gieste joun mei de beide migen nei Reinou to
pizeljen; dêr is in oansit om de bûrrerekkening fen forline jier op to
nimmen. Dat scil wol healwei toalven wirde ear ’t jimme dêr weikomme.
Wiles kin ik alles skriuwe.” Hja liet aenstons for in stûr pin, pompier
en inket fen master helje, en bigoun do dit to kwatteljen.

[Yllustraasje: DE APTHEEK FEN MASTER CAMSTRA.]

“Us frou, earm minske, is noch fen kjeld en honger mids yn al hjar jild
omkomd. Hja wier sa eang, det hja it ein net fine scoe, det der nin
turfke op stean koe, om hjar in bytke to waermjen. Soms hie se in
mannich koalsblêdden fen de rúchskerne fantele, dêr se thús op
omgnaude. Do hja sa forswakke det hja bêdridich waerd, hie se altiten
it each op de pultrom, dêr hjar lânskipsbrieven yn laeinen; oars hie
hja ek net; hwent om hjar jild by de ljue út to setten, dat bitroude
hja net. Hja wier ta it lêste ta by hjar forstân, mar op in jountiid,
(it skimere sa hwet) do it tsjin it ein roun, sei se tsjin my: “Fod, ik
leau det myn ûre hast forroun is, en ik hab noch hwet oan dy to
sizzen.” “Hwet is dat frou?” sei ik. “Dou haste my lêsten frege om
fjouwerhûndert goune om de faer fen dyn feint to rêdden, dy oars de
kluwers yn hûs kriget, en den noch twahûndert goune for dyn feint om in
negoasje yn skjippefellen to bigjinnen. Ik koe dat do net dwaen, mar
nou hab ik jild. Lykwol scil ik dy de seishûndert goune net liene, mar
wol jaen; op ien condysje, detste my in eed swarste, detste dwaen
scilste hwet ik dy hjit, en detste dat oan nimmen op de wrâld forklappe
scilste.” Do ik dy eed dien hie, joech hja my de kaei fen it pultrum om
in sek gounen to krijen, dy ik ûnder myn sneinspak yn myn kleankiste
treau. Do liet hja my de tromp mei al hjar lânskipsobligaesjes krije,
en sei: “Dêr, Fod! Pas dêr op! Dêr sit de aep yn! Dêr moat nin ien fen
myn erven syn kloeren oan sette. Liz dy ûnder myn holle as ik yn de
deakiste liz.” Do liet se my út in forholen hernke fen it pultrom noch
in lyts seamlearen pûdtsje mei 25 goudene ducaten krije, en do hja dy
yn de hân hie, sei se: “Jow my kâld wetter.” Ik joech hjar in komkefol,
en mei lytse swolchjes bigoun hja do dy goudstikjes der yn to proazjen.
Soms bleau der ien yn de kiel stykjen, en as hja den kokhalze, den toft
ik: “Nou smoart frou!” It slikjen foel hjar wakkere swier; mar mei
folle gewraem hie se yn in ûre al de fiif-en-tweintich ducaten der
trochskouwen, en do de lêste der mei in útritsene hals troch komd wier,
sei hja: “Godtank! Dat is birgen, Fod. Dêr scille myn migen de fingers
net giel oan telle.” Dat wirk hie hjar sa ôfboald, det hja gau nei de
siken bigoun to gapjen. Der kaem in ôfgryslike greate flearmûs mei
swarte wjukken tsjin de finsterruten oan to flodderjen; de boarst fen
frou bigoun to rotteljen, en mei in tweintich tellen wier hja wei.

Dat ding ûnderteikene Fod en joech it de oare moarns oan de migen, dy
beide útrôpen: “De wierheit hat in skel lûd!” Aenstons gongen se nei de
grytman, eft hja it lyk wer út it grêf opdolle mochten, en dy stie it
ta, mits det exteur en adstinten der by wierne. Do de deagraver en syn
soan, dy dat wirk bifellen wier, de kiste jouns yn master Camstra’s hûs
optôgen, sei dy: “Ho is ’t nou? By hjar libben woe se nimmen in duit
jaen; tinke jimme, det se it nei hjar dea dwaen scil?” “Dat scille wy
bisiikje”, seinen de migen. Do de timmerman it teksel fen de kiste
skroefd hie, wier de earste greep fen de migen ûnder de holle fen it
lyk, en ja wol, dêr founen se al de lânskipsbrieven, lyk as Fod skreaun
hie. Mar de ducaten sieten hwette djipper, en dêr kaem master Camstra
by to pas. Hy lei it lyk op in lange bargetrôch, en do er it dealekken
der ôf hie, siet ’er in onwiten gielspekkelde pod op hjar boarst, dy
der mei de tange ôfnomd waerd en yn de jarresleat smiten. Mar do master
it mês yn de mage sette om de ducaten to finen, do kamen ’er trije
slangen út hjar kiel opsetten, dêr de migen mei exteur en adstinten fen
út eltsoar spatten, mienende det it gesanten fen koarthakke wierne; mar
master, dy wol oan in goede, mar net oan in kweade god leaude, feegde
der mei syn rotting yn om, det de bisten gau krekt sa folle to sizzen
hienen, as Wypkmoi sels, dêr hja by út-fen-hûze hienen. Master Camstra
hie mei in rep de ducaten wer, dy er yn in komke mei wetter lei, en do
hy se ôfdruid hie, joegen de migen oan master Camstra der twa fen, oan
exteur en de deagraver, in earm man, elts ien, oan de adstinten ien mei
hjar beiden, en fen de oare tweintich stieken se elts tsjien op. “Sjê
sa!” sei master. “Dat is sa fier birêdden. En nou forsiikje ik de
frjeonen op in glêske wyn.” Hja gongen op in opkeammerke, dat
boarstende fol siet fen seagen om bonken ôf to setten, fen toskelûkers,
papaverkoppen, aptekersflessen en potten, fizels, liedbânnen, stimpers,
slangen en salamanders, dy oan de balken hingen, en alderlei reau mear.
Do’t hja mei de piip en de romer yn ’e hân ûnder seil wierne, sei
Foake-miich: “Dat like earst wol eft it net ienders in waeideade wier;
en nou is ’t noch in wyndeade wirden.” “Nou ja, sei de deagraver; it
kin ’er ek op stean. Hja komme allegearre by my to lânne, mar sa’n ien
as Wypkmoi hab ik noch net bistoppe. Dat liket ommers as in hier op in
baerch; dy dooch ek net foar det er op de ljedde hinget, en dy de
riezel der út hawwe wol, moat ’er mei it mês by.” “Sa, sei master
Camstra, “den bin ik de slachter? Dou makkeste al in moai man fen my.”
“Ja, master, sei de deagraver, om jo de wierheit to sizzen, binne jy
lang sa’n goed man net for myn húsgesin as jou foargonger Pillenborch.
Dy wiste hwet in deagraver takaem. As dy mei in Wjelsrypster goed oan
’t pirgearjen en ierlitten wier, den sei ik tsjin ús Wiggele: “Boi,
meitsje de klokstouwen mar los en set de lodden mar klear!” Sa heart
it. De deagraver en de doctor moatte maets wêze. Dy moatte eltsoar it
wirk yn ’e hân spylje[59]. Mar jy litte de siken hast yn hjar eine sop
opkoaitsje, en de flime en de jalappe lykje wol contraband by jo to
wêzen. De need moat al oan de man komme as je dêr ta oergeane, en it is
eft de divel ’er mei spilet, nou is ’er net heal sa folle op it
tsjerkhôf to rêdden as mei master Pillenborch. It liket wol eft de dea
folle banger is for in docter, dy in bytsje as dy in bulte docht.” “Ik
forjow it dy, Jouke, sei Camstra; “it is myn eine skild. Ik hab dy
spraekwetter ynjown, detste alle dagen net krigeste.” “Ik scil jo oars
net lekje, master, sei de deagraver; “nou alteas binne jy in bêst man;
hwent út de mage fen in breid fen de divel helje jy in wintertarringe
for my en myn earme bernkes.” Us moeike de breid fen de divel? sei
Foake-miich; “dou makkeste ’er hwette moais fen, Jouke.” “Ja mar, dy
eare, sei Jouke, is net allinne for jimme Wypkmoi; dy is for alle
earnige âlde fammen, dy hjar jild ljeaver opfrette, as det de earmen
der brea for koften.” “Nou, den scil it koarthakke oan nin breiden
haperje, sei Jelle: “hwent de âlde fammen wolle ljeafst allegearre it
midden mei de beide einen allyk habbe.” “Kom, frjeonen, litte wy dit
glêske ’ris drinke op de brilloft fen koarthakke en Wypkmoi!” sei
master Camstra; “jild hat se net, hwent dat habbe wy yn de bûse, mar
hja is moai en ljeaf, en dat is ’t princepealste. Hwent jild smeit hjar
brêgeman sels sa folle as er wol.” “Jimme spiele de mûle wakker oer ús
moeike, sei Jelle-miich, “mar dat wol ik dochs net sein habbe. Kom,
litte wy hjar de lêste eare biwize, Foake! Wy binne ’er de neiste ta.”
Hja gongen nei it lyk, en kamen mei in rep by it selskip werom. Do de
tredde flesse wyn ek himmele wier, sei Jouke: “Kom, frjeonen, nou woe
’k myn oeft den ek wol wer habbe.” Do se wer by it lyk kamen laei ’er
in plasse wetter ûnder de kiste. “Hwer komt dat wei? sei Jouke.” “Wel,
sei master, “ik tink, det de faem dêr hwet reinwetter poezze hat; hwent
ik hie hjar sein om de flier mei in wiete dweil hwette op to nimmen.”
Jouke djipte de finger ’er efkes yn en preau det it hwette siltich
wier. “Reinwetter is ’t, sei Jouke, “mar it is earst troch de teams fen
de bonge roun.” “Ah! sei master; “bigrepen! Twa bysfeinten hawwe de
wite beantsjes op Wypkmoi ôfdroege.” De beide migen gysgobbene, en
seine: “Jy witte wol, master; alle hilligen moatte hjar waeks habbe.”
Hja tilden it deafet op in dongwein en setten it húske fen master, dat
lege wirde moast, ’er neist, en sa rieden se mei brânnende lonten nei
it grêf ta. Dêr kommende lieten se de kiste it boppeste ûnder yn it
grêf tommelje, sa det Wypkmoi mei de noas nei ûnderen en it gat yn ’e
hichte to lânne kaem. It húske moast nei in rúchskerne ta, dy in ein
fierder laei, en dêr se yn ’e fierte gestrún hearden fen nijsgjirrige
minsken, dy op it flikkerjen fen de dievelantearne oangongen, dêr se de
bigraffenis mei biljochtene, smieten de beide migen de âlde rogge
hastich út it húske boppe op hjar moeike del. “Dat is plechtich! sei
master oan de exteur en adstinten. Mar habbe jimme nou neat om de deade
to earjen, as om jimme glêske to leegjen?” “As it der op oankomt om in
deade de lêste eare oan to dwaen, sei exteur, al moat dat hwet kostje,
dêr binne wy allehiel nin houn fen. Hawar! Dêr is de contributie fen
exteur en adstinten fen de gritenij Hennaerderadiel!” En mei ien
keilden se mei hjar trijen elts in deade forsûpte kat, dy se út de
jarresleat opbaggere hienen, op de kiste fen Wypkmoi del. “Soarte by
soarte, sei Jouke, en tsjoenster by tsjoenster. Mei better selskip koe
Wypkmoi nea ûnder de kluten komme.” Hy naem de lodde, pompte de kluten
op de kiste, stampte it grêf ticht, en genacht wier it mei de âld faem.

It wier al nachtwirk wirden, en hja kamen net foar healwei toalven
thús. Gosse hie ûnderwiles forskate ramen op Fod dien. Hja seach sa
blier ta de eagen út; en der fonkele sa’n bulte wyt yn! Hja siet ek sa
fol kwinkslaggen, det hy tofte: “O, as ik dêr mar mei in swevelstôk nei
wiis den stiet hja ek yn ’e brân.” Mar dat wier misrekkene. Hja praette
as in alk de hiele joun troch, mar as er hwet frijpostich waerd, den
wier ’t: “Dou moaste it mei de mûle ôflizze, heite! Hânnen fen de
tafel; it is forkoft flêsk.” Op it lêst treau er hjar in nije keabelde
keizersgoune fen Keimpe yn de hân. “Ik tankje dy for Beits,” sei se, en
joech de goune de oare moarns oan Beits, in earm widdou, dy mei seis
lytse bernkes sitten bleaun wier. Gosse, dy seach, det er dêr nin
boadskip hie, wier al om njuggen ûre to koai gien, en Fod siet mei
greate noed to wachtsjen, ho de boel ôfroun wier. Do se fen de migen
hearde, det de aep birgen en alles birêdden wier, foel hjar in stien
fen ’t hert. “Godtank! sei se, det jimme jimmes habbe, en det Ynse
âlders rêdden binne. Hwet in brodze jild habbe jimme nou, en noch habbe
jimme fen moeike net ienders leedbôllen jown!” “Wel ja, ljea’! sei
Foake-miich, “in âld kring, dy hjar jild opfret, hjar oblegaesjes mei
yn ’e kiste nimt, dêr noch jild by lizze! Nou ja! Wy binne noch net
steapel, Fod!” “Dat is sa, sei Fod, “mar nou is ’t dochs bihâlden
smoar.” “Wier is ’t sei Foake, en dochs leed krigeste net; dat is
foarby; mar de sûkerbakken en de kreambôlen binne ta dyn tsjinst. En de
brandewynskop scil ik dy ek tabringe. Moarn neimiddei om twa ûre is ’er
kreambisite, en dêr kinste mei ús faem wol hantrekken by dwaen.” It
wiif fen Foake-miich wier yn de kream fen hjar earste bern, in grou
jonge dy Tsjalling hjitte, nei syn pake oan memme kant, en dêr scoe do
de lêste kreambisite fen jown wirde. Hwent der wierne al twa oansitten
west.

De klok hie de oare deis nin twa ûre let, ef de boerefrouljue kamen der
al oansetten; allegearre wakkere twang; ytlike allehiel yn ’t brat. Hja
hienen allegearre hwette for it kreamwiif yn it braskoerke ef de
bûsdoek: de iene brocht in poun greate klontsjes, de oare brune; de
iene in swiere krúskekrintebôlle, en de oare in spekkoeke; de iene in
sutmestsjiis, en de oare in bôle bûter; de iene in stik ljirre, en de
oare in poun thé, ef in pear poun struisûker. Koartom, hja tôgen sa’n
bulte oan, det de kreamheinster mar wirk hie om alles in bihoarlik plak
to jaen. Tel dêr nou den noch by al it swiet iten, dat se dagen fen to
foaren al troch hjar bern bringe litten hienen, den scoene men ’er in
ploech hongerige poepen mei ôffoerre hawwe. Alle bern krigen den in
twiebak mei sûker; en as se de poppe yn ’e glûpe en it kreamwiif yn it
waermbêd seagen, en fregen, hwer dy poppe fen dinne komd wier, en eft
de frou siik wier, den sei de kreamheinster hjar: “Reinsk, ljeave! hat
in fiere reis nei de wâlden dien om in poppe to heljen. Dêr sieten
hûnderten fen poppen yn ’e beammen, dy hjar allegearre tarôpen: “My
earst! My earst. Mar do hat Reinsk dizze poppe nomd: hwent dat wier de
ljeafste en de moaiste fen allegearre. Mar op ’e weromreis hat Reinsk
in spiker yn ’e foet trape, en dêr moat it sloof nou fen to bêd lizze.”

[Yllustraasje: KREAMBISITE.]

It feest bigoun mei thé, fen dy bêste mûzekeutelkes, dy mei in spierke
mannich saffraen set waerd. Hja dronken út lytse pasteleinen kopkes en
pantsjes, en for de boargerfrouljue in pear drippen reamme der by, dêr
se den de gleone thé út it kopke op geaten, mar de boerinnen dronken de
thé sûnder reamme ef mâlke. Do se de mage dêr sa hwet in oardelûre mei
broeid hienen, fortrape it selskip him hwette yn de tún; taekten hjir
en dêr in rusk beijen, ef plôken in anjelier, dêr de Friezinnen wakkere
slij nei binne; oaren sjaggelen yn ’e bûrren om, en snobben hwet
healripe parren. Jonge frouljue binne hast krekt as hinnen; hja pikke
en bikke de hiele dei by bytsjes fen alles troch eltsoar. It toaniel
wier sa fier foroare, det de tafel oan de kop ta fol stie fen al de
kreamjeften, dy de gasten oantôge hienen, en dêr midden yn de keningin,
in oeribele greate koperen kofjekanne mei trije kranen, dêr de
kreamheinster giele kofje, dêr ek hwette pypkaniel yn kaem, mei reamme
en brúne klontsjes for it selskip út tape. Do krigen de kreambôlen, de
koeken, de twiebakken mei sûker, en hwet ’er mear to plúzjen foel, ek
in bar. Hja smûsden en slabben mar foart, en rattelen wiles as in
lazarusklep. En dat allegearre ta gelyk; hwent dat is in kinst, dy de
frouljue allinne kinne. Undertwiske kaem de poppe ek út de widze
allehiel yn it brat, en gong fen skirte to skirte. As de jonge bigoun
to grinen, wier er gau in jong-wyfke, dy de boarsten hwette priken, en
him tate joech. Elts prize it bern as in skoan bern, bynamme, omdet it
sa ’n grou jonge wier; hwent de frouljue taxearje in poppe krekt as in
bigge by it poun. “En hwet liket it boike op ’e faer! seinen se
allegearre, “it is krekt eft er Foake út de mûle stapt is!” Mar ûnder
al dat broeijen, rabjen, drinken en iten fen in tweintich waerme
frouljue, wier it dêr smoarhjit wirden, en de poppe, dy mûrrefêst yn it
pak siet, krige it sa binaud, det it bern blau om ’t holle waerd. In
jongwyfke, dy it op ’e skirte hie, wier mei in oerbûrwiif sa drok oan
’t ratteljen, det se der neat fen mirk: gelokkich kaem Foake, de
kreambaes, dêr krekt op yn, om de frouljue ’ris to praeijen, mar do er
syn jonge seach, boarstende fen binaudheit, naem er in silverheften mês
fen ’e tafel en snie de bânnen fen de ruften en wynsels los, det de
jonge yn in omsjen pûrneaken wier en yn in tobke mei lij wetter
aenstons wer bykaem. Der waerden al frjemde eagen opskoerd fen dat
bidriuw. “It binne tiere blomkes, seinen se do; “in bern komt gau ’ris
hwet oer.” “Binamme, sei Foake, as se yn de biknipinge sitte. As jimme
hjir sa lang yn ’t kapruft sitten hienen as de jonge, hie de helft fen
jimme al dea west.” “Men scoene sizze, reaunte de kreamheinster
pastoarske yn ’t ear, “hwer sa ’n man him al mei bimoeit!” Mar de
kreambaes snettere om ’e hoeke fen ’e doar troch de fûst as in trompet,
en makke gau det er út de reek kaem.

It wier healwei-âlven; do panderen de âldste frouljue swietkes nei hûs
ta, mar de tsjien jongste bleauwen noch hwet sitten, omdet it moaiste,
de neikluft, noch binefter wier. Foake hie de jouns syn broer mei
Jelle-miich, Gosse en Camstra by him hawn yn in oar keamer, mar nou
kaem er mei syn selskip ek by de frouljue, om noch ’ris hwet to
petearjen. Der siet fen beide kanten al hwet foer yn; hwent it
kreamwiif hie in healjier foar hjar wâldreis tsjien flessen Bordeauxe
brandewyn op potrezinen set, dy nou as podden úttynd wierne, en de kop
en geboarteleppel hienen sa lang mei dat swiete gûd by de frouljue en
de manljue beide yn it roun kuijere, det se al in moai luftich sin
hienen. En do it hiele boun by eltsoar kaem, waerd it net better; hwent
do bigounen de manljue in steil wird to dwaen, en it de frouljue ta to
bringen op trije leppelfollen. Dat knoffele sa ta, det in pear frouljue
mei âlde biersalmen bigounen en songen as lysters fen: _De ruiter en de
meid, en sy vryden alle beide_; of fen: _Clemeen, Waar heen, Waar
dwalen uwe zinnen?_ ef fen: _Wat lijdt er een zeeman al verdriet, Als
hij gaat naar vreemde landen._ Do dizze nachtegealen mei hjar
snetterjende stimmen dien hienen, bigoun Fod riedlingen op to jaen;
hwent dêr koe se hjar hiele jounen mei formeitsje, en troch folle
dwaen, en om ’t se wakkere fornimstich wier, wier hja ek hiel tûk yn ’t
rieden wirden. “Nou den, sei Gosse, “hwerom kraeit de hoanne mei de
eagen ticht? Rie, rie, hwet is dat.” Do se ’t net retten, sei Gosse:
“Omdet syn hinkes oars miene scoenen, det hy syn leksom net fen bûten
koe.” “Och, hea! is ’t oars net!” sei Fod. “Hwerom, frege Gosse wer,
“hwerom hawwe se in hoanne en nin hin op ’e toer set? Rie, rie, hwet is
dat.” Do hja it net retten, sei Gosse: “Omdet, as er in hin op siet, de
koster alle moarnen boppe op ’e toer kladderje moast, om de aeijen út
it nêst to heljen.” “Och, hea! is ’t oars net!” sei Fod. “Dou seiste
al, sei Jelle, “och, hea! is ’t oars net! Sa giet it mei alle
riedlingen; sa lang aste net wiste, hwet it is, mimerste hwet it dochs
wêze mei, en dou haste ûre noch rêst foar detste it wiste; dou scoeste
de stiennen wol út de groun skoerre, om der efter to kommen. Mar wiste
it riedling, den is ’t, och hea! is ’t oars net. Sa scil it dy ek gean
mei it houwelik. Der is nin riedling, dêr de frouljue gleoner nei
binne, dêr se sa de kriuwel fen habbe, as it boaskjen. Mar aste it
ûnderfoun haste, Fod, den scilste ek sizze, och, hea! is ’t oars net.”
“Hja meije dat sizze, sei Fod, “mar hja miene it net. Hwerom wolle de
frouljue, dy troud west binne, altiten wer trouwe? As ’t neat bisûnders
is, den wolle men net wer.” “Ja, mar, dat bigrypste net, Fod, sei Foake
glimkjende; “dat is mei in frommiske krekt as in hynzer; as dat ienders
oan ’t krêbbebiten west is wol it wer.” “En dêr komt by, sei master
Camstra, “det in frommiske, dat nin man fiterje ef narje kin, nin tier
ef wille op ’e wrâld hat. As de fonken der út binne, den bliuwt dat
plezierke altiten noch oer.” Do foelen al dy frouljue master mei
gekraei op it liif en kitelen him sa moarddedich yn de beide siden, det
er mei de boel skjin oanhelle waerd, en net los kaem foar det er
trijeris lûd roppen hie: “frouljues genede!”—“Mar wy reitsje sa keal
fen ús riedlingen ôf, sei Fod; “wy moatte mar mei de riedlingen as mei
it meiden, lyk as Jelle seit; it net ta hijlkjen komme litte, en it
riedling net útlizze. Ik bigjin: Kenste ek in reade faem mei tweintich
reade holdoeken? Rie, rie, hwet is dat. Nou jy, master.” Master
Camstra: “Kenste ek in fet sûnder naed ef skird, dat oan de kop ta fol
is fen twaderlei oalje, dy net yn eltsoar rint? Rie, rie, hwet is dat.
Nou dou, kreambaes.” Foake: “Kenste ek in lytste prop fen in manke mei
in stiennen rôk? Rie, rie, hwet is dat. Nou dou, boerinne.” Gertske
Eeltsjes: “It fet ropt, en dy it leech sûpe swije. Rie, rie, hwet is
dat. Nou dou, masterke.” Afke Camstra: “Kenste tsjien wite skieppen, dy
hiele dagen oan in reak plúzje? Rie, rie, hwet is dat. Nou, dou noch
ien, Gosse, út it hekserhol.” Gosse: “De tafel grinet, wylst de gasten
ite? Rie, rie, hwet is dat. En nou de admirael, de kreamheinster.” Bouk
Hoites:

“Twa rigle wite kij,
En dêr in reade bolle by.


Rie, rie, hwet is dat. En nou dou Jelle.” Jelle:

“De Winâmer[60] katten
Jeije de Mullumer[61] rotten
Troch de Harnzer kloksgatten.


Rie, rie, hwet is dat. En nou dou, Ynse.” Ynse, de feint fen Fod: “Hwa
siket altiten nei syn geboartepleats? Rie, rie, hwet is dat.” Op al dy
riedsels waerden fen it hiele selskip forskate ramen dien, en howol se
deamaklik binne, waerd ’er net ien fen ret. “Dat komt fen de
brandewynskop, sei masterke; “as men in tritich fen dy poddige rezinen
slynd hat, kin men better sjonge, as op dy riedlingen om hwottefylje
“Kom, sei Foake, “as dat sa is. Afke, moat de houn, dy ús biten hat, ús
ek mar wer genêze.” Hy rierde de kop om, en brocht it hjar ta; sa gong
hy al wer it boun yn ’t roun, en kaem it lêst by Fod, dy ’ris lies,
hwet op de leppel stie, om to witten ho âld as it kreamwiif wier; hwent
it wier hjar geboarteleppel. Do hja seach, det it kreamwiif pas
njoggentjin jier wier, en hja al ien-en-tweintich, suchte hja yn hjar
sels, det hja noch net mei hjar Ynse forboun wier. “Kom, kom! sei
Jelle, dat in finen sliper wier, “suchtsje mar net. Lêz ljeaver ’ris
hwet op de kop stiet.” Op dy silveren kop stie op de acht kanten it
meiden en hijlkjen útsnein. Op de earste kant, as de faem en feint
eltsoar for it earste sjenne. Op de twade, ho hja to keamer geane en
dounsje. Op de tredde ho ’t hja snein to joune meide. Op de fjirde, ho
’t hja mei de knotte boaskje. Oan de oare side de fjouwer oare kanten,
en dêr op de fyfte kant, it gearjen fen it húsrie en it húzjen; op de
seisde it trouwen yn de tsjerke; op de saunde, it brilloftsjen, en ta
bislút op de achtste kant it earste bern yn ’e widze, en it jongwiif yn
’t waermbêd. Do Fod dat alles biloaitse hie, “nou ja, sei se, en hwet
scoe dat? Wy hawwe hjir nou nommero 8; de earste poppe yn ’e widze, mar
it kreamwiif al op.” “En dou,” sei Jelle, “biste op nommero fjouwer.
Mar dat mien ik net. Ik forsiikje dy, detste oan de frouljue it riedsel
foarlêste, dat der om de rânne fen dy kop boppe dy acht kanten lâns
útsnein stiet.” Hwerop Fod dizze wirden foarlies: “_Hwat jongwiif hat
de measte wille by hjar man? Rie, rie, hwet is dat._” Der kamen al rare
gjalpen en útfallen, dat siz ik jimme; hwent hja bounen hjar net folle
yn. Wy scille der mar fen swije; hwent it wier in wylde boel, dêr alles
troch eltsoar kraeide. Mar ien ding kin ik dochs net swije. Der wier
nammelik ûnder de tsjien jonge frouljue ek in widdou fen
trije-en-tweintich jier, mei namme Wopk Wiggeles, dy foar in fearnsjier
hjar man op sé forlern hie. Rinse Eables, sa hjitte hjar man, wier
skipper op Hamborch, in Kimswerter, dy ek to Kimswert mei syn wiif
wenne; mar nei syn dea wier se wer by hjar mem to Welsryp yngien. Do de
domenij en de âlderling hjar de tynge brochten, det hjar man mei man en
mûs foar Helgolân forgien wier, gûlde it sloof it út, det bûrren en
oerbûrren hjar tsjirmjen hearre koenen, en hja naem hjar dy dea sa nei,
det se eltse dei jammere, det se mei Rinse hjar grêf net yn it séwetter
foun hie. Der wier mar nin stilstean yn to krijen, en yn pleats fen to
sliten like it noch wol oan to boazjen. Eindelik sei hjar sister:
“Wopk, dou bringste dy sels om hals. Dou moaste dat hwette út dyn
sinnen sette, ef dou scilste dyn man gau nei it hôf folgje. Kom,
forbrek dy hwet. Dou kinste mei de deaden net hûshâlde. Joun is ’er
oansit by Reinsk; dêr is kreambisite. Dêr biste ek by bean. Dêr komme
oars net as fen dyn kinde; dêr hearste by, en dêr moaste hinne. Kom, as
in faem; strûp dy mar oan. Ik scil dy wol in hanke helpe.” Nou, hja
liet hjar mei folle oanstean, ek fen mem, einlik dochs sizze, en hja
stieken hjar yn ’t brat sa moai as in jong widdou wêze kin. Der siet
Wopk as in bloeijende roas yn ’t midden fen dit boun; in frommis oan
alle kanten folslein en weelderich útlein; fiks út de kluten sketten,
en as se gong waeide se oer strjitte. Hja hie fen dy greate, iepene en
bliere blauwe eagen, en der in fyn bisneine lange noas twiske. Twa
dopkes hie se yn de wangen en ien yn ’t kin, dy foar den dach kamen as
hja lake. Om hjar fine lippen hie se in glimke, dat ôflibbe stakkers
noch goed die. Dat holstik siet op in edele sniewite hals mei in mûtel
krop, dêr de leelje-blankens noch fen forhege waerd troch it pikswarte
jak en de krippen doek, dy’t hja droech om de rouwe fen hjar man. Hjar
hearlike earmen de greatste pronk fen it Fryske frommis, rounen út yn
sniewite lytse hânnen mei mûtele spitse fingers met fine neilen, en
dopkes op alle knokkels. Mar it moaiste fen alles wier noch hjar gol
wêzen, dat nin kwea tochte, nin kwea sei ef die, sa det se sûnder
eftertocht alles útflapte hwet hja miende. Sa siet Wopk yn ’e mids fen
dizze oerdwealske frouljue! Hja hie de hiele joune net folle sein, mar
men koe oars oan hjar glimkjen en praten wol hearre, det it selskip
hjar noaske. Do it riedsel fen de silveren kop op ’e lappen kaem, rekke
se lykwol frij hwet yn ’e knipe. Allerneist hjar siet in alderflotst
wiif, dy it hert op ’e tonge laei; hja hjitte Gaepke Fetses, en wier
troud oan in koukeaper fen Welsryp. Dat minske hie ek in tsjeppe
troanje, in lyts dripke skeind fen de pokken; mar dat hindere net. Hwet
slimmer wier, hja seach nei de oare wike, en dy hjar in lilts namme
jaen woenen neamden hjar skilige Gaepk, skilige wip, en skilige mik.
_Hwet jongwiif hat de measte wille by hjar man?_ Do dat riedsel fen de
silveren kop by alle frouljue lâns west hie, en de iene it noch mâller
ôfsein hie as de oare, kaem einlik de bar oan moaije Wopk; mar hja sei:
“Dêr kin, en dêr wol ik my net oer útlitte.” “Dat hâldt net, sei Gaepk.
“Wy habbe allegearre ús sin sein; dou biste sa goed net, Wopk, ef dou
scilste it ek sizze.” “Moat ik it den sizze? sei Wopk. Twingste my?
Nou, Gaepk, den hastou de measte wille by dyn man: hwent as wy mar ien
man sjenne, den sjuchstou twa.” Do fleagen se allegearre op en kraeiden
en sketteren it út fen laitsjen. “Ljeaver twa as ien! gûlden de
mânljue. “Dou haste gelyk, Wopk! Ljeaver twa as ien! Ljeaver twa as
ien!” Mar ho it hiele boun ek skettere, Gaepk wier prot. “Hwet seistou,
sei se tsjin Wopk, “det ik dûbeld sjen? Det ik skilich bin? Skilich dy
it seit.” “Ei! né! Gaepk? sei Fod, Foi! dat moatte je sa net bigripe.
Wopk mient net det je skilich binne; jy plure hwet, en sokke frouljue
hawwe de manljue ljeafst. Wy hawwe it ommers sels ek meast op manljue
stean, dy de eagen sa hwette driuwe, wit je?” “Dou mienste dochs nin
skilige jonges?” sei master. “Né, né! sei Fod. “Sa gek binne wy net,
det wy in skilige mik ljeaver hawwe as ien, dy rjuchtút sjocht. Né,
sokke dy sa plure as Gaepk!” It minske leaude it gelokkich, en hja
seach allehiel nei de oare wike. O wé! as hja it net leaud hie. In
frommiske scil dy alles op it ein forjaen, bihalve aste hjar seiste,
det hja onsjuch is. Dat scil se dy yn der ivichheit wreekje!

Der kaem op it lêst (hwent it wier hynstemiddei) ek in tiid fen
skieden. De frouljue riisden oerein, skodden de pels hwette, en scoenen
foart, do Akke Ubeles, in boerinne, dy seis bern hie, oan it boun sei:
“Wy moatte Beitsk de eare dwaen, dy hjar takomt; wy moatte hjar
allegearre mei de plasse thúsbringe.” Om dat nou to bigripen moatte men
witte, det de Friezinnen yn de krite fen Welsryp, en ek yn ’e hiele
Súdhoeke in jongwiif, dy in jier mannich sonder bernheljen by de man
slept hie, op kreambisites fen de krintebôllen allinne de plassen ite
mocht. En ongelokkich wier dat sa mei Beitsk Hommes dy ek op ’e
kreambisite wier, in boerinne fen Tjepperbuyr, deun oan Welsryp. It
wier in frommis as in lôge, mar hwet smel fen heupen. De molkenkeamer
brûsde ’er oars út; en sa kreas as in krúsbei! “Ja, sei Foake, “dêr
moat fen wêze. Is ’t nin skande? As men sa’n frommis as Beitsk mei in
broek tsjin de skerteldoek slacht, den scoe men sizze, is ’t sa.” Mei
ien stau de hiele fleet fen frouljue by Foakes de doar út. Fod en de
faem pangelen efternei om ’ris ôf to loeren, hwet hja útsette scoenen.
It wier in moaije stille simmernacht; de moanne kwynde sêft en bleek
troch tinne skieppewolkjes, en oer it stille fjild hearde men neat as
it hoaljen en joeljen fen dizze oerdwealske jongwiven. Sa kamen se op
Beitske-en-hjarre hiem, en rinkelen oan de klink fen de milhúsdoar.
Aukeboer, de man fen Beitsk, in jong tsjirl fen 25 jier, kaem yn de
ûnderbroek fen it bêd, en die sels op, net tinsende, det hy yn ’t
holste fen de nacht noch sa’n bisiik krije scoe. As de blits krongen de
frouljue yn hûs en om him hinne. De rapste, dy foar him stie, sei:
“Hjir bringe wy dy nou dyn jongwiif wer mei de plasse thús; mar,
Auke-boer! pas my op, det it de lêste reis is!” en wylst hja dat sei,
griepen twa him fen efteren yn it baitsje en it himdshalsem, en fjouwer
fen de sterkste klimden him elts by in earm ef skonk; sa slypten se
him, hwet hy ek wraemde en skopte en flokte, mei holpe fen Fod en de
oare frouljue nei it heafek ta, en der kitelen en tantearren se him sa
moarddedich, det de boer it útmoartte. Op it lêst skjin mei de boel
oanhelle, krigen se him sa fier, det hy op syn bleate knibbels
betterskip biloofde; mar hy kaem net los, foar det hy se allegearre de
folgjende sneintojoune op de kofje en Dimter koeke by him nedige hie.
Dêrop gong elts syn wei nei hûs, en de jonge wiven kamen allegearre mei
in luftich sin en in ingelaftich wêzen hy hjar manljue op bêd.

Do de migen it húsrie fen Wypkmoi eindield hienen, wier de tiid fen Fod
dêr oan hûs ek forstritsen, en hja stelde mei Gosse op, om mei hjar
beiden nei Molkwarren to tsjen; hwent Fod woe hjar mem earst noch ’ris
praije, foar det se mei Ynse troude. Mar Gosse woe earst noch to
Aldegea yn de Lege Wâlden oan; dêr wenne ek in moeike fen him dêr er as
bern út-fen-hûze en in bulte wille mei lipaei-siikjen en farkeljen yn
de Fljussen hawn hie. Hy wier rju skoftich om as de _verloren zoon_ wer
to Molkwarren to kommen, en hy hie der nea wer in foet set as Keimpe it
him net oplein hie, en sa wynde er om sa lang as er mar in doekje for
’t blieden wist. “To Aldegea, sei er tsjin Fod, “kinste aerdich in
nacht wêze; dêr is ek noch in nift fen my, ien fen dyn âlderdom, in
nuver praterke, dy dy goed bifalle scil.” Koartom, hy floddere sa moai,
det Fod bistek yn ’e reis krige, en do Ynse hjar sei, det hy der neat
tsjin hie, gongen se op in iere moarn nei Spyktille, om dêr yn it
Ljouwerter trekskip nei Bolswert to gean. Mar sa as hja to Swachtum,
tichte by Spannum, kamen, stie Keimpe foar hjar, en sei: “Dêr binne
jimme ommers ek al. Hwer scil dat hinne?” “Earst nei Aldegea, en den
nei Molkwarren,” sei Gosse. “Kom, dat treft aerdich, sei Keimpe; “ik
hab hjir in knol, dy ik for fyftich inkelgounen en trije skeljen oan
Abe Joutes, in boer to Aldegea, forkoft hab. Dêr scoe ’k myn feint mei
hinne stjûre, mar nou kinstou him meinimme.” “Nou, sei Gosse, dat nimt
my neat ôf. Mar ho den mei dizze jongfaem? Kinste ek hynsteride, Fod?”
“Biste gek? sei Fod, “hwa hat my hynsteriden leard? Aste praetste fen
reedriden, dat scoe hwet oars wêze. As wy yn de haeijinge wierne, en de
feint brocht it hynzer wer nei de mieden ta, hab ik as famke faek efter
op it gat fen it hynzer sitten en den hie ’k de earm om de mil fen de
feint slein. Mar oars hab ik nea op in hynzer sitten. En dat gong den
noch net fierder as oer Jaeksmefonne.” “En hwerom scoeste dat nou noch
net ’ris bisiikje? sei Keimpe; “hwet der jong ynkomd is forleart sa gau
net. En it bist is sa njuet as in laem; in bern kin it liede. Bifalt it
net, wel nou, gean dêr ôf.” Fod, dy allehiel net eang for in dea rot
wier, sei: “Nou kom oan, fyat den!” Gosse sprong op de guds; Keimpe
wipte Fod der efter by him op, det se dwers to sitten kaem; en do se
him hjar bûsdoek om de mil dien hie, om hjar dêroan fêst to hâlden, sei
Gosse: “Wel nou, keapman” ho liket it jo nou ta? Ha je ek birou? Ik
tink net, det jy ea wol sa’n gnap faem efter jo hawn habbe.” “Né, sei
Keimpe, “mar hja is my to jong. Ik hab se ljeaver, as hja in seiske
mannich âlder binne. Den binne se hwet bilegere. Ik bin in ljeafhabber
fen antiquiteiten. Dat kealflêsk is my to flabberich. Nou, foart mar!
De boer goêndei sizze. It jild krije wy wol ’ris, as hy in Hollân komt.
Goereis jimme!” Dat gong do op in sukkeldrafke nei de Spyktille ta en
Fod hie ’t gelokkich net forleard; hja siet op it hynzer eft se der op
floerre wier. Mar sa as hja to Donia kamen, seach de guds nychheit oan
in greate pod, dy yn ’t spoar laei, en spatte bisiden de wei mei sa’n
ougryslike raem, det it krekt wier eft it bist út eltsoar fleane scoe.
“Hwet is dat?” sei Fod forheard. “Hâld de bek, frommis! sei Gosse, “ef
ik lit dy stean.” Mei ien wier it eft dy knol fûgel waerd; hy roerde
nin groun mear, en net oars as in earrebarre wjukkele er mei loame
slaggen yn ’e hichte. Fod fielde it stjitten fen de knol net mear,
hwent hja saeiden op en del, krekt as in skip yn de holle baren fen de
Spaenske sé, en soms roun it wéwetter hjar ek om de tosken as ien dy
séwalgich waerd. Mar do de knol goed oan de hael wier, hie se ’er nin
lêst mear fen; hwent do gong it strielrjucht as in swel foarút, sa det
Gosse de linten fen syn hoedke en Fod de mûtse en skerteldoek as
striewispen fen de swang efternei fleagen. En eft dit alles noch net
briker nôch wier, foroare it hynzer boppe Warntille op it kraeijen fen
in hoanne yn in greate bok, dy pikswart wier. Fod hie hjar noch al
krankyl hâlden, mar do se dy skerpe rêchbonke en heupen fen de bok
fielde; do se dy hoarnen en dy sikke seach; do se seach, det se op it
rydhynzer fen de tsjoensters troch de loft fleach, en do se dat heislik
bist soms holsk bletterjen hearde; ja, do bisauwe de faem, en it wier
hjar om it hert eft hja boppe de lôge fen de hellepoel fleach om ’er
daelk hals oer kop yn to tommeljen. Sa brânnende fen eangstme en mei
koegelsfeart foart fleanende, kamen hja mei in blits tichte by de
Gastmear; mar do Fod dat toerke yn ’t each krige, waerd se sa bliid as
in ingel, en rôp it út: “De Gastmear, Gosse! Gosse, de Gastmear!” De
faem, sloof, wist net, det men by sokke reizen net kikke ef mikke mei!
De bok net links saeide as in fallende stien tichte by in rúchskerne
del en dêr liet er syn efterein mei Fod ’er op stean, wylst Gosse sels
op ’t foarein wer yn de loft opfleach, swaeijende mei syn roun hoedke,
en it lûd útkraeijende: “Vivat Gosse Knop en syn patroan!” Fod wier
sêft del komd; mar dat each fen ôfgriis, dêr se dat efterein fen in
tsjoensterbok mei oanseach, is mei nin pinnen to biskriuwen; en do dat
heale monster sjender each yn in libbene otter foroare, ja, do flechtte
se as de wyn yn ’t doarp op. Gelokkich for hjar, det ’er just in
potskip foarby de Gastmear foer, dat nei de Galamadammen moast. Dêr
gong hja mei, en de potskipper brocht hjar, omdet hja in tsjinstboade
wier, for in dûbelstûr oer, en lâns in binnenpaed kaem se sa noch dy
selde jouns by mem oan.

[Yllustraasje: LJOUWERTER TREKSKIP TO SPYKTILLE.]

De goede moeije kriet fen blydskip, do Fod hjar alles fortelde, en
tanke God, det hja hjar ljeave doaiter nei sa folle fiten fen de bok
fen Herodes noch libbend wer sjen mochte. In spekkoeke, dy se op
Koldumer merke koft hie, dêr traktearre se Fod op; mei in kopke
alderbêste keutelke-thé, dy hjar soan Botte, in siler op de Eastsé,
hjar fen Petersborch meinomd hie. Hja pijde Fod mear klontsjes ta, as
se hast mochte, en alle amerijen streake se Fod mei hjar omkearde
toarre hân oer it mûtele wang, en sei: “Myn poppe! Wachtsje dy for
Gosse! Dat is altiten in swicht west, en dat scil er ek wol bliuwe.”
Fod bleau in fjirtjin dagen by mem út-fen-hús; dy joech hjar twa
stikken linnen en in skûte baggeler mei in swarte glêdde kat ta húsrie.
Do Fod wer to Wjelsryp kaem, waerd hjar gau in great nijs forteld;
Jelle Pibes hie boaske! En oan hwa, tinke jimme? Ried ’ris. Oan moaije
Wopk. It wier in glêdde widdou, en it wird fen hjar op ’e kreambisite
oer de skiligens wier oan nin doave sein. Yn twa jounen spile Jelle it
mei hjar klear, en twa moannen letter kamen se mei Ynse en Fod foar de
preekstoel. Do se troud wierne, en elts mei syn wiif oan de lofter side
de tsjerke útgong, sei Ynse oan Jelle: “Dat sit ’er op!” “O, dat is
neat! sei Jelle, as ’t er mar net yn sit.”

Do Gosse yn in finne by Aldegea delsaeide, sei er yn him sels: “It rydt
dochs noait hirder as mei in liend hynder en eine spoaren.” Dêrop gong
er aenstons nei moeike ta, dy er wysmakke, det er him fen de Gastmear
mei in boatsje nei Ealehúzen oersette litten hie, en fierder
kuijerjende to Aldegea komd wier. Mar dêr bleau er net lang; hwent hy
makke it sa fen aeijen, det se him ljeaver fen efteren as fen foaren
seagen. Syn moeike hie nou al in jier mannich sa hwette omkwynd mei in
ongemak yn ’e lever, mar it wier oars in froed oprjucht minske; de
goedheit sels, scoe se hjar sels wol weijaen; ek miende se, det oaren
krekt sa from wierne as hja sels. Dêr waerd misbrûk fen makke; hwent
net allinne, det forskate skrokke migen en niften hjar op ’e bûse
rounen, mar in pear drompelmaegden tôgen hjar ek wei, en de bidlers
wisten wech-ende-wear, det se nin hongerich man, ef dy mar sei, det hy
honger hie, foarbystjûre koe. Do Gosse dêr in pear dagen west, moeike
wakker flaeid, en de krite sa hwette omsnúfd hie, krige er in doaiter
fen in widdou yn it each, in lyts kreas wâldding, dy de brune eagen as
fjûr yn de kop fonkelen, en sa rêd wier as wetter. Op dizze faem flamde
er as in oun, en dêr se beide hjar brea mei swier bodzjen fortsjinje
moasten, tocht hy, det ’er mei in Hynljipper skerteldoek en in pear
keizersgounen in bulte oan to dwaen wier. Do er dêr earst mei oankaem,
wisten se net hwet er woe, sa onnoazel wiernen se yn sokke smoarge
dingen; mar do se bigriepen hwer it om to dwaen wier, reagen moer en
doaiter beide him mei tange en luiwagen de doar út; hja smieten him syn
jild en skerteldoek efternei, en bieten him ta: “Dêr, smoarge pluch!
Reisgje dêrmei nei de pompierblazers to Ljouwert! Dêr hearste thús.”
Gosse hie foar wyn en foar stream; hwent de moar geat him noch in
pôtfol smoarch skûtelwetter op syn baitsje ta. Dat laei him heech! Hy
miende det for jild alles to keap wier, en nou seach hy, det er yn de
klúskes fen de earmen noch ear en deugd bankje koene, dy hjar for nin
silver ef goud forkeapje wolle. Mar dêr kaem noch hwette oars by, det
it net better makke. De mem fen de faem brocht dy set fen Gosse mei de
waerme hân by hjar bûrwiif Roits Djorres, dy ’er de mûle wakker oer
spielde, hwer ’t hja kaem, en to Aldegea praette se oer neat minder as
tichthûs en giselpeal for smychten fen Molkwarren, dy yn de Lege Wâlden
kamen om in jong frommis ongelokkich to meitsjen. Hy wier eigendivels
yn him sels, en sei: “Ik wit wol, det ik hjir langer nin holle hiel
hâlde kin; mar foar det ik reisgje scil ik dy klitse noch ’ris to fiter
ha. It scil hjar hûgje, det hjir in smycht fen Molkwarren west hat.”

[Yllustraasje: GOSSE SYN COMPAGNON TO ALDEGEA.]

Der wier do just to Aldegea in frjemd keardel, in _landlooper_, ik leau
út de Knipe, dy ’t platte lân sa hwet ôfroun mei in merskoerke fol
gearnaeide boekjes, lodderrein, bân, fiters, spjelden en sokke
snypsnaren. Dy koe Gosse en frege him, eft er hânjild oan him
fortsjinje koe? Hy hie dy deis nin duit woun. “Ja wol, sei Gosse, “mar
den moaste Roits Djorres fen Kâldwâlde in pak bruijen bisoargje, dat
hjar net licht forjitte scil.” “Top! sei de keardel, dat nim ik oan.
Hwer biste hjir thús?” “By myn moeike.” “O, dy ken ik wol, sei de
keardel, dat minske hat al saun jier omgammele; ik hab hjar wol drippen
forkoft. It is de snoar fen Klaes Tjibbes.” “Dou witste it allegearre,
sei Gosse; mar hwet scoe ús moeike dochs skele?” “Dat wit ik net, sei
de keardel, en der is nin ien doctor ef prefester, dy it wit. Hja hat
wol in hoedfol gounen formastere en forplastere, mar al dat túch koe
hja like goed yn hjar skoech getten habbe. Hja is bitsjoend, en dat hat
nimmen oars dien as Roits Djorres fen Kâldwâlde. Bigrypste my?” “Ja
wol, bigryp ik dy, sei Gosse; gean dyn gong mar. Dêr lizze trije
inkelgounen en in skipkeskelling for dy klear.” Dy keardel gong dadelik
nei Klaes Tjibbes, in bygelovich man, en makke him wiis, det syn snoar
troch Roits Djorres bitsjoend wier, en det hja noait wer genêze scoe
foar det Roits hjar net seine hie. Troch forflokkinge wier se
bitsjoend, troch seinjen moast hja wer onttsjoend wirde. De man leaude
it sa fêst as in mûrre, en do de keardel syn snoars soan, Jan Dides, in
mounler, yn ’t selde gelove brocht hie, waerden beiden sa grimmitich op
Roits, det se it minske wol aenstons as in hoer fen de satan yn flarden
forskoerd habbe scoenen. De oare deis gongen se ûnder hjar beiden al
mei in skipke nei Kâlderwâlde, en sa gau as it tsjuster waerd (it wier
yn Decimbermoanne) rinkelen se by Roits oan de doar, dy opdie en frege,
hwet hja habbe woenen? Hja seinen neat, en bleauwen mar stôkstil stean,
sa det Roits, dy dit spil net stoe, de bûrman rôp. Dy frege wer, hwet
se woenen. “Wy wolle in piip tabak by dy drinke,” seinen se. “Wel nou,
kom den yn, sei de bûrman; hwerom bliuwe jimme dêr sa yn ’t tsjuster
stean?” Hja gongen yn, namen elts in lyts pypke sûnder hakke út in
pypsek, stoppen kroltabak, sa fyn as jern, út smelle earnen
tabaksdoaskes, dy se yn de broekssydbûsen droegen, en pypken sa oan; en
do se dêr hwet tabak en bier dronken hienen, gongen se wer foart. It
wier ûnderwiles noch tsjusterder wirden, en sa gau wier de bûrman net
to koai ef Klaes Tjibbes rameide mei in ljedde by Roits de doar yn. It
minske joech in gjalp fen skrik; mar Klaes sei: “Dou âlde divel! Bear
mar sa net! Dou haste wol witten, det wy komme scoenen. Dou haste myn
sister bitsjoend. Mar nou scilste ús net ontkomme.” It minske sei by
God in al syn hillige ingels, det se fen nin tsjoenen ôf wiste; det se
dêr wol tûzen eden op dwaen woe. Mar dat holp net. Hja griepen it sloof
yn ’e earm en slypten hjar yn ’t skip; en do se to Aldegea komd wierne,
brochten se hjar yn de mounle by Jan Dides, hwer se hjar twinge woenen,
om it sike wiif to seinjen. Hja joegen hjar mar kar, hwet se ljeafst
woe; seinje ef det se hjar yn ’t fjûr smite en ta yeske forbrânne
scoenen? Dêr stie in fjûr as in kastiel to brânnen, det de lôge yn ’e
skoarstien gong, en Roits tochte, det as se dêr yn moast it mar better
wier to seinjen, howol hja der neat fen bigriep; en hja seinde it sike
wiif, lyk as de broer en soan hjar foarseinen: _In den naam des vaders,
des zoons en des heiligen geestes._ Do dat dien wier, krige Roits fen
Klaes in slach yn ’e troanje, det hjar it fjûr út de eagen en it bloed
út de noas spatte; dat bloed fong Klaes op yn in kopke; en do er dat
syn sister ynjown hie, brochten se Roits wer nei Kâldwâlde.—Dat wier
fynkes oerlein. Roits krige in goed pak, en Gosse lake yn ’e fûst; mar
Klaes draeide for de ballen op. Dat ding kaem for it hôf to Ljouwert,
en dy hearen wierne om de deaker net mak. Hja sloegen by in
hôfssententie[62] Klaes Tjaerds for dizze onttsjoeninge yn in boete fen
hûndert inkelgounen, oan it kantoar fen de domeinen to biteljen. Dat
bern krige sa noch al in sêfte dea. Mar it dûrre wol in jier ef trije,
foar det dit fonnisse slein waerd; sa lang sieten se mei dat mês yn de
mage, en Gosse, dy eang waerd, det hy der as oanstoker ek yn bitritsen
wirde scoe, makke dadelik, do Roits it oanbrocht hie, det hy út de reek
kaem. Mar hy koe it dochs net mei de hiele hûd hirde: hwent to Warns,
dêr er hinne gong, bigoun er dadelik deselde flinken wer.

Gosse hie to Warns kennis oan in greatskipper Douwe Rinkes, dy lang mei
syn faer as stjûrman fearn hie. De man wier bliid, det er de soan fen
in âlde kameraet noch ’ris sjen mocht. Gosse bleau in dei mannich by
skipper Douwe, dy him ryk fearn hie, en nou fen de blêdden libbe. It
hiele foarhús hinge fol âlde sékaerten, en op in bontferve tafel mei
Hynlipper snijwirk stie in trijemêster, dy er op de lange reizen nei
Eastynjen ûnder it sjongen fen de salmen fen Dathenus by eltsoar nifele
hie. Bêst Dimter bier, dat men wol snije koe, dronken se jouns, en
middeis krigen se in glêske swiete Spaenske wyn, as er bears ef
kerntsjete snoek iten waerd. It glom yen dêr alles to mjitte; der laei
nin rabanke oerdwers, en it wiif wier sa sindelik, det de flierren net
allinne mei fine eastynjeske matkes bilein wierne, mar det se der sels
noch meast op hoasfoetlingen oergong. Hja forkearden den dageliks ek
meast yn ’t lytshûs; dêr ieten en dronken se, en hja slepten allinne yn
’t hûs, dêr it wiif faek hjar eine bêd net opmakke om nin stof to
meitsjen. It wier Gosse dêr fiersto eptich en to binepen, ho opperbêst
it iten en drinken ek wier, en hy foun der net oars to dwaen as de
skieppen to fortsjoarjen. Men moatte witte, det Warns op in lange terp
laeit, mei it fynste, koartste en pittichste gêrs, dat earne groeit. Op
dat rûge tapyt, (hwent it gêrs is sa koart, det it in griene wollen
tekken liket), op dat rûge tapyt weidzje de Warnser skieppen op, dy se
ien for ien mei in tsjoar fêstmyrje, en net allinne forsette se faek de
tsjoarprikke for elts skiep, mar siikje deis trijeris de skieppeloarten
op, om ’er dong fen to meitsjen en better lân to hâlden; hwent oars
forskieppet it. Dat neame se dêr loartsjen. Nou, dat die Gosse ek al út
forfelinge. Hwent as er neat foel to mâlfarjen ef nin loebesstreken út
to fieren, den wier er net yn syn bladeren. Dêr kaem by, det er bigoun
to bimerken, det er dêr hosk wier, en do er pinfiske nei de reden,
fornaem er fen in keardel fen Sondel, dy dêr boadskip hie en fen syn
kinde wier, det in moeike fen de soan fen de Molkwarrer kaichman, dêr
er mei nei Amsterdam west hie, mei namme Ael Idzes, al syn fiten
forklapt hie. Dy keardel, Hindrik Poep neamd, wier egentlyk út it ampt
Lingen fen dinne, en pielde by syn affearens ek hwet mei masterjen. It
wier sa’n heale divelbander, dêr de sike ljue bykwamen, as de masters
en dokters hjar net helpje koenen. Sa wier ’er do krekt in
skoenmakkersfeint, Haeije Klazes, to Warns, dy rju út de heak wier, en
al in dei ef acht krûden en dranken fen Hindrik Poep swolgen hie, do
Gosse him mette, sûnder det de patient dêr de minste bate by foun. “Dat
scil dy moeije birouwje, ef ik scil nin Gosse Knop hjitte, sei Gosse,
do er hearde, hwet se fen him sein hie; “is der nin middel op, Hindrik?
Dou wiste in bulte rie. Dêr is in dikketon for dy.” “Ik scil myn bêst
dwaen,” sei Hindrik, wylst er de dikketon yn ’e foarbroek glide liet.
De twa folgjende dagen joech er Haije in hiel lyts braekmiddelke, dêr
hy deamisselik fen waerd en in bulte fen koarje moast, mar dochs net
fen hoefde to braken. Do dy twa dagen om wierne, hie Haeije syn nocht
fen dy dranken as spein spek, en sei: “Heare, Hindrik! Nou is ’t krekt
eft my it yngewand de kiel út scil. Ho moat dat?” “Dat scil ik dy wol
gau sizze, sei Hindrik; der binne for dy nin krûden woechsen. Dou biste
bitsjoend fen Ael Idzes; dy hat dy lêsten op ’e hersenpanne biäzeme,
doste hjar in pear skoen meatste. Der is mar ien middel op: de
tsjoenster moat dy seinje, ef der moat hjar in bloedrizinge slein
wirde, oars kinste nea betterje.” Dat sei er ek oan it folk en de
frjeonen fen Haeije, dat meast allegearre skippers, stjûrljue en silers
wierne, en it farjensfolk is meast allegearre wakkere bygelovich; de
measte leauwe sels, as it wetter nachts tsjin ’e stjuwne opbrûst, det
den de geasten út sé by de boech oprize, en mannich hat it der net op
stean, om de hounewacht op ’e plecht to habben. De frouljue leauden it
allegearre grif, en do dy it op ’e tonge hienen, fleach it as
diggelfjûr troch Warns fen it Sou nei it Noardein. Sa kaem ’er den ek
al gau in hiele trop by Haeije, om ’ris to sjen, ho se dy baerch waskje
scoenen. Dêr kamen Tjaerd Sibles, Claes Alerts, Sible Jans, Douwe
Rinkes, Jan Annes, Goit Jayes mei Tryn Claesen. Ja, dêr kaem Ruerd
Durks mei syn wiif At Sibles allehiel fen Starum. Do de rie spand wier,
kamen se oerien, det Sible Jans der op út scoe om Ael mei in frjeonlik
wirdke en in swiet lynke dêr to heljen. It minske gong mei sûnder de
minste erch, mar do se komd wier, dienen se aenstons de doar op
skoattel, en Hindrik Poep die it wird. “Ael, sei er, “dou haste Haeije
bitsjoend, en op steande foet haste him mar to seinjen, ef wy scille
witte, hwet wy mei dy to dwaen habbe. Aste net willich wolste, den
scille wy der dy wol ta twinge, al hieste alle divels út de hel ta dyn
helpers.” It earm sloof, mids yn sa folle folk, dy hjar oanseagen eft
se hjar opfrette woene, wier allehiel forbauwereare, en hja koe earst
nin wird kikke; mar do Hindrik Poep hjar perse om to sprekken, sei se
triljende, det se Haeije net seinje koe; hwent hja wist net ienders
hwet seinjen wier. Dêrop sei Tjaerd Sibles: “Hindrik, dêr moatte aeijen
yn kloppe wirde. Far foart mei de boel.” “Ja, mar, de donder! sei
Hindrik, “ik wol nin rûzje mei de Justitie hawwe.” “Dat is nin skyt,
sei Claes Alerts; “wy steane foar de breken. Far foart mar mei de
commisje, siz ik dy.” Do naem Hindrik in hynsteteam, en dêr sloech en
staette er Ael sa moarddedich mei, det hjar foarflechter oer de flier
stâu, en de frissels losfleagen en hjar as in wylde oer ’e troanje
hyngen. It earm sloof kiermde it út fen de onhjirmlike pine en
eangstme, en fleach as in kat yn binaudheit tsjin doarren en finsters
op, om ’er út to kommen, dêr sy hjar den wer hals oer kop fen dinne yn
’e keamer opslingeren. “Hja fordomt it, sei Sible; “hwet scille wy nou
mei hjar bigjinne? Scoe it net bêst wêze, det wy dy flarde in
bloedrizinge sloegen?” Mei ien bigounen se Ael wer to stompjen en to
bûtsen, det it earm sloof einlik bont en blau waerd, en it bloed der
oan alle kanten neiroun. It erbarmlik getsjirm fen it minske scoe in
tiger it hert britsen hawwe, mar dizze boalen net; hja tichelen der mar
op; hja tichelen der sa lang op, det it minske allehiel ôfboale
tajoech, en gammele Haeije oansjende, Hindrik Poep neisei: _In den naam
des vaders, des zoons en des heiligen geestes, ik zegene u!_

Mar dêr wier alles net mei ôfdien; dat mûske hie in stirt. De hearen
fen ’t Fryske hôf wisten fen nin divel, fen nin tsjoensters ef
tsjoenstersliken to sizzen, en skearden alles, hwet mar tsjin wet en
rjucht wier, oer ien kaem; hja sieten dizze knapen as gewoane
geweldeners efter de boksen, en hja leagden ’er net om! De procureur
crimineel makke Ruerd Durks actie oer misdedichheit en lasterlik
misbrûk fen Gods hillige namme, en ’t hôf sloech him dêrfor yn ’e boete
fen hûndert inkel-gounen mei de kosten[63]. Klaes Alerts en Tjaerd
Sibles, greatskippers to Warns, krigen fen it selde lekken in rokje. As
de hearen fen it hôf oer de divel toft hiene as de domenijs en de
Warnsers, den hienen se Ael Idzes op it heechste punt fen de Warnser
terp ta yeske forbarnd, en hjar boalen noch in preemje ta jown. En mûlk
hie dat noch wol sa goed for it sloof west as ûnder sa’n blaem foart to
libjen. Hja bistie hiel soberkes út in lyts winkelke fen linnen, jern,
lint, spjelden, nidlen, almanakken, heilingen, koeke, en sa foart
hinne, en elts wier hjar noch al tagedien, om ’t se in earm
silerswiddou wier. Hwent it Fryske farjensfolk ûnderhâldden de
widdouwen fen de silers net. O, né! Dêr wier it Fryske bloed to edel
ta! Mar hja ginden hjar de krúste penning mei de nearring fen de
fictualie. Nou houdde dat yn ienen mei Ael op. Elts wie skoftich fen
hjar as in trewant fen de divel. Nin mem, dy hjar mei in bern op
foetten ef fiemen neiby komme doarst. Nimmen doarst yn dy eagen sjen,
dy immen as slangen bitoveren, det hy stôkstil stean bleau en trille as
in blêd oan de beam. Nimmen doarst ûnder dy azem komme, dy elts pest en
bitovringe oanblies. Nimmen woe it minste triedke jern langer út in
winkel ha, dêr de divel mei syn helske kinsten yn alle hokken en hernen
nêstele, en de mingers pest en fenyn yn de ieren jeije scoe. As in
ôfgriis skoudere stie earme Ael dêr fen alle minsken forlitten: nin
earmesteat woe hjar opnimme; nin frjeon ef âlde boartfaem hjar
tasprekke. Mei de algemiene skande en forflokkinge ôfladen, litte hja
onskildich de bitterste earmoede, en de ljue, wol fier fen jinnich
meilijen mei hjar to habben, groeiden yn hjar honger en ellinde as de
straffe Gods oer in toverkol, dy hjar oan de divel forkoft hie. Yn sa’n
steat rôp hja de dead yn, as de jinnichste, de lêste frjeon, dy hjar út
sa’n domme wrâld forlosse koe en yn it ljocht fen in better oerbringe.
Hy kaem einlinge as in bode Gods om syn earme fortrape doaiter op to
heljen, en de tsjerkfâden lieten hjar stil by nacht bigrave oan de
noardkant fen it tsjerkhôf, neist de liken, dy hjar sels to koart dien
hienen.

Nei det Gosse dit masterstik útset hie, kroade er einlinge en to lêste
wer nei Molkwarren ta. Syn mem wenne by de Kattepôlsbrêge yn in oeribel
sindelik húske, mar dat flak mei de gevel tsjin de sydmûrre fen it hûs
fen de bûrman stoe. Do er thús kaem stieken alle frouljue fen de pôle
de koppen út; hwent simmers wierne alle manljue op sé, en seach men yn
Molkwarren neat oars as frouljue, bern en âlde mankes, ef boekhâlders
fen skippen. Hja toften det er earm en bleat werom komd hie, mar do se
him sa gnap yn ’e plunjes en mei de bûsen fol jild seagen, koenen se
net oars tinke as det it de suvere wierheit wier, dy er sein hie, det
er negoasje op op ’e eilânnen yn wrakgoed dreaun hie, en det it him dêr
skoan mei gien wier. Dêrby kroep er domenij wakker op ’e side, en
snijde heech op, ho dierbar it him ûnder syn wird wier. Sneins wenne er
hast yn ’e tsjerke; hy naem faek in stik iten mei yn ’e bûse, en as
domenij moarns hwette lang preke, bleau er oersitten ta de
kattechismuspreek. Dêrby bigoun er him yn de dagelikske wanlinge
wakkere noatich en ynbânnich to hâlden, en it dûrre koart ef al de
praetkes, dy fen him roun hiene, wierne dea blet en glêd forgetten; en
dit to earder, omdet alle jaloerske moers, dy in doaiter oan him slite
woenen, syn partij opnamen. Fen it farren hie er syn sinnen
alle-hiel-end-al ôfset; ivich op dat griene séwetter om to digerjen,
dat sinnige him net; boppe dat wier it him twiske stjûrboard en
bakboard hwette to nau, en it rjucht dêr ek koarter-nôch nei syn sin.
Sont hy mei Keimpe yn ’e kinde komd wier, hie er ek mear mei it fjûr as
it wetter opkrige, en dêrom naem er fen Albert Peer, dy út de tiid
rekke wier, de dûbele affearens fen bakker en smid oer. Dat gong mei in
feint, dy it wirk forstoe, yn it earst noch al matich; hwent hy wier
sels, sa lang it in nijke wier, altiten by de wirken. Hy brocht sels
syn graen nei de mounle; hwent hy slingere oan in tou oer eltse skouder
twa lippens rogge ef weet, ien foar en ien efter, en sa kuijere hy mei
fjouwer lippens graen fen Molkwarren nei de Koldumer mounle ta. Mar
oars, hy steunde dochs hwet to folle op de bilofte fen Keimpe, det er
yn binlikheit sa folle jild krije koe as er nedich hie. Dat makke him
loai; en Keimpe woe him troch krapte oan ’t snoer hâlde. En mei dat
bytke, dat er joech, die er noch krekt as in angelfisker, dy, as er byt
hat, it ies in bytke to bek takkelt om it fiskje noch happiger to
meitsjen, ta it tasnapt, fêst sit en ophelle wirdt. Sa liet Keimpe oan
Gosse, as er yn jildpine siet, in mannich dukaten wol ’ris tweintich
reizen sjen foar det hy se krige. Men kinne licht bigripe, det ien as
Gosse, dy mei it jild omsmiet as kjitte, út in bakkerij en smitterij
net folle hunich sûge koe. Alteas it stuitte him lang net heger-nôch,
en lyk as folle knapen, dy to loai en to rynsk for hjar ambacht ef
hannel binne, woe Gosse nou mar boer wirde. Hja tinke: “Hwa kin net
boerkje? In boer is in dom minske.” En boerkjen is krekt it fynste en
slimste ambacht fen allegearre, alteas as ’er úthelle wirde scil hwet
’er ynsit. Mar ho nou oan in pleats to kommen? Dêr moast Keimpe him oan
helpe, en gelokkich kaem dy mei koartens to Molkwarren.

As trije lytse byfekken by syn fabryk hie Keimpe ek negoasje bigoun yn
lotterijbriefkes, yn jenever, en yn de boeken fen Brakel, d’Outrein en
Smitegelt. Nou wier der in preker to Molkwarren, dy dizze trije
artikels as pesten fen it lân eltse snein útskûrre, en om’t de
oanhâlder wint, kamen der mear en mear to Molkwarren, dy der skoftich
fen waerden. Dat stike Keimpe sa yn ’t krop, det, do er to Molkwarren
kaem, syn earste wirk wier, om Gosse to bilêzen, det er dy preker syn
wirden alle krêft binaem troch de laster, det er it mei in slet hâlde,
dy neist him wenne. Gosse naem dat oan op condysje, det er him oan in
boerepleats holp. “Dat nim ik oan, sei Keimpe, “yn ien nacht foar det
de hoanne kraeid hat; aste my mar seiste honear.”

Der wenne do in smid yn Molkwarren, mei namme Sibe Doitses, dy in
tachtich pounsmiet fyn greidlân hie en dêr in jinnige doaiter by; in
skat, dy noch folle wirdiger wier as al syn lânnen en grounen mei
eltsoar. Dêr hie Gosse in oribelen bistek yn; en nin wonder! Hja wier
hwette lyts; dat wier jammer! en do Gosse ’ris mei hjar op Koldumer
merke gong, seinen de fammen, dy nin feint hienen: “Dêr giet hy ommers
ek mei syn sneinsfortriet hinne[64].” Oare seinen: “Dêr kuijert Gosse
Knop ommers ek mei syn braskoerke.” Twa rouwe silers, dy by syn faer
fearn hiene, pleagen him, do se him dêr by in kreamme metten; “is dat
nou dyn slypboerd?” reauntte him de iene yn ’t ear. “Né sei syn maet
sunich, dat is syn bulsek.” “Nou, hy is noch al breed, sei de oare do;
“dat scil net to rom omkomme.” “Ja, jimme prate hwet, sei Gosse; mar
dou wirdste mei frouljuflêsk licht bidragen; dêrom moaste der sa min
pounen fen nimme aste mar kinste.” Dy lytsens dat wier den ek it
jinnichste; hwent oars hapere der neat oan. Hja wier evenredich; moarns
ier en jouns let altyd allyk fen sinnen. Hjar hert smolt yn hjar as se
ellinde seach, en dêr troch bidraegden hjar ondogenske earmen jamk. Hja
namen hjar by it hert, en den scoe se hjar lêste stûr wol weijaen, ho
fyn en skrander hjar forstân oars ek wier. Hja waerd blyn slein troch
it meilijen. Hja koe ek skoan onthâlde; hwent de hiele _Maeght_ fen
Cats koe hja fen bûten. Der wier ek nin ien faem yn Molkwarren, dy heal
sa moai song as hja, en hja hie oan hjar omke Jarich Eytes, in
Eastynjefarjer, ienders in gouden skipkeskelling fortsjinne, omdet se
_Het daget uyt het Oosten_ sa moai songen hie. Elts mocht ek allike
graech oer hjar wêzen, en dy hjar for de earste reis mei hjar golle en
skrandere eagen seach, dy frege oan syn bûrman: “Hwet ljeaf skepsel is
dat?” “Dat is lytse Ingel fen de rike smid,” seinen se den. Mei ien
wird; hja like as twa drippen wetter fen aert en oansjen op hjar beppe,
dy om de religie mei hjar âlders út Frankryk fluchte wier en hjar by
Harich om del litten hienen. Nei dy beppe hjitte se egenlyk ek
Angelique, mar dat hie Sibe-baes by de domenij, dy hjar doopte, oanjown
mei de Fryske namme fen Ingel. By dy beppe hie se soms ek wol ’ris
wiken en wiken út-fen-hûze, dy hjar den lytse Franske gebetkes learde,
dy se allegearre noch onthâlden hie. Gosse wier sa eang, det hja him
ontkomme scoe, det er al om hjar frijde, do hja pas sauntjin jier wier.
Ek rûkte er gau, det Ingel net ôfwêzich fen him wier; hwent hja hie dat
gebrek mei in bulte jonge fammen gemien, det hja mear fen in losbol as
in dimmen feint hâldde. Dêrom teach Gosse de stoute skoen oan en frege
hy de faer om de tastimminge. “Dat rint mei jimme jierren rju út
inoar,” andere baes Sibe. “Hja sauntjin en dou acht-en-tweintich! Ien
fen fiif-en-tweintich paste dy better, Gosse.” “Is se hwet to jong nei
jou tinken,” sei Gosse, “dat is in kwael dy mei eltse dei better
wirdt.” “En den dou, sei Sibe wer, “dou sa’n greaten Rodger yn de helge
en hja sa’n lyts jifferke!” “En hwet scoe dat nou?” sei Gosse wer. “Jy
habbe ommers nea heard, baes, det in mûs ûnder in reak hea dea rekke
is!” Nou, tsjin dizze dingen koe baes al net folle ynlizze. Mar it
slimste wier in plak. “Ik hab ien kend, sei Sibe, dêr hastou, tinkt my,
in bulte fen; ien fen toalf ambachten en trettjin ongelokken. Dy hie
fen alles leard; rekkenjen, stjûrmanskinst, Fransk, Ingelsk, ja, lykfol
hwet. Dy like it boerkjen ek moai ta. Hy troude in lyts wyfke, sa’n
krûpelhin, wiste Gosse? dy altyd brodsk wier. Hja koften in lichlânske
pleats fen syn âlderserf, en dêr socht er in bislach fen griene kij op,
dy nearne as yn syn hersenpanne to finen wierne. Syn wiif en hy hienen
de divel op it hiem sjoen; hja wierne alle dagen yn ’t fjild to gast ef
krigen gasten. It hûs fol bern, en dy altyd elts mei in stik
krintebôlle en tsjokke bûter yn ’e fûst; boi baes; moarns en jouns it
hiele jier troch in meltser, en twa arbeiders. Folle hânnen meitsje wol
licht wirk, mar it is de divel yn ’e itenspanne. Dit boerke den ek sa
goe, det hy yn fiif jier sauntjintûzen goune formoezze hie, en er him
gelokkich rekkene, det er mei in lyts berneskoalke noch sa hwet mei
wiif en bern troch ’e tiid heukerje koe. En sa rekkenje ik, Gosse, scoe
it dy ek gean. Dou boerkje? It scoe dy moai stean.” “Wel, boerkjen is
dochs ek nin tsjoenen,” sei Gosse. “It kin my neat skele, sei Sibe;
“mar aste hjir oars nin boadskip haste, dêr is ’t gat fen de doar. Der
út mar!” Baes waerd lilts, en smiet Gosse de smittedoar efter it gat
ta.

Mar Gosse hâldde oan as stourein. Mei in wike twa kaem er al wer yn ’e
smitte om alderlei kakboadskippen. Hy hie ek wol ’ris heard, det
domenijs meast keppelers wierne en for elts pear in nije hoed krigene.
Gosse joech de domenij in nije hoed op hân, en as er it klear makke ef
net, de steek wier en bleau sines. Domenij wier dadelik mei pastoarske
yn ’e war om Gosse plak skjin to meitsjen en Sibe-baes to bilêzen, en
howol er steech wier en rju boldere, waerd er op it lêst dochs
hansommer. “Mar dat sizze ik dy, sei er Gosse; “lân hab ik, en de
boereskûrre ek; dy binne ta dyn tsjinst; mar it bislach en boere-ark
jow ik ’er net by. Dat fordom ik sa wyt as sûpe. Der moaste sels for
riede; en hwer scoeste dat wei helje? Dou biste ommers sa earm as in
swel!” “Ja mar, sei Gosse, “ik kin kraeije. Kukeleku! Kukeleku!” “Dat
hear ik, sei Sibe baes; “ik leau, dou scoeste better hoanne as boer op
it hiem wêze. Hwet gridzen binne dat nou wer?” Sibe baes bigoun wer to
smeijen en to smûgen, en hy harke net langer nei Gosse. Mar Gosse wiste
wol hwet er dreau, as er bargen foar hie. As jonge hie er altiten in
bulte nocht hawn om bistelûden nei to dwaen; hy âlle as in kat; hy
bâltte as in kou; hy gierde as in baerch; hy bile as in dogge; hy
blettere as in skiep; hy kweake as in ein; hy keakele as in hin; hy
tsjottere as in protter; hy kleppere as in earbarre; mar hy wier
binammen in great master om to kraeijen as in hoanne, en dat koe him
nou to pas komme. Dêrom wier er forskate moarnen foar dei en foar dage
yn ’t fjild west om dy âlde kinst fen syn bernejierren wer oan to
learen, en hy brocht it gau sa fier, det as er twaris kraeid hie, de
hoannen fen al de acht pôlen fen Molkwarren him biskeid dienen.

Yn Molkwarren stienen de huzen krekt eft se der delreind wierne. Do de
Friezen noch frij wierne, sette elts syn hûs op dat plak en nei dy kant
ta, dêr de holle him opjoech. Dat kinne men ek noch sjen op Merken, to
Katwyk, to Hynljippen en op oare pleatsen, dêr de huzen noch stean sa
as se alderearst set binne. Sa lang as ’er romte wier, koe dat; mar do
’er mear minsken kamen bouden se it plak sa fol as in aei, en do waerd
it forlegen spil. To Molkwarren wier it sa fier komd, det hja de deade
liken net op de skouders, mar ûnder de earmen nei it tsjerkhôf droegen;
oars koenen se yn al dy hernen en gatten net koarternôch krieme. Sa
scoe Gosse ’ris op in moarntiid om healwei saunen oer de
Kattepôlesbrêge nei de Eesterich gean, do er by de Rintke-brêge
stilhâlden waerd. Hy seach om, en it wier in bigangel! De bigangel fen
Sibe-baes mei al syn folk der efter! Do de frouljue kamen, loerde er
’ris ûnder de reinkleden op, en sjochste wol! de earste wier
pastoarske, dy hie de foargong, en de twade nimmen oars as syn lytse
Ingel, dy earmhertich kriet. Gosse liet de smite foarbygean, mar hy
naem ’er sines fen. “Hwa wit, sei er yn him sels, “hwa wit, as ik Ingel
krij, det ik mei koartens it kaptael fen de rike smid der net op ta
krij!” Dit makke him noch happiger, en hy klampe Keimpe, sa gau er yn
Molkwarren kaem, dadelik oan om reau en bislach for syn nije
boerepleats. “Nou, lyk as ’t sein is, sei Keimpe; astou dy preker
preker ôfmakkeste, den scil ik dy oan in skoan reau bisten helpe cum
annexis mei alles, hwet by in boerespil heart. Ja, ik scil dy de
ûleboerden op ’e skûrre sette, al is ’t moarn de dei, en noch wol foar
’t kraeijen fen de hoanne.” “Dou mochtste hwet! sei Gosse; “hwer
scoeste it sa gau weiskoerre?” “Dat rekket dy net, sei Keimpe, “mar as
ik it net doch, hawar, den jow ik dy dyn rispis wer.” “Ja, dat seiste
wol, sei Gosse, “mar aste it forlearste, dieste it dochs net.” Keimpe
seach nou, det Gosse net mear yn syn macht leaude, en dat wier dochs
nedich as er him allehiel oan him oerjaen scoe. Om nou dat gelove, dat
fêst fortrouwen yn Gosse to hammerjen, sei Keimpe: “Ik wit rie. Dêr,
lyk aste sjuchste, is dyn rispis; dat slút ik yn dizze brief, en ik lak
him ticht.” En do er him ticht lakt hie, sei er: “Gean nou mei my nei
baes Sibe ta.” Hja gongen, en Keimpe joech oan de baes it rispis yn de
lakte brief. “Ik hab dizze jongkeardel, sei er, bilove om him moarn
foar it hoannegekraei yn in reau bisten en boere-ark to setten; dêr is
in sletten brief mei in oblegaesje fen tsjientûzen goune der yn.
Biwarje dy, en jow him my wer as ik it dwaen. Dwaen ik it net, smyt him
den mar frij yn ’t fjûr, en nou kom mei nei jou pleats.” Sibe-baes
sleat de brief yn in pultrom, en jouns twiske ljocht en tsjuster kamen
se mei hjar trijen yn in idel boerehûs mei bûthûs en skûrre, dêr neat
yn wier as hwette spinreach. Op it hiem groeide alles yn it wyld; de
appelbeammen wierne net snoeid, en út it lange gêrs koe men hast net
stappe, sa raeijich wier it. De boer wier der foar in jier útstoarn, en
sont hie baes de pleats by stikken forhierd. Hwent it wier hwette
ongeryflik, omdet ’er nin opfeart nei de huzinge roun. Hja wiernen pas
yn dat holle idele hûs ef Keimpe tyspele hwette mei syn fingers en
bromde wiles ek hwette yn him sels, en eltse reis, det der hjar hwet om
de earen wyndere, riisde der in stik húsrie út de groun. Sa kamen der
earst in tweintich aden; do in tsjerne; do in tine; do in
tsjiistsjettel; do in brokaed mei in tsjiisperse; en sa wier der op it
lêst neat yn in boerkerije to bitinsen, dat net krekt as in bûrle op in
stjonksleat út de groun opsetten kaem. Ik tink, det ’er eltse fiif
minuten in stik fen it boere-ark opkaem, en sa wier it al hynstemiddei
wirden, do er in klok mei weauwjende skippen, dy op toalf ûre stie, by
it bedskutting opskoude. “Nou it bislach, sei Keimpe; “mannen folgje my
nei de finne!” It wier wol nacht, mar de moanne skynde prûs ûnder in
trop bleke stjerren, dêr fen tiid ta tiid in swerk fen wite wolken oer
hinne skau. Baes Sibe wist net hwet er sjoen hie; hy wier stom fen
forbazinge, en folge sûnder in wird to kikjen ef to mikjen nei de
finne, dy leech stie. Mar do er dêr op it getipel en gegons fen Keimpe
nei eltsoar tritich reabonte meltskij mei in swarte trinterbolle út de
gêrzen oprizen seach, dy aenstons mei hjar lange blaeijers yn ’t gêrs
omskearden; ja, do bigoun baes twivelriedich to wirden, eft hy net mei
syn collega út de helske smitte to dwaen hie. “Nou is ’er sa fier
alles, as ik better net wit,” sei Keimpe; allinne it byld fen de minske
is der noch net. “Minsken? sei Sibe-baes, dy oan tritich minsken ef oan
tritich iters tofte; “Minsken? Minsken en fretters genôch! Nin minsken
mear. Den ljeaver bargen. Dy kinne men yette slachtsje en ite.” “Nou
krekt, sei Keimpe, “ik siz net fen minsken, mar it byld fen de minske,
en hwa komt dy eare ta as de baerch, dy nei siel en licham al heal
minske is. Dêrom is de baerch ek oeral de kameraet fen de minsken. Dêr
minsken op de wrâld wenje, dêr binne ek bargen. De hounen mankearje
noch wol ’ris; mar de baerch noait.” Hja gongen wer nei it lytse
bûthûs, dêr it rju tsjuster wier; mar op it gegons en getipel fen
Keimpe hearden se it gnoarjen fen in partij bargen, en do it ljocht fen
de moanne troch in kier fen de bûthûsdoar yn ’t bargehok foel, seagen
se seis glêdde sûgen neist eltsoar lizzen to hymjen. Keimpe sette de
amer ûnder de saed; hy pompte, en der kaem neat út as sûpe, dêr hy de
bargen mei boarnde. Hy tipele en gonze foar it lêst noch ’ris, en in
keppel gies wraggelen mei tsjokke gatten troch de skûrrereed; mar foar
’t al dy gjizzen mei hjar garren klearspile waerden, wier der sa folle
tiid forroun, det de dage yn oantochte kaem. De kimen waerden min ef
mear blank, do Keimpe oan baes Sibe frege: “Is der ek lek ef brek oan
hûs ef skûrre?” “Ja, sei baes, de ûleboerden binne okkerdeis mei de
noardweste stoarm der ôfwaeid.” “Kukeleku!” kraeide Gosse do. Keimpe
glimke ’ris, en sei: “Ja mar, feint, dat hâldt net; dou biste nin
hoanne.” “Kukeleku?” kraeide Gosse noch ’ris, en as in blits kraeiden
alle hoannen fen de acht pôllen fen Molkwarren, Kukeleku! det it fier
oer de stille mieden hinne klonk. Sa as Keimpe dat gesjong fen de dage
út it easten hearde, bisauwe hy for de earste kear fen syn libben.
Bidragen, ta skande makke fen syn eine learling, waerd er woedend fen
skamte en spyt. It brûs stie him in hânbré op ’e mûle. Hy krige in kop
as in bolle. Hy tynde út oan alle kanten as in sjipbûrle, dy in bern út
in piip bliest, en do de nochteren dage hjar earste blike striel op syn
eansicht smiet, boarstte er ek as in bûrl mei in plof en in ôfgrysliken
stank út inoar, det er as in tichte stourein fen hunichdau yn ’e loft
opgong.

“Dat is my to mâl! sei Sibe-baes; dat is klinkkleare divelerij! Dat is
iselik! Fij, man!” Mar Gosse kraeide fictorie, kukeleku! en tachtich
hoannen fen de acht pôlen fen Molkwarren kraeiden him efternei,
Kukeleku! “Dou kraeiste al fictorie, sei baes, “en ik trilje as in blêd
oan in beam, sa ontdien bin ik. Mar hwet scoe yn dat brief fen dy snaek
skûlje? Ik wol it nin eagenblik langer yn myn pultrom ha; oars fljucht
myn hûs en smitte mei Ingel en de hiele santepetyk noch yn ’e loft.”
Hja mei in blits nei hûs, en do Gosse de brief opskoerd en sjoen hie,
det er syn eine rispis yn stike, smiet er it ding dadelik op it fjûr.

Gosse liet dêrmei by in âlde sister fen syn mem in fyn linnen doek oan
de rânnen bisije mei sidene beammen en blommen, en dêr midden yn de
wirden: _Fryske trou oan de alderljeafste._ Dêr biknoopte er tsjien
gloednije dikketonnen yn, en do er op in jountiid by it slûge ljocht
fen in smidslampe by Ingel yn it lytshûs siet, sei er:

“Wotte sa wotte?
Dêr haste de knotte.
Wotte it net dwaen,
Kinst’ de knotte werjaen.

[Yllustraasje: MEMMELOK EN MEMMESOARCH.]

En Ingel sei: “Ja, myn!” Hja taestte ta, en de boask, dy mei tûzen
triuwers fen lippen en hânnen bisegele waerd, wier sletten. Gosse
troude syn Ingel en gong mei hjar op de pleats; mar Sibe-baes, goe’man,
hie sa folle fen de skrik skipe, det hy sont dy nacht nin soun ûre wêr
hie en as in siik houn omwynde. De jierren wierne ek dêr, sadet hy
fordwynde einlik as snie foar de sinne, en seis wike nei Gosse troudei
rekke Sibe-baes út de tiid, hwer troch al syn lân en goed op Ingel
erfden. Sa gau as hja yn dat jild foel, wier hjar earste wirk om to
testemintsjen. Hja moast yn ’e kream, en as se dêr ’ris yn bleau, woe
se net habbe, det Gosse troch hjar folk út syn dwaen staet waerd. Hja
woe for him soargje. “Hwent alles mei eltsoar gemien to habben, sei
hja, “bihalven it jild, dat jowt nin pas. Dêr is it wrâldske goed my
net wirdiger nôch ta.” Ongelokkich wier der nin seine op al dat jild.
Ingel krige mei de âlfde moanne al twalingen, in feintebern en in
fammebern. De blydskip fen it jongwyfke wier mei nin pinnen to
biskriuwen as se hjar Isabella yn de lofter en hjar Sibe yn de rjuchter
earm hie, en sa yn hjar folle boarsten optreau, det de bern de tate om
it kin kweaze. Yn twa glûpen bistoppe mem se neist eltsoar, en dêr
laeinen se den mei de geur en it waes fen de gesontheit op ’e troanje
en dauwe fen fine switkobbelkes op it foarhaed to sliepen. Tsjienris yn
in ûre kaem Ingel mei de foarste finger op ’e lippen, en teantsjende op
hoasfoetlingen yn ’e keamer, om ’ris to sjen ho de bern it hienen, mar
egenlik om hjar eagen wer ’ris to forklearjen oan dizze twa ingelaftige
pronkstikken, dy hja nea genôch biljurkje en triuwe koe. As it folk om
bûrren kuijere, siet hja foar it finster mei hjar twa hertlapkes to
pronkjen. Do de bern doopt waerden, die hja twa gouden riders ta
tankberheit yn it bekken, en hja bea: “O Dou, hege Heit yn ’e himel, dy
ús minsken noch mear ljeaf haste as ik dizze bern. Dou haste it yn myn
herte ritst om hjar ljeaf to habben. Lit hjar groeije en bloeije! Lit
hjar libje, det ik myn ljeafde biwiisgje kin; det ik dyn hillige wirden
oan hjar folbringe mei, en dy priisgje en tankje ta yn ivichheit.”
Ingels lippen beefden, en do hja Amen sei, foel se mei de holle twisken
de hânnen op it skouder fen de kreamheinster del; hja boarste út yn
triennen, det de dyakens yn ’t hek mienden, det hja in oerfal krige.
Hja gong wer nei hûs; mar de heechste ljeafde, dy ta gelyk de heechste
wysheit is, oardielde det Ingel in better man en hjar twalingen in
better faer wirdich wierne, en naem se alle trije by him op, om hjar
for de skande en ellinde, dy noch folgje moasten, to warjen. Fiif
fearnsjier nei de berte stoaren beide de twalingen op ien-en-deselde
eftermiddei oan torminen; de moarns laken en djoeiden se noch yn ’e
glûpe, en de jouns wierne it kâlde blauwe lykjes; twa roazen, dy ek as
roazen mar de koarte ûren fen in moarntiid bloeid en libbe hienen. Hja
woene wol sizze, det dy earme hertkes troch de kreamheinster forgiftige
wierne; dy moat hjar mâlken-twiebak út in earnen panke, dat bloeide,
klearmakke ha. Mar ho dat ek siet, Ingel fielde hjar sels eft hja fen
de blaksem ta pletter slein wier. It wier as it yngewand hjar tsjin de
kiel kroppe. Hja koe nin wird sizze, hja koe nin trien litte; hja siet
by de twa glûpen, dêr de lykjes ynlaeinen, as in stiennen byld, en
seach mei greate opspalke eagen nei boppen ta. Gosse kaem by hjar en
sei: “Hwet skilt myn wyfke? Ho sjucht se sa nei boppen?” Dêr hja mei in
sêfte mar earnstige stimme op anderde: “Ik sjen dêr hinne, dêr myn skat
is, Gosse.” “Hwer is dyn skat den, ljeave?” frege hy. “Ik sjen dêr
hinne, sei se, “dêr de sielkes fen dizze twa ingels nou binne.” En mei
ien sonk hjar holle wezenleas op hjar boarst del. Mei in ûre kaem se
wer by; mar do waerd hjar hwet forhelle, dat hjar djip yn de siele
stiek, en twa houwen yn ien sear wierne. De lytsfaem klage Ingel hjar
need, det de boer hjar net mei frede litte koe, en wiles de frou yn ’t
waerme bêd laei, forskate ramen op hjar dien hie. Dat laei hjar heech!
O! dat stiek en krinkte lytse Ingel sa! Ja, stitsen, djip stitsen wier
hja, mar dochs, edel en heech, smiet hja mei fonkeljende eagen it
moaije kopstik yn de nekke, en sei de faem neat oars as: “Dat hab ik
net fortsjinne.” De faem gong snjeon-to-joune wei, en dat joech nin
each, omdet to Hynlippen en Molkwarren de fammen[65] by de wike hierd
waerden. Dy selde jouns gong Ingel mei in lampe nei in keeft op ’e
souder om ’er deahimkes en hennekladen, dy altiten by de Friezinnen for
elts fen it húsgesin klear lizze, út to krijen. Hja kaem blyk as de
dea, allehiel bistoarn en triljende wer ûnder, krekt eft hja in skynsel
sjoen hie, mei de lampe yn de hân, mar sûnder himkes. “Nou, ja, den!
sei hja wanhopich yn hjar sels; “nou, ja, den mar nei boppen! Nou, ja,
den mar nei ús heit en myn twa ingels!” Hja gong de doar út, en kaem
net wer. Wech ende wear waerd hja socht, mar nearne foun. Allinne hjar
toffels waerden op de mûrre fen de Molkwarrer syl oan de séwâlsside
werfoun.

It wier sa, Ingel wier wei, en hjar bern waerden opdroegen. Mar mei de
saunde dei; hark ’ris minsken! mei de saunde dei nei de dea fen de
bernkes kaem Ingel werom, alteas ien dy troch Gosse en hiel Molkwarren
for Ingel hâlden waerd. Der waerden rare eagen fen Gosse opskoerd, do
hja oer de Kattepôle brêge kaem en hjar hûs wer ynstapte. “Myn God!
Hwer komstou fen dinne?” sei Gosse. “Dat moarddedige fordommen, andere
Ingel, dat godlasterlike flokken en swarren, Gosse, datstou altiten
dien haste, koe ik net langer hearre. Dou haste him sa lang tritrotte,
det hy dy dyn twalingen ontnomd hat, en dat moast ik mei ontjilde.
Dêrom bin ik weiroun. Mar ik hab my bitocht. Ik hab dy ienris foar it
eansicht fen in alwitend God de bilofte fen ivige trou dien, en dy wol
ik folbringe. Ik wol dy hou en trou wêze. Mar ien ding moaste my
biloofje, dat flokken en swarren moat ophâlde, ef ik rin noch ’ris
foart, en den, den sjuchtste my yn der ivichheit net wer.” Gosse bilove
hjar, det hy ’t flokken sa goed litte scoe as er koe, en dêr joech er
hjar de hân op; mar de swierste flokwirden wiernen in oanwenst by him
wirden en him hast yn ’e mûle bistoarn. Hja libben sont yn frede mei
eltsoar; hja joech Gosse, as it diveldei mei him wier, wakker ta; hja
troaide him yn alles, en dat gong sels fiers-to fier. Hwent foar de dea
fen hjar bern wier hja dipper en sunich, en hâldde alles wakker by
inoar, lyk as in kloek hûshâldster tabiheart; en hja scoe for hjar sels
nin duit onnut fortarre om dûbelstûren en sechstehealen oan earme
widdouwen en wezen wei to jaen. As Gosse oanslaggen hie, dy to folle
jild kostje scoene, ef as er to rynsk mei jild en iten omgong, den wist
hja him yn to binen. Mar nou wier ’t blêdke yn ienen omkeard. Hja
taestte nou alles sels mar rom oan, en wol fier fen Gosse to bek to
hâlden, gong hja him mei pronkjen, gasterearjen en alle rynskens foar.
Dêr bleauwen de fruchten net fen wei. De boel gong efterút, en de
húshâldinge bigoun mei ’er tiid mear to kostjen; hwent it wiif krige
alle jierren in bern, en op it lêst hienen se in keppel fen njuggen
doaiters by eltsoar, dy altiten as hoantsen yn eltsoar omsnauden en
tsjierden. Dêr kamen noch in bulte kinsten fen Gosse yn de boerkerij
by, dy ek jild kostten. Hwent hwet gridzen al sa yn dat holstik
opkamen, dat kin nin minske bigripe. Sont is er den ek twa winters yn
’e war wêst, om fen hea echte gêrsbûter to winnen. Hy hie domenij ’ris
trije ûren preekjen heard oer de praktesaesje fen Jacob om swartbonte
skiep to krijen, en dat die er, lyk as bibelkindige ljue witte, mei
skylde twigen yn ’e boarne to smiten, dêr de skiep út dronken en de
rammen by dreauwen. Hy tofte, as de kij it hea for gêrs oanseagen, det
’er den ek gêrsbûter komme moast, en dêrom as it sketjeftstiid waerd,
sette hy alle kij, foar det hy foerre, earst greate griene brillen op.
As se dêr troch seagen, krige it hea in griene kleur, en dy ynbyldinge
scoe den sa sterk op de bisten wol wêze, tocht hy, det de mâlke foroare
en de reamme by it tsjernjen gêrsbûter joech. De bûter bleau noch wol
hwette blyk, mar dat forholp syn wiif mei kleursel, en hy koe him mar
net bigripe, det de bûterkeaper, do er it fet stitsen hie, forklearre,
det it neat oars as readferve heabûter wier, dy er in trijegoune
ôfstiek.

Mei al dy kinsten, mei in greate keppel doaiters, dy pronken det it
boarstte, en in rije húshâlding, droege de boel hird út. Hy forsette
syn lân it iene stik nei it oare, en it jild, dat hy der for opnaem,
dêr bitelle er in daelder mear rinten fen as hy fen it lân makke. Do
dat ’er by kaem, gong it sa hird efter út as twa hynzer lûke koenen. Op
it lêst wierne alle einen to koart. De doarwarders kamen mei citaesjes:
it krielde fen moanners, en it kredyt wier op. Do it sa fier komd wier,
kaem der einlinge útslútsel fen in tsjuster riedling, dat Ingel
neilitten hie. De greatfaem scoe de dreage mâlke út de aden yn ’e
tsjiistsjettel jiette, mar glied op hjar wiete klompen út; hja truzele
mei it aed en al oer ’e bûthúsflier hinne, sa det de mâlke yn de groppe
roun, en dêr waerd Gosse sa breinroer-lilts om, det er de ôfgryslikste
flokwirden, dy ea Molkwarren onthillige hiene, útbraekte. “Aste net
weigieste, flarde, sei er op it lêst, den skop ik dy tsjin dyn grouwe
bealch, det dy dyn termen om ’e koustilen slingerje!” “Hâld dy stil!
sei syn wiif tsjin de faem; “de boer scil syn lean wol krije. _Boontje
koomt eindelijk om het loontje._” “Ja, frou, sei de faem, “ik gean mar
wei.” En de faem gong yn ’e yester to meltsjen, mar de frou gong nei de
molkenkeamer om to reamjen. Dêr bleau se wol oardel ûre, sûnder det ’er
gewach fen hjar kaem. Do Gosse hwette bikaem, rôp er hjar, mar der kaem
noch nin gewach; einlinge tinsende, det hjar mûlk hwette oerkomd wier,
gong er sels yn ’e molkenkeamer, dêr er de klean fen syn wiif op in
tropke oer de flier foun, mar hja sels wier wei; en nin minske hie hjar
sjoen; nin minske wiste, hwer ’t hja stouwen ef flein wier. Nou kaem it
einlinge nei tweintich jier út, det Ingel, út wanhoop oer de dea fen
hjar beide bern en it smoarge stik fen Gosse, hjar by de yngong fen de
Molkwarder syl yn sé drinzen hie, en det Keimpe do dadelik in âlde
fekke fen in nift, dy de gedaente fen Ingel oannaem, op him ôfstjûrd
hie. De njuggen doaiters, dy fen dy aeijen set wierne, wierne ek
allegearre fen it wird; dy habbe dêr wol in fyftich, sechstich, jier
húshâlden, en dêr krige Molkwarren do onskildich de skeldnamme fen it
Heksershol fen. Tsjinwirdich is ’er noch skaei fen, mar net mear as ien
ef twa âlde fekken, dy hjar soms by nacht en ontiden yn hazzen
foroarje, en den de kij de mâlke ôfsûpe, det de Molkwarrer boeren
moarns de jaren sa slop fine, as in lege moalpûde.

Sa gau as de tynge yn Hollân kaem, det Gosse de kluwers yn hûs hie,
kamen de twa compagnons fen de firma Pik en Zonen om him to helpjen. It
wier de splitter yn de lotterij Philanthrope, (sa neamden se him yn ’e
wânlinge, hwent hy hiette oars Filou En Troupe), en de jeneverstoker
Graenstra. Do al syn lânnen en spillen him troch de krediteurs ûnder it
gat wei forkoft wierne, sette Graenstra him yn in lytse gribus, dêr in
slok forkoft waerd, en Philanthrope spegele him de lotterij sa moai as
de haven fen syn bihâld foar eagen, det hy syn lêste fiifhûndert goune,
dy er noch út de brân rêdden hie, yn hierbriefkes to weak lei. Mar dêr
kaem nin duit fen to lânne, en dêrmei wier er rûpele, útpûle, yn ienen,
kin ik jimme sizze, ta de lêste duit ta. Do er neat mear to forspyljen
hie, joech mynhear Philanthrope him in traktaetsje, dat er sels skreaun
hie, ta treast fen de ongelokkigen en forbetteringe fen sondaren.
Dêrmei winske er him de segen des Hearen, mar kaem net wer. Gosse
bigoun nou syn treast to siikjen yn it koartgoed, dat er in oar
forkeapje scoe; mar foar det er allehiel to neate rekke, die er op it
âlderlêste noch in needsprong, dy him de nekke briek.

Jan Kredyt wier for him yn de kriten fen Molkwarren stiendea; en oan
stellen en falske wiksels weage er him net, omdet er nin sin hie om de
lieu yn ’e bek to sjen, en den noch in tsjien jier op ’e keap ta
provinsjehout to raspjen. Der moast hwette oars op úttoft wirde. Hy
hearde sa ’ris by de boekhâlders fen skippen yn Molkwarren om, hwet
keapljue en winkels se yn Hollân koenen, dy sa it iene en oare oan de
redery forkoften; it koe him den egenlik net folle skele hwette. Oan al
dy winkels en kantoaren skreau er gnappe brieven, det hy oan hjar
rikkommandearre wier, en det er in lytse negoasje yn hjar fak driuwe
woe, en det, as se him in priuwke stjûre woenen, en de waer bifoel
goed, hja in goede minger oan him habbe scoenen. Ytlike wierne wol sa
hoedend, det se him earst ’ris hifken, en dêr krige er, sa as fen sels
spriek, neat fen. Mar in bulte wierne sa nearringsiik, det hja him op
syn gnappe brieven ôf fen hjar gûd stjûrden, en sa krige er it hûs
boarstende fol fen alderleije waren. Dêr foun men fiterbân, spikers,
frouljues mofkes, manljues hoedden, inket, pin en pompier, klompen,
hazzenuten, messen, kakynjes, toffels, putheakken, kanten, groat,
romers, almanakken, Spaenske sjippe, hoazzen, snuf, piper, jokken,
reade riften, klontsjes, silen en beagen, ja, lyk folle hwet. It wier
in útdragerij fen nij gûd; in arke sa as er nei Noachs tiden mûlk nea
wer op ’e wrâld wêst hie. Dêr hat er do noch in bulte wille mei makke;
hy krige de bûsen fol jild, en de Molkwarrers goekeap gûd. Mar dat
lietke wier mei twa jier glêd út; hwent do der op dy priuwkes nin
gewach kaem, waerden de Hollânners wekker, en sa as se hearden, hwa ’t
Gosse wier, lieten se him rinne for hwa ’t er wier; hwent, toften se,
men kinne in lûs net mear nimme as it libben, en goed jild by kwea to
smiten, om him sette to litten, wier hjar foech net. Mar der wier in
Amsterdammer, dy bikaem it danige nij, det er fen in boarger fen it
_Vriesche doolhof_ sa fynkes bitritsen wier. Dy liet him foar rjucht
citearje, en do Gosse dêr kaem joech er syn boel oer oan de krediteurs
en forklearre him sels bankerot. Mar hy wier sa gau net thús, ef by
nacht en ontiid liet er syn hús leech toaije fen it bêste, dat er noch
yn wier, en dat boarch er op souder by in wiif to Starum, dy sa ’n
húske fen hâldoan for fammen en feinten hie, en der sels hwet bline
nearring ûnder dreau. Ongelokkich kaem dy lêstige justitie der efter,
en in wike dêrnei wierne de witsjers fen Ljouwert to Molkwarren en
lichtten Gosse by nacht fen syn bêd ôf. Do er foar de kommissaris fen
it hof kaem, wier ljeagen it neiste rjucht; mar de biwizen en de
getugen, det er nei it bankerot syn goed út hûs tôge hie, sprieken sa
klear, det it hof nin swierrichheit makke om him in ûre op it skafot to
Ljouwert to pronk to setten en him boppe dat noch fiif jier fêst wirk
to jaen. Do Gosse dêr to skande stie, stoe der ek in tropke fen fiif
minsken foar it skafot, dy oer him praetten; dat wieren domenij Bavius,
de abbekaet fen Gosse mei ien fen syn boeren, en den noch de hearen
Philanthrope en Graenstra. Hja hienen oars al sein, det Philanthrope út
de tiid wier; mar dat wier sa net; splitters binne sa taei as hier.
Philanthrope en Graenstra skodhollen bitinkelik en riddenearren wakker,
ho djip de minske falle kin, dy fen God forlitten wirdt. “Ja, sei de
abbekaet; “en binammen as er in hompke kriget fen in splitter en in
jeneverstoker”. Mar dy hearen wierne yn ’e wol ferve en hienen spek
efter de earen; hja dienen eft se der neat fen bigriepen, en
riddenearren mar foart, det men de fallene sondars in hân tarikke
moast, om hjar wer oerein to helpen, en det elts dêr in bytke ta dwaen
moast. “Ik leau net, det elts it dwaen moat, sei de boer; “dat is jimme
fak egentlik. Dy de ljue mei lotsjen en sûpen yn it tichthûs bringe,
moatte der hjar ek wer úthelpe en betterje. Dat is in roune O.” “_Ja,
heeren!_ sei domenij Bavius; _Dair het de boer gelyk an; elk moet de
fuelnis, die er maikt, self ook allienig weêr ophemele._” Dêrmei wier
de kattechesaesje út; hwent dy rauwe wirden fen de boer tingen nei de
lever, en de hear Philanthrope sei oan Graenstra: “Hja habbe ús hjir yn
’e kaert sjoen;” en hja kamen noait wer to Ljouwert. Gosse kaem tagelyk
mei in poep, dy spek by in boer stellen hie, yn it tichthûs. De poep
seach wakkere sunich, do de cipier hjar by de oare boeven brocht, dy
mei heal neakene hûden twa oan twa in read stik hout stienen to
raspjen. Haermen skodde de holle en sloech de hânnen yn eltsoar, do er
yn ’e doar stie. “Lieber Gott im himel! sei er, Wäre ich bei mein weib
zu hause! Aber was wird man sagen?” “Previnsjehout, divel!” sei de
cipier, en staette him yn it tichthûs op.

[Yllustraasje: GOSSE OAN ’E SKANDPEAL (DE KAAK) TO LJOUWERT.]

Do Gosse dêr fiif jier forkeard hie, wier er net better wirden. Hwet de
iene net wist, dat wist de oare. Hja fortelden eltsoar hjar
skelmstikken; hwa en hwet se forklapt hie; ho se hjar foar de
commissaris forspritsen hiene, en ho dy hjar knipt hie; allegearre
leksoms fen in ripe ûnderfininge, om as se los kamen en tonei wer
stielen, it hwette tûker oer to lizzen. Der wierne ek forskate ûnder,
dy húsbraken en moarten op it each hiene, mar dy foar dy tiid yn de
lampe roun wierne. Dy commisjes droegen se nou oer oan kammeraten, dy
gau los kamen, mei oanwizinge fen pleats, fen tiid en minsken, dêr de
bút to striken wier, en ytlike tsjeaftmes en moarten, dêr men in bytke
dêrnei fen hearde, wierne yn dat forbetterhús klear makke. Sa hwet ’er
noch oan Gosse hapere om ien fen de earste skelmen fen de saun
provinsjes to wirden, dat learde hy ’er yn it tichthûs út de pin by.

Do er syn jierren útsitten hie, kaem ’er krekt ek in gnap frommis los,
mei namme Rynk Ockes, dêr er even bûten de doar fen it blokhûs mei yn
kinde kaem. Dat frommiske wenne eren as faem by in ryk rintenier to
Ljouwert, dy in ynbânnige en stille húshâldinge hie, en de boaden
sneins trijeris nei tsjerke stjûrde, det ’er nin jongkeardel
hin-ende-nei by hjar komme koe. Hja spriek ek nimmen hast as it
húsgesin en in kattechesearmaster, dy dêr wol ’ris om in glêske wyn
kaem, dat de man sels net barre mocht. Nou wier dy faem grousomme
mansjeak, en it sloof byldde hjar yn, det hja nin frijers krige, om ’t
se net moaijer nôch klaeid wier. Dêrom pronke se det it boarstte, en om
se ’t noch ek wol ’ris in pear sechstehealen en in himd oan hjar earme
mem to Harns stjûrde, sa kaem it mei it bûsjild krap om. Hja krige op
it lêst sin oan in ferversfeint, dy in rút yn ’e koken lape en hjar do
’ris in fûgel ontstiel, en lyk as it giet, ek ’ris troch de hânnen gean
liet. Nou moasten alle seilen byhyst wirde! Hja seach yn in winkel op
de Kelders in nij jestaelke fen in jak, nei hjar sin sa nuvere moai,
det as se dat oan hie, ja den moast de feint sin oan hjar krije, eft hy
woe ef net! Mar it bûsjild wier to koart, en nou koe it earm sloof de
hânnen net thús hâlde. Hja naem in pear inkelgounen út in fesjebûse fen
hjar hear, dêr wol tweintich ynsieten, om se der letter stilkes wer yn
to dwaen, as se hier barde. De rintenier, dy banger for syn jild, as
for de siel fen in earm forljeafd sloof wier, brocht it oan; de
commissaris ûnderstie hjar, en hja bikende kritende en om genede
biddende aenstons alles. De justitie moast hjar gong gean; omdet Rynk
hjar breahear bistellen hie, wier de sententie in giseling en fjouwer
jier sitte. Nou kaem se ûnder it skom fen frouljue, dy mear op divels
as minsken liken; rabsters, slepen, tsjeaven, sûpsters, trochtrape yn
alderhânne listen en leagen, oars spriek hja net, oars hearde hja net.
Hja wist net det ’er sa’n smoarge tael wier as se hjir hearde, en yn
trije jier wier se er sa al ta wend wirden, det hja net better wiste ef
it hearde sa. Mei ien wird, as in ingel, dy stroffele hie, kaem hja yn
it tichthûs en bidoarn kaem hja der wer út. Mei dit frommis gong Gosse
al skoaijende it fjild yn. Hja hie in koerke mei lietkes en hwette
lodderein, en hy hie in boskmannich swevelprikken en riskepitten, mar
dat wier mar om de bysjagers, dy de bidlers efter de faksen sieten, to
forrifeljen mei to sizzen, det hja mei de merse rounen; yn wierheit
skoaiden se, en foel der hjir ef dêr hwet to grabbedaeijen, dat lieten
se ek net stean. Nachts forkearden se meast by de boer yn de skûrre yn
’t hea, nei det Gosse de boer earst de hals fen allerlei onbegripelike
dingen fol leagen hie, en sy de boerinne en de doaiters út de fâlden
fen de hân wiersein hie. Hja hienen it nearne better, as dêr it molken
bitsjoend wier; hwent den lei Gosse krûden om ’e tsjerne, en mompele
der in mannich frjemde wirden binnens mûle by: den koe de boerinne
aenstons wer tsjernje as in liere.

Nei det se oeral west en fen alles bisocht hienen, kamen se einlik yn
de kompenije fen Kollumersweach-westeinde to lânne. Dat wier hjar lân;
hwent dêr wierne do noch trije dingen, dêr de dogeneaten ûnder ús noch
al lêst fen habbe, onbikind: to sizzen, in hûs, in tsjerke, en it
houwelik. De ljue wennen dêr meast ûnder de groun; twiske sneins en
deis wisten se nin ûnderskie, en hja kroepen mar by inoar, sûnder det
’er in domenij by to pas kaem. Hja trouden dêr omtrint as de
polderjonges noch dwane. De ûnderbaes, ek folle de man fen de keet, dêr
iten en drinken oan it arbeidersfolk forkoft wirdt, komt mei de pin
efter it ear en syn rekkenboek yn ’e hân as domenij op. Hy stekt in
putheak dwers foar him út mei de punt yn ’e groun. Den giet it pear oer
de putheak hinne stean, sa det se de stôk twiske de skonken habbe;
hwent as ’er ien oerspringt; dat hâldt net. Earst giet de breid ’er oer
stean, en den de brêgeman, en dêrnei forklearret de baes fen de keet,
det it hijlk sletten is. Dêrop drinke, dounsje, en sjonge se, en einlik
to bêd. Dien is ’t! Dat is it hiele houwelik, en sa wier ’t yn de
kompenije ek. De measten kroepen yn hoalen ûnder de groun. Dy letter in
hûs boppe de groun krigen, hienen dat ek al yn in omsjen.
Snein-to-moarns tôge elts fen it folk hwette oan; de iene in kezyn, de
oare in doar, de tredde in finster, in fjirde hwet reid, ef hwet kalk
en stien, ef in spar mannich, in fyfte in stoel in seisde in lampe ef
tafel. Dy boel waerd mei alle mannemacht yn de foarmiddei kant en klear
oerein set, en om toalf ûre wenne it pear der al yn, en onthellen it
brilloftsfolk op brandewyn en pannekoeken, dy it jongwiif yn it nije
hûs sels bakte. Dat wier it hiele houwelik yn de kompenije, en omdet se
seinen, det ljue, dy de measte reizen de lieu yn de bek sjoen hienen,
dêr de hirdshernen krigen, sa miende Gosse, det er op sa’n kompenijster
houwelik mei syn faem ek rjucht hie. Mar do de kompenijsters hearden,
hwer dit pear fen dinne kaem, seinen se: “Wi habbe hjir genôch fen dat
flêsk,” en dreauwen hjar mei kjitte en pôlkjen de kompenije út.

De winter kaem oan, en der wier nin ûnderkommen, nin klean, nin tek,
nin brânje, en nin iten. Nou moasten hja lije as koarn op it fjild.
Kjeld en hongerbâlje, det hja swart waerden, wier nou hjar lot. Hja
waerden as heineballen fen it iene doarp nei it oare keatst; hwent nin
earmfâd woe dizze twa kostgongers oanhâlde. To lêste kamen se to Harns,
dêr it frommis fen dinne wier, to lânne, en om ’t Gosse allehiel
forlijd en forkjelde wier, rekke er der siik. De earmfâdije fen de stêd
moast him mei syn frommis wol opnimme, mar de pine, dy er útstie, wier
onhjirmlik, sa det er nin oare útkomste as de dea seach, en God om in
hastich ein bea. Syn frommis forliet him net, en wol omdet se frommis
wier. De man hat it wiif ljeaf om him sels; it wiif hat de man ljeaf om
de man, mei hwa se hjar lêste stik brea part, en dy se folget op it
skafot en yn it grêf. Ho djip Rynk ek fallen wier, dizze grountrek fen
in wierheftich frommis hie it tichthûs net by hjar útfage; hja paste
him op as in mem hjar siik bern, en hwet hy minder waerd, hwet hja mear
hoedzje en noedzje woe. Op it lêste waerd it sunich wirk, en hy bigoun
to weinen, det se it fjouwer húzen fier hearre koenen. Sa as Rynk dêr
foar de bank fen Gosse mei de holle foaroer siet to kriten, kaem de
earmedokter der mei mynhear Philanthrope yn, dy for syn affearens fen
Amsterdam mei de beurtman to Harns oer wier, en nou by tafal fen de
dokter heard hie, det Gosse op it gybjen laei. “Is der neat oan to
dwaen, dokter?” frege Philanthrope. “Ja wol, sei dokter, “mar mear mei
in goed bêd en switten, as mei drankjes, en dat is hjir net.” Aenstons
liet Philanthrope for syn rekkeninge in goed bêd en skjin linnen komme,
mei trije wollene tekkens, en do Gosse dêr ûnder kaem, bigoun er sa
dierber to switten, det it him ta de fingerseinen útdripte. Dit wier
syn genêzinge; mei trije wike koe er it hûs fen barmhertichheit wer
forlitte. Fen it eagenblik, det Gosse op strjitte stoe, hâldde
Philanthrope de hân fen him ôf; hwent hy hie fen syn compagnon Keimpe
yn commisje, om it libben fen Gosse sa lang to rekken as ’t mar koe,
mar him nin duit tsjin de ellinde fen ’t libben to jaen. Hy moat ’er
wille fen ha! sei Keimpe; der moat yn it grounsop fen de libbensbiker
nin bitter grizelke lizze, dat hy der net útdrinkt en priuwt, en dêr
moatte wy him tiid fen libben ta bisoargje.”

“Sjê sa! sei Philanthrope, do er Gosse wer op strjitte seach; hy giet
wer in nij fjild fen ellinde yn.” En dêrom krige Gosse nou den ek nin
duit ûndersteuninge mear. Allinne stiek er him by it ôfskie noch in
lotterijbriefke yn de hân, dêr in nul op foel. De firma fen Pik en
Zonen handelt mei hjar klanten omtrint as de Japanees mei de Jesewiten
die, dy er mei de holle del boppe in put oan ’e foetten ophinge, en as
se om-ende-by dea wierne, liet hy se yn in gasthûs bringe, en mei in
bulte soarchfâldichheit oppasse en genêze. As se den wer kant en klear
wierne, kamen se wer op nij oer dy put to hingjen, en dat waerd sa faek
herhelle, ta se ef dea pinige wierne, ef it Roomske gelove ôfswarden en
ta de Japanske godstsjinst oergongen. Sa die de firma Pik en Zonen ek
mei Gosse.

De lêste treast, dy Gosse noch oerhâlden hie, wier Rynk, dy alle
ellinden mei him dielde; mar dy forlear er op in winter yn it iis. Hja
wier in sterken fotse, dy sa goed as de bêste tsjirl in lippen mannich
rogge oer iis slydzje koe; ienders do Gosse en sy elts mei in slide fol
graen oer de Makkumer mar nei Bolswert scoenen, rieden se tsjin de
sinne yn, dy sa op ’t glêdde iis teistere en tispele, det se nin wetter
fen iis ûnderskiede koenen, en sa ried Rynk mei de folle feart yn in
wjek, dêr se earst hwet op de rokken omdreau, mar forfolgens ûnder in
hertbrekkend jammerjen sonk en fordronk. Gosse, dy hjar net helpe koe,
skoerde him de grize hierren út de holle, en men moatte sizze, det dit
ontsettend eagenblik it earste yn syn libben wier, dat him fiele liet,
hwet achting en genegenheit is. Hy miste nou syn jinnichste oanhâld,
syn taspraek. Hy wier allinne yn ’e wrâld, fen God en minsken
forlitten. Hy hie nin oar selskip as it byld fen de onskild, dy er
bidragen en formoarde hie. Sa lang as er noch syn brea simmers mei
houkjen ef houtfarren, en winters mei slydkjen winne koe, gong it noch
hinne; mar do er by de earmesteat fen Molkwarren, dêr elts him forspei,
to lânne kaem, wier it libben him in hel, en hy sels troch jeld to laf
en to lyts wirden om ’er mei wetter ef strop in ein oan to meitsjen.

It wier ek al lang útkomd, hwet er to Aldwâlde útrjuchte, en hwet er
dêr neilitten hie, om domenij for syn frjeonskip to tankjen. In pear
bizen to Molkwarren hiene opmirken, det Gosse onwitende bygelovich
wier, en det se him mei telkes fen skynsels, fen foartsjirmerijen en
soks sa bang prate koenen, det hy net wiste yn hwet gat det er wine
scoe. En hy hie ek sa ’n sterke ynbyldinge, det er in ding, as it sa
dageliks wei en wier wier, net leaude. Hy moast hwet hawwe, dat
boppenatúrlyk wier; dat woe der aenstons by him yn. En as er dat fen in
oar net krige, den praktisearre hy it sels, en al de ljeagens en
mirakels, dy er fen syn eigen libben opdichte, dy forhelle hy sa lang,
det er sels miende, det se wier wierne. Nou hiene de earmefâden him by
in earm man, dy hiel sunich laei, set to wekjen yn in hûs by de
Brieskrinke brêge, dêr de bak skjin makke waerd en allehiel leech wier.
Ien fen de bizen hie in fryster, dy ek fol oanslaggen siet; dy makke de
frissels los, en spraette se do forwylderd oer hjar troanje hinne, dy
se mei fyn wetenmoal bipoeijere hie; widers strûpte se noch in wiet
deahimd oer al hjar klean hinne. Dat spoek lieten se in amerij foar
toalven stilkes yn ’e bak, en op de klokslach fen toalven bigoun de
faem wakker to weinen en to kroanen, dat yn dy holle bak by de stillens
fen de nacht in near en akelik lûd joech. Gosse stiek anstons mei in
tikjend hert de earen op. Hy harke; it kaem út de groun! Hy sloep yn ’e
gong en harke noch ’ris; it wier yn ’e reinwettersbak! Hy moast witte
hwet it wier! Mar sa gau as er it lid opdie, riisde in jong frommis mei
de holle ta de bak út, en do Gosse dat wiete wite himd, en dy lange
gitswarte lokken seach, dêr hjar wite troanje ôfgryslik troch hinne
skimere, frege er forheard: “Hwet dochstou hjir? Hwa bistou?” “Ik bin
sa wiet en sa kâld, Gosse,” sei se triljende, “ik riboskje sa! Kinste
my net hwet waermje? Ik bin Betsje fen Aldwâlde!” Do Gosse by dat
skynsel de namme fen Betsje hearde, ja, do miende er yn de groun to
forsinken. Hy fleach út it hûs; hy fleach út Molkwarren de dyk út nei
Hynlippen, eft de hel en de fordommenisse him efter de hakken sieten,
en der wier nin stilstean yn to krijen, foar det er to Taeike Sytsjes
(Skulenborch) allehiel efter azem oankaem en delfoel. Dêr founen se him
de oare moarns yn de skieppestâl, neat oars sjende, neat oars roppende
as: “Betsje út de bak!” Hwer hy mei syn wylde opspalke eagen
hinnedwylke, oeral, Betsje, Betsje, oprizende út de reinwettersbak! Den
fage er de beide hânnen ôf oan syn grize hierren; den helle er de iene
hân troch de oare, krekt eft er it wetter ôfstrike woe, en sei
riboskjende: “Hwet is dat wiet en kâld!” Den kriet er wer glimkjende:
“Né, né, Betsje! Né, flarde! Dou biste net wiet en kâld. Dou barnste
my! Dou smitste my de flammen fen de hel op it liif! en den klaude en
skoerde er yn syn klean om, en smiet de hânnen fen him ôf, krekt eft er
gleone koallen fjûr fen syn flamjend lichem smite woe. Mei ien wird,
Gosse wier fen syn forstân rekke, en hy waerd dy selde deis noch sa
razende, det nin fjouwer keardels him maneare koenen. In koart birie,
in goed birie; de earmfâden fen Molkwarren bounen him hânnen en
foetten, en smieten him yn de stjuwn fen in fiskaek, om him yn it
gekkenhûs to Snits to bringen: mar it hoefde net; hwent dy skrik by de
bak hie him sa djip en fornieljend yn de siel taest, det se noch net to
Heech wierne ef Gosse hie it tidelike al mei it ivige wiksele. Alle
ljue, dy him koenen, seinen: “Der is in dogeneat minder.” Mar de
splitter Philanthrope sei: “Ik hab in skoane klant forlern.” En dat
wier it útein fen de extoarje fen it heksershol. Ut.

_Sate Westerein._
J. H. H.

IT INGELGEREAUNT OP SKIERMOUNTSJEACH.


De noardsé dynde en gromde yet,
  Mar ’t needwaer wier bidarre.
De wrakken driuwk’len nou oan ’t strân,
  Mar ’t folk koe dochs wer farre.

Ho mannich fisker kaem net wer!
  Yn ’t djip wier hy fordronken,
En mannich widdou mei hjar bern
  Siet nou yn rou forsonken.

Ek Seakele, och! foer yn dat waer;
  Hwer stau er earm-man hinne?
Dêr hie men tael ef teiken fen;
  God wist it mar allinne.

Syn Tetke siet mei hjar twa bern
  De nachts nei ’t waer to hearren,
En wachtte yn noed de tynge ôf
  Fen libben ef fen stjerren.

Hjar boi dy wier syn saunde al út,
  Mar ’t golle mûtle famke
Hie twaris earst de maiblom sjoen,
  En slepte, ’t swiete lamke.

Mei de eagen laei de poppe ticht
  En sobbe mei hjar lipkes,
Krekt eft se op memmeskirte laei
  En lurke oan ’t folle titke.

“Och! sei do Tetk, “dyn heit, myn ok!
  “Hwa scil dyn brea nou winne?
“Hwer is dyn heit? Myn man, myn hoal?
  “O God! Hwer is hy hinne?”

Mei ien bigoun it froede bern
  Yn ’t sljipke blier to glimkjen,
En dobke op dobke loek yn ’t wang
  Fen ’t ynnichst sielformeitsjen.

“Us Sjurtke glimket!” sei broer Sierk,
  “Sjoch, mem, ho laket Sjurte!
“Hja laket mei de eagen ticht:
  “Mem, hwet scoe dat bitsjutte?”

“Wel, ljeave boi! sei Tetke do,
  “In Ingel is ’r om it lamke.
“Dy reauntet Sjurte hwet yn ’t ear
  “En boartet mei ús famke.

“As bernkes stjerre, nimt ús Hear
  “Hjar yn syn ljochte himel;
“Dêr wjukkelje se omheech en del
  “Yn sillich boartgewimel.

“En soms den saeij’ se op ierde del,
  “Fier út dy hege stjerren,
“En flústerje hjar pop yn ’t ear
  “It wird fen God de Heare.”

Mei ien waerd rinkele oan ’e doar,
  En Tetk de klink flink iepen!
En Seakle, sjoch, dy stiet ’er foar
  Yn stoarm en weach bihâlden.

Tetk joech in gjalp, en do deastil
  Kniep hja him yn ’e hânnen.
De ljeafde is stom; hja hat nin wird
  By ’t wersjen fen de mannen.

Do Seakle oan ’t tellen fen syn need,
  Fen blaksemfjûr en waeijen;
Ho n’ trijemêster neist hjar sonk,
  En by de wyn hja laeijen.

“En dou, myn boike!” sei er, “Sierk,
  “Hastou foar heit wol bidden?
“Ja, ’t _onze vader_ trij’ris, heit!
  “En dat hat God forbûke.

“In Ingel hat er oan ús stjûrd;
  “Dy reaunte Sjurtke yn de earen,
“Det heit bihâlden wier yn ’t waer.
  “Nou tankje ik God de Heare.”

As wy âld it onrjucht dwaen,
  De earmen greatsk minachtsje,
Woll’ de hillige ing’len Gods
  Net by ús oernachtsje.

Mar de onskild’ge sûgeling
  Siikje se yn alle hernkes;
Hwet for ús geheimnis bliuwt,
  Telle se oan de bernkes.


_Skiermountsjeach_,
Augustusmoanne 1823.
J. H. H.

OAN MYN STALKE FREARK FONTEIN MEI DE LAPEKOER.


Moatt’ wy einlik den fordwine?
De tiid ús Fryslân ek forsline
  Mei syn stege hege sin?
Moatt’ wy Frânsk en Hollânsk tinze,
Ja ús tael, ús siel weiskinze,
  Om mar mak yn ’t jok to gean?

Né, Fonteine: Hwa wol bûgje,
Stiennen oan de mûrre loegje
  Fen kaepmomme slavernij,—
Kinne wy de sé net damje,
’t Alde folk scill’ we ús net skamje,
  Dêr ús bloed út spruten is.

Sa lang as ús amme siket
En dat bloed op hjarres liket,
  Stean’ wy for hjar aert en tael,
Wylst wy ’t laffe grjimmank heare,
Dat se nou ús bernkes leare,
  As in heide iken peal.

Hast scil dea ús eagen brekke
En de nacht fen ’t grêf ús tekke,
  Mingd mei echt en onecht skaei;
As jins bern dit leaf den lêze,
O Fonteine, mocht dat wêze
  Mei in hege Fryske sin!

Mocht hjar boarst den prûzer tille
Fen in ed’le Fryske wille,
  Dy it slavebret net fielt;
Ja, op ’t sjen fen beide ús nammen,
Dy dêr stean’ as môgle stammen,
  Romje op ús yeske yet:

“Dizze twa dat wierne frjeonen!
“Hwet foroare, dizze bleauwen,
  “Wierne Friezen yn hjar hert!”
Mar sa lang my ’t libben dûrret,
’t Bloed net yn myn ieren stjurret,
  Dy, Fontein! forjit ik net.


_Salwert_, 26 Juny 1835.
J. H. H.

YN DRACHTEN NET BIKEND.


Yn ’t tsjuster rekket men oan ’t malen;
  Dat bart wol elts-en-ien;
Mar yn de moanneskyn to dwalen,
  Dat is hwette ongemien.

Yn Drachten wenne alear baes Minne,
  In klokkemakkersbaes;
De man wier oars fen Grou fen dinne,
  Sa seit it âld relaes.

Dêr wier er yn syn feintejierren
  Mei ’n kweade kop weiroun.
Hy sei: “Ik reisgje wei om fierren,
  “Bin ’k oan in sodze boun?”

Hy pakt syn ridskip yn ’e kiste,
  Mar reisge doch nea fier,
En hierde, ear ’t syn folk it wiste,
  To Drachten in kertier.

Hy joech him wer oan ’t âlde fyljen,
  En waerd al skielik baes;
Hy pielde net mei sûpen, spyljen,
  Mei swetsen ef geraes.

Dat woe hy extrajern ek wite,
  En wier der greatsk op ek.
Hwet koe ’r it herberchgean útkrite!
  Hwent baes siet sneins yn ’t hek.

En dochs him lêste jern in sûpke;
  Hwent yn de ûlefljocht,
Den makke er sims al gau in glûpke
  By ’n bûrman, dy ’t forkocht.

’t Wier op in moaije snjeon-to-joune,
  De moanne skynde klear;
Do sloep er nei syn bûrman Poenne
  En pakte ’er gau in pear.

Dat brocht him al hwet fen ’e wize,
  De tonge dûbeld sloech.
Syn Foek sei: “Foi! It moat yen grize.
  “Foi, dy forflokte kroech!

“Dat moat dêr moarn yn ’t hekje sitte
  “En mei it ponkje gean!
“Och, baes! jy scoene dat dochs litte,
  “Jy kinne kwealik stean.”

By domenij de klok opwine,
  Dat wier do ’t lêste wirk,
En ’t brocht him al hwet yn ’e pine;
  Mar dy hear wier nin Turk.

“De wyndrúf groeit net for de spinnen
En ’t koarn net for de gies.
“De wyn en ’t bier forhûg’t de sinnen.”
Wier domenijs adviis.

Do dy baes Minnes noas oanskôge
  En ’t stive yn syn draei,
Do rôp er: _Wees hier welkom, oude!_
  En baes niigde as in raei.

_Hé! hew’ we dair ons frind, baes Minne?
  Kom earst mar na de klok.
Myn fyftichtst jair sal just beginne:
  Ik geef van daig in slok._

De brandewyn wier op morellen,
  En gong dêr feardich roun.
It praten, laitsjen en fortellen,
  Dat gong de hiele joun.

Mar einling waerd it njuggen ûre;
  Do gong baes Minne foart.
Hy koe ’t sa just de doar út stjûre
  Mar do wier ’t hui en hoart.

Hy slingere ’r al nuver hinne,
  En makke mannich gier.
Den sei ’er ien: “De deaker, Minne!
  “Dat pakje falt jo swier.”

In oar dy rôp: “Dêr giet er hinne!
  “Hy hat de klok opwoun.
“Hwet scil syn âlde Foek opspinne,
  “As hy sa thús komt joun.”

In tredde sei: “Baes hat him rekke,
  “Dat hat er net fen spek.
“Dy kin him âlderwetsk tasprekke,
  “Moarn sit er wer yn ’t hek.”

Mar einling set er ’t op in gieren;
  De strjitte waerd to smel;
En falt mei al dat nuv’re swieren
  Plomp yn de dwersfeart del.

En nou bigoun de baes to roppen;
  Hy oeffe en jamm’re sa!
Hy stiek de earmen út nei boppen
  Oan bûrman Abe ta.

“Moatt’ jy hjir yn de dwersfeart rinne,
  “En ’t moantsje skynt sa gleon!”
Sei Abe do tsjin bûrman Minne:
  “Jy haww’ to folle preaun.”

“Och! sei er, “’k Bin fen Grou fen dinne,
  “_Yn Drachten net bikend_;
“Oars scoe ik net yn ’t wetter rinne.
  ’k Bin ’t paed hjir yet net wend.”

“Al fjirtich jier yn Drachten wenne,
  “En net bikend mei ’t paed?
“Nou sjen ik det jy flouwe kenne.
  “Kom hjir mar by it haed.”

Hja moasten baes by ’t haed oplûke,
  En bringe him by honk.
Dêr moast er oan de lonte rûke!
  Hwent âlde Foek joech fonk.

“Och! kibjen hab ik net fortsjinne;
  “De kweade hat my dreaun.”
Mar baes dy waerd mar hird forskjinne
  En do nei bêd ta treaun.

“Dy kweade, dy sit yn de flesse,”
  Sa spriek do ’t âlde wiif.
“Dy hat dy yn de dwersfeart presse;
  “Dy jowste siel en liif.”

Seis wiken waerd him nou it hekje
  Nei tsjerketucht forbean.
Dy lake ’er om, in oar woe lekje,
  Lyk as dy dingen gean.

Sjocht men nou immen ’ris oan ’t dwalen,
  Dy ’t hynzer yn in steech opment,
Den seit men: “Sjoch dy man ’ris malen;
  “_Dy is yn Drachten net bikend._”

Mar docht ’er nou in mispas immen,
  Is ’t mar in skrandre fent,
Dy is ’t net kwealik mear to nimmen,
  “_Dy  is yn Drachten wol bikend._”


_Grou._
E. H.

[Yllustraasje: BAES MINNE BY DOMENIJ.]

DE BLIDE BERNKES.


Ploits de blommen, dy der bloeije;
  Bernkes! ploits de blomkes yet.
Sa! nou laitsje, en sjonge en djoeije,
  Ear ’t de gouden tiid forgiet.

Hark it sûzen troch ’e stânnen
  Fen de sêfte westewyn
Oer de griene Fryske lânnen:
  Snúv’ hjar friske loften yn.

Hark it ljeave ljurkje sjongen;
  Hark! dy sjongt wer ta Gods ear.
Mear as tûzen falske tongen
  Klinkt dy lof for de Opperhear.

Sjen it blinkjen fen it marke;
  Sjoch! de weachjes dounsje wei.
Sjoch de swan, ho det er farket;
  ’t Bolle wynke nimt him mei.

Yn de wite hagedoarne,
  Dy sa frisk to bloeijen stiet,
Sjongt wer yn de iere moarne
  ’t Flugge finkje in aerdich liet.

Hark ’ris, ho de ekster skattert
  Yn de hege eskenbeam;
’t Einke yn it wetter plattert
  Mei syn ljeave piketeam.

Sjen de hege wolken driuwen
  Yn forgankelike pracht;
Sjen de sinne hearlik kliuwen,
  Greate bode fen Gods macht.

Hark it beuzich bijke brommen,
  Flinters dounsje yn pronkgewaed
Oer de millioenen blommen,
  Dy Gods hân oer ’t ierdryk spraet.

Fiskjes binne nou oan ’t djoeijen
  Yn de brune djippe mar.
Sjoch de hege loft trochploeijen
  De âlde steatlike earrebar.

Wille hawwe alle djieren,
  Sels de mieren yn ’e groun;
Mar syn geast om heech to fieren,
  Is mar oan de minsken jown.

Al dy ljeafde, al dy wille,
  Al dy goedheit is for ús.
’t Moat ús hert nei boppen tille
  Nei ús hillich ivich thús.

Moat ús hert fen droafheit brekke,
  Rint ús ’t each fen triennen oer,
Kin de ierde ús leed net tekke,
  Den sprekt ta ús Gods natûr:

Sprekt ús ta mei tûzen stimmen,
  Sjoch! de krûdkes op ’e groun;
Sjoch! de sinne oan ’e kjimmen,
  Nig’ hjar holle nei de groun.

Is de dage wer oan ’t kommen,
  Alles dertelt wer op nij.
De ierde is in hôf fol blommen;
  ’t Is Gods libb’ne skilderij.

Blydskip folt wer alle wrâlden;
  ’t Rint fen wille, wille oer.
Alle fûgels yn ’e wâlden
  Sjonge as bernkes fen natûr.

Sa moat ek ús hert optille,
  As Gods frjeonehân ús slacht.
Folgje triennen op ’e wille,
  Tink, de dei brekt troch de nacht.

Bernkes, as ’er blomkes bloeije,
  Ljurken sjonge yn ’e loft,
Wol den op de blomkes lykje,
  Haw den as dy fûgels nocht.

Ploits de blomkes dy der bloeije;
  Bernkes, ploits de blomkes yet,
Ear ’t de tsjerkhôfsblommen groeije,
  En dy gouden tiid forgiet.


_Grou._ Juny 1854.
E. H.




DE FOARNAME UT-FEN-HUZERS YN FRYSLAN.


DE FOARNAME UT-FEN-HUZERS YN FRYSLAN.[66]

_Lânsljue!_

_De ûtwrydskheit heart net by ús thús; dêrom krije wy de namme wol ris,
det wy lang gjin frjeonlike minsken binne. It poeihaei, dat ’er yn ús
dagen makke wirdt mei it oankommen fen in Keuning ef Prins, heart ek yn
ús dagen thús: by de iene, omdet er in fortoaning meitsje wol det er
folle jild hat; by de oare, omdet s’ er mei forlegen binne; mar by de
measte, omdet s’ er nei siikje, ef to minsten om de ginst. Mar
ongelokkich sjocht men ek, det dy greate roppers en razers de earste
binne, dy in oare flagge waeije litte, as it hjar Keuning tsjinrint. It
echte Fryske aerd is stadiger; fen dat aerd jow ik hjir in priuwke. Lêz
it; en dêr it it wirk is fen in liddich hjildei, sa siikje der neat yn
as de wille om jimme yn dizze freugdetiid op to fleurjen, en de Keuning
en syn hûsgesin op myn wize de eare oan to dwaen, dy sokke hege ljue
takomt._

Grou, July 1841.
E. H.


DE FOARNAME UT-FEN-HUZERS.


_Douwe._ Wel wiif, ik moat dy sizze, detste dy fen dizze wike hwet
opskranderje moaste, en reagje en klinsgje it hele hûs út, fen ûnderen
ta boppe de nael út.

_Beik._ Wel, hwet komt my nou oer? Oars biste sa eang fen it
húshimmeljen, det ik dy net kom to hearren ef to sjen as dat wirk oer
de flier is.

_Douwe._ Siz net to folle, âlde! Forline jier haw ik al de goatten om
it hûs yette for dy útskrobbe; mar ja, as ik myn sin krige, den woe ik
mar om de saun jier ienris húshimmelje. De earste dei twa woe ik
boelgûd hâlde—dat binne plezierige dagen:—al it âld gûd scoe foart; en
den woe ik in ûre ef tsjien, toalf mei de brânspuit yn it hûs om
regemintsje, det ’er gjin stofke yn bleau, en gjin spin yn it libben.

_Beik._ Ja, ja, heite, praet dou mar foart; it bêste der fen is, det
gjin minske it leaut. Mar jimme manljue scoene al rare dingen wirde, as
wy frouljue net heisterje en laepje mochten. Jimme kamen skielik yn
jimme eigen ongemak om, en de iene lape sloech de oare. Men kin de
manljue der altyd út, dy sokke smoarge têsten fen frouljue hawwe. Mar
hwerom wolste nou sa mei alle geweld it hûs skjin hawwe?

_Douwe._ Dat haw ik nou sa mar bigrepen; en dou moaste dyn moaiste
pakje en dyn gnapste flodder mar klear hâlde.

_Beik._ Nuver, nuver is ’t; mar hwet scil dat nou bitsjutte, Douwe! Dou
koeste my wol for de gek hâlde, en sizze: altyd reageste for dyn eigen
pleizier yn it hûs om, dwaen it nou ris for myn plezier; der wierste
neat to goed ta; en den my yn ’t ein der yet in poas by útlaeitsje, dat
hie ik ’er yet op ta; siz my, hwet moat dat bitsjutte?

_Douwe._ Dat bitsjut, det as men út-fen-hûzers kriget, den moat de boel
ommers himmel en skjin wêze. Nou, honke! wy krije trije út-fen-hûzers,
en licht wol fjouwer, en foarname ljue der by!

_Beik._ Wel, sa kin ik ’t net oan! Ut-fen-hûzers! en greate ljue dêr
by? dêr haw ik it net grien op, Douwe! hwent it rint ek tsjin de
Ljouwerter merke, en dou noadeste mar bûten myn witten om; né, ik bin
gjin tel mear!

_Douwe._ Bidarje, wyfke! aste wiste hwet foarname ljue it wierne, den
scoeste sa net prate. Mar hark, dêr giet de doar, scoene se dêr al
wêze? O, it is Master!

_Master._ Joun jimme! Mei ik jimme wol hwette nijs forhelje?

_Beik._ As ’t hwet goeds is, ja, graech den, Master.

_Master._ Den moat ik jimme forhelje, det wy trije foarname
út-fen-hûzers hjir yn _Fryslân_ krije; hja sizze, det ús Keuning hjir
komt en de Keuninginne mei hjar dochter, en licht ek in soan yette, mar
dat witte se net klear.

_Douwe._ Sjoch, sjoch, Master! jy forbruije hjir de hele boel; ik woe
myn wiif ris narje en to fiter hawwe.

_Beik._ Dêr scoeste my wer ris moai bitrekke: mar, ja wol, Master
bringt it út. Binne dat nou dy trije foarname út-fen-hûzers? Dat giet
_ús_ ommers net oan? Douwe seit, det se by _ús_ út-fen-hûs komme
scille; dat is ommers net wier, wol Master?

_Master._ Ja wol, wy binne ommers Friezen! Wel nou, sy komme by jo, by
my en by alle Friezen út-fen-hûs, en wy moatte mar it bêste en skjinste
plakje fen ús hert for hjar rom hâlde, mar jins hûs mei dêrom ek wol
skjin en klear bliuwe: hwent jimme wenje oan de wei, en as de Keuning
hjir ris troch kaem to riden, en de man dy krige ris toarst, en frege
jo ris om in swolch kâld wetter ef swiete sûpe, en hy kaem ris by jo yn
hûs en foun hjir de boel ris heibeijich hinne lizzen, den wierne jy
ommers skjin forlegen, Beik! Dêrom pas op en hâld de boel klear.

_Beik._ Ja wol, sa’n great fornaem hear scoe fen _ús_ sûpe ef wetter
drinke! dat scoe him sa nij bikomme as fleanen.

_Master._ Hwerom net? Do de Keuning yette feint wier, do hat er wakker
yn dat hjitte _Spanjen_ omramaeid tsjin de Frânsken: do hat er wis wol
ris in heale rider for in friske dronk kâld wetter jaen wold, as se dêr
twisken dy hege bergen sieten; ek wol by _Waterloo_ en noch lêst by
_Leuven_, dêr se ’t krap hiene. En mien’ jy, det in âld soldaet ’er om
jowt _hwa_ him to drinken jowt, in gnappe Fryske boerinne ef in
prinsesse?

_Beik._ Fij, Master! in âld soldaet sizz’ je; jy bylde dy goede man al
nuver ôf.

_Master._ In goed man, ja wol; mar ik wol ljeaver tsjin him ite as
tsjin him fjochte. Do’r by _Waterloo_ de koegel troch it skouder krige,
do scoe er him de fingers-einen wol ôfbiten hawwe, sa heislike lilk
wier de man, det er de oare deis net wer mei syn folk ’er op los koe.

_Douwe._ En ik scoe bliid west hawwe, as ik ’er mei in feardige skamper
ôfkaem!

_Beik._ Ja, dou biste altyd in hird man west tsjin in weak tsjiis. Mar,
Master! is de Keuning oars in goed man?

_Master._ Krekt lyk as alle helden (krekt as ús greate _de Ruiter_ ek
wier). Dy binne, sa lang as hja mei hjar fyanden wedde binne, sa troch
alles hinne fûleindich, det ’er hâlden noch kearen oan is, en neijerhân
binne hja sa goed as se heech binne. En det de man goed is, sjocht men
oan syn wirk; hy wol it goede, en is it ’er yet net, hy siket ’er om,
en dat is to priisgjen yn de man, en dêrom scil er ek in plomke fen my
hawwe.

_Douwe._ Scil de Keuning in plomke fen jo hawwe! Wel man, hwer scil dat
yn bistean?

_Master._ Wel, ik scil him in rymke foarlêze.

_Douwe._ Nou, dat is jins minste wirk net; mar pas op, Master, en stek
de man net al to folle yn de hichte: hwent flaeid wirde dy ljue rju
genôch, en trochstrings to folle.

_Master._ Dat docht in goe’ Fries net; dêr scil ik op passe; hwent it
komt út it hert foart, en ik dwaen it net om hwette to freegjen. Hear
mar ris!

WOLKOM YN FRYSLAN.


Ho! Wolkom, trijris wolkom, Keuning!
  Hjir op de âlde Fryske groun,
By ’t folk, troch alle ieuwen hinne,
  As from forneamd de wrâld yn ’t roun.

Ald Fryslân is fen âlde tiden
  ’t Forskûl fen frije helden west,
Hwer se efter poelen en struwellen
  Ofsloegen alle frjemde lêst.

It lân waerd troch de sé regearre,
  En ’t folkje fluchtte op terp en wier;
It koaikjen en de fiskerije
  Wier ’t earme folk hjar greatst fortier.

Mar dochs, ho faek de wylde weagen
  Hjar bûken mei in iizren hân,
Koe need noch dea hjar oait fortokje
  Fen de achting for dit âlde lân.

Sjen nou dit lân, hwer jy op geane,
  Dat ophelle is út gulle sé;
Hwer binne brûzender lânsdouwen,
  Oerspriede mei sok hearlik fé?

It noat dat rôllet oer de lânnen,
  De beammen bûge fen hjar fracht,
De hynzers drave oer de wegen,
  It blinkt jo tsjin yn folle pracht.

Dat hawwe de âlde Friezen makke
  Troch taei gedild en iizren flyt;
In paradiis fen sompen makke,
  ’t Gebouns fen de oceäen ta spyt.

Yet rint dit âlde bloed troch de ieren
  Fen ’t Fryske folk, dat jo sa eart,
En dat it hert opljept fen freugde,
  Nou hjar in Held it lân regeart.

Wêz’ wolkom, bêste Keuninginne!
  Fen deugd it foarbyld fen ús lân,
Dy sels de wounen fen de krigers
  Forboun hat mei in sêfte hân.

Wêz’ wolkom, jonge faem, Princesse!
  Sa roppe Fryske famkes nou;
Wy wolle graech jins fammen wirde,
  Jy wirde wis in goede frou.

O Keuning! mocht jo God op ierde
  In lang en sillich libben jaen,
It lân yn frede bloeije litte,
  En noait mei swiere pleagen slaen!

Dat is de winsk fen de echte Friezen;
  Den wirdt dit lân in lust for jo,
En ’t folk scil jo, oan ’t lette grêf ta,
  Forearje en tsjinje froed en trou.

Dêrom, o Keuning en Princessen!
  Tink nou mar: wy binne út-fen-hûs;
Formeitsje jimme hjir ris tige,
  As bern yn de âlderlike klûs.

Wy hâlde net fen folle noadzjen;
  Mar, hawwe jimme it hjir nei ’t sin,
Kom den ris op in oare tiid wer,
  Mei ’t hele Keunings-húsgesin.


Master _Jelle._


_Douwe._ Mar, Master! Master! scille jy dat dy greate ljue sa mar
foarlêze yn ús boeretael? Hja scille miene, det wy hjar foar ’t
soaltsje hawwe wolle; ik frees it scil jo forkeard ôfgean.

_Master._ En ik leau it heel net. As de Keuning my dat kwealik ôfnaem,
den wier er net felle wiis; hwent wy sprekke in tael, dy sa âld is as
it lân dêr wy yn wenje, en licht wol âlder. En dêrby, ús foarâlders
sprieken hjar, en dêr lykje wy wol oan, mar wy binne der net mear by to
forgelykjen. Hird en sterk, rûch en onbiheind wierne hja; mar it wierne
kearels, dy stoene fêst as in peal boppe wetter; en fen sokke ljue
hâldt ús Keuning ommers. En scoe syn Majesteit it my nou kwealik
ôfnimme, as ik him yn de tael oanspriek, dy troch sokke ljue spritsen
is? Ik leau it net, Douwe!

_Beik._ Mar, Master! is dat wier, hwet jy der niis yn it rymke seinen
fen de Keuninginne?

_Master._ Ja, wol wier, Beik! Hja hat sels mei folle kosten for de
earme soldaten, dy yn de lêste kriich in earm ef in skonk ôfsketten
wier, in hûs ynromd, hwer det dy minsken holpen waerden; en dêr kaem
hja sels meast alle dagen yn, en forboun sels wol ris in inkelde mei.
En as dy minsken dêr den genêzen útgongen, den waerd hjar neijerhân in
gnap stik jild ôfsein, sa lang as hjar libben dûrret, dêr sy yet mei
wiif en bern in aerdich ynstruijinkje fen hawwe. Ik wit sokke wol, en
dy scoene dat bêste minske wol op hânnen drage, ja, yn de dea scoene se
derfor gean.

_Beik._ Och Heare! Master, hwet binne dat bêste minsken.

_Master._ Ja, út it kâlde Ruslân komme ek wol ’ris waerme christelike
herten.

_Beik._ Nou, it is der allike folle om, mar sokke bêste minsken scoe ik
dochs wol ’ris in dei mennich út-fen-hûs hawwe wolle.

_Douwe._ Dêr waerdste sa skjin mei forlegen, detste dy sels gjin rie
wiste; dou rekkeste der sa skjin yn wei, detste net mear wiste hwetste
dieste. Mienstou det dy ljue iten ite as wy; hwet scoeste hjar
foarsette?

_Beik._ Wel, ik scoe iel en ierdappels opdisse, den in skinke mei
eartepûllen en blomkoal, en ta in neigeset in fikse boffert, ripe
kersen en ierdbeijen; en den scoe ’k dy jongfaem, dy Princesse, dy scoe
ik rizenbrij mei sûker en bûter en pypkaniel jaen.

_Douwe._ Nou, ik hear wol oan dy, dy ljue scoene wol genôch krije; dou
pijste en perseste it de ljue ek genôch ta, en den wierste hjar ek gau
kwyt. Mar ien ding wier yette it slimste. Sokke greate, rike, machtige
ljue dy wolle ek rejeal wêze, en dy noadden ús ek wis yn den Haech
werom út-fen-hûs. Dat wier for my lang sa bryk net as for dy; ik koe
mei de Keuning oer de bêste rydhynzers prate, hwent dêr hâlde wy beide
fen; en wy koene ris út to riden gean; mar dou hast neat leard as
tsjernjen en bûterheinen en meltsjen, hwet scoeste bigjinne? Nou, siz
ik gjin wierheit, wiif?

_Beik._ O ja, dêr waerd ik mei forlegen; ik kin ek sa lang net fen it
hoarnleger. Mar ik woe hjar dochs wol in deugd dwaen.

_Douwe._ Nou, den wit ik rie; wy moatte hjar yn ’t forfolch elts in
presint dwaen; liket jy dat ek net goed ta, Master?

_Master._ Ja, mar ik kin net folle jaen; fen dat boekstaverjen mei de
jonges sjit net folle oer; mar ik wit rie: ik kin goed aei-siikje, ik
stjûr hûndert ljipaeyen nei den Haech.

_Douwe._ Fiks bitocht, Master. En dou makkeste in bêst kynsen bûter,
Beik! woste dat dwaen?

_Beik._ Jo wol in fjirder, as ik mar net nei den Haech hoef to
reisgjen. Mar hwet scilstou den jaen?

_Douwe._ Wel, ik haw forline jier in ongetider hawn, dy hie skutter yn
de kamp west, en dy hat my forhelle, det ús Keuning in earste
hynstepresser wier; hy siet op it hynzer, sei er, eft er der op floerre
wier; en hy fleach oer de heide op sa’n meageren igewige fen in guds,
det it sân yn de loft opstau; der wier net ien dy sa hird koe. Nou wol
ik him myn brúntsje jaen; in edel dier ûnder de man: dat moat er ha,
dêr kin er yet ris mei pronkje.

_Master._ Mar ho sit it, kin ik ek mei jo nei Ljouwert ride, as ús
Keuning dêr komt? hwent dat ding moat ik foarlêze.

_Douwe._ Heel wol; mar jy bigripe, den moat dy moaije lange
brêgemansrôk en de tripen broek oan; de greate kûtgaspen en de gouden
gasp op ’e hoed moatte net forgetten wirde; en it scil bêst wêze, det
Domenij ek mei rydt: mei ús beiden binne wy dochs mar just bitroud,
hwent myn wiif woe mei de lytste bern ride.

_Master._ Kom, it wirdt wer gekheit, joun jimme!

_Douwe_ en _Beik._ Ek joun, Master!




DE JONKERBOER.


DE JONKERBOER,

EF KRYSTTIID EN SINT STEFFEN YN ALD FRYSLAN,

fen Dr. EELTSJE HALBERTSMA.

FOARWIRD.

_Ik hab my by it opstellen fen dit stik altyd sels de plicht oplein om
sa to skriuwen, det men der net fen sizze kin, men kin taeste en fiele
det it leugens binne. Jinwirch skriuwt men sa net, en men steurt yen
net oan onwierskynlikheden, en dat kin ik net lije. “Yn de fabel sels
moat de wierheit hearskje,” seit in Franskman. De twa forteltsjes fen
master_ _Tsjerk_ _binne by de wierheit troch, mar dat is mar om de bern
to formeitsjen: dy binne fen in âld Dútske beam plôke, dy by de Hearen_
_Grimm_ _yn it hôf stiet. Al it oare wirk is út myn eigen holle
foartkomd, en ik biëagje neat mei myn skriuwen, as om myn Fryske
lânsljue in noflike pear ûren to bisoargjen._

_Nim it for ljeaf: it is fen in griis man, dy de wrâld yn it koart
forlitte moat._

_Grou_, 28 Maeije 1856.
E. H.


DE JONKERBOER.


Das leben ist im grunde so fatal ernsthaft, dass es ohne diese
verbindung des pathetischen mit dem comischen nicht zu ertragen wäre.


Heine.


Yn it bigjin fen sechstjinhûndert wier to Frentsjer in jong hear oan de
studie; it wier de Jonker H. Net in heel wyld studint wier it, mar in
feardich, fluch, krigel hear. De âlde Grytman H. fen ien fen de
Dongeradielen, dat syn heit wier, woe him yn de rjuchten opliede, mar
dat getiis yn dy âlde wetten stoe him net oan, en hy joech him oan de
âlde Romeinske en Grykske skriuwers en dichters oer, sadet syn heit wol
ris sei: “Jonge! ik leau det Plutarchus dyn bibel en Horatius dyn
testamint is; en dat moasten eigentlik de instituten en de pandecten
wêze. Jonge! dou moaste dy op de rjuchten lizze; mar de rjuchten laeine
op de Jonker, en hy die der net oan. Dêrom roun it iene jier yn it
oare, sadet er al fjouwerentweintich jier âld waerd, foar det ’er om in
promotie tocht waerd; en howol det de Jonker in skrander brein yn de
holle hie, wier de twang fen it stêdlibben jimmer in skrik for him
west, en hie it de âlde hear folle wirk koste om him oan de studie to
krijen. De Jonker hie in neef oan de studie, dy to Langwaer wenne; dy
Jonker wier fen in oar aerd; dy siet it adelik bloed jimmerwei yn ’t
boarst; lykwol wierne it greate spitsen. Do de krystfakantie bigoun,
teach de Jonker H. mei nei Langwaer ta, en den scoe de feint him foar
krysttiid mei in hynzer werom helje nei Dongeradiel op it Slot, omdet
de âlde Grytman ljeafst yn de krystdagen syn bern en goede frjeonen by
him hie op it Slot.

Mar kwalik wierne de studinten to Langwaer, do bigoun it to friezen,
det it knipte. Dêr wier it in fleurich libben: wyn en lekker iten gjin
gebrek; der wier ek in freule Juliane..... út-fen-hûs, dy ’er goed
útseach en tige ryk wier, dy moai song en moai dounse. Dêr setten hja
de Jonker altyd neist, en hy wier hoflik en tsjinstich genôch jin de
jiffer; mar hja bihanle de tsjinstboaden to hounsk nei syn sin, en as
er in boer yn de keamer kaem, den wipke se hjar noaske sa heech, en as
de man mei de hoed oan de flier ta bûgde en niigde, den seach hja hwet
skean oer ’t skouder en sei gjin wird. Mar do in dei foar krysttiid de
feint fen de Jonker H. op redens út Dongeradiel kaem, om him ôf to
heljen, bidoar se it alheel en al mei him: hwent do de feint,
Christiaan, yn de keamer kaem en him sljucht wei Jonker Hobbe neamde,
do sei se: “dat vind ik impertinent om zijn heer en meester bij de naam
te noemen.” “En dêr is by my gjin kwea yn; dy namme is in âlde Fryske
namme, sa bin ik doopt, en dêr bin ik greatsk op, omdet myn foarâlders
him ek dragen hawwe,” sei de Jonker do sa hwet op in snauske wize; de
jiffer sloech de eagen del en wier forslein.

De Jonker wier bliid det de feint komd wier, omdet it mei syn Omke en
him dochs ek net beare woe. Dy sinnen rounen al to fier út eltsoarren,
binammen do dy hear him de portretten fen syn foarâlders mei folle
earnst bisjen liet, en him forhelle, det er dy for gjin fjouwer
boerepleatsen misse woe. Do bigoun de Jonker to laeitsjen en sei: “en
ik joech gjin hûndert goune for dy hele boel: hwent de kinst ’er fen is
neat wirdich; dêr kin ik fen prate; ik skilderje ek, mar as efter op dy
skilderijen in koarte libbensbiskriuwing fen al dy ljue stoe, en it
wierne allegearre greate helden west, dy it lân út de need holpen, ef
deugdsomme reginten ef oare brave ljue, den scoe ik ’er de hoed for
lichte; mar boerestrûpers en hazzejaggers dwaen ik it net for, al is
hjar adel sa âld as Rome.”—“Dou sprekste in nuvere tael, sei de Omke
do; “dou biste de namme fen Jonker net wirdich, astou der nin mear
priis op stelste.”—Dêr stel ik greater priis op, Oom, as jy miene, leau
ik,” wier it antwird; “mar dêr sit in hege forplichting oan, dy folle
Jonkers net rekkenje, en dat is dizze: det wy ús as in edelman gedrage
moatte, wolle wy ontsach hawwe; wy moatte troch wysheit, biskaving, en
as it to pas komt mei de wapens útwize, det wy boppe in oar steane, en
oars binne wy ek al net mear as in oar minske.”—“Wel, dat kin in boer
ek,” sei de Omke.—“Den is hy ek in edelman, sei de Jonker[67]; en der
scil yet in tiid komme, det it jild en it forstân de wrâld regearje
scille en de adel weisinkt.”—“Nou siz ik neat mear,” sei de Omke, en hy
hie wirk om syn lilkens to forbiten, en mompele ienige flokwirden, dy
ôfbritsen waerden troch syn soan, de oare studint, dy de treppen op
roun en lûd bigoun to sjongen de âlde studintesang:

Mihi est propositum in taberna, mori, etc.


Hy sloech him op it skouder en sei: “nou is dyn feint klear, Neef; ik
woe graech detste bleauste, mar dyn âlde wachtet dy joun thús en it is
in greate reed. Mar foar detste foart tsjochste, moat ik dy efkes to
wirden; kom! gean hjir yn dit keammerke. Ho tinkste oer ús nicht
Juliane? dy wirdt dy talein, Neef; ik leau det dyn âlde hear dy oars
net yn de winter reisgje litten hie, hwent hy sit ek hwet allinne dêr
op dat Slot; ik wit ek det ’er forskate brieven oer en wer skreaun
binne, en dat kin nearne oars oer wêze as dêr oer; ho tinkste’ der oer,
Neef? siz dyn sin rjucht út.”

“Ja, Neef, wier it antwird, “ik haw dat spil allegearre goed
trochnoaze; de âlde hat my net rjuchtwei alles sein, mar hy hat it
minske prize op in danigen wize; hy hat hjar jild net neamd, mar hjar
deugden en hjar seden en ho edel det se opfied wier, en mear yette wist
ik troch Christiaan; hwent dy ontgiet nin mûs op it Slot, al komt er ek
troch it goatsgat. Mar as men in rôt op in side spek bynt, den wol it
beest der net yn bite; sa giet it ek mei my, Neef. Sjuch, ik bin lyk as
dou in edelman; wy studearje beide yn de rjuchten, dou wiste it is myn
sin net; lykwol dêr ik for útgien bin, scil ik for thús komme, en ik
scil dalik as ik wer to Frentsjer kom promoveare. As ik den myn âlders
sin dwaen, den kin ik earst jier en dei yn de stêd omstappe yn moaije
klean, om einlinge yn in ampt to kommen, en den krij ik jild, mar den
sit ik ek yn in twangstoel, en dat past my net, Neef. Hoarris, myn âlde
oarreheit, hat my in pleats tamakke, dêr bin ik skepper en skriuwer
oer; dêr kin ik mei dwaen hwet ik wol. As ik gelegenheit haw, wol ik
dêr noch ris hinne: hwent ik haw der sont myn bernejierren net wêst, en
stiet it my dêr den oan, den wird ik dêr boer op. En as ik den in wiif
siikje, den wol ik ien siikje, dêr ik in boerinne fen meitsje kin: sa
tink ik ’er oer, Neef!”—“Ja, hwer fynste sa’n wiif, en hwet scil Oom
sizze? dy springt út syn fel; en dou biste sa’n man fen âlde letteren
en geskiedenis; dat liket nuver, Neef!”—“Hwer ik sa’n wiif fine scil,
dat wit ik net; ik bin der net hastich mei; en hwet myn âlders sizze,
dêr steur ik my yn dit gefal net oan; ik moat myn libben lang omgean
mei it wiif dat ik nim; taest ik den forkeard, den haw ik nin minske de
skild to jaen as my sels; en folge ik de rie fen âlders ef frjeonen,
den scoe ik dy altomets yette yn hjar grêf forflokke moatte. En hwetst’
my seiste fen sucht for de letterkinde en myn skilderjen: as ik dat net
hie en bihâlde koe, den woe ik net op it lân wenje, mar ik gong yn in
stêd, dêr de measte drokte wier, om it liddige fen myn geest oan to
follen. Forarbeidzje scil ik my ek net, dat docht gjin need. Mar ik wol
sa folle dwaen, det ik myn iten fortarre en swiet sliepe kin.” De neef
lake om dat plan en tochte, dou mienst’ it dochs net. “Nou, Neef, sei
de Jonker, “hastou sin oan Freule Juliane, ik stean hjar oan dy ôf; my
past hja net; ik scil it dy ôf- noch oanriede, mar sjen út dyn eigen
eagen. Mar wy moatte ôfbrekke; as wy to Frentsjer komme, kinne wy der
wer oer prate.—“ “Mar wy skiede net as Heidens en Turken, Neef: hawar,
dêr is yet in folle bokael; kom, klink oan: vivat Academia,
Neef!”—“Vivant Professores!” wier it antwird en do fûsken se yet ris
hertlik.

Nei dit hertlik ôfskied fen syn Neef, dat hwet koelder wier tsjin de
âlde hear, en neidet er de oare Jiffers de hân drukt hie, makke hy in
djippe earbiedige bûging tsjin de Jiffer Juliane en boun him de redens
ûnder. Christiaan, de feint, wier de wynbrekker, dat wol nedich wier,
hwent it waeide út it easten, det it rikke en gûlde, en it frear, det
it knipte. Do se ris stil stiene om út to pûsten yn de lijte fen in
wettermounle, do sei Christiaan: “dat scil nou wille hjitte, Jonker,
mar ik neam it onnocht.”—“Ja, sei de Jonker, “mar de nocht komt tonei;
noait sit it nofliker as nei sa’n reis by in moai fjûr; hiene wy mar in
brânnend krystblok foar de noas.”—“Dat scille wy wol fine,” wier it
antwird fen Christiaan, en dêr gong it wer hinne. Einlinge kamen se by
it droege gat fen ’e Snitser mar, dêr stie in tinte en dêr stiene twa
fammen, de iene boun de iene reed wer oan, en de oare stie oerein; mar
do dy iene oerein kaem, do kaem der in gestalte foar syn eagen sa as de
Jonker noait sjoen hie; hy wier der forbluft fen. “Ongemak hawn mei de
redens?”—Ja, Mynhear, it haklear wier boarst en nou hat dy âld man my
holpen mei in ein tou; mar wy ride nei Terherne.” Neidet se in wipperke
yn de tinte opnomd hiene, rieden se mei hjar fjouweren nei de Brette
Poask; sa waerd dat herberchje yn de wanling neamd; dêr hong oars in
boerd út, dêr stie op: “As ik het wel heb onthouden, is dit de hoek van
Zevenwouden.” Hjir leine de fammen hjar redens del en seine: “Wy komme
dalik werom, Bokke,” dat wier de hospes. “Bêst, ljeave diveltsjes!”
wier it antwird, fen de kastelein. “Neame jy sokke moaije fammen sa,
man? frege de Jonker oan de hospes. “Ja, Mynhear, wier it antwird, “dy
forliede de wiiste manljue; sokke eagen en sa ’n wêzen dêr is nin
mannehert tsjin opwoechsen; ik bin in oarlochsbonke; ik haw saun jier
op it oarlochskip west; de koegels hawwe my om de kop flein; it brein
fen myn bêste maet siet my op ’e klean, do it karwei birêdden wier; ik
wier bang for divel noch dead; mar ik kaem thús, en sa ’n lyts wyfke
seach my goed oan, en do wier ik in gefangen man; sa kin it jo yet ek
gean, Mynhear!”

[Yllustraasje: “IT DROEGE GAT” YN ’E SNITSER MAR.]

De jonker glimlake en tocht net, det Bokke do yette sa ’n wiersizzer
wier. De frjeonen easkene waerm bier en dêr diene se hwet brandewyn en
sjerp by, en forkwikten hjar by in moai fjûr, en de kastelein brocht
yet al mear oan fen dat swarte hout. “Hwet hout ha jy dêr?” sei de
Jonker. “Dat is kienhout, sei de kastelein, “dat helje wy ûnder út de
Gongrypster poel; dat is der alear woechsen; do moat it wetter gâns
leger west hawwe as nou, hwent it sit seis, saun foet ûnder it wetter;
dêr skynt it woechsen to wêzen, do dat dêr alear bosk wier; dêrom neame
se dizze hoeke ek de Legewâlden, dêr dit de úthoeke fen is, lyk as op
myn boerd to lêzen stiet.”—“Mar hwerom neame se jou hûs de Brette
Poask?” sei de Jonker. “St! sei de kastelein, “dat is in skeldnamme for
Terhernsters; ik woe net graech det myn wiif it ienris hearde, hwent
den komme hjar dalik de stikels oerein.”—Do kaem der in earm âld wiif
to biddeljen, dy joech er in tsjok stik brea mei in pear droege
hearringen. “Hawar, sei de man; “dêr haste in stik brea mei Ropsylster
spek (omdet dy folle by Roptasyl út sé oankomme); as in boer dy nou in
hânfetfol sûpe jowt, den hast’ in mieltiid.”—“Och”, sei de Jonker,
“hwet sjocht dat minske der aeklich út; hawar, jaen hjar in pear
dûbeltjes, Christiaan.”—“Ja, Jonker,” sei de kastelein, “dy is fen de
finne op de yester komd; dy haw ik foar jierren kend, dat hja yn ’t
side en brat roun, en nou is se in stokdweil, lyk as jy sjenne, dy men
wol yn ’e kersebeam sette koe mei in dea kat om de hals for in sjamme.
Dy hat lange jierren by in âld ryk fiskael wenne to Snits as
byslieperske ef matras, ho neame se sokke klitsen hast ek; dy âlde hear
waerd sa swier en onbihelprich, det se him de foetten waskje,
teanplúzje en neilknippe moast; koartom, hja heinde en fierde de man as
in kreamwiif en tearde mei him om as in lyts bern; en do de man de
toffels útteach, do makke er hjar yet al gâns in knoarre jild, mar do
troude hja noch wer in jongkeardel en dy koft in heal trekskip for hjar
jild; dat libbe der plezierich hinne, mar do de boel op wier, gong de
skipper nei Eastynje en liet hjar sitte, en nou rint se to skoaijen.
Hie se oppast, den hie se in kaptael hawn as in boargemaster, dat siz
ik jo, Jonker.”

De Jonker sei: “mar dy frouljue, kastelein, dy hjir niis de redens
dellein hawwe, hwer binne dy fen dinne, Bokke?” “Dy binne fen de Wieren
hjir oer de mar wei: dat binne boere huzen, dy hearre leau ik ûnder
Tersoal: dy lizze dêr oan sa’n poeltsje, dat hjit de Brekken, Jonker.

“Dat iene is de faem fen de boer en de oare is in foardochter fen de
boer, dy hat hjar mem yn de kream forlern, en nou wennet hjar twade
mem, dy hjar to boarst hawn hat en opfokke oan hjar fjirde jier ta,
hjir to Terherne; dy hjit se yette altyd mem, en hja binne mâl om
eltsoarren: dêr is hja wis.”—“Dat is in moai jongfaem,” sei de Jonker.
“Clare! rôp de kastelein, “sa’n moai, edel en ljeaf jongfaem, is der yn
de hele legea-en en yn de hele lege wâlden net, en dêr is oars soarte,
Jonker, dat siz ik jo. Hja hat mar ien gebrek, as it dat is.”—“En dat
is?” frege de Jonker.—“En dat is, wier it antwird, “det se gjin
earmoede sjen kin. It is forline jier bard, det ’er in earm
skoaijerswiif mei in lyts bern op ’e rêch op bleate foetten by hjar
foar de doar kaem, en om do it minske gau to helpen, sa teach se hjar
eigen hoazzen út en joech se oan it wyfke. En hja hat ek mear leard as
rjucht hinne. Der wennet in wiis skoalmaster to Tersoal, dy hie nocht
oan hjar en dy hat hjar alles leard hwet er wiste.

Dêr kaem it wiif fen de kastelein op ta, dy sei: “Jy moatte him net
telle, Mynhear; hy is in frouljuesgek: as er mar in doek sjucht, den is
er al oerstjûr, al sjucht er it frouminske yet net ienris.”—“Né, ik bin
der net gek om, hwent dy gek om in frouminske wirdt, dy hoeft net efter
de tralies set to wirden, mar dy moat mar oan in kwea wiif fêstboun
wirde en den is er gau wer wiis; mar ik bin, lyk as alle manljue, krekt
as in eintsje klapkoarde, dat him om in finger wine lit troch in wiif,
ef dêr hja in swipesnoer fen meitsje, al nei det it bihânle wirdt. Mar
Clare, dêr wol ik gjin kwea fen hearre, wiif! mar jimme kinne noait
lije, det men in oar frouminske moai hjit ef ljeaf. Mar dêr komme hja
al oan.”

Do de fammen oer de flier kamen, stoe de Jonker op en niigde en seach
Clare frjeonlik oan; en hja sloech hjar moaije blauwe eagen del.
“Fammen, sei er, “jimme binne fen de Wieren, wennet dêr dy âlde Piter
Doeckes net?”—

“Ja dat is ús neiste bûrman, Mynhear! hawwe jy dêr kinde oan, Mynhear?—

“Ja, sa hwet, myn faem; mar gean sitten, fammen; ik scil jimme in swiet
sûpke jaen; jy hawwe wol hwet, kastelein, net?”—“Dat scoe ik tinke,
Jonker. Ik haw gûd, dêr de soldaten fen bidde en preekje, dêr de
domenijs troch ten oarloch farre en de skroarren fen op ’e kop steane;
en dy nin sin hawwe oan frouljue ef dy ’er to hjit op binne, ik kin se
allegearre helpe. Dy to folle bier ef drank hawn hawwe, dy stjûr ik nei
de pomp ta, en dy jow ik tonei de rie om de drank ljeaver yn de skoen
to jietten; mar ik scil de fammen hwet Rosolis jaen.”

De Jonker siet hwet stil en do sei er tsjin syn feint: “Hoarris,
Christiaan, dou nimste hwet iten by dizze man, en den rydstou allinne
nei hûs ta; de reis wirdt my to biswierlik; ik ryd mei dizze fammen nei
de Wieren ta; dêr wol ik krysttiid hâlde by Piter-om en Joukje-moi, dêr
bin ik thús.” Clare krige in kleur en hearde nuver op, det de Jonker
dêr thús wier. De Jonker scoe in skelling for it gelach bitelje; mar by
fortaest smiet hy in gouden rider op ’e tafel. “Hou, sei de feint, “sa
kin it net, Jonker: dy gave is to great.”—“Dat is ek sa”, sei de
Jonker; “mar it is in gelok for dy, detste net to Dokkum
biste.”—“Hwerom?” sei de kastelein. “Dat kin hy jo straks wol forhelje,
as wy foart binne”, wier it antwird. De Jonker en de fammen stieken oer
de marshoarne en pûstten ’ris út by de Tersoalstersyl, en do sei Clare:
“jy ride in goede gons, Jonker; dat is men fen sokke ljue oars sa net
wend.”—“Ei faem, sei de Jonker, “ik bin ek al op in doarp greatbrocht.
Jy swaeije ek sa net as in hopen fen dy knapskrinkels; jy steane ek
feardich genôch op de redens, faem.”

“Ja, sei se, “wy lege-aensters leare it riden al jong, mar ik wol myn
bêst net dwaen, dat is minskeslopen;” en sa pratende wei kamen se op ’e
Wieren, en do sei de Jonker: “ik kom by jimme to jounpraten,
faem.”—“Bêst, sei Clare, “dwaen dat mar, Jonker; jy scille by dy âlde
ljue gau jins nocht hawwe; ús heit wol graech in prater hawwe, en by ús
is folle oanrin mei de krystdagen. Dêr wenje de âlde ljue, Jonker,” en
do wiisde hja him it hûs.

De âlde boer siet yn de hirdsherne de beantsjes út to pûljen, dy ’t er
de simmers boud hie, en it âld wiif siet to slûgjen by de spinwiele. Do
de Jonker him bikend makke, wier de âlde boer wakker forhûge; hy makke
syn âld wiif wekker; dy wier hwet staf en hirdhearrich. “Sliepste?” rôp
er. “Né, sei se, “mar dy âld spinwiele dy kriget raenjen, dy bigjint
stil to stean.” “Toe, de lânhearre is hjir.”—“De âlde is ommers dea.”
“Nou ja, mar de Jongehear is it ommers nou, it bernsbern.”—“Hwa?
Hobbe?”—“Ja, dêr sit er.”—“Ja waerliken, biste dêr, jonge, hwet bin ik
bliid.” Hja naem syn rjochterhân mei beide hânnen beet en patte der op
om; hja sette de bril op. “Ik moat him ek ’ris yn ’e troanje sjen; ja
waerliken, sei se, “hy liket op ús âlde lânhearre, dy hjir den kaem to
fiskjen; ja, dêr haw jy hjir noch mei west. Ja, do wier ’t noch mar in
jonkje, sa ’n poarre fen in jier ef tsjien; nou ik bin bliid detste
hjir biste, jonge.”—“Dou drukkeste de Jonker lyk eft it dyn eigen soan
is.”—“Nou, dat is er hjoed ek”, sei it âlde wyfke; “hy scil it net
minder hawwe as myn bern,” en hja roun de spinnewiele om, en helle gau
in kjessen, dat se him op ’e stoel smiet, en do krige er bêste
pankoeken mei krinten der yn.” “Hie ’k nou mar hwet to drinken,” sei de
boer; “ik hie in fetsje klúnbier op ’e krysttiid krige en dat is
bifêrzen yn de skûrre. Ik haw yette hwet wyn yn in kiste; dy is wol
fiifentweintich jier âld; dy scil wol bidoarn wêze; dy hat jou
oarreheit hjir yet bisoargje litten; dy scoene se by it fiskjen
opdrinke, mar dêr is noait fen komd; hy hat my de kaei jown. Dêr sit ek
in brief yn, dy scil ik jo jaen, hwent ik moast him oan gjin minske
oars jaen as oan jo; en as ik brân yn myn hûs krige, moast ik ’er de
kiste earst útslepe. Dêr sit wis hwet yn, dat gâns wirdich wier; en
dêrom stiet er dêr yette op it selde plak ûnder dat âld bedsteed.”

De Jonker wier nijsgjirrich hwet der yn siet; hy tochte det hy him in
pots spile hie, dêr de âld man fol fen siet, lyk as by folle âlde
Friezen.

Do hja dy kiste iepen makkene, stie der in fak yn, dêr in dozyn flessen
fine wyn op stiene, mar yn in hoeke laei in greate jildpong, en dêr
founen se yn learen pûdtsjes tûzen gouden dukaten mei in frjeonlik
briefke yn it latyn oan syn bernsbern, hwerom hy him dit skonk for de
moaije pots, dy er him by ’t fiskjen spile. De Jonker bigoun to
laeitsjen, mar de âld boer waerd sa kel, det de man kwalik op syn
skonken stean koe: hwent de wrâld wier by him ek Gods wirk, mar it jild
wier de God, dy him rejearre. “’t Is in gelok, sei de man, “det ik dat
net witten haw, oars hie ik nachts gjin each ticht lûke kind.”—“Hiene
jy den de kweade yn hûs, Piter-om?”—“Né, wier it antwird, “mar syn
dommekracht, Mynhear; hwent dêr kin men bergen mei forsette en
keuninkriken omkeare; is ’t net wier, Jonker? Mar wy binne sa folle
jild yn hûs net wend.”—“’t Wier ek nuver for de âld man, om dêr sa
folle jild yn to triuwen.”—“Ja mar, Jonker, wy libben as âlders en bern
mei elkoarren; it hat der ek mar fiif jier yn stien; do hat de âlde
hear ôfskied fen my nomd, en do sei er yette: ik wird minder en ik kom
jo licht net wer to sjen, en as wy oan de oare kant elkoarren wer
mette, den kin it bislaen, det ik boer wird en jy lânhearre,
Piter-om.”—“Dêr hawwe jy it net nei makke, lânhearre, sei ik do, en do
koene wy beide ek net mear sizze; en do hat er ús forlitten en is in
jier twa tonei stoarn. Mar scoe dy wyn yette goed wêze, Jonker? hwent
dy is wol fiifentweintich jier âld.” Do sei de Jonker: “witte jy net
Piter-om, det jonge frouljue better binne as âlde? “Ja, sei Piter-om,
dat wit ik by ûnderfining.” “Witte jy net det âlde wyn better is as
jonge?” “Né,” sei de boer.—“Nou, sei de Jonker, “set der mar ris tsjien
flessen út, dêr scille wy krysttiid mei hâlde, âlde hear.”—“Den mei
Sint Steffen der wol by hâlden wirde, sei de boer, “oars krije jy se
net op.”—“Wy scille ’ris sjen”, sei de Jonker. Hy lûkte de koark fen
ien ôf en it smakke hearlik; de âld boer naem ’er ek in romerfol fen en
it smakke him sa ridlikjes, sei de man, mar hy koe him yet net bigripe
ho dat gûd sa lang dûrje koe, en hy hie ljeaver in kopfol swiet sûpen,
dy de âld man by it hirdtsje stean hie, lyk as yn dy tiid it gebrûk
wier. De Jonker dronk syn flesse neiby leech en do bifongen him de lea
en hy foel yn de sliep yn de hirdshoeke by in moai fjûr. It âld wiif
lei foarsichtich in pear grinzergrouwen skerteldoeken en yet in moai
sitsen skoudermanteltsje oer him hinne, en hy slepte as in roas.—Wylst
de Jonker dêr sit to sliepen, scil ik ’ris forhelje ho it syn feint
Christiaan, dy wy by de kastelein to Terherne sitte litten hawwe,
ôfgong.

“De Jonker sei niis, dou moaste my ’ris forhelje fen Dokkum”, sei de
kastelein. “Hwette?” sei Christiaan. “Wel, do ’t er dy rider dêr by
forgis op ’e tafel smiet, do seistou: dy gave is to great.”—“Ja, sei
Christiaan, “dat sei de boargemaster fen Dockum. Ei ju, dy scoe mei syn
folk út to seinefiskjen; hy ried mei de wein nei de Geast, en it folk
mei de seine wier der al, en den scoene hja sa nei de stêd ta fiskje.
Do diene hja de earste set op dat lytse Klaerkampster marke, tichte by
dat âlde kleaster Klaerkamp, en as dy set goed wier, den scoe dy earste
set for de earmen fen Rinsumageast wêze; nou dat lûkte al en tôge sa
swier, det ’er wol tsjien man oanhingen om it to wâl to krijen. Dêr
scil raer hwet útkomme, sei de boargemaster do. Ik haw wol sein, det dy
set for de earmen fen de Geast wêze scoe, mar dy gave is to great; dy
moat heal-ôf tocht my. Mar do dy tsjoel oan de wâl kaem, do siet ’er
net yn as in mennich reade wâldfoarntsjes en manekarpers en ek in deade
fôle; dy hie dy swierens oanbrocht. Dy fôle wier in dei mennich to
foaren troch it onwaer deaslein, en de boer dy er tabihearde, hie him
in bâlstien yn de bealch binaeid en him sa sinke litten, omdet er to
loai wier om in dobbe to graven. Dy selde boer stie der ek by en dy
lake ’er ek it measte om; mar de boargemaster fen Dockum net. Dêrom, as
men nou to Dockum seit: “dy gave is to great,” den stiet it net bêst:
dêrom sei de Jonker dat.”—“Mar, sei de kastelein, “ho komste oan dy
poepenamme; dou bist’ oars in Fries, wis net?” “Ja, mar myn heit wier
in poep; ús âlde hear, dy foar fiif jier stoarn is, hie ritmaster west,
en dêr wier myn heit oppasser by; dy wier út Hessenlân, en dy is altyd
syn feint bleaun. Do de âlde hear minder waerd, hat er wol fyftich
nachten en dagen op him past, en do dy stoar, wier myn âlde ek mei in
fearnsjier wei: hy mocht iten noch drinken mear; en nou bin ik syn
opfolger wirden by dizze Jonker syn heit. Mar dy is fen hwet heger
steat. Nou, hy is ek Grytman; mar ik haw it goed, as ik mar oppas. Mar
dizze Jonker dat is in minskefrjeon, en dat is in gelok: hwent hy hat
hynstekrachten.”—“Dat liket my sa ta, sei de kastelein, “det it in
gewanten knevel is.”—“Ja, sei Christiaan, “hy hat izeren fûsten, gjin
twa man krije him út syn steed; mar hy makket ’er seldsom gebrûk fen.
Doch do de Jonker it twade jier studint to Frentsjer wier, do hat er op
in nacht alle rottelwachten ien for ien bûten de Dongjumer poarte band,
do wier er baes fen de stêd. Dat naem de âlde him al hwet kwalik, hwent
de Boargemaster hie him in brief der oer skreaun. Mar wy moatte ite, it
wirdt myn tiid,” sei Christiaan.

Ierdappels wierne do yet mar just bikend en grouwe earte wier de kost;
en dêr wierne fiifentweintich tredde lidden fen goezzewjukken yn
bisean, en dat wier dreech iten op it iis. Lykwol, Christiaan biet der
net hird yn; hy wier yn de koken fen de Grytman bidoarn; de tsjokke
sûpenbrij, dy der op folge, makke it wer goed. “Mar ho komme jy oan al
dy goezzewjukken?” frege de feint.—“Wel, ik bin goezzeslachter, man! dy
keapje ik op fen de boeren, dy ploitsje ik en sa bring ik se nei Snits.
En dy tredde lidden dy sied ik; dat is sa hwet myn winterflêsk. Aste in
Jonker west hieste, den hieste wol hwet oars krige; en aste werom
komste, kinste bitelje; en komste net werom, den skink ik it
dy.”—“Goed, mei twa dagen helje ik de Jonker werom.”—“Aste him den mei
krije kinste, sei de hospes. O dy Claerke! dy sjocht sa mûzich út hjar
eagen, dy kriget him by ’t hert, dat siz ik dy.”—“Ja, mar
frouljuesflêsk sit ’er net oan.”—“Den biklei ik de man; hwent den is er
net soun,” wier it antwird.—“Nou, wy scille sjen, dou rydste mar by
Grou om, en hâld den op de Wartenster toer oan, en sa oan Aldtsjerk ta,
dêr scil dy neat yn de wei wêze. En nou, goereis, Christiaan! De wyn
skampt al hwet nei ’t suden ta; de Wetering kin al sile, aste in skip
wierste.”

It wier al tsjuster, ear det Christiaan op it Slot kaem, en it earste
freegjen wier al gau, hwer eft de Jonker wier. En do forhelle de feint,
det er nei de Wieren riden wier en det hy him nei de hjeldagen wêrom
helje moast. De âlde hear wier der mar just mei tofreden, omdet hy op
’e twade krystdei meastal in great gastmiel hâldde en dêr paste in
studint wol by. “Nei de Wieren?” sei de Grytman. “Ja, twa dagen nei
nijjier is de Jonker fiifentweintich jier; den is dat syn pleats; dat
hat de âlde hear sa makke; dêr scil hy dochs wol gjin bûtenpleats
stichte wolle, Christiaan?”—“Ik wit it net, mynhear, mar ik scoe it
hast net tinke,” en hy praette ek net oer Clare, hwent hy koe ek net
witte hwet der op folgje scoe. Wy scille nou de Grytman mar yn de
krystdagen mei syn folk gastrearje litte op it Slot, en geane wer nei
de Jonker op de Wieren.

Do de Jonker wekker waerd, sei de âld boer: “Jy hawwe lake yn de sliep,
lânhearre!”—“Ik wol it wol leauwe, Piter-om, sei de Jonker; “ik droamde
earst oer dat fiskjen mei ús âlde Pa, dêr er my dy dukaten for tamakke
hat; en do droamde ik det ik in moai jongfaem op ’e skirte hie.”—“Ik
tocht al, sei de âld boer, “det jy in noflik sin hiene. Mar ho wier dat
fiskjen mei ús âlde lânhearre en jo Jonker?”—“Wel, jy witte wy hawwe in
grêft om it Slot, en dêr op ’e hoeke dêr stiet sa’n ôfdekje, dêr wier
in bank, en dêr sieten de âlde hear en ik folle to angelfiskjen; dêr
sieten wy wer en do stjûrde hy my nei it simmerhûs om in flesse wyn mei
in romer, en do ik dêr mei werom kaem, do sei er: dyn koark is
ûndergien; dêr sit wis hwet oan; en ik helje hastich op en dêr siet in
âld pikelhearring oan, dy de âlde hear der oanmoffele hie. Sie soa, sei
er, jonge, dy kinste foart mar ite. Ik wier biskamme, mar ik tochte,
dêr scil ik him wer for hawwe; en jawol, nei in jier twa, do dy set al
lang forgetten wier, sieten wy wer to fiskjen, en it woe net fange; do
joech ik my op ’e bank to sliepen, sa bearde ik alteast, en de âlde
hear gong yn de tún to kuijerjen. En do de man werom kaem, wier syn
koark ek ûndergien, en ik slepte mar wei; mar do hy syn angel ophelle,
do siet der in âlde prûk oan, dy ik stil oan de hoek slein hie. Do
waerd ik wekker, en sei: dat is nou for dy pikelhearring, Grootpa. De
âlde hear lake det er skodde; ja jonge, sei er, dat haste gnap makke,
mar ik scil der dy wer ris for hawwe, wachtsje mar hwet. En nou hat er
my gedachtich wêst; dat hat my yn de holle sitten.”

Do it meltsjen dien wier en it gûd ôffoerre, bigounen de frouljue wer
to spinnen, mei trije spinwielen op in rige: de âlde frou, de greatfaem
en de lytsfaem. En do kaem der in âld wiif fen Poppinwier oan, dy waerd
der mei in slide hinne skoud, mei in greate pompieren stjerre op in
stôk, dy se mei in toutsje hinne en wer lûkten; en dêr hie se in
âlderwetsk sankje by. “Nou, sei de âlde boerinne, “dat is in
jierstoune; dat heart sa by krysttiid”; dy joech hjar in goede gave en
do sei dat âld minske: “Hea, hwet spinne jimme, bern! hawwe jimme dêr
sa’n nocht oan?—“Wy woene ljeaver frij, seine dy fammen, “mar dêr wirde
wy op woun, en hwet scoene wy oars ek al dwaen yn dy lange
winterjounen, Afke-moi?”—“Koene jimme ’er sa goed mar ôfkomme as moaije
Houkje fen Bozum.”—“Ho kaem dy fen ’t spinnen ôf? fortel ús dat ’ris,
Afke-moi? jy hawwe yette altiid sokke âlde teltsjes.”

[Yllustraasje: IN JIERSTOUNE BY KRYSTTIID OP ’E WIEREN BY PITER-OM.]

“Nou ja, Houk fen Bozum wier sa’n moai jong faem, mar dy hie nin nocht
oan spinnen, en hjar mem mochte prate hwet hja woe, hja wier net oan de
spinwiele to hâlden. Einlinge wier de mjitte fol; de mem waerd kwea, sa
kwea, det dy sloech ’er op, en do hja in wân mennich om hawn hie, do
bigoun dy moaije faem sa earmhertich to skriemen en to jammerjen, det
men it foar op ’e strjitte hearre koe. Nou kaem der in foarname frou
foarby kuijerjen en, dy op ’e Stins to Bozum wenne; dy gong dêr yn hûs
op, en frege de mem, hwerom hja hjar dochter sa slein hie. Do skamme
dat minske hjar, det hja de loaijens fen hjar dochter yn it iepenbier
bringe scoe, en sei tsjin hjar sin oan: Frou, ik kin dat famke net fen
dat spinnen ôfhâlde; sy wol ivich en erfelik mar spinne, mar spinne, en
ik bin earm en ik kin hjar altyd gjin flaeks riede om to spinnen.” Do
sei dy frou: “ik hear neat ljeaver as spinnen, en it is my noait
nofliker as dat de rêdden snûrje, det men mar heal lûd hearre kin; jaen
my jou dochter mei nei de Stins; ik haw flaeks genôch; den kin hja hjar
hert ophelje mei spinnen, sa folle as hjar lêst.” Dêr wier de mem wol
mei yn ’t skik en de faem gong mei nei de Stins. Do hja op ’e Stins
kamen, brocht de frou hjar yn in keamer, dy fen ûnderen ta boppe fol
fen it moaiste flaeks siet. Spin my dat flaeks nou, Houk, sei de frou,
en aste dat ôfspoun haste, den scilste myn âldste soan ta in man hawwe.
Al bistou earm, dêr jaen ik net om; dyn greate iver en oanhaldên yn it
wirk is my goeder-nôch for dyn útset; dou hoefste oars neat mei to
bringen. Dy faem roun de grize oer de grouwe do hjar dat oplein waerd,
hwent hja koe al dat flaeks net ôfspinne, al hie hja hûndert jier âld
wirden, en fen de moarns ier ta de jouns let spoun. Do moaije Houkje
dêr sa allinne siet, bigoun hja to skriemen trije dagen lang, sûnder
det se in hân oan de spinwiele sloech. Op ’e tredde dei kaem de frou by
hjar yn de keamer en forwond’re hjar, det de faem noch neat dien hie;
mar Houkje joech foar, det hja sa onwennich fen hjar âlders hûs wier,
det hja net bigjinne koe to spinnen. Dêr wier de frou mei tofreden, en
sei: nou it is alles goed, hear, mar moarn moaste dochs bigjinne, Houk.

Do dy faem wer allinne wier, do wier se hjar rie skjin to’n ein en gong
se mei in bidrukt gesicht foar it finster stean. Dêr seach hja trije
frouljue by hjar kommen: de iene hie in oeribel greate platte foet, de
twade hie sa’n greate ûnderste lippe, det hy hjar oer ’t kin hinge, en
de tredde hie sa’n greate tomme, det se ’er wol in dikketon ûnder
biflappe koe. Hja seagen by it finster op, hja seagen hjar oan en
fregen de faem, hwet ’er oan skilde mei hjar. Houk klage hjar need; do
beane hja hjar help oan, en seine: astou ús op ’e brilloft noadzje
woste en ús moeike neame, en ek mei oan dyn tafel komme litte woste,
astou trouste mei de Jonker, sa wolle wy dyn flaeks ôfspinne en dat yn
koarte tiid.—O sa graech, sei de faem, kom mar yn en bigjin foart mar,
hwent der is for my dochs gjin trochkommen oan.

Do liet se dy trije nuvere frouljue yn de keamer en makke in hoale yn
’t flaeks, hwer det se yn sieten to spinnen. De iene lûkte de tried oan
en trape it rêd, de twade makke him wiet mei de lippe en de tredde
draeide him om mei de tomme, en den sloech se mei de finger op tafel,
en sa faek as hja dat die, den foel in reaf fen it moaiste jern fen de
spinwiele. Foar de frou hâldde hja hjar trije spinsters biskûle, en as
dy by hjar kaem, den sloech hja de hânnen yn elkoarren fen dy greate
heap fen dat skoane jern, en priisge hjar danich. En sa wier dat flaeks
yn koarte dagen ôfspoun. En do namen dy trije frouljue ôfskied, en
seine: “Nou Houk, forjit net hwetste ús onthjitten haste, it scil dyn
gelok wêze, dat bilove wy dy, en oars wirdt it dyn ongelok.”

Do moaije Houkje de frou dy greate keamer sjen liet mei al dat moaije
jern oan de souder ta opheape, do wier de frou bliid, en sei: “nou
scilste myn âldste soan hawwe, en wy scille brilloft hâlde.” En de soan
as brêgeman wier ek bliid, det hy sa ’n moai en flitich wiif krige en
priisge hjar heech.

“Ik haw trije moeikes, sei Houk do, en omdet dy my fen myn libben folle
goed dien hawwe, woe ik dy ek net forjitte, nou ik sa yn it gelok komd
bin. Nou woe ik dy greach mei to brilloft noadzje, en det hja mei ús
oan tafel sieten; it binne oars mar earme ljue.” En de frou en de
brêgeman wierne der mei tofreden. Do nou de brilloft oangean scoe,
kamen dy trije frjemde frouljue ek der ynstappen, nuver optakele, en de
breid sei: “wolkom hjir, bêste moeikes.”—“Och, sei de brêgeman, “ho
komstou oan sok akelik folk?” Do gong er nei de iene mei dy greate
platte foet en frege hjar: “hwer fen hawwe jy sa ’n breden foet
moeije?”—“Fen it traepjen fen de spinwiele, fen it traepjen, brêgeman.”
Do gong hy nei de oare en frege: “hwer fen hawwe jy sa ’n greate
lippe?” “Fen it slikjen oan de tried, fen ’t slikjen, brêgeman.” Do
frege de brêgeman de tredde en sei: “hwer fen hawwe jy dy greate tomme,
moeije?” “Fen it triieddraeijen, brêgeman, fen it draeijen.” Do skrikte
de jonge man en sei: “nou scil myn ljeave jonge breid noait fen hjar
libben wer in spinwiele oanroere.” En sa rekke dy fen dat lêstige
flaeksspinnen ôf.”—“Dy kaem ’er maklik ôf,” seine de fammen, en hja
lakene om it forteltsje.

Mar Douwe, de greatfeint, dy hie al mei de holle twisken de knibbels
sitten sa lang as dat forteltsje dûrre, en do it út wier, sprong er op,
en sei: “dy trije frouljue, dy spinsters, dat binne tsjoensters west,
lyk as jy binne, Afke-moi; reau det jimme binne! moatte jimme
âldjiersnacht ek wer mei elkoarren in diveldans hâlde? Den komt
koarthakke der wis by, net? Hwer scille jimme it hawwe? op it Speklân
dêr binne jimme weiband troch in wiis man. Nou, dat waerd ek tiid,
hwent dêr jimme komme, dêr wol nin gêrs mear waechse. Op de Roaspollen
moast it mar wêze, dêr is it frij, hwet tinkt jo moeije?”—“Myn ljeave
man,” sei Afke-moi, “jy meitsje my kel; ik wit krekt sa min fen
tsjoenen as fen de ûre fen myn dea.”

“Hâld dy stil mar, âlde tsjoenster! Ik scil dy mear oplêze. Forline
jier biste by de Kleasterboer to Poppinwier yn ’e hûs komd, en do
loekste it widzeklaed ôf en seiste mei dyn fliemske slangetonge: o
frou, hwet hawwe jy dêr in ljeaven blieren jonge yn de widze lizzen; hy
lake my glêd oan; hy appelt glêd en hat dobkes op ’e wangen; en dalik
wier it bern eft it forjown wier; en dat hat krekt sa lang sukkele, det
’er einlinge in goe man by komd is, dy mear wist as rjucht hinne. Dy
hat it bern bilêzen en in lyts pûdtsje mei krûden yn de widze lein, en
do is it bern wer opheldere; mar it lean kaem efternei: hwent tonei do
kaem der ’ris in great swart kat yn it hôf, en do naem de boer syn
roer, dêr skeat er dy kat in hânfol sâlt mei yn ’t gat en do roun dy
hird foart en âlle fen pine. Mar do hastou, âlde waerûl, yn gjin
fjouwer wiken op dyn âlde ears sitte kind; de matte moast út de stoel
snien wirde, oars wierste forlegen, dat wiste wol.”

“Myn ljeave man, kin yen den net hwet oars oankomme? Ik hoopje net
detstou mei dy pleage bisocht wirdste; dat gin ik myn slimste fyand
net; mar ik scil mar foartgean as ik dy yn ’e wei bin. Goenjoun jimme!”
sei it minske en gong bidrukt wei. Mar Douwe gong foar de bûthús doar
stean: “hjir net troch, sei hy; “jy moatte it gat út, dêr jy ynkomd
binne mei jou draeistjerre.”—“Goed heite”, sei it sloof.

“Dou falste dat minske hird!” sei de Jonker, mar de âldboer, en de frou
binammen, kaem it net to hird oan. “Forline jier, do hat se hjir ek
west, en do moat hjar de gave net greaternôch west hawwe, sa it like,
en do gong hja troch it bûthús wer foart, en de selde nacht hiene wy al
in kealforlizzer, en dat wier mar sa ’n stik ef fjouwer nei elkoarren.
Ik sei, dat hat dy âld tsjoenster dien, en ik gean daedlik nei Gerben
Slingermouwe ta, dat is in man fen it wird, dy hwet mear kin as in oar;
dy hat do in pûdtsje mei krûden ûnder de drompel fen de bûthús doar
bidobbe en in hoefizer oan de doarstile spikere, en do hawwe wy dat
keal foar it heafek bidobbe, en do wier it oer; dêrom wol ik hjar net
mear yn it bûthús hawwe.”

De Jonker glimke ’ris en sei: “kom, ik gean ’ris nei jimme hûrljue ta
to praten.”—“Goed, sei Douwe; den scil ik in krystblok helje, en it gûd
ôffoerje: it is sketjeftstiid.”

De Jonker kaem by ’t finster lâns en hearde moai sjongen, en dat wier
Clare hjar lûd. Mar omdet it to kâld wier om dêr to stean, sa gong hy
yn hûs en foun it hele húsgesin oan de hird, dêr in great krystblok al
laei to barnen. Clare berge hjar sang yn ’t skoalboerd en de jonges
skikten om: de Jonker kaem yn de iene hoeke en de boer yn de oare
hoeke. “De tiid scil jo dêr wol gau lang falle, Jonker, net?” “Och ja,
mar wy prate dêr mar sa hwet oer âlde dingen”, en do forhelle de Jonker
it gefal fen it wyfke mei de stjerre, en ho det de greatfeint dat âlde
sloof útreage hie. “Ja, sei Auke-boer, “it is oars in bêst feint for de
âlde ljue, mar tsjoenderij en foartsjirmerije dêr sit er fol fen. Hy
hat ek al ’ris gek west, mynhear; do hie er al to folle yn de Bibel
omlêzen en dêr rekke de man yn fortiisd; do waerd hy bisteld hjir
tichte by Poppinwier, yn de Marshoarne, by in omke en moeike fen him.
Dat wierne âlde ljue; hy woe neat dwaen, as inkel ’ris by ien fen de
boeren meltsje, dat koe er noch dwaen. Yn de tsjerke kaem hy earst yet
ek al, mar as Domenij stoe to preekjen, den siet Douwe to skodholjen.
Dêr misdie hy oars ek sa folle net oan, hwent dy Domenij koe it soms ek
sa nuver útstelle, det it iggen noch seamen roaide. Ienris op in
sneinneimiddei stie Douwe wer midden oer ’e tsjerke to skodholjen, en
do sei Domenij fen de stoel ôf: “Als het jou niet aanstaat, ga er dan
uit, Douwe.”—“It waerd ek al hege tiid,” sei Douwe lûd op, en hy is ’er
út gien, en hat noait wer yn tsjerke ef klûs west; en ik leau det it ek
goed for him is, sa lang as hy gjin mear forstân kriget en dêr wirdt hy
nou al to âld ta. Do er dêr sa hwet in jier twa op ’e Marshoarne wenne
hie, do roun er op in moarntiid om saun ûre nei Poppinwier ta, mei in
nij sarjes rokje oan, en in moai blau damasten ûnderbaitsje mei
silveren knopen oan, en alle man sei: sa, Douwe, jy forkomme derop; mar
Douwe sei altyd mar: sterven is myn gewin. Sa roun hy nei de smid en
nei de timmerman; by de bakker kocht hy in stik koeke, en hwer Douwe
kaem, altyd wier ’t: sterven is myn gewin. Douwe gong werom en de deis
do kaem it út, det syn âld omke dy nachts stoarn wier, en dêr hie hy dy
klean fen kocht, mar dy koe de âld man hâlde oan syn dea ta.

[Yllustraasje: DOUWE UNDER ’E KOER WEISONGEN.]

Ik wier do dyaken en ik tochte, do ’k dat hearde: dou biste dochs sa
gek net aste wol likeste; ik gong nei him ta en sei: Douwe nou is dyn
omke dea en âlders haste net, wier it net better detste dy wer oan ’t
arbeidzjen joechste? Dyn moeike is heal blyn en dou wirdste in
forskoveling.—Ja mar, Age-boer, sei Douwe, goede wirken kinne my dochs
net helpe.—Dy kinne dy sa folle helpe, detste dyn eigen brea ite
kinste; en oars moaste it gau fen de dyakens hawwe, en den wirdste
troch it marchhoarntsje foerre, dat siz ik dy. Douwe joech him oan ’t
arbeidzjen, en hy hat nearne oer praten as yn de earste ongetiid. Do
sei hy: yn de Marshoarne hie ik it better, boer; dêr laei ik ûnder de
appelbeam as ’t waerm wier. En nou is it in bêst feint, sadet de âlde
ljue nin better krije kinne. Mar hjir komt er net mear; myn âldste
jonge dy hat it mei him fordoarn; dat moeit my al hwet, hwent it is nou
oars in goed tsjinstich feint.”

“Ho wier dat, sei de Jonker; ho is dat komd?”

“Ja, jonge, fortel dou dat mar; ik scil wat bier helje.”

“Wel, Jonker, sei Auke, “de âld boer hie in nij hynzer kocht en dy knol
wier kolderich en damsteech, en as dy it mâl yn ’t hoarn krige, den woe
den donder foarút noch tobek; in igewige wier it, sa’n pismerrie! En do
waerd Gerben Slingermouwe helle, sa’n divelbander, en dy hat in foech
ûre mei de guds allinne yn ’t hok wêst; dy hat him bispritsen en do
hjitte it beest goed. Mar do rekke ik mei Douwe oan ’t praet oer dat
bisprekken. Bisprekke, sei ik do, kin ik net, mar bisjonge dat nim ik
oan. As jy, sei ’k tsjin Douwe, ûnder in turfkoer sitten geane, dêr
kinn’ jy wol ûnder bliuwe sa lang as ik stil bin, mar as ik bigjin to
sjongen, den moatte jy der ûnder wei, al woe de kweade jy keare. Hy
gong ûnder de koer en do rôp er: sjong nou mar. Ik song earst in bytsje
ut, re, mi, mar do bigoun ik Wilhelmus, en do smiet ús feint in great
boarnamer fol wetter op dy koer. Rimpen fleach er ûnder de koer wei;
razend wier de man, en hy woe my to liif, mar ik wier al op ’e flucht.
Sont is er skou fen ús hûs en ik mij him ek: hwent as er it mâl fel
oantsjocht, den ontsjocht er neat.”

Dêr kaem Age-boer oantôgjen mei in great kanne mei bier, en dy sette hy
tichte by it brânnende krystblok del. “Sie sa, Jonker, sei de boer, it
bier moat hwet bikomme; it is oars to kâld yn de tosken: hâld jy der
folle fen, Jonker?”—“Ik drink hast net oars: myn sisters op it Slot
bigjinne nou mei _koffy_, dat is Turksk drinken. Nou, hja kinne it om
my de Turken wol hâlde litte; en den prate hja ek fen _thé_, dat
bigjinne inkelde foarname ljue ek to drinken, mar dat haw ik yet net
preaun, boer. Dat moatte blêdden wêze, dêr hja siedend wetter op
jitte.”—“Ja, sei Age-boer, “der wirdt hwet úttocht om it jild. Né, bier
drinke wy as wy frjeonen hawwe ef op heechtiden, mar oars komt de
sûpmogge op de tafel, en winters set elts in kop fol by it hirdtsje: de
bern hawwe neat ljeaver as kâld wetter.”—“Ja, sei de Jonker, “der is ek
neat better as men toarst hat, en it wier to winskjen det folle ljue
dêryn mar bern bleaun wierne.”

“Mar hwer is Clare?” sei er yn ien azem wei.—“Dy is yn de oare keamer,
sei de boer; “wolle wy ’ris by hjar sjen?”—“Nou ja, heit, sei Clare,
“dêr moatte jimme my wer steure; it laeit er hjir ek al moai hinne om
nou de Jonker hjir to bringen.” Dêr stie dy moaije faem foar in hele
tafel fol krystwiggen en bindels flaeks en dêr boun hja briefkes oan.
“Kom, sei Clare, gean mar wer nei it krystblok ta; dêr is it better for
jimme as hjir.”—Wy scille om sizzen jaen, Jonker, sei Age-boer; “mar
dou moast hjir ek net lang bliuwe; it wirdt to kâld for dy,
frou.”—“Hwet docht se dêr mei al dy krystwiggen en dat flaeks en dy
klean?” frege de Jonker do. “Wel, dat binn’ krysttiidsgeskinken, dy hja
oan earme widdouwen jowt, en it flaeks dat spinne hja sa hwet for hjar;
dêr makket hja dy earme ljue bliid mei; dy sloven binne gek om dat
fanke; hja patsje hjar de hânnen as hja it hjar jowt, binammen hjar
oare mem yn Terherne.”

Nou, hja kamen wer by de hird en Clare ek; der sieten al twa fen de
jonkjes to knikkeboljen; it krystblok krige hjar yn de macht. “Ja, sei
de Jonker, “it mantsje mei sân hat der wêst.”—“In mantsje mei sân! sei
in jonkje fen saun jier; hwet is dat?” “Ik scil it dy forhelje,” wier
it antwird, en do waerd de jongste fen fiif jier ek wekker, en do
bigoun de Jonker dit forteltsje. “It is in rymstikje; jimme moatte goed
tahearre,” en de jonges lûkten de eagen op en harkene nei de Jonker mei
de mûlen iepen.

IT MANTSJE MEI SâN.


Der wier alear in âld Keuning,
  Dat wier in stoefen faer,
En dy bispriek de geesten,
  It wier in tovenaer.

En yn syn silveren widze,
  Yn side en plomkes dêr lei
Syn ljeaf reawangich soantsje,
  Dat kriet mar jimmerwei.

Dy batske Keuning forflokte
  Dat harderke fen in soan,
Biswarde de kweade geesten
  En spriek it sânmantsje oan.

“O sânmanke! kom ’ris harren,
  Strui sân him yn ’t gesicht.
Toe, rôp dy âlde Keuning,
  Slút him syn eagen ticht.”

It mantsje mei sân kaem riden
  Mei mûskes foar de wein;
Yn ’t weintsje fen goud en side
  Dêr siet hy sa edel, sa kein.

En oan syn moai rea rokje
  Dêr hongen twa pûdtsjes oan:
It iene wier swarter as ierde,
  It oare sa wyt en sa skoan.

Hy naem út it wite pûdtsje
  Mar trije kerreltsjes sân,
En struide it yn syn eachjes,
  Do gyng er wer nei syn lân.

En ’t berntsje wreau syn eagen,
  Syn earmkes waerden slop:
De sliep bifong syn lidden,
  En ’t kin foel yn it krop.

En yn sa’n sêften doeze
  Laei hy de hele nacht.
Dêr laei dy lytse koeze:
  Gods ingels hâldden de wacht.

Sa rôp hy nou alle jounen:
  “O sânmanke, sânmanke kom!”
En as de berneklok lette,
  Den rekke dat bern yn de slom.

Mar ’t boike waerd bâlstjûrich
  En gûlde en tiere him sa;
Do gong dy wrede Keuning
  Sels nei de sânman ta.

“Och, sânmanke, sei de Keuning,
  “Witstou ek rie mei ’t bern?
Och, smyt him sân yn de eagen,
  Al scil hy noait wer sjen.”

Do naem hy trije kerltsjes
  Ut ’t swarte pûdtsje wei,
En smiet it him yn de eachjes,
  Dy dêr to grinen lei.

En ’t boike slútte syn eachjes,
  De eachslidden foelen yn.
Hy die se noait wer iepen:
  It Keuningsbern wier blyn.


De lytse jonges krûpten omtrint yn elkoarren, do hja dit stikje
hearden, en gongen dalik nei bêd, hwer de sliep hjar gau oermastere.

“Mar ik haw dy niis sjongen heard,

Clare,” sei de Jonker; “meije wy dat yet ’ris hearre? Hwet sankje wier
dat?” “Och, sei Clare, “ús master bringt ús alle krystjounen in
gedicht, lyk as de bern oan hjar âlders dwaen, en den bliuwt hy sa’n
joun by ús to praten. Forline jier hat er ús brocht dat jy niis heard
hawwe, en dêr hawwe wy sa hwet in wize op úttocht. Hjir is it; ik scil
it jo wol foarlêze; it is oars mar in droevich lietsje: master hat
earnstich west; hy hat wis nin jild hawn om wyn to keapjen; dy mei er
razende graech, en den bigjint hy altiid to rimen en to sjongen. Nou,
hark den mar ’ris, Jonker.”

Clare bigjint to lêzen:

DE WITE FLOKKEN.


Moai Sytske kuijere yn de finne
  En dounse yn dert’le noft;
Hja plôke blomkes om hjar hinne
  En smiet dy yn ’e loft.

“Sjuch, ho de wite flokken fleane!
  ’k Woe det it krysttiid wier,
As feint en faem to keamer geane
  By brandewyn en bier.”—

“Och, sei hjar heit, “dou biste derten,
  Dou smytste blommen wei?!
Hat den de winter ek nin smerten?
  O freegje it de earmen nei.”

“Heit, as de wite flokken fleane,
  Is my de wrâld sa blier;
As feint en faem to keamer geane,
  Sint Steffen ef Nijjier.”—

“Sjuch, ho it gûd de gêrskes smeitsje,
  Dat is for my ek nocht;
Sjoch, ho de fûgels hjar formeitsje
  En sjonge yn de loft.”—

“Mar as de wite flokken fleane
  En ik it iis lâns swier,—
As feint en faem to keamer geane,
  Den hat in minske tier.”—

“As yn de lije simmernachten
  It fjild sa hearlik rûkt,
En ’t âlde hynzer greate frachten
  Fen hea nei hûs ta lûkt;

’t Reidhintsje floitet yn de lizen,
  De kwartel yn de stânnen slacht,
Siz, is de wrâld den minder ljeaver,
  As yn Sint Steffens nacht?”—

“Och, lit dat gêrs en blommen fleane
  En barn dy harken op!
Né, as de wite flokken fleane,
  Den gean wy keamer op!”—

“O Sytske-ljeaf! bitwing dyn mûle.
  Dou biste ek yette in blom;
Dy wachtet ek in swarte kûle:
  O tink dêr jimmer om.

Dou plôkest’ blomkes, litst’ se fleane,
  Bist’ mei Sint Steffen bliid;
As feint en faem to keamer geane,
  Bist’ licht al út de tiid.

Dou biste wol in jonge blomme
  En ’t hert is til en rom,
Dêr kin in oare tiid op komme,
  Tink ljeave Syts, dêrom.

Ho faek wirdt net sa’n blom ôfmeane
  En stronken bliuwe stean,
En ear de wite flokken fleane,
  Kinst’ licht nei ’t hôf ta gean.”—

“Och, rôp it fanke, “ikke! ikke?
  Ik bin sa jong, sa soun.
O heit, jy moatt’ my net forskrikke,
  Sa jong al yn de groun?

“Né, as de wite flokken fleane”
  (O Sytske! it wier in griis),
“Den litte wy de blommen fleane
  En siikje wille op ’t iis!”

Hja hiene yn ’t hôf in beam fol parren;
  De tûken bûgden nei de groun,
En alle blide berntsjes garren
  En dounsen dêr yn ’t roun.

Mar Syts fleach boppen yn de stamme
  En skodde ’er alle parren ôf,
En rôp: “Bin ik nin moaije sjamme!”
  Mar, och!—hja trúz’le oer it hôf.

Dat koe dy âlde beam net hâlde,
  Dy briek, en Sytske foel hjar dea.
Ho jammeren nou jong en âlde
  En alle feinten fen it gea!

Ien sucht, ien skokje troch de lidden
  Wier alles hwet men fen hjar seach.
Hjir holp nin triennen, snikken, bidden,
  It wier de dea, dy hjar oerteach.

Sa waerd dy moaije jonge blomme
  Mei triennen nei it hôf ta brocht.
Ho mannich moat ta stjerren komme,
  As hy ’er ’t alderminst om tocht.

En do de wite flokken fleagen,
  Dêr sy sa faek nei winske hie,
Dy seagen net hjar moaije eagen,
  Mar leine oer hjar in kleed fen snie.


Master _Tsjerk_.


Nou, dy master is net min, sei de Jonker; “dy woe ik hjir wol ’ris
hawwe.” “Ja, wier it antwird, “dy master dêr sit in holle op, dat siz
ik jo, Jonker! dy wit fen alles. Syn heit hat master to Raerd west, en
dêr wennet sa ’n âld Domenij, dy wier âld feint, in geleard man, en dy
hat him opfokke fen bern ôf oan en him alles leard. Yn de earste
jierren, det hy hjir skoallemaster wier, roun hy noch alle dagen nei
him ta. Sprekke jy him yn ’t latyn oan, dat ken hy folle better as
mannich Domenij, en hy hie ek al folle fierder west, mar hy hat in
wyfke troud, dy hjir fiifentweintich pounmjitte bêst lân lizzen hat, en
dy biboerket dat, en nou kinne hja rom libje. En dat is ek skoan for
him, hwent as it wyfke net op him paste, den joech hy alles wei. Nei
stêd giet master ek seldsom, hwent as hy den snaken oantreft, dy ’er op
libje, den traktearret er sa lang as er in stûr by him hat. By de bern
is it in bêst master; dy net folle kin, dêr hat er gedild mei, en dy
kin en wol, dêr docht er mear for as syn plicht is, mar dy kin en net
wol, dêr slacht er net op om, as ús âlde master die, dy se
stokfiskbûker neamden; dêrom geane dy ek sa dom as kij fen de skoalle,
dêr folle âlders den oer kleije. Mar ús âlde sei altyd: der stiene twa
beammen to waechsjen, en dêr dy wierne, dêr koene gjin domme ljue noch
sike minsken wêze, en dat wier de bjirkenbeam en flearbeam, as dy mar
goed brûkt waerden. Wy hawwe him sa fier wol winske ûnder de groun as
in hazze op in dei rinne koe. Dy sloech ’er ongenadich oer lâns, mar
hwet hy learde wier goed. Men moat ek net folle easkje fen in master:
hwent meastal binne it ôfleine hearefeinten ef klerken fen de
Siktarijen, dy ’er oer binne, ef kandaten sûnder birop. Mar dêr sit ien
(en hy wiisde op Clare), dat is syn hertlapke; dy wol hy alle dagen wol
leare en ûnderrjucht jaen, as hy mar kin.”

“Dy man moatte wy hjir ’ris hawwe, moarntojoun, as it koe; den scil ik
him op wyn traktearje; der stiet by Piter-om yet bêste fen ús âlde
Pake.”—“Nou, den scille jy nuver hwet hearre. Jonker”, sei Age.

Do bigoun de jounklok to lieden, it wier acht ûre; do sei de Jonker:
“Ik woe moarn nei Toppenhuzen yn de tsjerke; dat is wis tichte by,
net?”—“O ja, ik scil jo myn âldste soan mei jaen, dy der jister yette
west hat; hwent ik haw der in broer wenjen.”—“Gieste mei, Clare?” sei
de Jonker.—“As myn broer mei giet, mar oars net, sei Clare; “net om
jins persoan ef wêzen, mar om de minsken.” Hy joech hjar de hân en do
seagen hja eltsoarren for de earste kear ’ris lodderich oan. “Nou,
moarntojoun scille wy krystjoun by jo hâlde, Age-boer, en ik
traktearje.”—“Bêst Jonker;” hja fûskene en do wier it: goe nacht!

By Piter-om iet de Jonker nou earst rizenbrij mei bûter en sûker, en do
sei it âld wyf: “Aste nou op bêd woste, jonge, den moaste it sizze, den
scille wy it earst waerm meitsje,” en dêr gong de Jonker yn lizzen eft
er yn side laei; en lyk as alle jonge minsken gong him gau de sliep
troch de lea. Mar do de klok toalf ûre slein hie, hearde hy de boer
opstean. Hy laei al to tinken hwet dat bitsjutte, hwent hy hearde det
de âld man frege eft de lampe al yn it bûthús wier. Dêrom gong hy fen
it bêd ôf nei it bûthús ta, en dêr seach hy det de âld boer de kij elts
in jefte hea joech. Hy frege de boer, eft dat de jouns forgetten wier.
“Né, wier it antwird, “dat is ús gebrûk sa yn de krystnacht; dit diene
ús âlders ek altyd.” En do it fé oan it lêste ta hwet hawn hiene,
brocht hy yet ek in great foarke fol op it hiem, en sei: “Dat is for de
fûgeltsjes, Jonker!”

De Jonker koe net bigripe hwerom de âld boer dat die, hy gong wer op
bêd, mar naem earst in studintesliepmûtse, dat wier in goed bierglês
fol fen dy âlde wyn, en do hie hy him gau wer beet.

De oare moarns by tiid wier er wer by Age-boer, en dêr siet it hele
húsgesin al wer om it krystblok, en de bern liezen de krystgedichten
foar, dy hja oan de âlders joegen, hwer for det se den
skipke-skellingen en moaije gounen yn de sparpotten krigen. Master hie
bûten om dy gedichten moaije krolders mei de pin makke sa as pauwen en
oare fûgels, hwer fen de stirten den yn lange kringels útrounen om it
hele skrift hinne.

Om acht ûre rieden hja nei Toppenhuzen ta. Auke, de âldste healbroer
fen Clare, ried foarop en de jonge ljue efteroan. It wier moud waer; de
wyn wier om, mar it wier ien fen dy winters dy mei alle winen froast
jane. De Snitsers, dy de Haukesleat lâns rieden, bleauwen stean om dat
moaije jonge pear nei to sjen: hwent hja wierne beide yn de uterste
pronk fen dy tiid, hy as in Jonker en sy as boerefaem.

De Jonker gong by de Domenij yn en de faem en hjar broer by de omke, dy
dêr deun oan wenne. De Domenij sprong hast út syn fel fen blydskip, do
hy dêr ien fen syn Frentsjerter âlde studintefrjeonen seach; to mear,
omdet de Jonker by syn âlders ynwenne, dêr er as bern thús wier. Dy
Domenij hie nou trije jier fen de studie west, en wier twa jier to
Toppenhuzen, en hie in moai jong wyfke út Frentsjer en al in lyts bern
yn de widze. Hja gongen mei inoar nei tsjerke. Domenij preke út Lucas
twa, sa as gewoanlik op krysttiid, liet hwet lang sjonge en makke de
preek hwet koart. Do hja wer yn de pastorij wierne, sei de Jonker: “Sa
’n lûd hab ik fen myn libbens dagen net heard, as dy master dêr foar
dat boerdtsje hie; sok bâlten ter eare Gods haw ik noch noait heard.”
“Ik wol it wol leauwe, sei Domenij; elk skoert der de earen fen op, en
hjir komme ek wol bysfeinten fen Snits, dy it tsjin him yn de kant
sette, mar den makket de man de broeksbân los en den dreunt de hele
tsjerke. En dêr drage de boeren hjir rom op; hja sizze mar roun út, det
’er yn de saun provincies gjin master is, dy hjarres oertreft yn ’t
sjongen; it learen dêr steure hja hjar sa folle net oan.” Do gongen
Domenij en de Jonker nei de bûrman, de omke fen Clare, en sei Domenij
út namme fen syn wiif, det Clare yn de pastorij komme moast to iten;
doch hy krige ta antwird: “Wel, wy hawwe wol in miel iten for sa’n gnap
faem.” “Ja, dat wit ik wol, sei Domenij; “jy hawwe al ’ris in Grytman
to iten hawn op in hazze.”—“Moat ik dat nou al wer hearre, en dat op
krystmoarn?” sei de boer. “Dat kaem sa, Jonker, sei Roel-boer: “it wier
yn de lette hjerst en do siet ik de moarns om healwei seizen yn de
yester to meltsjen, en dêr komt ús Grytman oan mei it gewear op it
skouder en in houn by him; nou wy houddene in praetsje en do forhelle
dy ús, det hy woe nei Twellingea ta en dêr fen dinne bigjinne to jeijen
oan Snits ta, en as er den werom kaem, den woe er by my ite. Nou, dat
wier bêst, hwent it is myn lânhearre ek sa hwet. Wy hiene in hazze yn
de mounle fongen; ik tocht den moat dy der mar oan; wy scoene oars
grouwe earte ite en ús tochte dêr koe er wol by sean wirde. Nou, hy
krige in goed klobbe bûter mei yn ’t gat, en sa gong dat beest mei yn
de eartepôt. Do mynhear kaem, namen wy dat ding der út, en sei ik tsjin
mynhear: nou moatte jy him mar snije. Mar de Grytman sei: ho is dat
beest sa glêd fen bûten? hawwe jimme dat ding net strûpt? Wel né,
mynhear, wy hawwe him plôke as in einfûgel. Myn jonges hawwe der genôch
om flokt en hja hawwe it forsein om it oait wer to dwaen.—Do boarstte
mynhear út fen laitsjen, en sei: Nou, hawwe jimme gjin spek ef flêsk?
Jawol, mynhear, mar moast sa’n ding net plôke wirde? Né, hy moast
strûpt wirde. Binne jy yette net wizer? Nou, mynhear iet dêrom al earte
en spek, det hy wol jeije koe dy deis. Nou, ik moat sizze ik haw it
oare jier by mynhear west to iten, en der kaem ek sa’n ding op de tafel
en dy wier strûpt, mar dêr woe ik gjin mûle op sette. Dêr wier in
forkearde lucht oan en dy wier omtrint swart. Dat is nou it forhael en
dat moat ik altyd fen Domenij hearre.”—“Nou, sei de Jonker, “ik hie ek
net fen dy hazze hawwe wollen,” en dy lake ek al. Do ieten hja yn de
pastorij, en de pastoarske en Clare wierne it gau iens, sadet Clare mei
in healûre it lytse bern al op ’e skirte hie.

“Jy hawwe it hjir nou al jamk nei it sin, leau ik, sei de Jonker tsjin
Domenij; “mar ho is it, hawwe jy nou dy side spek ek oan my fortsjinne,
dy ik biloofd haw?”—“Ja, sei Domenij, dêr scoe ik net om tocht hawwe,
ik siz fen ja.”—“En ik siz fen net,” sei pastoarske (hwent dy wiste fen
de weddenskip).—“Ho nou den?” sei Domenij.—“Wel, wit’ jy net dat wy
tsierd hawwe om de namme fen it bern? Jy woene it Frederik dope, en ik
sei it scoe Freark hjitte, nei de âldehear, hwent dy wier der ek foar;
mar jy hawwe it woun, en dêr hawwe wy do gâns oer staet.”

“Sjuchste wol, frouljue hawwe altiid better geheugen as de manljue; dêr
hawwe jy de hele boel forbruid; dy side spek hie ús oars wol
past.”—“Hwet is dat? sei Clare; “jimme prate oer dingen, dy ik net
forstean.”

“Ik scil it dy forklearje, ljeaf! sei de Jonker. Alear tiden wier der
in gebrûk, om de jonge ljue, dy in jier en in dei sûnder kibjen libbe
hiene, en dy syn man ef wiif mei noch earmer, noch riker, mei moaijer
ef onsjogger omruilje wold hie, dy hie in side spek fortsjinne. Der is
in doarp yn Ingelân, dat is Dunmow, yn it graefskip Exeter, dêr is it
yette in jierliks gebrûk. It jonge pear, dat dy side spek fortsjinne
hat, moat op twa skerpe stiennen del lizze en den op ’e knibbels
swarre, det se in roun jier en in dei noait kibbe hiene, en as hja dat
diene, den waerden se mei glâns troch it doarp dragen mei de side spek
foarop.

“En nou hie ik Domenij, do hy syn wyfke fen Frentsjer helle, in side
spek onthjitten, lyk as op it doarp Dunmow de mode wier, namelik: as hy
yn in jier en dei net mei syn jong pastoarske tsierd ef kreaud hie. ’k
Hie hope hawn det hy it fortsjinne hie, omdet ik it hjir alles sa
aerdich en noflik bifyn. Mar pastoarske hat it bidoarn.”—“Nou, sei
Clare, “as dat sa nau hipt, den leau ik net det it spek ’er djûrder om
wirde scoe, al waerd ’er oan alle jonge pearen sa ’n side útloofd:
hwent nije weinen kreakje hast altyt, haw ik wol ’ris sizzen
heard.”—“Dêr hawwe jy gelyk oan, sei de Jonker, “der skeelt ek sa’n
bytsje oan, det ik de weddenskip dochs mar forlern hawwe wol.” Hy naem
de gouden rider, dy hy to Terherne for in skelling útjaen woe, en smiet
him op ’e tafel, en sei: “Hawar, keapje dêr wyn for, dat kin dochs net
to goed fen it tractemint ôf.” “Ik scil it dwaen, sei Domenij, “en by
eltse flesse scil ik jins gesondheit drinke.”

Do namen hja ôfskied. Domenij gong nei de preekstoel, om de
Toppenhuzers in swiet neimiddeis knipperke to bisoargjen, en de jonge
ljue rieden de mar wer oer, de Witering by de Skou lâns, en de Boarn
troch nei Akkrum ta. Dêr hâldden hja hwet stil; do oan it baenriden op
de Meinesleat, mar hja hiene sa folle bisjoch, det hja rieden mar gau
wer nei Terherne. Hja founen de herberge leech, omdet it iene part fen
it jongfolk op it iis wier, en it oare part wier oan it lotsjen om
koeke, krystwiggen, skjipflesk en fette gies, lyk as do om krysttiid
folle yn swang wier. De kastelein wier bliid det hy de jongeljue ’ris
wer seach en wier yet al plezierich as altiid.

Nei det se dêr frjeonlik by de hird sieten, kaem der in langen slinter
fen in keardel oan, in skippersfeint fen Terherne; dy hie folle smeulsk
praet oer de stêdljue. De Jonker hâldde him stil, mar do dy knaep ek op
Clare bigoun to smeulen, do naem de Jonker in tinnen biermingelen dy
ryklik healfol bier wier, en knikte it twisken de fûsten plat, det it
bier tsjin de souder oan fleach. Do sei dy feint: “Hwet scil dat
bitsjutte, mynhear!”—“Dat bitsjut sa folle, det aste der net útgieste,
den scil ik dy sa plat knipe as dat mingelen.” Nou, dy baeifanger gong
dalik foart. “Sie sa, sei de kastelein, dou dochste wiis; dat is in
ielkwab for dy, en kom forearst mar net wer to wrokjen. Jou feint hie
al sein, Jonker, det jy izeren fûsten hiene, mar ik sjen det hy net
leagen hat.”—“Wel ja, kastelein, dat wier folle better as det ik him
earst in pear ribben britsen hie. Mar ho neamden jy my dêr sa in
ielkwab?”—“Wel, dat wier om him to húnjen: hwent der is gjin fisk, dy
in poask oan doar, bihalven in ielkwab; dêr fynt men dat gûd altyd by
yn de robbe, as men hjar tamakket. As men dat sok folk foarhâldt, den
binne hja sa lilk as in spin. As der mear by west hiene, den hie ik it
net sein, mar ik lucht him net; ik woe him wol slite.”

Nou roun it tsjin de joun, en de frjeonen op de Wieren dy wachtten al.
Do hja dêr kamen, siet master der ek. ’t Wier in man sa hwet great
tritich jier âld, mei brede skouders en mei in pear skrandere eagen yn
de holle. Hy stie op, makke in greate bûging for de Jonker en fûske mei
him. Earst hie master ontsach, mar dat foroare al gau yn
iepenhertichheit en frjeonlik praet.

Der siet in hele smite minsken om dat moaije krystblok. De boer,
fjouwer jonges, de master, de Jonker. Clare en de frou sieten oan de
tafel, De Jonker hie wyn út de kiste komme litten by Piter-om, en dy
dronken hja waerm út de tsjettel mei sûker en kaniel der yn; mar master
naem in flesse kâlde; it scoe fen sels wol waerm wirde, tocht him. Dat
gong dêr op in praten en forheljen! Master wier earst hwet deftich en
ynbandich, mar de tonge waerd him al hwet losser, do hy bigoun to
merken op hwet groun hy siet, en det de Jonker sa heech him net
foarjoech, as men meast by sokke ljue wend is. En sa forhelle de Jonker
ek hwet hy yn de nacht fen Piter-om sjoen hie, det hy it fé in jefte
hea joech, en in foarkfol for de fûgeltsjes bûten de doar brocht; dat
koe hy him net bigripe hwet dat bitsjutte. Do fette master Tsjerk it
wird en sei: “It krystfeest wier by de âlde Kristenen de greatste
hjeldei fen it jier; hja joegen hjar freugde en blydskip meastal to
kennen troch it brânnen fen in great fjûr, lyk as wy hjir foar ús
sjenne. Sa hat men yn it bigjin fen Novimbermoanne it Sint Martens
fjûr, dat de bern hjir en dêr op in stik lân oanstekke, en dêr hja om
hinne dounsje, en den rinne hja jouns mei dy pompierne lantearnkes, dy
hja Martens fleugeltsjes neame. En hwerom wirdt yet dat krystblok
oanlein? Yn ’t noarden fen Ingelân en yn Skotlân wirdt it _Julelog_
neamd, en dêr is it soms sa great, det it mei in hynzer oan de doar ta
sleept wirdt. Ik tink, omdet dy fjûren en feesten hâlden wirde op
tiden, dy mei de feesten fen ús Heidenske foarâlders, hwerop hja hjar
Goaden forearen, oerienkamen. Dy stieken fjûren oan om to offerjen en
om de boaze geasten to fordriuwen; en omdet ’er sa folle ienfâldige
ljue oerbleaun binne, dy oan de kweade leauden, is ek dat fjûr
oerbleaun. Dat is de bitsjuttenis fen it krystblok.

Us foarâlders ieten ek net folle wytbrea, de weet is mear thús yn de
súdlike lânnen; dêrom wier dat allinne rikeljus-iten; mar krysttiid, de
greatste hjeldei fen it jier, den moast it lichem ek feest fiere, en
dêr fen it fine witebrea, dat wy krystwiggen hjitte, en dy ek, yn
swiete mâlke weakke, mei sûker en bûter ’er oer, om dizze tiid folle
iten wirde. En omdet de gies om krysttiid hinne it fetste binne, den
wirdt der meast in krystgoes by iten, lyk as yn heel Ingelân it gebrûk
is. Dêr wirde de earme ljue, neistbisteanden en frjemden ek mei
bideeld. Dat is de bitsjuttenis fen de krystwiggen en de krystgoes.

Mar op it feest fen Christus’ geboarte, de stichter fen de Godstjinst
fen ljeafde en barmhertichheit, moasten ús húsdieren, ja, de holpleaze
beesten fen it fjild ek sels in forheuginge hawwe. Dêrom joech Piter-om
dy jefte hea oan syn kij, en in foarkfol hea oan de fûgeltsjes, om ’er
hjar yn to forskûljen, lyk as men yn de bouhoeken fen Skotlân in skeaf
koarn jowt mei it noat ’er yn. Sa ynnerlik gong ús foarâlders de
blydskip fen Christus’ geboarte ter herten! Lykwol is it nou meast yn
in soarte fen bygeloof foroare, det ’er segen op folgje scil. Yette yn
Dútsklân wirde de tsjerken op ’e krystnacht mei hûnderten fen ljochten
oppronke, en dêr geane de âlders den hinne, sels mei hjar allerlytste
bern; net allinne om dat moaije nije ljocht to sjen, mar om, nei hjar
bitinken, dy bern yn it folgjende jier for sykten en ongemakken to
forhoedzjen. Hja hawwe dêr ek krystbeammen mei ljochten yn de keamers
en dêr forheuge hja hjar by: hwent ljocht is it byld fen libben en fjûr
fen freugde.”

“Dat hawwe jy ús dêr ’ris gnap forklearre, master, sei Age-boer: “ik
haw it ek altyd dien út in âld gebrûk; mar do krige ik ’ris in feint,
en dy stiek ’er my de gek om oan, en do haw ik it litten; mar hie ik de
miening ’er sa goed fen witten as nou, den hie ik it om nin feint yn de
wrâld litten; mar ik tochte det it in bygeloof wier út de âlde tiid, en
dêr bin ik jin.”

“Hwer is jou krystdicht, master? sei Clare do; “wy binne alle jierren
wend om it ien ef it oare fen jo to hearren.” “Ja, sei master Tsjerk,
“mar dat is hwet hastich by eltsoarren rekke: hwent do ik hearde det de
Jonker hjir wier, tocht my det ik it hwet deftiger meitsje moast en wol
yn ’t Hollânsk. Ik dwaen it den oars for in aerdichheit yn ús âlde
Fryske tale.—“Jy tinke dochs net, sei de Jonker, “det ik ek al ûnder dy
gekken bihear, dy de tael fen hjar lân, dy hjar foarâlders hûnderten
fen jierren foar hjar spritsen hawwe, forachtsje? Né, man, ik achtsje
it in eare in Fries to wêzen, en in foarrjucht it Frysk to sprekken,
omdet wy út in eedle earlike fromme stamme útsprút binne en in tael
sprekke, dy sa âld is as ús folk, dat Keizers, Keuningen en oare
lânshearen, dy ús ûnder ’t sim bringe woene, krêftich de tosken sjen
liet, en dêrom bleau, hwet it foar twa tûzen jier al wier. Mar lêz jy
mar op master.”

Master brimt ’ris en bigjint:

WELKOM AAN DEN WINTER.


Heil! de winter is gekomen,
  Met zijn leed en met zijn zoet,
Die de schoone Friesche stroomen
  Als een spiegel blinken doet.

Schilder bloemen op de ruiten,
  Kunstig schoon, maar kort van duur;
Drijf de rappe jeugd naar buiten,
  De ouden naar het knappend vuur.

Met wat vloed van vlugge menschen
  Zijn de stroomen niet vervuld!
En de jeugd heeft al haar wenschen
  Door verbeelding nog verguld.

Hoe verrukkend is dat zwieren,
  Als de meisjes op de baan
Rozen op de wangen tieren,
  ’t Hart van zorgen is ontdaan!

Als de maan haar liefdestralen
  Van het fonklend stargewelf
Lieflijk op haar beeld laat dalen:
  O, dat is de hemel zelf!

Vaak wordt dan een eed gezworen,
  Die verbindt tot aan het graf,
Als het paar voor ’s hemels koren
  Wischt zijn vreugdetranen af.

Maar, helaas! hoe menig leven
  Is ook op het ijs vergaan?
Menig moest door ziekten sneven,
  Onder ’t rijden opgedaan.

’k Zwijg van andre treurtooneelen,
  Als de jeugd, zoo blij te moed’,
’t Jonge leven gaat verspelen
  In den killen diepen vloed.

Winter! zelfs voor grijze haren
  Hebt gij menig huisgeneugt.
Laat de jeugd vrij spelevaren,
  Ook de haard heeft dan zijn vreugd.

Als men met een rein geweten,
  Van zijn weldoen steeds bewust,
In een schoonen kring gezeten,
  Met zijn kinderen speelt en kust.

Maar hoe menig moet dan zuchten,
  Als hem bittere armoe kwelt.
Of als hij de wrange vruchten
  Van ’t verwaarloosd leven telt?

Vruchten van ’t verwaarloosd leven,
  Daar nu vrouw en kind om schreit!
’t Schrikbeeld zou ons niet doen beven,
  Was ’t niet in de werkelijkheid.

Winter! wil de jeugd dan manen
  Matig- en voorzichtigheid,
Wijl de glans der gladde banen
  ’t Jeugdig hart zoo licht verleidt.

Leer dan spaarzaamheid aan de armen,
  Voorzorg in den zomertijd,
Om te voeden en te warmen
  ’t Kroost, dat om den haard zich vlijt.

Leer het weldoen aan de rijken,
  Zóó wordt hun uw barschheid zoet;
’t Zijn de dankbre liefdeblijken
  Voor ’t hun meer verleende goed.

Heil! de winter is gekomen.
  Is zijn aanschijn bar en ruw,
O, hij heeft zijn zoete droomen,
Aan den haard en op de stroomen,
  Daarom zij hij welkom nu.


_Tsjerk Penninga._


“Jy wirde earnstich, ef Domenij-achtiger-nôch, master,” sei Clare.—“Ja,
wier it andert fen master, “do ik it makke al, mar ho mear ik fen dy
âlde wyn fen de Jonker yn myn liif jiet, ho mear de domenij der út
giet.” “Mar hark’ris, sei Clare; “jy hawwe ús jonges lêsten sein, jy
wisten yet in pear âlde forteltsjes, dy moasten wy nou ’ris hearre,
master!”—“Ei, dy binn’ al to simpel en âldfreansk for de Jonker,” sei
master.—“Né, forhelje op mar, master; de joun is yette lang.” De bern
spitsten de earen al op. Master fortelt.

“Der wier in boer, dy hjitte Obbe; dy helle op in dei syn hagedoarnen
stôk út de kas, en sei tsjin it wiif: Tryn, ik gean op reis, en mei
trije dagen kom ik wer; as de kouwekeaper yn dy tiid by ús komt, om kij
to keapjen, den kinste dy trije âldste forkeapje, mar net oars as for
twahûndert goune, minder net, dat siz ik dy.—Gean dou yn Gods namme mar
op reis, ik scil dat wol klearje, sei it wyfke.—Ja dou, dou mochtste
hwet, sei de boer, dou biste, doste in lyts bern wierste, op ’e holle
fallen, en dat bliuwt dy yette by, oan dizze ûre ta. Mar dit siz ik dy,
aste wer in domme set dochste, den stryk ik dy de rêch blau, en ik scil
der nin ferve ta brûke: mei dizze stôk scil ik it dwaen, dy ik hjir yn
de hân haw, en dy kleur scil dyn rêch in roun jier hâlde; meitsje dêr
mar steat op, hear! En do gong de man de wei op. De oare deis kaem de
kouwekeaper, en it wiif hoefde net folle wirden mei him to meitsjen. Do
hy de kij bisjoen en nei de priis fornomd hie, sei de man: nou, dat
moat mar oangean; sa folle binne hja de iene broer oan de oare wirdich.
Ik wol de bisten mar meinimme.—Hy makke hjar los en dreau hjar út de
stâl. Do hy ta de hiemshikke útgean woe, pakte it wiif him by de mouwe
en sei: jy moatte my earst de twahûndert goune jaen, oars kin ik jo net
gean litte. Krekt sa, sei de man, mar ik haw forgetten myn jildriem mei
to nimmen. Mar der is nin swierrichheit: ik scil jo pân hâlde litte sa
lang as ik bitelle haw. Twa kij nim ik mei, en de tredde lit ik hjir
stean sa lang as ik werom kom, den hawwe jy in bêst pân.—Dat like it
wyfke goed ta; hja liet de man mei syn kij foartgean, en tochte: hwet
scil Obbe bliid wêze, as er sjucht det my dat sa goed ôfgien is.

De man kaem, lyk as hy bilove hie, de tredde deis werom, en frege
dalik, eft de kij forkoft wierne. Ja wis, Obbe, sei it wiif, en lyk
aste sein hieste for twahûndert goune; hja wierne it oars mar just
wirdich; mar de man hat net lang talme.—Hwer is it jild? frege de
Boer.—Dat haw ik yet net krige, andere it wyfke; hy hie syn jildriem
thús forgetten, mar hy scil it skielik bringe; lykwol hy hat my in goed
pân litten.—Hwet for in pân?—Ien fen de trije kij, dy kriget hy net
earder foar det hy de oare bitelle hat; en ik haw it goed oerlein, ik
haw de lytste thús hâlden, dy fret it minste.—De boer wier razend, hy
tilde de stôk yn ’e hichte en woe hjar jaen, hwet hy onthjitten hie.
Mar hy liet de stôk wer sakje, en sei: Dou biste sa dom as in okse: dou
hast in forstân as in pikelhearring, mar ik haw meilijen mei dy. Ik wol
wer ’ris yn it fjild gean, en trije dagen siikje eft ik ek immen fine
kin, dy yette onnoazeler fen forstân is as dou. Lokt my dat, den biste
frij, mar fyn ik him net, den scilste dyn fortsjinne lean hawwe, dat
biloof ik dy.

[Yllustraasje: DE KOUWEKEAPER BY OBBE EN TRYN.]

Hy kuijere de greate wei op, en gong einling op in great stien sitten
to rêsten, om to wachtsjen hwet der komme woe. Dêr seach hy in greate
haiwein oanriden kommen; dêr stie in wiif midden op, yn pleats fen op
in heap strie to sitten, dat neist hjar laei. De boer tochte by him
sels, dat is licht wol ien lyk astou ien sikeste. Hy sprong op en roun
foar de wein hinne en wer, krekt as immen dy net tige wier. Hwet woste,
heite? sei it wiif; hwet haste mei my foar? ik ken dy net, hwer komste
wei?—Ho scoene jy my kenne, moeije; ik bin út de Himel del fallen, en
ik wit net ho ik ’er wer hinne komme scil; kinne jy my der net hinne
bringe mei de wein?—Né! sei it wiif, ik wit de wei net.

Mar as jy út de Himel komme, den kinne jy my wol sizze ho it myn man
dêr giet; dy hat der al trije jier wêst; jy hawwe him wis wol ’ris
sjoen.—Ik haw him wol sjoen, mar hwet scil ik der fen sizze; it is dêr
ek al lyk as hjir, it giet dêr ek alle minsken net allike goed. Hy is
dêr skeper, hy moat dêr de skiepkes hoedzje, en dat gûd dêr hat hy in
hopen spil mei; dat springt dêr op dy bergen om en fordwaelt dêr yn de
wyldernisse, en dêr moat hy den efteroan rinne om se wer by elkoarren
to driuwen. De klean wirde him ek al hwet skibbich, en dy kinne him wol
gau fen it liif falle. Skroarren binne der ek net, hwent de heilige
Petrus wol se net talitte, lyk as wol bikend is.—Hwa hie dat tocht, sei
it wiif; en hjir hoefde hy neat to dwaen; ik wol jo syn sneinsrôk
helje, dy hinget thús yn de kas, dy kin hy dêr mei eare drage. Jy wolle
dochs sa goed wol wêze en nimme him mei?—Né, dat giet net, sei Obbe,
klean mei men net yn de Himel bringe, dy wirde yen by de doar
ôfnomd.—Wit’je hwet, seit it wiif, ik haw myn weet forkoft en dêr haw
ik in skoan knoarre jild for krige, dat wol ik him stjûre. As jy de
pong yn de bûse stekke, den wirdt nin minske it gewaer.—Nou, as it net
oars kin, sei Obbe, den scil ik jo dat plezier wol dwaen.—Bliuw dou den
dêr mar oan de wei sitten, den scil ik nei hûs ride en de pong helje,
ik bin fluch werom. Mar hwerom sitte jy net? frege Obbe. Sy sei: ik
gean net op dat strie sitten, mar gean oerein op ’e wein stean, den hat
it earme hynzer it makliker.—Sy dreau hjar hynzer oan, en Obbe tochte:
dy hat wol kâns om steapelgek to wirden; hja is nou al hwet heal en
heal; as hja it jild bringt, den mei myn wiif wol fen gelok sprekke,
hwent den kriget hja net mei de stôk.

It dûrre net lang, dêr kaem hja al oanrinnen mei it jild, en treau him
de pong sels yn de bûse, en ear det hja foartgong, bitanke se him
frjeonlik for syn tsjinstichheit. Do dat wiif wer thús kaem, foun hja
hjar soan, dy út it lân komd wier. Sy fortelde him, hwet for
onforwachte dingen hjar oerkomd wierne, en sei der by: ik bin bliid det
ik yn de gelegenheid komd bin om myn earme man hwet to stjûren. Hwa hie
dat tocht, det dy yn de Himel krapte krije scoe oan ’t ien ef ’t oare.

Dêr wier de soan danich oer forwondere. Mem, sei hy, sa’n ien út de
Himel komt men ek net alle dagen to sprekken; ik wol der foart ’ris op
út, eft ik de man noch fine kin; den kin er my ’ris fortelle ho it ’er
dêr útsjocht, en ho it dêr mei it wirk stiet, mei it heawinnen en mei
it noat. Hy lei it seal op it hynzer en ried dalik foart. Hy foun
Obbe-boer, dy ûnder in wylgenbeam siet en krekt it jild telle scoe, dat
yn de pong wier. Ha’ jy dy man ek sjoen, rôp de feint, dy út de Himel
komd is?—Ja, sei Obbe, dy hat de weromreis oannomd, en dy is dêr by dy
berch opgien, den is hy hwet tichter by de Himel; as jy fluch taride,
den kinne jy him yet wol ynhelje.—Och, sei de feint, ik haw my de hele
dei yn it lân ôfbeund, en troch dy reed hjir hinne bin ik alleheel
skjin ôf rekke. Jy kenne de man, wêz’ nou sa goed en gean op myn hynzer
sitten, en meitsje det er hjir by my komt.—Aha, tochte Obbe, dat is ek
al ien, dy nin pit yn de lampe hat. Dat plezier wol ik jo graech dwaen,
sei Obbe; hy kleau op it hynzer en ried yn in stevige draf foart. De
jonge feint bleau sitten, sa lang det de nacht ynfoel, mar Obbe kaem
net werom. Ja, sei er by him sels, ik bigryp it nou wol, de man út de
Himel hat hastich wêst, det er net wer tobek gean woe, en dy boer hat
him dat hynzer meijown om it oan heit to bringen.—Hy gong nei hûs, en
forhelle oan syn mem hwet er dien hie; hy hie syn hynzer oan heit
stjûrd, den hoefde er net altiden to gean hinne en wer efter dy skiep.
Dêr haste goed oan dien, sei de mem; dou haste yette jonge skonken en
kinst wol to foet gean.

Do Obbe-boer wer thús kaem, sette hy dat hynzer op stâl, neist de kou,
dy forpânde wier, en do gong hy nei syn wiif en sei: Tryn, dat wier dyn
gelok: ik haw twa foun, dy noch ienfâldiger binne as dou. For dizze
kear komste der yet sûnder bruijen ôf, dat scil ik dy for in oare tiid
bisparje.—Do stiek hy syn pypke oan en gong yn de briedstoel sitten, en
sei: dat wier in goede negoasje: for twa meagere kij in glêd en fet
hynzer en den yet in grou pongfol jild der op ta! As de domheit altyt
sa folle opbrochte, den woe ik hjar graech yn eare hâlde.—Sa tochte
Obbeboer, mar jimme hâlde it dochs mei de earlike ienfâldige minsken,
net?”

“Gnap, master, ik scil jo ’ris ynskinke.” Master dronk, en men koe
sjen, det it goed oan him die: hy kôge de wyn foar det er se
trochswolge. “Scoe dat wier gebeurd wêze, master?” sei it âldste
jonkje. “Ja, sei de master, “dy it lêst forhelle hat, is de mûle noch
wiet.”

“Nou noch in forteltsje, master,” seine de bern.

“Nou, den noch in lytsen ien, sei master, “en den moatte jimme ek nei
bêd gean, hear!” Master sei:

“Yn âlde, oerâlde tiden, do Staveren yette de haedsted fen Fryslân
wier, do wenne ’er in bakker to Balk; dy hâldde ’er in ezel op nei, dy
al lange jierren de sekken mei rogge en weet nei de mounle dragen hie;
mar de pitten gongen op it lêst sa út dat âlde dier wei, det er hast
net mear arbeidzje en sekkedrage koe. Do tochte de bakker om it beest
mar fen it foer ôf to bringen en him út de hûd nimme to litten; mar do
it ezel dêr de lucht fen krige, sei it beest: ik gean nei Starum, omdet
er miende, hy scoe wol stêdsmuzikant wirde kinne. Do hy in eintsje
foart gien wier, foun hy in jachthoun, dy dêr op ’e wei laei to
sintsjen; dy hime en gappe nei de siken, krekt eft ’er hird roun hie.
Wel, ho himestou sa, Pakoan? frege it ezel.—Ei, omdet ik âlder wird en
hast alle dagen swakker, en op ’e jacht net mear foart komme kin; nou
woe myn hear en master my deaslaen litte en dêrom bin ik ’er útknypt,
sa hird as ik rinne koe, mar hwer scil ik nou myn brea mei
fortsjinje?—Wistou hwet, sei it ezel, ik gean nei Starum en dêr wird ik
stêdsmuzikant; gean mei en lit dy ek by dy muzyk oannimme; ik blaes op
de trompet en dou slachst op ’e tsjetteltromme. Dêr wier de houn wol
mei yn ’t skik, en hja gongen fierder.

It dûrre net lang, do siet der in kat oan de wei en dy sette in
gesicht, eft it trije dagen reine woe. Nou, hwet is dy yn de wei, âlde
hirdfeijer! ho sjochste sa mâl? sei it ezel.—Wel, hwa scoe fleurich
wêze kinne as it yen oan de kraech giet, andere de kat; omdet ik nou op
’e jierren kom, myn tosken stomp wirde, en omdet ik ljeaver op de
waerme glêdde plaet tichte by de yeske sit to spinnen, as det ik de
mûzen yn de faksen sit, nou hat ús frou my forsûpe wollen; nou bin ik
der útstritsen, mar nou is goede rie djûr; hwer scil ik hinne?—Gean mei
ús nei Starum; dou forstieste dy ommers op ’e nachtmuzyk? dêr kinste
stêdsmuzikant wirde.—Nou, de kat tochte dat goed en gong mei.

Do kamen dy trije fluchtelingen by in Slot lâns, dêr siet in hoanne op
’e poarte en dy kraeide mei alle macht sa lûd, as hy it út de strôte
stjitte koe. Dou gûlste det it yen troch murch en bonken, troch ieren
en sinen giet: hwet bitsjut dat? frege it ezel.—Dat bitsjut goed waer,
omdet ús frou hjoed hjar bernehimdtsjes wosken hat, dy hja hjoed graech
droegje woe. Mar omdet ’er moarn gasten komme, nou hat de frou dochs
gjin meilijen mei my, mar hja hat tsjin de faem sein, det se my yn it
sop koaitse moast, en nou moat ik my joun de kop ôfsnije litte; en nou
gûl ik hâls en kiel sa lang ik yette kin.—Ei kom ju, dou moaste dyn
moaije reade kaem net hingje litte om in drigemint. Witste hwet, gean
ljeaver mei ús nei Starum; dou fynste altyd hwet betters as de dea, en
as wy mei eltsoarren muzyk meitsje, dat scil wol gnap gean. De hoanne
like dat goed ta, en hja gongen alle fjouwer mei eltsoarren foart. Mar
hja koene de stêd Staveren op in dei net bireisgje, en kamen de jouns
yn in bosk, hwer det hja de nachts bliuwe woene. It ezel en de houn
gongen ûnder in great beam lizzen; de kat en de hoanne joegen hjar yn
de boppeste top fen de beam, omdet it dêr feiliger for him wier om de
mirden. Foar det er him oan it sliepen joech, seach er yet ’ris yn alle
hoeken fen de wrâld om. Dêr tocht him seach hy yn de fierte in fonkje
barnen en hy rôp syn maets ta, det dêr wol tichte by in húske wêze
scoe, hwent dêr skynde in ljochtsje. Do sei it ezel, den is it bêst det
wy ús dêr mar hinne jaen, hwent hjir dooch it net, dat is hjir mar in
minne herberge. En de houn tochte, in pear bonken mei hwet flêsk ’er
oan scoene him ek wol tsjinje. Do joegen hja hjar op de wei nei de kant
ta, dêr it ljocht barnde, en hwet hja neijer kamen hwet it ljochter en
greater waerd. Einlinge stiene hja foar in rovershûs, dêr in great
ljocht barnde. It ezel as de greatste fen de fjouwer, kaem tichte by it
finster en seach ’er yn. Hwet sjuchste, skimmelke? sei de hoanne. Hwet
ik sjen? andere it ezel, in tafel mei in kleed ’er oer, mei bêst iten
en drinken der op, en dêr sitte rovers om, en it liket hjar goed to
smeitsjen. Dat wier ek goed for ús, spriek de hoanne. Ja, ja, sei it
ezel, sieten wy der mar oan. Do oerleine de bisten mei elkoarren, ho se
it oanlizze scoene om dy rovers der út to jeijen en do bitochten se
einlinge in middel. It ezel moast de foarste poaten op it finster
sette, en de houn moast him op ’e rêch springe, de kat moast op de houn
kladderje, en de hoanne moast de kat op de kop sitte.

Do hja dêr allegearre sa klear stiene, bigounen hja mei hjar fjouweren
ta gelyk hjar muzyk to meitsjen: it ezel gûlde, de houn blafte, de kat
miaude en de hoanne kraeide, en do fleagen hja dwers troch de glêzen
hinne yn de keamer, det de ruten der nei stauwen. De rovers gûlden it
út fen skrik; sy mienden det ’er in spoek yn hûs kaem en fluchtten de
doar út, yn it bosk op. Nou skikten dy fjouwer kameraten oan tafel en
ieten op, hwet ’er oerbleaun wier, en hja ieten eft hja trije dagen
opboun sitten hiene. Do dy fjouwer spylljue sêd wierne, bliesden hja it
ljocht út, en sochten elts in sliepsteed op, sa it him bêst paste. It
ezel gong op de rûchskerne lizzen, de houn efter de doar, de kat op de
plaet by de waerme yeske, en de hoanne gong op ’e hoannebalken sitten;
en omdet hja wirch wierne fen dat lange gean, slepten hja ek al gau. Do
it oer middennacht wier, en de rovers fen fierren seagen, det ’er nin
ljocht mear yn hjar hûs barnde, en it like eft der nimmen mear yn wier,
sei de opperste fen de rovers: wy moasten ús dochs sa kel net meitsje
litten hawwe, det wy as jonges sa hird foartrounen. Do hjitte hy ien
fen hjarren om de boel dêr ’ris to ûndersiikjen. Dy foun alles stil en
woe de lampe opstekke, en do seach hy dy gleone eigen fen de kat for in
koaltsje fjûr oan, en stiek ’er in swevelstôk yn eft it ek oanfinge
woe. Mar de kat waerd razend, sprong him yn ’t oansicht en bliesde en
klaude syn bêst. Do forskrikte dy man heislik, roun hird foart en woe
de efterdoar út, mar de houn, dy dêr laei, sprong op en biet him yn de
skonk, en do hy oer it hiem by de dongbult lâns roun, do joech it ezel
him yette in slach mei de efterpoat, det hy mjêk sei; en de hoanne, dy
troch it geraes wekker wirden wier op syn balke, rôp sa lûd as hy koe:
kikeriki! Do roun de rover sa hird as hy koe nei syn maets ta, en sei:
och, yn dat hûs sit in groulik hekse ef tsjoenster, dy hat my oanbliesd
en mei hjar lange fingers yn de troanje klaud, en after de doar stie in
keardel, dy hat my in mês yn de skonk stitsen; en op it hiem dêr laei
in swart pestdier, dy hat my noch in slach mei in grouwe kneppel op de
keap ta jown; en boppe op it tek dêr siet de rjochter, dy rôp: hâld de
dief, en bring de skelm hjir, en do makke ik det ik foart kaem. Do
bitrouden dy rovers hjar net langer yn dat hûs, mar de fjouwer
muzikanten fen Starum foldie it sa goed der yn, det hja der net wer út
woene.”

Do master dien hie, seine de jonges: “Hea, master, koene dy bisten
alear prate?”—“Ja, sei Master, en do hjitte de kou Bartele, en it keal
Tuetsje, en it skiep Berber, en de baerch Goasse, en it hynzer Hoppe,
en de mosk Tsjitse, en de dou Minne, en it sweltsje Sikke, en de hin
Aeltsje, en de hoanne Bokke, en de rôt Gerben, en de mûs Pytsje, en de
kat Matsen, en de houn Sibe, en de bolle Joast. En dy it forteltsje net
leauwe wol, dy scil in ryksdaelder boete bitelje.”—“Gean nou op bêd,
jonges,” sei Age-boer.—“Nacht heit, nacht mem, nacht Clare, nacht
Jonker, nacht master, nacht allegearre.”

De jonges mûskoppen in bytsje ûnder de wrine oer de forteltsjes, en do
rekke it fel oer de eagen.

“Toe, sei de Jonker, “de mûle scil jo wol soar wirde fen dat forheljen;
hawar, yet in gesoune romerfol; in dichter moat soms hwet fen sok gûd
hawwe; oars fordroegje de geesten.” Do spriek de frou, Elske, dy oars
net folle sei, ek in wird, en sei: “Dêr past master sels al genôch op,
det syn geesten net útdroegje, en den bigjint er nachts yn ’t bêd to
dichten, en den baest de man krekt as in koartsich minske. Forline jier
hat er maikmoi yette fen de bêdsplanke ôfreage; do hiene hja him op
Snitser merke to folle traktearre. Ik scil it iten mar op ’e tafel
bringe.”—“Nou, jy blaffe der ek alles mar út, frou; mar joukebier is
swiet bier,” sei master dêrop, en it iten waerd opdien.

Foar it jounmiel song master earst in psalm; do waerden de krystwiggen
tige oanspritsen en dat waerd ’er mei reade wyn ynflijd. Do sei master:
“Bring it Clare ek ’ris ta op in tútsje, Jonker!”—“Wel den mocht ik wol
sljocht wêze, sei Clare, “as ik dat die, wylst myn âlders der by
sietene, en master dy makke ’er in rymke op, gis ik; mar as it ûnder
jongfolk is, den heart it sa. Mar lyk as in partij fen dy foarname ljue
dat jinwirdich bigjinne, om elkoarren to patsjen op ljochtskyn dei, né,
dat is nin Fryske menear, dat is lef en sleau dwaen.”—“Nou, it scoe de
earste kear net wêze, master,” sei de Jonker; “ik skamje it my net to
sizzen; jister eftermiddei, do wy mei ús beiden de Kromme Boarn lâns
rieden, twiske de Skou en Akkrom, do stie dêr in âld man mei in tinte
en dêr koften wy hwet waerme mâlke en in stik koeke, en do sieten wy
dêr op dy bank en waerden grien, en, lyk as it giet, do kamen de mûlen
by elkoar. Foar wy weirieden, bitelle ik en frege de man: hawwe jy ek
hwet sjoen? Né, mynhear, sei er, mar wol hwet heard, doch dat kin gjin
kwea; it is oangeboren aerd, en it is de ienichste griente dy op it iis
groeit. Do joech ik de man twa skellingen, en mei in bliere troanje sei
er: nou scil de flach op ’e âld tinte; dat is sa ’n moai bigjin, dat
scil mei reade letters yn ’t almanak. En as der wer sa ’n gnap pear by
my komt, den wol ik in boatsjeseil der foar hingje, as se tinke det it
in skande is om elkoarren ljeaf to hawwen. Kom ik wer op ’e Brekken to
fiskjen, faem, den scilstou in soad brieders fen my hawwe, sei de
man.”—“Ei ja, sei Clare, “dat wier dy Harrit, dy dêr oan de Griene dyk
wennet.”—“O soa, sei Age-boer, “ja, dy kin syn wird wol dwaen, dy syn
praet is wol ’ris in skelling wirdich.”—“Mar, Jonker, sei Clare, “omdet
jy dat der nou útflapt hawwe, scil it net wer gebeure.” De Jonker lake
’ris, seach hjar ’ris tige yn de eagen en master joech dizze útlizzing
oan hjar wirden: “Wol to forstean as ’er minsken by binne; mar, famke,
as jimme by elkoarren opsitte, scoe it den sonde wêze?

“Ik bin ’ris mei in Hollânsk Domenij yn it skip wêst, dêr krige ik
gânsk striid mei oer it nachtfrijen; dat wier onearbaer, sei de man;
dat woe hy útroeije yn syn gemeinte, sei er. En ik sei: as er yn de
bibel ef it testamint dêr teksten oer fine koe, den hie hy gelyk. Ik
frege him, eft hjir, nei syn gedachten, mear kwea gebeurde as yn
Hollân. Dat wiste er net, sei de man; en ik sei, ik wit wol fen net
heal sa folle. It is earder in teiken fen biskamsomheit by it Fryske
jongfolk, det hja net frije foar allemans eagen. In frijer moast it ek
’ris probearje mei in gnap Frysk faem om forkearde dingen mei hjar to
bigjinnen; hy hie great kâns det hy in fûst yn ’t each krige. Dêrom
Domenij, sei ik, lit dat sa bliuwe; ’t is in âld lânsgebrûk. Do bigoun
de man oer it keatsen op snein, dêr wier de man al sa tsjin; en do
frege ik him, eft hy ek biroppen wier om it ampt fen doarpsrjuchter en
bysjager der mei by to bitsjinjen? Mar do bliesde de hoarn, en ik wier
bliid, det ik fen de man ôf wier, en hy licht ek, det er my kwyt rekke;
wy wierne op it Dearsumer húske;—mar de divel is yn de toer! it slacht
njuggen ûre, ik moat foart.” Do winske master it folk goenacht, en sa
roun dy krystjoun ôf. De Jonker bleau yet in eagenblik sitten, en
noadde de boer en de boerinne mei Clare om de Sint Steffens joun, de
oare deis, by him to fieren op syn pleats by Piter-om: en dat waerd
oannomd, en hy sei mei in frjeonlik knikje oan Clare goenacht, en dy
seach ek net swart.

De Jonker joech him bitiid wer op bêd en slepte in gat yn de dei. Hy
waerd heftich wekker makke troch in swier skot út in roer, hwer det de
glêzen fen dinderen. Hy sprong fen it bêd en dêr kaem de feint Douwe
oanrinnen mei in âld roek, dy it bloed yette by de wjukken del dripte.
“Dêr haw ik dy rakkert al,” sei de man, en hy wier pûr swart om ’e
troanje fen it krûd. “Wy hiene forline wike in fôle by ús âld hynzer
krige, en do hie ik de haem ef neigeboarte dêr boppe yn de eskenbeam
ophinge, om in goed stap ûnder dy fôle to krijen, en do siet dy âld
roek dêr jimmer oan to pikken, en dêr hie ik him al ’ris mei in stien
weijjage, mar dêr joech hy net om; nou haw ik it him oars leard.”—“Moat
dat ding dêr hingje?” frege de Jonker. “Ja, sei Douwe, njuggen dagen,
mynhear, oars bliuwt sa ’n jong hynzer altyd in stroffelder.” De Jonker
glimke ’ris en klaeide him oan.

De jouns kaem it selskip wer by elkoarren, bihalven de lytse jonges.
Nou wier it by Piter-boer, dêr ieten hja in wylde goes; dy wier fen de
bonken skeard en pluze en do yn sjerp opbret. Dat mûlke de Jonker net
onfoech, mar hy die him oars al to goede. De wynflesse waerd ek net
skroomd. It selskip wier earst stil, mar do master Tsjerk ’er by kaem,
waerd it better.

“Sie sa, Jonker, sei master al gau, nou liket it better: de faem oan de
griene side! dat heart sa hwet op in Sint Steffens joun. Heugt it jo
yet ek wol, Age-boer?” Mar Age-boer dy sei net folle, mar gromde sa
hwet yn him sels. “Nou, sei master, “my is it lang net forgetten. Myn
earste fryster wier in boeredochter, dêr ik as jonge op ’e skoalle al
mei boarte hie. Do wy feint en faem waerden, wierne wy gau ’ris by
elkoarren; it wier sa ’n aerd fen in kealleljeafde. Wy hongen altyd op
inoarren om; ik wier oan de hakken ta forljeafd; ik makke rymkes op
hjar en dy lies ik hjar den foar as ik by hjar wier; mar einlinge rekke
dy faem ta hjar âlders hûs út, en do kaem hja yn de Legewâlden to
wenjen by in boer oan sa ’n poelke, en dêr teach ik den mei it boatsje
hinne. O! den wierne wy sa grien, jy witte it sa net, Jonker! Nou teach
ik der wer ’ris op in sneintojoun nei ta, en ik hie in flesfol Spaenske
wyn yn de stêd koft, en dêr scoe ik de faem op traktearje, omdet it myn
jierdei wier, en my tochte den woe ik ek mar boaskje, as de faem ja
sizze woe. Mar it is der net oan ta komd, it wier oars oer my bisluten,
lyk as jimme hearre scille.

Wy hiene al in ûre trije aldernoflikst by elkoarren sitten, do bigoun
ik oer boaskjen to praten, en de faem wier der net frjemd fen, mar hja
moast hwet ynbringe, det hja sa jong wier en ’t ien en ’t oare; mar ik
tochte, de oanhâlder wint; ik wier myn sinnen al kwyt, ja ik hie in
moultsje yn de holle fen forljeafdheit en ik sei: Skink mar ’ris yn,
myn honke! en do lies ik hjar dit rymke foar:

SKINK RIS YN, MYN FAEM!


Skink my it glês ’ris, myn fanke!
  Fol fen dy goudene wyn;
Dip ’er ris oan mei dyn mûlke,
  Smyt ’er in tútsje by yn.

Dêr is my de ierde in Himel,
  Hwer det dyn wêzen oer giet;
Hwer det dyn eagen oer weidzje,
  Is ’t eft myn siele nei giet.

Wille blinkt yn dy beker,
  Hearlik forkwiklike wyn!
Mar yn dyn blauwe eagen
  Dêr is in paradiis yn.

Stil is de nacht oer de fjilden;
  ’t Hinnekleed laeit ’er oer,
En gjin krûden en blommen
  Kweekt mear dy deade natûr.

Mar as de brúntsjes sa boartsje
  Oer de frjeonlike mar,
En as de mieden sa bloeije,
  O ja, den seinje wy hjar.

Yette, o stille Sint Steffen!
  Dyn beker fen wille rint oer,
Mei in jongfaem oan de side
  By in foarâlderlik fjûr.

Dreamen fen himelske wille
  Walle út dy beker nou op.
Siich mar ’ris del op myn skerte,
  Den is ús wille yn ’e top.

Skink my it glês ris, myn fanke!
  Fol fen dy goudene wyn;
Dip ’er ris oan mei dyn mûlke,
  Smyt ’er in tútsje by yn.


“Bravo, master, sei de Jonker, “dat is in flesfol wirdich; drink mar
ris tige; jy hoeve moarn net wer foar it boerdtsje to lêzen en to
sjongen.”—“Hwet wierne jy do grien as gêrs, master,” sei Clare do.—“Ja,
sei master, “mar wachtsje mar ris in pear ûre; den binne jimme foar
middennacht ek al krekt gesteld as wy do wierne. Mar dy frijerij naem
in droevich ein: hwent do wy yette in ûre ef hwet sitten hiene (it wier
yn sa ’n fjúrherntsje efter yn it hûs, dêr ek wol spek yn rikke waerd),
do hearden wy gedrús oan de skoarstien. De faem tochte, it koe wol
foartsjirmerij wêze, omdet de boer praet hie, det de skoarstien sa âld
waerd, det er hast wol omfalle koe, as der net yn foarsjoen waerd. En
wylst wy dêr sa oer praetten, pof! dêr falt in smoarch ding troch de
skoarstien, det it fjûr en de yeske oer it herntsje fleagen.”—“En hwet
wier dat?”—“Ja, ik doar it hast net sizze: it wier in skjippepânse mei
it kwea der yn, dat roun dêr oer de plaet. Dat wier dêr in boel! de
faem wier neiby fen hjar sels, en in stôk siet op ’e doar; ik moast de
finsters út om de bysfeinten nei to sitten; mar dy wierne al fier it
fjild út, en it wier to tsjuster om dat folk to finen.

Do de boel hwet oprêdden en de faem hwet bidarre wier, do sei se: Dat
is ús slachters soan, dy ús dat bakt hat; dy haw ik al ’ris blau jown
en do hat hy my al wikt, det hy ús it libben lêstich meitsje scoe,
astou wer by my kaemste. Do sei ik: Nou, dou haste nou kar; haste mear
sin oan him, it stiet oan dy; en dêr sei sy neat op werom. Do bigrypte
ik hwerom det se nin ja sizze woe, en ik kaem net wer. It wier oars sa
’n moai faem en dêr ek in goed hert yn siet, mar luftich en wif fen
aerd, ien dy gau swinke koe. Tonei is hja al gau mei dy slachter troud,
mar dat wier in swift; dy is op it oarlochskip gien, en liet hjar mei
trije bern allinne sitte. Lange jierren tonei kaem hja alle nijjiers by
my om in gave, mar de lêste kear do hja by my kaem, do seach se der út
as in spoek; de lappen hingen om hjar forwile lea. Do kearde ik myn
pong om en ik sei: hawar, dêr haste alles hwet ik by my haw; ik hoopje
dy noait wer to sjen, en ik haw hjar noait werom sjoen. De earste
jierren ear det ik troud wier, seach ik noait dat âlde hûs en dat
poeltsje, ef it moed waerd my fol, en do haw ik ’er dit rymke yette op
makke:

IT POELKE.


Oan ’t stille poelke wenne
  Myn famke gol en froed;
Dêr boarten wy as berntsjes
  En mienden it sa goed.

En do wy greater waerden,
  Do swarde ik dêr in eed
Fen iiv’ge ljeafde en trouwe,
  Fen trouwe yn dead en need.

En fen hjar roazelippen
  Kaem mannich wird sa swiet.
Wy wisten fen nin skieden
  En songen mannich liet.

Dat âlde stille poelke,
  As ik dat yet ’ris sjen;
Den tink ik oan de jierren,
  Do ’k boarte as in bern.

Den tink ik oan dy nachten
  Mei ’t famke oan myn hert,
En dy tonei fortige
  As ’t byld fen leed en smert.

En lyk dyn weagen rôlje,
  Giet ek ús jonkheid foart.
Ho lang is faek de smerte!
  De wille?—och, sa koart!”


Master _Tsjerk_.


“Jy rime ek oeral op, master,” sei de boer do. “Né, Ageboer, wier it
antwird, “mar hwer it hert fol fen is, dêr rint de mûle fen oer. As jy
my in ding opjane, dat my net oangiet, dêr kin ik neat op meitsje; mar
as der hwet foarfalt, dat my by it hert nimt, dêr moat ik op rime
omtrint eft ik wol ef net, sa is dat dêr mei.”—“Nou, sei de Jonker, “it
fortret my net, master; drink mar sa folle as jo lêst.”—“It seit bêst,
Jonker men seit dochs, det ’er for elts fatsoenlik man deis in flesfol
groeit, mar den wit ik wol, det it danich ongelyk fordeeld wirdt,” en
sa praette master mar foart. Einlinge gong it geselskip foart en de
Jonker en syn Clare bleauwen yette hwet neisitten, en hâldden op syn
âldfrysk Sint Steffen, lyk as de dichter seit:

Stjerren blinke, wyntsjes swije
  En natûr laeit yn ’e slom.
’t Is de stille nacht fen ’t frijen;
  Kom, myn ljeave famke, kom!


Hwet dêr yn dy nacht ôfpraet waerd, kin immen licht tinke, dy wit ho
forljeafde jongeljue om ’t hert binne. ’t Kin ús ek net frjemd tinke,
det hja oan inoar bisteld rekken. Yn de neinacht joech de Jonker hjar
in gouden ring mei syn wapen derop, en frege hjar, eft sy him bilove
woe, gjin frijer to nimmen, sa lang as hy sels dy ring fen hjar
ôfhelle. “Ja, sei Clare, dat kin ik maklik dwaen, hwent der komt dochs
noait ien, dêr ik sa folle sin oan hawwe kin as oan jo,” en do foel hy
hjar om de hals. Einlinge moasten hja skiede;—doch hja hiene earst
yette in avontûr.

De feint Douwe siet efter yn it bûthûs yn sa’n herntsje by in
ljochtsje, dy moast op in kou passe. En do kamen der strúnders op dat
ljochtsje ta, en dy bounen stil in kjessensloop, dêr in libben kat yn
siet, oan de klink fen de bûthûsdoar, en do rounen hja foart. Douwe
siet to slûgjen, mar do dy kat bigoun to âljen en to rinkeljen mei de
doarsklink, waerd de feint wekker; dy tocht dalik om spoken en roun sa
hird as hy koe nei de Jonker ta, mei in kleur as in wytling, en hy koe
mar just sizze hwet ’er wier. Nou, de jonge ljue lakene hwet en gongen
mei. De Jonker skoerde de doar op en do rôlle dat boeltsje oer de
bûthûsflier. Hy scoe it der bûten skoppe, mar do sei Douwe: “Stil,
mynhear, ik scil it skynsel oansprekke.”—Hy naem de hoed fen de holle
en sei: “Biste fen de Heare, sa sprek! mar biste fen de kweade, sa
fortrek! En hy gong ek wei, hwent de Jonker snie in gat yn it sloop, en
poeske seach om in hinnekommen. Dêr waerd hertlik om lake. Douwe krige
in tige glês wyn for de skrik; de Jonker brocht syn faem nei hûs, en do
wier Sint Steffen bisjoen.—Lang siet er yet ’ris nei to tinken oer
’tjinge er dien hie. It wier wol bitocht dat bislút for syn libben. Do
sliepte er yn, lyk as in jong minske, dy gelokkich is, mar sliepe kin.
En det hy syn bislút folbrocht as in âlde Fries, dy by syn wird stiet,
scil it ein fen dit forhael leare.

De oare deis tsjin âlven kaem Christiaan, de feint, om de Jonker ôf to
heljen. De wyn wier om en it wier teiwaer wirden. Hja namen in hastige
mieltiid; de Jonker pakte syn dûkaten yn in pong en joech se de feint
op de rêch. Nou naem hy ôfskied fen de âlde ljue en Clare waerd net
forgetten. Hja hie wirk, om hjar triennen to forbergjen, en koe gjin
wirden mear uterje, en do mar foart. Mar hy hie de foarige joun mei
master ôfspritsen, det hy oan him skriuwe scoe, en dy brieven moast
master den bisoargje oan Clare.

Do hja op ’e redens stiene, sei Christiaan: “Nou moatte wy even to
Terherne oan by Bokke; dêr moat it der nuver hinne lizze, hawwe se my
niis forhelle.” Nou ja, dêr rieden hja den by de Brette Poask oan. De
kastelein hie de sliepmûtse yet op, en dy rêdde de boel sa hwet oan;
der wier hast nin rút mear heel yn de keamer, mar de man wier frjeonlik
en wol to moed. “Dat stiet ’er hjir nuver by, Bokke!”—“Ja, mar for my
goed, sei de kastelein; hwent ik haw it mei goede ljue to dwaen; mar dy
minsken drinke sa troch in dei neat as sûpe en kâld wetter, mar hjir
wirdt oar gûd tape, en den skynt dy wenst der sa yn to sitten, det hja
it drinke as sûpe. Sa lang as de fammen der by bleauwen, gong it ljeaf
en aerdich; do wier it in foarspiltsje fen it houlik, dounsje en
patsje.” Soa, sei de Jonker, tink’ jy der sa oer, Bokke.” “Ja, mynhear,
earst den springe se wakker tsjin elkoarren op; mar dy den sa stil by
elkoarren hokje en hjar del jane yn in hoekje, dy krij ik ornaris net
faek wer; dat binne meast gûds for de preekstoel, dat is de foarbode
fen it trouwen. Nou, do de fammen foart wierne, do hawwe hja it
loailekkerlân fortoand; earst hawwe hja omtrint in hântsjettel fol brij
hawn yn in brokaed; dêr ieten se yn om, mar hja koene it net op; dat
wier om de brijberch to fortoanen; do oan it pankoekbakken, en do
hellen hja in greate tûke, dy hja út in apelbeam seagen, en dêr hongen
hja de pankoeken yn. Nou, in baerch koe ik net briede, mar ik lei hjar
in rie skinke, dy droech wier, op ’e tafel, en dêr stiek it mês yn, en
dat wier raek: hwent dêr brea by, dêr waerden hja wer nofteren fen. Hja
smieten alles troch de glêzen; ien kearde de pong mei jild om op ’e
flier, en de stûrkes en dûbeltsjes treau hy troch de skreven fen de
flier; hy woe mei it lytsjild gjin gemael hawwe. Nuver is it gien; de
oaljekoeken spikeren hja oan de bêdsiggen en dêr bieten se den út; hja
hawwe net loai west, dat sjen’ jy, mar ik scil net loai wêze mei
skriuwen. Ik haw de adstint fen Aldeboarn hjir fen de moarn ek al hawn;
de Grytman woe witte hwa de ljue wierne, mar ik sei: det it alles gien
wier nei myn sin, en hja mochten gjin glêzen ynslaen fen bûten, dat is
strjitskeinderij, mar útslaen, dat stiet nearne biskreaun det it
forbean is.

“Us âlde Grytman is oars in string rjuchter. It is foar jierren bard,
det it jongfolk yn Aldeboarn sa’n nij wipbrêchje, dat oer de Boarn
makke wier, optilden en den mei geweld wer falle lieten. Twa wierne der
mei to wirk, dêr komt de wacht op ta, en dy gripe ien en bringe him nei
it wearhûs (sa neame se it rjuchtshûs te Boarn). De oare moarns kaem de
Grytman by dy feint en dy bikende dalik skild. Hy moast syn baitsjen
úttsjen en de grytman liet him dalik fiifentweintich slaggen mei in
twinter bollepyst jaen, en him trije goune boete bitelje; mar de oare
scil noait wer yn Boarn komme, leau ik; dy hjitte se yet altiid
Auke-flucht; dy is it ontflucht en wennet nou yn in oare gritenij.”

[Yllustraasje: LOAILEKKERLAN YN ’E “BRETTE POASK”.]

Nei dat forhaeltsje gongen ús ljue wer op reis, en rieden yn ien azem
nei Ljouwert ta. Dêr wenne in Notaris, dy fen de Jonker syn famylje
wier, en dêr hja folle mei út to stean hiene. Hjir forhelle hy syn
fynst fen de dukaten en levere dy oer, om se op yntressen sette to
litten. Mar ho nuver seach de Jonker op, det dy man der fen wiste. Hy
helle in tromp út de kast mei in eigenhandich testamint fen syn
oarreheit, dêr hy nei neamd wier, mei wol fyftich losse briefkes fen
jild, dat de âld man opsketten hie oan fortroude minsken. Dy wierne wol
tritich tûzen goune wirdich, en de dukaten stiene dêr ek al yn
biskreaun mei de boerepleats. Dy dukaten hie de man al griisd, det dy
dêr sa rinteleas lizze scoene, mar de âld man hie it sa bisteld, det hy
moast it him net earder sizze foar det de Jonker fiifentweintich jier
âld wier. Dêrom scoe hy him ek skreaun hawwe, as hy net komd wier.

Do de Jonker en de feint de jouns op it Slot kamen, do wierne de âlde
ljue earst al bliid. De earste fraech wier gau nei de ljeave nicht
Juliane, mar dêr makke de Jonker net folle fen. Do foroaren de
gesichten al hwet; mar do de Jonker forhelle fen dat testamint ef
codicil en dy greate slompe jild, do waerden hja sa kâld as iis. It
ienichste dat de Grietman sei, wier, det hy him al forwondere hie, hwer
eft al dat goudjild en dy losse obligaesjes bleaun wierne, do de âld
man stoar. Nou, it wier yn bihâlden hânnen, en hy winske de soan ’er
segen mei, mar hy hie it ljeaver sels yn it laedtsje stritsen.

De Jonker bleau net langer mear op it Slot, mar teach nei Frentsjer, en
studearre sa mei iver, det hy yn de foarsimmer as Doctor yn de rjuchten
wer by syn âlders thús kaem, ta greate blydskip fen syn folk, en syn
ienichste sister, dy sa folle fen him hâldde, en hy net minder fen
hjar. Dy wier folletiids hwet swakkelik en frij hwet âlder as hy, en
den hie hy yette in broer, dy wier hopman ef ritmaster by de ruterije
en folletiids yn it fjild.

Mar wylst hy to Frentsjer wier, forgeat hy syn Clare net, mar ried faek
tsjin de nacht op it hynzer nei hjar ta, en omdet hy it lêste ein to
foet gean moast, den gong hy folle by master oan.

Dy fortrette dat net, al moast hy yn de neare nacht ta it bêd út; dy
wier it libben dêr dochs to ientoanich, en den hearde hy hwet nijs.
Age-boer, de heit fen Clare, fortrette dat wol: “hwent, sei de man
tsjin de Jonker, “ik tochte det it mar in Sint Steffen grap mei jimme
west hie, mar it is eft jimme alleheel en al forslingerje op elkoarren.
En dat kin ommers neat wirde, man? Ik mei graech oer jou selskip,
Jonker, mar jy moatte dy frijerij opjaen; dat is net yn jou stân, en
dêrom siz ik jo de hilde op.”—“Dêr komm’ jy to let mei, Age-boer, wier
it antwird; hwent wy hawwe al lang boaske. Clare wirdt myn wiif en ik
jou bûrman takommende jier by wolwêzen.”—“Ik bin der net greatsk op,
Jonker, sei de boer werom; mar as dat jimme bislút is, hwet scil ik
deroan dwaen? As ik witten hie, det jy in lichtfeardich man west hiene,
den hie ik jo myn hiem forbean; mar ús master Tsjerk hie to Ljouwert
west by jou feint Christiaan, en dy hie him ûnder in glês wyn alles
forhelle, hwet er fen jo wiste. Ik hie oars ljeaver sjoen, det sy in
boer krige hie: hwent sy hat sa folle fen hjar mem erfd, det se wol in
pleats hiere koe, ja wol heal keapje; en ik lit hjar net trouwe, ef it
moat jou âlden ek nei it sin wêze; dêr moatt’ jy op rekkenje,
Jonker.”—“Ik bin myn eigen man, sei de Jonker; ik flean út myn eigen
fearren; mar as it sa fier komt, scil ik wol swart op wyt krije,
fortrou dêr mar op. Wier Clare ek in boerefaem wêst, dy neat leard hie,
den hie it ek better wêst, det hja in boer krige, mar hja stiket boppe
oaren út, en hat sa folle leard, folle mear as mannich jiffer, dy ’er
greatsk op is, en dat is sy net, en dêrby hat sy in foarrjucht, det hja
soun en sterk is, en dat is in ding, dêr ik mear op let as folle jonge
minsken. As ik foarôf birekkenje koe, det Clare in spoennen doaze wier,
dy altyd mei de dokters en masters by elkoarren hâlden wirde moast, den
woe ik hjar net hawn hawwe, al hie ik noch sa’n sin oan hjar hawn; sa
folle macht scoe ik wol oer my sels hawn hawwe. Ik wit wol, det ik hoon
en smaed my op de hals helje scil fen myn âlders en binamme fen myn
âldehear; ik wit wol, det alle Jonkers en Freules fen Fryslân my
útlaeitsje scille, mar ik steur my nearne oan. Dêr ik myn libben mei
trochbringe moat en swiet en sûr mei opnimme, dy wol ik my sels
útkieze; en om dy falske forachting fen de wrâld to ontgean, wol ik
hjir op de Wieren wenje as heareboer, en my it libben sa noflik meitsje
as ik kin.”

De boer hearde al nuver op, mar dy tochte: as men de dochters sa mar yn
it helter ôfleverje kin, den komt men ’er makliker nôch ôf, en dy
bikreunde him ek net folle mear der oer. De Jonker kaem sa faek by syn
fryster as him goed tochte: hy gong by syn frjeon de Domenij fen
Toppenhuzen út fen hûs, wylst Clare dêr by hjar omke thús wier, en den
hiene hja folle wille yn de pastorije. By omke gong it alles op syn âld
frysk ta; dy woun nearne doekjes om, en hy hie moaije forteltsjes en
sankjes, en dy wist Clare der altiden út to lokjen. Ien âld sankje hat
de Jonker do yette útskreaun, sa goed as hy koe, en dat song hy, det
allegearre skatteren fen laeitsjen.

IT FEINTSJE RINSE.


Der wier sa’n feintsje Rinse,
Dy koe ’t sa mâl bitinse;
Dy frege de faem, ho sy it naem,
Det hy ’ris by hjar kaem.

    ’t Is goed, sei de faem;
’k Moat earst nei hûs ta jaskje,
En ’k moat myn skûtels waskje;
Ik haw in skerteldoek, wyt en fyn,
Dy hinget yn de rein en wyn,
En dy moat ik helje yn.

En Tryn en Ulbe kreamer
  Dy dounsen al sa fel;
Ik tocht dêr bruit de keamer
  Mei hjar fen boppen del.

Do kamen fankes út de stêd;
It dounsjen stie hjar al sa glêd;
Hja smieten de afterste om sa gnap;
En ’k tochte, ik laeits my slap.

Do hien’ hja yet in spylman brek,
Do hellen hja sa’n dronken gek;
Dy spile op in bûterlaed:
Rounom ticht en nearne in naed.
      etc. etc.


“Foi, sei it wiif, “hâld mar op; men scoe yen skamje for
Domenij.”—“Hâld dy mar stil, sei de boer; doste jong wierste, wierste
ek neat wizer as wy allegearre; en Domenij’s binne ek al net fen kalk
en stien. Witst’ dat wol, wiif? En onnoazele grappen dêr scil ús harder
gjin boas yn fine”.

It folgjende jier wier it gelokkichste fen de Jonker syn libben. De
krysttiid en Sint Steffen brocht hy do by syn âlders op it Slot troch,
mar hie dy wille net, dy er op de Wieren hawn hie. De jiffer Juliane
wier by syn sister út fen hûs, en ho de âlders ek hjar bêst diene, om
dy jonge ljue oan elkoarren to krijen, de Jonker wier yette kâlder en
ôfkeariger as it foargeande jier to Langwaer. It wier den ek al
trochlykt op it Slot, det de Jonker om in boeredochter frijde, dy neist
syn eigen pleats wenne: hwent dat roun as diggelfjûr troch it lân. En
omdet Christiaan forskate brieven oan master bisoarge hie, sa waerd dy
sa lang perse, det hy ’er alles útflapte; mar hy sei ’er altyd by: “de
Jonker hat in faem útsocht, sa as ik noait ien sjoen haw: it is in byld
fen oansjen, en fen reden en biskeid as de bêste jiffer fen it lân.”

Do spriek de Grytman de Jonker oan en sei: “hwet hear ik? hastou in
boeredochter, dêrste mei frijste? dat scil wis wol in studintegrap
wêze, net?”—“Né, heit, it is gjin studintegrap, mar it is tinken,
earnstich tinken, sei de Jonker op in plechtige toan; “ik haw dy faem
nou al oer it jier kend: ik haw hjar deugden rommen heard en sels
kennen leard; ik bin forljeafd oan hjar; wy hawwe elkoarren trouwe
sward; ik wist, det ik myn âlders, de hele adel en alles tsjin my hie,
mar ik haw myn hert en sin der op set, en der is neat oan to foroarjen.
Ik wird boer op myn eigen pleats en ik haw sa folle ynkommen, det ik as
frijhear libje kin. Ik scil my ôfsonderje fen de wrâld, dy my
forachtsje mei: sa steane de prikken nou yn ’t wirk”.

De Grytman wier razend en sei: “Haw ik dy dêrom Doctor yn de rjuchten
meitsje litten, om tonei de kij nei to rinnen, en dyn edel bloed to
formingen mei in boere hoatske? Ja, ’t is wier, dou biste dyn eigen man
nou; dou kinste dwaen hwetste wolste; dêr hat de âlde man for soarge;
mar as hy dat witten hie, den hie hy it ljeaver oan de earmen jown. O,
as dy ’ris wer opseach!”—“En ik hoopje net, det jy ef immen skande oan
my bilibje scille, sei de jonker; sit it gelok den yn jild, steat ef
greatens? Wolle jy my net graech gelokkich sjen? En mei ik dêrta myn
eigen kar net hawwe? Ik wol jou namme en ús adel eare oandwaen troch
dieden, dy jo mear wille bisoargje kinne, as det ik my oan in oar
koppelje liet.”

Doch hwet de Jonker ek sizze mocht, hja skaetten as fyanden, dat de
soan yette hirder foel as de faer. En omdet hy nou dochs nin heul mear
op it Slot hie, gong er wer nei Clare ta en forhelle, ho det it him op
it Slot forgien wier. Clare wier bidrukt; mar hja bitroude op it wird
fen de Jonker, en as dy by hjar wier, den wier gau alles forgetten. Mar
Age-boer tocht, det it better wier, det it mar ophâldde: “hwent, sei
er, ik wol de greate ljue net oan de hals hawwe; dy hingje allegearre
oan elkoarren, en as ’er den in pleats to forhieren is, den kinne myn
bern efter de doar stean. Dêrom wol ik, lyk as ik sein haw, swart op
wyt hawwe, det de âlde ljue it tasteane, en oars stean ik it ek net
ta.” Sa woene de jonge ljue ek ljeaver as hjar rjucht brûke. Do sieten
de hannen al hwet yn it hier. Dat hearde master Tsjerk ek; dy praette
der ’ris oer mei syn âlde frjeon, de Domenij fen Raerd, en dy âlde hear
sei: as jy my net neame, den leau ik, det ik jo helpe kin. En do
forhelle Domenij it folgjende.

“Myn earste birop wier op in lyts doarp tichte by it Slot, dêr dy
Grytman wennet, en dy wier do yet net troud. Wy waerden ek al ridlik
gau greate frjeonen. It wier oars in goed man, mar as hy in ding sein
ef bigrepen hie, den wier hy onbigryplyke stiifhollich en hy sette
troch. Hy wier in great frjeon fen de jacht, en hâldde ek swannen. In
pear fen dy swannen nestelen folle by in boerepleats, dy hy fen syn mem
erfd hie; dy wier jong stoarn. Nou, dy swannen dy lieten den hjar
pylken dêr wol ’ris falle, en dy moasten de jonges him allegearre werom
bringe; dêr skreau hy mei; mar nou wol it gefal, det ien fen dy jonges
in pear fen dy pylken forkoft hie oan in skoaljonge, en dat stiek him
al. Mar op in moarntiid ier seach hy, det dy boerejonge dy pylken
opsochte ek by it Slot, en do wirdde er sa razend, det hy hiset dat
jonkje ien fen syn kweade patryshounen oan, en dat jonkje wier sa
forheard, det hy fleach troch alle sleatten hinne nei hûs ta. Hy wier
healdea fen skrik en kjeld, en moast forskate dagen op bêd lizze. De
boer, dat oars in goed man wier, hie dêr fryhwet oer to sizzen, en dy
waerd dêr op it Slot ontbean. Dêr waerd dy goede sêftsinnige man danich
útheuvele. Earst sei de man, det hy it net witten hie, det dy jonge der
op út gong; mar dat wirdde him ligen hieten. Dat wier to folle for in
earlik man; en hy sei nou rounút, det hy om al it jild fen mynhear net
lige woe, lit stean om in pear swannepylken. Hy hie net tocht, det
mynhear sa bernachtig wier.

Do sei de Grytman him de pleats op, en sei: dou gieste Maeije fen de
pleats ôf, den is dyn tiid dochs om; den kinste om in oar hinnekommen
siikje mei dyn bargeteam. Dêr bidoelde hy syn wiif en njoggen bern mei.
De boer, dy wol wiste, det de Grytman syn wirden net gau werom helle,
wier forslein; dochs hy wiste ek, det ik yet al folle by him
útrjochtsje koe; dêrom wier de earste rin al gau nei my ta, en do
skreau ik in brief oan de Grytman. Ik drukte him syn onrjucht sa goed
op it gewisse as ik koe en joech de boer de rie, om ’er it wiif mei nei
him ta to stjûren, om it meilijen hwet mear geande to meitsjen. Mar do
dat minske mei dy brief kaem, wier hy noch allike noartich, en do hy dy
brief lêzen hie, naem hy de pin en skreau der ûnder:

Nul op het request.
Decretum est.


Hy sei: jaen dy brief mar oan Domenij werom, en siz, det hy preekje
moat, mar gjin brieven for in oar skriuwe. It wyfke joech de brief
werom en dy is noch ûnder myn birêstinge. Mar dy boer wier skjin
forlegen mei syn great húsgesin. Hy teach de stoute skoen oan en gong
yet ’ris nei de Grytman, om de pleats to minsten for in jier to hieren;
mar de Grytman wier net to forbidden. De boer gong mistreastich de
homei fen it Slot út, mar kaem net wer by syn wiif en berntsjes yn hûs:
hwent do it dei wier, do founen se him dea yn de grêft fen it Slot
fordronken. Elk wier yn it hert bigien mei dat útein fen dy goede man.
Mar it wier in angel for de Grytman; dy kaem men yn wiken net to sjen.
Hy is do tonei gau troud, en it gêrs is oer it grêf groeid, dêr de boer
laeit, mar hy stiet faek yette as in driigjend spoek yn de gedachten
fen syn tiran. Dêr is dy brief, sei Domenij, en as jy him dy toane, den
scil hy wol dwaen, hwet jy wolle, ef hy moast fen izer wêze. Lykwol, as
it net helpt, siz den mar, det jy mear fen him witte; mar dêr moat it
net ta komme.”

Master Tsjerk makke nou in moai geskrift op segel: hy teach syn bêste
pakje oan en gong bûten witten fen de Jonker nei syn faer de Grytman op
reis, earst to foet nei Ljouwert, en do yn it skip nei Dokkum.

Dêr siet hy allinne yn mei in moaije jonge jiffer; dy sei earst net
folle, mar master tochte, dou scilste dochs prate; en dat lokte him ek
al ridlik gau. Do dy jiffer mirk, det dy man wakker bilêzen en sa
deftich yn syn praet wier, krekt eft hy in man fen rang wier, do waerd
sy ek al rju iepenhertich yn hjar praet, binamen do hja fornaem det hy
de skoalmaster fen Tersoal wier. Do wier de frage al gau, eft hy ek
heard hie, det dêr in Jonker frijde om in boeredochter. “Ja, sei
master, “ik ken hjar beide skoan en dat hoopje ik scil wol gau ta
trouwen komme.” Do krige dy jiffer in kleur en sei, det it dochs hwet
nuver for in jong man fen dy stân en geboarte wier, om in boeredochter
to trouwen. “Ja mar, sei master, is it net folle better, det de Jonker
nou in boeredochter trout as det hy ien fen syn gelikens nimt, dy folle
jild hat en dêrby fen den adel is, en det hy, as hy den troud wier,
mear sin oan dy boeredochter hie?” Nou, dat koe se net ontkenne, en do
forhelle master alles hwet hy wiste fen Clare, ho det hy hjar fen bern
ôf opfokke hie en hwet hja leard hie. Sjongen en dounsjen, sei master,
kin hja net folle; mar for in jongman, dy gefoel hat, is it sjongen fen
in ienfâldich widzelietsje fen syn jong wiif for de ljeafling fen hjar
hert, ef it earste healmûlige praet, it earste stappen fen syn lytse
bern oan de hân fen de mem, fol wille en forrukking,—is dat alles, siz
ik, for sa ’n man net mear wirdich as al it sjongen en dounsjen fen de
greate wrâld? It earste is natûr, it lêste kinst. Moat den in edelman
de minske en de natûr ôfswarre? Mei er syn sin en kar net folgje lyk as
in oar? Den wier er in ongelokkich minske. Den moast er syn gelok en
winsken oan syn steat en stân opofferje en dat scoe dochs to slim wêze;
binamen as er sa ’n juweel fen in faem kriget as Clare is.”

Lykwol, de jiffer hâldde it mar fol, det it wier net nei syn stân en
geboarte. “Nou, sei master dêrop, “it skeelt yette sa folle net as
Esther en de greate keuning Ashasverus; en hwet dy hege stân
oanbilanget, dêr ken ik ek fen prate. Ik haw twa jier by mynhear Aylva
yn den Haech west as klerk; dêr hie ik it folle better as de hear dy ik
tsjinne; ik hie in libben sa as ik it winskje koe, fen it bêste iten,
en wyn koe ik alle dagen in flesfol krije, as it my lêstte; mar och, dy
greatens is sa kâld; ’t wier myn wrâld net; de trek nei Fryslân wier ek
al to great; ik koe it net langer hirde. Mar dy greate ljue dy biklei
ik, hwent dy skeppe hjar sels in God, en dy dêr tsjin sondiget, dy is
út de Synagoge; en dy God is de mode, dy hjar wetten en bânnen opleit,
folle slimmer as dy yn bibel en testamint biskreaun steane.” Do sei de
jiffer net folle mear; hja stapte ûnderweis ta it skip út. Tonei hearde
master, det it de jiffer Juliane west wier, dy neijerhân dochs to
trouwen rekke oan in foarnaem Hollânner.

Master kaem de jouns op it Slot en krige earst de âlde frou to wirden;
dy wier heel frjeonlik, en do master hjar syn foarnimmen forhelle en sa
folle goeds fen Clare sei, do wier hja wakker bigearich om hjar ris to
sjen. Mar dat mocht hjar yn lang net barre, lyk as wy sjen scille.
Hwent do de Grytman thús kaem en master hearde, do wier de man earst
yet al frjeonlik, mar om syn tastimming to jaen ef to teikenjen, dat
like him net. Master wier lykwol net forslein, mar rôp him apart en
sei: “Mynhear, ik haw in geheim yn myn geheugen, dat jo bitreft; as jy
net teikenje wolle, den scil dat geheim, dêr ik it bewiis fen yn ’e
bûse haw, gjin geheim mear bliuwe;” en do liet hy him dy brief sjen. Do
sonk de man omtrint yn elkoarren: de wroeging, de skamte stie op syn
troanje. Master sei: “as jy teikenje, den is dat geheim en dy brief
jins allinne, mar oars——.” Nou, hy stie op, gong nei de frou en kaem
mei de beide hânteikeningen werom, en sei: “Hawar, master, nou kin hy
dwaen hwet hy wol; mar ik hoopje, det hy noait wer ûnder myn eagen
komt.”—“En ik hoopje, mynhear, det dizze wirden jo birouwe scille, en
det jou winsk net neikomme mei, mar det de Jonker yette in steun fen de
âlde dei for mynhear wirde mei. It is jou bern, en jy meije jou steat
en stân net ljeaver hawwe as jou bern, dat njunke jo neat misdien hat,
omdet syn sin fallen is op in jongfaem, dy better is as folle hege
jiffers. Fordylgje nou dy brief, en it geheim is yn it grêf; dêr is myn
hân; jou eigen soan wit it net en scil it noait to witten komme.” Dat
sinnige en forwondere de Grytman wakker. Master naem in frjeonlik
ôfskied en wier de oare deis wer by de Jonker, dy frjemd opseach en
bliid wier, det master him, bûten syn witten, de tastimming fen syn
âlden bisoarge hie; mar ho hy dy hânteikeningen krige, dat sei hy net;
dat scoe de Jonker ek mar sear dien hawwe.

Der wier de ljue nou net mear yn de wei. De âlde Piter-om en it wiif
romden it hûs en gongen yn in keamer wenjen yn de bûrren. De Jonker
liet yette in moaije keamer oan it hûs bouwe en hja trouden de Maeije
dêroan.—As nou de greate ljue trouwe, den binne hja as de slobben: as
de earke in wyfke foun hat nei syn sin, den giet hy der mei op ’e
fljocht. Sa dwane de ljue yn dizze tiid; hja meitsje gau det hja út it
gesicht fen hjar frjeonen wei komme, krekt eft hja in skelmstik
bidreaun hawwe. Mar foar twahûndert jier wier brilloftsjen in plicht
for dy it bitelje koe, en wier der neat, den waerd ’er al makke det it
’er kaem. Ho string en earnstich hja ek tochten, op in brillofte koe it
mear lije; ja sels roun der hwet bygeloof by, det op in houwelik sûnder
brilloft gjin segen folgje scoe. Us Hear sels hie hjar ommers foargien
to Canaän!

Alle bûrljue en frjeonen waerden der by noade, en der waerd iten en
drinken fen it bêste opdist; it gong alles hwet deftich ta. Master, dy
der ek by wier, hie sa folle net to sizzen as oars wol: hwent as in man
fen ûnderfining wier hy hwet stil for dizze kear, en siet sa hwet to
tinken. Dêrom frege de Jonker him, hwet ’er oan skeelde.—“Ja, sei
master, “’t is wier, ik siet sa hwet to tinken, Jonker. Mynhear Aylva,
dêr ik by wenne haw yn den Haech, hearde my alle jounen psalmsjongen,
en dêr skynde mynhear altyd gjin nocht oan to hawwen. Dêrom sei hy, det
ik hie sa folle for myn plezier songen, nou moast ik it ek ’ris for syn
plezier dwaen, en do lei hy my op, om de hele hûndert-njoggentjinde
psalm út to sjongen. Dêr seach ik al droevich tsjin op, mar die it
doch; mar dy lêste fersen do waerd ik hast moedleas. Nou, sa tinkt my,
is immen, dy in houlik oangiet ek. As men dy lange psalm sjongt, den
wit men hwet men krije scil; mar by it houlik net. Dêrom bin ik altyd
hwet stil en neitinkend op in brillofte, en ho neijer my it jonge pear
oan it hert laeit, nammers to slimmer is dat. Domenij moat nou it wird
mar ris dwaen.” Dat die Domenij ek op in deftige wize: hy spriek it
gelokkige pear moed, gelove en fortrouwen yn, en sei, det God sa’n
houlik segenje scoe, as men Him foar eagen hâldde, en sels frede en
freugde siikje woe op gjin oare paden as dy, hwerop se to finen wierne.
Dêrnei sette hy sels Starter’s nije Brilloftsang yn, en songen hja
allegearre:

Ghy, Vrienden van dit paer, soo wel vernoeghd,
Dit paer, dat d’Opper-heer te saem heeft willen leyden,
En niemant, als alleen de dood vermach te scheiden:
  Bereid u al te samen, om
  Den bruydt met haren Bruydegom
  Gheluck, voorspoed, vermaek en vreughd,
  Te wenschen met gheneughd.

Wenscht dat de liefd’, die ’t huwelijck begint,
Duur tot de dood haers levensknoop ontbind.
Dat Hemel, Aerd en Hel, eer menghel door malkander,
Als dat haer liefd’ in haat, haar vreughd in rou verander,
  Dat sonder teghenspoed of druck,
  Onheylen, twist en ongeluck
  Sy moghen slyten haeren tijd,
  Van alle ramp bevrijd.


De Jonker waerd nou boer, en dat libben foldie him en syn Clare skoan.
Mar hy waerd nin boer op en út; hy wier en bleau in frjeon fen de
wittenskippen, dêr hy alle dagen wol fjouwer ûren mei siet; ef hy siet
to praten mei syn wyfke, de master ef de Domenij. As hy útgong, den
bleau hy yette altiten allike deftich yn klean en menearen; dêrom
neamden hja him ek oeral de Jonkerboer. It ienichste, hweryn hy him fen
in oar boer ûnderskaette, wier, det hy mei syn wiif en bern allinne
iet: hwent, do hy bern krige, sparre hy nin moeite, om hjar op to
fokjen as deftige minsken, mear edel yn dieden as yn de namme. Dêrom
woe hy net hawwe, det se it rûge praet fen de boaden alle dagen
hearden; mar dy boaden namen earder hwet oer fen hjar hear en master en
de frou, en woene der dochs graech wenje. En Clare, howol se noait
greatsk waerd, dêr gongen de rûge puntsjes fen it boerelibben ek al sa
ôf, det, as hja yn de stêd ef oars by frjemde minsken kaem, den koe men
hjar net ûnderskiede fen in edelfrou. Bihalven syn greate lust for de
studie, hie de Jonker yn de simmertiid folle útspanning mei de
fiskerije. Faek hie er den ’ris twa ef trije fen syn âlde
akademie-frjeonen by him út fen hûs. Den bouden hja hjir ef dêr in
tinte oan de Snitser mar; dêr gong de biker den lustich roun om de
skûtel mei bears, dy se earst fongen en den siedden. Den hiene se
plezier yn de frije loft, en net minder as de jachttiid oankaem.
Reisgje diene de hearen do sa folle net; der wierne do sokke goede
wegen en herbergen net, en men koe dy yette ek net goed bitrouwe. Dêrom
wierne de minsken do ek mear, oan hûs en hiem forknocht, en dêrom
sochten hja hjar plezier tichte by, wylst se de freugde yn hjar sels
hiene.

Yn it forfolch krigen hja ek al forskate bern en dy groeiden op as
roazen; koartom, de Jonker syn gelok hie folmakke west, mar it wier him
in doarn yn it flêsk, det hy sa ôfskaet fen syn âlders libbe. Syn
ienichste sister, dy altyd sa hwet omkwynde, mocht net by him komme, en
hy net by hjar, en dat die him yn it hert sear; hwent dat wier syn
hertlape. Soms krige hy to mûk yette in brief, mar dat waerd hjar ek al
bilet. Syn broer wier altyd yn it oarlochsfjild en dêr krige hy selden
birjocht fen.

Einlinge, neidet hy al fyftjin jier dêr sa as boer hinne libbe hie, en
det hy al fiif bern hie, do krige hy birjocht, det syn broer, de
hopman, werom út de kriich kaem, en dy biskaette him op de Alde Skou,
hwer hy mei syn ruters by lâns komme moast; en dêr teach do de Jonker
mei Clare en de twa âldste bern, Hedzer en Haukje, hinne mei in skipke.

Do hja dêr kamen, wier de herberge hast al fol, mar de kasteleinske
brocht Clare by in âlde dame, dy allinne yn in keammerke siet, om op
hjar man to wachtsjen, dy hjar brochte en nei in boer gien wier, dy dêr
tichte by wenne. De Jonker en de âldste soan bleauwen op de wei om de
ruters ôf to wachtsjen. De âlde frou en Clare rekken al dalik oan it
praet, en do waerd der al gau ’ris frege, ho dat famke hjitte. Dy
hjitte Aukje, sei Clare, mar dy wier oars Aurelia doopt. “En sa hjit ik
ek”, sei de dame, en do helle hja dat famke oan. Dêrmei kaem Hedzer der
yn en dy rôp: “Wy kinne de ruters al oankommen sjen: hja blaze al op de
trompetten.” Do sprong hy wer út de keamer wei. “Dat is in skoane
jonge”, sei de âlde frou; “ho hjit dy?”—“Dy hjit Hedzer, mar hy is
Hector doopt,” sei Clare. It âlde minske seach raer op en waerd stil;
hja seach Clare sa nij oan en sei: “Hwet is jou man den?”—“Dat is in
boer,” wier it antwird, en sy sei de namme. Do foel hja Clare en hjar
dochter om de hals, en hja wier sa oandien, det hja net prate koe.
Clare koe dit net bigripe, omdet hja net wiste, det dit de mem fen hjar
man wier. Dy oandwaninge lykwol foroare dalik yn de greatste blydskip.
Koart dêrop kaem de Jonker der oan mei syn broer, de hopman, rûch yn it
bird en mei in skriklike sabelhou yn ’e foarholle en mei in lofter
houten hân. Dat joech wer in nije ontsteltenis. Mar de hopman brocht de
ljue gau ta frolike sinnen: dy patte Clare, det it klapte. “Jandorie,
broer, wat heb je een bol van een wijf opgezocht, en daar heb je al
vijf kinders bij! Zij ziet er, mijn ziel, uit als een deern van
vijfentwintig jaar. Als ik er zoo een nog vinden kan, dan neem ik ook
nog eene. Maar wie wil mij hebben met mijn gekorven kop en mijn houten
vlerk? Allons, broer! geef mij wat wijn, ik heb een dorst als een
speenvarken.”

It dûrre net lang ef der kaem de âlde Grytman ek oan, en dy seach nuver
op. De hopman joech him de hân, mar hy koe gjin wird uterje fen
blydskip. De Jonker rikte him ek de hân ta, mar hy sei: “ik ken dy
net.”—“To minsten jy wolle my net kenne, fader”, sei de Jonker.
“Fyftjin jierren fen neitinken skine yette net genôch to wêzen, om jou
hirde sin to formurwjen. Ik haw my sels neat to forwiten; ik bin in
boer, mar ik freegje alle man ta getuge, eft ik net libbe haw, lyk it
in edelman bitammet. Mar jy hawwe forkearde oanblazers hawn, dy myn
wiif in kwea laster neijown hawwe. Mar ik haw noait nin greater segen
fen God ontfinzen as dat wiif.” Lykwol de âlde bleau allike steech en
wiste fen gjin bûgen; hy woe ’er syn Fryske kop tsjin sette.

Dat gong de hopman to fier: hy loek syn swird út de skie en sei: “Dat
is het zwaard, daar ik mijn leven en mijn vaderland meê verdedigd heb;
dat zwaard is mij heilig, en bij dat zwaard zweer ik bij dezen, dat ik
geen voet over uw drempel zal zetten, vader! vóór dat gij mijn broeder
de hand der verzoening gereikt hebt.” Dat wier to folle for de âlde
Grytman; hy joech de Jonker de hân en de triennen rounen him oer de
wangen. Yette blider wier de âlde dame, dy by Clare siet en nou sa yn
iens twa soannen, in dochter en twa bernsbern foun en yn ’e earmen
foel. Hiene de âlde Grou, de Boarn en Witering, dy by de Skou yn inoar
stringelje, sprekke kind, hja scoene sein hawwe: sa ’n freugde hawwe wy
hjir noait bilibbe.”

De hopman joech syn ruters in tige slok brandewyn; hy liet de
trompetters Wilhelmus blaze, en sa teagen dy nei Ljouwert, en kamen dêr
yn hjar winterkertier oan.

’t Dûrre net lang, ef de hopman mei syn iene houten hân gong út de
tsjinst wei, en troude neijerhân de jiffer Juliane, dat nou in rike
widdou wier mei twa bern, en dy der greatsk op wier, det hja in man
krige, dy syn libben for it lân weage hie.

De Grytman hie de Jonker en Clare krêftich noade, om sa gau as hja
koene by him oer to kommen.

De Jonker reisge ek al skielk mei syn húsgesin fen de Wieren ôf en nei
it Slot ta, hwer hy syn ienichste sister foun, dy hy sa lang mist hie.
Hja wierne yn ’e himel fen blydskip, do hja eltsoarren metten. En hwet
it nuverste wier, de âlde Grytman hie sa folle mei Clare op, det it
like, eft hy it onrjucht, dat er hjar oandien hie, mei al syn macht wer
formoedsoene woe mei frjeonlikheit.

De Jonker waerd tonei Grytman, do de âlde minder waerd; en omdet hy him
sels fornedere hie yn syn jonge jierren, sa waerd hy in forstânnich en
goedhertich regent, wylst hy de neden fen de earme ljue en fen de
boerestân better koe as mennich oare hearen fen syn ampt.

Syn neigeslacht is lange tyd yn eare west yn ús âld Fryslân.

En lange jierren tonei waerd de Krystjoun en Sint Steffen yn dit
gelokkige húsgesin yn eare hâldden, en moast master Tsjerk den ek op it
Slot komme, sa lang as hy reisgje koe.




MINNE JORRITS REIS.


MINNE JORRITS REIS NEI IT KOLLUMER OPROER YN 1797.

Laat dwazen om den vorm van ’t hoog bewind vrij kampen,
Die ’t best gehandhaafd wordt, voorkomt het best ’s lands rampen.

Bilderdijk.

Lansljue!

It scoe lykje kinne, det ik mei it forhael yn dizze blêdden alle
forbettering en foroaringe yn de steat fen ús lân as onnedich, ja sels
as bilaeitsenswirdich yn it iepenbier ten toan stelle woe.

Né, it is my to dwaen, om ljue, dy nediger by hjar wirk binne, ôf to
hâlden fen dingen, dêr hja gjin forstân fen hawwe; hwent hja binne
dochs meastal to biskouwen as de smid, dy it gleone izer út it fjûr
hellet, om mei swier wirk der in fatsoen oan to jaen, wylst in loaije
mar slimme jonge oan de pûster stiet, om it fjûr oan to treasten.

It gemien stiet oan it ambyld en de greaten oan de pûster.

De forkiezingen binne nou hwet se wêze moatte. De deadsliep, dêr it
folk tritich jier yn laein hat, is oer; der is libben yn ús folk komd,
en dat is goed. Lit ús hoopje det it jinge yn oare lânnen mei bloed en
geweld to rjuchte komt, hjir yn ús lân mei in sêfte en bidaerde sin yn
it libben komme mei.

Der binne ljue genôch yn ús lân, dy graech seagen det jimme clubs
oprjuchten, lyk as ’er ien yn dit boekje biskreaun stiet, en dy graech
seagen det jimme de wevers en de skoenmakkers nei Ljouwert stjûrden, om
yn de staten to sitten, en det jimme de boeren after it mjukskret wei
hellen en yn den Haech brochten, om it lân mei to bistjûren, om sa
dwaende de boel oer de kop to jeijen. Wêz’ foarsichtich! spegelje jimme
oan de Bataefske republyk. It net fen aristocratie en fen nepotismus,
dêr jimme sa lang ûnder biflapt west hawwe, is britsen; de tsjoele is
stikken, mar de simmen wirde yet troch de machtigen fen it lân fêst
hâlden. Fiskjes! stek net to fier yn it fjild, de snoeken loere yette.

Friezen! ik bin nou griis wirden; ik suchtsje mei jimme ûnder de twang
fen forjierre ynstellingen en hege, hege lêsten, mar ik bin yette
deselde as foar trije-en-tritich jier, do ik yn Heidelberch by de
Burschenschaft mei fjûr en foarsje song:

“Und noch regt sich mit Adlers Schwung
  Der vaderländ’sche Geist,
Und noch lebt die Begeisterung
  Die alle Ketten reisst.”
      1851


Minne Jorrits wier in boeresoan, dy yn Goijengamieden wenne. Syn âlders
wierne bêste, froede ljue fen de âlde styl, âld gereformeard en goed
prinsgesind. Mar Minne wier troch it krantsjen, dat er folle die as er
to Snits kaem, en binammen troch it praet fen Binnert-om, syn memme
broer, dy to Drylst wenne, alleheel en al omkeard. Hwent de swimel fen
it patriotismus hie him de holle op ’e rin brocht. Hy hearde fen
frijcorpsen praten, en nou learde er yn it geheim it manuael mei it
gewear fen in âld sergeant, dy to Snits fen syn pensioen libbe, sa goed
as er koe, en om in sûpke to krijen, learde er skermjen en it gewear to
hantearjen, ef hy snei pluggen en swikjes for de brouwers en
skoenmakkers, ef hy stie oan de Houkesleat to angelfiskjen om in
soadtsje. As Minne den by him kaem, den wier Ferdinant—sa hjitte dy
âlde Waldecker—yn de wolken; hwent hy brocht ornaris in stik spek ef in
timpe tsjiis mei. Nou, alle greate en gewichtige dingen bigjinne en
eindigje mei de flesse. As in minske ommers for it earst yn de widze,
ef for it lêst yn de kiste lein wirdt, de drank wirdt ’er seldsom by
forgetten, en sa gong it ek mei de exercitie fen Ferdinant en Minne.
Der waerd den jild op ’e tafel smiten, de flesse waerd pakt en den
Ferdinant op in hountsjedraf nei frou Keidel, dy de Toppenhúster boeren
Tryn Skjippetyk neamden, omdet hja sa roun en sa lyts wier as in
boaits. Den sei Ferdinant altyd: “Puerfrauw, keef mij kouw voor sex
daiten; die ferflugte rekruten! ik heb taar weer soon tomme
poerepringel, die moet ik ’t manuaal leren, taar moet in slokje pij.”

“Ja, sei Tryn, dat scherpt it boereferstân wat op. It vaiderlân mut
ferdedigd wudde, in as ien it hoár lere kin, dan bin jou it, buerman,
dat weet ik.”

“Tat keloof ik, puerfrauw, wier it andert do, wie ich voor jaren meine
compagnie exerciren lies, da klopte mir der prins von Waldeck op de
schulder, ont sagte: Ha, mein braven scherjant, deine kerle exerciren
wie die engel im Himmel.”

Do waerd ’er yet in mingelen yn de flesse getten, en den waerd it
manuael leard, en stapt en laden en swinkt en laden en fjûrre, sa lang
as der in drip yn de flesse wier, en Minne de positie net hâlde koe, en
de tonge him dûbeld yn de mûle sloech. Mar Ferdinant wier neat oars oan
to sjen, as det syn noas in kleur krige as in blije bellefleur-apel, en
den song dy âlde Waldecker syn gewoan sankje:

“Es zogen drei regimenter wohl über dem Rhein, etc.”

Trije dagen nei it nije jier fen 1797 stoep Minne wer ta de doar út, en
eft syn folk it him al ôfrette, eft syn mem de wetterlânners al
opkamen, it holp neat, hy moast nei Ferdinant om syn leksom to heljen,
en do er dêr fen dinne kaem, mei in jager op stôk, do lokke in goe’
frjeon him bûten de poarte fen Snits yn in _vaderlandsche societeit_,
dy yn it geheim hâlden waerd, omdet der yet al frij hwette Oranjeljue
yn Snits wennen, en oars hienen de Toppenhúster boeren der licht ek wol
de kat ’ris yn smiten.

Yn dy club gong it der al nuver om ta. De president, in klokmakker út
Snits, sloech mei de hammer op ’e tafel en rôp: “Stilte burgers! de
hoeden af, klompen uet en de pruemkes weg. Ik ferklaar in den naam van
de eene en onverdeelbare Bataafsche republiek de fergadering voor
geopend; de frijheid of de guillotine! weg met de aristocraten! leve de
republiek!”

Dêrop rôp de hele club Hoezee! dat it hûs dreunde. De secretaris lies
de notulen fen de lêste forgaderinge; en do bigoun de
klokmakker-praeses dizze koarte mar krêftige oanspraek:

“Burgers! gij allen sijt frij, maar sal die frijheid duurzaam weze, dan
mut eerst it lan suwerd wurde fen aristocraten en Oranjekraaijers. Min
must har de tongen to de hals uet haile, dat ze nooit weer die
forfloekte kreet fan Oranje boven uetblettere konnen.”

“Dat sude in heel krewei wurde! foel him ien yn de reden; en ik bin der
glad teugen, want wair suden myn kakynjes dan allegaair belande mutte,
die ik alle dagen by duzenden maaik, as er so veul tongen toe de hals
uet musten, want die mutte met de tonge opslikt wurde.”

“Swiich dou, met dyn kakynjes, en doen liever dat onfatsoenlijke
pruemke uet dyn vreet!” snaude de president him ta.

“Ja, forfolge de man, die forflokte aristocraten! ik wude wel dat ze
allegaair mar ien kop hadden.”

“En ikke niet, foel him in hoeddemakker yn de reden; “want ik hew er
myn beste klanten onder, en ien hoofd daar kin gien winkel as mines fan
bestaain.”—

“Swiich, burger! sei de praeses, swiich, en kom naderhan niet weer in
de fergaderinge; de duwel mocht hier presidint weze, as min altyd in de
reden fallen wurdt.

“Maar, forfolge de president, “der binne ook slymgasten of halve
patriotten in onze fergadering, en die vrees ik meer as tien duzend
prinselui buten de fergadering, al waren se zoo goed as oker; want die
draeye met alle winen, en die kinne it lan nog verrade, en ten einde
nou al die slymgasten uet ons fergaderingen te weren, zoo verzoeke wij
alle burgers, die hier vergaderd binne, om te zweren, dat zij dat
gehate en fervloekte hues van Oranje nooit ofte nimmer weêr in het lan
roepe sille, en dat ze it vaderlan met goed en bloed ferdedigje sille.”

Nou frege Jan Rinkelman it wird, en dy sei: “Burgers! het voorstel, zoo
even door de president gedaan, kan ik niet aan voldoen. Vechten ben ik
bereid toe, mits op kosten van de republiek; ik ben zonder famielje.
Maar hoewel ik het leven veil heb voor het vaderlan, zoo kan ik myn
goed niet misse. Want ik hew een klein kapitaaltsje en daar wil ik mij
voor in het gasthues kope, zoodra het vaderlan vrij is.”

“En ik swar net en ik fjucht net,” sei in boer, dy minnist wier.

Dy twa waerden for slymgasten forklearre en moasten de forgaderinge
forlitte.

Mei sokke nuvere ynfallen dûrre dy oanspraek yet in healûre, en it is
klear út dizze dingen to sjen, det der seldsom in patriot sa suver is,
dy net in lyts hierke fen eigenbilang op de holle hat. Op it lêst frege
de klokmakker-president eft der yet ek ien fen de burgers wier, dy it
ien ef it oare foar to stellen hie. Do stoe der in grouwe boer út de
Hommerts op en dy rôp:

“Ik heb nog in foorstel to dwaen.”

“It woord is aan den burger Tjipke Feikes, sei de president; stilte
burgers!”

De burger brimde ’ris en swolge ’ris, en do sei er mei in bevende
stimme: Ik heb namentlijk, burgers! in poest om iets ferroessele te
laten, en derom sude ik dizze vergadering van burgers it foorslag dwaen
om it tekkenflach, dat by mennichte út de sloten haald wurdt, by it
leger van de Bataafsche republiek in te voeren en te bruken voor
matrasten en dekens yn de brakken.”

Nou boarstte de hele forgadering út fen laeitsjen; bihalven de burger
ef ljeaver de boer, dy it foarstel dien hie; hy forsloech ’er alleheel
ûnder en winske heimelik det er mar stil yn de Hommerts bleaun wier by
syn kij en skiep en wiif en bern.

Einlinge stie er in lang hear op, dat in doctor wier, in earste
bysfeint, en dy der mar ’ris komd wier om it spil ’ris troch it gat to
sjen, en dy patriotsje spile om de nocht. Dy striek syn hier to rjuchte
en sette syn tsjokke das yn de hichte, en frege it wird, dat him dalik
tastien waerd:

“Burgers! spriek er mei deftichheit, het voorstel, zoo even door ons
geacht medelid, den burger Tjipke Feikes, uit de Hommerts, gedaan,
hoewel niets dan eene groote bezuiniging bij het leger bedoelende en
mitsdien niets dan zuivere vaderlandsliefde ademende, daar bezuiniging
de eerste bron van staatsgeluk niet alleen daarstelt, maar ook van de
dringendste noodzakelijkheid geworden is in deze republiek;—dit
voorstel, hoe welgemeend dan ook, kan naar mijne wijze van zien niet in
getreden worden, want het is bij de natuurkundigen wel bekend, dat onze
sloten en stilstaande wateren van eene menigte ongedierte en ontelbare
meer of minder bijtende en vergiftige insecten wemelen, welke ik in
deze vergadering niet bij name zal behoeven te noemen, dewijl dit
minder ter zake doet; maar waarvan men weet, dat zij jaarlijks hunne
eijeren in dat dekenflag komen te leggen, welke later in diertjes van
de zelfde venijnige eigenschappen zich ontwikkelen, en daar onze
Bataafsche armee, volgens ingewonnen rapporten, reeds genoeg door
allerhande soort van ongedierte geplaagd wordt, zoo acht ik het niet
raadzaam, om deze stof in onze kazernen te brengen en ten gebruike in
te voeren. Verre zij het evenwel van mij, om de welgemeendheid en den
waren burgerzin van het voorstel te betwisten.

“En eindelijk verzoek ik den burger Tjipke Feikes, en allen wien zulks
mogt aangaan, om zich in het vervolg, bij mogelijk voor te dragen
voorstellen of bij het uitbrengen van adviezen, wel stiptelijk te
houden aan het artikel van ons reglement, waarbij bepaald wordt, om in
onze vergaderingen zich van de zuivere Nederduitsche taal alleen te
bedienen.” Hwerop de president, dy der ek al frij hwet Snitsersk hakmak
mei ûnder grjimmanke, sa read om ’e troanje waerd as in bûzekoal. Dy
brocht it foarstel oer it tekkenflach al dalik yn omfrage, mar it waerd
ôfstimd en lykwol wierne der yet al gekken, dy der foar stimden. De
dokter die nou in foarstel, om Tjipke Feikes oan it hoofd fen in
commissie to stellen, om to ûndersiikjen, yn ho fier it tekkenflach
tsjinstich wêze koe for stoppen yn it kanon, ef as wirk, om de float
fen de Bataefske republyk to brouwen. Dit foarstel waerd oannomd, en de
commissie ek dalik oansteld. Omdet ’er nou neat mear oan de stôk wier,
en de president de skram fen de dokter yet yn de mage siet, sa sloech
er forheftich mei de hammer op ’e tafel en slútte de club.

Nou waerd ’er smookt en dronken, en elkoarren de holle hjit praet, de
oranjeljue forwinske, en songen en rinkelroaid, in gat yn de nacht op.
Einlinge om ien ûre yn de nacht, teach Minne heal salich op reis nei
hûs ta, mei in laden roer op it skouder. Dy goede, bêste jonge, dy
earst sêft en froed opbrocht wier, waerd troch dat patriotsjespyljen ek
al drankswiet en forwyldere, en wier yn dy forgaderinge sa opfizele,
det er de prins en syn hele famylje yn dy nacht wol mei syn eigen
hânnen deije kind hie. En lykwol hiene dy minsken him noait nin strie
oerdwers lein. Dêr stoep er hinne! It wier ien fen dy stille frjeonlike
winternachten, as ’er nin fûgel mear heard wirdt, en alles yn in stille
djippe sliep forsonken laeit. It ierdryk wier mei in tinne snie
biditsen en op dy snie stie mansheech in kâlde, tichte mistdamp, dy
alles hwet der ûnder stie onsichtber makke, en alles hwet er oan rekke
mei in tsjokke rime biditsen hie, dat as sierlike fearren en franjes
oan tûken en twiichjes hinge. De stille steatlike keuninginne fen de
nacht, troch tûzenen stjerren as wachten omjown, dreau boppe yn de
loft, om hjar ivige baen troch to rinnen, en dat hearlike toaniel to
forljochtsjen.

Us jonge patriot stoep moedich it paed lâns, mar wier blyn en stom for
de stille stimme fen de forhevene nachtlike natûr. Hy wier sûzich en
troch dy gesprekken to forwyldere fen sinnen, om syn hert to forheffen
ta de ivige oarsaek fen dit toaniel. Einling after in hikke forhefte in
stille steile gestalte syn holle boppe de miste omheech. Sûnder
bitinken rôp er: Werda! dat troch de stilte fen de nacht fier klonk! It
skyn bleau stom, mar in lytse biweging fen de holle folge. Minne digere
yet ’ris, en nou miende er det ’er in domenij after de hikke stoe mei
in steek op, mei in wite bef foar, mar dêr wier it him to great ta. Nou
rôp er dalik: ferdich, aan, vuur! Hy mikte en it roer gong ôf, en dêrop
folge dalik in slach tsjin dy hikke oan, en do stauwen him de stikken
hout om de earen, en de splinters foelen him op ’e klean. It wier syn
bûrmans âlde swarte bles, dy flak foar de hikke stoe. Do hie er de
earen for de rânnen fen de steek en de bles for in bef oansjoen. It
beest forlear in ear fen de kop, en sloech yn de earste skrik de hikke
yn grús, en fleach do as in koegel út in kanon, blazende en snuvende de
finne op en del. Nou bigriep er syn mis-set dalik; hja neamden it âld
sloof tonei altyd de prinseman sûnder earen, om Minne to húnjen; en as
er dat tonei altyd hearre moast, den winske er wol, det de koegel it
bist mar del lein hie, den wier it bidobbe en hy mei biteljen frij
west; mar nou moast er it hearre sa lang as it bist libbe, en it roun
for syn spektakel oan it paed. Hy slûpte nou stil troch skûrre en
bûthús nei it milhûs, en it earste hwet him mette, wier de kat, dy him
mei hjar sêfte siden om de skonken wreau en syn frjeonlik “uórre uórre”
hearre liet. “Ja poes, sei er, “dou komst ek wol ’ris let thús, mar dat
is net for frijheit en faderlân, mar for dyn eigen plezier;”—hwent hy
wiste wol det er mis wier. Nou hie de feint toarst, en den dronk er
ornaris kâlde kofje; mar de faem hie him to fiter hawn, en hie op de
pleats, dêr it gewoanlik stoe, in pôt fol roetwetter, dat út de
skoarstien dript wier, del set. Dat sette er forheftich oan de mûle, om
syn hetsige mage to laven, en ear det hy it preau, hie er al trije
greate swolgen nei binnen slein. Do hy it merkte, wier er razend. Hy
smiet de pôt yn tûzen eleminten, en flokte sa ôfgryslik, as er oait in
patriot sont Noächs tiden dien hie. Nou hong yn dat milhûs in ekster,
dy praette en it hele húsgesin by de namme neame koe. Dy waerd troch
dat geraes ek wekker, en dy rôp by tafal: Minne, Minne maet! Nou miende
Minne yn syn heale rûs, det dit dier him biskrobbe, en hy snaude him
ta: “Hâld de toet ju, dou snetterbek, ef ik scil dy ek sok gûd to
drinken jaen. Men kin oan dyn giele bek wol sjen, detste ek al sa’n
divelske prinseman biste. Men moast dy de stirt út it gat lûke en in
kaem op ’e kop sette, en litte dy for in stûr op ’e merken bisjen.”

Do Gieltsjemoi, syn mem, dat geraes hearde,—hwent hja hie al lang
wekker laein—formoanne se him om nei bêd to gean, “hwent, sei it sloof,
de kij binne moarn nedich hoffene en stirtwosken to wirden, dat is
alleheel en al oerkomd,” sei se.

“Stirtwaskje”, rôp Minne, “dat docht gjin patriot; mar de oranjeljue,
de koppen to wasken mei it bloed fen aristocraten en de slymgasten, dat
is it wirk fen in patriot. Pas jy mar op jins goudtsjeblommen, det dy
net bifrieze; nacht mem! ik krûp op de bûthúsbalken.”

Sa libbe dat alle dagen hinne, mei ús patriot Minne. It wirk kearde hy
de rêch ta, hy waerd lid fen it frijcorps, en as er thús kaem, den wier
’t rûzje mei syn âlders. Hwent de rûzje, dy yn de maetskippij wier,
gong yn de húshâldingen oer, as hja yn sa’n hûs net allyk tochten oer
de prins en ’t lân. En nou briek it Kollumer oproer los! In moaije
gelegenheit for Minne, om syn moed ’ris sjen to litten, en syn âlders
hûs, dêr hy dochs gjin frede mear foun, for in tiid alteast to
skouderjen.

De Nationale Vergadering yn den Haech hie in commissie yn Fryslân
oansteld, om de folkswapening mei kracht to bifoarderjen en troch to
setten.

Dit gong yn Westergoa frij goed, mar yn Oostergoa, hwer de minsken mear
oranjegesind wierne, roun dit sa flot net fen de tried. Yn Kollumerlân,
it Burumerlân en yn de beide Dongeradelen kamen de ljue mar traech op,
om hjar oan to jaen, ef as hja al kamen, joegen se forkearde nammen
oan, om de boel yn de maling to bringen. Under oaren wier der in Abel
Reitses, fen Monnikesyl, dy sette de hoarnen yn de wâl, en dy rôp mar
net as Oranje-boven!

Op ’e tredde February fen it jier 1797 waerd Abel fen de witsjers
oppakt, om nei it blokhús to Ljouwert brocht to wirden. Eerst waerd de
man tige fêstboun en boeid nei Kollum brocht en den after de skoattels
set. Nou roun heel Kollumersweach, Aldwâlde en Westergeast by hûnderten
to heap, mei alderhânne moardridskip by hjar. Hja twongen alleman mei
geweld, om mei hjar to gean, en kamen yn Kollum, en dêr twongen hja it
bistjûr, om Abel Reitses los to litten. Hja filen syn boeijens los en
twongen de siktaris de bilofte ôf, det er Abel noch nimmen oars oait ef
immer wer oppakke scoe om dy saek, namentlik de Oranje-kraeijerij. De
witsjers fluchtten nei Stroabos en dy stjûrden yn it geheim de commiis
Leiber nei Ljouwert ta, om birjucht oan it bistjûr to jaen fen it
oproer, dat der oan de gong wier.

De reisgers, dy mei it skip de jouns fen Stroabos nei Dokkum kamen, en
dy ek al fen dy troepen folk sjoen hienen, forhellen dat ek al to
Dokkum, en sa waerd dat gau ruchtbar yn de hele stêd. De boarger Hector
Feugen, wier do commandant fen de gewapende macht yn Dockum, en dy liet
dadelik in krychsrie bilizze.

Dy krychsrie wier gleon en praette nearne fen as fen strop en swird, en
krûd en lead; mar de regearring fen Dockum wier bidaerder, en hie der
net folle smucht op, om it bloed fen hjar brave boargerij op to
offerjen for in saek, dêr hja mar heal klearrichheit fen hiene. Mar op
it lêst sprong der ien fen dy hearen oerein, dat in echte patriot wier,
en sei mei in krêftige stimme:

“Wat duwel, burgers, binne jimme ook vaderlanders? Halve patriotten,
slymgasten binne jimme, as jimme in dizze saek niet deurtaste. Dockum
wurdt nog in spot in spiktakel voor heel Fryslan, dat it nooit weest
het, as jimme dat reau van Kollumerswaag niet te keer gane, in bij slot
van rekening steke se Dockum nog op vier hoeken in de bran, in ons
vrouwluden die hange se op!—nee, ophange? ville sille se ons nog, krekt
as se hor oude peerten doene, dat prinsereau.”

“Ja burger, spriek do de boargemaster, late wy ons goed te wapen
stelle, dan kenne wy dat hantsjefol boeren gerust voor de stad
ofwachte, want in hon vecht nooit vuelder as op syn eigen hiem. Wy
sille ons rattelwachts elk ook in geweer met kruud en lood geve.”

“Noeme jy dat in hantsjefol boeren, burger municipael? Ja wel, spriek
de patriot do, duzenden binne al in de wapens, in eer dat 24 uren om
binne, dan hewwe wy se al voor de stad as hagel en saad.”

Dy wirden holpene, en hja kamen ta it cordate bislút om 56 man
skutterij mei in stik kanon, ûnder commando fen de stêdscommandant to
stellen, en op de fyand los to gean. Folle fen dy Dockumer boargers
wierne al hwette slim fen de bierbanken to rissen. It ôfskied gong ek
net sûnder folle snikjen en sobjen fen de Dockumer frouljue, mar hja
gongen der einlinge dochs manmoedich op los. Hie de achtbare rie fen
Dockum der twa hûndert man mear hinne stjûrd, den hiene se net mei de
hoas op ’e holle werom komd, en de saek hie mei in slach bislist west.
Mar der siet yet ek al Oranjebloed yn Dockum, en as al it folk der út
tein wier, den hiene se thús yet fen hjar eigen hounen biten wirden. De
nachts om twa en trije ûre kaem dy troep to Kollum. Dêrnei kamen de
commissarissen Ament en Germans út Ljouwert mei in mennich huzaren. De
boarger Ament naem mei dizze troepen 66 man boeren yn Kollumersweach
gefangen, en dizze hynstefilderstroep waerd to Kollum yn de tsjerke
opsletten en mei in sterke wacht wol biwarre. Mar de oare deis briek it
oproer wer los, en de Oranjeljue kamen by tûzenen der op ta. Luitenant
Visser, dy mei in piquet Dockumer boargers op it Kollumer ferlaet stie,
moast de flint skouwe, mar de commandant Feugen jage dat soadtsje mei
it kanon wer afterút.

[Yllustraasje: DE KOLLUMERSWEACHSTERS YN ’E TSJERKE TO KOLLUM OPSLETTEN.]

Yn Kollum grypten de Oranjeljue wer moed. Hja bigounen op de Dockumers
to fjûrjen en mei stiennen to smiten. Hja drongen troch, en forlosten
hjar makkers wer út de tsjerke. Nou wier goe rie djûr. De representant
Germans hie yette wol moed, mar it gefaer groeide oan. Do spriek de
representant N. W. Keuning, fen Kollum, wirden, dy in Romein út âlde
tiden him net hoefde to skamjen.

“Burgers van Dockum, spriek er, “ik prijs uwen moed, maar keert in Gods
naam naar Dockum terug, en laat mij en mijn huisgezin aan het noodlot
over. Het is beter dat ik alleen ongelukkig worde, dan dat gij u
opofferen zoudt, om mij te beschermen en dat Dockum dus verloren zoude
gaan.”

Nou teagen de Dockumers yn oarder wer nei hûs ta. Hja waerden fen ter
siden al ’ris oanfallen, mar kamen dochs de jouns twiske saun en acht
ûre bihâlden yn Dockum oan, meast mei greate blierren ûnder de foetten.
Hwet wierne dy frouljue bliid. Hwent sy hiene tocht, det hjar manljue
sa mar libbensliif nei de slachtbank gongen, en nou se hjar sa gau
werom yn Dockum hiene, wierne se útlitten fen blydskip. De iene sei:
“Biste daar, Koen? Min kin wel sien, daste in ’t fuer weest biste; dou
siest er soo keerdelachtich uet.”

De oare rôp: “Biste daar weer, keuninkje? Dou suuste van aven
riezenbrij met butter en suker hewwe, hoar hartsje!” en sobben en
patten op hjar om, krekt eft se tsjin de swarten oan it fjuchten west
hiene.

Do waerden de brêgen ophelle, de wachten útset en de skippen yn de
grêft oan de stêdskant brocht, en mar koarte tiid dêrnei kaem de troep
al mei hûnderten foar de stêd. Hja gûlden en swetsten wakker, en
skeaten mei goezzeroeren, dy se de Damwâldster en Geastmer ljue ôfnomd
hienen, en easken de stêd op; mar dit waerd mei it kanon fen it bolwirk
biändere. Earst skeaten se troch it tek fen in skûrre after de herberge
bûten de wâldpoarte, det de pannen rottelen, mar dêr hiene hja de gek
mei. Do jagen de Dokkumers mei it kanon in druvetros yn dy heap, en do
kaem der in gejammer fen och Heare, myn earme siele! dy earme halzen!
en hja fleagen troch riden en sleatten, troch strûken en struwellen nei
hûs ta, sa hird as se mar koene, en smieten hjar wapens wei. Yn Kollum
wier it twiske beiden rou gien oer de patriotten. De boarger
representant Keuning syn hûs waerd plondere en plôke. Yn de earste
pleats moast de drank en it spek en flêsk der oan, wiif en bern waerden
mishanle, de man sels fluchtte op it hea, fen it hea yn it hynsterib.
Jan Binnes en syn maet Tsjibbele skeukten yn it bûthús en de hynstestâl
roun, om him op to speuren. Do se tichte by dy hynstestâl kamen, sei
Jan Binnes: “Hwer scoe de divel nou sitte, Tsjibbele?”

“Ik wit net, sei dy do, “mar ik tink det er yn de hoannebalken fen de
skûrre sit, ef det er ta it tek út fluchte is; mar aste him nou yn ’e
hânnen krigeste, hwet woeste den mei him dwaen, Jan?”

“Deije woe ik dy divelske patriot, deije woe ik him, wier it antwird;
“earst woe ik him libben fille, den woe ik him it grim ta de bealch
úthelje, den woe ik syn termen spinne as reap en meitsje der stroppen
fen om al dy patriotten en lânopfretters fen Dockum en Ljouwert der oan
op to hingjen.”

Dy dêr after it hea laei yn it hynsterib scil ek wol raer to moed west
hawwe; lyk as wol stiet to tinken. Lykwol, hy kaem ’er mei de skrik ôf,
hwent de stâl wier tsjuster en de hynzers stienen foar him to fretten.
Jan Binnes sels kaem ’er tonei sa goed net ôf, lyk as wy neijer
forhelje scille.

It kanonschot to Dockum hie fiif deaden en saun swiere gekwetsten
makke. Chirurgyn Stelwagen en Doctor Visscher gongen nou bûten de
poarte om dy earme liders to helpen en to treasten, sa goed as it hjar
kinst meibrochte, en de oare deis waerden de deaden fen de famylje
ôfhelle.

En sa roun it Kollumer oproer ten ein, mar nou teagen de troepen út
Ljouwert, en dy waerden oanfierd troch de colonels van Slooten en Haije
Beekkerk mei kapitein Groenia. Dizze troepen hiene neat út to
rjochtsjen as to iten en to drinken, hwent de boeren wierne wer yn de
skulp krûpt. Hja teagen troch de wâlden en baeiden troch de klaei fen
de Dongeradelen, seagen de deizen, skoarstiennen en wynkelders fen de
Oranjeljue naukeurich nei, en treauwen mennich patriotske tútsjes op
Oranjemûltsjes, en teagen yn frede werom nei Ljouwert, hwer det se op
de fraterniteit tractearre waerden op tsjiis en brea, en spielden de
mûlen lustich om mei wetter dat troch in stôk roun wier.

Nou wier it Kollumer oproer ôfroun, mar de gefolgen yette net. De
neismerte wier min for folle minsken. It giseljen wier do oan de oarder
fen de dei. Great tachtich minsken waerden yn it blokhûs set, ljue fen
alle stânnen, dêr mar in rookje fen Oranje ef aristocratie oan wier. En
Jan Binnes, dat oars gjin kwea man wier, moast der de holle by
forlieze! Master Dirk van Gorkom, dy do it officie fen boal to Ljouwert
hie, wier al sauntich jier âld. Hy hie oars sa folle rizenbrij en
hjitte poffen útdeeld, en hy hie sa mennich troch it himpen finster
sjen litten! Lykwol, de man foun him biswierd. Mar in witsjer, Hendrik
Gjalts, sloech ’er de holle mei ien slach ôf det er rôlle! Sa treurich
gong it der do oan beide kanten ta; dy it geweld hie, brûkte it. Ien
foarbyld út de mennichte. In bline spylman, dy to Idsegahuzen Wilhelmus
van Nassauwe spile, om in dûbeltsje to fortsjinjen, waerd op 8 February
1796 gisele, en twa boerefeinten, dy dat deuntsje dounse hiene, waerden
net allinne gisele, mar yette fiif jier lang yn it tichthûs set der by!
Is oait djûrder deuntsje dounse as dat? Hwet wirdt ’er al net in kwea
forrjuchte op de namme fen dy edele heilige frijheit. Men kapte do de
wapens fen de grêfstiennen en fen de poarten en tsjerken, en mennich
earbiedwirdich oerbliuwsel fen âlde tiden en geslachten waerd mei in
bline woede forgriemd.

Mar om nou ta ús patriot, Minne Jorrits, tobek to kommen,—dy kaem dat
birjucht fen it oproer yn de earen, as in ljochtstriele fen de sinne yn
de eagen fen in blineman, dy yn lange jierren de dei net sjoen hat.
Troch it libben, dat hy mei de patriotten lei, wier hy thús mar in
bytsje tel mear. Hy pakte gewear en wapens, en naem tachtig goune út
syn kiste, teach mei it Snitser skip nei Ljouwert, en joech him dêr oan
as frijwilliger, om tsjin de muiters to striden. Hy waerd dalik ûnder
commando steld fen Rein Jeremias fen Belkom, colonel fen de burgerwacht
fen Menaldumadeel. De troep wier hûndert man sterk en hie in fjildstik
mei artilleristen by hjar.

Hja marchearren den út Ljouwert, en kamen de jouns mei hjar fjouweren
by in bakker to Tietsjerk yn it kertier, dêr it hjar yn it bakhûs goed
bifoel. Syn trije maets wierne Beltsommers, dy men yn de wandelinge wol
’ris de bynamme fen hountsje jowt, dat Minne net ienris wiste. En do
sei de iene, dy corporael wier, tsjin Minne, det er syn broek en skoen,
dy op ’e swarte wei wakker bislingere wierne, in bytsje ôfpoetse moast,
ear det se op it appèl komme moasten. Minne, dy gjin commando wend
wier, sei bidaerd wei tsjin de corporael: “Dat scil ik sels witte.”

“Né, sei de corporael, “dat scil ik witte, en nimmen oars, fordomde
koumelker!”

Do sei Minne bidaerd wei: “Jy lykje wol wakker fen it _hountsje_ biten,
det jy sa dalik mar bigjinne to flokken en to skelden om sa ’n
wysjewasje, corporael!” hwerop dy trije Beltsommers sa razend waerden,
det se him oer it bakhûs smieten, en him mei alle macht op de hûd
tichelen. Mar de baes bakker naem knaphandich in skepfol gleone yeske
en smiet dat op de fjouwer fjochtende patriotten. Hja fluchtten
forheard en forbouwerearre it bakhûs út en hiene wirk genôch, om
elkoarren it fjûr en de yeske út de klean to slaen. De corporael wier
sa razend, det er mei de blanke sabel wer yn it bakhûs opfleach; mar de
baes bakker helle de gleone loete út de oun, en hâldde dy de corporael
foar de noas. Hjir deinsde er foar, en de rûsje waerd forfolgens yn in
sûpke smoard.

Minne fielde mei dat al syn lidden wol fen dat earste pak bruijen, dat
hy for de saek fen de frijheit útstien hie. Nou gong it al fierder op
mei de troep, mar it oproer wier ôfroun, en it folk waerd yn de
Dockumer wâlden by de boeren yn kertier lein, trije, fjouwer wiken
lang, om alles op to iten, hwet los en fêst wier, en hjar op dy menear
it Oranje boven roppen ôf to learen.

Minne syn earste kertier, dêr hy yn de kost kaem to lizzen, wier by
Pieter Pypkeniel, dat in bijker wier, dy tagelyk ek in foech winkeltsje
hie; in hjitten patriot, en dêrby in nuveren foetfeint. Op in dei, det
Minne en hjar yn syn hûs ûnder eltsoarren sieten to riddenearjen oer de
lânssaken en as goede patriotten de jeneverflesse oansprieken, kaem der
in koekebakker út Dockum ynstappen. Dy waerd dêr frjeonlik onthelle en
dalik in romer fol skonken, en Pieter snapte mar foart; mar de baes fen
Dockum wier stil, en it wier eft ’er al hwet op ’e lippen hie dat der
net út woe by de man. Mar do er it hert ’ris kel makke hie, sei er
tsjin Pieter:

“Mar hoar ’ris, Pieter! wy sitte hier al te proeven en te kaekelen ien
lang en twie breed, wy mutte ook er ris over wat anders prate. Hoe is
dat met dat gladgued gaan, dat jou voorleden harst van mij kregen? Is
’t allemaal verkoft?”

“Forkoft, man? As aeijen út de koer. Om sok gûd to forkeapjen der hoart
it noait oan. Hwent jy witte wol, baes, bern dy frette alles op,
bihalve hinnekjitten en fjûrstiennen; hwent it iene is hjar to weak en
it oare to hird.”

“Dan sude ik jou ook vrindelik versoeke om de betaling of dat jou my er
heuning aan stuurden; want it jild is krap met die roerige tiden, en
die achttien gulden, die kon ik nou adig inplejeere.”

“Jild? Ja wol, Pypkeniel baes! Just omdet it jild krap is, haw ik it ek
krap, en nou komt dy ynkertiering derby, dy wy oan jimme
oranjekraeijerij to Kollum to tankjen hawwe. As jy om jild komme,
Pypkeniel baes, koekedaei!”

“Mar waar duwekater mot dat hene met ons? Zoo ken ik gien koekebakker
blive, as ik gien geld voor myn goed beur.”

“Wird den kakynjebakker, sei Pieter, en gean mei in tafeltsje by de
poarte stean, dêr is nin boarch.”

“Dat sude mij in myn eere gaan, Pieter! Ik bin van in goede komof, want
myn vader het vroedsman weest, en dan daar met in diske bij de poart te
staan! Mar dat doet niks toe de zaak; geld is hier de hoofdzaak; zonder
dat ken ik niet bakke, want de heuning en de granen binne duur.”

“Pypkeniel, sei Pieter, “dy glêddingen, dy jimme bakke, dêr komt net
folle hunich en moal by to pas, hwent ik wit wol hwer jimme dy fen gear
grieme. Jimme jane yn de Maitiid, as de jiermerken bigjinne, oan de
koekkreamers alderhânne gûd mei op it útsliten. Dat wirdt den bitomke
en birûkt fen Jan en alleman. De modder fen de klaei, it sân fen de
wâlden, de kouwedong fen de fémerken, de snufdrippen fen de kreamwiven,
de tabaksyeske fen de boerefeinten, alles sit ’er op. Einlinge bigjint
it to skimmeljen, en as de kreammeljue de eare der net mear op hâlde
kinne mei de boarstel, den krije jimme it werom; en as dat gûd den thús
komt, den smite jimme it boppe de oun, om út to droegjen. Dêr wirdt it
den sa hird as bonken, en as Sinteklaes den yn it lân komt, den smite
jimme al dat koekegûd, dy janhagel, sûkerkreakelingen, en
bitterkoekjes, al dy dúmkes en deademansfingers, fjirderlei en
spikkelaesjes en al sok reau mear, yn in great fet, en dêr komt siedend
wetter oer, en dat litte jimme in nacht stean to meuken, en den wirdt
dat krouske sa fyn makke as moster en dêr smite jimme hwet grou moal,
dêr wy de bargen mei mêste, troch om ’er in daei fen to meitsjen, en
dat is it gûd, dêr jimme de Dockumer taeimantsjes fen meitsje, dêr sa
fen pocht wirdt; dêr scoe ek hunich yn komme, jawol, Pypkeniel baes!”

“Dou snaak, daste biste, snaude de baes him do ta, “suuste ons gued nou
ook nog lake? Nou suuste te minsten betale of de duwel sil de keers
houde; daar kenste op an, ik wik it dy, hoor, of sil de duwel de keers
houde.”

“Lit dy de kears mar hâlde, sei Pieter do laeitsjende wei, “as er him
my mar net ûnder de noas hâldt; mar aste him as dyn procureur
oanstelste, dy kriget allike min jild as dou, Pypkeniel baes, hjoed net
en moarn net.”

“Betaal dan de helt maar eerst ris.”

“Ja wol, Pypkeniel, de helte net en de fjirdepart net, Pypkeniel baes!”

“Ik sil dy anders op dyn hued tromme, hoor.”

“Pypkeniel”.

“Ik zal dy opzitten leere, daar is nog wel regt in Fryslan.”

“Pypkeniel,” sei Pieter wer.

“Och ju, ik wude wel datste de pip kreegste, met dyn Pypkeniel, met
drie dagen heste de deurwaarder, hoor, ofzettersbaas!”

“Pypkeniel, Pypkeniel, Pypkeniel!” rôp Pieter him afternei en knipte op
’e fingers.

Do de baes der út wier, sei Pieter tsjin Minne:

“Sa bitelje ik myn skulden oan de oranjeljue; hwet tinkste der fen,
kameraet?”

Minne sei: “Ik tink ’er oer det it lân sa net bihâlden wirde kin;
prinsman ef patriot, dat kin net skele, dat men skuldich is, dat moat
bitelle wirde.”

Pieter, dy al in moaije slok op hie, en dêr by in sterke wâldman wier,
sei:

“Bistou ek in patriot? In slymgast biste, en dou draechste yet ek
gewear en wapens for it faderlân;” hy grypte Minne by de kraech en
tromme him mei de fûsten op ’e kop op in danige wize, krekt sa lang det
it wiif hjar skaette. Dat wier it twade pak bruijen, dat Minne for de
saek fen de frijheit opdie. It tredde kaem yette hwet efternei.

De hele saek roun dêr mei ôf, det Pieter Pypkeniel in nacht yn it
hounegat ûnder de toer set waerd,—hwent hie Pieter in Oranjeman west,
den hie er in giseling op folge—en det Minne in oar kertier krige, by
goede froede minsken, dy prinsgesind wierne. Dêrom woe Minne dêr yn it
earst de boel al wakker opskeppe mei flokken en swetsen, mar hy
bidaerde gau do ’t er seach, det him neat wegere waerd. Koartom, mei
fjouwer dagen wier Minne al thús yn dy húshâldinge; hy fette syn âld
wirk wer op, bigoun mei to djirheinen en learde it terskjen ek. Mar nou
kaem him in ongemak oer, dat him sa lang húsarrest bisoarge, det syn
kameraten al ontslein wierne, do ’t hy yette mei de foet yn it kjessen
siet. Dy wâldboer hie ek forskate bern. De âldste wier Wypk, in hansom
jong faem fen achttjin jier, mar dy altyd mijend wier, en de eagen
foardel sloech, as Minne hjar oanseach. Mar der wier yet in lyts jonge
fen acht jier âld yn dy hûshâldinge. Dat wier Minne syn boartfeint, dy
it gewear for him nei it appèl droech en dy wier bûten de skoalle-ûren
jimmerwei om ef by him.

It wier ’ris op in snein, det ’er in âld keardel fen sauntich jier,
libbensliif oan syn eigen deakiste fêstneile wirde scoe, mei oare
wirden, det dy âld gek trouwe scoe mei in jong fromminske fen
acht-en-tweintich jier, en it is licht to bigripen, det elts
nijsgjirrich wier, om dat pear to sjen. Minne gong ek mei syn
boartfeint Oeble nei dy lytse tsjerke ta, om dat spektakel oan to sjen.
It wier dêr sa fol, det min der gjin fûst yn stekke koe, en de minsken
stiene by elkoarren op, eft it in reidmar wier. Lykwol Minne kringde
der frij hwet in ein yn op, mei de lytse Oebele op it iene skouder, mar
dy smiet gau syn oare skonkje oer Minne syn oare skouder en fette him
mei syn beide hantsjes yn syn Brutuskop, en nou like it wol det it
boike him ynbyldde, det er op hjar âlde kjedde siet, en den skopte er
mei syn lytse skonkjes foarút. In great steil frouminske, dy flak foar
Minne stoe, rekke dit ûnder de koarte ribben. Dat wiif wier Houck
Fûlbird, sa as se neamd waerd, in kweade hynstepresser fen in wiif. Dy
liet hjar net lang tergje, mar dy waerd sa fûleindich fen dat pjukken
en hompen en stompen yn de siden, det se Minne út alle macht mei hjar
koaihakken op ’e teannen heide en stampte, sa det hy op ’e tosken bite
moast, om it net út to gûlen fen de pine. It wier slimmer as in
giseling, en einlinge biet er Houck yn it skouder, det se midden ûnder
de preek fen pine útrôp: “Divel, hâld op!” De Domenij, dy miende det it
him rekke, dy hâldde ek op fen preekjen, mar de hounegiseler, dy tichte
by Houck stie, pakte hjar beet en sette hjar ta de tsjerke út. Mar
Minne moast dy hele lange jammer fen in trouprekatie mei formulier en
al, mei syn tobûke teannen trochstean, hwent dy wierne sa weak stampt
as seane catrine-prommen, en dêr moast er earst yet in kertiersûre mei
troch de snie wadzje ear det er it hûs birikke koe. Oebleman fottele
mei, en wiste net det hy de onskuldige oarsaek wier, det syn frjeon sa
lompte. Do hy thús kaem, briek him it swit ta alle kanten út. Pine,
lilkens, skamte, alles kaem by eltsoar om de patriotske held mismoedich
to meitsjen. De minsken hiene meilijen mei de man, binamen do de
hoazzen út kamen; alle teannen wierne bont en blau en bletten. It âld
wiif sei: “Dêr moat sûpenbrij op mei knikelsbledden der yn, oars komt
’er de roas yn.” Sa sein sa dien. Dêr siet nou ús heldhaftige patriot
mei de beide foetten yn it kjessen; mar ien ding treastte him yette,
det er nou to minsten frij wier fen it appèl, hwent (ho koart it ek
dûrre hie) hy hie al in wearaksel oan it soldaetsje spyljen.

En nou forfolgens forboun Wypkje, de âldste dochter, syn wounen mei
blomkesoalje; sa sêft gong hja der mei om eft it hjar eigen soan wier;
dat joech blydskip, en do er wer gean koe waerd it frijerij.

Einlinge koe Minne wer reisgje. It sêfte froede libben, dat hy by dy
goede ljue lein hie, hie him goed dien. Hy woe hjar jild jaen, mar hy
koe it net kwyt wirde. Dêrom joech er Oebleboi syn âld silveren
horlogie ta in oantinken. En de âld boer, dy ’t er de earste dei, do er
dêr oan hûs kaem, mei it hounegat driigde, omdet er út in pantsje iet
dêr prins Willem yn ôfbylde stie, bitanke er nou mei triennen yn de
eagen. Hertlik wier ek it ôfskied fen syn doctoresse Wypk, en de
bilofte om wer to kommen waerd ek better neikomd as by folle oare
soldaten. Nou joech er him wer ôf nei hûs ta, en do er ûnderwei op it
Mingeltsje kaem, tichte by Snits, do liet er dêr gewear en wapens
stean, hwent dat spil wier er al sêd; en hy seach ’ris even by in neef
to Spears oan, en do er dêr hearde, det syn folk thús him net wakker
miste, en det er licht net heel frjeonlik onthelle wirde scoe, sa
tochte him bêst om earst mar ’ris nei Binnert-om to Drylst to gean. Mar
do hy to Snits by de Oosterpoarte kaem, yn de skimerjoun, do stie dêr
in tropke folk, en do dy syn kokarde seagen, do seine dy:

“Hwet biste, boer, in prinsman ef in patriot?”

“In patriot,” rôp er.

“Dou kees, detste biste,” seine dy maets do, hja pakten him beet en
sloegen him ’er ris helder ôf. Hy forlear der hoed en kokarde by. As in
razend minske fleach er do yn de stêd op en koft in learen klappet, en
dêr mei scoe Minne de Noarderpoarte út; mar dêr stoe wer in tropke folk
to praten, en dy fregen him wer hwet er wier? “In prinsman,” sei de
man, mar do krige hy fen syn eigen folk, de patriotten, yette helte
greater pak, dek op mar; hja sloegen him bont en blau, en sa roun er
mei in forwoed gemoet bûten om, de Hemdyk lâns, nei Drylst ta.

It wier do ljocht-moanne wirden, en op ’e brêge to Drylst stie wer in
tropke folk fen it gemienste soarte, en do dy him sa forheard oankommen
seagen, do seine dy ek al gau: “Hwet biste, maet, prinsman ef patriot?”

“Ik bin divels,” sei er, en sette in gesicht as in lieu.

Dit holp, en hy kaem ’er onforhindere troch, en kaem after azem by
Binnert-om, sa bliid as in staring, det hy al dy torminten ontkomd
wier.

Hy wier nou genêzen fen it patriotsjespyljen, en do er by syn âlders
kaem, hie de man net folle heil mear yn hûs; dy ljue wierne to steech
om sokke dingen gau to forjitten.

Mei ytlike wiken gong er wer nei syn âld kertier yn de wâlden, en lyk
as it giet, det fen trouwen ek wer trouwen komt, sa gong it Minne ek,
hy naem Wypkjen ta syn wiif en joech him oan it arbeidzjen. It gong him
goed yn de wrâld, hy wier prinsgesind noch patriotsk, bihalven as Houck
Fûlbird him op ’e wei to mjitte kaem, den waerd er wer echt patriotsk
yn syn gemoet.

Tonei kaem Minne to Dockum to wenjen, en dêr krige hy yet in lyts ampt
ef bitsjinninge fen de stêd, dat er op toffels waernimme en dêr hy
aerdich fen libje koe. En do einlinge de Fransken foart gongen en it
lân omkearde, do roun hy troch de stêd om, mei in Oranjestrik op ’e
hoed sa great as in botses boltsje. En as de Dockumers den Oranje boven
tsjin him rôpen, den rôp hy út hals en kiel werom:

“Oranje boven en de Franschen er onder, “En die anders seit, die slaat
de donder.”

Hy wier oars yet al blau fen binnen, mar hy waerd nou giel fen bûten,
om syn bitsjinning net to forliezen.

MYN REIS MEI PARSOP NEI STED.


Us Lânhearre forhelle my ris, det men fen parren wyn meitsje koe as
oalje, en om ’t ik de romt’ fen parrebeammen yn ’t hôf hab, sei ik
forline moandei tsjin myn wiif: ik scil Lânhearre de eagen ’ris
útstrike. Ik naem in fetsje fol parren, en treau se twiske twa toellen
út, ik liet it sop troch in broudoek rinne, en tape ’t yn in flesse. De
oare moarns teach ik mei dy flesse en trije hûndert goune lânshier nei
stêd.

Daelk dêr ik de Easterpoarte yn stoep, stie in man mei in spaensk reid,
dêr in silveren keatting oan en in passeleinen knop op siet, yn ’e hân;
dy seach my oan as in earn en frege rimpen: _Heb je daar water,
boer?_—Wetter, man! hwet wetter? frege ik.—_Ziekewater_, sei de man.—Yn
dy flesse, mien’je? né man, dat is parsop.—_Zoo, dat is wat anders_,
sei de man; hy seach de poarte út, en sei: _het is niet best te gaan,
boer_.

[Yllustraasje: DE EASTERPOARTE TO SNITS.]

Fiif húzen fierder stie in oaren ien, en dat wier der al wer: _Wat heb
je in die flesch, boer?_—Neat Hear! sei ik.—_Wat duwel, dat is in raar
antwoord; jou heb er dochs wat in._—Nou ja, sei ’k, as je ’t krekt
witte wolle, parsop for ús Lânhearre.—_Zoo, krekt, dat is zoo, vraag
excuus; in sludderich weertje, he?_—en dêrmei gong hy fierder nei de
poarte.

Nei ’t ik op ’e Easterdyk noch in kear oanraemd wier om de flesse, kaem
ik bihâlden en wol yn ús kertier op ’e pôle. Dêr sieten twa
fellekeapers mei in bûterkeaper to redenearjen oer Domenijs-earlikheit,
konsjinsje en gnap biteljen. Ik sette myn parsop yn ’t finsterbank en
sei: dêrmei kom ik wer; ik scil my gau skearre litte.—Do ik wer kaem,
seach ik in pear spjochtige keardels mei de flesse skodzjen en
wrakseljen; den digere de iene der troch, en den de oare; en hja
gloerden der sa fûlbandich troch eft ’er in sekje sechstehealen út to
skoerren wier. Ik sei, dat is in divels wirk, hwet wolle jimme mei dy
flesse?—_Is ’t van jou zelfs, boer, of van jou vrouw?_ fregen se.—It is
úzers mei eltsoar, sei ik; parsop, dat ús Lânhearre habbe scil.—Mei ien
seagen se ús master mei de inketkanne reisgjen; en dêr fleagen se op
ta, det se hast oer eltsoar hinne trûzelen. Bliid det ik ’er ôf wier.

Heare, kasteleinske, sei ik, hwet is der dochs geande yn ’e stêd? Ik
bin hjir wol ’ris mei ’n mirdefel hinne tein, det my in heal snies
smouzen oan ’t baitsje hingene, ear ik de stêd troch de mist sjen koe,
mar noait hab ik it sa sjoen, as hjoed mei dy flesse; miene se det de
boeren de stêdsljue forjaen wolle, ef is ’t oars hwet? dat binne der
nou al fiif dy oan dy flesse toarnd ha? hwet hâldt dat yn?—Ei, dat scil
ik je sizze, myn goede man, sei it wyfke. Folle nearringen binne slop,
en mei dat wiete waer de ierdappels djûr, en nou de bûter de hele
simmer sa goekeap is, is ’t net better. Om koart to gean, wy habbe hjir
rom genôch dokters, en dat scoe oars wol gean om oan ’t brea to kommen,
as de mâlktapers hjar mâlke en sûpe forkoften sa se ried en foer; mar,
noed fen hjar mingers steande, smite se der in treddepart wetter
yn;—nou kin lyts en great it fortarre en krije selde in mismiel. Koen’
de dokters lyk as de ljue dy oansteld binne, om de iene d’oare de bûter
en tsjiis ta to weagen, fen beide kanten fen ’e evenar hwet gnobje as
hjar traktemint to lyts is om ’er earlik lâns to kommen, den wier it
hwet oars, mar nou moatt’ se ’er op út, ef de stôk yn ’e hals; en dy de
ljue de kwalen by sekfollen út it wetter oplêze kin, en bêst to foaren
lige doar mei in from gesicht, dy giet ’er mei op. It is in bidroefd
krús.—Ja, mar wyfke, sei ik, goede dokters habb’ jimme net licht to
folle.—Dat sizz’ je wol, man, sei se, mar hwer fyn’ jy se allegearre
goed, dêr sa ’n keppel binne? d’iene houn wirdt mei d’oare fûl.—In
slachter, dy syn healfearntsje dêr naem en der ’ris raer mei de greate
bile ynhouwe kin, sei: ik bitrou se bêst; ik hab ’ris mei in miel fen
in âld baerch, dy ik d’oare deis slachte en yn ’t sâlt lein hie, nei ’n
dokter west, om ris to sjen, hwet er dêr út meitsje scoe, en it earste
wier: _Pas vroeg man, vier dagen later had het mis weest! De patient
leit, hé!_ Ja dokter, as in stien. _Geen eetlust?_—Né, dokter.—_En het
andere wil ook niet?_ Glêd dien, dokter.—_De tong beslagen?_—Sa ’n
minsketonge habb’je noait sjoen, dêr is er dokter; en dêr mei lei ik de
baergetonge op ’e tafel, en spile hakken op.

T. H. H.

GRêFSKRIFT.


FEN IN WYNSûPER OP HIM SELME.


Wyn jowt libben; for my wier hja de dea. Nea seach ik de moarnsinne mei
in nofteren each. Noch binne myn bonken toarstich. Reisger!
bisprinkelje myn grêf mei hwette drippen reade wyn; stek in romerfol
út, en gean dyn wei.

J. H. H.

SOUN FORSTâN.


Ien fen de soannen fen in Fryske sé-kaptein, dy hwette lamliddich fen
skik en klirk by in abbekaet wier, takele him alle dagen as in jonker
op. Sa stoe er fen top ta teil yn peaske-pronk ienris foar ’e spegel en
sei yn him selme: “Ik bin flink fen liif en lea; de klean sitte my eft
se der my om getten binne; fammen hawwe sin oan my, en ik hab jild by
de rûs; hwet scoe in man as ik noch brek hawwe?” “Soun forstân, gekke
loebes!” sei syn heit, dy ’t yn ’e keamer stau, en him in earbân joech,
det er truzele.

J. H. H.

FOEKE SJOERDS.


My is eris forhelle, ik wit net eft it wier is, det ús stoarjeskriuwer
Foeke Sjoerds eren in lyts skoenmakkerke to Nijtsjerke wier. Dêr
moasten hja in nij skoalmaster hawwe, tsjin sauntich goune yn ’t jier;
hwent sa great wier dêr it traktemint. Do ’t ’er nimmen op útkaem en de
Nijtsjerker bern lang for wyld roun hiene, seinen se, det baes Foeke de
bern wol a-bie leare koe, en sa is Foeke Sjoerds, by brek fen better,
skoalmaster to Nijtsjerke wirden. Hy bleau ’er skoenmakker by; ûnder in
steand seil is ’t ommers maklik kloetsjen.

[Yllustraasje: 1713 FOEKE SJOERDS 1770]

Neijerhân hat er in bulte yn de âlde pompieren en stoarjes fen Fryslân
om snúfd, en it sa fier brocht, det er mannich goed boek, sa wol oer de
nije as âlde skiednissen fen ús lân, oan ’t ljocht brocht hat. Mar hy
is net sûnder help west.

Nei ’t my fen âlde ljue altiten sein is, moat er in bulte to tankjen
hawn habbe oan Epo Sjuk fen Burmania, dy ’t do boargemaster fen Dokkum
wier.

Nou moat ik jimme noch in staeltsje sizze, dêr ’t jimme de man sa
hwette út priuwe kinne. Jimme moatte den witte, det Foek-omme wier net
allinne skoalmaster, mar lyk as folle tiden, koster ’er by, en as
koster moast er ommers witte eft ’er preke wirde scoe ef net. Ienris,
do ’t de domenij út fen hûs wier, frege in húsman him, eft ’er snein
oer dei ek leard wirde scoe. “Dat wit ik net,” sei master. “As jy it
net witte,” andere de boer noartich, “hwa moat it den witte?” “Der
wirdt al preke, sei Foek-omme do, mar eft ’er leard wirde scil, dêr
doar ik net for ynstean.”

Hjir út sjenne jimme det master in finen sliper wier; hy wier oars
wakkere stil en ynbânnich, en nei ’t my sein is, koe er net bêst út de
wirden komme.

J. H. H.

IN SKOTSK MIEL.


In earme heechlânner út Skotlân, dy net bêst Ingelsk koe, kaem yn
Londen en krige honger. Hy sei oan immen dy ’er noch al frjeonlik
útseach en him op strjitte mette, hwet er brek hie; mar dizze, sûnder
him nei in bakker to bringen, sei him koart wei, hwerom er net nei in
_pennycook_ gong. _Pennycook_ is yn Londen in man, dy de earme minsken
for in bytsje jild in middeimiel klear makket; in omstik brea, in byt
flêsk, in gleske bier, en dêr mei op en hinne. De heechlânner, dy
_pennycook_ net goe’ forstien hie, frege de earste de bêste, eft er him
nin _pennycut_ wize koe. Omdet _to cut_ yn it Ingelsk knippen en snijen
bitsjut, miende de man det de Skot frege nei in man dy skearde ef it
hier knipte, en wiisde him nei in brabier ta. De heechlânner tikke oan
’e doar; de brabier docht op, set him del op in skearstoel, jit de
bekken fol hjit wetter, makket skom mei in roune bâl fen sjippe, set de
bekken foar him op it tafeltsje del, en giet do de treppen op om it
skearmes to heljen. De heechlânner sette aenstons de bekken oan ’e mûle
en slobbere it sjipsop yn trije swolgen op, do bigoun er op it stik
sjippe om to kôgjen, dat er ek, omdet it sa glêd wier, mei in rep
orbere hie. De brabier, werom kommende, seach eft er foar de kop slein
wier, mar de Skot krige yn syn ienfâldichheit in dûbelstûr út ’e búse,
dy er de brabier yn ’e hân treau mei dizze wirden: “Dêr is ’t jild,
heite; it sop wier goed; mar dyn ierdappels binne danige kliemsk.”

J. H. H.

BATTHYANY’S DEAD.


(UT DE OARLOCH FEN EASTENRYK JIN HONGARIJE.)


1849.


Hongarijes eedle lieder,
  Batthyany is nou wei;
Krûd en lead fen kroande boalen
  Naem him fen dizze ierde wei.
Roaf kaem by de moarderije,
  En men stiel syn skatten ek;
’t Earst geslacht fen Hongarije,
  Moast yet oan de biddelsek.

Magyaerske dapp’re helden
  Fochten Hongarije frij;
Eastenryk syn roafkroäten
  Sloegen en forjagen sy.
Nou kaem Ruslân mei syn benden
  Ut it rûge noarden op,
Om it folkenrjucht to skenden
  Mei de koegel, mei de strop.

Hwet net fluchte koe moast stjerre,
  Hwent genade wier der net;
Mar de sultan fen Turkije
  Teande yet in minsklik hert.
Kristenboalen moatte leare
  Deugd en edelmoedichheit
Fen in Turk, in man mei eare:
  Skande for de kristenheit!

Batthyany is formoarde
  For de frijheit fen syn ryk;
Hongarije is forplettre,
  Frijheitsstander laeit yn ’t slyk.
Heal Europa is fol woede
  Om it yslik grouwelstik;
Mar de wraek komt mei syn roede:
  Trilje den, tyrannen, skrik!

Ienris scil dy dei oanbrekke,
  As in swarte tongerwolk;
Den scil hiel Europa opkomme
vFor it eedle Ongersfolk.
Ja, Wandaelske tyrannije!
  Tink net det de wraek forjit;
De eedle deaden, ja dy swije,
  Mar hjar geast dy libbet yet.

Libbet! edele Hongaren!
  Spried him hiel it ierdryk oer,
Fier oer de Atlantis hinne
  As in helder, heilich fjûr.
Hoopje, o Ongersman en Polen!
  Yette is it tsjustre nacht:
Laeit de frijheit nou forholen,
  Ienris komt se onforwacht’!


_Grou_, 2 Nov. 1849.
E. H.




TAHEAKKE.


TAHEAKKE.

JAPIK INGBERTS.

Jimme kenne him ommers wol, net? dy greate prefester yn ’t stellen yn
ús pake-en-hjar-tiden? Nou, Japik Ingberts hat ’ris in fyt útrjuchte,
dy moat ik jimme wol ’is forhelje.

Japik wenne twisken in boer en in mounler yn, dy deilis waerden oer in
kou, en dat gong by ’t bruijen ôf. Lang stunen se; mar de tiid, dy
alles slyt, sliet hjar kwestje ek út, en ienders, do se beide yn ’e
herberge sieten, kaem Japik der mei in slingerslach twiske beide en
makke de frede. De boer wier der sa mei op ’t skik, det er de mounler
aenstons de oare deis to gast noade op twa einfûgels, dy’t er krekt
sketten hie. Japik scoe se briede; hwent dy koe koaitse en stelle fen
beiden. De oare moarns sloech de klok middei, en noch wier de mounler
der net. “Scoe er ’t ek forjitte?” sei de boer. “Kom, ik scil him mar
gau helje.” Sa as de boer út de doar wier, brocht Japik de twa
einfûgels by in pear drege poepen yn ’e skûrre-reed, dy de bistkes yn
in amerij bihimmelen. Mei’t de einfûgels op wierne, kaem de boer wer en
sei, “set it iten mar op, de mounler komt al.” Mei ien bigoun de boer
de messen op ’e hoeke fen ’e mûrre to slypjen, en Japik gong nei
efteren; mar yn pleats fen de fûgels wer út de termen fen de poepen to
heljen gong er de mounler to mjitte, en sei tsjin him: “De divel, maet,
hwet hat de boer it bryk mei dy foar. Dou biste in goe’ frjeon fen my,
dêrom siz ik it dy; mar hy wol dy de beide earen fen de kop snije. Hark
mar! dêr slipet er ’t mês al.” “Dy loebes! sei de mounler, “woe er my
sa bitrekke? Nou wit ik hwet dy frjeonskip bitsjut.” En dy mei ien op
’e hael wer nei syn mounle ta. Do Japik aenstons nei de boer, dy’t noch
al stie to mêsslypjen en him frege: “haste de fûgels net?” “Wel, sei
Japik, dat is in nuvere gast dy mounler; hy komt de doar yn, skoert my
de panne mei einfûgels út ’e hânnen en rint der mei foart.” “Dêr scil
him de divel for helje! sei de boer, ik moat der dochs ek ien fen ha.”
En de boer sa mei it blanke mês yn ’e hân en de bleate kop de finne út,
en de mounler efternei, rinste net sa haste net. “Ien! ien! gûlde er
him nei sa lûd as er koe, ien mar! d’oare scilste hâlde.” Mar de
mounler, dy ’t mês seach, miende det de boer it op in accoart smite woe
en mar ien fen syn earen hawwe woe; dêrom spile er hakken op, en sa
krigen se allebeide nin byt.

J. H. H.

Oanteikeningen fen
DON ANTONIO DE MAGINO.


Volle Maan. Maendagh den 31/ ’s morg. 10 u. 41 min. in de weeghschaele;
groeysaem. Der binne forskate skealjen op ’e wrâld, minsken, mar Don
Antonio ken der mar twa, in polletike skealjen en in ordenaris
dagelikske skealjen. Yn de polletike weage se inkel hwet swierst is yn
’e pong ef yn ’t bilang, en dy is makke for de greaten fen ’t ierdryk,
binammen for de keizers, keningen en prinsen; yn sa’n dagelikske
boarger-skealjen weage se mar simpel hwet binlik, fromst en earlikst
is, en dy is for de gemiene ljue. Yn dizze tiid komme der lykwol ûnder
de boargerminsken ek inkelden, dy ’t oan de polletike skealjen toarne
wolle, en dat bikomt hjar as de houn de woarst. Hwent de oare boargers
sizze, det se biskiters binne, en wolle neat mei hjar to dwaen ha. Ik
Don Antonio ha dy skealjen yn Italien ek ’ris probearre; mar, minsken,
it is sa nau to hitten! It spande om trochslach to krijen, en de
prinsen, dy’t der flink it hantsje fen hienen, laken my noch út ta det
sa’n knoffeler as ik oan hjar skealjen poarne doarste.

De deuker: dêr forsjit in stjerre troch de _weeghschaele_. Hwet scoe
dat bitsjutte? Ha! Don Antonio de Magino sjucht it al. Oer hûndert
jier, krekt oer hûndert jier, siz ik jimme, den rache en skelde in
partij boargers op de keningen en greaten krekt eft se nin turf heech
binne en ûnderwiles wrakselje en wrame se om in skealjen to krijen, dy
wol tsjien ’ris sa polletyk is as der noait ien yn de hânnen fen in
prins west hat. Bankerot spylje, falske boeken hâlde, wer greate
negoasje dwaen, moai klaeid gean, sûpe, frette, banketearje, hoerkje en
hjar fortille oan fleskfetten, alles fen it jild fen de earme minsken,
dy se oplichte hawwe, dat binne mar wyssewasjes by dy hearen.

Dêr forsjit wrychtich al wer in stjerre! Dy is noch wol helte greater
as de earste! Ja, mannen, mar nou is ’t noch ek wol helte briker; hwent
de measte earlike ljue, dy noch net stellen hawwe, prate net allinne,
mar hannelje en wannelje mei dy skelmen en bankerottiers krekt eft der
noait nin stek oan los west hat. Dat wol nei it dom bigryp fen Don
Antonio de Magino sizze, det dy earlike ljue allehiel’ nin bien mear yn
in bankerot fine, en det se ek mei in tontsje twa striken gean scille,
sa gau as se mar in bytke yn ’e knipe komme. As ien fen jimme oer
hûndert jier noch libbet, dy moat him foaral en bileaven for de
neikomlingen fen dy earlike ljue wachtsje, en de beide hânnen deun op
syn haloazje-bûske hâlde, as er neist hjar yn ’e tsjerke sit.

Mannen, mannen! Sjugge jimme it wol? Dêr barnt in great fjûr oan de
himel tichte by de _weegschaele_. Hwet scille wy nou ha? Kom, Antonio
scil it fjergesicht ’ris úthelje; dat lûkt danich oan. It liket wol in
bakker, dy brea yn ’e oun sjit. Né, né! Don Antonio de Magino sjucht it
al, frjeonen! In partij binne greate skelmen wirden: de earlike ljue
skouderje de skelmen net, mar achtenearje se allike goed as ien, dy
altyt from en earlik bitelle hwet er skildich wier. Minsken, Minsken!
nou is ’t allegearre tsjef wirden, en dat tsjef barne se dêr boppe. Mar
stil ’ris! Scoe dat wol wier wêze? Kinne it ek smoarge pipen wêze, dy’t
se útbarne om der neijerhân krekt as nije wer út to smoken? Né, né! Don
Antonio de Magino hat it wol goed sjoen. It wirdt net _út_-barnd, mar
_for_-barnd; it is tsjef. “Yn de oun mar!” roppe se dêr boppe. Sjen
’ris, minsken! It is in griis en in grouwel. De blauwe lôge en de
fonken fleane ’er nei troch de hege himel.

_Nota Bene_. De skealjen, dy oan ’e himel hingje, en dêr it greate
himeleach oer en troch giet, dat binne skealjen fen de suvere
rjuchtfirdichheit. Dêr wirdt it yn ’t ein allegearre yn woegen, Don
Antonio de Magino ek. Meitsje mar, det jimme wicht hâlde kinne.

YBEL EN JELKE, OF DE BOASK OP IT IIS.


Der ried in gnap faem fen _Suwâlde_ nei stêd;
Hja wier ris opstreake sa tsjep en sa glêd;
Hja waeide en hja swaeide sa flink oer it wiid,
En ried mar mei alle de fammen om striid;
Hja wier sa fornimstich, sa prot en sa wiis,
En seach nei nin redens en seach nei nin iis;
Hja glied ’er mar hinne en tocht nearne net om,
It hertsje dat wier hjar sa nommel en rom.

En kamen hjar fammen to mjitte op hjar wei,
Den rôp se fen fierren al: “dei fammen, dei!”
Mar feinten dêr like se neat mei op ’t skik,
Dy joech se op it moaist ’ris in frjeonlike knik.
Sa dreau se foar ’t wyntsje de Langemear del,
Mar, Jemi! hwet waerd se do bjustere kel,
It roun hjar sa kâld en sa skril troch ’e lea,
Hja wirdde sa wyt as de baerlike dea.

Hja taest’ nei hjar hals en hja skrilde der fen,
En gûlde: “dêr haw ik myn kroantsje forlern!
Dat kroantsje, dat krige ik fen oarre to jow,
“Dat laeit op it iis, en hwet moeit my dat nou!”
Hja swinkte werom, nei _Suwâlde_ wer ta,
En socht om dat kroantsje, en se digere sa,
Hja skrepte en hja snúvde tsjin de eastewyn op,
En pûstte as in man mei it kin op it krop.

Dêr dreauke fen fierren in feintsje hjar oan,
’t Wier Jelke, de Birgommer bysitters soan;
Dy rôp al: “Wel, honke, ho rydste sa hird?”
“Ei fanke, kom stan hwet, en sprek ’ris in wird.”
“Myn kroantsje, sa kriet se, dat haw ik forlern,
“Dêr ried ik sa om, en dêr scoe ik nei sjen.”
“Dyn kroantsje? dat is al nei _Altenborch_ ta:
“Dat wit ik, dat scil de kast’lein dêr wol ha.”

“Ho baestou sa nuver fen _Altenborch_ ju?
“Ja, haw dou de gek mar mei simpele ljue.”
“Och, faem, ik haw siker de gek net mei dy,
“Liz op mar, ik siz dy, en ryd ’ris mei my;
“Liz op mar dyn hân, kom, liz op mar om nocht.”
Dêr rieden se hinne as in fûgel dy fljocht!
It hearren en sjen wier hjar omtrent forlern!
De holle dy gonze en dy sûze der fen.

En krekt as in laem yn ’e finne wol docht,
Sa sprongen se oer dykjes en ronfels út nocht;
En kamen se fammen en feinten neiby,
Dy swaeiden se en swongen se as ljippen foarby.
“En, holo! dêr hawwe wy _Altenborch_ nou!”
Sa rôp er, en kraste ’ris det it sa stau.
“Kom Oeble! jaen nou ’ris hwet brandewyn, frjeon!
“Wy ha’ dochs yn lang fen dyn sûpkes net preaun.”

En Oebele dy skonk hjar in gleskefol yn,
En Jelke dy moezze er it kroantsje by yn.
“Haboes nou, jong fanke! kom, bring my ’ris ta:
“In rider dy swit, komt in dripke wol ta!”
Dêr foun hja yn ’t gleske hjar kroantsje werom!
Hwet waerd it dat fanke do noflik en rom!
It brochte hjar sinnen alheel wer yn ’t stjûr,
Hja flijde hjar smûkjes by ’t knappende fjûr.

“Dou bysfeint, sei sy do, hwet haste my hawn;
“En hwerom, siz, brochste my net yn ’t forstân?
“Hie ’k nou mar myn strinkje mei gitten ek wer,
“Den hie ik myn winsk en den hie ik myn ker.”
Nou seach se sa frjeonlik, sa noflik, sa blier,
En teach do ’ris tige mei Jelke to bier:
Hja hoalle en hja lúst’re en hja hie him sa ljeaf,
En klamm’re om him hinne as de bân om ’e skeaf.

“Wel, Ybel, sei Jelke, is ’t dy dêrom to dwaen,
“Den ride wy mar nei de Ljouwerter baen.”
Hja moasten noch earst op ’e _Froskepôle_ oân,
Dêr smakket in minsk boerekoffy sa skoan.
Hja rieden nei stêd, en hja koften in string,
En rieden nei hûs ta, en út is it ding.
Hwent Ybel en Jelke dat waerd ’er in span:
Hja socht om in kroantsje, en hja foun in tsjep man.


_Tollens_ fen fierren neifolge.
1832.
E. H.

[Yllustraasje: YBEL EN JELKE. IISWILLE.]

DE IERE MAIMOARNE EN DE MINSKE.


Dêr ha we it ljeave foarjier wer
  Mei al syn noflikheit!
Elts fûgelke is wer yn de wer
  En sjongt, en gûlt, en geit.

De ljeave flinter komt ’er út
  En dwarlt de fjilden om,
En siket mei syn fine snút,
  It swiet út krûd en blom.

Hark dêr dat sefte siichje ’ris
  Troch blêd en twiichjes gean.
Snuve op! hwet is de moarnloft
  fris Hjir yn dy boeken lean.

Hark dêr dy ljeave nachtegeal!
  Scoe dy hjar leedsang jaen?
Ho kweeljend, earnstich klinkt dy teal
  Sa dompich út dy loan!

“Wy binne allegearre blij,”
  Dat roppe se ús nou ta:
Ja, stomme blomkes sizze my:
  “Den biste it ek wis; ja?”

En biste it net, och, minskebern!
  Hwet dochste yn ’t ljeave fjild?
Krûp yn dyn hûs by de hirdshern’,
  En sucht, ef tel dyn jild.

De greate master fen natúr
  Formeidet hjoed syn bern;
Hy spriedet ’t fjild mei blomkes oer
  En lit syn goedheit sjen.

It gêrs komt út de groun as brûs,
  De beam syn knopkes set.
Fjild op! forlit it neare hús,
  Dy ’t hert fol soargen het.

Fjild op, mei lichte trêd en swier!
  Wêz’ blij mei krûd en djier.
Sjen op! ’t ropt alles heech en fier:
  “Us God is great en goed;

“Is great en machtich, ivich goed
  For al syn créatûr:
Dou, minske, biste sof en tsjoed;
  Och, jaen dyn soargen oer.”

Dat sizze blom en fûgels my
  As tsjûgen fen Gods macht;
Mar hwerom sjonge en pronkje sy
  Net yn de tsjustre nacht?

Hjar sang, hjar swiete melodij
  Komt mei de dage oan:
Ut ljeafde en pearsjocht sjonge sy
  Wer om Gods ljeave moarn.

Mar ’t is oan dy allinne jown
  Gods greatheit oan to sjen,
En den, fen ierde en flesk ontboun,
  Nei Him ta op to tsjen.

Mei krêft’ge wjukken rjocht, myn siel,
  Dy tsjin Gods himel oan!
Oanbid mei de earste sinnestriel
  De Skepper fen sa ’n moarn!


1833.
E. H.

[Yllustraasje]

FAMMEWILLE.


Heare, Saske, hwet in nocht!
Hear ik dêr de trommen net?
Blinke de gewearen net?
Ljea! It Skuttersfolk is thús;
Daelk is ’t keamerop mei ús.
Den springst’ mei hjar yn de bocht;
Heare, Saske, hwet in nocht!

Saske binn’ dyn redens klear?
Al de Skutters út it lân
Nimme in famke by de hân.
Saske, heste boaske, ljea?
O dyn Skutter is net dea.
Fiel, dou hest him by de hân,
Dy syn trou dy joech to pân.

Ryd den det it gûlt en giet:
Nin faem dy allinne stiet;
Alles rit wer pear oan pear,
Saske, is dyn ark al klear?
Liz’ nou oan, in tútsje ta,
Nin poepinne scil him ha.
Foi dat wier nin wachtsjen ljea!
Sûnder Skutters wier ’k ljeaver dea.

IN PEAR FERSKES UT DE QUICKBORN.


(Platdútske rymkes, Klaus Groth) 1857.


Dr. E. HALBERTSMA.

JOUNFREDE.


De wrâld is o sa sêftkes,
As laei hja yn ’e slom,
Men heart nin sucht, nin laitsjen,
Hja libbet, mar is stom.

It sûzet troch ’e blêdden,
Sêft as in bernesliep;
Dat binn’ de widzesankjes
For kij en ’t froede skiep.

It doarpke laeit yn ’t tsjuster,
In nevel laeit ’er oer;
Twa ljeafsten heart men lústrjen,
As ’t frjeonlik dou-gekoer.

Men heart de kijkes snuven
Yn ’t lange, griene krûd,
Dat houwen en dat snuven
Dat is it ienichst lûd.

Dat ’s wis de Himelfrede,
Nin haet, nin niid, nin spot;
O! ’t is de tiid fen bidden,—
Hear my, o goede God!

SNEINSREST.


De stille rêst is yn it hûs, oer ’t fjild is nin getier,
En op ’e delle laeit it skaed, de sinn’ skynt op ’e wier.
Dêr is in plak for frede en rêst, binêst de jonge frou!
Hja triuwt hjar berntsje oan it boarst, sa ljeaflikjes en sa trou.
Nin wolk is yn ’e blauwe loft, op ’t wêzen nin fortriet,
Nin lûd is oer it stille fjild, as ’t plechtich klokgelied.

ALD-JONG.


Wy gongen togearre yn ’t fjild, myn Hans,
Wy gongen togearre to rêst,
Wy sieten togearre oan ’e disk,
Sa waerden wy griis op it lêst.

Trep op sa licht, trep ôf sa traech,
Sa mannich, mannich jier—
’k Ha dochs myn Hans yette krekt sa ljeaf
As do mei ’n kroes kop hier.

NIJJIERS-WINSK FOR 1841.


_DE WACHTMAN._

Toalf slacht de klok yn de âlde toer,
It winter-waer is kâld en sûr.
Ik wol mar út it wachthús gean:
Mar sjen ’k dêr jinsen immen stean?
Dêr komt in skynsel op my ta;
Hwet wol dy faem mei blommen ha?
De klean dy binne wyt en rea,
Dy flodderje hjar om de lea.
Ei, ljeafke! siz, ho lakest’ sa?
En rikst’ my moaije blomkes ta?
Dat is sa nuver hjir op strjitte,
Dat mei wol tsjoenderije hjitte.


_IT NIJE JIER._

Ik bin _’t Nijjier_, sa is myn namme;
Ik bin yet fen in âlde stamme:
Myn mem wier _Hertha_, de Godinne,
Fen alle minsken mem en minne;
Dy al hwet libben hat op ierde
De segen en ’t gelok ta fierde.
Kom, wachtman, lit my hjir hwet bliuwe;
It lykje hjir wol tsjeppe ljuwe,
En lit my einling hinne rinne,
Dêr al myn sisters gongen binne.


_DE WACHTMAN._

Men acht hjir sokke fammen net,
Dy nachts op strjitte omrinne as slet.


_IT NIJE JIER._

Ik kom fen God hjir yn it lân,
Om goed to dwaen mei ’n mylde hân;
Dêrom lit my mar feilich binnen,
Om ’t goede dalik to bigjinnen.


_DE WACHTMAN._

Wel, bistou sa’n fornamen frou?
Kom, wolkom den yn ’t âlde _Grou_;
En strui den út, nei east en west,
Hwetstou fen God ontfinsen hest.
Jow sinneskyn genôch en rein
For ’t sie, dat yn de groun wirdt lein;
Jow de earme ljuwe wirk en brea
En berntsjes mei gesoune lea.
Jow rike ljuwe in edel hert
To heeljen earme ljuwe smert;
Biskerm de Keuning en syn hûs,
Jow frede yn paleis en klûs.
Stjûr ús in nije Grytman oer,
Dy de âlde liket yn ’t bistjûr;
En meits ek de âlde, as Gouverneur,
Der Friezen eare en freugde en fleur.
Skink ek de boarger goed gewin
En frede yn it húsgesin;
De keapman, skipper en de boer
Lit dy it goed gean op den djûr;
En ljue, dy tsjiere om in strie,
Bisêftsje dy mei goede rie.
Dy noait genôch ha, skink dy neat,
Dy binne dochs oan de earmesteat,
Mar bring forleeg’ne ljuwe treast
En de earme siken aldermeast.
En mennich faem, dy kreunt en stint,
En ’t wetter oer de wangen rint,
Jaen dy yn ’t ein hjar hertewinsk,
Jaen dy in keardel as in stins.


_IT NIJE JIER._

Dat alles kin ik jimme bringe,
Mar ien ding wirdt ’er by bitinge:
Pas jimme op! De Grouster ljuwe
Moatte altyd âlde Friezen bliuwe.
En as hja ’t jier forkeard bigjinne,
Den koe it yet wol earsling rinne.
Wêz’ wirksom, kloek, mar ek pleizierich,
Den bliuwt ’t âld _Grouwergea_ woltierich:
For loaijens bring ik mei in roede,
Dêrom wêz’ elk mar op syn hoede.


E. H.

[Yllustraasje: DE GROUSTER ROTTELWACHT.]

GROUSTER ROTTELWACHTS NIJJIERS-WINSK FOR 1842.


Ho fljocht de tiid dochs foart!
Sa blaest de stoarm de weagen
Yn skom en bûrlen wei.—
In skynsel foar ús eagen!

Der ’s wer in jier ten ein;
Ho fol fen soarch en lêsten!
En mennich goede frjeon
Kaem yn it grêf to rêsten.

Wy libje yet, Godtank!
Kin men ’t wol libjen neame?
Hwent mennich fljocht ’er troch
As ’t foaltsje sûnder teame.

En mennich droamt ek mar;
Hy wit net det er libbet.
In oar is ’t libben sêd,
Dy klaget ef dy kibbet.

Is dat de tankberheit
For ’t goede dat wy krije?
“For ’t kwea”, ropt mennich licht:
O, lit ús dêr fen swije!

Hwet de iene ôfnimd wirdt,
Hat de oare wer oerfloedich:
De rykdom bringt syn soarch;
Dy soarch hat wirdt swiermoedich.

En de earme hat mar soarch
For klean en for hwet iten,
Dat faek fen rike ljue
Oerdedich wirdt forsmiten.

Syn greatste fyand is
De bittre kjeld en honger,
In hûsfol earme bern,
En ’t jamm’re brea-gelonger.

Sa hat elts hûs syn krús,
Syn swierrichheit en lêsten.
Is ’t op in sekfol goud
Wol altyd swiet to rêsten?

De nijjiersdei is dêr!
In dei fen lanterluijen.
De winsken heart m’ oeral
Sekfollen for ús struijen.

De ljuwe fen de stôk
En fen de âlde rottel,
Dy komme ’er ek wer oan
Mei hjar nijjiersgekwattel.

Elts rymt sa goed er kin;
Wy rime neat as winsken
For boer en edelman,
For goede en kweade minsken.

Us jonge Grytman earst
Wirdt winske heil en segen,
Gesontheit en gelok,
En elts him tagenegen.

De ljuwe fen ’t Bistjûr,
De Tsjinners fen de leare,
De keapman en de boer
En dy de bern meneare;

Mar de earme minsken ek,
Dy sa nei wirk forlange,
Bifelle wy elts oan,
As kjeld en earmoed strange.

Dy winskj’ we in tankber hert
For alle goede dingen,
Dy ús de Himel jowt
Yn túzen segeningen.

Us Grouster fankes ljeaf,
Dy sa nei frijers wachtsje!
De hoop dy libbet yet:
Wol dêr foaral op achtsje.

Nou binne ús winsken út,
Wêz’ nou den ek tofreden.
Wêz’ bliid op dizze dei,
Mar mei forstân en reden.


E. H.

GROUSTER WEACHBRIEFKES 1839.


I.


_In wird fen de Weachmasters oan de Merkegasten yn Groustermerke._

Forline jier tochten wy: nou is ’t for ’t lêst det wy jimme hifkje,
frjeonen! Under de greate heap, dy ús de flesksek joegen to weagen,
wieren rju dy ’t ús skeetsk oanseagen, krekt eft se sizze woene: “Jimme
ha de skelm spile, feinten!”—Det dêr neat fen oan wier scille wy net
sizze; mar, minsken! it koe net oars om it stik brea. Der binne folle,
dy gean mei in moed fen hûndert poun op ’e skealjen, en as wy hjarren
den mei ús wichten bitsjutte, det se to licht binne, den smite se ús
noartich it skrokke weachlean nei de kop en woene der ús wol in mep by
jaen. Der binne oare, dy ’t jier op jier tsjin wille en tank in poun
mannich oplizze. Dy tinke: nou bin ’k lykwol net groeid. En as de punt
fen de evener den yet altyd op hjar tawiist, den is ’t: “Hawar, ik wol
net wer.” En as wy dat hearre, den giet ús de moed yn ’e hakken sitten.
Noch hiene wy ljue, dy ’t keken op ’e wichten wieren, en wy brûkten
gûds dy ’t yn saun jier net by de itigmaster wêst hiene,—net omdet wy
dy man net bitrouden, mar omdet it sa’n ougrysliken jild kostte. Wy
bigripe net hwêrom se de eveners ek net itigje,—hwent dat is in goudmyn
for de biskiters. Mar ho stilder ho better.

Al dy minsken ha wy om ús eigen bilang hwet bigûchele en sa ha wy de
iene hwet jown en de oare hwet ontnomd, sûnder det wy it mês der by
hoefden.

Om nou dy noartige ljue ta klanten to hâlden, wolle wy hjarren
bitsjutte, det it gjin skande is al dript hjarren it fet ta de boksen
út, ef det men se mei in kearse fen efteren trochljochtsje kin. Dêrom
ha wy in list fen de Weachmasters út Ingelân en Frankryk komme litten,
dêr ’t wy jimme de útrinders fen opjaen scille.

George de Twade foun op in reiske yn ’t greefskip Lincoln ûnder syn
ûnderhearrigen ien, dy woech 583 poun. Hy wier om ’e mil 10 foet en 4
tomme tsjok, hy wier 6 foet en 4 tomme heech. Dy man syn iten waerd net
folle, mar hy pluze deis 18 poun flesk op, bûten ’t byspil. Hy stoar yn
syn tritichste jier. Ien fen syn saun berntsjes, in jonge fen fiif
jier, krige in pakje klean út ien fen de mouwen fen heite jas.

Eduard Brimet, in Ingelsk keapman, stoar op dyselde âlderdom to Mader
yn Essex, dy woech 609 poun. Saun ordintlike mânljue koene tagelyk yn
syn jas biknoopt wirde. In forwoechsen skroar, dy ’t graech in slok
mochte, naem oan om for in skelling troch ien fen de mouwen fen Brimet
syn ûnderbaitsje to wramen. It keareltsje kaem der troch, mar mei folle
skreppen.

Michel Sponer, yn de prowinsje Warwich, wier de baes fen alle
bealchseinen. Hy woech fjouwer wike foar syn dead 649 poun. Hy wier 57
jier en koe net gean, mar ried alle dei yn in wein dêr ’t er krekt yn
koe en dêr ’t er út en yn takele wirde moast. Nei syn dead wier er fen
’t iene skouder oan ’t oare 4 foet en 3 tomme. Op ’e jiermerke to
Atherston krige er rûzje mei in smous, dy him mei in pinmes yn de
termen rippe woe. Mar Abram koe mei it lytse mês net troch ’t fet
rikke; oars hie Michelom do in lyk wirden.

De Fransken dije sa goed net. De heechste dy dêr bikend is woech 385
poun.

Nou hwet fen de lichte ein.

In sweedsk skoenmaker woech op syn tritichste jier, mei ’t skoatsfel
foar, 43 poun en wier dôch 5 foet en 4 tomme heech. Hy is mei in
simmertwirre to Stokholm fen ’e strjitte ôf op ’e tsjerkegoate set.

In dounsmaster to Rouaen woech mei fyoele en strykstok 33 poun en in
lead mannich. Hy wier 5 foet en 2 tomme heech. Hy naem ienkear oan om
in deuntsje to dounsjen op tûzen skriesaeijen. Hy die dat al, mar twa
aeijen, dy ’t net goed op ’t ein stiene, rekken stikken. Sa forlear de
man de weddenskip en do skeat er him sels foar de kop.

In skroar út Hamboarch, fen amper 5 foet heech, woech nei iten 32 poun.
Hy iet folle fisk. By hirde wyn droech er lead yn ’e skoen om fêst to
stean.

Dit binne mar inkelde út de greate heap. Nou kinne wy jimme fortelle
fen ljue, dy ’t op in biezemstôk troch de loft fleane ef op aeisdoppen
nei Eastynjen reisgje. Mar dat binne tsjoensters, sokke telle wy net.
Bikreun der jimme mar net mear oer, det de iene in hûndert poun mear
hat as de oare. Wy woene ’t wol hwet liker ha yn de wrâld. Mar wy wolle
der ek net mear oer falle, al krije wy se as salmen sa fet ef sa toar
as stokfisken. Om’t it ús om jildfortsjinjen to dwaen is, hâlde wy ús
fen alle rie ôf. It giet en bliuwt dôch lyk as in glûpert fen in jonge
tsjin syn mem sei:

De iene pronket sûpt en set,
De oare neat to bikken het.
De iene giet yn sydne klean,
De oare nei de lappen flean.
De iene laeit yn fear en plom,
De oare hat noch yn noch om.
De iene hat linnen yn ’e kast,
De oare hat neat oan ’e bast.
De iene yt dat hy graech mei,
De oare beane alle dei.
De iene yt tsjokke rizenbrij,
De oare keallesûpen lij.
De iene dy drinkt bier en wyn,
De oare slacht ’er wetter yn,
De iene kin fen fet net rinne,
De oare springt der ribskien hinne.
De iene hat neat yn ’e bûs,
De oare gounen by de rûs.
De iene nimt in wiif yn ’t bêd,
De oare is froulju wêrs en sêd.
Us heit dy skrept en docht syn bêst,
Us mem dy sûpt en fret fen ’t bêst.


“Kinste oars net, loebis?” sei syn mem. En hy striek út.

Nou farwol yn ’e merke! Wachtsje jimme for brân en snijen, en foaral
for de smouzen.

_Grou_, 24 Oktober 1839.

H. Epema, _Weachmaster_.
S. de Vries, _Scriba_.

GROUSTER WEACHBRIEFKES 1840.


II.


Wy winskje jimme gelok mei ús nije Goeverneur. Jimme kenne Sytsma as in
Fries yn mirch en bien, dy it lân, dat er regearje scil, ken en ’t der
bêst mei mient. En nou sizze wy: Wolkom yn de merke, folkje! de iene sa
wol as de oare. Mei rokken en stokken, mei prûken en broeken, mei
jakken en pakken, mei linten en flinten, garren en harren, allegearre
wolkom!—Wy binne der wer mei de weagerij. Us úthingboerd is net great
en wy mjitte it nut en de lof fen ús wirk net by Nederlânske jellens
út, lyk as gelearde en ongelearde swetshanzen. Wy mochten oars ris
minder dwaen as sizze, en as stadige lju den seine: “It feilt wol ’ris”
..... dat scoe ús searder dwaen as det in lûdropper ús for biskiters
útrachte. Mar wy wolle graech det de ljue ús flitiger bisiikje, om ús
en hjar eigen bêst. Wy habbe folle bêste mingers, dy ’t ús jier op jier
de rompslomp op ’e skealjen bringe; mar der binne ek folle, dy der
noait om tinke, eft se mei hjar breasek foar- ef efterút gean: It
griist ús!

Groustermerk sjen wy se ús foarby kuijerjen, dy de hele dei oars neat
dien habbe as hjar ierdske tabernakel goed to dwaen, mei kofje en
klontsjes as bargehokken, mei smoken en snuven, mei bittere, kleare en
swiete sûpkes, ef mei al hwet de tapkast for nektar to pronk set mei
forgulden letters,—mei gebradens, det it fet ta de hoeken fen ’e mûle
út rint,—mei appelsmots en bofferts, det de knopen fen ’e klean
boarste, en den soms yet de hoekjes en herntsjes mei rinnend gûd fol
jiette, sûnder det se witte eft se der hwet mei bidijd ha. Hja kinne
sadwaende út de liken groeije, ef, as ’t forkeard gong, scoene se ’t
hele grim kwyt wêze ear ’t se ’t tochten. En ho den to rie?

It is nuver! tinke wy wol ris. Ho faek sitte de ljue to rekkenjen mei
de pong, en as der in knoarke jild oerfortsjinne is, o! ho nochlik
wirdt den de kast op dien. En dat hearlike liif, dêr ’t safolle _yn_ en
_om_ dien wirdt, dêr ’t nachts en deis op arbeide wirdt om it goed to
dwaen: dat net to weagen om to sjen eft it helpt ef net; it is skande!
Sadwaende rinne de knapskrinkels gefaer om libbens-liif in stokfisk to
wirden, en de wyndrinkers, det de learen sek út it fetsoen tynt en hja
gjin minsken lyk binne. Dat kin sa net langer.

Wy scille de nije kening (hwent de âlde hear hat de effearen oerjown;
och! koene wy it ek sa fier bringe mei de weagerij!) forsiikje om in
wet, det eltse jongkearel, dy ’t in wiif ha wol, op eltse foet hichte
26 âlde pounen swier wêze moat, en dêrfen in sertefikaet nimme fen de
weachmasters. O hwet scoene se faek op ’e skealjen komme, as se hwet
lichtliddich wieren, en hwet scoene de breiden hjar faek hifkje, eft se
’t wicht hast hiene. En wy, wy hiene kâns op in stikelpingje as wy in
trije for in fjouwer oanseagen. En it scoe spanne ef wy biswieken lyk
as folle, dy ’t offysjes habbe. As der gjin twang komt, sjen wy net út,
det it yn ’e heak to krijen is. Sa liket it wol, det de minsken twongen
wirde moatte, lyk as de baerch fen ’t âld wiif.

Hwet in gegnoar tsjin alles hwet om bêst dien wirdt. Hwet in gegei oer
de djûrte fen ’t skoallegean! Mar hja bigripe net, det it saunris sa
goed is as dat âlde ge-_ab eb ib ob ub_, en den wer _ba be bi bo bu_.
Hwet hiene de lju dy dat opsizze moasten, in wirk om troch ’e wrâld to
kommen, hwent hja wieren en bleauwen kouwedom. Hja tochten oer ’t
forstân fen ’e bern lyk as oer hjar greiden,—det ús ljeaven Hear beide
grienje liet as ’t tiid wier, om ’t dy iere gêrskes dôch net strieken.
En sa tochten se noait om _ontwikkeling_! Ho dom, net? Hwet is der do
al in forstân forroaste en forwirden, omdet men net wiste fen
_ontwikkelen_! Nou leare se ommers fen alles yn in amerij. Ja, al wolle
jimme de bern ta kinsteners for Franconi opliede, in leksum mannich yn
’e gymnastyk, en klear is ’t as in klontsje! O, as jimme dy sprongen
seagen!

Jimme binne oars ek dwersdriuwerich. Jouns wolle jimme net út de
herbergen ef jimm’ moatte der troch de frouljue ef brijleppel wei tokke
wirde. En den doare jimm’ ek yet sizze, det de foetten sear dwaen, om
’t wiif hwet wys to meitsjen. Jimme wolle de wichten net itigje litte
al is ’t noch sa. Sokke stjonkerts wieren der op ’e 1e Oktober yet 19
en dêr yet in dûbeldjerre ûnder. Jimme ..... mar hou! wy binne weagers
en wolle net _yn_ de sek kypje. Mar men docht wol rimpen in taest as
men immen oansprekt.

Forline jier joegen wy in register fen swiere en lichte ljue, nou
scille wy it jaen fen greate en lytse. Dat is wol bûten ús fak, mar wy
dwane ’t om ’t bêst,—om sokke, dy ’t as in Itaeljaenske popelier yn ’e
hichte sketten binne, en sokke dy ’t men proppen ef kannestoppen neamt,
to bitsjutten, det se de greatste en de lytste net binne en hjar dêrom
net skamje moatte om by ús op to stappen.

Yn ’t jier 1735 wier yn Parys ien to bisjen út Finlân, fen 6 foet en 8
tomme. Thoresbey yn Ingelân wier 7 foet en 5 tomme Ing. In tsjinner by
de hartoch fen Wurtemberg 7-1/2 foet Rynl. Ien yn Ingelân 7 f. 6 t. Yet
ien 7 f. 7 t. Id. 7 f. 8 t. Ing. Cajanus yn Finlân 7 f. 8 t. Rynl. ef 8
f. Sweedsk. In boer yn Sweden allike heech. In soldaet fen de garde fen
de hartoch fen Bronswyk-Hanover 8 f. 6 t. Amsterdamsk. De reus Gilli
fen Trente, yn Tyrol, 8 f. 2 t. Sweedsk. In Sweed ûnder de garde fen de
kening fen Prussen 8 f. 6 t. Sw. Goliath fen Geth 9 f. 4 t. To Rouaen
is in reus to sjen wêst fen 8 foet en in mannich tomme. In Fries,
Britsanus Joulsma, fen Britsum, dy yn ’t jier tûzen libbe, wier
tsjiendeheal foet lang, do men syn geramte foun. Garapius seit, dat hy
in reusinne sjoen hat fen 10 foet.

Plynjus forhellet, det Orestis 10-1/2 foet wier, Funnam de Skotsman 11
f. 6 t. Ingelsk.

Dat binne bazen, net? As sokken in sigaer yn ’e mûle hiene, den koe men
sizze: dêr is in man mei in sigaerke. Mar nou sjucht men jonkjes mei in
_ontwikkeld_ forstân, sigaren smoken; dêr kin men fen sizze: sjen! dêr
giet in segaer mei in mantsje hinne. De geramten fen Secondella en
Pusio, biwarre yn de tunen fen Sallustus, wieren langer as 10 foet.

Nou is ’t oan ’t gnob ta.

Bibé, by de kening fen Polen, Stanislaus, 33 tomme Franske mjitte, is
23 jier âld wirden. In lyts forstân as de man. In Poalsk edelman, dy
men to Parys sjoen hat op syn 22ste jier, wier 28 tomme. In moai
mantsje dy forskate talen spriek. Syn âldste broer wier 34 tomme. Ien
to Bristol wier op syn 15de jier 31 Ing. tomme. Dy wier mar 13 poun
swier en p.... dôch sa heech as de Gr.... brânspuit. In Fries, dy him
yn Amsterdam bisjen liet (lytse Wybren) wier op syn 26ste jier 29 tomme
Amst. In kibich rimpen mantsje. In dwerch fen Norfolk liet him it selde
jier to Londen bisjen. Hy wier op syn 22ste jier 38 tomme en woech
27-1/2 poun Ing. Der is ûnder it kroas ien wêst, dy wier op 37 jier 16
tomme. Sa’n frijer wier net ongeryflik, fammen! Dy koene jimme by jimm’
yn in doaske ef koerke stekke.

Dy ’t ús nou net leauwe wol en tinkt, det wy jimme hwet op ’e mouwe
spjeldzje, dy kin ús neisjen hy: Schreber, _Histoire des quadrupèdes_,
en yn _l’Histoire naturelle de l’homme & de la femme, d’après_ Buffon,
Cuvier, Lacépéde, Viret etc.

Nou yet in lytse, mar âlde rie. Snij net en lit jimme net snije, fen
bisneine noch onbisneine. It jouwe smetlappen yn ’e bûse, en dy
onthâldt men langst. Nim tsjin de kâlde loften hwet út ’e flesse, mar
safolle net, det jimm’ âlje lyk as de âld boer. Nim gjin oandiel yn ’e
lotterij by Abram, Izak en Jakob. Dat is ’t paed nei de rúchskerne.

Groustermerk 1840.

H. Epema, _Weachmaster_.
S. de Vries, _Scriba_.

GROUSTER WEACHBRIEFKES 1841.


III.


Ik tochte to nacht: dou komst’ noait wer yn Groustermerke. Ik droomde,
det ik mei in boat yn ’e Pikmar laei to angeljen, en sa kaem der in âld
earn oan, dy ’t my by de krage pakte, en dat wier hâld. Do mei my en de
angelstôk, dêr’t in pouns bears oan sparle, yn de hichte. Ik fleach as
in sweal by de wolken lâns, wol helte hirder as de kening troch Akkrum
flein is. En do ’k in stik nei Ingelân ta wier, kaem der yet in earn
oan, dy ’t in weachmaster fen domenijs yn ’e flecht pakt hie. “Hwêr
scille wy it soadtsje biplúzje, makker?” frege dizze. “My tinkt”, sei
myn sipier, “wy fleane mar efkes nei Amerika, op ien fen de
Cordilleras. Ik hâld fen ’e hichte. Den kin de tsjiissloft der hwet
ôfwaeije, en dines rûkt ek al nuver.” Yn ienen heakke myn snoer oan de
Sint-Paulustsjerke to Londen fêst. Ik mei in hoart los en bigoun sa
oeribel to gûlen fen “hein my, minsken, hein my!” det myn wiif kjel to
wekker waerd en sei: “Sit dy de weagerij wer yn ’e holle? Jimme wirde
yet stapelgek mei jimme mirakels.” Ik sei: “Wyfke, as ik 1400 goune
krige, sa lang as wy gjin grytman habbe, den woe ’k net weage en den
joech ik elts lid fen ’t bistjûr frij klontsje-iten op ’e heap ta. Mar
nou praktisearje ’k nachts en deis om frede mei myn mage to hâlden.
Nacht Jikke!”

Wy winskje jimme in plezierige merk ta, frjeonen! Himmen en hjarren, sa
’t se ride en farre.

Oan de hirdsilers—in feger fen in koelte, det se de hânnen allegearre
fol habbe. Op it ein hwet tsiere en flokke oer lavearjen, fen de wyn,
silen, loeven, ôfhâlden, gybjen, knipgongen dwaen en elkoar op ’e
seilen farre,—det de romers op ’e tafel dounsje yn de wolken fen
tabaksreek. Mar de rûzje net langer as ien joun, en de oare deis
forgetten.

“Ljeafhabbers fen de pluzerij—smaeklik iten! Wêz’ net to haestich en to
roppich. Flij it goed, lyk as de hantsjemieren, hwent it merkjen en ’t
meanen komt op ’e hûd oan.

Ljue dy ’t it grim fen de tapkast ljeaver ha as hjar eigen, as hjar
bûse en forstân,—winskje wy safolle swiete swolgen, det se de Boarnster
toer for in útpluzer oansjen. Op in ljedder nei hûs, in trochrookt
noas, mei snijwirk en forguld, en den goenacht! yn ’e hirddobbe, mei in
wiet dweil om ’e hals.

De fjuchtersbazen—in dûbeld purgaesje om hwet oanslach to habben, en
oars neat as lij wetter to drinken. Helpt dat net, den nei master
Kloppenboarch om trochgeande fûstsâlve, en in moanne nei Ljouwert
útfenhûs.

De feinten en fammen winskje wy nochlike, ynnochlike, trochnochlike,
troch-enwertrochnochlike tútsjes, triuwkes, grypkes en knypkes.

De âlde feinten—in dikkop brandewyn mei sûker en in tige griene rite,
det it hjarren yn ’t liif omkrâllet as in libben iel. Dêrmei yn ’e
Govert en op ’t lêst in âld slydtsje op ’e skette en mei Douwe Japiks
yn kennis.

Oan alle fammen, jonge sawol as útwiksele, hipskroarren en
tipskroarren, lapskroarren en knipskroarren, winskje wy in frijer, en
is er hwet licht ef in knoffeler,—den twa. Mochten der gûds foarby
reitsje,—dy keapje for in botsen taeimantsjes en geane dêr mei to bêd.

Pake en beppe—moai skimerjen mei in romerfol brandewyn mei sûker. Net
folle kleije en kibje. Jimme habbe ek merke. Nacht pake! nacht beppe!
Goed bistopje!

Jonges en famkes winskje wy yntiids mei in liif fol poatstrou ef brij
op bêd. Den flokke se skraech safolle as fen tabak en jenever en den
heart men gjin wirden fen de _ontwikkelde en gevormde jeugd_, det yen
de grize oer de grouwe rint,—en hoeft men net eang to wêzen for in
geslacht, dat troch de âlden forlitten liket en oan de divel oerjown
is.

De kastleinen winskje wy folle pongen, mar gjin jild dêr ’t de mage
neijerhân wrake oer ropt. In sekfol pipermintsjes en in fetfol kâld
wetter by de doar, for de berntsjes, dy ’t miene det se jenever- ef
brandewyntoarst habbe.

Oan ljeafhabbers fen dounsjen—alderfreeslikste hege sprongen, op de
wize fen: “Ik scil dy wol krije, krije krije!”—Ef:

Rommert laeit by Tryn yn ’t hea
En Doekele is biskonken,
Harke laeit yn ’t baergehok,
De hele boel is dronken.
De baergen rinne yn it nôt.
Hwet is ’t in rare wrâld!
Hea! sjen ús jonggûd springen;
De keallen dounsje om ’e toer.
Hwet sjucht men nuvre dingen!
De wrâld is sûnder stjûr.


Oan ljue, dy to heech by hjar sels opsjugge, riede wy de stoarje fen
David Ipes to lêzen. En dy to rom mei hjar spil omslingerje, forwize wy
nei Japik fen ’e Geast. Neijer ynljochting by ús oan hûs, for fiif
stûren de man.

Nou moatte wy jimme yette in âld wierheit fornije, lyk as Ulespegel oan
alle skroarren fen Prússen dien hat.

Pas op it âlde folkje, net om de ljue, mar om hjar streken. As jimme
praten hearre fen lotterij, nim den de pong en set der in knoop op, net
in knoffel- ef âldwiveknoop, mar ien dy’t fêst sit.

Wy scille jimme takomme jier in priuwke jaen, ho ’t ús bûrlju de
Fransken oer dat spil tinke. Troch dat hele greate ryk habbe se de
ienfâldige ljue de lantearne opstitsen yn in boekje: _La Loterie
dévoilée_. Mar ien bitingst: jimme earst net earm lotsje.

Nei de merk binne wy to sprekken by Hindrik Bearenboarch. Wy jaen rie
for alle lek en brek, mar net for in útlibbe merkepong. Us eigen wier
yn ’e tarring; dy ha wy, op rie fen goede frjeonen, nei ús
Hindrikje-moai to Berlyn stjûrd. Mar wy ha oars neat as in doaskefol
linten werom krige, mei in knipbriefke, det de ljue yn Nederlân dêr
bjuster mei tsjinne wieren. As hjar dat oan ’e rôk spjelde waerd, den
stiene se krekt eft se molken waerden ef det men hjarren lij wetter ta
de klompen yn geat. En den gûlden se “Hoera!” det se altyd heas
bleauwen.

_Grou_, 21 Oktober 1841.

H. Epema, _Weachmaster_.
S. de Vries, _Scriba_.

GROUSTER WEACHBRIEFKES 1842.


IV.


As ’t Grouster merk is, den tinke jimme oan ús, mar oars yn ’t hiele
jier net, ef jimme moatte in lek tsjettel, in smoarch klok ef in
stikken broek ha. Fen jier ta jier stean’ wy hjir to weagen, en for in
cint twa trije jaen wy jimme op de heap noch in goe’ rie mei; mar jimme
tinke: it is koartswyl, oars neat as koartswyl. Wier en net wier:
koartswyl en âld earnst troch eltsoar mjokse, en, om ’er rjocht foar út
to kommen, sit de koartswyl om de âld earnst hinne, lyk as it silver om
de stjonkene pillen, dy de dokters fen allerlei kjitte by eltsoar
klieme. Dat sanikjen en eameljen fen dy Grouster weagers, sizze jimme,
wirdt ientoanich. Ja, it is sa, frjeonen, mar lang sa ientoanich net as
de tsjusternis yn Lâns- en Gritenij-kassen. Wy scille it lykwol oars
probearje, en kinne it allike goed weagje en noch better as baes Oene.
Baes Oene mei syn fet swolm oan ’t wang kaem by in snijersbaes yn ’e
stêd om rie en help. Dokter naem it him ôf en Oene waerd genêzen. “Man,
sei de master, dat was een waagstuk: van de 100 geen 10 dat lukt.” Nei
nijjier kaem de rekkening fen Ljouwert, mar Oenebaes sei: “lyk om lyk:
hy hat ’er my oan weage, nou weagje ik ’er him oan”, en bitelle net. Wy
weagje it om jimme in stealtsje fen ús filosofy to jaen. Bitelje ef
net, dat litte wy oan jimme sels oer. Hark:

Hwerom giet in apel, dy fen de beam falt, net krekt sa goed nei boppen
ta, ef hwerom bliuwt er net sweven twiske himel en ierde, lyk as de
Sint Jans triedden? hwent der is neat dat him foartstjit ef driuwt.
Hwerom fljucht in koegel, dy út in roer sketten wirdt, net altyd foart
as de foarsje fen it boskrûd him net mear driuwt? Hy is dêr boppe
ommers frij; dêr is ommers neat as de loft, dat him keart?

Ja, jimme scille sizze, omdet er swier is; mar hwerom is er swier? Wy
scille it jimme sizze: it is omdet alle lichamen hjir op ’e wrâld troch
it middelpunt fen de ierde oanlitsen wirde. Dat is de natûrkindige
oantrekkingskracht, heel ûnderskieden fen de natûrlike
oantrekkingskracht twiske feint en faem. Ho greater, mar boppe al ho
tichter in ding yn eltsoar sit, ho greater dy oantrekkingskracht nei it
middelpunt fen de ierde is, dat is, des to swierder is it. En dochs
giet dit yn alles net troch: hwent izer is hirder en tichter as lead,
en it is dochs lichter, en dat neame se specifyk gewicht. Dat dwane de
gelearden altyd, as se in ding net goed forklearje kinne; den bigjinne
se latyn to sprekken, om in boargerman yn de mist to fieren. Sa is goud
specifyk swierder as silver, wetter is specifyk swierder as oalje,
ensf.

Sa hawwe de minsken ek in ûnderskieden gewicht, en yn dat opsicht is er
ek al in stien ef in blok gelyk: ho greater en tichter de minske is, ho
swierder. En yn de rigel binne de minsken ek al de bargen gelyk: ho
better foer, ho loaijer libben, ho mear pounen; mar dêr is ek al nin
sizzen fen: hwent ús Dokterom, dat nin oerdedich iter is, is meast de
swierste klant, dy wy op ’e skealjen krije, en dy man bokselt yet al
frij hwet yn ’t fjild om, dy is folle op ’e soalen. Mar ús nachtwekker,
dy de minsken moarns út it bêd bûket, en dy in goed bout skiepflêsk mei
in kynsen ierdappels mei glâns yn trije miel opfret, dy sjocht ’er út
as in forlijd hjerstkeal: der sit nin groede yn.

It komt der ek net folle op oan ho swier in minske lichem weagt, as er
mar net to folle smoar hat, nei det er in beest is. Men sjocht minsken
mei in slach yn de rêch, mei lekkenske rokken en gledde learzens, dy
hawwe mear smoar as hjar takomt, en dat hearde eigenlik yn de
ierdappels, dy se ite. Al to swier is ek mar ongemaklik, mar al to
licht makket de minsken al to fluch, binamen de frouljue, dy wirde den
koart fen hakken. Swier en swier is twa; in swiere pampus sit net altyd
oan in gewichtich persoan: hwent in gewichtich persoan moat eigenlik in
man wêze, dy in great forstân hat en dy it goed brûkt.

As der twa ljue om in ding forsiikje, in lichten en in swier man, en as
se beide op ’e skealjen komme, en de lichte man hat hûndert goudstikken
yn de bûsen, den wint er it; dat is: omdet it goud swierder is as
minskeflêsk en minske forstân.

Oerwicht is ek net goed by de minske; mennich minske wirdt oerwichtich
as er by in folle flesse sit ef in moai jongfaem, en den forliest er it
wiere gewicht. Oerwicht fen flêsk makket loai, mar oerwicht fen forstân
makket gek; oerwicht fen wille makket droefheit; oerwicht fen
fortrouwen makket skelmen; oerwicht fen jild makket gjirrich ef
geweldich. Koartom, de middelwei is hjir ek al wer it bêste, en wy
weage jimme flêsk en bloed mar; ho swier jimme oars weage, dat moatte
jimme sels witte. Wy sizze it jimme: skat jimme net al to swier boppe
in oar; it komt ornaris oars út. Warachtich, de ûnderfining leart it:
as immen al to folle sin oan him sels kriget, den hat gjin minske op it
lêst sin mear oan him: en dy in oar op ’e kop sitte wol, dy rekket sels
ûnder de foetten, lyk as...... mar wy scille mar swije.

Tawicht hoeve wy net to jaen; dêrom, as lytse baes op ’e skealjen komt,
den scil er de bom ôfsette; hy hoeft him syn lichtens net to skamjen;
hy is krûdigernôch for syn gewicht.

Nou yet in wirdtsje oan de merkegasten. Troude manljue! bliuw mar net
by de rollebol stean to spyljen; dat kinne jimme frouljue wol ôf, nei
’t der forhelle wirdt: dy sette jimme jild al yn ’t aventûr: fen de
lotterijbriefkes wol to forstean, as jimme net thús binne, en sa kinne
jimme, sliepende wei, bûten jimme witten om, ryk wirde ef dea-earm, sa
it mar útkomt.

Dêrom, merkje ljeaver in bytsje mei fatsoen; den kinne jimme ’ris
laeitsje for jimme jild yn pleats fen skrieme.

Gean de jouns mei in dikkop Hubert en Wopke ûnder tekken, den sliepe
jimme as roazen, en nim de moarns twa romerfollen Berenborch om ’t
forstân op to skerpjen; mar pas op, det it stiel der net ôfgiet: jimme
smid kin ’t der net wer op lizze, lyk as op de tjoksels.

_H. Epema_, _Weachmaster_,
_S. de Vries_, _Scriba_.


Grouster Merk, 1842.
E. H.

GROUSTER WEACHBRIEFKES 1843.


V.


Wy binne forline jier oan de filosofije west: dêr scille wy nou mar net
oan dwaen, hwent by filosofen en de dichters sjocht it ’er troch de
bank lang sa moai net út yn hjar huzen as yn hjar boeken. Wy scille nou
mar wer oan ’t weagen gean, en wy hoopje mar net, det jimme ’er sa bang
for wêze scille as dy man, dy for gjin kynsen bûter der in foet opsette
scoe. Hy hoefde it him oars noch net to skamjen; hy is yet sa meager
net as in skroar, dy in jier oan ’t liifrinnen west is.

As jimme der sa bang for binne, den krije wy gjin jild yn de pong, en
by gefolch gjin ierdappels yn de kelder. In lege pong is dochs in
heislik ding, al sit ’er ek noch sa ’n moaije oranjestrik oan; ’t is
dêrby in twangneil, dy keuningen ta smouzen en de smouzen ta keuningen
makket.

Wier it det jimme forstân ef jimme jild hjir op de skealjen lein waerd,
den scoe mennich ien al foar de skealjen opstûke, dat koe dochs bjuster
ôffalle: hwent mennich ien hat yn de eagen fen him sels en yn it each
fen oare ljue in great forstân, en as dat op ’e skealjen kaem, koe it
ôffalle. Sa scoe it ek wol mei it jild gean, en dy ljue, dy hjar jild
afterbak hâlde, om net to heech yn de doarps-omslach to kommen, wierne
der it minste oan. Mar wy weage mar flêsk en bloed, en dy him sels to
licht achtet, dy kin sa folle lead yn ’e bûsen stekke, as him sels
goedtinkt, om mei fatsoen op ’e skealjen to kommen; wy scille it der
net úthelje, mar wy moatte dochs ien ding sizze, wy scille alleman op
’e skealjen litte; wy hawwe ljeaver jonge fammen op ’e skealjen, dy oan
de lichte kant binne as âlde wiven, dy hwet licht binne: hwent jonge
frouljue binne trochstrings de plezierichste merkegasten, en as âlde
frouljue yn ’t gewicht ôffoelen, den koene lichtgelovige ljue hjar for
tsjoensters oansjen, en den hiene wy de flok op ’e hals. Jonge ljue!
bitrouwe jimme ús net, en wolle jimme elkoar ’ris neihifkje, taest
eltsoarren dêr oan, dêr it jimme minst sear docht; wy kinne it net
helpe as ’er yn sa ’n drokte mistaesten dien wirde. Jimme sjonge
allegearre: “Hoog om hoog, de keel is droog.” Binne jimme den smids
wirden? dy hawwe allegearre in fonk yn de kiel, dy moatte se eaze ef
forbarne; bakkersfeinten, dy foar de oun fordroegje, dy moatte hjar wol
’ris útweakje. “Hoog om hoog!” toe mar, de foet fen de romer mar nei de
wolken ta; de kastelein moat ek libje; tink mar net det it sûpe is: haw
hjoed wille sa folle as jimme opkinne, mar liz it sa oan, det jimme
moarn gjin birou hawwe.

Plezierige merke, frjeonen! en wachtsje jimme for de knyflokiters.

_Grouster Merk._

1843.
E. H.


_It gewicht fen is_
Ned. Pounen.
”    Oncen.


_H. Epema_, _Weachmaster_.
_S. de Vries_, _Scriba_.

IN NIJ LIET OP GROUSTER MERKE.


Voys: Het zal wel gaan, wel gaan, wel gaan van avond in het schuitje.

To liz’ mar, liz’ mar, liz’ mar oan,
Us mem dy wol ’t wol lije.
Hja sei tsjin heit: “wy ha ’t wol dien;
  Us Tryn mei ek wol frije.
  Strak scille wy skotse,
Trala, la la, tra lalderala;
  Strak scille wy skotse,
It keallebout ropt ús ta.

Us omke hat it jak al oan;
Dêr sit de man to bazen;
Hy hat it by syn wiif fordoarn;
  O, wé, hwet scil se raze!
  Mar omke en moeike
Dy bruije ús allebeide net,
  Wy scille mar skotse,
Hwet ha wy hjoed in pret.

In âlde, âlde, âlde prúk
Mei nou noch gnoarje en stinne,
De faem en feint dy krûpe oan;
  En litte it gleske rinne.
  Kom litte wy sjonge,
Trala, la la, la lalderala.
  Kom, litte wy stampe;
De hospes wol ’t wol ha.

Nou romte, romte, romte mar!
Wy fleane nei de bûrren,
Dêr stean’ twa feinten yn it grien
  To fjuchtsjen en to skoerren.
  Wy sjonge ljeaver
Trala, la la, la lalderala.
  Wy patsje de fammen
En sûpe astrinta.


J. H. H.

[Yllustraasje]

DE BRUNE EN DE BLES OP TRIJE ROMERS.


_Brune_: Ho! bist’ dou dat, bleske? Wel, ik koe dy net goed langer, dou
sjochste der gammel út, ju, sa meager det men alle ribben wol yn ’e
bealich telle kinn, en de stirt by ’t gat ôf? Fiterlokken ôfknipt? Dat
stiet der skean foar. Fij man, it griist my as ik dy goed bisjoch, en
hwet rint dy mâl gûd ta de noasters út. Ik wit net eft Frentsjer dyn
lêste merk net is, en den it baitsje nei de loaijer, feint; dou hast yn
rare hânnen west.

_Bles_: Ja, Brune, yn rare hânnen west. Ik bin nou trettsjin jier âld,
mar ik haw nuvere bazen hawn. Op myn tred jier for fyftich dikketonnen
to Eastermar forkoft, bin ik nei Wergea komd. Myn nije baes sei, ik hie
in stap út tûzen, dêrom moast ik oan ’t hirddraven. Dat selde jier
learde ik sa folle, det ik in priis to Weidum woun. Dat klonk de hiele
Zwette lâns, it wier oars safolle gerop net wirdich, it like sulver,
mar ik wit net hwet it wier. Myn baes dy in goed wird dwaen koe, gong
’er lûd oer út, oeral wier ’t, as wy by in herberch kamen: “dêr ha jy
in aerdich bleske, keapman”.—“Ja, it spil stiet der op sa it heart, der
sit in puggel oan”. (Ik hie do oars in bealich as in wynhoun.) “Rint it
ek hwet oan?”—“Hwet oanrinne? Fleane, det it yen grien en blau foar de
eagen wirdt. To Weidum hat it de priis woun, mar it like neat.” (Ik hie
do oars sa folle as ik hysje koe).

Myn twade baes wier in stedman, dêr kaem ik yn ’t gasthús. Trije Romers
en ’t Swarteweister tolhûs wierne de fierste einen, mar dat libben
dûrre net lang, lyk as ’t mei folle moaije dingen giet. Myn baes teach
Freedtomiddeis al ier nei de Okse, om mei syn ljue oer hirddravers to
praten, yn pleats det er mei in skerldoekje foar, lyk as to foaren foar
syn toanbank stie, om in poun kofjebeane to weagen. De mingers bleauwen
wei en de nearring teach de doar út. Do by in tsjok lân-notaris mei in
liif as in hjerstkeal, dy wend wier, det de hynzers it paed jouns
sochten, as hysels it sûr hie; mar mei my koe it treddeheal flesse
minder lije; dat wier in great gat yn in minskemage, en skolpere al to
folle. Dêrom moast ik nei in oare baes en dat wier Gleone Wiltsje. Do
feije, det de stront fen de dyk fleach. As wy ta in stêd útrieden, gong
it sa hird, det de poarten ús fen de swang hast efternei fleagen. De
ljue bliid, det wy foarby wierne en de kreamers alderbliidst. Dit dûrre
sa lang, det ik stôkmeager wier en op trije foetten sprong, en myn baes
syn bûsjild op wier; hy hie de rekkening net goed makke. Wy krigen
beide rêst, ik op ’e stâl, en Wiltsjebaes útfenhûs by in stêds
rekkenmaster.

Do ik wer sahwet opfoerre wier, rekke ik by in keapman dy folle
hyngsteried. Dêr moast ik de telstap leare, mar dat gyng lyk as mei ús
skoalmaster: dy man wier gjin útrinder mei de pen, en do der in frjemd
poehaen yn ’t lân kaem mei in nije mode fen skrift, scoe master yn in
amerij in prefester yn ’t skriuwen wirde.

Mis wier it! Nin minske koe it nije skrift lêze, en do siktaris in
brief krige fen master, det it wiif yn ’t waerm bêd laei, lies notaris,
det er in kou slachte hie mei hûndert poun smoar, en sei hy: “Zoo, zoo,
dat meestert goed.”

It gyng my neat better fen de hirddraversstap ôf en springe lyk as de
eksters.

Bleske kriget in slach mei de swipe en tsjocht hinne.

Takommende jier komme se wol wer byinoar.

DE GRYTMAN.


Ik woe wol, det ik Grytman wier,
Sa’n ampt stiet my wol oan.
Dat baentsje is ek gâns net swier
En it fortsjinnet skoan.

It rjuchtshûs sit it hearlik op,
Men smookt en drinkt der ta.
En jowt Mynhear in foarstel op,
Den knikt Assessor: “ja”.

Wol er ljeaver swije,
Nigen is genôch.
O, hwet binn’ dy Hearen
Bargen oan ’e trôch.

Hjar feinten hawwe se ek goedkeap,
Hwent d’ earme Gritenij
Jowt jild, en den noch op ’e keap
In moaije liverei.

En hat Mynhear it podagra,
Wol hy fen reisgjen frij,
In rinner bringt him tiding ta,
Dy skikt de Gritenij.

Wol Mynhear út jeijen,
Boeren sjagglje mei.
Sizz’, hwa lykje dy sloven?
Lammen oan ’e wei.

En moat Mynhear it wird ris dwaen,
En falt it praet him swier:
Siktaris hat er by de hân,
Dat is syn offisier.

En is ’t forstân net al to great,
Is him de saek net klear,—
Dy leit him alle dingen bleat,
En sprekt mar for Mynhear.

Fjirtsjinhûndert goune
En sa’n tsjerkfoudij—
Is in akkefytsje,
’t Komt ’er aerdich by.

Mar komt der soms hwet jild to koart,
Hy skriuwt in omslach út,
En eft de boargerij al moart,
Biteljen is ’t bislút.

Hwer, sizz’ wy, is yn ’t hiele lân,
Sa’n hear as Grytman is?
Hwa komt sa maklik oan it jild?
Net ien, dat is gewis.

Kom, myn goede Friezen,
Sjen mar ta en swij,
Wêz’ mar tige fleurich,
’t Sjongen is yet frij.

’k Woe dochs net, det ik Grytman wier,
Fen ’t brea fen d’ earme man,
Sok jild misgun ik him gjin hier,
De flok dy kleeft ’er oan.

Sa’n hounebaes fen ’t heech Bistjûr,
Op ’t great lâns tichelwirk,
Is der by alle Friezen oer,
Dy heart nou by de Turk.


E. H.

[Yllustraasje]

FOEKE SKUTTER EN HOSPES-TRYN.


De Sneins op de neidei kaem Foeke yn de jachtweide stappen. Dêr siet
syn fryster Tryn to sliepen. Hja sprong einling fen ’e stoel, en sei
tsjin him: “Biste dêr, Foeke? Kom, ik bin bliid, det ik dy sjuch—en dou
griiste my ek mei dy heislike knevels. Kom, dat trefste goed; ús
Grytman hat hjir in flesse wyn stean litten, dêr is mar ien romerfol
út, en as er werkomt, den wol er dochs wer in nije hawwe”.—“Ja, mar
hwer is baes Abe?”—“Dy laeit op it noflik ear oer de matten yn ’t
keammerke”.—“Kom”, sei Foeke, “dat wier fiks! Den scille w’er in sankje
by hawwe,” en do songen se by elts romerfol in ferske, lyk as hjir to
lêzen stiet.

Hwer moastou nou hinne, myn skutter? (_bis_)
Nei Braban ta, myn ljeave Nynke!
Nei Braban ta, myn ljeave Tryn!
Kom, taepje ris yn. (_bis_).

Hwa scil dy dyn potstrou den koaitsje? (_bis_)
De kok, de kok, myn ljeave Nynke!
De kok, de kok, myn ljeave Tryn!
Kom, taepje ris yn. (_bis_).

As de potstrou den klutert, myn Foeke? (_bis_)
Riere, riere, myn ljeave bêste!
Riere, riere, myn ljeave Tryn!
Kom, taepje ris yn. (_bis_).

Hwet potstrou scil de kok dy d’n riere? (_bis_)
Ratsjetoe, myn ljeave Nynke!
Ratsjetoe, myn ljeave Tryn!
Kom, taepje ris yn. (_bis_).

Hwa scil dy dyn kofje den siede? (_bis_).
De pomp, de pomp, myn ljeave Nynke!
De pomp, de pomp, myn ljeave Tryn!
Kom, taepje ris yn. (_bis_).

As de saed den kâld wird, myn skutter? (_bis_)
Den in slokje, myn ljeave Nynke!
Den in slokje, myn ljeave Tryn!
Kom, taepje ris yn. (_bis_).

Hwer scilste op sliepe, myn skutter? (_bis_)
Op de striesek, myn ljeave Nynke!
Op de striesek, myn ljeave Tryn!
Kom, taepje ris yn. (_bis_).

Hwa scil dy dyn wrine den spriede? (_bis_)
De kapot, o myn ljeave Nynke!
De kapot, o myn ljeave Tryn!
Kom, taepje ris yn. (_bis_).

As it strie den to hird wirdt, myn skutter? (_bis_)
Skodzje, skodzje, myn ljeave Nynke,
Skodzje, skodzje, myn ljeave Tryn!
Kom, taepje ris yn. (_bis_).

Hwa jowt dy dyn bûsjild, myn skutter? (_bis_)
Keuning Willem, myn ljeave Nynke,
Keuning Willem, myn ljeave Tryn!
Kom, taepje ris yn. (_bis_).

As de tiid dy den lang falt, myn skutter? (_bis_)
Poetse, poetse, myn ljeave Nynke,
Poetse, poetse, myn ljeave Tryn!
Kom, taepje ris yn. (_bis_).

As de Brabanders komme, myn skutter? (_bis_)
Sjitte, sjitte, myn ljeave Nynke!
Sjitte, sjitte, myn ljeave Tryn!
Fen boppen del d’r yn!
Kom, taepje ris yn.


Do wier de flesse leech, en hospes Abe kaem opljippende lilk út syn
fjouwerkant springen. “Hat dat sjongen en balten langer nôch dûrre?
Skear jimme der út, as jimme langer wolle. Nin minske kin rêste”, sei
er.

“Abe-baes”, sei Foeke, “is de holle tizich fen de moarns-slok? Haw ik
dat nou fortsjinne? Ik haw altyd in goed minger fen jo wêst; jy hawwe
mannich fen myn stûrkes yn ’e bûse. Ik stap ’er út, man!”—en Tryn lei
him de foarste finger oer de knevels, en joech him in tútsje yn ’t
foarhús—en do wier ’t út.

1831
EELTSJE HIDDES FEN GROUWERGEA.

DE BESTE FREED YN LJOUWTER MERKE.


Voys: De bochel die pareert altyd.

To, Nies, ik wol de merk bisjen.
Hwet is it folk oan ’t djoeijen!
Der is gjin âld wiif by de wiel,
Nin boer tinkt om syn ploeijen.
Oeral yn ’e stêd
Is ’t minsken tsjep en glêd,
En lâns dy rygle kreammen
Frjemde ljue fen fier en hein,
Bern by hiele teammen;
De stêd is hjoed oerein.

Gleone Koen dy stiet ’er al
Mei syn forskimm’le koeke,
De skarren for de flauwe ljue
Lit hy syn mingers rûke.
Sjen, dêr is gûchler Murk,
Hy is al drok oan ’t wirk.
Sjen, Nies, hwet mâlle freanjen!
Roel, syn feint, is mei to gong
Om hjar sels to leanjen
Mei in tsjokke boerepong.

Gauke bliest op syn trompet,
Set wangen as in bonge.
Bonsen mei syn klarinet
Gûlt ek al om ús pongen.
Hwet gappet Gelf der nei!
Hy is der heal yn wei.
Gelf, Gelf, dou wirdste lûse;
In pongeleger docht in taest.
Gelf slacht op syn bûse,
Ja, man hy is al leech.

Geale Romkes fen Sân-Lean
Is ek al moai bitritsen,
For tritich goune bûterjild,
Hy is ’er fen bilitsen.
Jan fingerhoed dêr nêst
Dy docht ek fiks syn bêst.
Hy tipelt mei syn fingers,
“Dêr is er net, en dêr is ’t wêst”.
In sûr fortsjinne goune
Skoert hy sa yn syn nêst.

Kom, gean wy by dy snaken wei,
Ik wol mei dy nei boppen.
Jakle Rientses fen Blauhûs
Dy hat ús niis al roppen,
Wy fleane nei de Kroan
En dounsje ta de moarn.
O Nieske hwet in wille,
Beits dyn spylfaem sit ’er al
Mei Mient fen Keimpetille,
Sjuch, sjuch, hja lizze al oan.

Wel, Nieske ljea, ho scil ’t nou, man?
Dou kinste sa ast wotte;
Dounsje ef patsje is hjir de kar.
Earst patsje, sei se, Botte.
Kom, kom, myn famke, kom!
En Nieske hinge er om.
Koal,[68] Koal, kom den ris harren,
It kielsgat wirdt ús beide soor;v Jaen ús hwet to smarren,
Wy dounsje dêrmei foar.


TJALLING HALBERTSMA.

IN JOUNPRAETSJE FEN ORK EN SINT OER IT BANKEROTSPYLJEN.


_Ork._ Ho litste de holle sa hingje, heite? Haste forkeard iten yn ’t
liif?

_Sint._ Ik wit net, mar it moed sit net heech.

_Ork._ It moed net heech? Hwet skeelt der oan?

_Sint._ Der binne forskate lju, dy jild fen my ha moatte; dat is my
bjuster yn ’e wei. Ik bin sa net great brocht.—Dat paeit al mei goede
wirden, mar dêr wirdt nin kwitânsje op jown.

_Ork._ Den haste de kramp yn ’e pong, bigryp ik. Jonge! dat falt my ôf
mei dy. Dou hiest oars in moai spiltsje, tocht my, en dou gongst der ek
stil mei lâns. Ho is dat komd?

_Sint._ Ja, Ork-om, der waerd ridlik goed fortsjinne; mar der moat
safolle wêze, as men sa hwet meidwaen wol. It giet oars as by ús
oarrememme tiden. As dy sûpenbrij ietene en der gjin sjerp genôch yn ’e
kanne wier, den sei oarre: “It kin joun sa wol.” Krigen ús grytmans en
siktaris bern moadrige rokjes oan en wy mienden det wy ek sa
moasten,—ja wol! den sei oarremem: “Jonges, wy komme der sa maklik net
oan as sokke ljue. De âlde klean moatte earst oan ein, en den scille wy
’t jild ris oertelle foar det wy de nije keapje.”—Sa giet it nou net by
ljue fen fetsoen. It wirdt der nou earst fen nomd en den de pong
neisjoen. Ja, as de lekkenkeaper komt om syn jild, wirde de naden
lostoarnd om de lêste stûr to finen.—Dêrby hab ik yet ek al tsjinrekjes
hawn yn ’e hânlinge.

_Ork._ Dou seiste dêr sa ien en oar, dêr is al oan. Mar dou moast der
sa swier net oer tille.

_Sint._ Ja, jy sizze wol. Mar de ljue falle my sa lêstich. De iene komt
mei swiete praetsjes, de oare mei flokwirden en drigeminten fen
rjuchtsjen en warren. Hjoeddei hab ik yet ien hawn, dy sei by de
foardoar: “Ik scil dy roepelje, divel!”

_Ork._ Dy hat dêrom yet net folle.

_Sint._ Dat is sa wol; mar as se it bargefel oantsjenne en oan bigjinne
to knipen, den moat ik der lykwol oan. Hja kinne my strûpe.

_Ork._ Net wier. Kom oan: ho sit dyn boel? Dou woest wol rie habbe,
net? Siz op, den!

_Sint._ Ja, dat kinn’ jy wol riede. As elts sines ha scil, kinne de
einen net oan elkoar komme.

_Ork._ Skeelt der folle oan?

_Sint._ Folle en folle is twa. In túzen goune ef tsjien scil der wêze
moatte om ’t gat to stopjen en ’t skip yn flot wetter to krijen.

_Ork._ En dêr woeste swier oer tille! Biste gek?

_Sint._ Ja, hwêr skoer ik it wei? De fortsjinsten wirde lytser en de
bilêstingen binne swier yn dizze dagen.

_Ork._ En dêr woest tsjin oan wrame, en al dyn libben oan ’e flotgêrzen
hingje? Mis, man! Ik wit better rie for dy.

_Sint._ En dat is?

_Ork._ In foech bankerot slaen.

_Sint._ Fij Ork-om! dêr wird ik kjel fen. Bankerot?

_Ork._ Ja, bankerot. Witstou better rie?

_Sint._ Den bin ’k ’er ommers glêd út en oan ’e dyk.

_Ork._ Hwet praetsjes fen der út? Dou moaste fiif-en-tweintich-tûzen
goune oerhâlde. De krediteuren gnoarje allike folle, eft se in
dûbeltsje fen de goune krije ef tsjien stûren.

_Sint._ Dêr kin ’k net by. Ho giet dat?

_Ork._ It is gjin domme ljue’s wirk. Hark, ik scil ’t dy leare. Dou
sitste dûbeld en dwers yn ’e keappenskip en biste yet dwaender en
litter. Krûp in goe frjeon ûnder ’e side, dy ’t yn alle silen mak is,
en gean dêr mei nei de ondogenste abbekaet dy der to finen is. Den moat
der skreaun en leagen wirde, det de gleone lôge der nei fljucht. Den
binne der yette húsmiddels, dy ’t hjar fen sels oan ’e hân jowe.

_Sint._ Ork-om! Ork-om!

_Ork._ Hwet woeste oars?—Mar dou moast op ien ding divelsk passe.

_Sint._ En hwet scoe dat wêze?

_Ork._ Dat is dyn boek. Dat moaste moai skriuwe, det elts der yn lêze
kin, hofolle aste forlern en hwet greate bankerotten aste krige haste.
Dat moat goed mei eltsoar útkomme, hwent dêr binne se fûl op, mear as
op ’e pong. Ik wit de wei en ’k wol dy helpe.

_Sint._ Soa. En hwet den?

_Ork._ Aste den goed op ’t skerp stietste, liz den de kaeijen op ’e
kiste en siz tsjin dyn krediteuren: “Frjeonen, ik jaen my oer. Ik bin
in ongelokkich minske; hwent myn boel kin net út. Part it mei eltsoar.”

_Sint._ It liket my net goed ta, Ork-om!

_Ork._ Witste better? Hark, lit my earst útprate. Den komt dyn namme in
wike mannich yn ’e krante, en den litste de abbekaten en krediteuren
mei eltsoar flokke en tsiere en om de langste ein lûke. En as dat spil
oer is, stek den de kop út de fearren as in âld swan; den bist genezen
en sa soun as in fisk.

_Sint._ As ik jo goed fetsje, den wolle jy my in paed lâns liede, dêr
in earlik man net gean wol.

_Ork._ Ja heite, men kin dat sa nei net nimme. Ast’ it allinne wierste,
den wier ’t yet hwet oars. Mar, myn goede man! sjen de krante ’ris nei,
fen in jier twa, trije, fjouwer. En de measte, dy ’t bankerot gien
binne slaen op ’e hakken.

_Sint._ Ja, mar hwet wirdt der den ek fen yen sein, en hok for nammen
jaen se yen net nei?

_Ork._ Gekheit! Ho hab ik it hawn? Dat wier oars hwet as sa’n skiterich
bankerotsje fen dy. Ik lit de ljue mar prate hwet se wolle. Dat is mei
in jier twa al biwend. En dêr binne de ljue yette al nochlik fen
tsjinwirdich, de measten wolle greach wer mei yen hannelje, as se in
stûrke oan yen fortsjinje kinne. Ja, ik hab der ljue ûnder, dy ’t oars
yet al in pongfol mannich by my opset habbe, en my lykwol de soallen út
de skoen tsjinje wolle. Ik hab der sels niget oan.

It is “mynhear!” foar en nei, op inkelde âldmoadrige stiifkoppen nei;
mar dêr kin men neat mei wirde.

_Sint._ En den in oarmans namme sette ynpleats fen yens eigen? Fij!
fij!

_Ork._ Nou, hwet skeelt dat? As ’t mar giet. En dat komt mei de tiid ek
wol wer yn ’e heak, as men ’t paed mar wit. De greate ljue, dy dy helpe
scille, moaste ûnder ’e side krûpe, en aste witste det se in rudich
steed habbe, den moast hjar tige kardzje, al kardzje, al kardzje. Den
kinst’ mirakels dwaen. O, Sint! dou witste net, ho dom in bulte minsken
binne. Ik moat der wol om laeitsje. Hja mienden ek, det ik my
forrekkene hie, do ’t ik bankerot gong. Dêrom moast in kindich master
yn ’e stêd myn boekje neisjen. Mar master sei: “Hoar, jonkje! jou make
sommen die ik niet begryp. Jou binne my feul te slim in de rekenkunde.
Ik kan je niks leere.”—Nou, wier ’t nen wonder? Ik hie bûtelâns op ’e
skoalle wêst.

_Sint._ Mar ho meitsje jy it mei de krediteuren? As dy jo neijerhân
tsjin komme, sjen se yen den net raer oan?

_Ork._ Dou moast hjar altyd net yn ’e tût rinne. Biljeaven de greate
net, dy ’t hele knoarren ha moatte; hwent dêr binne lilke ûnder, dy
doare yen yet wol by de hûd krije, as ’t slim komt. Mar dat is my yet
mar ienkear oerkomd, en dy liet ek al wer los. Slaen doare se yen net,
al hat men ’t tsjiendûbeld fortsjinne. Elts is eang fen útfenhûs yn ’e
stêd.

_Sint._ Men kin se net ontrinne, tinkt my, as der sa folle binne.

_Ork._ Nou, dy lytse, dy ’t om dy hinne wenje, lyk as timmerljue,
ferwers, skroarren en moadewinkels, dy moast glêd bitelje. Dat smyt
dôch gjin seadden oan ’e dyk. Den hast ek ljue, dy ’t dy priisgje, wyls
’t oarren dy forflokke.

_Sint._ Den is der yet hwet, dat my net moai taliket.

_Ork._ En hwet is dat?

_Sint._ Det se yen nei wize en sizze, lyk as dat wol sein wirdt: “Dêr
giet dy greate skelm hinne; in hear fen stellen jild, dêr ’t in oar
jierren lang sûr for tobbe hat, dy ’t nou troch sa’n snaek yn ’t
ûnderbaitsje rinne moat. Dy moaije rôk moasten se him fen ’e bealch
barne!”—It scoe yen grize!

_Ork._ Jonge, dat hear ik allegearre net; en dat binne gjin
kanons-koegels.

_Sint._ En den de bysfeinten yen yn almanaks-koerren rinne litte troch
de hele stêd hinne.

_Ork._ Dat komt my net oan ’e kâlde klean.

_Sint._ Nou, Ork-om, ik tink der yet sa net oer as jy. Us dominys leare
ús dat sneins ek net yn ’e tsjerke; dat skeelt folle.

_Ork._ O, dat wit ik sa lyk net. Dêr dwaen ik net oan. En aste dat sa
fyn ûtplûzje woste, den kin der neat fen komme.

_Sint._ Jou paed doocht net, man! It liket neat! Ik scil ’t earlik
bringe sa fier as ik kin. De seilen der plat by en de húshâlding
bisnoeije. De ljue meije sizze: “It spil fen Sint wirdt der net better
oan”: hja scille my net forwinskje en forflokke. Kin ik net in rôk mei
gleone knopen drage, mei in baitsje kin ’k my ek waerm klaeije, en dat
scille de ljue my wol hâlde litte. Kin ik myn bern net as hearen
opfiere, en in bult jild neilitte,—hja scille der mei soune lea en in
goed sin, troch Gods help wol troch komme. Hja scille hjar net to
biskamjen habbe as hjar heite namme neamd wirdt, en nimmen scil hjar
forwite, det se fen stellen jild greate ljue binne. In wiis man út de
âlde tiid sei: “Beter is een weinig met gerechtigheid dan de veelheid
der inkomsten zonder recht.” En in oaren: “Het weinige, dat de
rechtvaardige heeft, is beter dan de overvloed der godloozen.” Sa tink
ik ek, Ork. Us heit hat faek sein: “Jonge! tink ris om dat jild, dat sa
by eltsoar komt.”

_Ork._ Dêr wit ik net fen. Ik lêz sokke boeken net. Dou wirdste fyn,
leau ik.

_Sint._ Ik bin fyn noch grou; mar it is my dêrom net allike folle.

_In Faem ropt by de doar._ Sit mynhear Ork hjir? Dy moat gau ynkomme.
Der is in great brief komd, dêr stiet sok raer lêzen yn, det jiffrou is
der mislik fen wirden.

Ork _giet rimpen opstean en seit yn ’t hinnegean_: Dy divelske frouljue
lizze aenstons fen hjar sels. Hja bihirdzje der ek net yn, al lêze se
fyftich rare brieven.

_Sint_ _allinne_. Nuvere brieven! Ork! Ork! Ork! Net yn ’e tsjerke
komme; nen bibel lêze; folle bêste ljue yn ’t ûnderbaitsje helpe, om
sels in hear to wêzen; kindige ljue forbjusterje mei rekkenjen! Ik wit
net, eft de greate slútrekken net in trien-eager wirde scil.

1832.
TSJALLING HIDDES.

IT PAED NEI DE JILDDOBBE.


It is in lyts toarntsje forlyn, det ik ris yn in koer mei pompieren
omskoerde. By it trochnoazjen fen dy skriften foun ik der ien ûnder,
dat yette al hwet mear like as kom-alledei. Ik lies it ien en oar ris
oer en tocht: Soa! dat is ek lang net fen in gek skreaun, al is de
skriuwer den ek mar in boereminske.

Ik bitocht my in bytsje en do skeat it my yn, det it wol net
ontsjinstich wêze koe, om it ek ris oan oare minsken to lêzen to jaen,
wol to forstean, as hja ’t lêze wolle. Ik scil it den mar drukke litte,
tocht ik, en dy it den net lêze en ynsjen wolle, kinne it stean litte.
En oaren, dy ’t ris ynkypje wolle, kinne der út meinimme hwet hjar
oanstiet, it oare kinne se bliuwe litte. Ik scil it mei twa, trije
wirden sizze hwet for ding dit grienmank fen goed en tsjoed is.

It is den in brief fen in faer oan syn soan, dy troch syn heit en mem
to goed, to wiis en to great achte waerd, om him yn it platte lân yn ’t
ien ef ’t oare bidriuw op to bringen. Soan wier de oare skoallebern, ja
him sels, yn ’t learen fier foarby roan. Hy lies as in abbekaet en
spriek de wirden nei de nije wize, sûnder missen út. Hy skreau op ’t
lêst,—dit hied er op ’e lâns-sikterije leard,—sa kribelkrabbelich, det
nimmen it lêze koe. Hy koe ek wol birekkenje, det der fiif cinten yn in
stûr gongen, det twa ien mear is as ién en det men in stûr ha moat om
ien útjaen to kinnen. De âlders hiene master tige holpen, om soan foar
’t forstân geleard to meitsjen. Dit wier sa wol mei him lokt, as mei sa
folle ierripe berntsjes fen ús tiid, dy’t bynei tinke en redenearje
foar det se fen heit en mem sizze kinne. Troch tofolle ljocht snieblyn
makke, reitsje hja den oan ’t omdwelmjen en komme út it lân yn ’e stêd
to lânne.

Sa wier den ek heite en memme ljeaf snieblyn soantsje yn ’e stêd earne
as skriuwer oanrekke. Hy waerd jongehear hjitten en hie syn wapen, de
pinne, efter ’t ear sitten. Moai út de kluten sketten, tige wiis en
great yn syn eigen eagen, seach disse ynkommeling yn ’e stêd altyd
omhegens. Allinkom stoep er fen de ûnderste trep op ’e twade en sa op
’e tredde, as skriuwer, en waerd sa al mansker by him sels.

Dit noaske heit bjustere skoan. Alders tsjugge ’t sa graech, det it mei
hjar bern yn ’e hichte giet. Heit woe him yette heger ha, en op in dûr
op ’e heechste trep, dêr de jonge komme koe, to stean hâlde. Dêrom
skreau hy dy brief. Dêryn redt er syn soan oan hokker paed er hâlde
moat om to kommen dêr ’t heit him habbe wol, en dêr ’t de soan ek wêze
woe.

Ho ljeaf habbe sokke âlders hjar bern! Ho bodzje hja en hwet bitinke se
net al om de bern gelokkich to meitsjen. Ho sûr litte se ’t hjar wirde
om de bern ryk en great to krijen. Hjiryn bistiet dôch it wiere lok fen
in minske. Ja, it is wol wier, det twa âlders makliker saun bern
ûnderhâlde en troch ’e tiid bringe kinne, as saun bern twa âlders.

Mar dy âlders habbe ek in tige bult plezier oan de bern, bynammen oan
sokke bern, dy’t sa fiks út de hânnen wolle. En de bern, hofolle moatte
dy den ek op hjar bar for sokke âlders oer habbe! Ho moatte dy, op rie
fen hjar âlders, net grabbelje om jild en oansjen! Hwet bihearre se, om
âlders sin en plezier, net al to dwaen om greate hearen to wirden!

Ik winskje det beide út dit blêdtsje pompier der mear ynsjen yn krije
meije, hwet hja for eltsoar wêze en dwaen moatte. Ik hoopje det dit
pompier yn dizze dagen, hweryn it sa krap mei de boerkerij en oare
bidriuwen omkomt, in bytsje wolkommer wêze mei as in slynske kat yn ’e
molkenkeamer. Ljue dy yette siikje nei hwet oaren al foun habbe: in
swier ynkommen en goede trakteminten—meije oan dit skriuwen in eksimpel
nimme. It briefke fen heit wol oars neat sizze as:

By jild, by oansjen, hege steat,
Is alles, sels de deugd mar neat.


Leau it mar, minsken! Lêz’ dêrfor de brief. Dêr habbe jimme hjar.
Meitsje der út hwet der út makke wirde kin.

Ljeave Soan!


Ik hab dyn brief wol krige en myn hert hipperde-wipte my yn ’t liif om,
det ik ris skrift fen myn ljeave soan ûnder de eagen habbe mochte. Saun
kear moast ik út blydskip de brief oerlêze, foar det ik der út lies,
detste soun wierste. Ik lêz net folle sok moai brieveskrift as dines.
It stie nuvere moai, howol de letters tige op putheakken liken. It moat
moai wêze, hwent dou haste by knappe skriuwmasters leard. Det ik der
hast net út komme koe, laei by my, om’t ik sa oandien wier.

Ik makke der den langomlet, mei in bulte oandwaenlikens út op, det it
dy goed giet en detste it goed haste, en hjirút lied ik ôf, detste ’t
ek goed makkeste. Dou witst’ it net heal ho bliid ik dêrom bin.

Ho nochlik is it my, detste yn lean forhege biste. Dou stietste den
goed yn ’t blêd by dyn master en hâldste en draechste dy ek fêst bêst;
oars giet it dôch sa net. Sa moat it gean, jonge! Al njunkelytsen
opkliuwe yn fortsjinsten en den sparje om in moai stûrke oer to garjen
tsjin de kweade en âlde dei.

Aste sa faesje hâldste, den kin heit gerêst om dy de holle dellizze,
hwent den scilste gjin brea brek ha. As ik weireisgje en den sjuch
detstou fen dat roune gûd genôch haste en yn in goede kostwinning ef
ljeaver jildwinning sitste, hofolle lichter is den it stjerren for my!
Dou hast nou de rjuchte wei foar dy lizzen, soan! forjit dit net!

Ik scoe der greatsk op wirde, as dat gjin kwea wier, mar ik draech it
hert der al helte heger om, det ik sa’n jonge hab, dy’t yn ’e stêd is
en mei alle jongehearen fen fetsoen omgong hat. It kitelt my danich
detst my skriuwste, det jimme jamk mei eltsoar yn sokke huzen geane,
kofjehuzen en soasjeteiten,—sa neamstou se ommers, net wier? en dêr den
oer sokke hege dingen lyk as ’t lânsregear en de staets-pompieren, sa
wiis prate det ik der mei myn bot forstân hein noch nei by kin. Soks
stiet for sokke jonge hearen sa moai!

My tinkt it kin ek yet al troch de bûgel, det jim jimme dêr den ris
fordivedearje mei in bytsje to spyljen en in slokje to drinken. De bôge
kin dôch altyd net spand stean, en dyn holle, dêr’t safolle yn omgiet,
moat soms ek ris útspield en bunske wirde. Do’t ik jong wier, gyng ik
sels ek wol nei ’t weardshûs om in healfeantsje en in dripke plezier,
howol dat alles mar op syn boersk gyng.

Ik lêz út dyn brief, detste wol fyftich goune bûsjild habbe woeste. Ik
bigryp wol, detste net sûnder jild kinste en scil it dy dêrom stjûre.
Mar nou moaste dôch foaral en biljeaven net rij wêze en der oan de
hoasbânnen ta troch gean. Troch net djipper to tarren en to smarren as
de bûse lije wol, wirdt der in stûrke oersparre, en it jild is yn dizze
tiid net rom. Mar dou kinste dôch ek dyn fetsoen as jonge hear allykwol
om in stûrke jild net weismite. Fetsoen docht ek jild. It is fierwei it
bêste twisken de wâllen yn to bliuwen, den rekket men noch oan de iene
noch oan de oare kant yn ’e sleat.

O hwet in hearen-eintsje-libben haste dêr nou yn ’e stêd. It is in
himel op ierde, omgong to habben mei sokke jonge feinten fen oansjen,
dy sa moai klaeid binne en safolle better prate kinne as in boer. “In
boer en in beest habbe ién foarletter,” sei in potsjemakker ienkear
tsjin my. Nou, dou biste nou ta in minske, ja, ta in hear makke, en
scilste, as ’t hwet slachbûgje wol, it yette wol fierder bringe.

Ik hab it altyd al sein, heiteman! detstou fiers to goed wierste om mei
dyn tsjep en heech forstân, by sa’n oerstalligen geleardens, altyd op
’e groppemiellen yn ’e kouwekjitte om to rieren, oan ’e seine, sichte
ef leppe to stean, ef it ien ef ’t oar swier en gemien hantwirk to
learen. Dêr koe neat fen komme mei dy; dêr foel noch dyn noch myn sin
op. Ik woe in hear fen dy meitsje, en wol dat nou yette ienris sa
graech dêr ’t ik better en better ynsjuch, det ik gjin bûter oan ’e
galge smar mei dy. Hwet scoe men ek mei det ezeljen bidije kinne? In
bodder bliuwt altyd in bodder en moat, krekt as in ezel, altyd for
oaren in tige swier pak toaije. En dêr hat mem dy net for yn ’e widze
lein. Mei de pin, mei de pin is it to heljen, heite! Dat seach heit al
lang en dou learste ’t nou ek al.

Myn bûrljue bigjinne my wol mei in skean each oan to sjen, en myn goede
kinders wirde al kweaginders omdet ik sokken jonge hab, dy’t hjarres sa
fier boppe de holle en oer ’e fûst is; dy’t as hear yn ’e stêd is en
stedsk prate kin. Hja sizze wol ris: “Hearre syn soan wirdt sa greatsk,
det er hast net mear wit ho ’t er him posture en gean scil, en hy stapt
dêr yn syn moaije rôk om as in ingelske hoanne.”—Mar dat is kleare bare
misginstigens, en oan sokke ôfwaeide praetsjes moat men yen net steure;
dy scille wol wer oerbetterje.

Meits dou mar, ried ik dy, detste omheech komste, lyk aste ont nou ta
dien haste. Ho mear men yn ’e hichte giet, ho minder men ek yn ’t each
rint en ho minder oaren it dy misginne scille. As dit mei dy lokke mei
en ik it mei dy bilibje mei, den reitsje ús kweaginders der op ’t lêst
yette wol om oan ’t plokhierjen hwa ’t earst in frjeonlik wird fen dy
krijt en dyn greatste boetsje wirde scil. Dit is sa de menear fen dwaen
en tinken by de minsken; hja binne sa, en sa moast hjar ek brûke.

Nim dou sa de reamme fen ’e mâlke ôf en lit oaren de tinne flut fen
dreage mâlke hâlde. Sjuch dou de huning for dy to krijen en lit hjar,
dy safolle mânsk net binne as dou, it wirk mar dwaen. Den is ’t yn ’e
rjuchte, foaral aste hjar soms ris in ljeaf lyts bytsje mei priuwe
litste.

Dêr hearste ’t op yn to hâlden. Siikje sa mei nimmen en jaen der boppe
op to kommen. Dit is heite winsk. En heit scil dy hjirfor ek yette iene
en oare middels oan ’e hân jaen, dy ha ’k for in part sels útfoun en
for in part ha ’k se krige fen ús domeny, dy him yette al ridlik nei de
minsken jaen en him goed skikke en foegje kin.

Dou moaste den dyn bûsen wiid en waech iepen sette, det de reade en
wite flinters der sûnder kantroeren by de rûs yn fleane kinne. Flinters
fleane meast dêr ’t de sinne skynt en de swiete blommen rûke. Dou
makkest den ek, detste tige blinkste en swiet en fier rûkste, om se sa
oan to lokjen. Aste den de bûsen, dy ’t mei lym bismard wêze moatte en
kleevje, goed fol haste, den dochst se ticht en hâldst se sletten, om
de flinters net wer fleane to litten.

Sûnder jild is alles neat. Mei en for jild kin men alles krije. For
jild kin men folle keapje, soan! Sokke frjeonen kinne yen altyd tsjinst
dwaen, en oare frjeonen—helpers en kroaders—hiere. In minske sûnder
jild hat it wol helte swierder, as er op ’e kluten komme wol, as ien dy
dûbeltsjes op ’e bûse hat. Mei jild kin de iene goe minske de oare in
deugd dwaen. De iene hân wasket de oare en sa wirde hja beide skien.

Hâld dyn mûle to riede lyk as dyn pong. Wêz sunich op dyn wirden, aste
’t net al to goed witste hwet for flêsk aste yn ’e kûpe haste en ho de
ljue, dêrst by biste, it ljeafst hearre wolle en meije. It moat in goed
prater wêze, dy ’t in swijer forbetterje scil. Dou moastte mar meien
neiprate en sjonge, sa as men ’t dy den foardocht. Den rekkest yn ’e
ginst fen ’e ljue, den mei elk dy graech lije—aste ’t net to lûd en to
folle dochste. Nimmen wol graech tsjinspritsen, mar sa folle to ljeaver
meifoun en foartsterke wirde yn syn sin en miening. Sa binne wy ek al,
en hwêrom scoene oaren den sa net wêze? Sjuch dyn folk oan, dit hab ik
fen domeny leard. As dy op ’e stoel stiet to preekjen en de gong fen ’t
spil it meibringt, den sprekt er alle ketters lûd en lilk tsjin, en
wiist it oan, det hja allegearre op ’e dwaelwei binne en wy allinne ’t
rjuchte foar habbe. Hwent sa wol syn folk it dêr it graechst hearre en
de oaren komme net by him yn ’e tsjerke. Mar is dominy ris by in ketter
to gast, den hâldt de man him stil en praet swiet mei de ljue hinne.
Dit lear ik nou wer oan dy. Meitsje gebrûk fen dizze ried; hja helpt in
bulte. Dou meiste domeny en heit hjir wol yn leauwe, wy habbe ’t by
ûnderfining.

Foaral en biljeaven hearste op dyn iepenst to wêzen, as de ljue in
bytsje balstûrrich binne, as se de kâlde koarts earst yn ’t hert hawn
habbe en den de hjitte yn ’e holle krije; hwent den wolle se soms wol
hwet dwylje en bûtenslaen. Ja, as dat slim oankomt, den mei yen de
eangstme wol oanslaen, en den moat yen de grize oer de grouwe gean, sa
nau is ’t den to hippen. Den de mûle ticht op ’t slot, jonge! Ef oars,
neat oars as út de selde noat sjonge en mar tige mei bâlte!

Noait litste ’t yn dyn hersens opkomme om dyn hearen, masters en greate
ljue tsjin to praten. Sidesêfte wirden wolle hja út dyn mûle habbe. Jow
hjar dy; hja kostje dy ommers neat. Alles hwet sokke ljue moai fine,
fyn dou dat ek moai, en priisgje ’t yn hjar by- en ôfwêzen, det oaren
soks ek to witten komme. Hwet hja mâl en lilk neame, jow dou dêr ek
slimme nammen oan. Flaei hjar, mar sa, det hja ’t net hearre kinne, det
it flaeijen is. Nimmen wol wollens en wittens flaeid wirde en elk flokt
op ’e flaeijers. Aei hjar, mar sûnder hjar to knipen ef to folle to
kiteljen. Net to grou en net to fyn; hâld dat yn ’t each.

For hjar kweafrjeonen, ef dy net allyk mei hjar tinke, kinst’ dy wol in
bytsje mije, en wêz’ dêr biljeaven net great mei. Hearste ’t dat sokken
hwet sizze det dyn hearen net oanstiet en mûlket, forfyskje en draech
it hjar oan; dêr winste rju mei. Fandelje dat op; it binne gjin
wyn-aeijen, hear!

De wearhoanne op ’e toer kin dy fierder de wei wize. Dy stekt altyd de
kop yn ’e wyn, en as er mar rûkt det de wyn omfleane scil, den smyt hy
ek yn in amerij it gat om en stekt de kop sa al wer yn ’e wyn. Hâld dou
ek sa de noas en de holle dêr hwêr de wyn wei komt, detste sjen, fiele
en rûke kinste as de wyn draeit en sels as er draeije wol, en dat hwet
foarút; den bist’ altyd klear. Nin wearhoanne moat better draeije as
dou. “Oermacht docht wykjen”, seit it sprekwird, en sa kin de hoanne ek
de wyn net forstean. Stean dou de wyn den ek allike min tsjin. It is
swier wirk en dôch om ’e nocht.

Wêz’ linich yn ’e rêch, linich yn ’e mûle en redsum yn al dyn dwaen en
litten. Hwent minsken dy ’t sa stiif binne as dampeallen bliuwe op ’t
selde steed stean en wirde wol ris omjage. Mei dy moat it wêze: “Foarút
is de wei!”

Mar nou scilste sizze: “Moat ik den oars prate as ik tink?”—Biste gek,
heite! Dou moaste krekt sa tinke aste praetste. Mar dyn tinken heart
nearne oars om to wêzen, as om great to wirden. En dat woest ommers
wol, net? Wolnou, den scil dyn praten en tinken wol by dy sels yn
elkoar slute as in bos, aste ’t mar goed ûnder ’t forstân haste en
hâldste.

“Mar”, fregest’ my mogelik, “ho moat ik den mei myn konsjinsje, as dy
net ris om ’t lyk wol, en as ik dêr den mei yn omslach reitsje op dat
paed, dat soms wol hwet bôgje scil?”—Dit is bernepraet, jonge! Bitsjut
dou dyn konsjinsje, det men yens eigen bêst siikje moat, stek hjar den
yn ’e bûse en bidobje hjar ûnder ’t jild. Hja scil dêr wol stil wêze en
dou scilst der den net mear lêst fen habbe.

Sa hab ik dy nou it paed nei de loksberch foarskreaun. Dou biste der
op; pas op, detste ’t ûnder ’e foetten hâldste. Kinste soms ’ris op in
goede kroade to sitten komme en dy sa in ein om hegens kroadzje litte,
dêr moaste foaral om siikje.

Ik sjuch dy al oan it great ieslok swiet stean to plûzjen. Meitsje dôch
detste dêr gau oan komste, en skoer der den mar de greatste lokken út;
dat binne de bêste. Ik winskje neat mear as det ik dy hast yn sa’n
smoarrich ampt sjen scil, det it fet dy fen ’e fingerseinen ôfdript. It
is my allyk as dyn namme den yn _eur_ ef _aris_ útgiet, aste mar
ontfanger wirdste. Ja, ontfanger fen greate slompen jild scilste wirde,
hoopje ’k. Ik siikje sokken bistean for dy, en siikje dou der mei
om,—hwêryn oare ljue for dy jouwers wêze moatte en de stokmantsjes by
de rûs ta dyn doar yn komme.

Mar der binne nuvere minsken yn ’e wrâld. It moat dy dêrom ek net
rimpen oerkomme, as der ris immen komt dy, astou sa yn ’t bûterfet
fallen biste en it jild dy by skepfollen ta de doar yn smiten wirdt,
seit: “Sjuch, dêr giet ek al ien fen dy greate earmen hinne, dy ’t wy
ûnderhâlde. Dat is nou ek al ien fen dy ljue, dy ’t út de greate bûse
tarre, en dêr ’t wy it baitsje for lûke moatte.”

Der binne in bulte kwea minsken, jonge! De niid is great. Lit hjar mar
hinne prate. En howol men der gleon om yn ’e hakken wirde scoe, tink
dôch mar: hja witte net better, en stoene hja ris op myn steed,—stil
wieren se as in mûs. Dou kinst’ sokken wol heine en slaen en troaije.

Ien ding is der lykwol, dat my hwet slimmer taliket. As de ontfangers
sa yn tal en ynkommen oanwinne, det de jouwers gjin jouwers bliuwe
kinne. Ho den?—Komt dei, komt rie; dat is alles hwet ik dêr fen sizze
kin.

Dy ’t langst hjir bliuwt scil ’t al bisitte. En dêr is ’t mei dien. It
slimste dat der op sit: as der gjin mear jouwers binne, det jimme hjar
den jouwe.

Ik scil myn brief, dy sa lang wirden is as in foech prekaesje, hjir mei
eingje: det ik dy tawinskje, detste gau great wirdste, in rom baentsje,
in ryk wiif en in moai hûs krigeste.

Ik bliuw dyn ljeave heit

_Hearre F. Jildsma_.


Nou is de brief út. Dy ’t it better wit as heit, moat it mar sizze.

1833.
TSJALLING HIDDES.

MAEIKE JAKKELES EN HJAR WIERSIZZERIJ OAN DE FAMMEN.


Maeike Jakkeles (dit witte jimme) is to Gauw op ’e wrâld komd, en to
Hallum great makke. Der stiet fen hjar skreaun: “It is in minske, kant
fen liif en lea. Sy stiet midden yn ’e skoen en giet mei de teannen
foarút. De mûle sit hjar op it rjuchte steed. Hja hat in rjucht noas,
mids yn ’e troanje, en net in tipnoaske, mar in gevel dy it gebou moai
stiet, sa it heart. In pear rjochter hânnen hat se oan ’t liif, as ’t
oan ’t wirk en skroarjen takomt; en sy sjocht der út, as in Ontfangers-
ef Bysitterswiif op it bêst fen hjar libben.

Hja kin Bibel-lêze, krantsje en Almanakje, briefskriuwe en alle Salmen
glêd sjonge. As se to brilloft is, den hellet se op fen “Japik yn ’e
parrebeam en Nynke wol net heine”, sa goed as de bêste út de heap, mei
gjalpen, det de pannen op ’e richel rinkelje. Hjar forstân is klear en
ryp wirden op ’e kâlde groun, lyk as de maeigêrzen.

Yn hjar sizzen foel se wol ris oerbidige skerp, as hjar de mûtse
oerdwers stie, om ondogensheit fen minsken. “Ik haw net tsjin de
minsken (sei se), mar tsjin hjar ondogense streken”. As der ljue út
Israël by hjar oan de doar kamen—en dy kamen der do tiids ek al
rommernôch yn Hallum—dêr woe se nin dwaen mei hawwe. Hja sei: “Ephraïm
en hjar skoerre en tôgje mei ienfâldige ljue om, sa lang as se der hwet
fen ploaitsje kinne, lyk as de roeken mei de ongânzen.”

In kliemsk, tipsidich bûrwiif, dy net suver oan ’e lever en yn hjar
jonkheit rom genôch hantearre wier, sei tsjin Maeike: “Fij, hwet binne
jy yette luftich en idel nei jou jierren!”—“Hwet mienste”, (sei se
dêrop) “det ik sels de reamme allegjerre nomd hab, en ús ljeaven Hear
oars net as flut jaen wol, lyk as dou?”

By ljue dy altyd oer it goede prate woenen, en it yn hjar dwaen sa
krekt net hifken, oan de greate inster, as de bûse der mar baet by hie,
roun se folle mei de stikel om. Sa praette en eamele hjar skoenmakker
ek jimmerwei. Dizze man wier út Loeksterhoek komd as in minger fen ’t
earmbistjûr, en yn seis jier, nei det syn âlde baes it kistelid oer ’e
noas stritsen wier, en de erfgenamen yn de holle kast omsjoen hiene as
in kou yn ’e Ljouwter poarte, in great man wirden to Hallum. Nou it
skammel mantsje de skiepkes op ’e droechte hie, liet hy de holle yn ’e
tsjerke op ’e side hingje, en krûpte mei syn wyt prûkje op en brún
sarjes rokje oan, deun ûnder de listen fen ’e preekstoel.

Maeike sei tsjin Domenij: “It scil jo mei baes gean, as de timmerman
mei ’t âlde Hallumer skip: der sit fjûrrich hout yn.”

Tsjin in oaren, dêr se folle by yn ’e winkel kaem, en dy hjar in fearn
thé for in heal poun yn ’e koer treaun hie, en folle oer syn binnenste
praette, sei Maeike: “Ik wit net, feint, mar astou iepene wirdste,
scilste net swiet rûke.”

Do se in ryk menist op in leugen fette, dy wol hûndert op ien dei dwaen
woe, as hy der mar mei fortsjinje koe, sei se: “Jy kinne ek wol in pear
merkeskoen oan ein, ear jy wer op it âlde paed binne.” Koartom, elts dy
oar gûd forkeapje woe, as er yn ’e marse droech, krige in skramke. Hjar
man sei den wol ris: “Men scoe sizze, hwet haste der altyd mei fen
dwaen?” Mar Maeike sei: “Tsjin de kweade moat fochten wirde, oars wirdt
er al to great baes.”

Oer de Godstsjinst tocht se mear as se sei, mar sy woe der noait oer
haspelje en tsiere mei ljue, dy oars tochten as sy.

“De greate Lantearne”, sei se, “is for ús allegjerre opstitsen, en
ljochtet oan alle iggen. Der binne folle knoflige hânnen west, dy de
glêzen gruzich en grounich makke hawwe; lykwol barnt it troch alles
hinne. Elts moat dêr stean, dêr hy it measte ljocht fen de lampe
kriget, en dêr moat nimmen yen ta yn ’e wei stean.” Folk, dat net nei
de tsjerke omseach, woe se net yn hjar tsjinst hawwe. “Dat is fisk noch
flesk!” sei se.

Tsjin hjar bern koe se it ek nuver sizze. Do se hjar âldste dochter in
gouden holgûd kofte, bitinge se, det se noait oars as silver yn ’e
tsjerkepong jaen mochte: “oars stiet sa’n giel ding lilk. De Tsjerke en
de Wrâld elts syn part”, sei se.

Yn hjar húshâlding wier se rjucht en sljucht. Hja woe noait keapje fen
ljue, dêr se tingje moast, ef dy hjar waer bjuster priisgen; sy koft ek
mar selden, mar as ’t wêze moast, den goed en fen de bêste ein. As ’t
bûten de tsjerke ef ongelokkige minsken omgong, hie se wol nocht oan
bizerije. Hja koe ’t bjuster bryk útstelle.

Ienris do in jeneveroalje-keapman, in keardel as in twinter okse, by
hjar oanskeat, en alle kwalen oplies, wol in heal ûre lang, sei Maeike:
“Altyd net ret, Ome!” Mar op it lêst sei se: “Wol ik jo ris sizze, hwer
de measte ljue de kwael sit? Dêr sit it!” en do sloech se op ’e
bûse.—“My ek, sei de man, en gong syn wei.

Hjar siktaris soan, dy in jier to Frentsjer oan de Akademie west en yn
dat bytsje tiid sa flokken leard hie, det hy net ien Prefester foarút
joech, en syn tiid mei smoken, bolwirksljuchtsjen en kaertspyljen oan
ein brocht hie, en, nei syn sizzen for divel ef spoeken wykte, hat ris
in lyts húsmiddeltsje fen Maeike-moei hawn.—Op in joun teach de studint
dêr ris hinne to jounpraten; en do hy nei Maeike sin genôch flokt en
swetst hie, waerd der in skiepperib nomd en dêr in wyt lekken yn
spraeit; do hjar swarte wetterhoun dêr op ’e rêch yn fêst fisele, de
bek opspjalke mei it heft fen in great mês det it bist net oars dwaen
koe as âlje en mâlle geluten jaen, do dat spil oerein, en sa lieten se
kardoes trije kear fen boppen it finster lâns giere, tsjin de studint
oer.

Do de flokker dat ôfgryslik ding troch de glêzen hinne seach, fleach hy
as in pyl oerein, en hals oer kop oer stoellen en tafels hinne, en oan
de skouders ta foaroer yn in fol kret, dat al yn tiids for him klear
stie, en sa reisge hy, sa hird as er oait dien hie, nei de Siktarij. De
klerk rekke fen ’e drang ûnder ’e foetten, en krige in print fen ’t
kret ta. It hiele hûs yn rep en roer; de wite mûrren kouwestront;
Juffrou fen hjar sels; Siktaris fen ’t stik. Dy frege forheard: “Mijn
zoon! wat is dit?”—“Och, Heere! Pa, ik hef de Duvel zien!”

Op in winter, det hjar man en Domenij de tried ris fen de redens ôfride
scoene op oardeletmiels iis, rekken se beide oan ’e skouders ta yn ’e
opsleat, dêr se as kikkerts wer útkrûpten; gûle en oefje, det de ljue
mear om hjar laken as meilijen mei hjar hiene.—Do se de bûtdoar yn
stoepen, mei de flotgêrzen op de rokjes, koe Maeike yn hjar sels it
laeitsjen net litte. Sy sei: “It is noch bêst bislein mei jimme: hwent
as it wetter hjit west hie, koene jimme jimme drovich barnd hawwe.”

Yn hjar dwaen en litten wier se sa from as goud: hja hiene in feint út
Kollumersweach, dy in jier by in tysker wenne hie. Dizze scoe mei in
kou, dy it njuggende kealtsje al forsomme hie, nei de merk, mar sette,
lyk as hy wend wier, it âld bist earst in nij earizer op. Dit hie hy út
’e pin leard. Mis wier it nei Maeike sin. De feint krige in fet baerch;
sy joech him seis wike, en gereis. “Jild, dat mei sokke kinsten woun
wirdt (sei se) hat men fen de divel op skea, en dêr wol ik net by yn ’t
kryt wêze: hwent it is in nuver jildsjitter, dy’t by nacht en ontiden
mei saundûbele yntressen opeasket, as ’t him mar yn syn mâlle kop
oankomt.

Hjar man wier in biheind minske; hy hie twa kromme tommen en gjin
naule, en mar ien tean, bjuster gysten mei in bytsje forstân, en wier
fûlfrettende gjirrich. Hy koe, as hy mei Maeike út to gast wier, yn in
stik boffert bite, sa great, det him it wyt fen ’e eagen foardraeide,
en sy hjar de lea searhâldde.—Moast der slachte wirde, den sels oan ’t
wirk, om it slachtlean to fortsjinjen. Sa krige hy in snau fen in âld
baerch, omdet hy net redsum wier, dêr hy trije fearnsjier mei om
mastere, en him wol in heal baerch kaem to kostjen.

Op in tiid, det hy in stik oan it ûleboerd spikerje woe, yn pleats fen
de timmerman, rôlle hy as in einepyk fen boppen: twa ribben stikken en
’t skouder út it lid, dêr de Boal twa fjirders bûter oan fortsjinne.
Smelle ûngelokken, fen barnen, snijen en biknipen, stiene net stil, dy
Maeike altyd biplasterje moaste. Yn dat wirk brocht se it mei de tiid
sa fier, det men alle amerijen om ried kaem, ek for tjirmige berntsjes.
Altyd baet by Maeike! Hja wier der handich yn!—As hjar man nachts mar
in sike kreunde oer pine yn ’e mûle, den siet hy al ear’t hy it wiste,
mei in holle as in einekoer, yn kamfer en kamelleblommen en sliepte as
in roas. Hja hie ek mei wêst: hwent de knoffelbân lei se sa goed as de
bêste út de hiele Gritenije.

For de measte kwalen joech se in rie en die.

Sa joech se for:

Splitterige hânnen: kouwegalle.

Hounemiezels: in tried Keulse side.

Fjûr-brân: skrabe rie ierdappels.

Wetter-brân: sjerpplasters.

Swollen fingers: Basilikum salve, en fine koeke om út to lûken.

Seare spjinnen: klimmerblêdden, flessehalzen, en waechs- ef krytdoppen.

Ringfjûr: mei erfsulver strike.

Kjeldhakken: brette rapen.

Bifêrzen earmen: rottige apels.

Rude ef frjemde jokte: kwik en griene sjippe, ef in potsje út it
stêdsweeshûs.

Hûchhingjen: oan in hier lûke.

Skoerrende roas yn ’e mûle: brea, moster en yettik op it wang, op it
lêst in sjip-plaster, en mei in healfearntsje jenever en tritich
drippen Haerlemmeroalje yn ’t liif, ûnder de tekken, en sa foarthinne.

Dy hûsmiddels liken noch hwet, mar dy salve noaske Japik net ûnfoech,
om syn pong en eare beide. Hy makke in pear ienfâldige ljue wys, dy in
kwinerich berntsje hiene, det Maeike Jakkeles in tsjoenster wier. Dit
woe men witte, en dêrom waerd it sike berntsje trije erfde bloedkralen
yn in tried reade stikside om de hals dien, en dy kralen as in
klaverblêd reaun, en dêr trije knopen yn Godsnamme op dien. En jawol,
mei 24 ûren wier der al in krael bûten de knopen, nei ’t sizzen fen ’t
wiif, dy se der om dien hie, en dy Maeike net lufte.—Dit woe bûrwiif
Reinou ek yn ’t ear, dy de lytse bern net foart krije koe, omdet se
meast op ’e fljocht wier, en de lytse sloofkes by in oar omtôgje liet.
Dizze sei, det it iten, det se yn ’e lêste kream fen Maeike krige hie,
mei twa dagen yn spjelden en nidlen foroare wier, en det se sels witte
moasten hwet se yn de widzekjessens dien hie. Mei ús tsjerne hat se ek
al dwaende west, mar se scil nou wol foar ’e daem opstrûpe. “Det hjar
de wjirheit ridt, dy selde Maey!”

Al hwet lilk wier, waerd by eltsoar socht; sy hie pankoeken jown, dy yn
njirren,—in moai bûsapel, dy yn in pod foroare wier. Nou siet it der op
as âld fet. Maeike-moei, goêsloof, in tsjoenster! It wird gyng húsriem.
Der wier hâlden ef kearen oan. Dit smakke Maeike min, mar hja hie to
folle forstân, om lilk op domme minsken to wêzen, as se der net
ondogens by wierne. “Der is romte yn ’e wrâld”, sei se, “om eltsoar mis
to reisgjen.” Sy pielde it âlde paed lâns, en liet de ljue mar prate,
lyk as it leksum seit fen Domenij.

Ienris, do it nei Stiensermerk roun, teach se dêr hinne, nei hjar
dochter en sweager útfenhûs. Dêr wierne twa opskettene dochters oer ’e
flier, dy bjuster snjit mei de merke hiene. Op in snein-to-joun, det de
fammen sahwet om hoalle-foallen, kamen der in mannich by hjar yn ’e
hûs. De sweager, dy in bysfeint wier, en folle nocht oan pleagjen hie,
sei: “Fammen! Oarre moat jimme ’ris wiersizze, hwet frijers jimme
krije. O, sy kin ’t sa út de kopkes oplêze, sy wit mear as rjucht
hinne.” Dêr hiene de fammen sin oan, en ’t wier allegjerre: “Ja, heden
ja! toe Maeik-moi, ei toe!”—“Brui hinne, sei se, “hwet skeelt jimme,
bern?” Mar de sweager sei: “It is merke, en mar koartswyl; dêr moat in
set fen wêze; jy kinne hjar wol in leksum jaen; jy witte ho ’t jy
moatte.” Maeikmoi fette de miening en sei: “Nou fammen! den moat ik ris
sjen, hwet ik kin.” Oarre oan ’t wird; it gong eft it fen de
tsjerkelaeijen ôfrôlle. (De frouljue kinne it wird dochs goed dwaen, as
se op hjar stoeltsje sitte). De fammen harken eft hjar lij wetter yn ’t
ear getten waerd. Do Maeikmoi hjar nocht hie, sei se: “Nou kin ’t ek sa
wol. Jimme hawwe my hjir to fiter. To Hallum bin ik in tsjoenster, en
hjir moat ik wiersizze!”—“It heart by eltsoar”, sei de sweager.

De fammen dripten ôf. Inkelden, dêr Maeik-moi de spiker mei op ’e kop
slein hie, seinen tsjin eltsoar: “Hea, sa ’n nuver wiif! Sy wit ’er
dochs neat fen.”

Binne der nou ek ûnder jimme, dy it net noasket, det Maeike dy fammen
soms in lyts hompke joech, tink it wier in âld rydlich sloof, hja
miende it oars trochgoed mei hjar. Tûzenris hat se wol sein: “Ho folle
hawwe hjar gelok út to grabbele smiten, dat for nin goud ef triennen
wer to krijen is. De wirden fen Master Gysbert laeine hjar foaroan yn
’e mûle:

Orck, myn soan, wot dû bidije,
Rin net oan allyk in moll’:
Jeld en rie lit mei dy frije,
Bern, sa gean’ dyn saken wol.

DE WIERSIZZERIJ FEN MAEIKE JAKKELES.


1.


Dou biste sa glêd om ’e troanje as in spegel. It scil hastich oanrinne
mei dy nei it greate gild. It is ek better sa, as oan acht-en-tweintich
jier ta to wachtsjen; den is ’t alle amerijen it earizer opsiede, in
oar lint oan de kyps, en sa foarthinne. In âld gek mei dêr nei sjen;
mar for in jong minske liket it raer, sokke gleone blommen op sa’n
toarre groun.

2.


Ik woe wol graech mei dy, det de frijer, dyste ljeafst haste, opdaegjen
kaem; mar dou krigeste him joun net, Fanke! Mar dat is neat.

Jaen de moed net op; men wit net ho in dûbeltsje rôlje kin, sei baes
Gosse, en hy miende, det hy to gast kaem, mar hy krige bruijen. Us
oarre-mem waerd frege op ’e lette joun to Ljouwter merke, en de nachts
om hjelwei twaën boaske se al yn ’e hoek fen ’e opkeamer fen ’t Rea
hert.

De frijers binne tsjinwirdich net hastich yn ’t bitingjen. It is in
ôfrinnende merk. Smyt dy lykwol net wei: de greate merken komme oan.

3.


Fanke! Fanke! hwet bisjuchste dy yn ’e spegel! Nou! as it der ek om
sit, eft it der om smiten is, stiet it rûzich. Klaei dy kreas en
dimmen, en sa moai, detste altyd noch moaijer bitelje kinste. Dit lûkt
de frijers oan, dy to fjild tsjenne om in wiif; en sa’n ien past dy, is
’t net wier? En ast’ dy optakelste as de pompierblazers út Parys, den
wirde de mynders eang fen jimme. Hwent al boartsje en djoeije se al sa
hwet oerdwealsk, hja kenne de fûgels wol oan de fear. Dêrom, kreas en
dimmen! en foaral sa skjin as de brân! den scilste oan twa frijers
blauwe skinen jaen; mar de tredde (o! sa’n noflik prater) scil dy sa
nei de ljirre tingje, detste him op in nacht om ien ûre om de hals
fljuchste en him, ûnder de tútsjes bidobbeste.

It folk yn ’e hûs scil towekker wirde fen jimme patsjen, en sizze:
“hark! nou is ’t klonken wirk mei ús fanke!”

4.


It gelok sjocht dy ta de eagen út! D’iene frijer hat de hakken net oer
de drompel, ef de oare hat de teannen der al wer op. Pas op! en lit de
fûgel net oer it net fleane lyk as folle dien habbe; oars rekkeste mei
ûnder de fodden yn ’e koer.

De kar giet der út, en den giet it soms op in âld strider oan, dy in
wiif for de warmte nimt.

5.


Dit stiet der nuver foar mei dy! Nou! in jong minske moat twang wêze en
op in dûbeltsje oan lint net sjen. Yn de earste jierren fen it trouwen
sakket dit wirk fensels; as de widze en bakerkoer oer de flier komme
moatte.

Dou biste net ien fen de ongelokkichste. Der sit folle mânljuesflesk
oan dy, fanke! en dêrby sa’n noflik boartlik sin! Dou biste klaeid, sa
’t heart. Koartom, in frouminske mei lokken en flokken, linten en
flinten. Der is al in blêd yn it trouboek for dy iepen. It scil moai
waer wêze op dyn troudei. De ljue scille sizze: “Dat is in gnap pear;
in houwelik yn ’e heak!” Mar de man efkes lytser as dou.

Der scil noch in pear mei jimme trouwe: in âld man fen njoggen en
sechstich jier mei in frouminske fen in great tweintich. Dêr scille de
ljue fen sizze: “Dy âld gek set noch in mounle, om in heal ljippen
koarn to meallen, en mei in jier scille se eltsoar net sjen meije.”

6.


Dou biste net forgetten by de feinten, Fanke! Gloeije dy de wangen net?
Dou tinkste, detste noch faek to merk gean scilste. Mis is ’t! ear
detste der om tinkste, rekkeste oan ’e man.

Ik haw al heard ho jimme op ’e lêste Snitsermerk yn ’t Heechhûs mei
elkoar sieten to lústerjen.

Dou scilste goed onthâlde yn it houlik. Twa jier nei it trouwen scil in
Domenijs soan dy for in jongfaem oansjen, en dy to Weidumer merke
freegje to dounsjen.

7.


Dou sjuchste al skruten, nou Maeike Jakkeles dy hwet sizze scil. Ik
sjuch, dou biste der oars fen. It is ek nuver, fanke! op dyn jierren
net to witten honear detste mei in pûrfrjemd minske hûshâlde scilste,
en noch minder hwa: in lytsen, in greaten, in lichten, in swieren, in
rjuchten ef ien mei in slach ef in bocht yn ’e rêch. It scil mei in
amerij gean mei dy. Dy it wêze scil, frijt net lang, mar taest ta, en
den scilste der omhingje as wiet hea om ’e skûte.

It scil dy goed gean yn ’e wrâld: saun bern, meast jonges, yn trettjin
jier krije. Dou krigeste ek misgunders yn dyn steat. Dyn man scil dy
tige ljeaf hawwe, en nin kwea fen dy sjen kinne, omdetste alles dwaen
scilste hwet er mar tinkt, en omdet er sjucht, det er mei dy bihâlden
is.

Dyn makkers scille op jimme troudei tsjin elkoar lústerje, en sizze:
“sa weagje ik it ek, dou?”

Jimme mem scil dy in leksum jaen, dyste net forjitte moaste. Hja seit:
de kinst om troch ’e wrâld to reisgjen, en oeral it gelach to biteljen,
en tank nei to litten, wirdt net oan de Hegeskoallen leard. It sit yn
’e regel fen trijen, en goeddwaen.

8.


Fanke, dwaen dyn bêst, om dy gnap op to striken; mar om de wide
jaksmouwen ef de klienens fen de mil, krigeste net gauwer in man.
Lykwol scil ’t wirde. Mei in sêft sin en noflike tútsjes kinste folle
dwaen, en dou scilste einlik mei in fiks keardel opstriken gean, ast’
mar tiid dochste. Nimmen moat sjen kinne, det de pong om de hals
hinget.

9.


Dou moaste net fortrietich wirde, Fanke! as de frijers dyn doar foarby
geane, krekt eftste der net biste. Goede en onbilekke waer wirdt altyd
opsocht, al laeit se noch sa efter ôf.

Fammen, dy in jachtweide for alle eagen binne, en dy oer alle tongen
rôlje, dêr wirde lekken en brekken oan foun.

Gnappe fammen en jonge hynzers moatte oars net as fen fierren bikend
wêze, scille se goed oan ’e priis komme. Wêz’ net bang fen foarby to
reitsjen; dou biwachteste gjin skea. Dou krigest’ in rimpen man, mar
oars troch goed; dou scilste bjuster folle fen him hâlde.

As hy it ongelok hat, det hy mei in noflik holle thús komt, sjen den
net eftste út it yettikfet komste. Mei bliere eagen en goede wirden
kinne jimme tsjoene; dêrtroch binne folle mear manljue to rjuchte
brocht as mei skerpe wirden en ôfwêzich sjen. Dwaen lyk as Beitskemoei.
As Janom fen ’t paed wier, den sette hja him yn side en forwiel; en as
de sinne yn ’t roun west hie, den sei Beitskemoei in wirdmannich dy op
it rjuchte steed kamen. Doch ek sa, en hy scil der op poche, det der
nin better wiif yn ’e hiele gritenij is.

10.


Fen dy hoef ik neat to sizzen. Dou biste al lang bisteld, Fanke! Men
kin ’t wol oan dy sjen. Net wier?

11.


Dou wachteste ek al, det ik dy hwet moais sizze scil, fen flinke
frijers, moai klaeid gean, yn in hûs wenje mei treppens der foar; en it
silver en goud by kistfollen erve!

Set dy dêr ôf, Fanke! hwent dat wirdt dyn part net. Dou scilste
gelokkich wêze, mar net yn in hege steat. Dou krigeste in bêst man, dy
fen de iere moarn ta de lette joun for dy skreppe scil, en astou de
dûbeltsjes sa hantearreste, lyk as earlik woun jild bihannele wirde
moat, den scille jimme rju bidije, en fjouwer bern great bringe, dy
klinke as klokken. In ryk man tichte by jimmes, dy jierren lang om it
gelok socht hat, en it op it lêst alhiel bjuster rekket, omdet er it op
paden siket, dêr it net to finen is, scil jimme it gelok, dat hy yn syn
moai hûs ek nearne fine kin, for tûzenen ôfkeapje wolle. Mar hy kin
net. It gelok lústert him yn ’t ear: “keapje mei dyn goud it bihear fen
de hiele wrâld; Myn ôfkomst is to heech: Ik bin for nin jild to keap!”

12.


Ho it mei dy komme scil, mei de deale riede; dou biste sa boartlik en
sa wif as in maeilaem.

Jaen dy del, Fanke! den scil ’t goed komme. Aste merkeste mei in feint,
dyste graech wer sjuchste, pas den op det it lêste tútsje it bêste is;
dat giet him troch de lea as in heal fleske fol Haerlemmeroalje in
jichtich hantsjemier.

13.


Ik sjuch dy oer fyftich jier al. Men kin dy den net. It skeelt ek folle
by nou. As men dyn noflike sankjes heart, as men dyn glêdde troanje,
roune bolle earmen, dy kiere rêch en trippeljende foetsjes bisjucht, en
dêr tsjinoer in âld kibbich minske mei in skromfelich fel, in
sleepjende gong, den scoe men sizze: ho kin sa’n moai jongfaem sa’n âld
sloofke wirde? Us heit sei dêrom altyd: “Fanke! meitsje plezier yn dyn
jonge jierren, mar pas op, detste dy der net oan forhingeste. Dit siz
ik dy ek: hâld altyd in from sin, en meitsje det al it kwea, dat dy
oerkomt, troch eigen skild net is; den kinste op de âlde dei yette
blomkes ploaitse, der in lyts blêdtsje tûzenris safolle fen wirdich is,
as dy greate bosken, dy op de moaije kypsen swypkje.

Doch sa, en de frijers scille as mieren op dy ta komme, en dyn man scil
sizze: “ik wist net det it trouwen sa’n wille wier!”

14.


Ik kin wol oan dy sjen, detste net bitsjoend biste. Dat merkte Japik
lêsten wol, do jimme oer iis op de Froaskepôlle dounse hawwe.

Dou wotte ljeaver by in gnap jong keardel opsitte, as in nacht by de
baerch weitsje. Dou moaste dy hwet ynhâlde, it rint hirdgenôch mei dy;
se litte dy net ien snein-to-joun sitte.

Hy wennet net fier fen dy ôf, dy ’t wirde scil; hâld dyn kleur mar! Ik
scil ’t net sizze, hwet jimme hokkernachts ôfpraet habbe; jimme habbe
lûdernôch lústere.

15.


Dou haste by dy sels it akkoart al makke mei ien; mar hy wirdt it net,
bern!.... Biste bang fen foarby to reitsjen, treast dy dermei detste it
net allinne biste.

Ik sels hab west, nei det ik oan trije blauwe skinen jown hie, det my
de wrâld oanfleach, as domenij in pear fen de stoel rôlje liet, salang
as myn goede Jan opdaegjen kaem, dy ik yn trije jounen al bilêzen hie.

Der scil ien by dy komme mei in moaije rôk en glêdde learzens oan; in
keardel eft er út in bargeriezel draeid is en dy der oer giet eft er
waeit.

Hy is lang net gek, sjucht goed om him hinne en tinkt oars oer it
trouwen as in faem, dy sei: “It moat ris weage wirde”, en troude oan in
âlde rike gjirgert, om hjar libben yn boalshannen to sliten.

Hy scil nei dy fornimme, ho it moarnsier mei dy is, omdet hy mei in
fryster ôfballe is, dy op in joun bjustere kreas wier, en de oare
moarns der útseach eft se út de yeskkroade kaem.

16.


Dyn frysterjierren binne dêrmei út; it giet nei de lange tsjinst. De
man, dy for dy bisteld is, is in goed keardel, mar hwet hollich; lykwol
kinste him oan in siden tried liede, ast’ him mar heinste. Yn de earste
fiif jier fjouwer bern, en folle drokte yn ’e húshâldinge. Den scil ’t
der op oankomme as de hânnen net sa linich binne, as nou de kreaze
foetten foar de fijoele.

17.


Dou tinkste: Maeike Jakkeles wit der neat fen; mar dit siz ik dy,
patsje koe ik sa goed as de bêste yn myn tiid. Dit wist de Officier
wol, dy my de gouden puntheak wêrom joech, dy in smous my ontstiel. De
fammen kinne ’t allegjerre net allike goed; freegje de feinten mar. It
koe mei dy wol better. Jaen ’er dy tige nei, en de frijers scille as in
swerm bijen om dy hinne gounzje. Op in noflik tútsje is folle de boask
sletten.

18.


Der komt op in joun onforwacht in frijer by dy, dy oantinget. Hy scil
dy oanlekke wirde. Dou moaste al harkje hwet in oar seit, mar ongelyk
hwa. In faem, dy yn ’t eftermiddeiskoft oprint, en bang for de fodkoer
is, scil him dy oanlekje, al is ’t noch sa nei ’t sin, en in frijer sa
kant as in knikkert.

Der binne ek, dy dy nei de mûle prate en de frijer dy oanpriisgje, al
is ’t de greatste dogeneat ef in knoflich stimper. Ik bin bang detste
dêr it ear to folle nei hingje litte scilste, en den rekkeste yn ’e
maling en fen ’t paed. Falt it onfoech út, den glûpje sokke wei; mar
den komme de lekskoaijers mei hjar feninige tongen en sizze: “Sa lizze
de wize hinnen de aeijen bûten it nêst!” Moat ’er rie wêze, nim den
foaral dy fen de âlde ljue en goedmienende frjeonen.

En noasket dy rie dy net, en is de hân strûf yn it oantaesten, hâld mar
fêst; it binne de feilichste paedwizers.

Doch sa, en dyn gelok scil binyd wirde fen folle, dy der ynroun binne
as de bolle yn ’e reak, lyk as Tet mei de kreamer.

19.


Hieste hokker sneintojouns dyn slytsje der better by skoud, dou hieste
better diel krige.

Wêz’ noait stymsk, al rint it mis; en aste acht-en-twintich jier âld
biste, den giet it op in healsliten oan. Foarby komste net, mar it kin
fiif-en-tritich jier mei dy wirde. As it dy to lang oanhâldt, en dou
wolste sels freegje, doch it den yn in skrikkeljier, de earste folle
moanne nei Sint Japik, mei in klear loft.

20.


Op dy binne folle eagen smiten. Dou sjuchst der gnap út en twang yn ’e
klean; nou, ’t each wol sines ek hawwe; yn ’e merk moat it ek oars as
kom-al-dei.

Ien ding moat ik dy lústerje, en triuw dat efter it jak.

Der binne folle dy wol woene, det se noait merke ef baenriden hiene
tsjin ’t sin fen ’e âlde ljue; tink dêrom, den scil ’t wol gean mei dy.
Dou witste net heal ho goe as se it mei dy miene.

21.


It lit him mei dy net slim sjen. Dou tinkste folle om it houlik.
Hokkerdeis seiste yn dy sels: “ho scil ’t oer fjouwer jier mei my
wêze?”

Ik scil ’t dy sizze: Troud en mem oer twa bern. Dyn man scil greate
reizen dwaen. Jimme scille net lang wenje yn ’t selde hûs. Ien tichte
by jimme scil in hiel great trek út ’e lotterij krije. Jimme krije der
ek sin oan, en scille altomets in hânfol jild nei Ljouwert bringe oan
de lotterijljue, oer hwaens drompel folle de tarring krije. Oer twa
jier scil dy man folle earmer as to foaren en fen ’t wirk ôfwend wêze;
dit scil jimme ôfbalje ta jimme gelok. Twa jonges yn ’e earste
treddeljier; den in stilsit, neijerhân noch trije dochters.—It troupak
fen de Brêgeman koe wol better sitte: de broek scil to leech hingje, en
de skoen gapje en kreakje; se scille fen dy sprekke, det it der sa
twang by stiet. Jimme trouwe mei noch twa pear; mar ien pear, de man
fen 24, en ’t wiif, in widdou fen 42 jier, moatte in wike wachtsje,
omdet it boek fol is. It minske scil bjuster oerstjûr wêze en krite, en
sizze: Wier ik noch faem, den wier ’t neat; mar for in widdou is ’t in
hird gelach.

22.


Aste noch net bitinge biste, Fanke! wird net bang; licht komt der op de
lette joun noch in forflein fûgel. As dat bykomt, gean den foaral mei;
tink: merkjen is nin boaskjen; de frijers binne krap, en hwa wit hwet
der út foart komt.

Durkom en Kykmoei boasken al foar toalven op it tsjernpaed.

23.


Yn de merk biste de gelokkichste net. Sa faek as ’t der oan ta komt,
falt it dy ôf. Wêz’ dêrom net stymsk. Mei blier sjen en golle wirden
komt men fjirder, as mei smeulske praetsjes.

Trouwen is dyn foarlân; der wirdt mear om dy tocht aste mienste. Dy it
wêze scil, hat omflein as in flinter op de blommen; hy scil it nearne
fine kinne, mar by dy is hy fêst sitten bleaun. It scil in knap feint
wêze, mei in stûrke yn ’e bûse, en forstân om ’erby to fortsjinjen; mar
winterdei kin him de noasdrip wol ris hingje; dêrom foaral in bûsdoek
mei, as jimme oer iis útgeane.

Yn de earste twa jier folle bilommere loften en beide hwet knypsk wêze.
Mar as jimme it rjuchte paed ûnder ’e foetten hawwe, scille se fen
jimme sizze: “dy jonge ljue glêdzje op; it bettert dêr fen dei ta dei.”

Der scil earst ien by dy komme, dy oars net leard hat, as in great hear
to wêzen, sûnder it jild der for fortsjinje to kinnen. Jimme mem scil
’t goe talykje, mar jimme heit scil sizze: “dou hearste yn
Loailekkerlân thús, feint!”

24.


In ryk mans soan hat eagen op dy smiten; mar hy hat acht ûren oanien
sitten to rekkenjen mei syn heit, ho folle jild hy mei dy biboaskje
koe, en dat skynt hjar to bilytsjen.

Dou scilste den in better part krije, as mei ien, dy for in stûr wol
dea wêze wol, en fen gjirgens net groeije kin.

Hy scil der stil mei oankomme, mar ’t is ien dy der wêze kin en doar:
en as jimme togjerre geane, scil de hoed for jimme ôfnomd wirde.

25.


Oan de noas to sjen, scilste einlik noch ris oan ’e knokkels ta yn ’t
jild omskreppe, aste kloek en sunich biste, en de bûse ticht hâldste,
as oars nimmen dy twingt om him op to dwaen as de keapdivel.

Dyn man scil twa tomme lytser wêze as dou, mar wol sa goed as mannich,
dy in foet greater binne. Dou moast him tige oanhelje, dêr hawwe lytse
ljue skeel oan.

26.


Ho sjuchste sa? Mienste det ik tsjoene kin? Né, Fanke! Ik wit net folle
fen dy to sizzen, mar ien ding sjuch ik, detste ljeaver to bier wolste,
as om tsjien ûre to bêd. It scil krap omkomme tojoun, en hwet it
nuverste is, de alderbêste en de alderminste bliuwe oer; mei dy scil ’t
knipe.

Smyt dy lykwol sels net to grabbele! It kin nuver, sei wylde Tryn, yn
fjouwer jier net in frijer en nou trije tagelyk.

27.


It scil mei dy yn twa jier folle foroarje. Trije skroarren in hiel wike
for dy yn ’t wirk, en pjukke sa folle as se ôf kinne, om it
útsetterspak nei de lange tsjinst klear to meitsjen. It scil hastich ta
gean.

De frjeonen scille yn ’t skik wêze mei de boask, en dou aldermeast. Dy
for dy bisteld is, is net swier fen gewicht, en bysfeinten scille
sizze: “hy moat yn lije mâlke-en-bak to weak, om hwet út to tinen; mar
hy is birekkene for it mêd dat hy oannimt.”

In eameleftich bûrwiif, dy alles swiet opiten en dronken hat, scil
graech mei dy rabje en dyn man for gjirrich útkrite wolle, omdet hy
oars net folle keapet as it nedige; mar dou biste wizer, en dou scilste
hjar ôfringje; en dyn man ho langer ho ljeaver hawwe.

Yn ’t earste fearnsjier scilste tige bliid wêze, as hy thús komt mei
blau Dimterkoeke en healripe parren.

28.


Dou sjuchste der út as in maeiblom, en sa kant! dou kinste wol op in
stûr yn ’t roun draeije. De frijers scille dy net lang for spek en brea
rinne litte. De earste, dy oantingje scil om tinken, is ien fen in oar
lape as dou. Den krigeste in lyts wird fen jimme mem. Sij seit: “man en
wiif moatte elkoar tige ljeaf hawwe, en it mei elkoar hâlde. It lekken
moat kleure. As it nij is, en de wol der noch op sit, liket it noch sa
hwet by elkoar; mar as it bidragen is, rint it sims fier útinoar. It
iene is fyn, it oare grou; it iene yn de wol ferve, it oare yn alle
nuvere kleuren forsjitte.

De twade scil sa oanhâlde, det hy it net slûpe lit, ef dou moaste _ja_
sizze. Den scil it tige kâld wêze, en aste it jimme mem seiste, den
scilste de eagen foardel hâlde, en in rea kleur hawwe.

29.


Der scil dy aste útfenhûs biste, ien op de griene side draeije, en der
mei troch in great tún gean. Syn praet en menearen scil dy bjuster
oanstean. Hy is net great, mar dûbeld.

Jimme mem scil sizze: “Hwet poarreman hat ús Fanke dêr yn de earm?” Mar
jimme heit seit: “Lit de lytse mar rinne: sy stean wol sa fêst as de
greate.” It boask is mei in rep klear, mar it trouwen dûrret twa jier;
beide scil ’t bjuster fortriette; it wachtet nei in great pompier út
Den Haag.

30.


Mei dy komt folle to dwaen: twa frijers scille rûzje krije om dy. Ien,
mei in moai sabel op ’e side, en plom op ’e hoed, scil ek eagen op dy
smite; der wirdt tsjin ynlein fen jimme heit. Neijerhân komt in neef
fen in Boargemaster, dy in kleur hat as in healgear bôle, mar dy kriget
blau.

Dêr komt in proponint, dy al trije pakken klean oanein reisge hat op
vakante pleatsen om in birop.

Nou bigjint jimme mem mei to frijen, en it komt goed, mei ’t Jawird
komt der tagelyk in birop fen 775 goune; en dêrmei Pastoorske, en mei
trije fearnsjier in jonge, eft er út ’e dyk dold is.

31.


Ik kin wol oan dyn kâldgnyskjen sjen, detste my to fiter hawwe wolste,
en litte my om de nocht riede; mis is ’t! Dou haste langer bisteld west
as de ljue miene.

Dou wierste sa bang om as in âld erfmoeike to stjerren, detste mar oan
’t baitsje litsen haste, sa fûl aste koeste.

Nou, gelok ’er mei! Haw de man tige ljeaf, en knyp de eagen ticht for
syn lek en brek.

Ef kinst’ se him bitsjutte en sa frjeonlik ûnder it each bringe, det hy
se ôfleit, den is der net in prinsesse, dy sa’n moaijen kroan op ’e
holle sette kin as dou.

32.


Mei twa jier biste in hiel oar minske as nou, lyk aste foar my komste.

Den gieste op ’e side fen in man, dy fen alle kanten klear is.—Troch
mannich tsjinrekjes yn de earste jierren moatte de hânnen út de mouwen;
mar as jimme dy boppe arbeide hawwe, kin ’t rom sile, as der op ’t roer
past en op alles tasjoen wirdt.

Der scil faek kream-visite by jimme hâlden wirde: for de earste kear
scille der njuggen mislike frouljue mids ûnder iten út ’e keamer tôge
wirde, omdet se yn in ticht bidompt keamer sitte, en smoare fen de
waermte: der is nin hofman ef yettikriedensein oan.—De skoalmaster scil
dêrom in redefoering yn it Nut dwaen oer: _De nadeelen der
voorouderlijke gebruiken in het houden van kraamvisites_.

TJALLING HIDDES.




LIST FEN DE PRINTEN


 Titelprint Rôlje, rôlje, wetterweagen!
 Portret fen Dr. Joast H. Halbertsma
 Dokterom
 Tsjalling H. Halbertsma
 Beppe sneupt yn ’e Lapekoer fen Gabe
 De pleats fen Pibe en Saske
 Bolswerter merke
 Widzesang
 Jonker Piet en Sibbel yn ’e Slot-leane
 Deagraver. Súd-yngong fen it tsjerkje to Weidum
 It libbensein
 “Wotte sa wotte”
 De tsjernmounle
 By Toon-wever
 Pleisterje by in wâld-herberchje
 Omkearde widzesang
 Nije widzesang
 Geale Sljipke
 De âlde Skeper en de Grytman
 Sneintojoun
 Gabe op ’e Nutslêzing to Bolswert
 Domenij oan ’t aeisieden
 De bisite by Pibe en Saske om ’e hird
 It blomke “tink oan my”
 Reidmoskje, mei op ’e eftergroun in ieltichtset
 Geboarteleppel
 Sibbel fen de Ryp
 Master Ale Byvoet
 It Maerteblomke
 Yn ’e Pikmar by Grou
 De Fryske hirdsiler
 Troch it rinket
 Jongfolk to slydjeijen
 Ealsom en Botsjemoi op wei nei Drachtster merke
 Folperda as âld boer
 De Kompenijster wirdt omseame
 Kwaksalver foar de hopsek to Ljouwert
 Pastoor biskrobbet boer Michel.—Stiennen klokkestoel
 Domenij en syn riedjowers nei de operatie fen ’e smid
 Skippers-sankje.—Sé-skip
 Liaukama-state alear to Seisbierum
 De Noarger rún op ’e hynste-merke to Birgum
 De Noarger rún foar ’e tsjiiswein
 De Treemter yn it St. Anthony-gasthûs to Ljouwert
 Prins Willem de IV op ’e Froskepôle
 Grouster-merke
 Yn ’e trek-skûte
 Twigen út in âlde stamme
 Reedslypjen
 Marijke wirdt to hôf brocht op ’t Goingarypster tsjerkhôf
 Murk fen Ipekolsgea
 Gabe op ’e Noarger rún foar “De houten romer”
 Gabe yn ’e wente fen Ynte
 Gabe foar de sjoelbak
 Tsjerk Hiddes
 By skipper Hylke
 Ik seach syn ljeafste boartersgûd
 Twa berntsjes yn ’t wâld
 De lytse toarnbeisiker
 It doarpke Abbegea
 As de famkes toutsje-dounsen
 By Tryn-moi
 It hynzer fen dokter op it hiem fen ’e slotpleats to Waexens
 In doarpsherberchje by winter
 Mei priksliden op ’t iis by Molkwar
 Yn ’e poelen en petten fen Earnewald
 Bysitter truzelt yn ’e molkenkelder
 Japikom yn ’t hekje
 Yn ’e smidte
 Frou Pontjer út to riden
 Yn ’e stoepe fen Joute-baes
 As Domenij yn gedachten rint
 It lûd út ’e molkenkeamer
 By it hiem fen sathe Westerein, pleats by Woarkum
 By Ageboer
 De skearwinkel fen Joute baes
 Yn ’t wad twisken Holwerd en Amelân
 De Apotheek fen Master Camstra
 Kreambisite
 Ljouwerter trekskip to Spyktille
 Gosse syn compagnon to Aldegea
 Memmelok en Memmesoarch
 Gosse oan ’e skandpeal to Ljouwert
 Baes Minne by domenij
 “It droege gat” yn ’e Snitser mar
 In jierstoune by Krysttiid op ’e Wieren by Piter-om
 Douwe ûnder ’e koer weisongen
 De kouwekeaper by Obbe en Tryn
 Loailekkerlân yn ’e “Brette Poask”
 De Kollumersweachsters yn ’e tsjerke to Kollum opsletten
 De Easterpoarte to Snits
 Foeke Sjoerds
 Ybel en Jelke. Iiswille
 Fammewille
 De Grouster rottelwacht
 De Brune en de Bles op trije romers
 Foeke Skutter en Hospes-Tryn




 Fuotnoaten:


    [1] Douanes ûnder Napoleon I.

    [2] Sa stiet der; mar it moat _tinker_ wêze, leau ik.

    [3] _Douwe Halbetsz_ fen Dockum komt foar ûnder de helpers
    fen de prins fen Oranje, dy by Alva’s sentinsjes fen 18 en 20
    Maeije 1568 ta de galge forwezen binne. Dêryn wirdt hjar allegearre
    oantige »d’avoir assisté, servy, favorisé et suivy le party et
    rebellion du Prince d’Orange, chief des Rebelles contre sa Majesté,
    soubs la conduite du Conte Loys de Nassau, son Frere, ayant envahy
    hostillement l’esté dernier le pais de Groeningen et aultres de sa
    dite Majesté, comme Lieutenant du dit Prince d’Orange.« Dizze
    sentinsje fen de tweintichste Maeije waerd de 23 Maeije, en dos mar
    trije dagen letter, folge fen de fjildslach by ’t kleaster
    Heyligerlee yn Grinslân, dêr Graef Lodewyk de Spanjerts toliter
    to-sloech.—De gelearden moasten foarhinne ek gelearde, dat is
    Grykske of Latynske nammen habbe. Sa foroaren se den _Homme_ yn
    _Homerus_, _Easge_ yn _Egesippus_, _Fenne_ yn _Triphenna_ en de
    dokter dy nei _Douwe Halbetsz_ hjitte, waerd _Theodorus
    Halbetsma_.

    [4] _Biskite_ is by de Hollânners in onfoech wird, mar net
    by de Lân-Friezen, dy fen dong libje moasten. Hja brûkten it as
    oare wirden yn de eigenlike sin, en ek yn de oneigenlike fen
    _bidriigje_. _Biskiter_ for Holl. _bedrieger_, sizze sels eptige
    minsken noch. By ús stamneaten, de Ingelsken, hat dy selde oergong
    fen biteikenis pleats, howol hja it, út onkunde fen de grounen fen
    hjar eigen tael, net witte. It Fryske _keate_, _kiete_, _kjitte_
    (drek) is it Angelsaxiske _ceatta_, it Ingelske _cheat_, bedrog;
    _to cheat_ it Fryske _skite_, _biskite_, N.l. _bedriegen_.

    [5] De magistratum probatione apud Athenienses.

    [6] Ek op dizze leppel stiet myn fan mei in R:
    _Halbertsma_.

    [7] _Galanthus Nivalis, Linnæi._ Holl: Sneeuwklokje.

    [8] _Nymphaea alba, Linnæi._ Plompen, Holl., Pompebledden
    en Swanneblommen, Friesch.

    [9] De âlde Ljouwters hjitten de lommert sa, omdet it jild
    op ’e pânnen de ljue yn in izeren leppel ta stitsen waerd.

    [10] Ik haw noch ris by domenij út fen hûs west. Hy hie in
    heel sealfol boeken erfd fen syn omke, dy prefester to Grins west
    hie. Hy joech my de kaei ’ris om dat spiltsje to bisjen; mar dy
    wier danich forruske, en de kaei fen de wynkelder wier sa glêd as
    in spegel.

    [11] Meermalen werd mij de vraag gedaan, wie van de
    Halbertsma’s eigenlijk de schrijver was van _de Skearwinkel fen
    Joute-baes_. Ik wist het niet. Ik meende het stuk voor het werk van
    Joost te moeten houden, maar een ander beweerde, dat niet Joost,
    maar Eeltje ’t moet geschreven hebben, terwijl weer een derde ’t
    aan Tjalling en wijlen Eekhoff ’t aan dezen voor een goed deel
    toeschreef. Ik heb het aan den heer Dr. T. J. Halbertsma,
    Hoogleeraar te Groningen, zoon van Dr. J. H. Halbertsma, te danken
    dat ik thans de vraag kan beantwoorden. Toen ik namelijk eenige
    maanden geleden van dezen over zekere zaak een schrijven ontving,
    deelde hij mij tevens mede, dat hij onlangs een exemplaar van de
    _Lapekoer_ had gevonden, waarin zijn vader had aangeteekend, wie
    van de drie broeders de verschillende stukken, waaruit dit werkje
    bestaat, gemaakt hadden, en uit die aanteekening bleek het
    volgende:
        Van het begin tot aan: »Wopke, De divel Joute!« is van Eeltje.
        Van daar tot aan: »Boerkerij en keapmanskip« is van Joost.
        Van daar tot aan: »De opsichter Hoarnstra stjit de doar op en
        seit« is van Tjalling.
        Van daar tot aan: »Boer, Mar hwat scoeste tsjin de ljue prate«
        is van Joost.
        Van daar tot aan: »Hoarnstra, Mar nou moat ik dy noch hwat
        freegje« is van Tjalling.
        Van daar tot aan ’t slot is van Joost.
        De _Skearwinkel fen Joute-baes_ is dus wel het merkwaardigste
        staaltje van de eenrachtige samenwerking der drie broeders.
            G. C.

    [12] _Speculatie_, banket waarmede men speculeert op een
    meisje.

    [13] Fol út: _manminske_, lyk as _frommiske_ for
    _frouminske_.

    [14] De koken.

    [15] De Ingelsken witte wol det se de iene dei ef d’oare
    fen Noardamerika forgriemd wirde, en om ’t it den dochs mei hjar
    nei de moanne giet, meitsje se mar yn tiids det se dêr kinde
    hawwe.

    [16] Dat bigrypt de Noarcher rún net; hy sprekt hjir mar as
    in stom bist. As de studint der net _yn_ sit, den moat hy der _om_
    sitte; hy moat dochs earne sitte.

    [17] Dat wierne ûngelokkige slaggen. Dy hat de Noarger rún
    de ljue yn ’e moanne wer dûbeld bitelle set. Wy scille neijerhân
    sjen, ho ’t er de goede boargers dêr knypt hat. De triennen rounen
    hjar oer de wangen! Hwa wit eft er hjar ûnderwiles net himelheech
    priisge hat: O, ho, poalle! hou, popke!

    [18] Dat is in nuver tooneeltsje! De Noarger rún sei
    neijerhân, det dizze ierde in tarieding is sa wol for de hynzers as
    for de minsken, en sa wier dit efterút fen mynhear Flessinga in
    goede skoalle for in oansteande ontfanger-generael yn de moanne, dy
    bankerot tinkt to spyljen. Ungelokkich scil it folk yn ’e moanne
    den for de bletterjende bok spylje. De Noarger rún flokt sa op dat
    ligen en swarren mar ik leau det er it hjir leard hat, do er de
    ljue yn ’e moanne neijerhân by God en alle ingels swarde, det it
    wol gean scoe, det de kas fen it lân goed stie, wylst iggen en
    einen to koart kamen. Hwent hy seit ommers, det hy it to koart mei
    holle wirden oanfolde.

    [19] Dy lêste reis mei de Kollumersweachters docht de doar
    ta. Dat wier it útset op ierde, en mei de eximpels dy er do seach
    foar eagen kaem er yn ’e moanne. Do sa ’n bist ontfanger-generael
    waerd gong it fen sels op syn Kollumersweachters. Twa dingen sizze
    se, binne ûnder dat foltsen onbikend, it houwelik en de
    godstsjinst, en wy sjêne ek net út de rún syn brief, det hy fen it
    iene ef oare kikt. Howol er syn runenatúr tsjin dy fen in flink
    keardel forroale hat, is er yn ’e moanne net troud. Mûlk bihelpt er
    him wol mei oare ljues bern, dy ’t er gean litte kin as er wol. Det
    er noait net fen God ef godstsjinst rept, dat is dom; dat heart ’er
    by. As it jild hwet fêst sit, en der komt in from wirdtsje fen
    bibel en »voorzienigheid« yn den bigjinne se de bân fen de pong al
    los to meitsjen; to minste as de ljue yn de moanne sa ienfâldich
    binne, as de Noarger rún seit.

    [20] _Efter yn in postscriptum hie de Noarger rún op it
    wird_ BONKEN _noch dizze rigels skreaun:_

    P. S. Op de slachtfjilden fen Leipzig en Waterlo wirde nou de
    bonken fen de helden opdold om for twa cinten it poun nei Ingelân
    stjûrd en dêr formeald to wirden. Yn ’e moanne binne okkerdeis in
    partij sneuvele officieren oankomd, dy hjar bjuster oanstelden; hja
    flokten hjar de mûle hast oan flarden. »Litte wy ús, seinen se, for
    it lân en de kening dea bruije, det se ús oerskot as de bonken fen
    in ezel forkeapje scille? _Is dit de tol der dankbaarheid aan de
    assche der helden?_ rôpen se. It hie in bulte spil om dy ljue to
    bitsjutten, det eltse soldaet winskje moast, det syn dea sa nuttich
    oan it lân waerd as hjarres. In soldaet, dy sneuvelt, is ienders
    nuttich, en wol yn syn dea; mar hwaens bonken forkoft wirde, ek nei
    syn dea, en dos twaris. Earst hat de earme man, dy se opdolt ’er in
    deihier fen; den de opkeaper; forfolgens de skipper, dy se
    oerfiert; de opkeaper yn Ingelân; de mounler fen de steammounle dy
    se fyn mealt, en einlings de boer; dy er syn boulân mei donget. Ik
    hâld fol, det de dea fen de measte krychsljue sa nuttich net for it
    minskdom is, as hjar bonken nei hjar dea, en it is in treast for dy
    jinge, dy tonei for in rottige saek falle, det hjar deade bonken to
    minste noch hwet libben yn handel en skipfeart bringe scille. My
    alteas is it in swiet neitinzen, Gabe, det myn bonken nei Ingelân
    komd binne. Farre wol!«

    [21] Dat wier al wer in tarieding, dy deade rôt! Hwent in
    ontfanger dy syn rekkening net yn oarder hat, moat al fen nuvere
    dingen hearre. Dat binne brokken om troch de kiel to krijen, dat
    sizz’ ik jimme. En mei dat al, moat er dwaen eft er it net fielt.

    [22] Dat wol yn de mûle fen de Noarger rún sizze, wizer en
    forljochter om de ljue yn de moanne to biskiten. Nou, dêr tsjinnet
    de wittenskip de measte ljue ta. Mar hwa wit hwer dat bist nou al
    is? Mûlk op de stirt fen de Halleische komeet, en op dat reiske fen
    75 jier kin er him noch heel wol betterje.

    [23] Dat is nuver! Hja lykje dy man yn ’e moanne better to
    kennen as op ’e ierde. Sa giet it! In profeet is yn syn eigen lân
    net achtenearre. As de man út de moanne wier, scoen’ se op ierde
    sizze, _dy greate onforjitlike_ Bilderdyk. Mar ik hâld fol, it is
    en bliuwt nuver det in âld hynzer yn ’e moanne better smaek hat as
    folle minsken op ’e ierde.

    [24] De goede âld kening moast de Noarger rún mar anstons
    foar de kop sketten hawwe. Sokke snaken rinne earst de minister om,
    oer it lyk fen de minister fleane se op ’e kening ta, en oer de
    kening op de natie, dy it yn it ein allegearre ontjilde moat. Bûten
    dat, it wier in ynkomling: wier it net moaijer nôch, det se him
    fretten joegen? Moast er de hân ek noch twiske bast en beam
    stekke?

    [25] Men kin wol hearre det it in rún is, dy ’t hjir praet.
    As er in springhynst wier as Pegasus scoe er wol hwet earbiediger
    fen syn frjeonen sprekke. Men moat altyt hearre hwa ’t seit. De
    Noarger rún hat foar ’e tsjiiswein lykwol to folle honger lit om
    nin meilijen mei in earme dichter to hawwen, dy de boekforkeapers
    troch it rib foerje, wylst se sels de folle houwe ha. Mar myn
    ljeave rún! ho scoene de dichters sjen, det de moanne yn biweging
    is? Dimmene ljue, dy noait rjimd hawwe, fiele net iens det de
    ierde, dêr se op steane, mei mear as koegelsfeart yn it roun
    giselt. In man dy ’t ûnder de lynje wennet, fljocht yn ien menút
    saun-en-tweintich-tûzen-saunhûndert-acht-en-sauntich Neêrlanske
    jelnen foart, en wy mar in bytsje langsommer.

    [26] Hjir út sjucht men det it altyt sa ûngelokkich net is
    as men fen immen seit, _hij is naar de maan_.

    [27] It liket hast wol det de ontfangers hjir altyt in
    foarfielen hawn habbe, det se yn ’e moanne goarje moatte;
    ûngelokkich kinne se it jild, det se hjir by eltsoar toaije, net
    meinimme yn de moanne.

    [28] Ik leau, det de Noarger rún dêrmei mient de
    bûterkeapers, dy troch it fjirder flein binne. Dy kinne op it kozyn
    fen hjar foardoar nou al sette: _Juris Utriusque Doctor yn de
    moanne._

    [29] Okkerdeis kaem foar it tribunal it moaiste proces, dêr
    oait fen heard is. In boargerman hie tsjin in skoalmaster
    _schoolmeester_ sein, en dêr hat de skoalmaster _actie fen injurie_
    oer makke. Dat joech do in bulte spil. De man sei, det de master sa
    mansk net wier as in âld skoalmaster, hwent syn bern koene de
    letter fen de bibel net ienders. En de master sei, det de skoallen
    alear mar stâllen for bokken wierne, dêr de ezels for master
    spilen.

    [30] _Treemter_ wordt gezegd voor _treventer_ gelijk
    _Deemter_ voor _Deventer_. _Treve_ beteekent stilstand van wapenen,
    en _trewes_ bij de Vriezen ontspanning, vreugdebedrijf, hetwelk
    berekend is voor hem, die het geniet. Als het kind bij voorbeeld
    tot zijne moeder zegt: »Mijn oom wil mij in het paardenspel
    brengen, dan antwoordt de moeder: _Kom, dat is trewes for dy._

    [31] _Bargemargen_ worden thans alleen nog te Leeuwarden
    gemaakt, alwaar zij door de diëet van het Sint-Anthoni-gasthuis in
    stand gehouden, en daardoor ook buiten het gasthuis in zwang
    gebleven zijn. Zij bestaan uit varkensreuzel, rozijnen, stroop,
    roggebrood en diergelijke bestanddeelen. Het woord _marge_
    beteekent bij de Vriezen _gort met rozijnen_ en diergelijke spijze.
    Het _margemiel_ is de avondmaaltijd die door de boeren bij
    geëindigden hooioogst aan de hooiers gegeven wordt, en bestaat uit
    pannekoeken, gort met rozijnen, en kost van dat stevig allooi. Te
    Hindeloopen is _marge_ rijst, die tot een lijvigen brij gekookt is.
    Een _barge-marge_ is dus een _varkens marge_, of varkensbeulink,
    die met een soort van genoemde bestanddeelen aangemengd is. Kiliaan
    heeft _marghe_ als een Vriesch woord; en wel in den zin van worst.
    _Marg_ is het zelfde woord als _merg_, waarvoor de Denen zeggen
    _marv_ en de Duitschers _mark_.

    [32] _Mijn keuninkje_ is eene uitdrukking van genegenheid,
    die in den mond van ouden jegens jongen, van meerderen jegens
    minderen te Leeuwarden veel gehoord wordt. Ik durve verzekeren, dat
    zij echt Vriesch is en niet minder dan veertien-honderd jaren oud,
    omdat zij nog dagelijks in Engeland in zwang is. Voor twee jaar
    herinnerde ik mij dit keuninkje nog by de liefkozingen eener
    Engelsche juffer, die mijn’ jongsten zoon, toen één jaar oud,
    gedurig aansprak met den titel, _My emperour! My little king!_ (myn
    lytse kening) mijn keizer! mijn koninkje!

    [33] _Mantses_ voor _mankes_, mannetjes. De oude
    Leeuwarders wierden altoos bespot, omdat zij den verkleiningsvorm,
    die anders _tje_ luidde, of ten minste geschreven wierd, op _tse_
    uitbrachten; dus _verhaaltse_, voor _verhaaltje_; _kooltse_ voor
    _kooltje_; _boltse_ voor _boltje_; _pottse_ voor _potje_; _pantse_
    voor _pantje_; _bittse_ voor _bitje_. Ondertusschen is dit de ware
    Vriesche uitgang, en niet de _tje_. Want de Vries moet de _k_, of
    houden, of veranderen in _ts_ en _tsj_. Dus _tsjerke_, kerk;
    _tsjerne_, kern, karn-ton; _sjiis_, kees, kaas, en analogisch voor
    _kool-ke_, _kool-tse_; voor _bol-ke_, _bolt-se_; voor pot-ke,
    pot-tse. De Leeuwarders veranderen de ke evenwel niet in tse achter
    alle sluitconsonanten, gelijk men hoort in _lipke_, _lapke_,
    _tobke_, _kamke_, _lamke_ en anderen, voor welke zij nooit zeiden
    _lip-tse, lap-tse, tob-tse, kam-tse, lam-tse_. Hieruit ziet de
    opmerker ook te gelijk, dat het alleen is om een ingekankerde
    gewoonte toe te geven dat wij schrijven _bytje_, be-tje; _poàtje_,
    potje; _tontje_, tonnetje; _kerltje_, (_kel-tje_) korreltje[34],
    daar wij behoorden te schrijven byt-tsje, poàt-tsje, ton-tsje,
    kerl-tsje. En dit is niet alleen om dat tsje analogisch voor ke
    moet staan, maar ook omdat het werkelijk aldus uitgesproken wordt.
    Er is niets dat de Amsterdammers, die _beet-je_ schrijven en
    spreken tevens zoo aardig en origineel vinden als de wijze waarop
    eene juffer uit de Vriesche steden, die zich den tongval der
    vaderen niet schaamt, het woord _bitje_ b.v. uitspreekt. Dit doen
    zij honderd malen na zonder het liefelijke in de sissing van
    _bit-tsje_ te kunnen brengen. Zoo heeft elke tongval zijne
    eigendommelijkheid en schoonheden, ook het echte Hollandsch, en het
    is om die schoonheden in het Hollandsch uit te roeijen, en eene
    ongehoorde uitspraak volgens de doode letter in de plaats te
    stellen, dat de wetgevers der taal thans alle schoolmeesters in het
    vaderland ten duurste verbonden hebben.

    [34] De lezer houde in ’t oog, dat dit gezegd werd van de
    spelling in den eersten druk. Bij deze uitgaaf is in zulke woorden
    de _tj_ in _tsj_ veranderd.

    [35] _Eabarre_, ooijevaar.

    [36] Er is geen vogel, dien het bijgeloof zoo veel eer
    bewezen heeft als den ooijevaar. Van de liefde diens vogels tot
    zijne jongen, van de zorg met welke hij de vermoeide ouden de lange
    reis helpt volbrengen, verhaalt en gelooft men wonderen. Zijne
    dankbaarheid is insgelijks in ieders mond. Als hij op een schuur
    nestelt, zegt men dat hij bij den boer een jong of een ei tot
    huurpenningen voor zijn daklogies naar beneden werpt. Zijn
    klepperen meenden wij als kinderen dat bidden was. Dit zijn echter
    slechts flauwe overblijfselen van een meer geregeld bijgeloof, dat
    een deel uitmaakte van de Godsdienstleer onzer Heidensche
    voorvaderen. Ook de Romeinen noemden hem daarom de _pia avis_ (de
    jegens ouderen, kinderen en weldoeners liefderijke vogel) even als
    onze Vriesche voorvaderen _eade-bar_ of geluks-vogel. Het moet ons
    daarom niet verwonderen, dat bij de vroegere leer der
    Metempsychosis of zielsverhuizing een vogel met zulk een recht
    menschelijk karakter geloofd wierd in een mensch over te gaan, of
    omgekeerd de mensch in een ooijevaar. Indien men thans ongaarne, en
    voor honderd jaar om geen werelds goed een ooijevaar, hoe lastig en
    vuil die gast anders ook ware, van zijn dak zou gejaagd hebben, is
    het niet onwaarschijnlijk, dat men in de vroegste eeuwen gevreesd
    heeft in dezen vogel mogelijk één zijner voorvaderen of
    afgestorvene naastbestaanden te verdrijven.

    [37] Twee boere-gehuchten, ten Zuid-Oosten van de Stad
    Bolsward, die digt bij elkander gelegen als één plaats ook steeds
    bij elkander genoemd worden.

    [38] Dit is de eenige verstandige staatkunde, welke een
    vorst in Oost of West volgen kan. Al de monarchen uit die oorden,
    die Europeanen in hun staten toelieten, zijn door die gasten of
    verdelgd, of in staat van afhankelijkheid gebracht, die te
    tergender is, omdat men hun al die teekenen der oppermacht gelaten
    heeft. Er zijn Sultans in den Oost, die een paleis en hofstoet
    hebben, maar die den sleutel van hunne slaapkamer elken avond in
    handen van een Europeaansch resident laten stellen. De Keizer van
    Japan alleen zit ongekrenkt en ongemoeid op den troon zijner
    uitgebreide staten, omdat hij alleen de wijsheid gehad heeft van
    geen vreemdeling aan den vasten wal van Japan te dulden.

    [39] In een ander afschrift valt hier de vader van het
    gasthuis weder in, en zegt: »_Myn lieve Wyberen, nou beklaag ik
    jou, man. Dat is een bezoeking, die mage. Ik hew ’t ook iendes had;
    doe hew ik in gien feif jaar en bargemarge aanroe’d. Maar wie het
    jou daar oâfholpen, heite?_” »In profester yn it poepelân, sei
    Wybren, dy wenne to Gilhausen. Do ik by him kaem wier er dwaende om
    in earm poep syn noas, dy er forkoft hie, fen de kop to snijen, en
    in Amsterdammer, dy syn noas by nacht forlern hie, wer oan to
    setten. Hy seach myn tonge en sei tsjin my, det er wol twa dagen
    mei hinne gean scoene, foar det er myn mage goed útroeid hie, sa
    akelige smoarch wie er, sei er. Ik sei: Nou, yn de Godsnamme,
    bigjin den mar. Do joech er my in kopke-fol sljipgoed, en sa gau as
    ik dêr goed fen yn de sliep wier, iepene er my it liif, en snei er
    de mage út. Do kaem ’er in poepinne, dy de mage mei dúnsân, en
    wetter, krekt as in flesse mei hagel, omskolfere, en do er goed
    suver wier lei de dokter him yn in kûpke mei eek, en de jouns waerd
    er ophinge op de souder om to druijen. Underwiles slepte ik fen dat
    poarsje sljippersgoed de hele nacht troch; mar do de profester de
    oare moarns myn mage út de hoánnebalken helje scoe, hie de kat ’er
    de helte wol fen opfretten. Hjir wier goede rie djûr; hwent waerd
    ik wekker, en de mage wier net op syn pleats, den wier ik in lyk.
    Mar de prefester slachtte flink in âld baerch, en om ’t de bargen
    fen binnen krekt as minsken binne, naeide er my de mage fen dy âld
    sûch yn it lichem. Ik waerd wekker, en bleau noch in wike op de
    stienklippen fen Gilhausen. De profester frege my ho it mei de
    appetyt wier? Wel, man, sei ik, ik yt net, mar ik fret. Ik scoe wol
    stiennen fen de Gilhauser klippen fortarre kinne. Mar dat nuver is,
    as ik, myn biderf ha fen it hearlikste iten, den scoe ik noch wol
    graech hwet út de jarregoate ta in neidesert meije. Das giebt dir
    der liebe Herr Gott ein, sei de profester, denn du hast einen
    Schweinenmage im balgen, en do forhelle er my de hele kuer.” “_Nou,
    loof ik wel_, sei fader, _dat jou so feul bargemargen op kenne as
    wij met ons drieën. Hewwe jou in bargemage? Daar ken wat in,
    keuninkje._”

    [40] Deze leugen is niet uit de lucht gegrepen, maar steunt
    op het geloof onzer Heidensche voorvaderen aan een Waterduivel, die
    de vege ongelukkigen met geweld onder water scheurde, gelijk de
    meerminnen door verleiding. Deze waterduivel draagt bij de meeste
    andere Germaansche volkeren den naem van _nikker_, maar bij Vriezen
    heet hij _boeze-happert_, die nog door de ouderen gebruikt wordt om
    de kinderen van den wal van gevaarlijke diepten af te houden; want
    die waterduivel wordt voorgesteld als loerende op den bodem om
    kindren die in het water spelen, bij de klederen daar onderen te
    scheuren.

    [41] 23 Febr. 1837.

    [42] Lapekoer, bl. 111. (Yn dizze útjefte side 54 _b_.)

    [43] Willem I.

    [44] _Wy as berntsjes boarten bûte_, dat is, in het
    _bûthús_ of den veestal. _Bûte_ wordt hier gezegd ten opzichte van
    het _binne-hús_, waar de boer woont. Men hoort ook wel, _de bern
    boartsje op de bûte-flier_, buiten-vloer, vloer van het _bût-hús_
    of den veestal.

    [45] De kastelein praet as protestant, dêr de preek alles,
    en gebet en gesang tajefte by is. Mar de preek is nin godstsjinst:
    dat is in formoanninge. Gebet en gesang binne de godstsjinst, en
    dêr binne se by alle naesjes fen de wrâld for hâlden.
    J. H. H.

    [46] Dit rymke en hwet ’er folget binne fen ’e âlde
    Latynske skoalle to Ljouwert. As jonges hiene wy mear fen sokke
    sprookjes. Yn ’t Gryksk bitsjut _liepai_, oan de fette, en yn it
    Frysk, it aei fen in leep. _Schriers-ai tjirk-ai grieneskyl_ is nin
    Gryksk. De fûgel _tjirk_ klinkt oars as de mans-namme _Tsjirk_; de
    mans-namme _Tjitte_ oars as _tsjitte_, kibje lyk de mosken.
    J. H. H.

    [47] _Pôlle_ is in stikje groun oan ef yn it wetter, en sa
    neamt hy it bûtenpleatske fen de boargemasters, omdet it efkes
    bûten de stêd oan ’e Bolswerter feart laei.

    [48] Syn wiif.

    [49] De ljue fen Bolswert.

    [50] _Hantsjeriis_ Lapathum acutum. Nl. _patich_.

    [51] Achte en eare.

    [52] Dat haste mis, Gabe; Koudum is nin Gaesterlân. G. C.

    [53] Dat sankje dêr is de piip mei oanstitsen.

    [54] Der hat hjir in fine poep west, dy alle preekstoellen
    ôfswalke, en de orthodoxe Hollânners útpoelle om de Chinezen to
    bikearen. It like ek, nei syn praetkes to hearren, eft der al rju
    gemeinten sticht wiernen. De minsken fen ús lân binne noch al
    hwette onnoazel en goederjowsk, binammen as in frjemde poespas hjar
    hwette wysmeitsje wol, en hja rounen sa mei dy healbekkige poep
    wei, binammen de dames dy de limoer hienen, det se immen, dy oan
    him twîvele, wol stiennigje scoene. Om nou ’ris to witten, ho de
    foarke yn ’e stalle stike, praeide in stalke fen my syn frjeon yn
    Parys; hwent dy koe it witte, omdet er de earste Chineeske
    taelkenner fen Europa is, en bûten dat in bulte kinde yn China hat.
    Dêrop kaem in brief mei dit biskie werom, dy er sleat mei de
    wirden: _Voilà la fin du Christianisme en Chine!_

    [55] Rizenbrij mei bûter der yn, en sûker en pypkaniel der
    oer, wier alear rikeljues iten. Yn it lêst fen sauntjin hûndert
    brûkten de boeren yn ’t lichlân noch nin kofje, thé ef sterke
    drank..... Yn hûs hiene hja yn de winter de hiele dei de sûpkanne
    by de hird stean, om it lij to hâlden, en dêr dronk elts út, as er
    toarst hie. Beane út it wetter wier it iten fen de djipste
    earmoede; nou slikje folle der de finger wol ’ris nei, as de
    ierdappels mistribele binne. De earmste ljue hienen alear fet ef
    riezel by hjar brea en iten. As de rjuchters immen kastijden
    onthâldden se him it fet. _Brea en wetter_ wier dêrom de straffe
    fen ondogenske stranken, dy yn ’t hounegat (_maison de correction_)
    sieten. _De oare nei de lappen flean’_ wirdt sein for: _De oare
    flean’ de lappen nei._

    [56] Hjir fen de âlde Ingelske namme fen _lord Redcliff_.
    ’t Reade klif wier mei de hiele Fryske kust foar in pear hûndert
    jier dêr folle fierder yn sé op, en howol _fen fiere weagen_ koene
    men fen ’t klif ôf dochs in oarlochskip út Inkhuzen gean sjen.
    Tjeskmoije woe Wif dêr hâlde _by de skjipkes op ’e heide_ yn
    Gaesterlân. Yn West-dongeradeel by de Holwerter terp, dêr Ten
    Broeke Hoekstra Tjeskmoije op set, dêr wier nin heide.

    [57] Dit sit yn ’t Fryske laech om eltsoar to narjen mei
    bynammen, doarp tsjin doarp, en stêd tsjin stêd. De Anglen en
    Angelsaxen hienen dat ek hiem, en de skrandre Kemble hat yn Sept
    1845 in geleard stik foarlêzen yn it _Archaeological Institute of
    Great-Britain_ to Londen, oer de by- en skeldnammen, dy de
    Angelsaxen eltsoar joegen. Dizze Fryske bynammen binne nationael en
    karakteristyk. Hja doele meast op earme sloven, dy hjar sels net
    goed rêdde kinne en dêrom de dweilen fen rike ljue binne, dy hjar
    ûnderhâlde moatte. Dy ôfhankelike stumpers moatte hounen, katten,
    skierroeken, beanehúlen ef otters ite, dy in healjier efter de
    rûchskerne omtoarke habbe, om it libben to hâlden. Skieppeloarten
    moatte hja deis trijeris opfantelje, ef by de brêge fen skippers en
    reizigers in mannich duiten brêgejild biddelje, om net fen honger
    to stjerren, yn pleats fen mei hannel, boerkerij ef ambacht de kost
    to winnen. Oare binne sa Job-earm, det se as de Wirdumers, fen hjar
    twa tsjerketoerren ien mei ham en gram opfretten habbe. Oare mei
    nin pear nije hoazzen barre en rinne ivich mei oanbreide hoazzen.
    Oare woene to merke foar de fyoele, mar hienen nin reade duit om de
    spylman to biteljen, en fordounsen mei eltsoar in pakhûstsjiis. En
    de haedstêd Ljouwert mocht nin nije galge bare: hja lapen de galge,
    dy bûten de stêd wier, omdet er briek en de tsjeaven der ôffoelen.
    Sommige, lyk as to Luzegea, binne sa yn de wanhab fen ûngedierte,
    det hja sels net allinne stiiffol sitte, mar det de pejoatkes by de
    toer oprinne en der mei heidebjizzems ôffage wirde. Men hat dy
    minsken dêrom mar in bjizzem sjen to litten, en hja wirde
    breinroer. Rju wirde ek útmakke for gloade, onnoazele stakkers: to
    Ternaerd woenen se spekswaerd brûke as jilshûden, ef as kouwehûden
    for skoen, en dêrom strûpten se de bargen. It gerjucht fen Koudom
    siet yn it warhûs by in gleon fjûr, dêr hja de skinen by barnden:
    de siktaris, rôp _koude_ turven der _om_, mar do dy trochkamen,
    moast de hiele rie de keamer romme. Fen dêr de namme _koud-om_, dat
    de bizen ek boekstaverje _kou-dom_. Sommige skeldnammen doele op it
    wapen fen de stêd, sa as de _klok_ yn ’t wapen fen Frentsjer. Sa ek
    de _trije balken_ yn ’t wapen fen Amelân. As se ballêst sjitte, den
    sjonge se noch it ballêstlietke: _De Amelander skalken, Die stolen
    drie balken._ Hwet de Texelske kraeijen bitsjutte is my tsjuster;
    ik wit allinne, det se op it Nijejip (Nieuwediep) de loatsen, dy de
    skippen binnen bringe, _kraeijen_ neame.

    [58] Ordonnantie van Amelandt. Frans Hardomans 1658. Tit.
    van Procedeeren. Art. 44, bl. 31.

    [59] By dit wird fen Jouke komt my yn ’t sin, hwet in
    skroar ’ris oan ien fen myn âffaers sein hat. De jinnichste soan
    fen Scipio Halbertsma, domenij to Holwêrt, wier nou sa hwette
    hûndert jier lyn medicine doctor to Dockum, dêr wy eigenlik fen
    dinne binne. It wier do en folle letter noch wisansje, det de
    doctor en de domenij fen in deade efter syn lyk oangongen, om him
    de lêste eare to biwiisgjen. Sa hie den doctor Halbertsma ek wer in
    patient forlern, en geande mei de roumantel oer de earm nei de
    begraffenis, mette him syn skroar mei in nije rôk oer de earm, dy
    er oan ien fen syn klanten bringe scoe. »_Dag baes!_” sei doctor,
    dêr de skroar op anderde: »_Dag, Docter! Selle jou jou werk ook
    thuus bringe?_”

    [60] Winaldum.

    [61] Midlum.

    [62] Hofssententie, 3 February 1677.

    [63] Cf. Hofssententien, 20 September 1702.—Oanteikeningen
    mei de hân fen siktaris Elgersma fen Bolswert.

    [64] De Friezen kuijeren oars net mei it wiif as sneins; yn
    ’e wike wier dat nin wizansje. Hja rounen ek net earm oan earm dat
    in Franske mode is, mar los, it wiif oan de lofter kant. Mar foar
    det se troud wierne rounen se op merken en brilloften hân oan hân,
    de faem oan de rjuchter kant. As se nei tsjerke gongen om to
    trouwen roun de breid oan de rjuchter side fen de brêgeman; as se
    troud wierne en werom kamen, roun it wiif oan de lofter side fen de
    man, omdet se hjar ûnder de macht fen de man jown hie en ticht oan
    syn hert krûpe moast.

    [65] De ljeafde fen de âlde Friezen for frijheit sjucht men
    net allinne yn hjar republikeinske regearringen, mar ek yn hjar
    húslike brûkmen. Hja woenen nin jier oan in faem boun sitte, mar
    alle wiken los wêze, en dêrom hierden se de fammen by de wike. Ek
    lieten se de fammen nachts wer nei hús gean, om de potkikers sa
    koart mûlk oer de flier to habben. De fammen, dy by ús hjar âlders
    sa gau forjitte, bleauwen dêr bern fen ’t húsgesin ta se in man
    krigen, en wierne hjar mem en heit hou en trou. Ik hab dat as jonge
    noch sa kend to Hynlippen, en ik hab ek wol faek by in rike omke en
    moeike mei fjouwer doaiters út-fen-hûze, dêr rju arbeidsters deis
    oer ’e flier wierne, mar nin fêste faem ef ien dy nachts bleau. Mar
    do stieken de niften sels noch in hân út, en folle seinen: »Men
    wirde net better bitsjinne as fen yen selme.”

    [66] Do Keuning Willem II en de Keuninginne mei in soan en
    in dochter, 20 July 1841, mei folle staetsje to Ljouwert ynhelle
    waerden, en alleman syn bêst die om hjarren dit bisiik oangenaem to
    meitsjen.

    [67] Sa tocht ek Jonker Oene Zwier van Haren, do er yn ’e
    »Geuzen” song:

    Wien ’t eerst de glans der deugd bekoorde
    En de eer tot ware grootheid spoorde,
    Ziedaar den eersten Edelman.

    [68] Koal is de kastleinsnamme yn ’e Keizerskroon.


NOAT FAN DE TRANSKRIBEARDER

De hjirnei folgjende feroaringen binne yn dit bestân oanbrocht:

1. De YNHALD fan dit boek stiet no foaroan.

2. Alle fuotnoaten steane no oan de ein fan de teksten, net mear ûnder
elke side.

3. Alle wurden mei spaasjes tusken de letters binne no yn skeanprint
set.

4. Ferskillen yn ynterpunksje, ôfbrekkingsstreepkes en ek faninoar
ôfwikende staveringen yn de tekst binne net feroare.

5. Dúdlike setfouten binne wol ferbettere.






*** END OF THE PROJECT GUTENBERG EBOOK RIMEN EN TELTSJES ***


    

Updated editions will replace the previous one—the old editions will
be renamed.

Creating the works from print editions not protected by U.S. copyright
law means that no one owns a United States copyright in these works,
so the Foundation (and you!) can copy and distribute it in the United
States without permission and without paying copyright
royalties. Special rules, set forth in the General Terms of Use part
of this license, apply to copying and distributing Project
Gutenberg™ electronic works to protect the PROJECT GUTENBERG™
concept and trademark. Project Gutenberg is a registered trademark,
and may not be used if you charge for an eBook, except by following
the terms of the trademark license, including paying royalties for use
of the Project Gutenberg trademark. If you do not charge anything for
copies of this eBook, complying with the trademark license is very
easy. You may use this eBook for nearly any purpose such as creation
of derivative works, reports, performances and research. Project
Gutenberg eBooks may be modified and printed and given away—you may
do practically ANYTHING in the United States with eBooks not protected
by U.S. copyright law. Redistribution is subject to the trademark
license, especially commercial redistribution.


START: FULL LICENSE

THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE

PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK

To protect the Project Gutenberg™ mission of promoting the free
distribution of electronic works, by using or distributing this work
(or any other work associated in any way with the phrase “Project
Gutenberg”), you agree to comply with all the terms of the Full
Project Gutenberg™ License available with this file or online at
www.gutenberg.org/license.

Section 1. General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg™
electronic works

1.A. By reading or using any part of this Project Gutenberg™
electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to
and accept all the terms of this license and intellectual property
(trademark/copyright) agreement. If you do not agree to abide by all
the terms of this agreement, you must cease using and return or
destroy all copies of Project Gutenberg™ electronic works in your
possession. If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a
Project Gutenberg™ electronic work and you do not agree to be bound
by the terms of this agreement, you may obtain a refund from the person
or entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8.

1.B. “Project Gutenberg” is a registered trademark. It may only be
used on or associated in any way with an electronic work by people who
agree to be bound by the terms of this agreement. There are a few
things that you can do with most Project Gutenberg™ electronic works
even without complying with the full terms of this agreement. See
paragraph 1.C below. There are a lot of things you can do with Project
Gutenberg™ electronic works if you follow the terms of this
agreement and help preserve free future access to Project Gutenberg™
electronic works. See paragraph 1.E below.

1.C. The Project Gutenberg Literary Archive Foundation (“the
Foundation” or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection
of Project Gutenberg™ electronic works. Nearly all the individual
works in the collection are in the public domain in the United
States. If an individual work is unprotected by copyright law in the
United States and you are located in the United States, we do not
claim a right to prevent you from copying, distributing, performing,
displaying or creating derivative works based on the work as long as
all references to Project Gutenberg are removed. Of course, we hope
that you will support the Project Gutenberg™ mission of promoting
free access to electronic works by freely sharing Project Gutenberg™
works in compliance with the terms of this agreement for keeping the
Project Gutenberg™ name associated with the work. You can easily
comply with the terms of this agreement by keeping this work in the
same format with its attached full Project Gutenberg™ License when
you share it without charge with others.

1.D. The copyright laws of the place where you are located also govern
what you can do with this work. Copyright laws in most countries are
in a constant state of change. If you are outside the United States,
check the laws of your country in addition to the terms of this
agreement before downloading, copying, displaying, performing,
distributing or creating derivative works based on this work or any
other Project Gutenberg™ work. The Foundation makes no
representations concerning the copyright status of any work in any
country other than the United States.

1.E. Unless you have removed all references to Project Gutenberg:

1.E.1. The following sentence, with active links to, or other
immediate access to, the full Project Gutenberg™ License must appear
prominently whenever any copy of a Project Gutenberg™ work (any work
on which the phrase “Project Gutenberg” appears, or with which the
phrase “Project Gutenberg” is associated) is accessed, displayed,
performed, viewed, copied or distributed:

    This eBook is for the use of anyone anywhere in the United States and most
    other parts of the world at no cost and with almost no restrictions
    whatsoever. You may copy it, give it away or re-use it under the terms
    of the Project Gutenberg License included with this eBook or online
    at www.gutenberg.org. If you
    are not located in the United States, you will have to check the laws
    of the country where you are located before using this eBook.
  
1.E.2. If an individual Project Gutenberg™ electronic work is
derived from texts not protected by U.S. copyright law (does not
contain a notice indicating that it is posted with permission of the
copyright holder), the work can be copied and distributed to anyone in
the United States without paying any fees or charges. If you are
redistributing or providing access to a work with the phrase “Project
Gutenberg” associated with or appearing on the work, you must comply
either with the requirements of paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 or
obtain permission for the use of the work and the Project Gutenberg™
trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or 1.E.9.

1.E.3. If an individual Project Gutenberg™ electronic work is posted
with the permission of the copyright holder, your use and distribution
must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any
additional terms imposed by the copyright holder. Additional terms
will be linked to the Project Gutenberg™ License for all works
posted with the permission of the copyright holder found at the
beginning of this work.

1.E.4. Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg™
License terms from this work, or any files containing a part of this
work or any other work associated with Project Gutenberg™.

1.E.5. Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this
electronic work, or any part of this electronic work, without
prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with
active links or immediate access to the full terms of the Project
Gutenberg™ License.

1.E.6. You may convert to and distribute this work in any binary,
compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including
any word processing or hypertext form. However, if you provide access
to or distribute copies of a Project Gutenberg™ work in a format
other than “Plain Vanilla ASCII” or other format used in the official
version posted on the official Project Gutenberg™ website
(www.gutenberg.org), you must, at no additional cost, fee or expense
to the user, provide a copy, a means of exporting a copy, or a means
of obtaining a copy upon request, of the work in its original “Plain
Vanilla ASCII” or other form. Any alternate format must include the
full Project Gutenberg™ License as specified in paragraph 1.E.1.

1.E.7. Do not charge a fee for access to, viewing, displaying,
performing, copying or distributing any Project Gutenberg™ works
unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9.

1.E.8. You may charge a reasonable fee for copies of or providing
access to or distributing Project Gutenberg™ electronic works
provided that:

    • You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from
        the use of Project Gutenberg™ works calculated using the method
        you already use to calculate your applicable taxes. The fee is owed
        to the owner of the Project Gutenberg™ trademark, but he has
        agreed to donate royalties under this paragraph to the Project
        Gutenberg Literary Archive Foundation. Royalty payments must be paid
        within 60 days following each date on which you prepare (or are
        legally required to prepare) your periodic tax returns. Royalty
        payments should be clearly marked as such and sent to the Project
        Gutenberg Literary Archive Foundation at the address specified in
        Section 4, “Information about donations to the Project Gutenberg
        Literary Archive Foundation.”
    
    • You provide a full refund of any money paid by a user who notifies
        you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he
        does not agree to the terms of the full Project Gutenberg™
        License. You must require such a user to return or destroy all
        copies of the works possessed in a physical medium and discontinue
        all use of and all access to other copies of Project Gutenberg™
        works.
    
    • You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of
        any money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the
        electronic work is discovered and reported to you within 90 days of
        receipt of the work.
    
    • You comply with all other terms of this agreement for free
        distribution of Project Gutenberg™ works.
    

1.E.9. If you wish to charge a fee or distribute a Project
Gutenberg™ electronic work or group of works on different terms than
are set forth in this agreement, you must obtain permission in writing
from the Project Gutenberg Literary Archive Foundation, the manager of
the Project Gutenberg™ trademark. Contact the Foundation as set
forth in Section 3 below.

1.F.

1.F.1. Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable
effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread
works not protected by U.S. copyright law in creating the Project
Gutenberg™ collection. Despite these efforts, Project Gutenberg™
electronic works, and the medium on which they may be stored, may
contain “Defects,” such as, but not limited to, incomplete, inaccurate
or corrupt data, transcription errors, a copyright or other
intellectual property infringement, a defective or damaged disk or
other medium, a computer virus, or computer codes that damage or
cannot be read by your equipment.

1.F.2. LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the “Right
of Replacement or Refund” described in paragraph 1.F.3, the Project
Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project
Gutenberg™ trademark, and any other party distributing a Project
Gutenberg™ electronic work under this agreement, disclaim all
liability to you for damages, costs and expenses, including legal
fees. YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT
LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE
PROVIDED IN PARAGRAPH 1.F.3. YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE
TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE
LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR
INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH
DAMAGE.

1.F.3. LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a
defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can
receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a
written explanation to the person you received the work from. If you
received the work on a physical medium, you must return the medium
with your written explanation. The person or entity that provided you
with the defective work may elect to provide a replacement copy in
lieu of a refund. If you received the work electronically, the person
or entity providing it to you may choose to give you a second
opportunity to receive the work electronically in lieu of a refund. If
the second copy is also defective, you may demand a refund in writing
without further opportunities to fix the problem.

1.F.4. Except for the limited right of replacement or refund set forth
in paragraph 1.F.3, this work is provided to you ‘AS-IS’, WITH NO
OTHER WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT
LIMITED TO WARRANTIES OF MERCHANTABILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE.

1.F.5. Some states do not allow disclaimers of certain implied
warranties or the exclusion or limitation of certain types of
damages. If any disclaimer or limitation set forth in this agreement
violates the law of the state applicable to this agreement, the
agreement shall be interpreted to make the maximum disclaimer or
limitation permitted by the applicable state law. The invalidity or
unenforceability of any provision of this agreement shall not void the
remaining provisions.

1.F.6. INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the
trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone
providing copies of Project Gutenberg™ electronic works in
accordance with this agreement, and any volunteers associated with the
production, promotion and distribution of Project Gutenberg™
electronic works, harmless from all liability, costs and expenses,
including legal fees, that arise directly or indirectly from any of
the following which you do or cause to occur: (a) distribution of this
or any Project Gutenberg™ work, (b) alteration, modification, or
additions or deletions to any Project Gutenberg™ work, and (c) any
Defect you cause.

Section 2. Information about the Mission of Project Gutenberg™

Project Gutenberg™ is synonymous with the free distribution of
electronic works in formats readable by the widest variety of
computers including obsolete, old, middle-aged and new computers. It
exists because of the efforts of hundreds of volunteers and donations
from people in all walks of life.

Volunteers and financial support to provide volunteers with the
assistance they need are critical to reaching Project Gutenberg™’s
goals and ensuring that the Project Gutenberg™ collection will
remain freely available for generations to come. In 2001, the Project
Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure
and permanent future for Project Gutenberg™ and future
generations. To learn more about the Project Gutenberg Literary
Archive Foundation and how your efforts and donations can help, see
Sections 3 and 4 and the Foundation information page at www.gutenberg.org.

Section 3. Information about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation

The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non-profit
501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the
state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal
Revenue Service. The Foundation’s EIN or federal tax identification
number is 64-6221541. Contributions to the Project Gutenberg Literary
Archive Foundation are tax deductible to the full extent permitted by
U.S. federal laws and your state’s laws.

The Foundation’s business office is located at 809 North 1500 West,
Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887. Email contact links and up
to date contact information can be found at the Foundation’s website
and official page at www.gutenberg.org/contact

Section 4. Information about Donations to the Project Gutenberg
Literary Archive Foundation

Project Gutenberg™ depends upon and cannot survive without widespread
public support and donations to carry out its mission of
increasing the number of public domain and licensed works that can be
freely distributed in machine-readable form accessible by the widest
array of equipment including outdated equipment. Many small donations
($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt
status with the IRS.

The Foundation is committed to complying with the laws regulating
charities and charitable donations in all 50 states of the United
States. Compliance requirements are not uniform and it takes a
considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up
with these requirements. We do not solicit donations in locations
where we have not received written confirmation of compliance. To SEND
DONATIONS or determine the status of compliance for any particular state
visit www.gutenberg.org/donate.

While we cannot and do not solicit contributions from states where we
have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition
against accepting unsolicited donations from donors in such states who
approach us with offers to donate.

International donations are gratefully accepted, but we cannot make
any statements concerning tax treatment of donations received from
outside the United States. U.S. laws alone swamp our small staff.

Please check the Project Gutenberg web pages for current donation
methods and addresses. Donations are accepted in a number of other
ways including checks, online payments and credit card donations. To
donate, please visit: www.gutenberg.org/donate.

Section 5. General Information About Project Gutenberg™ electronic works

Professor Michael S. Hart was the originator of the Project
Gutenberg™ concept of a library of electronic works that could be
freely shared with anyone. For forty years, he produced and
distributed Project Gutenberg™ eBooks with only a loose network of
volunteer support.

Project Gutenberg™ eBooks are often created from several printed
editions, all of which are confirmed as not protected by copyright in
the U.S. unless a copyright notice is included. Thus, we do not
necessarily keep eBooks in compliance with any particular paper
edition.

Most people start at our website which has the main PG search
facility: www.gutenberg.org.

This website includes information about Project Gutenberg™,
including how to make donations to the Project Gutenberg Literary
Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to
subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks.