Snikhitte schroeide door Wierelandsche polderwei, toen ’s middags Dirk, Kees en helpertje naar hun hooidijk stapten.—Oneindig in wijden kring van wasemend goudlicht, lag jonge bouwgrond aan een kant van den weg, omfloerst in vochtnevel naar horizon, doorbroken van stukken teelgrond. En ver, oneindig, aan andere zij, stil weiland, met gitglans van ’n eenzaam koebeest, ’t hoog behalmend gras, in roestige bevlamming van wilde zuring. Strakblauw, doortrild van zomerbrand, spande de lucht, wijd als ’t land, overstolpend den polder. Dwars door landerijen achter dijkige hoogte, ging glans-felle kabbeling van kanaalwater, naast ’n stuifpad, dat blank brandde in zonnige, heete zanderigheid.— [9]

Masten daar met, achter dijkgroen weggezakte scheepsrompen, schoven voort, als over de verre grasvlakte, tusschen fonkeling en wiegeling van riet. Blanke en goudbrons-brandende roest-zeilen met rag touwwerk, bewogen door de weien van groen-goue waas, vreemd-kleurig, in sprokige grilligheid. Aan alle horizonbochten rond, in oneindigen kring, trilde wazige hitte, nevelig goud-violette floersen, téér naderend lichter sferen van zonnebrand, die schroeide de velden in blauwigen damp. En snikkend, gloeizwaar, bazuinde ’t licht boven de grashalmen, sidderde ’t boven jonge, tooverteer grijsblauwe haver en rogge-akkers, vlamde en spieste ’t op de jonge goudene mosterdvelden, in lichtstuivenden gloed van bloesems.—Fel, als wit vuur, dat koorts-gloeide en in sidder van heet-brandende stralen en vlammen rondschroeide door de lucht; als bol van ènkel razende witte gloeiing, zengde de zon in het blauw, met z’n okerende kringen, z’n vlammig violet, waar niet tegen op te staren was; licht dat werkers-oogen verbrandde, als viel er heete kalk in hun appels. Overal rond, in den polder, ijlde en koortste ’t licht, sloeg ’t de dakjes van boerenstulp in vlam, hel hevig schaterend rood, dat ze trilden en gloeiden als vuur-vlakken in luchtblauw, ’t hemelvuur zèlf doorbevend van hittewaas.—

Polderweg, met z’n heet-zanderige keitjes en klinkers voorààn, lag geblakerd als reep wit vuur in blink-strakken zeng. Hitte dampte uit de steentjes òp.—Langzaam stoof rullige zandstof achter eenzamen boerenwagen aan, langzaam, in loome zwaarte weer neerpoeierend over grasgroen en riet. Nergens koelde schaduw. Hier en daar, in eng boomkringetje om boerderij, alleen wat blauwige korte silhouetjes op heetdampenden grasgrond, weer weggezogen half, midden in vuurkring van goudwit hettelicht.—

Al verder, wààr de kerels stapten, lagen brokken wei, doorvonkt van boterbloem, hoog goudgelen spat van lichtjes, tusschen grasgroen en zuring. Hééle hoeken ver, vervloeiden in bronzige zilvering van siergras, dat wuifde en huifde zacht. Licht wierookte daar zilverend uit, verderop plots doorvlamd van zuringzee, bronsgoud, waar roode glans over heenhuiverde, [10]als windestroom verwoei, en suizelende fluistergolving door heel den polder aanvloeien kwam, er droomgeruisch ging uit groei van halmen.

Op hooge dijken, achter verre forten, die groenend ophoogden in de vlakke stilte, figuurden groepjes maaiers, hoog in de blauwe, trillende hittelucht, achter elkaar, in één slingering, één rhytmisch-breed-uitwaaierende kring van armen, met even ingebogen lijf, goudoverstroomd van licht. En niets anders van ze te zien, heel in de verte, dan de kadans van hun armenzwaai, en fijne neig der beenen, als lichtend uitgehouwen in de oneindigheid van schittergroen en hemelblauw.—

Overal, aan alle zij, onder den polderhemel, wijd als zeeazuur, zalig en lichtend, figuurden de maaiers in pracht van gebaar. En dichterbij, op ’t vlakke land, zilvervlamden als verspringende en rondgeslingerde bliksems, hun blinkzeisen. Nu en dan klonk scherpe rasp van het mes door ’t neer-knikkende gras, in één rhytme-zwaai uitzwierend hun zeis, als drong er hooge maatgang in hun arbeid, rhytmisch in hun handen, tempo en zang in hun fonkelend gereedschap.

Als ze elkaar van ver iets toeriepen, verwaaide lichtelijk hun stemmeklank over de wei, zangerig in ’t zonnedronkene gouden polderruim.

Telkens van ver, één uit de maaiersgroep hief hoog z’n zeis, die stil dan stond te fonkelgloeien als zilveren vlam en plots, wen strijkers vlijmden langs ’t staal, trilde en zonbliksemde, weerlichten afketste in flitsen; zangerige galmen door de blauwe luchtzee verzwierven.

Op zandgrond, snikheet, met kittelsteen midden in, die te gloeien stipten als kogeltjes wit vuur, knerpte en knarste zware klompensjok van Dirk, klonk doffe stap van Kees, die aan stofkant liep. Achter de fortvuurlijn lag hun dijk, nog niet te zien in de wegkromming.

Verheiligd ruischte de stilte-muziek van de weien om hun sjoklijven en in schroeiblaker kookte zonne-oven z’n hitte-adem neer op hun gezichten, beenen, armen en rug. Ze konden bijna niet meer. Rug en hoofd dropen van zweet, en dòòr schroeide [11]zon, op den overal ziedenden polder, dat ’t bloed ze brandde onder de huid.

Eindelijk, na twee uur zwaren, loomen gang, met ingebogen knieën klompklotsend in stikkigen zandstuif, naast elkaar, hoogde hun dijk in ’t zicht. Vlak daarvóór, wiegelglansden de jonge korenhalmen in huivering van leefgenot, groenig grijs, in toover van lichtdauw beplengd; ging er vloeiende golving door de halmen, koelend in zachten fluister, suizend rond de verre stilte, groeizang van de aarde, fluisterzang en suizel, stem van de stilte, heiligend boven het eindelooze vruchtbare werk der boeren.

Vlak naast den dijk waar de Hassels hun hooi op hoop gingen zetten, stonden vijf maaiers, met één kleintje, knie-diep gezakt in de hooge, golvend blonde graszee. Gelijk’lijk, in gevoelden maatgang neigden hun ingebogen beenen, vlijmde en raspte hun sissende sneeslag, door ’t blond-hooge gras. Stap voor stap drongen ze voort, zich zelf zettend in den goud-lichtenden kring van hun arbeid, één rhytmus, de zeis scherend langs den grond, naast elkaar, als doorvlijmde en schoren zij de aarde. Vóór hun borsten de sidderende grashalmen, zee van goudbronzen golving, doorvlamd van zuring, neerknakkend in één vlijmsnee, getroffen plots, door flits en fonkel-slag van zonnesikkels.—Mannetjes klein, naast elkaar, met even slag van zeis-ruimte tusschen de lichamen, de gezichten doorbronsd, met schaduw van kleine hoedjes op bloot-bronzen nekken. Mannetjes klein, vóór de graszee, met heet hemd-rood van uitproppende mouw onder kiel, hun pilo en zwarte broeken, half verzonken in ’t blonde gras, tusschen zilveren bevertjes en weeldetooi van groei; of naakter ten voeten uitstaand, op ’t kale afgeschoren lichter gemaaide weigroen,—zóó ging hun stap, hun rustige gang, ’t gegolf tegemoet, borsthoog. En vol, door trillende hittelucht en hoogblauw azuur, klonk zeisenzang. Telkens van meer dan één zen, fonkelstreepte wit bliksemlicht àf door wei-oneindigheid, leken de maaiers overstroomd en verzwolgen in kokend, neerschroeiend zonnevuur, en sidderde golvenvloei van graszee. [12]Maar aldoor weer, in al andere hoeken, de zee ebde terug, onder den zonne-sikkelenden slag der maaiers, vlak onder hun warme voeten uitgroenend in hoogeren gloed.—

Achter den dijk nu, waar de Hassels werken gingen, aan linker polderzij ver, rondom, rondom, rijde weer maaier naast maaier. Eén groepje in pracht van diep-rooden baai-brand van hemden, gloeyend traag-bloedend in ’t zonnegoud, stond daar, de linkerarm verbogen om kruk, rechterhand om korten dol, èven rechterbeen gratievol en zachtkens geheven, in lichten kadans en meezwenk van linkerdij, ver de armen tèlkens in àchterwaartschen zwaai, en rhytmisch in schommel naar vòren weer, vlammende cirkels van zeisslag rondblinkend in wijdbeenschen trèk.

Halmen zwikten voor borst en beenen, in golvend zwad van goud, achter hun brandende hielen aan. Zoo, in zeilend gebaar van hoogste pracht, figuralen gang van zeisen, klonken ook uit dièn polderhoek op de flitsende zens, in cirkelende scherpte, met vonkende booglijnen van ’t mes, trillende bliksems weg-slangend van flikkerende zeispunt tot zeispunt, heen en weer; ging er ritseling en schuifeling als gloeiende sissen door ’t gras. Ook dààr braken de maaiers de golving, keerden zij de deining, de eeuwige, van ver aanvloeiende graszee, ver-zwaden ze de neer-gemaaide kringen, stapten ze voort, vaster, al verder, al vèrder en kleiner in het zengend heet rood van hun hemdbaai, naar den geweldigen horizon, die doorwaaid nevelde van gouen vochten, dampend violet, omvlamd dan en weer door den wit-blauwen bliksem van opgeheven zeis; verechode den zoetluidenden klank-zwier van hun strekels. Prachtig in gouen golving bleef achter hen aanrijen ’t gemaaide zwad, groenden fel-heet en glanzig-moireerende laaggeschoren hoeken, waar spreeuwen-wacht uit òpzwermde, tuk op omgewoeld aas.

Dirk had ’t eerst z’n kiel losgerukt aan hals, pafbenauwd en hijgend van hitte. Gretig greep ie naar drinkkruik die ’t helpertje op z’n rug droeg. Heet, uit ’t verzengende blik, zoog ie ’t lauwe vocht op.—Met genot was Kees ’n endje tegen koeltewindje ingeloopen op den dijk, dat nu en dan over den schroeigrond luwde. [13]

—Nou moste wai moar ophoàrke Dirk, en nie beginne woar jai stoan, riep Kees.

Bestig vond Dirk dat. Die Kees, wâ die kerel tog werke kon. Allegoar knapte ie hullie op. Verduufeld aa’s tie nie twee Piets en twee Dirke veur sain rekening nam. Dá’ most ie tog eerlijk segge!

Onder ’t neergemaaid hooi haalde Dirk twee steekvorken uit.—Kees was langzaam den langen hoogen dijk, die doorstoofd gloeide van hoogovenhitte en hun voeten ver-blakerde, afgestapt; begon aan slootkant, vlak bij het soms doodstille, dàn plots kopjeswiegelende riet, te harken. Dirk en helpertje werkten aan anderen dijkkant in de laagte, naast teeltbrok velderwten en boonen.

—Wá’ nat nog in soo’n hette hee?.… schreeuwde Dirk naar Kees, onder het hoog uiteenzwaaien en opslingeren van ’t hooi, met witblinkenden houten hark de lucht ingraaiend.

—Daa’s net, sel f’doag wel nie waier komme aa’s keere.…

Laag aan Kees’ kant lag niets dan weiland, waar op alleen figuurden donkere en in licht-zwemmende maaiers, zwart-brons, in kiel-fèl rood of wit-bekleerd.

Alles beheerschte hun zwierkringen, tusschen het gesuis en gehuiver van halmen, het blondgoud geglans van stengels en riet, de diepe oneindigheid van hemelblauw rondom, de reuzenkom, met z’n eeuwige stilte-druisch en lichtgespeel.—Den ganschen dag bleven Hassel’s harken woelen in ’t broeiende hooi, in lichte opslingering en uitristeling der afgevlijmde halmen, dat ze in hitteschroei al drooger kraakten onder den stap der mannevoeten. En pal op hun nekken en koppen, die dropen en parelden van heet zweet, doorzengden de gloeiharpoenen van zonnebol, weerhaken met giftpunt van kokend licht in hun lichamen priemend, dat er dolle gloei bruiste binnen in hun aderen.—Zonnevuur bleef uit ’t diep azuur, trillend heet blauw, neerschroeien, piekend en martelend hun vel, terugkaatsend in zeng van den grond op hun beenen, handen, oogen, als werkten ze in vlammenrijk van cyklopen, in hellestraf overal ingesloten tusschen hoogovens, die uit hun [14]schroeiende muilen, lava en kokend licht verkraterden.—Als blaasbalgde daàr, achter zonnevuurbol, een demonenmuil de zonne-brand òp tot hoogeren helwitten gloei; als ging de gouden aarde vervloeien in hemelsmidsen waarin de zon vuur neerlekte, z’n vlamkronkels, z’n vlammebliksems van rood-wit, geel-wit, groen-wit licht. En stiller na elken windluw, dorstig in snikhitte en zomerbrand, stond roerloos ’t gewas, de brandende, goud-hevige mosterdakkers, in schallend blakergoud, de jonge koornvelden, dampig blauw-grijs van zware hette, de blank pluimige karwij, week geurend door zoetige hooilucht, in broeisfeer van warmte-nevelen.—

Den volgenden dag om tien uur, stonden de Hassels weer op den dijk. Verspreid op de hoogte, hooide ’n groep tuinders, die den boel haastig moesten binnen hebben. De vroege zomerhitte was afgedreven. Polderhemel, ontzaggelijk in wijdheid, wolkte zwaar betrokken. Weer vreesden de mannen voor onweer en regens, eer één hooi binnen kon zijn. Vandaag moest ’t op hoop, en als ’t kon, de dorsch ingereeën. ’n Week later, zaten ze gesmoord in aardbeien, erwten, kwam de zware ventdrukte. Dan kon er niks meer gehooid. De boeren, kalmer in arbeid, hadden tijd, werkten rustiger aan hun hooibouw. Kees harkte weer, en Dirk met helpertje zwaaide uitpluimende hooislierten de lucht in, als blond gewolk. Zwaar paars-grauwe zwerklucht dreigde boven hun hoofden, in ontzaglijke ruimte. Vèr, aan wazigen horizon, nevelend verzonken, droomden torenspitsjes, vaag violet en donkerrood gedak van dorpjes en boerderijtjes. Altaarstilte trilde wijd over het donker schaduwend weigroen. Nu en dan wiegde zoet-lief gefluit òp van leeuwerik, de lucht inzwierend hooge jubel, die uit de zilvergrauwe hemelzee neerzegende in zwellenden klankenval, vervlietend over vlakte-eeuwigheid.—Even soms geelde zon, ijlde schaduw in vlucht van adelaarswieken over de kleur-treurende weien.

Lichtgroen, kortgeknipt kaal, vlekten en hoekten de gemaaide brokken, tusschen de donkere, malsche sappigheid van uitgroeiend gras. Diepe zwijmel van zoeten hooigeur woei [15]uit, over polderzee, alle windkringen mee, zoelde in prikkeling dàn als week-warme reuk van versch gebakken brood, dàn als rozen-aroom en honingdauw.—Geurprikkeling vloeide over de werkerskoppen, rondwentelend, verwaaiend en weer terugvloeiend in de oneindige hemelkom en graszee van polder. Groot en geweldig uit verren horizon stoetten áán, verbrokkelde wolkpoorten, waaronder wierookvaten en zilveren wolklampen wazige glanzen te dampen brandden.—Goud-dof geelden de mosterdakkers, en grijsteer vlekte karwij-sier tusschen donk’re klaver en erwtenranken.

In wissel-licht van zwerkzwaar hemelruim, stonden de hooiers en maaiers, dàn duister, als silhouetten, dàn oplichtend in stroomen zilverig geglans, uit blauwe hemelgaten onder poortendrom neerspuiend.—Breed hun machtig gebaar zeilde door de lucht, in rhytmischen gang van zeisencirkeling, als dwongen ze de aarde tot baren. En inniger, de naklank van zeiszang, galmde door de kloosterheilige weistilte, als strekels vlijmden langs ’t staal. Telkens donkerder, verreuzigden nù hun figuren in dreighemel onder wisselspel van licht, en breeër wiegden hun kringen; stonden ze hoog, bezwerend in devoot maaigebaar, wat met onvruchtbaarheid de velden sloeg.—

Dieper en heiliger, elke minuut méér naar den avond, staarde de stilte boven de vroomheid van hun zwoegkoppen, stiller en in siddering weer, zweefden de handen in geheime kringen van arbeid, schuifelden hun stappen, hieven de zeizen zich, en woelden òp de harken hooi, in den onmeetlijken unisonen stilte-ruisch van aarde- en hemelzee.—En telkens op àndere dagen, in ànder licht, stonden de hooiers onder woest paars wolkspel. Nachten van paarse angsten, gedrochtlijke wolken trokken voorbij, bòven hun hoofden. Plots daarachter uit, éven weer trillend zomerlicht, blauw-bloeiend en jubelend. Dwars daar doorheen weer, stille jacht van aanzilverende wolkdrommen, optrekkend, heel van verre horizonbrand, opjagend, in verduisterende dreiging en rond-donkerend de reuzige polderkom. Niets beefde in de stilte dan de raspige, rits’lende vlijmsnee van de zeisen, de maaiers plots reuzig bijéén op dijkengroen, donker [16]en ver, in duisteren heersch over het onrustige aardleven.—

Dan het ritselend, krakerig gestoei van opwolkend hooi, dofblond geslier door ’t luchtangstige zwerk; dieper en plechtiger daarin, de groote werkzwijg der zwoegers, eenzaam in ’t zilvergrauw van stille hemelzee.

In aandacht sloeg Kees z’n hark òm, werkte Dirk, en verderop, al de hooiers slierten geuren in den wind, met de woelige lijn van blanke harken door de lucht. Plots brak sterker zon door, dampten de wolken wèg in zilverige zoomen, kleurde feller òp karwijbloei, sneeuwig; fonkelde de mosterd, hoog schallend-goudgeel, dampten de akkers in diep-groen, vloeide, stoeide en dartelde ’t licht weer over de werklijven. Zeisen bliksemden weer in de lucht, en glans van heiligheid vloeide weer over de geweldige werkdaad van maaiers en hooiers.

Dagen aanéén bleef ’t hooien op de dijken, in zonnedavering of zilvergrauw, de kerels in zwijg, tusschen de eeuwige stilte van eindloos land en hemel. Sterker stoeiden en wiegden de glansen, gebroken en vernevelend, gedrenkt in hooigeur, in diep zalige reuken van bloeiend jong zomergenot, dat zwijmelend en luchtig leefde vóór broeihitte en zonnevuur hèviger neerschroeien kwam op polder; laaiende zomerbrand die voeten, oogen en lijven van werkers moordend neersmakken zoû, in aêmechtigen hijg. Groot-machtig van gebaar stonden de zwoegers in de vochtige, volwasemende lichtkom, hijgend en sliertend, verstomd in hun arbeid, in hun stillen staar naar de aarde, geweldig in hun koortsige jacht, die verbronsde, de bazalten ernsttronies, onder gloeiende uitdampende hette van grond en hemelruim. Daar midden in stonden ze, in pracht en hoogsten òpbloei van zaad en gewas, tusschen de éérste uitvloeiing van zomerkoortsende groeiwellust der aarde, die uitstorten wilde, uitstorten moèst, haar vrucht-zware zwangerschap, brandende baring, onder luchtstolp van onèindige breedheid. Brons strakten de werkkoppen, als in donker bazalt gehouwen tronies, bestoft en grauw-rood doorvlekt van zweet, en hóóg in gang, sliertten de zware gereedschappen. In eindlooze tragedie van lucht en lichtspel, in koorts-strakken jubel [17]en zonnebrand, stonden ze en zwoegden door, blind voor de pracht van ’t leven, ’t zingende groen, het heete blauwe vuur van de zengende lucht.

Hoog boven hun hoofden stroomden geurselen rond van zoetste welriekendheid, geuren als van vruchten en rozen, bruisend appelensap en druivenaroom, dronken-makende wierook van wei- en aarde-wijn, vervloeid uit wond’re gouden hofjes van ’n zonne-paradijs. Graanloof en hooi, karwij en klaver, graszwaden en bloemenhoning, stortten zoetste stroomen geurenwellust uit, diepste kern van geur-heerlijk aardleven, in onstuimige opborreling en bruis van sappen. Hoog boven hun hoofden waasde de honigdauw uit flonker-gouden lichtschalen, dauw druppend op hun handen, hun oogen, verstroomend tot waar de blink-helle zeisen vlijmden, ònder het zoete gras. De aardgeuren rookten in ’t licht als zichtbare adem van heliotropen. Dáár, in die ontzaglijke groene wereldkom baarde de eeuwige stilte, werkdaad der maaiers, hooiers en planters, heiliging van hun arbeid; stonden rond hen geschaard, àlle gestalten van bevende, warme, trillende aardevruchtbaarheid, doorgloeide passiën van aardbestaan. En midden in hemelpracht en aardewellust, sloeg de daad van hun goddelijken arbeid òver, in neermartelende afbeuling en hitte; werd woesten weedom en weenende eenzaamheid om hun lichtende gestalten uitgestort. Dáár, in de verste verlatenheid van het jagende leven, ging hun zwarte zweetzwoeg, hijgden hun borsten, werd de pracht van werkgebaar, de zwelling van hun nooitzinkende krachten, tot martelende aêmechtige zwijmel, naast den koortsheeten weelde-opbloei van rijpend gewas. Heet geurleven stoof, spatte, sapte, gistte òver, òm hen heen.—Glanzing en kleuren brandden triomf van zonnegloei rond hun voeten, en de alkleurige bebouwde aarde in baring en in weeën, stortte uit in geilen zwijmel, haar vruchtheerlijken rijkdom. Hun handen maaiden en zaaiden, hun oogen keken, hun lijven zwoegden, zuchtten, zwollen, krampten onder den werklast. En stilte, eeuwige stilte bleef trillen onder oneindigen luchtewelf.—En stiller daarin nog, koortste en verschroeide hun lijfzwoeg, dorde [18]en droogde hun leven op, stonden ze neergebeukt in bronzing van koppen en gloei van prachtlijven, in één kramp van arbeid versteend; voortzwoegend tot den avond, zwijgzwaar, geradbraakt in pijning van elk lid.

Volgenden dag weer stonden ze op de lichtdaverende zonne-velden, als ingesloten tusschen hoogovens en kraterende hette; stonden ze stom, met rondom orgiën van licht, onder oneindige luchtendrama’s, geheel dood voor de lèvende godspracht van vruchtenland en wellust van aarde-groei.—Geweldig in lichtmacht trokken weer ochtend en avond over hen heen. Elken dag méér naar den oogst, dropen hun handen zwaarder van aardsappen, donkere en lichte, vloeiende en heetgistende; kwam zengende zonneharpoening, die ze verschroeide en martelde in hevig gesteek, dat hun huid klefte en branderig verhitte onder hun goed; kwam sjouw-vracht als gewichtenzwoeg ze verkrommen in gang, tot de avondzon wat koeling bracht; nimbus-rood damplicht omzeefde de avondweien. En zoo, in de vroege zomerhitte voelden ze áán de werkers, dat komen ging, elk uur nàder, de hooggroei van polder, de goudzang van ’t graan, de davergloei van tarwe, rogge, haver, als maaierszwaai was weggesikkeld, en àchter hun arbeid, ’t land in gouden korenbrand oplaaide; vloeiend goud, dat zingen kon. Als de oogst van golvend levensrijp, uit alle aardhoeken kwam opjubelen, in feilen hoogen goud-brand, en vogelenkweel over hun koppen verwaaide. Als in de oneindige stilte van ’t land, opengebarsten vruchtzwijmel, in heete baring van leven, de zaden uitstortten; één fluistering er suizelde van halmentaal, de ziedende geboorte van korrels en zaden luidloos gebeurde in de stille oneindigheid van lucht en grond. Als uit de zwel-aren en verwemelende strooiing van levend zaad bij elken windestoot, groèi de aarde doorstroomde, doorschokte, in krampigen sidder van hevig, levenbarend genot. Als er ging, groot unisoon fluistergeheim, koor van arengeruisch, òver den geheiligden arbeid van handenzwoeg, die gezegend daar stond, in groei en goudkoorts van ’t licht. Als de heete, felle jubel van hun zwoeg, de aarde uitgewellust [19]was, brandend gekust, en wèèr razend overgekust door passie-schroeiende Zon; hun heilige arbeid omwaaid lei van winden, de zangerigen en gierenden; omzwijmeld en bedronken van geuren, dóórschroeid van kleuren. En ’s nachts, verkoeld weer door wijd-om fonkelende sterrenwemel van polder, diep donkere blauwing van hemelkring, met z’n goud lichtenden wondren flonker van nachtglans, onder dàn nog oneindiger transen die arbeid stil duisterde; onder ’t stille lichtgepleng van de zilveren sterrenlampjes, die flonkerden boven de duistergroene aardewei. ’t Land dàn weggevaagd droomde in wazen van nacht, immens en sidderend van stilte en roerlooze verten.—

Doorgeharkt was er dagen, in zwijg. Kees was naast Dirk gaan staan.

—D’r mot nou moar op hoop set hee? wá’ d’r stoan, stoan d’r dan.

Zon was uit zilverdrommigen wolkenstoet doorgevlamd in kringen van violet vuur, begon priem-strak te steken op hooierskoppen. Witte hoeden en strooien kiepen lichtten en blondden in de wei. Naast Kees zat ’n maaier te haren, in hoogrood hemdsbaai, als stil bonk vuur op ’t dijkje, met z’n brons-gladden kop, lichtelijk gebukt, starend naar z’n zeis, lichte klankjes vertikkend op ’t messtaal. Blinkende ringetjes aan groote oorlappen, in verlichting van haartjes, schudden mee, zachtjes, bij elken klop. Dirk harkte aan, naar plek waar Kees te wachten stond met groote steekvork, die fonkelde tusschen ’t gras, als stilsidderende, kromgebogen bliksemstraal. Telkens als Dirk wat stapeltjes aangeharkt had, lanste Kees in geweldigen priem, z’n scherpe steekvork ’t hooi in, ruischte en kraakte ie met lange slierten ’t begin van den hoop bijeen.—Dirk rondom, harkte bijzij den dijk, naar zich toe, en hooger in ’t krakende hooi lanste Kees z’n vork telkens in, met z’n knie in ’t heet-gouden gestapel, z’n bovenlijf gebukt, inrukkend tegen de hoopjes, dat dieper de staalpunten priemden en vastboorden ’t hooi op de tanden. In trage kracht heesch ie zich terug [20]aan den vorksteel, dat òprees de vracht, en plots in forschen zwaai hief ie de vastgepriemde stapeling boven z’n kop, dat z’n kiel, onder de armen spande en ritste, wilde hooiharen z’n gezicht inwoeien.—Langzaam, en waggelend éven met den gouden hooiklomp boven z’n weggezakt hoofd, droeg ie z’n vracht dan naar hoogeren berg.

—Onder de poàrepluu! lachte helpertje, die in kleine, zwakke zwiertjes, Dirk hielp anderen dijkkant aanharken.

—Poà.. re.. pluu, hijg-sprak Kees, die juist weer ’n geweldigen hooiwolk opgeprikt en vastgeboord had, met heftige knie- en lijfrukken, er mee aansjouwend in gestrekten armhef boven z’n hoofd, dat vuurrood gespannen stond van krachtzwel. Rondom, wilder ruischten en sliertten hooihalmen weg; in z’n oogen, haar en mond. Diepe geur zoette rond. De grond onder hun voeten kraakte en ritselde in trilling. Van alle dijkkanten en op weihoeken wuifden wolkslierten, blond gestrooi, met de dansende beweging van de blanke harken, die opstapelden. Zwaar uit te hijgen wachtte Kees even, verzwelgend en inzuigend den zoeten hooistroom, waar ie tusschen te adem-drinken stond. Rondom kringden windkoelingen sterkere hooigeuren áán, dat de kerels dronken duizelden in den zoeten walm. In Kees’ hals prikte ’t hooi, in z’n haar en ooren piekten heele dotten. Rondom, nog wachtend op aanharking van klein-gouden stapels bij z’n voeten, keek ie in ’t groen, zag ie naar, in ’t licht weer opkleurende maaiers, met hun zeiszwaai beheerschend oneindigheid van luchthang en grasgolving. Grijsblauwig en zilverig dampte van verre ’t wolklichtspel en overal vlindertjes wiekten rond, in den stildroomrigen zwier van hun kleurenmanteltjes. Fijner in lichtgezeef, boekette op, uit de bebouwde polderbrokken, bloesem van erwten, kapucijners en tuinboonen, wittig en rozerood, als blank-treuzelend gefladder van kapelletjes en klapwiekend gespartel van vastgeprikte vleugeltjes op bronsstekelig rijzenhout. Akkerhommels in rood en brons fluweel kringden in zangerige gonzen over hun hoofden, en kikkerkwaak, vroeg-zomersch, in zwelling en uitsterving weer van geluid, verdreunde [21]uit teer-groen bekroosde slooten, hun eentonigen broei-zang van zonne-leven. Doodstil in stommen moord, ging door de eindeloosheid van groen, en zwier van zoete geuren, de worsteling van insekt op insekt, in den zoeten dronken koester en zwijmel van licht en glansen; bloedde de hartstocht van den vraat, de stemlooze marteling en prooi-vernieling van zwak en sterker leven; bleef dreunen de kikkerzang, landelijk monotoon zwellend en verstervend; bleef gonzen de hommel, vonkglinsterde de goudvlieg in glanzen van pauweveerig licht, als vredigde er heilige rust in de graszee, paradijslijk, zonnekoesterend en kleurestreelend.—

Werkers sliertten òp hun hooi, àl hooi in één staar naar hun arbeid. Kees had ingeboord weer ’n hoogen opgeharkten stapel en stootte toe, met z’n knie hevig persend, als priemde ie den dijk mee aan z’n vork, drie, vier keer, telkens heftiger inboomend, dat z’n steel trilde en veerde in z’n geweldige werkklauwen. In één zwaai weer zwierde de zwaar beladen vork boven z’n hoofd, dat diep wegzakte z’n zweettronie in de hooiwolk, kwakte ie ’t kruipende, krakende gehalm neer op den al hoogeren berg, waar het als stortend watergeruisch goud-heet overheen vloeide.

—Aa’s die hoop daan is, sal t’met tait sain Kees, zei kalm Dirk, voortharkend rond z’n broer, die even angstig keek of z’n hooge hoop ook helde.

—Nou.… dà dotje nog hee?.… ’k mô nog sluite!

In ’t rond liep Kees met nieuwe zwaar-bevrachte vork, hoog in de lucht, òm den grooten hoop, zoekend ’n plekje waar de stapel neergeruischt, meteen ’t best de kop afgesloten kon worden.—Langs en om z’n hoofd en lijf fladderden en sliertten al grooter losrafelende hooidotten, als vlokken licht, die gouïg door de lucht zwierden en omkronkelden de zwoegende werklijven.—Diepe geurscheuten al stèrker zwoelden rond, in zonnigen zwijmel, als vloeide er koorts van heete mirre uit ’t zwaar-bevruchte land. ’n Laatste stoot nog boorde Kees in, dat de vork sidderde in z’n klauwigen greep, met hevigen zwoeg van z’n kronkelend, inbukkend en krachtuitzwellend [22]lijf en dampende hijgborst.—Hijg-zwaar zwaaide blonde wolk boven z’n kop, sloot ie de hoop, blond uitbergend boven z’n reuzige schonken en hooggeheven armen. En overal nog in fijne verschuiving van halmen op den hoop, ging wit-gloeiende schittering van steekvorktanden tusschen den goudklamp, voorzichtig, als tastten daar lichtende, stalen vingers in brandend goudhaar.—

Kees’ lijf dampte van zweet en z’n rood-paars hitte-gezicht verdroop nattig vet. Zwaarder blaasbalgde z’n borst van moeheid en hitte, en door z’n kop hamerde ’n bloedstroom, als zou ie te barsten springen. Wezenloos wat minuten, bleef ie doodop staren voor zich uit, in den kleuren rondstrooienden wolkenhemel van paars en zilvering, zonder dat ie lucht en aarde zag.

’n Half uur later stapten ze naar huis, met vorken en harken op schouêrs. Rondom dreunde kikkerzang, afbrekend inééns, dat plots stèrker de stilte op ze aanviel; dàn weer zwelkroppend aanklakkerend in zangdeun, verinnigend de doorzonde zwaarkleurig bewolkte geur-lucht. Het licht, lager al, zeefde schuine glansen over de rijzen, die berkenzilverden en bronsden in halve schijnsels, tusschen het weigroen knoesterig inknuppelden. Zeisengalmen van heel vèr woeien áán op ’t wegpad. Sonoorder nog in zaligen fluister van wei-avond, zong de zachte, toover-fijne ruischmuziek, geheimvol van ’t gras en koornhalmen uit. Stiller schoven en spreidden de glansen tusschen vonkgroen en goud-gele bloemekelkjes, en rustiger in stommen stap gingen Kees, Dirk en helpertje naar huis, op ’t nog branderige zand en kei van hoofdweg.

Achter hen aan, wat later stapten telkens tuinders van ’t land op de klinkers, stil naar hun kluis, uren vèr.—

Ouë Gerrit keek grommig, toen ie hoorde, dat ’t hooi nog niet heelemààl overend was gezet. Maar de kerels raasden [23]en vloekten op den Ouë, want hij wist toch, dat ze zich tot ’t hemd toe in zweet gezwoegd hadden. ’s Avonds stond ouë Gerrit ’n pijpje te smoken, in uitgezwoelden zomeravond.—

Met woederig gevoel in ’m, van allerlei opgepropte nederigheidjes en teleurstellingen, bleef ie wat drentelen voor den dorsch van Janbuur, die al aan ’t òpsteken was. Daar stond ie nou, smokend voor schimmig verlichten dorschingang, naar de duistere stolp wat afgehakte bitse woorden, met onzekeren stemmeklank, tot Jan Brakel opgooiend, die boven op den berg, met z’n kop bijna tegen de pannen schoof, verdonkerd tusschen balken en binten. Daaronder groezelde, meer in ’t weifellate licht, hooiwagen met ’n kerel erop, die zware vorken naar z’n baas opstak, met forsche rukzwaaien ’m begravend in een graf van halmen, onder de duistere pannen. In druiping van zweet op z’n mager, uitgebeend gezicht, stond de daggelder op uitgespannen wagen in schemerenden dorsch, te hijgen, telkens met meer rukken en tragere stooten de vork vastpriemend in ’t hooi. Achter z’n, met grillige schaduw schuw-verduisterd hoofd, bonkten donkere doffe stooten en stampen van paardpooten tegen beschot, walmde uit, zoetige wasem van strooiigen stalstank. Even telkens, in buk en wrong van z’n lijf, als ie inlanste z’n vork, kwam z’n rood bezweet gezicht wat meer in ’t licht schimmen. Donkerig-grauw rood van uitputting, smalden z’n kaakhoekige wangen beenig vooruit.—Ver boven z’n hoofd, in de duistere diepte der stolpzoldering, hapte ’n vierkant klein glas-pannetje ’n lichtgat in ’t donker, waarin soms plots bij ’n zwakken harkhaal, brok gezicht van Janbuur op den berg vagelijk òpschemerde, en weer snel wegdonkerde in de geheimzinnige stolpdiepte.

Zwaar van klank en natrillend in ’t duister, klonk Janbuur’s stem uit de zoldering, tusschen het zachte geruisch en geritsel van z’n gehark.—Ingebocheld aan ingang, bleef Gerrit luisteren, z’n kielblauw droevig verpaarst in den schemer.—Onrustig had ie z’n pijpje mondhoek ingebeten, nu en dan optrekkend reutelenden zuighaal, vernevelend z’n hoofd achter rookwolken. [24]

—Hai je je boel dan nog nie te hoop?.. wa’ luie broàsims die jonges van jou tog-en-binne, dolde Janbuur, uit berg-duister.—

Ouë Gerrit voelde zich nijdig worden, hoorde dol-klank maar half.

—Ho!.. ho!.. wa’ saa’k segge!.. vier en vaife en nie genog.… aa’s je wa’ forrekies hooi allainig neudig hep!.. bi’ je gàuw kloar.… huhu!.… huhu!.… de kerels hewwe nog wá’ meer aa’s hooie hee?..

Bleek vaalde schemering op de vuil kalkwitte muren van dorsch. Al donkerder zwartten wielen, voorkrat en dissel van den hooiwagen, tusschen de donkere hooge gebinten en ’t verduisterd gevaarte van stolp. Donkerder kromde en zwoegde gestalte van werker op den wagen en angstiger onder z’n verdonkerende gebaren kermde, in de lugub’re dorschstilte, z’n zware hijg-borst.—Z’n kop wasemde in ’t zweet en voort ging z’n vork in het ruischkrakend hooi, hieven z’n donkere armen stapel op stapel naar den stolp, waar ’t neersiste, op den al hoogeren, duisteren bergrug. Z’n beschemerd lijf schimde er verkromd en vergroeid als schimmige karyatide, waggelend op de lager-zinkende vracht, in krampige worsteling met het droog-wilde veerende hooi, dat onder z’n voeten uitsprong en tegenspartelde als levende aren.—

Z’n schimmig gezicht, bij vastboring van hooi, grauwig-rood alleen even te zien bij beenige kaken, in den omhuivenden schemer van ingang, draaide telkens donkerend wèg naar den baas, en stom sloeg z’n stille late avondzwoeg door het afbrekende gepraat van ouë Gerrit en Janbuur op den klamp.—

—Kaik ke’rais die Kerkvoarter doár.… die is d’r puur van f’morge halfdrie an ’t gangetje! en nou.… sel t’met naige uur weuse hee?.… één skoffie hep ie had.. daa’s doenig hee? één skoffie van ’n kwertier t’met! daa’s doenig hee?

Janbuur blufte op ’t werk van daggelder, alleen om ouë Gerrit te hinderen.

—Moar da’ mot sait.… hai hep dan ook ’n fesoenlik duitje.. doàr sit ’m alles in Blommepot.… daa’s ’t geheim vat je?.. [25]wa’ jài nie kwakkelt.… mi je blommetjes s’murreges knippe!—’n fesoenelik doàggeld.—Zwaarder griste en kraakte ’t hooi onder hooiers kousen, en even uit stolpduister kwam lijf van Janbuur naar voren bukken, z’n donkere kop, turende laag in den dorsch, die volgegrauwd diepte van schaduw en schemer.

—Hee.. Joap!.. schreeuwde ie, naar den wagen, hoeveul vorkies nog, ’t wort main puur te donker!

—Nog drie, dan is ’t daan, kreunde dof stem van daggelder. Z’n donker lijf ging voort in zwoeg, lanste en vorkte ’t laatste hooi òp. Z’n armgebaren vaagden nog schimmiger, verdiept tegen ’t weifelende dorschduister van achtergrond, geheimzinnige hal van verdonkerde binten en kruispalen. Soms vréémd, lichtte oogenwit om appelkrans, nog èven schichtig onder hoedrandje en verduisterd gezicht uit, als ie opzij keek naar den berg.

Ouë Gerrit, leeg-wrevelig, niet wetend meer wat te zeggen, zei zacht goeien avond, klompklotste wèg, loom, vol kregel naar huis.

Den volgenden ochtend schommelden bij hem twee wagens hooi van één dijk in, die de jongens uit angst voor regen, maar opgestoken hadden.

Op balkvoeting stond ouë Gerrit in ’n erfhoek, achter bollenschuur, klaar. In open lucht zou daar ’n berg neergebouwd worden. Regen spatterde en windrukken stootten òp uit oprijlaan, waar de voerman één wagen ingereden had.—’t Geurde over hun hoofden. Kalm, als onder zonnegouden en blauwenden hemel, vorkte voerman ’t hooi van z’n wagen. Piet stak òp, naar den Ouë. Met vertrokken rimpels in z’n gezicht, stond die omsparteld van regen en windgeslier, bangelijk ruggekromd en beverig de opgeworpen stapels naar zich toe te rollen en op te bossen.—Diep zonk ie in broeihooi, dat z’n enkele blauwe kielromp krommig tusschen ’t matgoud gehalm uitbochelde.—

—Wa he jai ’n mooie vork, lolde Piet.… jai lait d’r ’n borrel glad, moar de bulle binne tog in orde.

—Joa jonge, ironiseerde terug voerman, afvegend zweetgezicht [26]met mouwvest-end, en neerharkend hooihaar langs wielen en raambalken. Joà jonge, dá’ f’rboast jou hee?.. jai hep kwoalek ’n goed stuk gereedskap sien hee?.…

Lachend en sneller vorkte ie af, dat Piet wegzonk tot de borst in de stapels.

Ouë Gerrit, in strammen buk, hijgend en puffend op de voeting, doorstriemd van regen, schuw van nattigheid, waggelde hooger, al hooger op hooiklamp, woelde, struikelde en verstrompelde tusschen het broeische gehalm, wreef telkens één hand tusschen lokken en baard. In zichzelf gromde ie, waarom ie maar niet, nà de pluk, wat hooi gekocht had.—Zou ie niks te maken hebben gehad met gemaai en gedroog, net als verleden jaar, al was ie ’n beetje bedonderd met de kwaliteit.—

—Wa hondeweer hee?.. f’rduufeld aa’s ’t droog is.… mot tug droog saine aa’s ’n hart saa’k moar segge!.…

—Je ken.… die jonges ook niks.. late doen.. droog-komiekte voerman weer van den wagen, lager beenend den karbuik in, onder al zakkende hooivracht, snel-rustig stapels neervorkend rond Piet’s lijf. Piet lachte van zenuwachtigheid voelde wel dat voerman ’m nàm, met al haastiger afwerping van z’n vorken. Geweldig in werkdrift lanste Piet z’n vorktanden trillend vast, in de krakende, ruischend-blonde woeling om ’m heen, duwde ie dieper en gejaagder den steel in ’t hart van de nattige stapels, dat ie grootere vrachten vastpriemde en in woesten zwaai boven z’n kop sloeg.—

Heviger zwollen z’n slapen en aderen, en vlug, als kon ie geen til meer uithouên patste ie z’n vracht tegen ingebukt achterlijf van ouë Gerrit, dat die schokte op z’n voeting en voorover strompelde.

—Ho-ho! main kristus.… waa’n drift!.… is da hooie!.. je laikt puur daas!.…

Piet hoorde niet, wou niet achterblijven. Regengespat en windgeruk splinterden en joeg om z’n warm gezwollen zweethoofd. Hooibroei verhitte z’n lijf en springende stroo-sprieten priemden in z’n oogen en hals, jeukten in z’n ooren.

Zoet dampte hooigeur rond, op ’t zwoel-smoezelige erf, over [27]den natten glimmerigen moestuin, onder de grauw-wazige lucht. Hooigeur honingde rond, rookte in Piet’s beregenden mond. Woester en driftiger werd ie van binnen. Dier-zwaar hijgde z’n borst, en geweldig in werkstilte lanste z’n vork in de zwoele stapels. En hooger om hem, in kalmen sar, begutste voerman ’m met gouden golvensmak, als moest Piet stikken.

Erger, èrger giftte ’t in Piet. De zwoel-warme geur maakte ’m woestiger, duizelig, de regen plekte natter op z’n handen, jeukerig en piekend, en de wind joeg ’m op, lawaaide in rukken om z’n fladderkiel. Vloeken kon ie. Al drie maal was ’t gekeerd, en nou wèèr regen! Heeter broeide in de nattigheid ’t blond gegolf om z’n lijf en polsen. Hij trapte er op, woelde, wankelde, stampte en spoog er z’n pruimsap in. Hoe meer ie weg rukte, hoe sneller voerman stapels op ’m neerdrommen, neervloeien liet. Heftiger en veerkrachtiger, als in helsche spanning van al z’n spieren, nagelde Piet grootere stapels aan z’n vork, nauwelijks meer te tillen, hief ze langzaam, in heupwringende kracht-ruk boven z’n kop, en kwakte ’t woedend neer op ’t lijf van Gerrit, die hem niet meer bijhouden kon.

—Da goan soo nie.… je laikt hooikoors hewwe.… wa skeel jou?.…

Paarsrood van uitputting bleef Piet hijgen éven. Zweet en regen, glibberden natte kringen om z’n neus en mond, die glommen als met boter ingewreven.—

Het balkraam, boven de wielen van hooiwagen, kwam al bloot, zoo snel-zeker had voerman af gestrooid, toen Piet nog in den om hem héén gebouwden, uitheupenden berg stond te woelen met z’n vork, niet wetend meer waar ’t eerst de stalen tanden in te harpoenen.—

Stiller was ie gebleven, want zonder woord òpenlijke ruzie had voerman ’m klein gekregen, in zwijgenden krachtworstel.

Na uren kreun-stillen zwoeg eindelijk, stond de berg overeind, voelde Gerrit zich blij dat ie in den regen, toch doorgezet had. Dadelijk, met zwart zweetig vervuild gezicht, hooidotten, tusschen z’n haar en nek gepaveljot, doorzogen van regen, was Piet weer den tuin ingeklomp-klotst, om te rooien.— [28]

’t Was Vrijdagmarkt, tegen half vijf. Van enkele zijwegen en uit smalle, door zon verblakerde steegjes kwam áánrateling van karren; tuinders die hun waar vroeg opgeladen hadden. De havengrond bij brokken bekeid, lag vol koolstronken, aardbeirotte plasjes en groentenvuil. Eén brok weg, zwart, gruizig besinteld, rond rood-wit bemeniede lantaarns, frisch zomers opgekwast, lag bezaaid met kisten. De huizenkant van haven, met z’n gevel-trappige woningen van dominee, dokter en wat winkeliers, tot meer naar achter, waar ’n woelige oppropping van kroegen en pakhuizen samendrong,—koelden donker in zwaar uitgegroeid lommer van hooge kastanjeboomen, wonder-groene laan, ingeplant tusschen wal en stoepen. Het ruiten-licht van de oud-gevel-typische huizen in wazig-groene glanzingen, verschemerde ’r geheimzinnig ’n eigen bestaan; bestaan van diepe halfschaduwen, dwars door het aandroesemende lawaai en geraas van havengescharrel, geheim stil verwisselend achter zwaar lommer.—In ’t walletje kleurden achter elkaar, pas aangekomen booten, waarop dekknechten met oorverdoovende herrie kisten van ’n plank lieten glijen òp de steenen, langs de reeling, door ’n anderen kerel weer vèrder rondgeslingerd tusschen vuile stronken en groentenafval, sintel en kei.—Zoet-zwoele, tot stank verbroeide geur van aardbei vloeide wèg in vunzige lucht van duffe groenten. Heel de Haven zoog in, àl luchten en reuken, ademde weer uit, bedorven saamgebroeid zoet van aardbei, aardappels, sla en penen. [86]Telkens achter groene kroeg-gordijntjes spuiden de herbergen jeneverstank uit, scherpen prikkelgeur doòr den warrelenden damp en de stank-zwangere atmosfeer van verbroeid zonnig havenleven.—

Geweldig in wijdheid, doorwolkt van onweersgedreig en half in zonnigheid weer, welfde de polderhemel met ’t weiland eronder, afgelijnd door spoordijk; ’n hemel niet te zien, maar ijl te voelen toch in verte en diepte ònder de àlmachtige luchtruimte. Groen-prachtig, in fel-grilligen zonneschijn, lichtte de lange dijk òp, waarover lawaai herriede van aamborstige lokomotieven, hijgend en puffend, heen en weer, als in zweetbenauwing, drentelend en geduwd voor- en achteruit.—Vastgehaakt en voortgebufferd in stooten en dreunige stampen, donkerden vrachtwagens dwars door den uitkoepelenden polderhemel.

Onder kastanjelaan, vóór huizenkant van Haven, het doorrijpad van karren en paarden, kermisten zuurkraampjes en betentdoekte vischstalletjes met poonen en scharren, die walglijke stanken rondbroeiden in de hittesfeer van sjachering en half afgedreven zomermiddag-onweer.—Stijgender geratel en gerammel van karren en wagens, dooreen-klakkerende hoefslag van zwoegpaarden op keien, kwam dreunend òprumoeren uit steegjes en zijwegen, naàr en vàn de groentenvervoer-booten.

Heel de aardbeistuip van ’t land, de koorts van wroet en pluk, pakte zich daar saâm, in één woesten drang van laden en lossen, één jagende scharrel onder de ventende afbeuling van ’t landvolk. Al tweemaal op één dag was er door de booten in den drukken broeihaal van aardbei nù, op de groote stad afgevaren; al tweemaal geladen en gelost. Om vier uur in den ochtend, de heele week, waren er zes groote vrachtbooten, tot hoog boven de verschansing opgestapeld, weggestoomd, met allerlei groentegewas, stikvol van aardbeien, aàrdbeien. Om twaalf uur ’s middags, léég, heelemaal uitgeput teruggeboegd, weer gevuld, alléén met aardbei en weer leeg naar huis gestevend. Alles had de groote stad opgeslokt, gretig en woest; en nu wéér werd ingeladen voor den marktdag. [87]

De Haven lag gerammeid, begraven onder leege kisten met mandjes, en overal dreef rood sap, donker bloedend door ’t zwarte kolengruis, verkrinkeld in sporen en plasjes.—

Dirk had z’n zware kar met voorzichtige zwenkingen tusschen stilstaande paardjes ingewerkt, zoo dicht mogelijk bij de boot, waar ie z’n goed op te laden had. Telkens schokkerde ie ’n eindje verder, meer naar den wal, tusschen de dooreengezwaaide kistenruzie en manden, tonnen en planken.

Sterker kwam áánwemeling van groenboeren, vrouwen en kinderen, en oorverdoovend raasden de blaffen van karhonden, die daar woelden, rukten en huilden onder de donkere assen, jammerend tusschen hun bemodderden engen knel van spanriemen en treksels.—

Vervuilde, langharige kerels, met dronken-lacherige tronies stonden in overhemd, àchter d’r poon- en scharrestalletjes, hun eigen waar op te eten, schor futloos roepend: fèrsche poone.. fersche skàrre.… In kringetjes rond en onder ’t tentdoek, lolden wat venters en tuinders, poonen etend en uitzuigend, met hun handen de visch losbrokkelend. In nek-achter-over-zwaai, kwakten ze zich telkens stukken vettig vleesch ’t mondgat in.—

Zuigsmakkend en belekkend de goud-donkere poonvellen, plezierden ze, waggelend op de beenen. Stil stopte verkooper ze schar na poon in de handen, terwijl hij zelf smakkerend vrat, z’n mesje tusschen ’t scharrenvleesch peuterde, fijn reepje na reepje, achter de tanden vergoochelde.—

Zon, uitgloeiend achter weggedreven onweergewolk, brandde weer fel op tentdoekjes, die lichtstreepten rood-geel, onder boomlaan door, de smoezelige linnen kleuringen, warm-dampig verzonnigend.

In één uur tijd was de geweldige marktdrukte komen áándonderen in furiënd gescharrel en gesjouw, geraas, getier en roezemoezende stemmenbotsing. Paarden met karren, al méér, al méér, klakkerden en bonkerden onder de belommerde kastanjelaan, schurend langs de huisstoepen, zwenkend, tegen elkaar òp. Vrachtrijders verkrijschten: ho!.… ho!… hai!-daar!-geroep, [88]tusschen kerels, vrouwen en kinderen; tusschen ladende en lossende werkers, of dwars door rumoerige groepen, opgepropt òm groote groenteuitstalling van afslag, waar koopgierige schobbejakkige venters rond-kankaneerden in schor opbied-geschreeuw, als dronken duivels.

Van zijstraatjes uit, dobberde zwaar-stootend gedrang van karren, de eene al hooger achter de andere òpbergend, met kisten- en zakkenlading.

Tegen half zeven daagde van allen kant ’t landvolk òp, voortstuwend pyramiden van kleurdruipende groenten, als was aan akkerzij van Wiereland overstrooming losgebroken, de zee over de duinen heengegolfd. Als was daardoor ’n chaotische beroering, ’n opstand, dwars door paniekheen gescheurd; had zich ’n drom angstigen aanééngestoet, verschrompelde bemodderde kerels, reddend van hun zwaren ploeter àl wàt ’r op ’t land nog te halen viel. Eén wilde, woeste samenstrompeling van mannen, vrouwen, kinders, met kisten en manden en zenuwbevende handen, die meehielpen aansjouwen en wegduwen van kar naar boot.

Aardbeigloei, rood-fel en purperdiep, brandde weer in zonnelaai. Honderden en duizenden bakken met de roode pracht-furie der vruchtjes gingen van hand tot hand op de booten, van de karren naar de dekplaatsen, en van alle kanten losten de wagens uit, stortten een groentezee neer, in branding van kleuren, aanklotsend tegen zonnegolven; tegen broklijven van schuiten, kerels, karren, paarden en honden, één woeste uitgolving, òpzieding van groen, groèn, van zeng-rood, vuur, donkerend purper en hel prachtig wortelen-oranje.—

Hemel was blauw-diep weer uitgetinteld, tusschen zilverende wolktochten en in de koelender zilverglanzen van gloedroode, stillere zon, lag de kastanjelaan doorzeefd in wondren glansnevel, doorvlàmd en zonnemistig tegelijk. En de groenbemoste boomstammen, in flitsen grillig beserpentiend, kromden gevangen in gouden kronkels van glans-slangen.

Dampig gezeef van goudschemer, gloedrood, vloeide over de bronzen en roode kielen der woelende kerels, werkersstoeten [89]in sfeer van gouden lichtdamp en roode toortsentooverij bewegend.—

Midden in zonnetoover daverde ’t haventje van helsche donderbonkerende rumoering. Telkens ratelden van de zijwegen, uit smal-doffige broei-steegjes, nieuwe karren áán, waarachter angstig-verwrongen gezichten èven uithoekten, tusschen bakken en manden; monsterlijk gerammeide zweetkoppen, doodòp van zwoeg, benauwing en snikhitte.—Hun bakken overstroomden de markt, verzwolgen ’t licht. Uit àl andere weggetjes en spleetstraatjes, van rechts, van links, dwars, opzij, uit nog fel-bezonde achteraffe gaatjes en steegjes, flonkerend en dampend in verblindend schellen lichtgloei, bonkerden en schokkerden ààn, al meer paardwagens en handkarren, aardbeien en groentevrachten, rood en groen; felle uitbarstende gamma’s van purper naar papaver-vuùr, en al soorten smaragd, tusschen gelige goud-gloeiende kolen, al méér, al méér, als moest ’t haventje begraven, verzwolgen onder de bakken, manden, vrachten en vaten. Overal, de heete hartstocht van ’t gloeikleurig rood en oranje, de felle klater van ’t schelle en zingende groen, dook òp van alle zij, uit zon-overstorte zijweggetjes, blakerend, smal en vunzig verstoft in de Julihitte, met hun ordelooze wemeling van krijtwitte, bruine, fel-groene bekalkte geveltjes en rooddakig brio.—Overal doken òp, geweldig in drommen tusschen ’t kleurheete, zengende geveltjes-koloriet,—ònder de roodgoud doordampte boomenlaan uit,—al nader, àl nader, de wagens met hun lichtend groen en vruchtenpurper, tègen de hemelblauwing in; de huisjes al kleiner, verder wèg, de karren àl grooter en massaler, aanbonkerend op de Haven.

Later nog, de kastanjeboomen zeefden in zonnemist en de kruinen stonden weer uitgegloeid als was ’t goud er tusschen vervloeid.—

Hier en daar nog van boven schampte ’n flits, ’n gloeiende kronkel, ’n trillende spiraalglans; was lichtweb uitgescheurd en blijven hangen wat bevend spinsel van goud-gloed.—

Links van de karren zwenkten de tuinders hun paardwagens àchter paaltjes áán, op stiller gedeelte, ’n end van d’r [90]boot af.—Stil, tusschen rumoering, suften de paardkoppen, de voorste vastgetouwd aan paaltjes. Maar ook dààr, heel gauw, dromde ’t stikvol, schoven al meer karren in, stonden de beesten met de lijven op elkaar ingedrongen, koppen, droefmelankoliek naar beneden, in zorgelijke bepeinzing over ’t oorlogend havenrumoer, geraas en gekrijsch. Te wachten, roerloos stonden de beesten, d’r half-leeggeladen karren kleure-jolend in zinkenden zonnedoop, kermisjubel van helblauw, groen, hard-geel, bruin en menie-roode beschildering. Zacht zwiepten de staarten, knokelden schimmel-blanke, goudbruine en donker-bronzen ruggen, gloed-laag beschenen. Van alle kanten manoeuvreerden, tusschen ’t geraas van weggeslingerde kisten, de karren zoo dicht mogelijk bij boot waarop geladen moest worden, voor vertrek van den volgenden ochtend. Hoog bestapeld, van achter tot voordek, krioelden de booten in rij vóór den wal. Geen plekje kon onbezet blijven. Dekknechten en kapteins sjouwden gelijkelijk mee met de tuinders, droegen de bakken met vruchten en groenten ààn, in zwaren zwoeg, over keiweg en loopplanken. Handiger dan de tuinders wrongen zij zich tusschen de kisten, mand- en zakvrachten door, opstapelend in zwaren smak van uitputting, de nieuwe vrachten. Dwars door elkaar, bouwden ze òp, monumentaal, dat de groentebakken vèr boven verschansing, als ’n kleurig fort van ruw hout, neergeblokt stonden. En overal bij spleetjes, gloeiflitste ’t vruchtenrood tusschen het monsterbouwsel van kisten, levend monument van vruchten, gesmoord tegen orànjebrand van wortelen en groen.—

Op alle booten tegelijk, bleef de laatste stapeling aardbeibakken, langs heel den havenwal neergewolkt in vuur, en de gemeen-beschilderde kisten in ruig koloriet, dansten een kankan van helsche kleuren in ’t doorzonde, heete havenrumoer. Zwoele stanken drassigden in de lucht ’t zoet uit van de vruchtjes, zwoel-vochtig tusschen de groenten, die opeengebroeid, voozer verstonken. Over den drogen gloeiend-stoffigen sintelgrond verwàlmden geuren, dwarrelde rond, draaikolk van stanken, zoetige en ransige, kanteloeplucht en citroenen, sinaasappels [91]en bedorven uitwasemende poonen, scharren, zuur en eieren; gotenlucht tusschen ’t aardbeizoet, dòòrwaaid weer van kroegstank en spiritus. Alsof zieke reuzen ergens heeten stankadem uitbliezen over de Haven, zóó van alle zij wasemden de dingen hun luchten uit, vermengd en verbroeid in de hitte. En telkens gulpte van spoordijk, rook-roetige wolk-smoezel, in woeste vegen donker heendampend over ’t havengewoel, òver karren, vruchten en menschenoppropping, doorzond en verstoofd in kleuren en licht. Zóó, fel omklaterd en verbrand van kleuren, in de hartstochthitte der zwoegers, verdampten de geuren bevend licht bòven de karren, de mensch-koppen, kisten en manden dompelend in zichtbare sfeer, stralend-fijn van ijl stofgoud.—

Sfeer van trillend licht, als neergestroomd uit reuzige zonnelantaarns, in banen van damp en warrel. En tusschen de menschkoppen en koopwaar, grillig-verspatte nog zonnevuur kleurfelle vlakken, gooide vlammig spel op bevende kaken, òp handen, in oogen. Telkens nieuwe kisten sjouwden dekknechten met tuinders áán, in hijg-zwoeg, dood-af gewerkt van den ganschen dag landwerk; telkens in hun gang gestuit, teruggestooten, weggeduwd en verkneld, door andere werkers met vrachten op nek, hoofd en schouders, ingebukt en woest in d’r moeheid, terugsjokkend van de loopplank, achter elkaar, met de doffe, of kleur-felle kisten op de schonken, wat ruzie-schor verschreeuwend tegen de kerels die opdrongen of worstelden om plaats. Dan hier, dan daar holden en kankaneerden de sjouwers op zij, vòòr paardkoppen of langs geweldige vrachtwagens, die tusschen hen indrongen. Overal was gestruikel, gestrompel; dof-klankten smakkingen, daverde gebonker van verslingerde kisten en manden, gloei-stroom van jachting, verkronkelend in dol-botsende drukte. De kleurige booten, achter elkaar langs den wal, sloegen ’n branding in ’t hart van ’t levende haventje. Eén vloed en eb deinde er van duizenden verlompte werkgangers die òp en af, dwars en tusschen elkaar’s groen-waar heensjouwden en reden.—Zoo golfde bij den wal ’t sterkst, woeste stroom en tegenstroom, zich vertakkend en [92]verbrokkelend in zijwegjes, weer aanspoelend in kleinere hurrie-golfjes van andere kanten. Drang tot afdoen vloeide samen op één punt, bij al de booten, drang en jacht, die angst-steigerend, al hooger àànstortte tegen ’t forthooge bouwsel, kleur-heet monument van bakken en manden; stroom die plots weer àfrazernijde naar kroegen, dat er spuiing kwam en luchtiger rammeling van karren tòt in de afgelegenste, koel-uitgezonde hoeken, bij pakhuizen naar polderkant.

Langs de havenvaart, achter kastanjelaan, lag de kei- en sintelweg hooger met leege kisten bestapeld, teruggestrooide vracht van ’n boot, die al twee maal aardbei naar de groote stad had vervoerd. Nu ook van polderkant donderden en bonkerden paardkarren en ezelwagentjes ààn, met ’n geraas of ’r mijlen in ’t rond muren van glaswerk instortten, telkens één op den ander vergletscherend. Tusschen ’t lawaai van lossers en laders, gilden en joelden kinderen aan karkrukken, klauterend in stemmenschater over wagens, kisten, manden; hingen en wipten ze aan karhoeken, elkaar bejoedelend òprukkend of terugsmakkend. Beestig woelden ze rond, furiënd in de herrie, stremmend ’t gedrang en gesjouw, tot plots in woedevlaag van werkers, ze verjaagd werden naar andere hoeken. Maar ook daar woelden en klauterden ze weer als losgebroken apen uit dierentuin, òphitsend de honden die basten en jammerden gelijk schreiende gekken.—

Als wegratelde, met kar en hond, één tuindersgroepje, stortten nieuwe wagens rumoer uit, was ’r in enkele minuten weer kargedrang en gestoot op-elkaar-in. Achter boomgroen, waar goud-rooden gloed dampte, en scheemrig de laan lommer-glansde, keken vreemd de geheim-stille ruiten, nù onder half bladerduister, in haven-zonnerood vertooverd; bij brokken weerkaatsend ’t belichte gewoel, worstelzwoeg van tuinders, die er vóór sprongen en holden, tierden en hotsten als gestrafte misdadigers, kankaneerend op heete platen, met hun verweerde tronies tusschen eigen walmende reukwaar in. Geen sterveling in ’t stroomrumoer, die stààn kon blijven. Van alle kanten stootten de vrachten òp, mannen, vrouwen, kinders, [93]vloekend, scheldend tegen elkaar in. Méér dragers balanceerden bakkenstapels boven ’t hoofd, waar ze in angst naar grepen, als ze zich teruggebonkt voelden, in den karren-kronkel. Minuten lang werden lijven geblokkeerd, ingesloten, door dwarrelgang van andere sjouwers vòòr de booten, en eindelijk haastig strompelde ’n troep vooruit, als er spuiing kwam aan den walkant. Snel warrelden ze dooréén, aanschuivend en verglibberend op stronken en groenteafval, met één voet soms tusschen ’n opening ingekneld, de andere op bakken en manden neergetrapt. Elk bloot keiplekje lag dadelijk dichtgesmakt, als ’n werker z’n voet wegtrok, opschoof of weer naar z’n kar terugdrong om nieuwe waar af te laden. Angstig geroep en gekrijsch van ho!.. ho!.. hai-je-hee!.… verklonk opjagend de werkgangers.

—Kaik veur je!.… paa’s d’r-op-bout!.… hee doar je kop!—màin snuit ook nie!.… kruiste en spatte tegen elkaar òp, in rauwe ironie en spot. Bij de minuten nu, zwol áán de razernij, ’t gewoel, gedrom, gekrioel op havenengte, en wilder ging werkjacht onder de menschoppropping, de samengeknelde worstelende zwoegers, teelders van Wiereland, Duinkijk, Kerkervaart, Lemperweg, Lemper en van al de dorpjes rondom; moeë kerels, afgejakkerd door dàglangen landarbeid, met heeten wrevel in d’r lijven, tot laat in den avond opsjouwend naar marktwemel.—

Van de kroegen uit, tierde, raasde, ziedde rumoer. Als dampige holen, volgerookt met smook-blauwigen nevel, donkerde daar roezemoes van zuipende kerels, uitspattende drinkers en pijprookers, klodderend en spuwend op zandgrond. Flikkering en lichtflitsjes gloei-speelden ijl over karaffen en glaasjes bij buffet, onderschepte vonkjes en glansjes van verdwaald rood en groen-goud licht. Van alle herbergen stonden de deuren wagenwijd open, en achter de boomenlom’ring uit, verdrongen de werkers elkaar rumoerend, om eerder in haastigen slok ’t brandvocht, droge, moeë keelen in te gieten.—

Benauwend sloeg de stank van groenten, visch en aardbei de kroegen door. In woelige, opgedrukte kringetjes zaten groepjes [94]bijeen onder schor dronkenmanslawaai, en telkens schoot geschater uit, dat als jammerhuilen verklonk. Jovialig beklopten ze elkaar op de petten, schouers, of stond ’n troepje, bij ’n hoek opgedrongen, met de jeneverkelken in de hand, morsend en plassend over kleeren en polsen, d’r groen-waar te versjacheren, klakkend in handslag.

Vlak langs de huizen en stoepen schuurden de paardwagens, uitwijkend als ’t kon, voor groenteuitstallingen om boomstammen; ging rond, ’n gang van slenterende meiden en moeders met kinderwagens, zuigelingen, angstig verschrikt kermend en krijschend tusschen den jachtarbeid in. Telkens uit zijwegjes en onder boomlaan uit, doken de paardkoppen vlak tusschen de verweerde menschtronies in, joelde de havelooze kinderbent, onder paardenpooten, achter karwielen, vaten, zakken en bakken uitklauterend. En heviger, boven alles uit, furiede hondgeblaf, angstige huilgamma’s van verhongerde kreupel-getrokken beesten, dorstig, geranseld, in woeste razernij van klachten, òver heet werkersrumoer heen, met ’n ontroerend-menschelijken jammerhuil in d’r blaf, als verschreiden ze hun ellende, hun dorstgemartel in hitte; verklaagden ze elkaar hun slaag en driftschoppen van d’r bazen, waarvoor ze zwoegden, den heelen zomerdag door.

Tusschen het ketsende paardgetrappel en kargeratel, door dwarsweggetjes uitgestort en neergeworpen in den woelstroom van ’t donderbonkerend marktgeraas, bleven de honden blàffen. Eén jammerkoncert van droeve klaagklanken, van nijdig gekef, van gekerm, gejank; schor en dreigend gebrul van door kinderen gesarde dieren, tegen de wielbanden getrapt, aan de spanriemen vermarteld, met steenen besmakt, dat de schrei-blaffende koppen verkrampten tegen de assen òp. En àl meer karren ratelden ààn, met span van drie en vier beesten vóór en ònder de wielen, die dadelijk meeblaften in oorscheurend geweld.

Plots braakten twee hoekkroegen ’n stoet uit van krijsch-jolende kerels, in malle sprongen, hals-bloot, met slappe handjes naar elkaar toe kankaneerend. Dronken verzwollen koppen, [95]roode stropdoeken, losgescheurd op bloote borst, joolden ze èng en opgestooten onder paardkoppen door, waggelend tusschen kar-honden, die nijdig aanbasten, en in dol geterg, met hun woeste, kwijlige schuimbekken dreigden te happen. Voor de zuur- en vischstalletjes bleven de kerels staan, gretig grabbelend in de zon-bebronsde poonen, waarvan de vellen glansden als gloeiend ceramiek. En schor joegen ventersstemmen de kerels òp.

—Fersche poòne.… mooie poòne? faine skarre!.… fersche skarre!

Verhitte relletjeskring van arme tuindersventers, die onder elkaar wat bakken groenten hadden verkocht, niet op bootveiling en afslag hoefden te wachten, zongen rauw, in dronken joel:

—Oooaaw.… waa’t ’n skà-ànde!..

Hun vervuilde kleeren stonken en drank-asem walmden ze elkaar in de roode bakkesen.—Van rechts golfde ’n nieuwe zwoegstroom áán, die den lolkring terugdrong weer, in de smookige donkere kroegen, waar de zweetwasem verbroeide als zure vleeschstank, tusschen de scherpe prikkellucht van tabak en jenever.

Oorverdoovender buiten, brulde, loeide, raasde en kermde de hondenbent onder de karren; duizenden woedende en schreiende dieren tusschen ’t menschgekrioel in.—

Ze huilden als uit dwangbuizen losworstelende gekken, door brandangst, in ruimte zonder uitgangen, opgejaagd. Tegen elkaar in blaften de beesten onder assen, wielen of krukken, met bassende, dreigende, hakkende, schorre hoog klank-martelende razernij, onvermoeibaar in één krisis van kretensmart. En vonkwild, bloedbeloopen, gloeiden hun oogen zonder dat ’t landvolk omkeek naar de dieren, die ze verhongeren lieten, en versmoren van dorst.—

Aan linkerkant van Haven, waar menschen, paarden, karren, ezels en honden in één oppropping, ’t sterkst dooreenkrioelden, daverde zwaaibreed ’t kistengesmak; keilden tuinders, manden en bakken rond, klonk rauw gekrijsch, barstten vloeken uit, [96]giftig en grof, in heete stemme-botsingen.—’n Politieman, tusschen geraas en gedrang, verkrompen tot mager angst-gestaltetje, keek rond, hand op de sabel, dan hier, dan daar geschouerbonkt, tegen z’n rug, getràpt tegen z’ beenen, z’n kop, geen raad wetend soms, waar zich te bergen.—Aldoor sprong ie opzij tusschen karrenknel en hondgedreig, maar dadelijk weer ver-bonkten ze’m naar andere plekken.—

En overal om ’m, zwol ’t daverend marktgeraas, ontkraterde het heete onweer van zwoeg, de sjouwende kleurige opstand van marktkerels; deinde de zee van druischend woelgeweld, in d’r licht en kleur-golvend beweeg, geraakt nog door laten zonnebrand; in d’r klotsende schuiming overstroomend, vèr, al verder, de Haven, de booten, den polder, met daverend rhytmus van treinengang, dreunend in den lagen, snikheeten zonneval.—

Tusschen het geraas en de blaffurie klonk als ’n demonische hooge stemmenspot, plots bel van den afslag, uitrammelend z’n schellen schater boven de kleurig-opgepropte menschenmassa. Daad’lijk trok ’n bronskleerige tuindersstoet met straat-groente-venters, zonder eigen grond, rond den afslager, die bengelen bleef; tusschen de helle klank-strooiing dóórkrijschend, dat nieuwe omgang van afslag beginnen zou. ’n Helper riep naast den verkooper, met twee handen aan den mond als toeter gebogen, heftig dat ’t bloed ’m naar de wangen schroeide, ’t zweet glimmig van z’n slapen druppelde, den druischdonderenden warrel van ’t marktgeraas pogend te overschreeuwen. De schelle klankenrammel bleef luiend lawaaien en daaràchter de schor-verkrijschte afslagers-stem, onverstaanbare radde handelstermen uitbrabbelend. Op ’n hooge stapeling van kisten stond ie naast z’n helper, en rond ’m, de stom toekijkende beweeglooze, ingedrukte klomp brons-kleerige tuinders, loerend naar de uitgestalde groentewaar, den geweldigen kring van sla, groen-doorzond, als smagarden kwallen, geplooid en bekerfd; douwig-doffe doppers, platte peulen, rhabarberbossen, rooiig-groen, en korrelig blanke boeketjes bloemkool, op stapels dooreengesjouwd, in kisten en bakken. Eindelijk stopte afslager, satanischen klankstrot van bel dicht, kringden de koopers [97]nauwer op en achter elkaar. Kleine baasjes-pachtertjes stonden in den koopkrans gedrongen, met d’r sluwe kaal-geschoren tronies, loenscherig berekenend in klankloos lipbeweeg, wat ze voor de waar geven konden. Anderen, in gedachten, staarden als gekataleptizeerden naar de nu stille bel op kistenhoogte, die flonkerde bronzerig in zongloed, tusschen ’t groen. Lager gloei-glansde zon rond de kijkkoppen, rood-gouden toover sprankelend op tronies-brokken, de kerels vervlammend in toortsigen brand van d’r pracht-bronzende kleeren. Demonisch vlàmde er gloed, inbijtend op den kring, hier fel-licht verblindend op wit gekiel, daar goud-wolkerig verzevend op fronskoppen, bronzen ooren en handen, kleurige kielen en schonken.—

Venters die Wiereland doorsjacherden met wat groenteafval in hun verrotte schrompeling van kleeren, beloerden elkaar woest-nijdig, vooruit al bang, dat een den ander zou opjagen. Onstuimiger drong de stoet bijéén, scharrelkring van schorre kerels, in naakten drang elkaar met oogentaal vermoordend van afgunst. Snel, in woordratel van z’n kisthoogen stapel àf, had afslager z’n waren geprijsd.—

—Veur tachtig de duuzend,.… veur dertig.… die.… veur vaiftig die.…

—Main.… gilde één uit den kring, angst-ontzet als zouden ze ’m slaan.

Daar weerklankte helsche stemmestrot, van bel tingelingelinge! lingg!.… tin.… gelinge.… lingg-ling! ling! schel neerziedend in verdoovende vaart, in ’t rondomme geraas van karren, honden en menschen. Achter den afslager en kijkkring, was weer ’n ontzaglijke, aaneengekettingde rij aardbeikarren aangerateld, helrood tusschen de losgestapelde peenbossen. Als ’n geweldig fantomige opstand van plukkers en rooiers, was er ’n nieuwe stroom reuzige werkers en sjouwers uit den stationskant aangedrongen, dwars door de paardjes en ezeltjes, in ’n davering van ho!.. ho!.. hei daàr!!’s. Opstanding van titanische plukkers uit ’n heel anderen landhoek, tegen de paarden ingaand, die verhit, in pracht van trek-gang, trappelden en vernielden wat onder den hoef kwam.— [98]

Rond handen en lijven, rond oogen van dieren en menschen bleef razen een heet gewoel, een druisch-hevige energie van demonische jacht, één krioelende gang van leven, tusschen boomen, tenten, stalletjes indringend en weer uitgulpend met overstroomenden golfslag van rondfuriënden ploeter.

Pal in den zinkenden zonnedamp, làger verglanzend in sfeer van goudrooden brand, doken de woeste zwoegkoppen òp, uit al meer verdonkerd boomlommer. Dààr, onder ’t verduisterd bladergroen sjacherden de kerels, met d’r tronies in geheim-fijnen schemer van half-licht, groen-goud en bleekblond omzeefd, soms plots uitgesmakt naar walkant, in ’t roodgoud gewolk, tot de voeten begloeid in fanatieken worstel van glansen.—

Van alle kanten in de avondzon, duwden ze òp de kerels, pracht-gespannen de spieren van stuw, al mèèr groenten, heele steden overrompelend met hun monumentale warenmassa. Inééngedrongen dààr, op karren bij elkaar, geplukt en gerooid, lag de éérst mijlen verspreide zwoeg van hun land, om straks te zien verdwijnen hun waar, hun voedsel en zoete spijs, als offerden ze, in angstige, stomme biecht van arbeid, aan den donkeren grom-muil van groote geweldige stad, verslindende metropool, die maar slikte, slikte, elken dag meer van wat er brandend en zweetend uit hùn gloeihanden zich opstapelen kwam.—

Van heinde en ver trokken ze op, van de stilste afgelegenste akkerhoekjes, waar eerst hun waar in zonnebrand had te gloeien gestaan. Van heinde en ver de kerelsstoeten trokken òp in orgieënden zwoeg, omjoeld van laat hemellicht, dat schaduwde en zacht vervlamde in beev’rige, goud-roode vegen, aarzelend purper en nevelig hitte-brio, verdonkerd onder lommerlaan in zeegroenige zweefglanzen. De kerelsstoeten er in, tusschen hun nog half levend goed, met den sappenden streng uit den grond gerukt, in den zwijmel van landgeur, den frisschen zwelg van aarde-lucht, verbrandend, verstovend in de havenstanken. Kerels-stoeten als ’n leger van werkers, met hun kleurfelle, gloei-dronken schitter-spijzen van overal, worstelend en optrekkend [99]naar den grooten verren donder der stad, toestoppend den grommenden lekkenden reuzigen muil van het zwelgend, vraat-dolle, hongerige massa-monster, waar zij nu voor saamstroomden, met hun lèvende waar, doorzogen van hùn zweet; kerelsstoeten, onbewust van hun demonischen aanvoer, hun luidruchtige geweldigheid, en heet-koortsend kleurenbrio, hoorend in ’t kraterend marktgeraas, echo van den ontzettenden honger-grom van stads-strot.—Al maar, achter de kastanjelaan uit, van steegjes en weegjes, doken de karren òp, nu drukker in bedrijvig gedrang bij den molenkant van station. Ze waggelden de wagens, zwanger van hun vrachten, ratelden, hotsten heviger, alle door ’n blondroode baan van licht heenwadend, doortrilden gouddamp, die àchter hun koppen, hun waar, bleef hangen als ’n bevende nevel, laat zonnevuur waaruit ontzag’lijk, reuzige menschen groeiden. Eindelijk, hun lijven en karren, dromden buiten de lichtbaan, die zich achter hun koppen weer sloot als ’n wolkerig wonder van goud-roode glansen.… Al lager sloeg ’t zonnevuur de haven in tooverroes van kleur-vlammige schijnsels, als gebroken licht-vitrails, in scherven en brokken rondgestrooid over keien, sintelgrond, karren en vruchten, hout en steen; vlammige brandingen van ’n Juli-avond, waarin ’t marktgedruisch ziedde, kookte, in helle-sfeer van broeiing.—

De booten stonden al hooger opgestapeld, achter en òm de donkere pijpen en koelkast, bòven machinekamer. Gedraaf, hijgend òp en af de plankieren daverde en krioelde langs den wal. Te zinken dreigden de schepen van overvolle angstig-dicht opgepakte vracht. Burchten van ruw hout, in al woester koloriet, waar de late zon op neerlekte lichtvlammen. ’t Hoogst, bòven de bakkleuren uit, roest-rood, brons, groen, hel-blauw, goud-geel, bleven de aardbeien gloeien in hun ijl-zang van hel inkarnaat, purperend zonnegoud òpzuigend; de bakken volgedaverd van lichtende vruchtjes.—Daartusschen pyramidaalden bergen doppers, selderie, sla, postelein, wortelen, tuinboonen, bergen groen en oranje.—De bloemkoolen schaars aangevoerd van polder, stonken tegen de aardbei-zwoelte in, [100]en telkens, uit den kroeg-smokigen mist, doken kerels òp, doodaf, in zweetvet verglommen, den heeten asem van hun drank in sjacher verhijgend over hun vruchten.

Midden in het oorsuizend donder-dof gesmak van bakken, in jagender tempo, stond plots ’n Jood, moorsch-zwart, op ’n kruk, voor ’n hoog standaard-tafeltje, waarop wat vuile tangen met kromme snavels, dooréén lagen; grimmig roodroestig gereedschap als martelwerktuigen van middeleeuwschen kerker.—

Midden tusschen ’t gekrioel en den furiënden aanstroom van lossing en lading, was de Jood tweemaal tusschen karren en boot doorgedrongen, maar weer teruggesmakt van z’n standplaats. Eindelijk had ie z’n tafeltje bij ’n wat uitgedaverd walhoekje vastgemoerd, was ie spraakloos in de giftige woeling rondom, blijven staan. Vòòr ’m dromden handkarren, volgestort met felgele komkommers, goud-glanzend, bij punten gepolijst, en telkens daverden kerels met groentebakken voorbij, die licht rondsloegen tusschen ’t overal wolkende aardbeirood.

Moorsch-zwarte Jood, met vonk-donkere oogen, stond hoog en rustig eindelijk op z’n smalle kruk, boven z’n tafeltje uit. Onder z’n tasch, tusschen de tangen, greep ie naar ’n trompet, tamboer-gebarig voor z’n mond drukkend. Valsch geschal toeterde en stootte ie uit, ééntonig als bazuindreun op grooten verzoendag in synagogen, kreten van vermoeienis en uitputting verjammerend.—Telkens bonkten, in ruwen daver kisten en manden tegen z’n kruk op, dat ie waggelde, zich vastgreep aan z’n vastgesnoerd tafeltje. Maar onvermoeid, toeterde ie door, energisch fel klankgescheur, dat de karhonden rondom nog ellendiger uitraasden, grienden en blaften, en telkens stortte ie ’n heet stjing! stjing! van bekkenslag er tusschen in.—

Achter den Jood, op z’n kruk, koepelde ’t geweldig polderluchtruim, doorgloeid van glansen, waartegen donkerhoog z’n gestalte oproer herautte, in ’t rondomme gebarrikadeer van manden, kisten en karren. Donker vonkten z’n oogen, en strak, taai-energisch, bleef ie toeteren en heete tjings van bekkenslagen [101]afpauken in ’t geraas. Hem voorbij, in nijdige onverschilligheid, donderde ’t gewoel en gedraaf, gebroei en geschroei der zweetzwoegende kerels. Geweldige lasten voortzwoegende paarden zwenkten schurend langs z’n hoog standaardtafeltje. Ezeltjes huilbalkten achter z’n rug, en in loomen luister naar z’n getoeter en getjing-sjing stonden paardkoppen rondom, vlak tusschen het tuinders-gewoel, met heftigen tril van hun oortjes.—Wèg bleef ’t luistervolk, nog gebukt in sjouw, en sterker toeterden en dreunden de moorjood trompetscheuren, heet als schuimflitsen van golflicht, hooggoud en brandend rood, òver ’t woeste hurrie-rondkolkend marktgetier.—Eindelijk wat jongens en kerels, gedaan met sjouw, bleven hangerig en landerig staan voor z’n tafel, lacherig of in stompen staar bot òpkijkend naar den trompettenden Jood.—Grinnekend scholden ze ’m uit, krijschte een roomsch-nijdige kop, fel-spottend en dik-tongig.

—Enne.… ààpramm.… gewòn Isaak!… enne Issaakh!.. gewon Sjàkop enne.… Sjàkop ’r.. gewon.. heè! rot-smaus, appie!.… d’ur is d’r ’n goàtje in je trepetter!—

Maar Jood bleef star-kalm in z’n donkere figuring op de kruk, z’n vonk-zwarte oogen, hevig suggereerend in z’n hoofd. Stil had ie op z’n tafeltje de trompet en tsjing neergelegd, groote toortsen papier gerold en in brand gestoken, dat ze rookvlamden in z’n handen. Zachte kringen van vlammenlicht, zwierden hoog om z’n zwart hoofd, donkerend tegen den laag-stralenden zonschijn in. Walm-rook dampte blauwige mist rond z’n hoog-staand lijf, dat reuzigde tegen de polderlucht. Telkens als toortsen bijna uitgebrand waren, rolde ie met linkerhand nieuwe, zwaaide ze in kringen, dan één, dan twee, geheimzinnig om z’n gelaat; stak weer andere áán, wierp wèg de uitgebrande.—Nu en dan bazuinde ie tusschen het smokige, roetige gloed-rood gewalm, in den mist van z’n mysterieuze goochelsfeer trompetklanken uit, dat angstiger, burlesker, z’n omdampt-moorsche kop scheen te zwellen tegen ’t hemel-rood in.—

De jongens schaterden om mallen Jood, maar kerels nu bleven [102]lijzerig staan kijken, bot, den mond van loome verbazing opengegaapt.—

Dirk was uit de kroeg, op ’t walmgerook toegesprongen in den kring, verbluft òpstarend naar den kwakzalver, als zag ie ’n wonder uit den hemel tusschen ’t havengewoel neergestort.

Onder de kastanjelaan woelde marktgescharrel, ’t drukst nu, rond de kleine tentjes en groenteuitstallingen.—De groote huisramen gloeiden rood in ’t zonnezinken, vreemd flonkerend, fel in gouden mist, onder den zwoel-duisteren bladerenschemer uit, rooden gloed, die diep, dièp, ’t marktkrioelen in bloedende gamma’s òverleefde, àchter de trillende boomschaduwen. In den geheimvol verwaasden ruitenbrand, mysterische vensterstaar, onder ’t scheemrige perspectief van havenlaan, stak zonnezink telkens andere ruiten ààn, die vlamden in lichter en donkerder gloei, tusschen het lommerig duistergroen dóór. Daar onder, en vòòr, joeg wilder gedrang en gedraaf òp en neer van kerels en vrouwen, in gekrijsch, geslikkerbik en ruwen klinkklank, òm de poonen- en stinkende scharstalletjes. Meisjesgegil joolde, tuinders lolden, dronken, in woesten stoei. En dwars door den brandgloed van ruiten, titaanden ze òp, naar ’t vlammegekring en getoeter van den Jood, met z’n makaber trompetgekrijsch en rossig-rookige toortskringen. Onder ’n oppropping van goud-gele, bronzen en bruine tentwagens, vóór kroegen en huizen uitgespannen, wiel- en rug-beflitst, holde ’t landvolk naar den trompetter, in gejaagder tempo.—Nieuwsgierig, verhit en afgebeuld, trok ènger en meer rijend achter elkaar, ’n kijkkring om den Jood. Telkens kwam karrendrom dwars door achterste loerders heendringen, in gesnauw, gevloek, geraas, verbrokkelend den stoet, maar aldoor vulden de gaten, propte zich voller de kijkkring.—Jood had goed rondgekeken, sluwigjes zich neergezet op plek waar de booten ’t hoogstmurend al volgestapeld stonden, de sjouw aan ’t afloopen was. ’n Tuinder had ’m gezeid dat ie doodgegooid zou worden met bakken en manden, als ie eerder begon. En stil, taai-rustig had ie gewacht, rondloerend met den heeten gitglans van z’n oogen, berekenend wanneer ie z’n slag moest slaan. [103]Grooter werd koppengedrang om ’m heen, en telkens nog scheurde ie trompetgalmen de lucht in, tusschen het marktgewoel, dat soms plots woester langs ’m raasde en tierde; ontstak ie rustiger, z’n groote grauw-papieren toortsen, vlam-kringen boven z’n hoofd zwierend, als derwisch in godsdienstextaze, vreemd-woest in z’n moorsche, dreigend-suggestieve donkerheid. Nu en dan galmde ie wat woorden uit, die wègkreunden in ’t helle-geraas. In aandacht gespannen, verkuchten de kerels papierstank, brandlucht en rook; stonden ze op elkaar gewurmd en verdeukt van lijf, als menschenpròp vastgeslibd, saâmgeklonterd in de woelende aderen van dóórstroomend marktlawaai.

Eindelijk had Jood genoeg van z’n toortsen en toetering, lei ie z’n trompet neer, verschoof ie z’n papier, rammelend tusschen z’n trektangen en groote zwart-verlakte tasch. Stil-donker stond z’n lijf, hóóg op de kruk tegen ’t late zonlicht in, rug-beglansd, en schouers èven geveegd van goud-rooden glans.—Stil-donker, verduisterde z’n gezicht al meer. Z’n zwàrte flambard, breed model, dofte op z’n zwàrten kop, even boven z’n zwàrt-moorsche brauwen, als met kool-stift in z’n rimpel-hard voorhoofd geëtst. En z’n oogen, diep vergroefd in zwarte wallen, gloeiden vonkig, fosforig tegen ’t licht, als van ’n hond. Z’n snor, zwàrt en breed uitgekruld, en z’n baard, koolzwàrt, verdonkerd, vrat weg z’n smal geel-bleek gezicht, dat alléén oog en háár leek.

Sultan-achtig, èven ingebogen met rug en schouers, verdraaide ie hoofdsche gebaren, gratieus overdreven, met potsierlijk eigen-waarde-gevoel van hoffelijk markt-kunstenaar. Zwaar kuchte ie, èven beleefdelijk hand voor den mond, zette eindelijk in.

—Als hèt.… hooggewaardèèrdèn.… pùbliek.… eens èènèn.… oogènblik.… nààr mij.… luistèrèn wil.… zou ik mij.… bèkend willèn.… makèn.…—

Elk woord stootte ie uit, in breede sperring van den mond, optrekking van wang en lip, dat z’n prachttanden, hagelwit, òpblankten tusschen z’n donkeren snorbaard. Door vreemd-trillenden òphaal van z’n mond onder ’t spreken, leek ’t of ie [104]bij elk woord dat ie uitstootte, duivelsch grinnikte, in samenfrons van roet-zwarte brauwen, boven satanisch-gele groeven van z’n voorkop.—Z’n stem klonk schor-vermoeid, als van iemand die walgt van eigen praat. Smart lag er in, schorre, angstige, stil weenende misère. Soms onder ’t stoot-fel spreken, verdofte de vonk uit z’n oogen, stààrde ie over de luister-koppen, kwam er lusteloosheid in het donkere rumoer van z’n anders felle kijkers. En dóór bleef iets weenen in z’n schorre, àffe stem. Geen van de drieste, in zweet afgebeulde werkers, in de havenhitte, broeiig opééngepropt als groote verbaasde kinderen, loerend, loerend,—die iets merkte van Jood’s vermoeienis. Z’n handgebaren gingen mee, moè, afgetobd, met z’n stem, elk woord afhakkend, om duidelijk te zijn, verstaan te worden, vreemd-zangerigen, verkeerden klemtoon-druk op èlk woord neerdreunend.—

Boertjes, tuinders en meiden stonden te dringen, te zweeten, te blazen in de hitte, maar al meer landvolk propte zich dichter, vaster om z’n tafeltje, gevangen door z’n schijn-gratie, z’n zeg-vuur en opgewektheid.

Van alle kanten begluurden ze den Jood, klaar om ’m te steenigen als ie hen bedroog. ’n Paar jochies zwierden òver koppenkring heen, palraak, hem vuile groentenstronken in ’t gezicht, en kinders gilden plots, boven ’t marktgeroes uit: smaus! dief!.… rotte joòd!

Even keek ie naar de kereltjes, gooide de koolstronken, die smoezelig op z’n tafel neervlerkten, achter z’n kruk, lachte stil, ironisch-droevig.—

Plots lichtte ie z’n grooten donkeren hoed, beleefd van zwartkrulligen kop, groette in tooneelbreed gebaar, schreeuwde uit, woord-afstootend in zangrigen dreun vervolgend.

—Hooggè.… wààrdeerd pùbliek.. Ik heb.… den bijzonderèn èèren mij-zelffers ààn Uw.… voor tè stellèn.… Ik ben.… tandhéélkundigèn … mijn naam is … Jaack Ròzel … woonàchtig.… sedèrt.… drie-en veertig jàren.… te Rottèrdam.… nùummééroo zès-en-zèstig.… alwàar ik.… prakkiseer.… sedert veertig.… jarèn.—Ik ben.… dèn zoon [105]van dèn.… èx-èx-professor.… te Montabilie, gènaamd.… Jaack Ròzel, seni-or.… waarvàn ik.… den eer heb.… den èchten, den eenigèn afstammèlingg.… tè-zijn.… Ik represènteer.. zijnen.… nagedàchtenis.… en verkondig den volken.. zijn sàluut!

Even rustte z’n stem, doodop, als stervend in z’n schorre keel. Rond z’n luisterkring lawaaide herriestroom van karren, kisten, kerels, gierden honden.—’n Paar boeren met goudrooiige kaasjes op grooten wagen, duwden tegen den kring in, schreeuwend en roepend, òp van inspannenden sjouw. Gevloek en getier sloeg terug, over kerels en meiden heen, opzij gedrongen uit kijkkring. Duw-kerels raasden en spogen naar den Jood, die deed alsof ie niet hoorde. Even zacht, sloot ie de oogen, mijmerend in zichzelf. Plots sperde z’n mond weer, ging uitgekrulde zwarte knevel in lippendans heen en weer, op den burlesken donkeren kop; stootten z’n woorden weer in zangdreun, met den angstig-schorren klank-moeën stemmebeef:

—Mijn bèroep, geàcht pùbliek is te zijn tandheelkùndigèn.. Ik.… genees.… àllen tant-, àllen mond-, àllen kies-, àllen keel-, àllen verhemelten-, àllen reumatièken pijnen.… Ik.. gènees àllen zinkes.… àllen koòrtsèn, àllen aandoèningèn.… en … stòringèn.… gèlijk gij dat.… ondèrvindt.… van profèssèuren.… gèlijk gij mààr.… wilt.… luistèrèn!—

Plots daalde z’n stem tot zacht-vibreerend gespreek, doordringend, duidelijk te verstaan toch, in den doodstillen kring, waarachter de markt raasde, tierde, smakte en donderde, àl verder, met heet geluid van duizenden mokerslagen op aambeeldstaal.—

—Noemt mìj.… éénen.… leugènààr.… noemt mìj.… éénen.… bedrièger.… éénen galèiboef.… indien ik.… ù niet … den geëèrden argumènten … toon … Maaààrrrr!!.… stootte in één, ùit de zacht-vibreerende spreektoon z’n stem plots hevig òp,—àllen profèssèuren.… àllen doktòren.… àllen tandheelkundigen, àllen verlòs-, àllen heèl-, àllen gèneeskundigen.… kènnen.… Jaack Ròzel, Jaack Ròzel, den éénigen.… en èchten.… afstammèlingg vàn.… Profèsseur.… [106]Jaack Ròzel.… Senì-or.… zijnèn vàder.. te Montabilie.… begràven.… mèt mùziek.… en militairen eèren.. Allen kennèn.… Jaack Ròzel.… Juni-or!.… wien ik.… dèn eèren heb.… hièr tè zijn.… Voor wièn ik.… Hedèn.. mijn beproèvingen.… zal amploi-jèèren!.…

In kring van luisteraars en loenschige kijkers, bot en verbaasd òpstarend naar den kwakzalver, was groote stilte-spanning gezakt. En achter den aangroeienden menschprop, in kring vastzuigend een aan den ander, zwol het hondengeraas als hellegekerm; ratelden en hotsten de karren, rauwden in krijsch en hurrie kroeggangers en sjouwers. Vreemd in bleeker goud, stonden huisruiten achter boomlommer uitgebrànd. Er vòòr krioelden nog tentwagens, karren, paarden, ezeltjes, vrouwen en kinders, scharrelaars met kippenmanden en lichtbekleurde vogelenkooitjes. Aardbeizoet bleef zwoelen, overal rond. Telkens uit de kroegen doken koppen òp, onder ’t lommergroen uit,—waar ’t nu dampte van stanken en broeinevel—opdringend in woesten stoei naar den Jood.—

In strammen staar bleef kring om ’m heengepropt, loerig wachtend op z’n proeven, maar voortschorde, scherp, droog, z’n stem, gemarteld van moeheid.—

—Ik.… Jaack Ròzel, woonàchtig te Rottèrdam, gènees U.… van àllen pijnèn, àllen wervèl-, àllen gezichtspijnèn, van kràmpèn.… zoòwel àls van kolièkèn.… van klièrèen.… zoòwel.. als.. vàn verzwèeringèn.… van spierpijnèn, van pèèspijnèn, van likdoòrnpijnen.… van gezwelpijnen, zòòwel als van abscespijnèn.… En ziet toe!.. Hooggèwààrdeerd.. pùbliek.… zièt toe!.. Ik gènees allès met hèt.… kostbàren vocht vàn.… Valura.… in dezèn fleschjès.. saamgèperst.—

In groote omzichtigheid tastte ie met één hand in z’n tasch, haalde er flakons, in vloeipapier uit. Hoffelijk buigend weer voor z’n gehoor, ironietrek verborgen om z’n breeën donkeren mond, nam ie gratielijk z’n hoed af, stootte schor-rauw uit:

—Mijn gè-acht.. en hoog-gè.. waàrdeerd.… pùbliek.… met dit.… vocht.… van Valura.… geneès ik.… wondèren!.… Met dit vocht.… heb ik reeds.. genèzen.… dèn [107]kòning van Itali-en.… dèn koningin van Spanje.… dèn oud-kroonprins van Groenland.… den princes van Montàbilie.… den èrfgraaf van Havana.… dèn rèsident van Djòkjo.. kàrta.… dèn dekens.. èn dèn.… bisschoppen van Ròmana.. Mèt dit.… duurzàmen.… vocht.… mijnèn.… geëerden hoordèrs.… verricht ik.… geneesingen.… dien gèèn.… doktèr.… gèèn tàndheelkùndigen, gèèn chirùrgein.… gèèn àrts.… gèèn profèsseur, gèèn spiritist, gèèn hypnotiseur, gèèn fàkir, gèèn Bedouien, gèèn Arabier, gèèn Israelièt.… gèèn Christèn.… gèèn Moor, gèèn Zweed, gèèn Spanjool, gèèn Fransch-, gèèn Duitsch-, gèèn Engelschmàn mijn kunnèn.… na-verrichten!.… Maaààrrrr!.… mijnèn vrienden.… Eenigèn.… druppèls, van dit.… duurzàmen vòcht.… in dèn mond.… eenigen roersèlen in dèn gehemèlten gehoudèn.… daarnà hèt vocht.… uitgespògen.… dèn mond.… nagèspoeld met koud water.… èn wèg.… èènsklaps zijn àllen pijnen, àllen koortsen, àllen zinkèns.… Maaààrrrr! aanstonds mijnen heèren!.. en mijnèn damès.… aanstònds.. zàl ik.. onder.. uwèn.… geëerden.… aanwezigheid.… dien er.… mààr wil.… den proef laten nèmen.… Ik bèn.… Jaack Ròzel.… Juni-or.… woonàchtig te Rottèr-dam.… Reeds sedert.… veertig jàren.… trek ik.. zònder pijnèn.. en zonder geldèn!.… graties!.… voor-niets-niemèndal!.… Alleen vòòr dit.… flèschje.… betaalt gij.…—Dat-wil-zeggen.… Ik ben.… hier niet.… gekomèn.… om wat.… te verdiènen.… maar.. òm dèn.. menschèn.. te bewijzen.… een weldààd.… Maarrr!!.… al zoudt.. gij mij.… vijfèn.… twintig guldèn.… willen gevèn.… ik zou dezèn.… niet akcepteeren.… Ik bèn hier.… òm ù.… van dienst tè zijn.. Alleenig daarom!—Dit vocht.… van Valura.… spéciaal.. bèreid van gè.. heime sappèn.… òntdekt.… ten tijdèn.… vàn het.… middernachtelijk uur.… door mijnèn.… vader.. profèsseur te Montabilie.… door zijnèn.… handèn.… den handèn.… van Jaack Ròzel.… Seni-or.… dit vocht.… met zijn.…. geheimen sàppen.… kùnt gij.… krijgèn.… Maaààrrrr! nièt voor.. dèn prijs.… van vijf-en.… twintig.. [108]gulden.… Voor gèèn twintig.… gèèn vijftien.… gèèn tien.. gèèn negèn.… gèèn acht.… gèèn zevèn, gèèn zes.… gèèn vijf.… gèèn vier.… gèèn drie.… gèèn twee.… gèèn één gulden.… Maaààrrrr! dit vocht.… waarmeè ik.… genees.. àllen zinkèns.… àllen koòrtsen.… àllen keèl, àllen tant.. àllen maàg, àllen ingèwandspijnen, dit vocht.… kost slèchts.. dèn prijs vàn.… vijf-èn-twintig centen.… En al.… woudt gij.… mij nu gèven.… na te hebben.… gèzien.… den wondèren van mijn wèrken.… op hèt lijf en den ledèn.… den pezèn en den spierèn van iederèn persoonaadjen.… al woudt gìj.… mij betalèn den blootèn sommà van vijf-èn-twintig.. guldèn.… ik zou.… hèt.… niet.… aanvaardèn.… omdat ik.… een weldààd.… voor den armen bèdoel.…—

Even hijgde ie uit. Ronddaverend geratel was achter z’n kring heengedonderd, dat ie sterker z’n stem moest uitzetten.—Z’n gezicht glom van zweet, stond grauw van vermoeienis. Toch probeerde ie door te spreken met cier, hoogdravend in zinwending, langzaam, als uitrustend bij elk woord, overdreven in hoflijke geaffekteerdheid, alle woorden afstootend met zware „’n”. Weer had ie deftig z’n hoed van ’t hoofd gelicht, sprak ie ’t landvolk toe, meiden gapend van verbazing, kerels loenschend en heet op proeven.—Hier en daar, midden in en vooraan in den kring, stonden jongens en kerels met hand aan den mond gedrukt, zacht-kermend van pijn, gloeiend in hoop nu, van hun smart verlost te worden. Er begon wat bangelijk geloof en verschrikte suggestie in den menschklont rond te gaan. Dat voelde de Jood, zacht-triomfeerend met ingehouen ironielach.

Zon, al lager, verfde gouïge glanzen nu op de luisterkoppen, en tèlkens drong nauwer òp de groep, om tandentrekker.—

Zachte, plechtige verschuivingen van lijven en gezichten, armen en rompen, wurmden paffend in den kring, waar tusschen snikhitte dampte. Gezichten stramden strak, van vrouwen en kerels, nek-achterover, in òpstaar naar den al sterker suggereerenden Jood, in luisterspanning; koppen staarden, van jongens en kinders, waarop ’t late licht wondere schijnsels weefde in legendarischen gloed. [109]

Karren ratelbonkten nu al verder van den kwakzalver af, die al breeder omsloten stond in kring, en sterker stootten z’n woorden òp, schorde z’n moe geluid, afgetobd en bevend:

—Maaààrrrr! nu.. Hoogè-eerd.. pùbliek.… Is er.… een-ònder u.… die soùffreert.… aan pijnèn.… ’t zij zinkens, ’t zij koòrtsen, ’t zij rheumà-tiek in dèn mond.… het strottenhoofd.… hij komèn.… tot mij.… opdat.… ik hèm.… òp slag gènees.… onmiddèlijk.… Ik ben.… Jaack Ròzel.. Juni-or.… heeren en dames!.… zoon vàn.… profèsseur.. Ròzel.… Seni-or.… woonàchtig tè.… Montàbilie.… Maaààrrrr!.. ieder.. dien nù.… lijdendèn is ààn pijnèn.… ’t zij oòrpijn, ’t zij.. wàng- ’t zij keèlpijn.… hij komèn.… tot mij!.… Mijnèn.… vriendèn.… en ik.… zal hèm.… dadèlijk.… genè-zen.… zonder smàrten.… met dit.… geheimen.… wondèr vocht.… van Valura!.… Laàt u.… hèden.. niet terughoùden, door.… àngsten of.… valschèn.. schaamtèn’s.… Want ìk trek.… zònder pijnèn.… en zònder àngsten.…

Twee opgeschoten slungels en ’n knecht-tuinder wrongen zich uit den knellenden prop los, gingen bleuerig en gemaakt-lacherig voor de tafel staan. Een blondharige jongen had onder elken arm ’n dik kaasje gekneld.—Uit z’n jekkerzakken bochelden goud-glanzende punten van komkommers. Met suggestieve kracht keek de Jood van z’n kruk op hen neer, door-oreerend toch tot publiek, zonder de patiënten iets te zeggen, manouvreerend den kring rond met z’n fleschjes. En donkerder figuurde z’n mager lang lijf tegen het late luchtruim, hoog-eenzaam op z’n kruk, in de afzakkende havenherrie, in den zwoeg van karren naar booten.

—Hei Jansse, hai hep ’t op sain ruijker!.… t’met stol ie.. je koàsies.… kaik de fint se klietere onder sain oàrreme!.. schreeuwde Dirk, telkens aan z’n wang voelend of ie ook t’met geen kiespijn voelde. Dan kon ’t nou toch beure feur niks.—Maar de Jood zangdreunde voort.

—Nièmand.. mijnèn vriendèn.… behoeft dit.. te koopèn.. àls hij.… niet dèn.. proevèn.… heeft gèzien.… gelukkèn.. [110]Komt ééns hier.… gij vriend.. ja!.. lèg u.. kaasjès.. mààr neder!

—Komp nou op de koffie hee?.… die bi’-je t’met kwait, schreeuwde één heesch, uit de menschenprop.

—Leg.. uw.… kaasjès.… maar hier.… nèder!.. mijn vriend.… Hun zal.. gèèn leed u geschiedèn.… Neen! kom niet.… àllen drie!.… tegèlijk.. Gij àlleen.. ja.. laat ùw kazèn.. mààr los!.. weès niet.. zoo bèvreesd.… Gij.… àlzoo!.. juist.. hier!.. maar.. op dèn straat.. jongèn vriend.

Wat schèèlt u?… en waar mààkt gij.… u bezòrgd ovèr? Zeg hèt mij gerust.

—Nou?.… joa kaik.… doàr.… achteràn.… in main bek hee?.… aarzelde bleekig van angst en verlegenheid de slungel, die bangelijk z’n kazen op de straat had gezet, er telkens naar glunderend, of iemand in den kring ze ook vergoochelde.

—Hoe is ùw.. naam.… jòngèn.. vriend?.. èn waar.. woònt gij?.…

Van z’n stoelhoogte had tandentrekker zich voorover gebukt naar den beschroomden slungel, die met open mond, wijd gesperd, wat terug stamelde op z’n vragen, terwijl de Jood, ingezakt, beenen gekromd, ’n vies tangetje tegen de rottig-groene tanden van den jongen aantikkerde.

—Hier zit hij.. niet waar vriènd?.. juist.. dèzen.. juist dèzen.… dien doet u.. pijn? niet jongèling?.…

Harder tikte ie tegen ’n bovenkies áán, en de jongen, beverig van pijn en benauwing, met z’n kop in den nek gedrukt, z’n schonkige schouders van angstigheid hoog-scheef opgetrokken, oogen duizelig hemelruim instarend, schokkerde, kwijlde op Jood’s hand, stotterde wat woorden, achter gerommel van vuilroestige tangetje, dat z’n mond inwoelde.—

—Hier hèbt gij.… pijn nièt?.…

—Nou.… nou.… auw!.… ik f’rek puur fé’ pain!.…

—Zekèr.. vriend!.. stil moàr! Houd ùw hoofd.. wat hoogèr!.…

De twee andere patiënten, bleven gejaagd kijken, van den [111]jood naar den slungel. Spannende angststilte hijgde door heel de menschenprop.

—Geef dit, tangètje ééns aan, gij vriend!

—Hoekke motte ’t weuse?.… stamelde de gevraagde verlegen.

—Dutte! dutte!—krijschte ’n andere er zenuwachtig schreeuwerig doorheen. Maar de Jood had zich, ongeduldig, zelf teruggebukt achter de tasch, z’n halven vuist in den gaapmond van den slungel stekend. Handig, uit z’n vuile rommel greep ie ’n kort-dikke tang, met roestige snavelkromming.—

—Kaik.. dat is weer ’n aêre!.. schreeuwde bang één uit den kring.

—Wá’ he’k main slinger!.… dá’ kost ’m sain heule stal!.. lolde zenuwachtig ’n ander.…

—F’rskeur nou je pampiere moar.. Joap Jansse!.. gilde ’n meid.

—Kom bai màin op de koffie Joàp!.…

Maar Jood bleef kalm, hield z’n tang op de tong van z’n patient gedrukt, keerde zich deftig naar het publiek, dopte weer hoofsch, met sierlijk groetgebaar, liet den slungel gapend, den kop diep den nek ingekrampt en sprak:

—Hooggè-waàrdeerd pùbliek.… gèachten.… vriendèn.. Ziet toè! gètroost uwèn.… geëerden oogèn.… den kòst.… te gevèn.… ziet toè … hoe mijn … vocht vàn … Valura.… wondèren.… uitrichten.… zal.… Dezen jongen vriend.… ùwen vriend, heeft.. hevigèn kièspijn.… koortsèn.… en zinkès.… van wegèn.… den verròtting.… èèns kies.… nièt waàr vriend? Gij lijdt.… gij hebt.… duldeloòzèn.. smarten.… in dèn ochtend.… wanneer gij.. u ten rùsten bègeeft, òp ùwen.. legerstedèn.…

—Nou furt dan.… furt!.. furt!!.. ik f’rek fè pain.… stamelde woedend de slungel, ’t hoofd nog achterover gebukt, klein gesuggereerd in houding, roerloos, als zou ’m de Jood, bij kleinste beweging, begoochelen. Maar kalm weer, boorde blik van den kwakzalver op z’n angst-slachtoffer neer, en dòòr stootten z’n afgebroken woorden: [112]

—Gij hoort hèt.… gèacht pùbliek.… ùw vriend lijdt.. pijnèn … smàrtèn … zièt toe … hoe ik … dezen.. jonggèling.. éénigen.… dròppels.… van dìt.… gèheimèn.… vocht toèdien.… zièdaar!.. mijn jeugdigèn vriend! neemt èèns, een slòkje en spoelt u, op dèn plek.. ùws pijns.… Maar houdt hèt.… geheimèn sap over.. uwen gànschen.. tong vèrspreid. Zoò juist! En nu.… ter exploiteering der kràchten.… vàn mijn … geheimen Valurasavochten … blijkt dit … koelen vocht saamgèsteld.… uit bestanddeèlen van wònderen.… dien ik niet.. zeggèn mag!.… Maaààrrrr! waarmeden.… ik allen.. pijnen.… gènees.. bij koningen en princen.… gravèn.. en baronnen.… tot bij den vòlken.… van dèn.. laagsten ràng..

Ik zeg nù.… tòt u.… gij jòngen vriend! neemt dit.… koelen vòcht van Valura.. en laat hèt één oogènblik liggèn.. in den hoèken uws gebeentens, op dèn plek.. ùws pijns.. en gij zult nièts meer.… voelen. Dèn pijn.. zàl zijn.. verdwènen.… en nooit wèder.. kèèrèn.… Alzóó.… spuw nù uit.. mijn jeugdìgèn.… vriend.… het speeksel.. ùws monds.… Schaamt ù niet.… voor ùws.. gelijkèn.. èn uwèn mindèren.. Zòò juist.… Drink nù eens.… één slok.… vàn dit.… ijskoud heràldisch wàter.… dat is heraldischen spijzèn.… vàn oòrsprong. Egyptisch.… zòò juist!.… spoel daarmèden uit.… den ònreinhèden.… uws lichaams.… spoelt dàt.… àlles, dat meèleed aan uwen.… spieren.… en pezen.… gewrichten.… en gebeènten.… laat uwèn … mond verkoelen.… èn wèg.… wèg.… èènsklaps.… zijn àllen pijnèn! Spreekt vriend.… spreekt.… hoe.… voelt gij.… u? Waar is ùw.… pijn?… Waar?… zoo éénsklaps verdwènèn?.… Sprèèk!.… sprèèk!.…

Slungel, met uitgespoelden, smakkenden mond, stond beteuterd, keek sip rond, als zocht ie naar de pijn, verbluft … Angstig ’t eerst, greep ie naar de kaasjes op de straat, voelde in z’n zak naar z’n komkommers.

—Welnu.… jeugdigèn vriend.. sprèèkt—bid ìk u.… spreekt tòt u.… gèlijken.… tòt uw naasten.… vriendèn en maagdèn.… en zèg hèn.. dat Jaack Ròzel Juni-òr.. woonachtig.. [113]te Rottèrdam.. Wagestraat zes en zestìg.… uw eensklàps.. heeft genezèn.… van àllen pijnen.… àllen smarten.… àllen zinkens.… àllen rheumatismen.… waarmedèn.… uw aangèzicht.… bezwangèrd wàs.… Spréékt!… Hebt gij pijn? nù nog?

—Nou f’vloekt.… nou hè’k puur main droai … dut is d’r tùg ’n meroàkel!.. ikke voel puur niks meer.. niks!..

Verbaasd drukte ie z’n hand op z’n kies, om te voelen of ie ’r nog zat. Triomf vonkte er in oogendonker van zwarten Jood. Deftig z’n hoed lichtend van den kop, met ciergebaar, vèr groetend en buigend lichtelijk voor den kring, krijschte plots z’n stem, heftig:

—Maaààrrrr!!.… nu zièt gij.… dat hèt wònder.. heeft plaats.. gègrepén.… Dezèn jeugdigèn vriend.… door mij àànschouwt.… begeeft zich tòt mij.… zoekend.… naar genèzing.… van dèn martelingèn.… des kiespijns.… Hij komt tòt mij.… uw allèr vriend.… met dèn hand.. aan dèn mond.. een gèzicht.… vertròkken vàn smart.. En ik.. naar gij zaagt.… geeft hèm.… eenìgen druppèllèn.… van mijn vocht … En éénen.… minuut.… staat hij hier.… hij drinkt vàn dit.… ijskoud heraldisch wàter.… en spoelt zich.… ònder … mijn toezicht.… En eensklaps … weg … is àllen … pijnen.… àllen koortsen.… Onthoudt nù.… geëerden menschen.… dàt hij èènen.… mìnuut.… voor hij.… hier kwaamt.… voòr mijnèn tafel.… nog hinkten.… nog jammerden en weènden.… van smàrten.…

En spreekt nù.… weer jonggèlingg!… En zeg.… niets.. dàn dèn.. waàrheid.… àlleen en uitsluitend den wààrheid!..

Moor-Jood keek doordringend den slungel aan, die maar knikte van ja, ja, verlegen, sip, met z’n kaasjes weer stevig onder de armen gekneld. Uit z’n twee logge jekkerzakken, onder z’n ellebogen, drongen hooger z’n geel-glanzende komkommerpunten. Komisch verbluft, draaide ie om de kruk rond, staarde ie òp naar den Jood, knikte en stamelde tegen de menschen, dat ie heelemaal niks meer voelde..

—Debies, dutte is d’r puur ’n meroakel, riep Dirk Hassel [114]extatisch, spijtig dat ie geen pijn had, om ook ereis te probeeren of ’t echt was.

—Nou.. die hep ’r ook ’n knikker, wees een, met ontzaggebaar naar ’t hoofd van den Jood.

—Aa’s ’t gain mesièk is!.…

—Mesiek! mesiek! onderbrak een giftig.… en je sien ’t puur veur je aige lampies.… die vent hep rekloàme neùdig!.. mô joù hebbe.

—Tu tu tu.… sou d’r rais kaike.… mi’ de aêre hee!..

Verblufte aanhangers had Jood al en woest werd ongeloovige twijfelaar naar achter geduwd, met voettrappen en elleboog-stooten. Er ging gestommel en geschreeuw; kerels en meiden bliezen van de hitte.. krijschten ruig en paf-moe: daa’s puur ’n stookie hier!.… wa’ hitte!.… Maar Jood lachte stil, deftig doorgebarend, hoed in de hand. Verbluft verstierven de stemmen uit den kring, rumoerloos in luister.—Al dichter kringde menschenprop om kwakzalver heen en verder af daverde ’t kargebonk, gehots en geratel, om z’n kruk.—

—En nu gij.. mijn vriend.. wat dèèrt u?..

’n Woeste kerel, ruw uit verlegenheid strompelde vóór, met z’n pet in de hand, zweetharen over voorhoofd plat-verkruld, nattig glanzend. Wijd sperde ie z’n mond open, spoog ’n pruim voor de kruk, in klownig gebaar, dat ze schaterden in den kring. Z’n lippen, nog bruinend van pruimsap, smeerde ie woest af met handrug. Wild z’n hoofd achteruit, strammend den nek in, gaapte ie als ’n nijlpaard, zonder ’n woord te zeggen, z’n handen mèt pet, nù in z’n broekzakken saâm-gevuist.—

Jood keek, streng, donker, met één hand nog lager achterhoofd van kerel den nek indrukkend.

—Hoe heet gij.. vriend? wat dèèrt u?.. waar woònt gij?

—Da’ flop niks!.. waa’k hiet hee?.. aa’s jai main d’r moàr vèn furt holp, hee?.… barstte de vent woest-lachend uit, main heule bek is t’met rot.… de heule femielje sit dur in te kniese hee? en nou ke’k dur nie eens main flees an toàfel vèn baite.… hee?..

Schatergelach uit den kring barstte los om den brutalen [115]schooier, van wien ieder wist dat ie noòit vleesch zag.—Kerel, aangestooten door ’t lachen, lolde zenuwachtig-schel door, om zich van z’n eigen verlegenheid en benauwing af te helpen. Door de menschenprop joeg weer drift. Nauwer drongen kerels en meiden naar ’t tafeltje òp.—Brallend gekrijsch uit den troep gierde uit:

—La’ jai je nie naime Piet!.… aa’s t’r pain is mo je.… f’rdomd,.… mo’ je ’t uitskraife.… aa’s ’n kerel!

—Nou.… da’ kaa’n je op toetere!.… riep ie driftig, op en neer wippend z’n kaken, terwijl tandentrekker telkens een tangsnavel z’n mond induwde, scherp loerend den beweeglijken donkeren gaapmond in.

—Ja vriend.… indièn gij.… ù niet rustig houdèn kùnt, gedurèndèn een kortèn poosèn zal ìk u.… moetèn opgèvèn.

—Nou seg … hep gain loàrie … ik stoan t’met aa’s ’n poal! furt! furt nou.… debies!.…

Wijder sperde tuindersknecht z’n mond en strenger, in tanggerammel, keek kwakzalver er in. Sierlijker en geaffekteerder wellustte z’n schorre stem hoogdravend gepraat uit.—

—Ja vriènd.… in dit gèval, bij dèn staat ùws monds.. zal één kies.… verwijdèrd.… moetèn worden.—Wil èvèn.. uw geëerden nek achtèruit dringen,… Zòò.. juist zòò!.… Ik zal u.. trekkèn geheel zonder pijnèn.… zoòals.. Jaack Ròzel altijd trekt.… zondèr.… schokkèn.… zonder stòòten.… zonder smartèn.… zondèr soufrànsèn.…

Doodstil loerde de kijkkring op z’n handen. Achterstaanders rekten zich op teenen, om beter te kunnen zien. Kalm draaide de Jood van z’n verroest grimmig stelletje, beplast met water uit ’n glas, een grooter snaveltang los, rood van roest.—Even boog ie in, z’n lichaam, sperde met één hand den mond, drukte plots haastig, de tang in donker gaapgat vóór ’m, verplaatste andere hand in bliksemsnel beweeg, achter den nek van den kerel, die òpstaarde hemelwijdte in, met gespannen kop, woest-verwrongen, donker-harig.—In één draairuk trok Jood de kies er uit, terwijl de kerel nog z’n kop naar achter hield gekrampt, niet beseffend dat ie al geholpen was. Zonder den [116]patient tijd te gunnen tot spreken, zeide jood kort en suggereerend:

—En nu.… drink! dit ijskoud heràldisch watèr.… vèrmengd.… met vocht.… van Valura.… En wèg is.. àllen pijn.… èènsklàps! En nu.… spréékt ook gij vriend!.… Hèbt gij wat gèvoeld?.… bij hèt trekkèn? Sprèèk?.… zeg slechts.… den vollèn wààrheid!

Woest-harige kop, ook van dèzen patient stond gebluft naar den Jood op te staren. Niets, niets had ie gevoeld, geen sikkepit.

Toen ie dacht dat ’t nog beginnen moest, was ie al klaar.…

En nou stond de trekker daar voor ’m, met z’n eigen bebloede kies in de tang..

—Gô sa’ main kroàke!.… daa’s puur ’n meroakel.… viel ie uit, in kringetjes bloedspuwend rond z’n beenen.… f’rduufeld.… hai jai sàin doàr te pakke hee?… Heerekristis waa’n kanjer hee?.… dut is dur puur ’n meroakel!

—Spuug slèchts.. in dezèn bèkèr.… èn drink.. nog één slok … van Valura.… àlles gratiès.… Dit vocht.… dit ijskoud watèr.… het trekkèn!.… Houdt dit vocht.. éénen mìnuut in ùws mond.… op dén plek ùws pijns.… zonder.. te sprekèn.… zondèr.… ù te … bewègèn … laat koelen.… ùwes mond.… uws zenùwen.… uwen verhemèlten, uwèn spierèn, uwèn pezèn, uwén gebèèntèn.… en weg is uwèn smart.… weg uwèn lijdèn!.…

Twee minuten lang oreerde de kwakzalver weer door, al deftiger, hoogdravender, voelend z’n stijgender invloed op ’t bokkige, eerst scheldende publiek. De woeste kerel, stond onder ’m, met opgeblazen wangen, ’t vocht speelsch rond te spoelen in z’n mond, doodstil in één houding, bestaard, met ontzag, door heel den kijkkring.—

—Spuug nù uit, vriend, èn spreek!.… tot ùw maagden.. en makkèrs.… spreekt.. en zèg.. niets dàn den.. wààrheid.. Spréékt.. Drink nog éénen keer.. vàn dit.… ijskoùd wàter.. En zeg dàn.… of gij pijn hèbt … Zeg dèn … vollèn wààrheid aan uws gelijkèn.… aan uwèn meerdèren.… en mindèren.. spreekt.. hebt gij pijn?.… [117]

—Gain spier! f’rdomd.… of ’k mot ’t liege hee? Jeesekrim! meroakel.… daa’s òplucht!.…

—Hai jai gain spier pain Piet? schreeuwde een.—

—Gain spier!

—En hep ie je nie van mékoàr hoald?

—Saa’k f’rbrande.… aa’s ’k wâ voelt hep hee? snó’f’rjenne moat.… daa’s de weg noà de haimel hoor!.… Jemikremi!

Maar Jood bleef stil even van z’n hoogte loeren met z’n gitpupillen op Piet gestard, en toen juichend den kring rond, hoed in den hand, schorde en stootte z’n stem weer:

—Gij àllen.. ziet hèt.… hooggè.. eerd pùbliek.… Ik ben gèèn.… leugènaar.. ik ben gèèn.… bedrièger.… ik ben.… gèèn.… galeiboef.… gèèn Chamberlain.. gèèn Rhodes!.… Hier vòòr u.… staat dèn.. èchtèn den èenigèn.. afstammèling van Profèsseur.… Jaack Ròzel.… Seni-òr.. woònachtig te Montabilie.… in zijn leven.. en strevèn.… op het rotsgebergte van Zuid-Amerika, alwààr hij.… de Sioux’s de Panie-ews!.. de Irokeèzèn, gràties hielp.… gèlijk ik.… dat ù doe.… Hier staat hij dan, in dèn.. levendèn lijven.. Gij ziet hèt.. gij hoort.. hèt.. gij rùikt het.. gij vernèèmt het.. gij beproèft het.… Hij gèneest.… ùwen maagden.… uwen vrièndèn.… uwèn kindèrèn.… Hij is.. den èenigèn.. Jaack Ròzel òp den ganschen wèèreld.. die hier komt om u.. te bewijzèn.. een weldààd.. Hij is.. tèr naam en tèr faam.… bèkend en spèciaal bè-vriend met àllen doktorèn.. professeùren, met àllen genèès-, hèèl-, verloskundigèn des heelen ààrdkloot.… En hij rèist den wèreld door mèt hèt vocht.… van Valura.… en den.… profesòren àchter hèm áán! En hij trekt.… gansch zondèr pijnen.… Hebt gij niet.… gèzien.. dat ik.… hier stàànden.… voor drie màànden.… twee lammen, van wien ik den krukken.… over dèn.… knieën, stuk bràk.… ter aarden.… wièrp,.… hen bèstreek … met hèt vocht.… van Valura.… èn zij.. van mijn tafél, weer loopènden vertrokken,.… rècht op!.… slank en elègant.… gelijk chiraffen.… En hebt gij niet-gezien.… dàt ik.… ùw vriend.… hiernèvens … trok-zòndèr … dàt één … spier vàn [118]zijn.… gèlaat vèrtrok.… en dàt hij.. nu zelf.. bèweert en bèvestigt gèèn pijn te hebbèn.… gèvoeld? Zoo genees ik lammèn.… blinddèn.… doovèn.… rheumatieken.… met mijnèn wonderdruppels.. mijn vocht.. van Valura … Nu zal ik nog dezen.… vriend helpen.… en dan zal ik vertrekkèn.. uit hoofden en onherroepelijk.. zonder àànziens des persònen, na te hebben.… aangebodèn.. laatsten vòòrraad.…

Weer bedremmeld stond een derde kerel voor ’m, mond wijd open. Zacht beduidde hij den jongen, dat ie niet noodig had getrokken te worden. Ook hém liet ie spoelen met zijn Valura, en onderhands haalde ie flakons uit z’n tasch in vloeipapiertjes verpakt.—Weer aarzelde verbluffing rond, in den verhitten kijkprop van tuinderskerels en meiden, sjouwers en vrouwen, want weer stamelde de kerel, na twee minuten ’t vocht in z’n kies te hebben gezogen, dat ie geen pijn meer voelde.—Naar alle kanten werd ie getrokken en verbluft knikte, stamelde ie uit, nergens pijn meer te voelen.—

—Dat wondèr voor dén prijs.. van vijf èn twintig cènt!

Geen woord kon Moor-Jood meer uitbrengen van vermoeienis. Het zweet drupte als stijfselkorrels vettig op z’n donker hoofd. Van drie kanten uit den kring, drongen lijven òp, grijp-armen vooruit, hoog naar ’t tafeltje. Meer niet. Gezicht van den Moor-Jood betrok, zenuwachtig, spijtig, alsof ’r ’n huil draaide rond z’n mond. Maar toch beheerschte ie zich, sprak ie weer met afgetobder, heescher geluid.

Eindelijk, de geholpen kerels, waren weer den kring ingesjokkerd, schouerbonkend, getrokken en gesleurd, babbelden en schreeuwden ze met ondervragers mee. Wantrouwig landvolkje, beduusd en vergaapt, kwam in beweging. Weer had de Jood getoeterd, schel en hoornhoog den hemel in, spattend z’n klanken, schuimend tegen opsteigerend gewoel, en weer zwaaide ie z’n brandende toortsen tegen al donkerder luchtgoud. Er kwam beweging, woeling in den menschprop, uit elkaar brokkeling van broeierige kluiten. Telkens, slechts twee, drie tegelijk, drongen naar de kruk, met ’t kwartje klaar in de hoog gerekte hand. En drukker stalde ie z’n flakons uit, zalig-wachtend [119]op uitwerking van z’n wond’re woorden en proeven.—Sneller drongen de lijven en armen òp, dat ie nieuwe voorraad uit z’n tasch moest halen. Rapper z’n handen graaiden in den tasch-muil, z’n donkere kop lachte, tegen ’t licht in, burlesk, ironisch, onmerkbaar bijna.—Nu zòng z’n stem met klank van zalvende zekerheid:

—Een iedèr.. dièn lijdt.… ’t zij aan zinkèns.. ’t zij aan koortsèn.… ’t zij aan wondèn, blindheid.. doòfheid.. làmheid.… ik help hèm.… ook zondèr gèl-den.…

Trager trok kring om ’m los. Meer en méér handen grepen, naar z’n hooge tafel, dat ’n stapel kwartjes tusschen z’n tangen ophoopte.—

Z’n oogen git-glanzigden, lachten, vonkten.—Eindelijk stopte ie. Zwaar gedaver en laatst gewoel dromde langs z’n tafel achter z’n kruk. Nou wou ie ook een ’n glas bier gaan drinken. Z’n keel brandde van rauwen krijsch en pijn. Eerbiedig weken de kerels voor den lang-mageren Moor-Jood, met z’n angst donkeren kop, z’n streng borenden blik, z’n kalmte. Even z’n schouders, in krommige lijn opgehaald, ging z’n lang lichaam tusschen de sjofele sjouwers en tuinders, z’n zwart-bleeke kop, prachtig beglansd in lichtwaas. Geheimzinnig in donkeren staar, schoof ie voort tusschen de botte kerels, zich-zelf voelend als ’n Cagliostro in zuidelijke gratie en suggestie.—

In eindloozen koepel, blauw-bleek glanzend, rondgestold in ontzaglijken hemelkring boven havenbrok en polder, wuifden struisveerige wolken, zilverzij-licht, en ver, heel naar den horizon, tusschen violette neveling van spitsjes en daakjes, bouwde de lucht porceleinen torens van lichtwolken, slank, met fonkelende tinnen.

Menschenprop was weggebrokkeld, nu kwakzalver bier dronk in rookige walmkroeg.—Daverend roezemoes ratelhotste in ’t zonnezinken als ging er hellevaart rond in Wiereland; begloeid en beglansd stedeke, met z’n hel-rood en zilver leigedak in vervloeienden goud-roes van eindloos polderruim.—

Op en af de booten ging ’t weer in laatsten ploetersjouw en [120]afhitsende werkkoorts als hadden de kerels zich verzuimd met luistering naar den Jood.

Woester stormden de kroegen leeg en vol.—Verhitte zuipdrift stramde de koppen, en zwaarder, paffender in ’t zomerbrio, doorregenden geuren en stanken de haven; verklonk in rommelende donkerte ’t lawaai der zwoegers tegen al stillere rood-verre oneindigheid van polder-avondlucht; hemelkoepel, doorzeild van laatsten klankenjubel en verren vogelenkweel, leeuwerikkenvlucht, donker verstippend de luchtzee door.—

Sneller, àl lager sloeg de blink-glanzende gang van ’t licht over de haven, als kon de dag niet sterven dààr, vloedgolfde ’t over de kerels, roodgebrande tronies, nimbus van avondzon, gloedkoppen, verwaasd en verheiligd.—Dwars door den rauwrumoerenden gruwel van krijschende, furiënde sjacher en zwoeg, over pijpen, masten, zeilbrokken, pramen en sloepen, stroomde avondtooverige gloed, vreemd zilverrood, blond en telkens wisselend in gamma’s. Van de porceleinen wolk-torens, gloei-purperden de tinnen, vonkten hun gouden ommegangen.—Al lager de lichttoover doezelde over heete havenjoel, gedaver en gezwoeg; al wijêr glansde stralende purpering, verstillend de luchten, bedampend in wond’ren zonnemist, keien, sintels, en werkers. Paardkoppen droomden in stille, verglijdende glanzen en karren met aardbei en groen, doofden langzaam, bij stukken uit, in doffe zonloosheid.—

Zonnedroom, die uitdoezelde, wegnevelde, in violet gedamp en paarse vlekken, schaduw-fantomen wierp aan walkant, goudteer vergloorde, tusschen rag touwwerk en masten.

Over bootsrompen, en boegrondingen, waar kleurkopering van roeren en luikjes verbleekte; over heel het havengeraas, waar werkersopstand in drommen dooreen krioelde, starde al meer de vlam van den hitte-dag, de felle daverende blinkgang van licht, verdampend in wazige tonaliteit, in zilverige schemer-vegen en aarzelend blondrossig-goud.

Tusschen het al donkerder kastanje-geboomte, waar de schemer ’t eerst in duisternis verweefde, keken de kerels onder ’t lommer nog òp tegen den kleurzang van zonnedag, die lang, heel lang, [121]tooverig begloeid, in polderhemel bleef nazingen z’n wond’re tinten. Menschen, paarden, honden en karren in opgepropte kronkel en warrel, onder ’t duisterende lommer kleurden nà, in de ver-affe roezemoes van ’t stervende licht.—Allen dáár, wriemelden dooréén in schemer-avondgoud.—Petten kleurden vaal, in al gamma’s; kielen, jassen, schorten, donkere sjouwers en tuinders-venters, boeren en kijkers, in één warreldrom, loom langs elkaar verkleurend en verkronkelend, als drasten ze voet-zwaar aan vastzuigende havenkeien, moeras van rottend groentenafval.—

Dirk Hassel was met Klaas Grint, z’n zoon Jan, en Rink van den polder, tusschen ’n groep tuinders de kroeg ingeschoffeld.—Voor hun beenen buldogde ’n ton-buikige boer, met ’n korf kleine varkentjes onder z’n arm gekneld, waar hooilucht uitrotte, urineachtig-vuns. Krijschend en ronkend woelden de dieren, scheefhangend tegen de korfbiezen op, en telkens bonkte bullige boer, met z’n worstige handen, ’n driftstoot op de krijscherige diersnuiten.—Achter kroeggangers ratel-rolden, dwars door de woelende menschenmassa, groote gele tabaksvaten, door troepje kerels met trappen tusschen de karren en dieren voortgebonkerd naar ’t spoor.

Dirk was blij dat ie eindelijk zat. Al twee maal van de haven naar de akkers geweest, extra-oplading, en nou zou ie ’t d’r eens lekkertjes van nemen. Hij grinnekte tegen z’n brandewijntje met suiker, dat op z’n schor-korten roep, dadelijk gebracht was. Om ’m krioelde ’t van klomp-klossende kerels, in stampigen gang op knarsenden zandgrond. Lekker en poeteloerig-duizelig snoof Dirk de jenever en bierlucht, zoetig en scherp, en stil tegen den muur ingedrukt, ’n pijp den mond ingebeten, sloeg ie, brandewijntje na brandewijntje klein, mummelde wat woorden uit, tegen groenboeren die naast ’m neersmakten, aemechtig hijgend van zwoeg.—

Zwaar-laag dampte de kroegrook, nevelig, en rood misterig toen gasvlam bij ’t buffet en boven biljart àànplofte. Stil bleef Dirk zitten, roerloos in z’n hoekje, uitspuitend pruimsop en pijpnikotine in de spuwbakken, doodop, lekker duizelig, in de [122]wemeling van al meer aanstommelend landvolk en roezemoes van stemmen, achter hitterook uitkrauwelend, tot ie doorzopen, landerig en woedend, tegen tien uur naar huis waggelde.

Om drie uur den volgenden ochtend, kwam er kort-driftig gestommel in de duister-beluikte woonkamer van ouën Gerrit. Zurige zweetlucht vervunsde uit de krottige slaapholletjes. Dirk uit ’t donker bedsteetje, was opgesprongen, òver Piet heen, nog slaperig en gaperig, rauw van pijn, geradbraakt van vermoeienis en katterigheid. Branderige matheid voelde ie door z’n lijf loomen. Driftig schouerbonkend stootte ie Piet op, die nijdig even gromde, maar dadelijk weer insnurkte. Dat maakte Dirk kregel en snauwender porde ie ouë Gerrit en Guurt, dat ruw z’n korte stem, kamerochtend-stilte doorscheurde. Wijê gapen loeide ie koeïg door ’t vertrekje, dàn vlak tegen beschot, dàn vóór bedsteedonker, telkens zich rekkend in achterwaartschen lijfkronkel, armen omhoog gerengeld en vingers verkrampt in slaapzoeten wellust, dien hij machteloos-heerlijk door z’n lijf voelde terugstroomen, tegen z’n luiigen lijfrek in. Langzaam slofferde ie op z’n kousen naar buiten waar ie de luiken van de ramen losmorrelde. Onder de pomp beplaste hij z’n gezicht, luchtigjes met water, vies van ’t nattige dat z’n hemdsmouwen en hemdboord beklefferde, en in branderige straaltjes tot op z’n naakte borst afdroop.—

Guurt was gauw opgestaan.—In ’r nachtpon, haarhang opgebonden in woesten kronkel, maakte ze vuur op ’t achterend, drentelde rond de stellen en zette boterhammenkoffie.—Ouë Gerrit en Piet in hun rooie onderbroeken waggelden nog slaapdronken en grommerig door de kamer, loom en lijzig hun bovenkleeren aansjokkerend. Even bleef Piet hang-zitten op z’n stoel, klepten z’n oogleden dicht, hield ie z’n stinkende pilow, half over z’n dijen getrokken, slap in de slaaprige, krachtlooze knuist. Ouë Gerrit, in schreeuw, schrikte ’m wakker. [123]

—Wà sloapmus, jai toch, gromde ie, soo’n jonkie!

Na ’n kwartiertje rondgeslenter en gedribbel, sluipzacht op ’r kousen, had Guurt de kerels bakken koffie en hompen brood voorgeschoven. Gretig schuifelden de mannen hun stoelen áán, neerblokkend met armen op tafel, hoofden gebogen over hun dampende koffiebakken, slurpend, gaperig, rekkend en korrelig-stil. Rond hen, walmde slaapstank van ’t kamertje, dat al zacht volgevloeid glansde van vreemd, gloed-stil ochtendgoud. Roodflonkerende zonnedans koperde bliksempjes op de staartklok-gewichten, op ’t pronkstelletje, tang-pook-schep, onder het schuingetimmerde, versierde hoekschoorsteentje.—

Langzaam, in bedaarde ouderwetschheid tiktakte de klok, zacht-vlammig aangegloeid rond de gewichten.—Guurt had ’t duifje losgedekt en daadlijk koerde z’n kopje als van verre, droef door de kamerstilte heen, waar alleen smakten en slurpten de wreede werkersmonden, en de klok dreinerig ti-jik.… tàkte.…—

Moeder Hassel lag, met opengesmakte deuren, de kamer in te staren, bleek beslaapmutst hekserig hoofd, op peluwgrauw, de uitgedoofde staaroogen naar de slurpende kerels.—Ze hoorde koffie slurpen; dàt geluid kende ze. Ze zag ’t, voelde, besnuffelde ’t, met wilde, gesperde neusgaten.—Dàt geluid haakte vast in ’r ooren, ’t hoofd, bleef in ’r herinnering leven.… Woest instinkt naar koffieslurp.—Telkens gretig, even keek ze naar Guurt, als wist ze nu klaar, dat ze ’t van die moest hebben. Maar de kerels hapten door, slurpten onverschillig. Guurt klepperde nog ’n roodaarden bord voor hen neer, waar ze weer hompen brood op afsneed, slurpte zelf mee, gejaagd zittend op stoelpunt, ongewasschen in blauwkorten onderrok nu. Stil slurpte d’r mond in doorzond ochtendgoud van kamer, ’r blond hoofd in stil aureool. Buiten, achter ’t raam, glansden de akkers in aanbrandenden gloei van zonnekomst.

—Nou Ouë, gromde Dirk plots, kauwend en slikkend dat ie niet verder spreken kon eerst—aa’s ’tr nou moàr puur om drie uur, de oarbei-boel dur stoan, an de markt hee? daa’k [124]hullie om vaif uur an de kant hep in de stad? kaa’k t’met nog ’n hooge markt moake.. hee?

—Sel d’r weuse.… mi sonder mekeere.… Hoho! ho!.… Piet loait op.… en Kees goan de hoàfe langest.…

—Hier-op-pan! aa’s Kees de hoafe opgoàn, ken ie t’met oploaje ook.…

—Hoho! dà lief ’k nie! dà lief ’k nie.… die suupt te veul.… die hep s’n skoenlappertjesmoandag.… enne.… dá’!.…

—Wa’! Kees?.. Kees suipt?.… krijschte Dirk uit, ’n stuk brood, dat ie half al in z’n mond gestopt had er weer uithalend, met ’n web van fijne spoegdraadjes,—f’rvloekt aa’s de fint één borrel lait! jai suinege Job!

—Hoho! vier en vaife en nie g’nog! bars jai nie uit!.. soo vroeg in ’t morgeuur hee?.…

—Wa’.… éénmoal.. andermoal.. ikke wil dá’ Kees oploait.. Piet hep s’n aige dood te plukke op haide.. En denk dur om.… niks aa’s oarbaie.… Op haide voart de boot twee keer!.… ikke goan doar.… om veur van … om twaalf uur is t’ie d’r wair.… sel main ’n dotje weuse op de kant!.. snof’rjenne, gain ploas om je klompe af te trappe, waa’n klus.… ’n drukte op de boot.… sullie dringe hoarlie aige t’met hardstikke dood.. hoagelvol!

Ouë Gerrit was opgestaan met ’n smak z’n koffiekop op tafel neerstootend, dat vrouw Hassel in ’r bed opschokte, iets brabbelend uitstamelde. Nog had Guurt ’r geen leutje gebracht. Onrustig, hongerden ’r oogen naar ’t zoete vocht, dat op stinkend petroleumvlammetje konkelde en leuterde. Ze besmakte ’r drooge lippen, zonder dat ze vragen durfde, vragen kòn. Besefloos Guurt te roepen, uit angst voor nijdigen snauw, in ban van trage dofheid, bleef ze staren, vroeg ze toch met ’r oogen, zonder dat iemand uit de aanlichtende kamer naar ’r omkeek. Gerrit, handen in zakken geknuist, keek met z’n neus op ’t raam gedrukt, naar buurman’s tuinderij, waar nu alles groen-goud in den ochtend-tintel gloeide, doorvonkt van dauwig druppelvuur.—Ochtendstilte, uit paadjes en wegjes, [125]ruischte rond de tuindershuisjes en de roode bedakingjes vlamden licht-hel.—

Vandaag zou ie wat te plukken hebben, mijmerde Gerrit, speelsch drukkend z’n neuspunt tegen ’t ruit, wiebelend op z’n hakken. Z’n rug zwoor en stak van pijn. Maar ’t most, most nou. Hij had al dagen achteréén onrustig zitten piekeren, dat ’r geen regen kwam, gejaagd, nou de boel zoo droog stond. Maar nou most ie maar doèn, doèn en niet seure.…

Met hun drieën waren de kerels over ’t erf den tuin ingestapt. Guurt drentelde weer op ’t achterend, spoelde en sjokte, terwijl de kamer in ruischender glans van zonnige ochtendwarmte, sterker aangoudde, tot op ’t slaapholletje waar vrouw Hassel staarde, en besmakte ’r droge dorstlippen. Op de tafel brokkelden nog broodhompen. Aarzelende glansjes van schichtigen prismaschijn uit geslepen spiegelrandje, kaatsten trillige vlakjes rood, goud en groen, op twee rood-aarden doffe bordjes.

Daar stààrde ze op, vrouw Hassel, besefloos en traag, tot ze de kleuren voor ’r oogen zag verflakkeren.—

Buiten hurkte Kees al, in pluk bij de erwten. Nog ’n uur bleef Dirk werken op ’t land, achter de wortelen. Eindelijk werd ’t tijd voor ’m om op te stappen naar de haven. Nog ’n mandje pieterselie en postelijn, schokkerde ie over den schouder en stil liep ie den weg op naar de boot. Nou had ie zich nog puur te haasten merkte ie, toen ie even achter ’t ruit gluurde, hoe laat ’t was.—Kwart voor vijf. Om vijf uur precies ging de schipper van wal.

Zwaar hijgend, z’n mandjes dobberend op z’n rug, kwam ie snel de haven opbeenen. Maar „Tuinders Geluk”, de boot waar hij mee voer, lag er nog rustig, met vier andere schuiten achter d’r áán, hoog gestapeld ’t schel-groene van kroppen, beflonkerend aardbeirood en wortelenoranje, tegen den blauwen luchthemel in, die diep en wijd lichtte, in strakke, fel-heete zonnigheid al.—

Op àchter-en-voordek, stonden de groenboeren saamgedrongen, in hun sjofele plunje, tusschen de dreigstille punthoekende hurrie van hoog opgestapelde kisten en mandwallen, waaruit [126]zwavel-zoete geuren walmig verwasemden. Tot onder den stuurstoel, stapel-brokkelden de aardbeikisten en langs de reeling, propten, saamgekneld, bakken, vaten, manden, zakken, dat de kerels en vrouwen, in bochten er tegen elkaar opgedrongen stonden. Enge doorgangetjes, kronkelden tusschen de ladingen, waar ’t landvolk elkaars lijf beschuurde, schreeuwerig verscharrelend en ruilend koopwaar die ze te veel hadden. Tusschen zakken gekneld, op manden of kisten neergestooten, sjacherden de zwoegers, klonken òp de gesprekken, levendig, krijscherig, overgoten van duffe groentestanken uit de achterkajuit opwalmend, voos en duf, zuur en ranzig. Aardbeien zoetten ’t hevigst en weeïgst tusschen de mestige koolstanken.—Zwaar dampte uit, in de broeierig lange boot, hageldicht bestapeld, de stinkende kleeren der tuindersmannen en vrouwen, de zweetlijven, wàrme walg tusschen de gronderige stanken van ’t groen.—

Prachtig, jubel-fel schalden de hooge groentebergen als festijnen van licht, tegen ’t doortrilde, in zon-zwemmende lichtblauw. Daar onder, barokke wal van kleur-woelige kisten, met donkerder groen in onderschepte glansdempingen. Maar hoog-schuimend, gloeide kleurbrand van aardbeien boven alles uit.—Versjofeld en kleurbemorst, scharrelden de tuinders bijeen, in de vroege ochtendboot, al meer, al méér, achter elkaar. Galm-luid, de klok van hoogen katholieken kerktoren sloeg vijf, bevend in de wegstilte en havenrust. Laatste bootsein van vertrek liet kapitein zangbassen over de ochtendleege havenkaai.—Wat karren met aardbei-aanvoer ratelhotsten kei-beukend weer weg, wreed rumoerend door de morgenstilte. Bas-zang van pijpen bleef seinen, als stemmegroet van tuinders naar de verre makkers op ’t land, dat de reis naar de stad beginnen zou. Een dekknecht van „Tuinders Geluk”, had plankier gelicht en ingeschoven, reeling saamgehaakt en kaptein was op z’n stuurstoel geklommen. Statig liet ie draaien, ’t kanaal in.—Uit ’t boothart schokkerde machinedreun òp. Achter ’m aan, zongen pijpen van andere tuindersbooten, stemzwaar en hevig vibreerend, dat de stille starende ochtendlucht [127]sidderde onder ’t dreungeluid. Plots klonk jagend geroep, onder zwaar lommerende kastanjelaan uit, van twee groenboeren die zich verlaat hadden en meemoesten nog met „Tuinders Geluk”. In vlieggang holden ze langs de stille huizen, kei en sintelpad over.

—Piet Groome en Anseeler, riepen ’n paar van de boot, over de reeling gebukt,—hee keptain! t’rug!.… twee van Lemmer! Hij had ’t al gezien, toeterde wat zangerige woordjes door z’n spreekbuis naar machinekamer, waarop boothart heviger bonkte, de voorboeg achteruit bijdraaide, dat de kerels in hollende vaart, rood-bezweet, nog net tusschen kisten en manden, over verschansing, heenklauteren konden.—

Achter „Tuinders Geluk” lagen nog drie booten, „De Dageraad”, „Ons Welvaren” en „Weltevreden” met tuindersvolk van heinde en ver saamgestroomd, ongeduldig wachtend op vertrek van de voorliggende schuit. Ook daar stond ’t landvolk, achter en tusschen de aardbei- en groentebakken opgepropt, ingekneld; één donker-dreigende, sjofele kerels-stoet, vlak om ’t koelscherm van machinekamer saamgepakt, wegzwartend onder rookwolken van stoompijpen, die dreun-zangerig doorbasten als duistere stem van zwoeg, somber-smartelijk, in den fellen klaterenden zonnegloei van polderlucht, in ’t eindeloos blauw, en weigroen.—

Stil zoeften de booten achter elkaar áán, de kerels en wat vrouwen, al meer opeengedrongen, donker tusschen den frisschen jubel en stoeiende kleuren van hun vruchten en waar. In de havenstilte, roerloos weer na zwijg van pijpzang, verdwenen de booten één na één onder lage spoorbrug, ’t kanaal in, dat wijd-geplast, zilver-vonkte en dampte tusschen onmeetlijk poldergroen. Stil druischten de kerels weg van wal, de donkere opgepropte stoeten, in de ochtendglorie; zittend of half hangend op en over de verschansing, beklemd tusschen de neerbrokkeling der stinkende kisten, als ’n bende vervuilde schooiers en melaatschen, naarstiglijk verpakt en versjouwd, onder den heeten jubel van hun vruchtengloed. Al de booten waren „Tuinders Geluk” voorgedraaid. Langzaam zoefte die eindelijk, achter [128]de andere áán, onder de enge spoorbrug, zacht-schuiflende pàl langs wanden van brugbogen en pijlers.—

Dirk stond ingehurkt naast Klaas Grint, die weer aanleunde, half tegen twee vrouwen, een lange, met ’n gore steekmuts op, de andere met ’n donker rood-wollig kapertje over ’r hoofd gefrommeld. Vóór de vrouwenbuiken, spannend gestrakt onder boezelaar, hoekten kistenstapels waarachter weer ’n stoet kerels gekneld stond.

—Tjonge.. Tjonge.. d’r’is nog puur wâ wind op de ruimte hée?.. zei met vertrokken gezicht Klaas Grint, naar de lucht kijkend.

—Daa’s net bromde Dirk terug.… hai jai ’n pruim Kloas? nou he’k f’rdroaid main sak legge.… loate!.…

—Bi-jai’t Hain!.. lolde Grint, da’ sel woar wese.… roep jai sàin d’r bai op Sint Jan hee?.… hier!.. pak-àn.. moar mondjes-moat.… oue!

„Tuinders Geluk” was ’t groote kanaal ingestoomd. Zacht kabbelden watergeruisch en schuim-zilverende vloedgolfjes langs de kanten. Zweef-luchtig zoefte ’t schip voort, tusschen ’t eindelooze poldergroen, bedauwfonkeld met vuurdroppels van trillend leven, robijnen weerlichtjes, en vurig smaragd.… Uren ver, verfonkelde nat goud-groen, glanzend en uitwebbend kleurige hette. Heerlijk frissche windbries stoeide luchtzuiverend om de boot, de voosduffe geuren en stank-wasem wegflapperend, ’t koele waterruim in. ’n Troep tuinders was achter de pijp geklommen, op zwarten kop van machinescherm, waar ze luiig neerhurkten in zonnegloei, of schuin opstonden achter den rooker, koppen fel omlijnd tegen luchtjubelblauw. Er was drukke stemmenhurrie onder ’t landvolk, gesnater en gelach tegen vrouwen, en overal brandende lust om van landgescharrel, marktwaar en prijzen te spreken. ’n Paar tuinders met fluweelig pilow-zwarte vesten en dof-zijden pofpetten, trommelden met hun gekleurde pantoffels, op ’t verhitte plaatdek van machinekamer, ’n orgeldeun meelallend. Plots de bootbode, kerel met roodgezwollen snuit, akteurskaal en voor-den-gekhouerigen, paarsen drinkebroersneus, werkte zich los uit [129]stemmenroezemoes en scharrel van opgepropte tuinderstroep.—Z’n blauwig-glad geschoren komiekenkop grinnikte leukjes tegen z’n volkje en grimassig sprong ie op ’t veilbankje, hoog boven woel-massa uit, grabbelend in guitig steel-gebaar, met z’n hand in ’n grauwen zak.—Tegenover hem, op zon-doorhit koelscherm, zat luiig ingedoken tegen de pijp, ’n kerel met notitie-boekje, klaar om te schrijven. Bootbode, die onder reis van Wiereland naar groote stad, te veel waar van tuinders-zelf in veiling moest brengen, bleef rammelen in z’n zak, lolde wat tegen de kerels onder ’m, dat z’n roodfrissche wangen bolschaterden, sterker zwollen, z’n blanke tanden uitwitten onder z’n bieteneus en tusschen plaatjes-mooie helrooie lippen, hagelrein. Hard en stalig klonk z’n stem, toch vol, met ’n galm er in, als nadreun van klokgelui. Telkens uit den zak, vischte ie ’n blikken nummertje op, afroepend wie d’r ’t eerst veilen zou. Zoo regelde hij de beurten, schreef z’n maat, tegen de pijp, in kookzon luiig weggedoken, namen van veilers op.—

—Wie mot ’r ’n nommer?.… Gijs Janse! Kaike?.. daa’s vaiftien, klonk hard-galmend z’n stem door den koelen bries-stoei, klank-zangerig Wierelandsch.

—Bekermaa’n.… achttien?.… Grint.… drie en veertig! Hassel.… ses-en-dertig!.…

—Main d’rook ain!.. riep ’n tuinder uit achtergroepje, die nog wat kwijt wou wezen, hopend op ’n begin-nummer, om ’t eerst te kunnen veilen.

—Vaif-en-veertig!.. Nailis Roskam.… hee! „netoàris”… Roskam!—lachte de Bode, lolligjes met oolijken oogenknik naar den „schrijver-notaris”, die luiiger weggedoken lag achter de pijp.

—Logge megoggie! nou ka je wachte, gromde de pachter, woest dat ie zoo’n laat nummer beet had. Nou was ie zoo heet geweest op ’n begin-blikkie.—Stem van Bode bleef afgalmen de nummers met veil-namen, en telkens lacherig, uitblankend z’n tanden, bloed-rooie lippenmond wijd open, kraaide ie schooirige grapjes uit, strooide ie schalksheidjes en hekelwoordjes boven hun hoofden rond, omgierd van terugkonkelende [130]stemmen en giegelende kreetpretjes. Telkens klauterden andere kerels op en af ’t machinescherm, naast en tegen de pijp lawaaiend, rond den „notaris”, die overal spottend om z’n eeretitel beschaterd werd. Van hun hooge standplaats schreeuwden ze mee, boden, kochten en verscharrelden, de koppen, warm en zweetbedropen, paarsig en brons-nat, rood en geel-grauw aangegloeid in zonnebrand. Van achterdek af was alles plots naar voren gedrongen om vlak bij Bode te staan. Op kisten, morsige vaten, walm-stinkende manden en zakbulten, hingen en hurkten de kerels, in struikel en klauter, achter elkaar opgepropt.

De achtersten, ver van den Bode, loerden tusschen schoudergeultjes van vóórstaanden, in drom saamgestrompeld, heet op den scharrel.

—Veertig! vrouw Plenk.… dreunde Bodestem.… vaif.. vrouw Boterblom.… naigtien.… mamselle Kiester.… sestien.… vrouw Zeune!.…

Eindelijk had ieder z’n nummer, kon de veiling beginnen. Zacht briesden en woei-koelden luchtige windscheringen over ’t smoezelige, walm-stankige dek, als ging er tochtige wiekslag van vliegende vogels rond. Recht voor den boeg, sprankelden waterglanzige sparteltjes licht, violet-zilverig, paars-goud, kabbel-deinend hemelblauw-vuur, dat in schuimig golfjes-spel zich heet verbraste in damp. Tusschen de fel-groen bezonde ochtend-oevers, komde in eindloozen kring, ’t vlakke zonnignevelende polderland, in vochtige ochtendpracht. En overal rondgekringd, goudden de lage hooi-schelfjes, tusschen siddergroei van korenhalmen, brokken weiland, ontsluierd uit morgennevel, uit nat-dampig goud en zilverende gloeiingen. Schitterig flitste ’t dauw-vuur, dat mijlen ver, weiland aan weiland in arabesk vonkspel omtooverde.

Bode op z’n bank, hoog boven de opgepropte tuinders uit, al dichter op één punt van de boot bijeengedrongen, klankte met z’n jolige, rauw-heldere spotstem in:

—Wai selle d’r beginne met seve-en-twintig pond raspers van.… [131]

—Neelis Skorpioen.… las „notaris” haperig af van z’n lijstje.

—Van Skorpioen.… uit Slangetje.… wie sait dur ’n gulde! daa’s vier sint ’t pond!.…

Inmiddels had ’n tuinder, ’n zwaren zak doppers losgesjord uit kistenrommel, zich door lijfgedrang heengewurmd, z’n waar, àchter koppen, vaten-stapels en manden-torens, met krampigen arm, hijgend op veilbank vóór Bode neergesmakt. Dadelijk grabbelde die, met één hand tusschen de groene vruchtjes, liet ze speelsch rond z’n vingers glijen en riep weer opjagend:

—Prechtig jong goed!.… ruikt puur aa’s.… oo-de-kolonnie!.… wie sait dur.…

—Tachtig, krijschte ’n stem uit het menschkluw op de koelkast.—

—Tachtig, vaif en tachtig, draafde Bode door.…

—Naigtig! zenuwachtig scherp, piepte ’n vrouwestem onder de pijp uit.

—Naigtig, zang-dreunde, hard-klaar Bode’s geluid nà, tusschen bries-stoei en koelen kabbelgolfjesruisch in.… Naigtig.. vaif en naigtig.… da goan.… eenmoal.… veur de derde moàl.… Rietvink!

Pachtertje Rietvink had ’t laatst geboden, kreeg erwtenzak over koppendrom naar zich toegesleept en warm wroetten en graaiden z’n armen, tusschen ’t heete gedrang en getast van lijven. Dwars achter de pijp, waar ’n groep kerels zich spitste op ’t veilgoed, en uit alle hoekjes gretige kijk rondging, klonk dof gestommel en geschuur van voeten op stalen plaat en kijverige stemmenroes, warrelend en schreeuwerig als gesmoorde ruzie.

—Halt doar Kempees, krijschte de Bode naar de pijp, t’met d’r al heet! nog gain hallef ses … je hep dur puur nog ’n vaiftien uur om malkoar an rieme te snaie hee?.… kaik hier!.. is dur twintig pond mooie kapcainders.… wie set.…

—Tachtig! schreeuwde daad’lijk ’n venter, stemschor, rauw.

—Tachtig, van fier kant gelaik!

Vrouw Banke, met’r zwartig-rood kapertje over ’t hoofd, ’r korte, spek-vette, trillige armen, boven ’r tonnigen romp-buik, [132]grabbelde in den kapucijnerzak dien Bode op de veilbank sleepen liet.

Lacherig schalkte ie, hoog boven de venters uitkijkend:

—’t Benne gain kuite.… vrouw Banke.… je ken dur sain nie knaipe!

Gegier stortte in, en heeterig aangevlamd in hartstocht, tapten wat kerels schunnige moppen, die vrouw Banke met minachtend lipgepuf afweerde.

Bode had toegeslagen, en telkens weer ’n andere venter kwam op àfroep van zangnummer, van achter, bijzij, uit kajuit, door den opgeknelden menschenkronkel heenduiken, met zware zakken of bakken boven hoofd en onder arm, alles neersmakkend in vloek-heeten sjouw-zucht op veilbank voor den Bode.

—Nou he’k vaiftig pond piek-faine groentjes!

—’n Gulde:.…

—Een-tien.… een-tien.. mi je drieë.… een vaiftien!.. een twintig.… mi-je viere.… een vaif.… een dertig!.…

Overal keek z’n rood-frissche kop rond, lachte z’n lichtpaarsige wipneus, drinkebroer-komisch, kleurden z’n wangen alsof vrieswind ’n blosgloed op z’n kaken geschminkt had. En hagelwit lachten z’n tanden, tusschen z’n hel-rooie lippen, bij elk opbod. Hoog pagaaiden z’n arm-gebaren door de lucht, hitste z’n stem de venters op. Achter en om koelscherm bleef roezemoes gonzen van kakelwijven en schorrige kerels, rond ’t zwarte stoompijp-gevaarte.—

—Nou he’k nog twintig pond prêchtige loage woaltjes hee? eerste prime-kwoaletait!.. hai jai doàr!.… kalf-mi-je-natte neus!.… hoeke motte ’t weuse?.…

Op plaatdek van machinekamer, dat gloeide van stoom en zon, trampelden de kerels ’n deuntje, brak weer herrie en gestrij los, tot de Bode er met z’n staalharde stem weer tusschen invloekte. ’n Knappe donkre vrouw, was uit ’t gedrang opgesjokt, met ’n zwaren zak voor d’r buik, dien ze met knieduwetjes opsjorde, en in blaas-zucht smakken liet op veilbank. Haar kop droop van roodzweet en gloeiing.—

—Dominie hiet! paa’s d’r op en bran je bekkie niet, schaterde [133]de Bode.… seg vrouw Reep.… soo is dur puur gain vatte àn.… hee doàr!.. help jullie ’t goeie mins ’n handje sjorre.… hooger òp.… soo!.… soo is ’t broaf!

Plots gulpte de zwartmastige pijp rook uit, verwaaiend in roetgolvende mistkransen over de tuinderskoppen, hun rompen wegdonkerend in roetbruinen damp. Ze kuchten en vloekten de werkers, achter den brons-zwarten mist, en stil éven bleef Bodestem weg. Maar daadlijk uit wegroeting van rook kwam ’t afgeroepen nummer opzetten, naast de donker-vette vrouw, opdringend met blauw beschilderde manden.—

—’n Uijtvinding, lachte de Bode, blauwkokke in ’n beskilderde skulpmand.… hi-hi!.… nou minse.… wa segge jullie veur veertig pond blauwkokke!.. prechtige kapcainders!.…

Snel en stemme-knetterend joeg opbod-jacht tegen elkaar in.

—Ke jài die nie hebbe Dirk, jai hep tug gain blauwkokke teelt!

—Es kaike hoeke se goan.

—Sestig.… tachtig!.… tachtig.. allegoar!.. Bi-jai-t-Hain!

—Naigtig! viel Dirk kalm uit.—Hij kon sullie d’r bestig bruike.… bai s’n aige doppers.… had ie vroag veur bai s’n klante!.…

Meer en meer doppers werden opgesjord naar veilbank, en haastiger wisselden de venters hun waar uit. Zak op zak bonkte neer voor den Bode, en woester grabbelden z’n vingers in ’t groen.—Vóór de veilbank gedrongen uit achterste rij, stond ’n oue, beverige pachter, knorrige kop met ingegroeid zwarte vlekken op z’n neus en mottig voorhoofd. Aan z’n bepukkelde kleine oortjes, glimmerden koperig-gouden ringetjes, waar ie telkens met beverige handen naar greep, aan trok en kneep, dat z’n lelletjes bloed-rood gloeiden bòven z’n bontvervigen halsdoek, die morsig om z’n vest kreukelde.

—Veur ’n f’randring.… vaif bosse duifeke! wie set dur in!

Laag, armen uitgestrekt, hield Bode de bossen wortelen in z’n hand, wortelen, breed-puntig als priktollen.

—Die mo’k main hiete! [134]

—Aràit!.… moàr se sitte vast an twee mandjes postelain.. wie sait dur wá’—Harder, staliger klonk z’n stem, uitdagend, verwaaiend in brieskoelte.—

Onder koelscherm uit, kwam roetige negerkop van stokersmaatje koekeloeren. Langzaam groeide zijn lijf hooger òp uit de, hittesfeer rondschroeiende machinekamer, waar ’t heet stootte en bonkte in treinrhytmus.… De stikwarmte uit hamerend boot-hart vloeide rond de groenten en vruchten, stookte en gistte ’r zwijmel van stankdampen. Tusschen de tuinders drong stokersmaatje zich heen, naar ’t dwars-vat met water, gretig loerend naar ’t kraantje en wit-steenen kom. Z’n roetige handen graaiden haastig door opening tusschen wat venters, naar drank. Gretiger nog omknelde hij ’t kraantje, met z’n beenen en romp weggedrukt achter de woelige jagende veilers, die in vuur van koop ’m niet doorlieten. Stil werkten z’n allééne handen en armstompjes in woeligen grabbel, als afgehouen levend, tusschen wat kleine ruimte-spleetjes, lieten ze ’t waterstroompje de kom inkletteren. Zacht-voorzichtig werkten de roet-handen zich weer achteruit tusschen de lijven door, de zwarte vingers krampig strak in greep om den wit-steenen rand gekneld. Gejaagd slurpte stokersmaatje, ingebukt àchter de ventersruggen in klokkende lafenis, z’n heete keel vol koude vloeiing begietend. Weer woelden z’n handen en armstompjes naar voren, tusschen dijen en koppen van laag zittenden, en weer slorpte ie bak na bak lauw vat-water in.—

—Gaif main d’r ook us ’n koppie, kost tug niks hee? lolde Klaas Grint.

Maar roetgezicht van maatje, waarin de oogen nikkerig met ’t vreemd-wild wit hadden òpgelicht, was al weer verdwenen achter de kerels, in de stoom-heete, blakerende machine-kamer.

Weer acht bossen tolronde wortelen bracht Bode in veiling. Drie tegelijk dongen gretig, heet.

—Ksj.… ksj!.… katjes! joag d’r malkoar moàr op.… schaterde de Bode.… dertig sint!.… veertig.… mooi soo.. ksj!.. kaik!.. da’ hai je Antje Meele.… kom Teun!.. gaif toe!.… gaif toe.… ’t is tug ’n maissie.… [135]

Teun lachte, was blij dat ie van ’t bod af was, begreep den vrindenwenk.

—Vaiftig.. veur de derde moal.. Antje Meele.. hai je-en-hoord netoàris?.. nou doar dan.… anpakke maid! g’luk d’r mee.… aa’s sullie dur nie veur aige bik benne!.…

Over de koppen zeilde Bode de bossen naar Ant Meele heen, ’n rood behaarde, slank mooie meid die opgedrongen stond, tusschen de rumoerige kerels. In vaart nog greep ze de peenen tegen ’r borst op.

—Nou he’k drie bakke mooie sloà.… nie te sien.… mo je-en-gloofe.… op éere-wachtwoord.… stoan … onder kiste-stoapel.… bai àn wal te kraige, drie fersche bakke!.…

—Sestig, plots zonder voorbod schreeuwde ’n mottige venter op ’n kist, weggeduwd achter twee vrouw-ruggen, èven in wippertje uitrekkend z’n hals, dat Bode net nog z’n pukkel-neus zien kon, voor hij weer snel in die diepte verzonk.—

—Sestig.… seventig.… vaif en seventig riep Bode, z’n hoofd draaiend naar allen kant, om te kijken of ’r opbod gewenkt werd in verre hoekjes.

—Tachtig schreeuwde nerveus, de laagzittend weggeduwde weer, even opwippend, nù met z’n heele mottige kop boven de vrouwruggen uit.

—Naigtig, van andere zij klonk ’t sarrend.

—Roggemegoggel! f’rek jai!.… die flop is main de heule uchend t’met in de wiele.…. ikke ken d’r niks praise.… of hai is d’r bai.… nou ikke dankkie.… ikke mo nie meur.… wa jou Dirk?.…

—Mo jai waite, binne d’r main soake nie!

—Nou seg.… dá’ binne d’r drie bakke.… die je nie sien kenne.… drie bakke.… kroppies!.… kenne wel floddermusse weuse.… die sloà, hee?.… heuldegoar slap!.… ikke mo nie.… wa? wà?.… nog hooger.… hoeveul sait ie doàr?

—Eén vaif schreeuwde Dirk, éen vaif.… je mag je wel hoaste laileke brompot!

—Roggemegoggel! ikke mó’ nie’.… kenne wel puur floddermusse weuse hee?.… mijmerde ie voor zich uit, tegen de [136]donkere wollig-besjaalde wijfruggen op, met z’n weggezakten kop in de diepte.

Van allen kant gonsde snater en rauwe klankenwarrel van stemmen. Zon gloeide fel, barnend, stoofde de stanken, de broeilijven, en al pafferend zweetten de kerels, in lollige rumoering van veilhartstocht.

—Nou stoàn ’k tog puur van drie uur.… f’rdomd aa’s je hier sitte kenne, klaagde ’n tuindersvrouw, met morrend, moe-nijdig gezicht, ’n zwart breikous-stompje telkens van d’r borst, onder d’r kippige oogjes trekkend. Snel, in naaldflitsend beweeg breide ze mopperend voort, van ’r vingers-dansend draadgeweb, aldoor òpstarend naar Bode en groenten.—Geen gaatje plaats was er meer op de boot. Al de tuinders, lomp en hebzuchtig, hadden zich neergesmakt op manden of kisten of stònden op koelscherm. Dikke dijbrokken en achterwerk van ventsters, spanden ingekneld tusschen broeibeenen van kerels. Tegen de donkere pijp in ’t luchtbrandende blauw, leunde ’n troep beweeglijke werkers, lachend en krijschend, grimassend achter stillen rug van kapitein. Ze lolden met de breiende vrouw, die kippig en doodmoe van ingekneld-staan en hitte, niet veel zag van de waar, knorrig gromde, dat ze nog den heelen dag te sjokken, te venten had in de stad, in die pesthitte, en nòu d’r beenen al voelde als verlamd … En aa’s se d’r nou moar ’n kop leut kon naime.… ze had d’r dorst en honger veur drie.…

Nerveuzer breidde ze door, tegen ’t hoofd van een kerel, vóór haar buik en beenen neergehurkt, d’r stuipig stompje kous boven z’n pof-pet komiekerig verkronkelend, onder de snelvingerige webberijtjes van ’r naalden en draad. Telkens flitste zon bliksemend licht op de naalden, die even hel-elektrisch gloeiden en schichtige flikkerpijltjes puntig àfslingerden, tusschen de sjofele kerels en hun morsige stankplunje.—

Bode had uit de kajuit ’n borrel gekregen, gelijk met „notaris,” die in vadsige houding bleef luieren in zonnegloei, tegen de pijp aangeleund, den borrel in één achterwaartschen smak van z’n hoofd, z’n keel ingoot.— [137]

—Netoaris hep ’m glat laid s’n happie!.. lolde ’n groenboer met afgunst, hunkerend naar eigen zuip.—

Rooie kop van Bode lachte, mond-wijd.—Z’n tong klapte klakjes van genot tegen z’n gehemelte òp en prachtig z’n tanden glinsterden blank tusschen z’n vuurrooie lippen uit. Lustig hadden de venters den zoet-inglijenden borreldronk beloerd, want allen snakten naar ’t brandvocht, zalige lafenis in de venthitte.—

—Nog een borrel veur aige bik, veur de Bode, ironizeerde Klaas Grint.… enne een veur de „neerstige netoaris”.… daa’s veur sain drooge keel van ’t skràive … hei smoàkkert?

Dirk veegde z’n mond af, watertandde, voelde flauw speeksel op z’n lippen klefferen, en van allen kant, de zwoegers rumoerden heete grappen rond, nou er zoo vroeg al door de „heeren” geheschen werd.

—Strakk-en-an jullie beurt hee?.… beet de Bode terug.. En nou!.. manne broeders!.. luistert!.. tien bosse rebarber.. segge tien.… wie seit dur?.…

Van alle kanten tegelijk, krakeelde bod tegen elkaar òp. Een vurigste, schreeuwde hoogsten prijs, bleef winner.

—Veur Vink.… ses bos.—Nou he’k nog vaiftien.. wie sait dur? Weer daverden stemmen in golfstoot tegen elkaar in. Geraas kraterde los. Ze scholden, keven, nijdigden, nu de làter-geveilde rhabarbers veel goedkooper gingen dan de eerste.

—Da’ binne dur gemoedereerde liefhebbers, grinnikte de Bode.… nog ses bosse.—In woesten slinger zeilde ie de verkochte stelen naar den groenteboer die ze gekregen had.

—Gooi jai hullie moar in ’t bakkes hee, jai kailt moar roak t’met!

—Nog vaiftien bosse vàn.… „netoaris?.…” vroeg Bode, doend of ie niet merkte dat ie ’n kerel pal tegen z’n pijnlijken neus gemept had.

—Houweke!, schreeuwde achter de pijp notaris uit, met even oprekking van z’n hoofd uit luien armenleun.—

Dirk bood ’t hoogst, kreeg ook, in joligen zwier, de heele vracht van Bode toegesmakt, pal in z’n armen. Maar nergens kon ie zich roeren, wist ie z’n bossen te bergen. Schuin [138]achter ’m hing al ’n rij manden, los, tusschen vaten en kisten.—Met de vracht z’n armen ingekneld, paf van zweet en hitte, bleef ie staan, tusschen de zittenden, hurkenden en woelenden; probeerde ie zich langzaam los te werken, met z’n zakken erwten en manden, uit het wasemende, broeiende menschenkluw.

—Nou nog sestig pond witte kapcainders.… wá’ segge jullie nou.… de loatste ressies.… Veur d’n dag manne.… dappere vrouwe of te wel kenàu-Ha?.… neenet.… kenau.. boè seloars!.…

Zwaar sjorde ’n zak uit ’n bres geboorden hoek, op veilbank. Half afgezakt van den zinken rand sleepte ’n pachter z’n waar bij ’n touw, blaas-hijgend van hitte. Maar niemand bood meer, dat woedend de kerel z’n vracht van den veilbank terug rukte, opbonkerde tegen beenen en hoofden, met ’n vloek achteruitstoof, rood van gift. Z’n waar schoot de bres door, die achter ’m weer sloot, knellend, walmend-benauwd.

Tusschen den muur van koppen en ruggen, gromde ie nijdig nog:

—Wâ suinige Job.… die laileke takkebos kaikt je an of je ’t d’r stole hep!

—Nou wa’ dan.… pluk jai vaire van ’n kikker hee? aa’s d’r gain sinte binne, moedereerde ’n oudje, z’n neus hard snuitend met ’n vuil rood zakdoek, dat ie als geronnen bloedlap tusschen z’n beverig gelige vuist kreukelde.—

—Nou he’k nog vaif bosse wortele, schoof ie weer nijdig af bij ’n ander.

—Dank hee?.… ken jou wortele nie hebbe.… binne main veuls te groot.

—Loop jai rond, duufelstoejoager.… sain f’rassereerd-goed.

—Disketeere komp hier nie van paa’s foàder!.. lachte de Bode.… wá’ há’ je nog meer?.… komt dur dan mee veur ’t licht hee?.… O? wà? niks meer? niks?.… dus je bin dur uit! Mooi!.… dan he’k hier nog ’n prechtig kisje ongetelde tuinboone.… Wie sait dur veertig sint.. veur die heule sak.… soo wait aa’s de broek van vrouw Zeune! [139]

—Vaiftig dofte ’n stem!

—Sestig, er boven uit gilde één heeter, trillender.

—Naigtig, ikke mose hebbe snauwde een ander driftig.

Weer zag de kerel op de lage kist, weggezonken achter de stom-breede vrouwe-ruggen ’n koop afgetroefd door z’n veiling-vijand.—

Even had ie weer ’n wipper van z’n bak genomen, den mottigen kop uitgerekt en gezien, met woede, dat ’t z’n ouë tegenstander was. Nijdig trampelde ie met ingeknelde zenuwbeving z’n beenen naar alle kant, dat de makkers voor en achter ’m vloekten en duwden, om de bemorsing van hun plunje.—

—Ben jai daas snurkert! hak je beene d’raf, aa’s je hullie d’r nie stil houe ken.

Weggezakt weer achter ruggenmuur, z’n pukkelkop gebukt, kookte ’t weer in ’m van drift, probeerde ie zichzelf wijs te maken, dat ’t toch veel te duur ging, hij zelf blij moest zijn dat ie ’r zoo goed afgekommen was.

—Haa’k strak-en an meskien die floddermusse had.. en nou.… potdoorie.… die haireboone!.… ongeteld!.… sitte d’r vast gain duusend in.… magge veur main bestig hebbe.… haha, wat ’n dolle smak.… Nou.… ikke mo nie!.. wa?.… wà?.. hoeveul sait ie?.… kaik.… prechtig! prechtig, joàge hullie sain d’rais ook op!.….. kaik! nog hooger.. hoor main-dàt-t’rais an!.… kaik.… goan die nog hooger! hoor! daa’s d’r puur doas.… Wá’ brenge die op?… vast gain duusend in.… ongeteld! Gain duut!

—Een vaif en twintig, staalhard, hortend klonk Bodestem.. mi je tweeë.. één dertig.… mi je drieë.… éen vaif en dertig.. één vaif en dertig.… een vaif en dertig.… éen moàl.… andermoal.… veur de derde moal.… Ritsema!

Stomp keek ie, de hals rekkende venter, stomp op donkre vrouwruggen. Zacht, in zenuwnijd trampelden z’n beenen tusschen engte van lijven, schijnheilig overgaand in ’n deuntje op ’t doffe hout, en brommerig raspte z’n ventersstem, dat ie d’r niks van hebbe most, van floddermusse en ongetelde boone.—

—Nou nog veertig pond peule, bestige, malsige, soetige, [140]schreeuwde de Bode, nog de loàtste ressies en dan is ’t puur daan!

Weer stortte ’n veiler rhabarber neer op de heet-zonnige zinken veilbank, die dampte van geuren als ’n wierookaltaar. Weer sjorden zakken doppers òp, en voort joeg onder proestlach en juichender krijsch, gedol en nijd, de roezemoezende koop; kwam er begeeren naar eerste schoft in de schorre, droge, heete keelen. Drukkender hitte gloeide en zwamde néér op menschenprop en koppen. Warmer stanken in zonnevuur, ontbroeiden op hun morsig vel, en de kajuit ademde wee-zoete luchten uit, van bakmuilen en grijnzende mond-manden, walmzwaar en duf-bezwangerd, naar ’t dek. Aardbeien, wee-zwoel geurden rond in ’n damp van benauwde zoetigheid, en telkens, in verschuif en versjouw van groenten, brandden de kisten hun rood uit, in zengenden blaker; kogelende vruchtjes vuur tusschen helgroen en zacht bleek, donker droef groen.—Groen, rauw als plankenkoloriet van Zaandamsche hutjes, omzond in heete murmeling van zomervreugd; tusschen pastel-teer bleek-groen.—En alles daar, zoefte voort in ’t landelijk kanaal, ’t hel-rood, ’t groen, ’t donkere en licht-felle, ’t brandende wortelenoranje, de zee-groene lichtverwiegende kroppen, de pastel-fijne erwten, de boonen en bakken, stoofgloeiend onder ’t blauwe vuur van de eindlooze lucht, hemeldom van brandend lichtblauw; hitte die wit vergloeide in daverenden zonnebrand op wei en bouwgrond, eindloos in ’t rond.

Als schroeiend brok zomer, levend brok aarde, in schipvorm saamgestampt, zoog de boot door het schitter-fel, licht-beketst water; als kleur-drijvende aarde-ark van groen en rood, tusschen goud-koperen gloeiing van roer-brokken en randstukken in glimmigen zwier van verglijende glansen. En rond de groente-ark, de hevige wemel, ’t brandende trillende koloriet van alkleurig kistenschmink. Vóór „Tuinders Geluk” zwierde kleurenbrand van andere booten, tusschen de heete zonneoevers van eindloos poldergroen. Vaag rumoer van stemmen klonk daar òp, achter de pijpen. Van ver brandde ’t aardbeirood uit kistenmuur, feller, hevig-heerlijk tegen hemeldom van [141]brandend blauw. En windeke van zomermorgen, briesde en stoeide, koel-streelend en wuft om de vruchten, de zweetkoppen. In ’t water ruischte ’t golfjesschuim, stoeide de zon met z’n sprankelend vuur van zilverend-goud. Droom’rig murmureerde rhytmische kabbeling van zonne-golfjes, om boeg en steven heet vervloeiend.

Dirk stond van geuren en bries bekoeld, polderland te overstaren. Van den luchthelm naast ’m sprong plots ’n rooie kerel àf met ’n zwaren zak lage waalen.—Rook wolkte over hen uit. Donkere gulping en bronzen veeg van stoom verroette, en pijp-zang baste in beev’rige galmen ’t vuur-stoeiende watervlak over. Bronzerig in wolksmook, verlicht in dagbrand, bleef áánroetten de rook, dat de kerels vloekten achter de pijp. De rooie venter, kuchend en keelschrapend, sleepte z’n zak op veilbank, van boven nauw dichtgesnoerd met ’n dikken vuil-witten band.—

—Wa binne ’t veur snoake?.… vroeg ongeduldig van z’n bank, de Bode droog-komisch op den rooie neerkijkend.

—Sestig pond loage woale.… de leste!

—Sestig pond.… prèchtige loage woale, schreeuwde Bode dadelijk, zonder te sien.… fersche, malsche woale.… wie sait dur honderd gulde.…

—Eerst kaike hee?.… se kenne d’r puur te dik weuse, norschte ’n vrouw.

—Sièn je woàr, duwde Klaas Grint er tusschen door.

Gejaagder morrelde de Rooie aan den zak, driftig rukkend, aan ’t wit stuk band dat er niet afkronkelen wou. Bode ophitsender, bonkte al met z’n handen op schouders van den venter, grimassig doend of ie ’m hielp trekken. Ongeduldiger geprikkeld, verhit, dolden en schaterden de kerels op ’m ààn.

—Die boel ken d’r nie los, vast nie.… da’ binne d’r gain woàle.… da seg ikke jullie!.. smak die gaip op s’n almenak.. da s’n ribbe kroake!

—Aas je main! je ben d’r nie lekker op.… aa’s ’n kikker op ’n kluitje hee?.… verontwaardigd snauwde knorrig en sputterend van vermoeienis de rooie groenboer terug, z’n zak [142]even loslatend, van verlamd moeheidsgevoel in z’n armen.

—Furt d’r mee, los die rommel, joeg de Bode weer op, dien ’t nou begon te vervelen.… furt! of ikke sèl ’t doen.… f’rdomme, ’t kroakt hier op de bank of Sinterkloas er reeë heb!

Van z’n stoel, beenen uitgekromd, rukte ie aan de zak, nijdig met driftige handmeppen, maar de knoop bleef in kronkel gesnoerd. Giftiger rukte de Rooie, dat ’t vette glimzweet van z’n blanken kop waterde. Niets hielp. Allen in voorsten rij beukten en rukten den zak, die als ’n levende romp, gepijnigd op folterbank, in z’n grauwbrons en plooi’rige vadsigheid méékronkelde en stuipte onder de driftige meppen der kerels. Lol hadden ze ’r van, gierende lol om de zweetende, vloekende onmacht van den rooien groenteboer.—

—Da’ goan nie, dolde Klaas Grint, hai hep sain d’r vàstbakt.…

—Nou, ikke seg daa’s ’t kouseband van sain tante!.…

—An-main-hupla!.. van sain skoonmoeder t’met.… die hep dur koabels om d’r kuite!

—Niks gedoan! ’t kouseband van sain maid! kaik d’r stoan ’n merrekie op!

Woedender voelde de kerel hitte-drift in zich òpfuriën onder ’t heete geschater en de stekelige lolletjes van de groenboeren rondom.—Maar ’t dolst maakten ’m de nijdige grapjes boven z’n hoofd van den Bode, dien ie niet zàg, maar hòòrde grimassen. Eindelijk viel ie nijdig op den zwikkenden en krampenden zak áán, beet er z’n tanden woedend op in, rukte den knoop heen en weer met z’n drift-gloeienden mond, als ’n hond ’n been-kluif,—knaagde, scheurde en knarste. Even kwam er ’n stompje loswarrelen. In grabbel trok ie z’n mes, sneed plots den band door, dat de zak, gerammeid, gehurkt en vernederd, van boven lossprong uit z’n worgenden klem als met ’n snikzucht naar lucht.—

Weer nieuw goed werd aangesjouwd, nù losse slabakken.

—Mo’ je nog twai bakke, soo uit ’t knuisje van Knelis Tijsse?

—Hee, hai je d’r veur main ook nog twai? [143]

—Ikke hep per nog één veur je, krijschte ’n ander er dwars door heen, veur de hàlft van sain prais.

—Daa’s liederlik, jai natte kip! hou je bek, jai ben d’r nie in vailing.

Met ’n grooten bak sla wou de dwarsdrijverige onderduiker zich door het kluw venters heen werken, maar van allen kant, bonkten ze’m terug, moest ie, strompelend en struikelend maken dat ie weg kwam, ’t stillere boot-achterend op.—

—La’ da’ varke nie deur.… eerst de bakke van Tientjes wèg.… hee Tientjes! wa hai je dur nog meer?.… rebarber he’k had, peene, sloà, postelain ook.… boonekruid … loate „spanneezie”.…

—Ben d’r uit! schreeuwde Tientjes opgeruimd terug!

—D’ruit! mooi, dan he’k nog tien bosse faine peene!.…

’n Sjofele, monsterleelijke tuindersvrouw, rimpelig begijntje, met dik-apige lippen en naarvoren gestomd kakement, had zich, in ’r hard-geel manteltje, vooruit gedrongen, bij kleine stootjes en duwetjes. Nou alles op ’t end liep, ’r verslapping kwam, en wrevelige hang naar schaft, drong zij vooròp, listigjes spekuleerend op vermoeiing der andere groenboeren.—

Met schuchter-zwakke stem zette ze’n bodje in, en plots dromde woeste snauw van alle kanten tegelijk op ’r af.

—Saa’k laife! da’ hai je ’t kallef mi-de-natte neus.—

—Loà de boere moar dorsse! ken hoàr ’t skele, minachtte ’n andere vrouw met venijnigen, puntig-bitsen kop, bejeukend d’r scherpen neus, die uitpriemde als ’n boor onder ’r gore steekmuts. De eeuwig-breiende ventster, moe, met ’r knorrige moppertronie, snauwde mee, schril. Niemand gunde ’t rimpel-begijntje ’r sjofele koopjes.—

—Roggemegoggel! de gele medam hep ’t puur op d’r heupies.—

—Se hep o-de-keloonie van d’r gelant op d’r jakkie, hoonschaterde vrouw Zeune, en de brei-vrouw rolde weer ’n vloek naar d’r verschrikt snuit.

—Veertig.… sint.… veertig, hakte de Bode door stemmen-gesnauw en gekef heen.… veertig eenmoal!.… [144]

—Vaif- en veertig, nijdigde ’n andere vrouw, alleen maar om òp te bieden, wrevelig-wetend dat ze de waar toch niet noodig had, volgepropt als de mannen en wijven al zaten, bij den laatsten rondgang.

—Vaif en vaiftig! dolde ’n kerel ’r tegen in, die de gele madam niet luchten kon, met genot ’r uitgehuilde kaken zag verangstigen.

Zweet-rood glom de gele madam, stotterend in verlegen angst, bekrabbend ’r apigen gelen mond en kin. Benauwd glunderden haar oogjes, vol glinsterig, sluw-bang licht, òp naar den Bode. Want op ’t eind van elke veiling was zij taai, zij, dat wist de kerel.

—Sssjesjjtig, siste ze even uit, met ’n wenk van ’r magere knokels, sluw, schuchter toch.—

Nijdige snauwhoera’s gierden ’r hoon-scherp tegemoet.

—Je man kaikt mi sain skele lampies noa je hain!, sarde ’n tuinder achter ’r rug, haar telkens porrend tegen de schouers, dat ze schokte.

—Nouw sssjjoà.… nouw sssjjoa.… aa’s.. aa’s … tongsleepte ze, in wanhoop opgejaagd om hooger te bieden. Haar naar voren gestomd, geel kakement sidderde van zenuwschokjes, ’r apige lippen trilden, en ’r ingedrukten neus, wijd opgewipt bij de reukgaten, bewreef ze onder ’t lispen.. nouw.. sssjjoà.. jullie gunt t’r main gain sssjjpòg woàter!

—Wa’ mò je tug mi die peene veur sestig uitvoere waif?.. je koop hullie pattekelier veur vaiftig bai ònster.… lolde een weer in hoontoon.

—Nouw sssjjoà … nouw sssjjoà … brabbelde ze verlegener terug, òpstarend in oogenangst naar den Bode, met zenuwsnel wimpergetril, als hing ’n slingerend mes boven ’r hoofd,—De vrouwen grolden, konkelden en schaterden vinnig jaloersch, lol-woest, dat ze’r zoo hoog opgedreven hadden, in hun gejaagd bieden.

—Nou mag sai d’r biertje loàte werrike?.. Bi-jai-’t-Hain!

—Sestig, eenmoal, veur de derde moal, hakte de Bode droog door, vrouw Joapeke! [145]

Ze beefde als ’n riet, vrouw Jaapeke! Ze voelde, in ’r zenuwangst, dat ze toch te hoog was gegaan. Bang graaiden ’r gele, breed-bemouwde, slobberige armen, naar de penen die de Bode tegen ’r platte borst smakte. Geel-rooiïg vervlekt, dampte ’r tronie, dat monsterlijker rimpelde als oudwijverig apenbakkes, in glimmig zweetvet. Niemand durfde ze aankijken, als had ze een gemeene streek uitgehaald. Tegen ’r hardgeel, verkaald kort manteltje, knelde ze zenuwachtig de peenen, en banger loerde ’r monsterlijk verdroogde begijntjes-kop ùit, tusschen den fellen daver van ’r wortelen-oranje en ’t fijn-kartelig uitgeknipt donker groen loof.—

—Nog twai koopies, dan is de skaft dur, lachte de Bode, ’n bittertje weer met smaktong wegklapperend en opzuigend z’n adem.

—Nou he’k nog ’n sak mit laifende woar.… gain f’rklikker in de buurt?.… niks nergens peliesie?.… wel-nou-dan!.. dan he’k hier spring-laifende woar.… twee prêchtige kenaintjes!.… kaik hullie tippele!.. kaik hullie tippele!.. la’ main in gos noam niet langert proate.. beste minse!

De grauwe zak had ie opengefrommeld en er met één hand, bij de ooren, ’n donzig blond konijntje uitgegrabbeld, dat angstig spartelde en voorpootjes kramperig tegen wit-bevlekt borstje òptrok.—

Schater barstte òp naar ’t hangende diertje, kerels gierden, vrouwen gilden.

—Sou ’t d’r ’n broertje.… of ’n sussie van sain, moar dur sit dur nog een percies-eender in de sak.. wie blief dur hullie!

In rauwen humor, de twee ooren in één hand saamgeknoopt, keerde ie konijntje naar zich toe, ruggetje naar de koopers, vroeg ’t, venijnig tikkend met vingertop op beweeglijk zenuw-trillend neusje:

—Hoe vint ùfus de f’rgoadering.… die ùfus broàde sel? ouë jonge?.…

Heet gegier raasde uit den troep en konijntje draaide ie rond aan z’n ooren, dat dierke als ’n spiraalwrong, weer duizel-snel terug-schroefde.—Kramperiger spartelden opgetrokken voorpootjes; [146]suf bleef staren ’t stomme kopje tusschen engen oorenknel; sneller en verbluft trilde angstiger ’t blanke neusje.—

Vrouw Jaapeke was er weer ’t eerst bij met ’r bod.—

—F’rvloekt, die komp nou altait op ’t lest! stiekem uit ’t hoekie.… snauwde de brei-vrouw weer, giftig doorwriemelend d’r steken, bij webbende vingertoppen.

—Is juffer luiwoàge weer an ’t woord? spotte ’n groenboer naast ’r.

—Nouw sssjòa … nouw sssjjoà … kauwden ’r dikke lippen weer, en zweeterig, met rooie vlekken, rondgetrokken als doffe bloedvinnen, glom ’r gele begijnentronie. Angstig loerden ’r oogen òp naar ’t zacht nog nàschommelende konijntje, dat de Bode telkens kleine draai-duwetjes gaf. Droeverig-gebluft staarde ’t kopje, de oogjes trilden, keken wijs, als voelde ’t deernis, dat ze ’m zoo plots uit z’n stik-donkeren, duffen aardappelenzak, in ’t felle zonlicht daar te kijk hingen. Z’n spichtige steilgrijze snorhaartjes beefden en z’n weeke angst-bekje mummelde wat, als verkauwde ’t z’n eigen angst.—

—Veertig éenmoal.…

—Sestig, ’n rauwe stem van tuinder klonk achteruit.

—Ksjt! ksjt! katjes.… siste ’n kerel, sloan jullie de gaile medam veur de sokke.…

Weer trok weduwe Jaapeke beverig aan ’n grooten knoop van ’r hard-geel manteltje; sterker beefden ’r oogwimpers.

—An joù juffer luiwoàge!.. veur aige bik!.…

—Wa’ mot dur medam mi’ knaine van doen? sai frait d’r puur kalkoene!.…

—Nouw sssjjoà … nouw sssjjoà … sleeptongde en lispte ze angstig terug, afwerend duwen en grapstooten in rug en zij, jullie gunt dur.… gunt dur.. ’n minssjch nikssjch.

Angstiger loerde ze naar Bode òp, of hooger bod inviel.

—Sestig één.… sestig anderr.…

—Vaif en sestig!.…

—Mooi soo!.… gooit de boel òp waife;.… aa’s alles brandt brandt woater ook.. la’ jullie je aige nie troefe.. van die gele sloerie-ekster,—stootte ’n venter uit, grinnekend tegen ’n buurman. [147]

Weer had vrouw Jaapeke den Bode stiekem gewenkt, vlak op z’n schoenen, schuwtjes-snel ’n knauw met ’r beverige handen àfdrukkend.—

—Aaj! vrouw Joapeke! main eksterooge! krijschte de Bode een arm en been lawaaiig-komiek de lucht insliertend, ’t konijntje meeslingerend bij z’n ooren.

Joelende hoongier schaterde los. Vrouw Jaapeke stond bedremmeld, nu Bode ’r in z’n lol verraden ging, dat zìj aan ’t bod was; dat zìj op z’n schoenen gedrukt had. Weer hooger ging tegenbod;.… angstiglijker rilde gedachtetje door ’r heen, dat ze de beesjes niet kreeg.—

—Sien jullie, de gele medam waa’s ’t weer!.…

—Anme huppla!.… nou kraig sai twee fraiers thuis!..

—Tachtig, hakte weer door de Bode, en weer voelde ie ’n half verborgen druk van vrouw Jaapeke’s beverige knokels op z’n schoen.—

—Vaif en tachtig eenmoal.… andermoal.… veur de dèrde moal!.. vrouw Joapeke!

Weer barstte ’n rauw hoera los, rond de gele medam. Ribbe-stootend bonkten ze’r, gilden en hoonden de jaloerschen om ’r heen.—Want ze wisten wel, dat zij dingen plaatste, die anderen nooit gebruiken konden, bij wijven in de Nes. Daarom durfden ze niet nòg hooger tegen ’r opbieden, bang dat ze ’r misschien aan hangen bleven.—Bode had konijntje weer in den zak gesmakt en rolde de levende waar vrouw Jaapeke tegen ’r platte borst, boven wortelenstapel, waarmee ze nog onder de armen, tusschen de mensch-kluw ingepropt knelde.

—Saa’k f’rbrande aa’s ’k snap wá’ ’t waif d’r mee uithoale mot.… verleje.… mi Juni hep sai ook.. die vaif prêchtige leeuwerikkies kocht.… die hassebas.… woar hoalt ’t murmel de sinte van wèg!.…

—Van beroep is d’r man tug stroat-oàrm, hoonde ’n ander.. hee! gele medam, koop jai d’rais ’n nuwt stelletje kiese hee?.…

—Trek jai d’r veere van ’n kikker! schaterde valsch mee de vrouw met d’r rooie kap en woelige sierseltjes, boven ’r voorhoofd.… [148]se is t’r moager aa’s ’n tang! en ’t laikt dâ se koopt veur aige bik!

—Nou, grinnikte de brei-vrouw,—in de stad … loopt ’t mins.… soo ver aa’s de hemel blauw is.… en roakt t’met nooit niks kwait van d’r kar.

—De leste koop!.… luistert wèl, goê-liën, schalde hoogklaar de Bode weer,.… om te beginne en an te vange mit ’t begin, he’k hier ’n prèchtige takrooie maidoorn.… wie blieft.. wie-sait!

Van vier kanten raasde áán, dooreengolvend stemgekletter.

—Tien! vaiftien!.… achttien!.…

—Mit je àlle achttien, lachte Bode, mit je àlle twintig.… wie mot!

Dat was blomgoed, waar de hééle stoet op loerde.—

—F’rfloekt.… de fint snait d’r ieder dag ’n takkie van sain boom.… aa’s tie dit joar.. gain tachtig pop veur s’n boom moak, hiet ik puur gain Teun Stainders meer.…

De eerste bloemenkoop was weggerùkt. Langzaam achter ’n stapel aardbeikisten, wrong groenboer nog twee kleinere takjes. Maar nòg schreeuweriger, voor hooger prijs, kochten ze die in. Ze wachten er op, en hurrieden alle tegelijk er om.—

—Op is de boel!… gelukkig, kwam d’r aêrs nog muiterai an board.… Moandag weer ’n handje!.… lachte de Bode, en nou he’k hier nog prèchtige lelies.… wie mot dur.. wie?..

Nauwelijks had ie de vormfijne lang-stengelige bloemen in de handen of ze smakten op ’m neer. Twee vrouwen rukten ’n heel bosje uit z’n warme knuist.

—Ikke ook, ikke mot d’r òòk.…

—Hier.… doar hai je vast màin.. vrachie sinte!.… Ikke hep d’r tien!.…

—Màin.… main!.… daa’s gemàin, gilde ’n ander.… ikke hep d’r eerst sait!.…

—Krikf’rdorie.… die blomme luchte lèkker, snoof Dirk verbaasd-loom òp.. die mo’k hebbe veur main klante!.…

De vrouw met de stuipige breikousstomp was plots òver de hurriënde en dringende kerels heengebukt, ’r vat-breed achterwerk [149]’n groenboer langs ’t gezicht schurend. In woesten ruk, had ze vrouw Jaapeke de lelies uit ’r hand gescheurd, de bloemen haastig in d’r schort beschermend.—Vier andere vrouwen, met verkoop van veiling, zwaarlijvig bijeengeklonterd, sprongen bijzij op gele madam af, om te zien of ze nog meer blommen bergde.—Maar in één ruk had de breivrouw ’r leeggeplukt. Grienerige woedetrekken groefden om schrei-mond van gele medam, en sputterend spoog-lispte ze vloeken uit, naar de woeststerke wijven. ’n Endje van vrouw Jaapeke af, waren nu wat groenboeren op de brei-vrouw losgesprongen, om die den blommeboel te ontfutselen, bonkend en haar bekrijschend dat ze niet had laten uitveilen. Maar breivrouw weerde zich heftig, trapte naar achter, beukte opzij, in den knellenden warrel van graaiende en rukkende handen, stampen van beenen en lijven. Bodestem schalde plots bòven ’t warme stoeigewoel uit, in lach van z’n frisschen kop.

—Nou nog wa’ prêchtige pioene, wie-se-hep kraigt de staikels.… ikke hou de blomme—.. In wat tellen hadden de venters ’m afgekocht.—Broeierige woeling gistte los in den veiling-prop.—Snikhitte dampte om hun zweethoofden. Zon priemde fellere lichtlansen neer op de boot. Elk plekje braadde en kookte.—Spraakloos buiten ’t gewoel, stond kapitein voor zich uit te staren, ’t vonkwater in, en hoorbaarder nu, achter veilingstilte uit, klotste de golfjeskabbel tegen schipwanden òp in schuimende koeling en week ruischgestroom.—

Hunkering naar ochtendschaft ging rond. Om den Bode klonterde de menschenkluit los. Twee dikke groenboeren kankaneerden in nauw gangetje van hangende manden en kisten, naar de kajuit. De dikste, achteruit dansend, met kwabbige schommeling van z’n vet lijf en spanning van dans-dijen, strompelde gladkoperen traprichel af. Springend met kromgebogen armen, ’n zwaai de lucht in, plof-bonsde de andere op z’n borst en buik. Achter hen ààn, trampelde ’n heele bende naar beneden, de kajuit in, waar al wat kerels, mistig berookt in halflicht hoekje, saamgebroeid hurkten achter hun manden.

Als ’n laag-bezolderde ark, spitsig toeloopend en hellend bij [150]den boeg, dampigde de kajuit, volgesmookt van pijp- en sigarendamp, snikheet. Groòter en ruwer dan in ’t fel deklicht, onder half schaduw nù, lijfloom neergesmakt op de rooiige ruw-bekwaste banken,—leken de vrouwen- en manskoppen in de kajuitsdiepte. Achter enkele half-verduisterde hoofden, wangbrokken en kleurig haar, stroomde zonnelichtspuiing, door hooge ronde kijkgaten, beomtrekkend èven wat tronies in zoom van goud, fijn vloeiende lijn, die gloeide soms als electrische lichtdraad. Schuwere glansen schoten door morsig beruite kijkgaten, hoog ingeboord boven boeg, scheemrig vervloeiend in de halfdonkre kajuits-sombering.—Langs de wanden en midden in, plankten de ruw-rooiige banken, breed, waarop neergesmakt dromden in stomme hurrie van punten en brokkelige kanten, kisten, pakken en manden.—In de kajuit stonk ’t duffer, vunzer nog dan op ’t dek, waar dòòr de groenteluchten heen, soms nog ziltig zoute lucht van zee-windstroom aanwoei. De hooge kijkgaten, ’t heele schip langs, brandden in reflexvuur van kanaalwater en zonnegloed, tusschen ’t opkruipende half-duister in de stik-heete kajuit, als gloei-gouên oogen. Tegen de grijs-grauwe morsige zoldering zonden wat lichtkrinkels, die trillerig door elkaar heenspiraalden.—Vlak onder de gloei-gouden licht-oogenrij van kijkgaten, doorzond en fel-verblindend, kropen schaduwtinten langs verdonkerde wanden, zonk de kajuit in, vaag-kleurig van paarsen rook, even doorneveld van zwakke glanzen.—In al òpgeknelder drom trampelden de vensters van ’t dek, smakten zich neer op de banken, tusschen hun pakken en kisten.—In roodbruine somberheid plankten de banken, en heel de kajuit, met de oppropping van koopwaar, leek ’n groef, roodsteenig en duister, waarin schipbreukelingen saamgevlucht stumperden, bàng omknellend hun laatste rijkdommen.

’n Lange kerel, met heel kleine oogjes, z’n hoofd de zoldering rakend, waaronder z’n gebaren reuzigden, holde heen en weer te bedienen, stapte telkens op ’n vrouw af, die op bankpunt koffie schonk uit ’n bruin beschilderden koffie-stoomketel. Tegen muur van kajuitstrap, donkerde inhammend buffetje, waarin opgedrongen bijéén hinkten, diendertjes, manke jeneverglaasjes; [151]tegen elkaar leunden, flesschen, koppen, broodbonken, kaas, steenen bordjes en sigaren. Van alle kanten, uit de half duistere kajuit, tusschen het triestige roodbruin van banken en morsig grijs van zoldering, roezemoesden zeurige, teemende en krijschend-jolige, hakkelende en sputterende stemmen. Uit elken hoek warrelde geraas, gekakel en boerenwoest geschater. Gretig pakten de venters hun stukkenzak met halve broodhompen en mikkies uit; hàpten, hàpten.

—Koffie main!

—’n Bakkie g’laik!

De heele bende verdonkerd en ver-reuzigd onder lage zoldering en balken, slurpte koffie. Overal, ingebukte nekken en gezichten, de warme lippen op de groote kopranden platgeperst, vuile handen rond de kom gekneld.—In anderen klauw, de halve mikkies gegrepen, hapten dierlijk de geile ruwe monden, slurpten de tongen, grepen en persten de morsig levend-beweeglijke vingers, groen en bruin vervuild van smeer. Op verhoogd boeg-end, druk roezemoesde ’n gierend troepje, de beschaduwde koppen naar elkaar toegebukt, in raaskallende lol, omwolkt van paarsblauwigen rookmist.—

Soms even schampte òp, achter nevel-paars, ’n pijpekop, ’n kiel, rooiig-donker, grimmig-gebarende hand, ’n wangkant, ’n harige achterkop, met even lichtbeflitste oorrand, plots weer wegduisterend in zwaarder rookgewolk. Naar alle kanten liep de lange kerel met z’n dampende koffiekoppen, zonder schotels rondgediend, oorloos en gloeiheet, de klef’rige greepklare ventershanden induwend. Al meer reuzige schoenen, beenen en lijven zakten de loom nauwe kajuitstrap af, waar ’n ruitje even licht sloeg, voor ààn, in ’t rookige hol. De vrouwen bijeengegroept kakelden en kuchten, op d’r hooge banken saamgedromd, tegenover de woeste rookers, aan spitsig-hellende boeg. Telkens moesten ze inschuiven, opschuiven voor al meer instrompelend volk, dat tusschen vrachten en meegesjouwde bakken, als onder ’n lagen hemel van zoldering-morsigheid bijeen kwam broeien. De balken met donkere reten en vuile flodders verf, kruisten vlak boven hun scheemrige tronies. Aan ’t eind van middenbank stond [152]de schenkvrouw, breed ingebukt ’r oer-ketel te hellen. Telkens bracht de lange bediende, klefferig bevuilde koppen áán, hield éven schoongeplaste ònder den ketel-slurf, inmiddels vlug uit grooten suikerzak,—als overvloedhoorn blank-open neergetuit op bank-end,—’n schep opvisschend, en in zwierige vlucht afplonsend, in ieder kop ’n hoosje. Naast de ingebukte vrouw, die geen tijd had om ’r lijf te rekken, stond ’n vuil emmertje, van binnen bleek-rood uitgekleurd, met smoezel water, waarin ze luchtigjes,—toch doorschenkend uit ’r koffieslurf,—rond-spoelde de aangedragen, klodderig bestroopte koppen. Even ’t bruin-bestroopte van buiten wegplassend, druipend nog van vieze straaltjes grondig vocht, grabbelde ze met ’r natte handen de kommen weer òp, uit den emmer. En ’r zoon bleef bedienen, hield de reuzige koppen weer voor de tuit, die stroef stond, beklept-harig als ’n levende slurf, waarop vuiligheid bakte. En vlug, de eeuwig-gebukte schenkster rookte de kommen weer vol geurig koffiebaksel.—

Walgelijke stanken, duf en vuns rotbroeiden de groenten uit, de jenever, koffie en tabak. Tegen ’t roodbruine ruwe gebank, en den zwartmorsigen grond, zogen de stanken vast. Wilder, woester, in vergrootende donkering, slurpten, verhapten de koppen, met apig-dierlijke rukken ’t brood, in geilen slurp en zuig, smakkend zich gevend aan vroege vraatzucht en drank.

Dirk lag met z’n arm op ’n stapel duf-stinkende manden, en achter z’n hoofd, op tusschenplank van middenbank, tweekants bezet, stapelden bossen groenten en bloemen, zoet-zwoele lelies, tusschen voos-luchtende aardappels en kool, bruidsgeur en blankte, vermolmend onder gronderige stanken van benauwing. Elk ding wasemde stank uit. De kleeren van venters stonken als verrotte beenderen. Verhitte kroegasem en bloemengeur zogen door elkaar heen.—Naast Dirk, hurkten met beenen onder kin opgehaakt, Klaas Grint en Rink van den polder, happend en smakkerend in scharren en poonen, ronkend van vreetgenot. Dirk had z’n derde kop koffie al heet ingeslurpt, luisterde nu, dwars door leuter-geratel en handengeklakker van nasjacherende vrouwen en kerels om hem, naar [153]Grint, moeilijk verstaand, z’n oor geheven als luistertrechter, tegen den heeten herrieraas van stemmen in. Grint bepeuterde voorzichtiglijk z’n poonen, smakkerde bij brokken de vet-glimmige blanke visch z’n mond in, sprak en vergierde schunnige moppen, dat z’n uitkauwsel, telkens tusschen z’n snaterende kaken opschemerde. Als ’n zaal, waarin rumoerige kakatoes op eigen houtje krijschend konverseeren, dazelde stemmesnater rond. In al gamma’s brulden, lolden, lachten menschenkelen, schorre, rauwe, zachte en weeke timbres dooréén.—Soms klonken er als schrei-geluid, kermende klanken; dàn bulderde en donderde woordkrijsch uit, hevig en verhit in de mist-rookige kajuit.—Rink van den polder, slobberde jenever, door z’n scharrenmaal hèèn. Van uit z’n apigen knie-hurk, rookmistig omdampt, keek ie telkens flikker-scherpe kajuitsoogen in, die trilrige zonnekringen, wazig-vloeiend verspuiden tegen zoldergrauw. Eén balk-brok kreeg felsten stroom, waarop, in krinkelige rilling, als ’n zwabberende kurketrekker, ’t licht invrat als wit vuur. Naast Rink, ingedrukt en bekneld van twee kanten, met mandwerk, stumperde ’n bochel, door z’n puntbult ’n end van bankwand afgeduwd.—Peinzend telde hij eiertjes. Zacht schuifelde z’n hand in ’t strooien bed, en koelblank tusschen z’n groenig-vuile vingers, marmerden de eitjes, telkens teederlijk door ’m weggekoesterd in ’t gouden stroo. Na koffieslurp voelden de kerels zich bijna in de stad, furiede zuiphartstocht òp. Overal rinkelden jeneverglaasjes, zogen de rooie dorstige kelen ’t vocht in, vol wellust.

—Màin segoàr.… moàr hardstikke swoàr! schreeuwde Dirk.

—Enne main nog ’n kats, veur sain sinte, grinnikte Grint op Rink wijzend.

Met acht kommen tegelijk, in balans-behendigheid deinde zacht de lange bediende door den rookmist heen, naar stijgenden boeghoek, al hooger onder de zoldering uitreuzend, in bukhouding z’n kop op borst gedrongen, om zich niet te stooten.—Zwier-vlug deelde ie de kommen rond, tusschen de gretig-uitgestoken handen.—Sterker klonk weer gelebber, smakking en dof eetgeronk. Klaterende roezemoes, gillerig en hoog, onder [154]voortgonzenden toon van mannenbassen, gromde door de kajuit. Levende walvisch, leek ze menschen in angstlawaai opgehapt te hebben, die daar verwilderd in d’r half duisteren muil zaten te schreeuwen, te stampen en te reutelen tegen elkaar van kreupelen angst.—

Stooten van machinekamer bonkten trillingen door de wanden, bracht sidder in de koppen, handen en beenen. Door manden en bakken ging lèvende beefstroom. Alles zat in trilling; de tronies die raasden, de monden die zopen en vloekten, pruimden en kwebbelden; de handen, die vastklemden bevende kommen; de beenen, die trampelden of hurkten. Een flakkerende wiegel van schaduw en lichtvegen schemerde tonig en diep door de rook-paarse kajuit, rooïig-blauw verdampend in hel-lichtende òogenrij van kijkgaten, die loerden met zengenden vuur-blik.—Diep daarònder, de ingezonken lijven op banken, de handen op knieën, beverig doorschokt van machinedreun, de hoofden en oogen vertemperd in kleurigen wasem, tusschen den dof morsigen grom van roodbruin plankwerk en wandgrijs. Daar, midden in de broeihitte, sloegen, walmden en braakten de stanken òp, vunziger, uit half-open kelen van manden, uit zak-strotten, uit gaten en spleten van kisten. Zweet-rook van lijven dampte van kleeren; van barokke klompschoenen, enkele scheef en vergroeid als paardevoeten; van pilow-broeken en baaien rokken.—Uit alle hoeken wasemde rottende stank rond.—Schemervegen van schaduwzware tinten versluierden soms plòts groen-zwartig de kajuit. Rooie sigaarpunten gloeiden áán, in donkering van hoeken en de rondzonnige kajuitsoogen bleven loeren in fel vuur. Prachtige glansjes, smeltend en wiegelend, zwierden op menie-rooie randjes van drie gesloten venstertjes. Licht van waterkabbel wiegde méé met warrel van zonnespel daar in golfjes, àchter morsigblauw paarlmoerig-benevelde ruitjes. En wat trillerig geschijn deinde áán en af en om de kijkertjes. Als ’n diepe hangmat, waarin rookige schaduwen kwijnden en weer wazig-grillig verkleurden, in wiegel van gesmoord licht, hing de kajuit, plots weer in zachten schommel van boot; hangmat van rook en stank, waarin de menschlijven, opgepropt verduisterd in [155]grauwig paars en dampig gesmoord zonlicht, bewogen in nachtmerrie-realiteit. Uit pracht van diepe donkerdroomrige tonen, stemmige diepte van zachtflakkrenden kleurmist, zwaarbefloersd in grillig verstaltigenden groenen rook, doken telkens ànders de boerenkoppen òp. Roodbruin de banken, angstiger verdoffend den getemperden kleurenstoei der mans- en vrouwkleeren; in rooknevels de groentebakken en manden, dwars en stapelend uitgestald op den donkeren vloer, vóór sprookjes-reuzige voeten, òp schootbrokken, tusschen glazen, vuile kommen en rommelzooi van stronken en afval. Daar, door dàt hangmatleven, zogen en walmden de helsch-gemengde stanken, tusschen gebeuk, getril en geraas; broeiden de koppen bijéén; lekte ’t zonnevuur door de naven en ’t dek naar kajuit, waar de snikkende hittedag verduisterd en gesmoord lag te reutelen tusschen engte van duffe wanden.—Ènkele menschkoppen bewogen in glansgouïgen zoom. Wangbrokken gloeiden beschminkt van goudpoeierig schijnsel. Pet-vormpjes vergrilden in zacht-kleurig dof-duister.—Praat en slok, deinde òp uit diepe tinttonen.—Eetmonden vervaagden omrookt onder nevels, snorre-baardig, in harige ruwheid. En de golfjes in schroeienden zonnedoop, verspoelden kabbelig-speels, ruischend tegen de lichtoogen bòven hun tronies.—In paarsigen waas, de groote werkhanden woelden en gebaarden in en uit lichtvegen, rumoerend méé met hun zuip, hun krijsch, lol en ironie.—Handen, breed en geweldig als levende wezens, op zichzelf, hevig gekromd, verbronsd in aardewroet, in rauwe energie van beweeg en passie, tusschen den rookmist en rood-groenen damp, in wilde gebaar-woeling wègslingerend scheemrige vegen en tint-grillige schaduwen. Handen van bronzen reuzen, graaiend in smoor van zonnevuur.—

—Dà waa’s d’r main ’n sjouw Dirk, schreeuwde Klaas Grint, met beverige stem, doorschokt van dreun,—nou he’k tug puur naitig bakke oarbei op de boot—hee annaime!—main nog ’n bakkie leut!.…—

—Daa’s f’rduufeld achste bak, lachte de bediende.

—Nou wà’ sel ’t?.… betoàl ’k hullie nie? houw tot soo [156]langest je snoater,.… nou hoor-je Dirk? daa’s tug puur naitig bakke, allain van main rechterhoek!.…

—F’rek jai, viel Dirk met vollen mond in, zich verslikkend in hoestschokken, onder opslurping van koffie, dat z’n kop bloedrood te barsten dreigde.…

—Kaik nou, die wil d’r babbele aa’s tie te slikkebikke sit,.. wà noù f’rek?.. der kenne.. kenne hier op dek, puur.. dertienhonderd bakke oarebai!.… en f’middag komp ’r nog ’n nuute anvoer.… nou, dan wee’k daa’k goar bin!.…

—’t Is d’r dan ook duufels mit hoàst gonge hee?.. zei met diepe stem, zangerig, ’n venter vlak bij Dirk. Achter middenschot van bank zat ie, met verdraaid lijf, alleen neusbrok en oogen er boven uitloenschend naar de kerels.

Dirk, Grint en Rink draaiden zich half om.

—Hoe most da’ maint? vroeg stug Dirk.

—Wel nou, ’t is d’r nog gain drie weuke hee!.… t’met … daa’k … toe he’k de soete fransies sien hep hee?.… Wa’ màin dat d’r toen teugesloegte.… de vrucht wou nie sette.… alles d’r nog groen en half raip.. de grond uit!

—Daa’s net … veur drie weuke he’k niks aa’s rooie vlekkies in main tuin had, lachte Grint.

—Wel nou, zangde de diepe stem achter beschot weer, met halve tronie er boven uit, en een hand stumperig meebetoogend in beknelde gebaren,—de boel is d’r nou overstroomd hee?—

Met andere hand achter schot verscholen bonkte ie hevig op z’n weggedoken been, greep ie gretig naar ’n borrel, dien de lange kerel ’m brengen kwam. Achterover z’n kop, smeet ie z’n hapje donker mondgat in, bestelde smakkerend en likkend nog een.

—Nou, moar de haire hebbe d’r puur wâ inpalmt an ’t stêtjon en in de hoàfe hee?.… da stong t’met nie stil.… Van màin drie duusend kilo.. van sàin tweeduusend.. van Klaas, van Gijs, van Joap, van Dirk, sooveul aa’s sullie d’r hadde,—of aa’s je kèrtak veurskreef.…

—Wa?.… sooveul?… soo veul aa’s ’k f’rkoope wil hee? barstte smadelijk Rink uit,—buite da’ f’koop ikke tug òòk.. da kroak je ommirs? [157]

—Nou daa’s nie net, onthutst zei Grint, moar nou mo’ je.. mó’ je ook segge dâ je van ’t winter.… al kèrtak moakt hep.. van hoeveul je laif’re mot.—’n Màn, ’n man,… ’n woord, ’n woord.… hee?.… wa’ jou Dirk?.… wá’ jou Staine, wa jou.… Gais?.… je hoef d’r ommers nie veur de heule mikmak te f’rkertakteere?.…

—Daa’s klesseneere, lolde Rink, woest verrollend z’n gemeengroene oogen,—màin nog ’n bakkie leut hee!.… moar ikke f’rkoop wa’ kwait kèn … aa’s d’r beteder martpraise binne, al hè’k kertak veur vaif joàr!.… vat je!.…

—Nou seg, vergoelijkte weer sluwig Grint, de groote afnaimpers hebbe d’r tog ook hoarlie rissieko? daa’s net nie?.… en dá’ jòar.… f’rdomd.… sullie betoale d’r bestig hoog! da mô sait! Daa’s tog moar ordentelik! Velaije joar stong de mart vol van oarebai.… nie te f’rkoope.… hee?.… doar stonge wullie.… mit de pet in de ooge hee?.… en op haide?.… op haide?.…

—Nou, giftte plots ’n rooie driftkop uit rookwolk òpduikend, z’n beenen met gestommel van de bank afsullend,—dà tuig f’rdient d’r g’nog!.… wa’ doene die likkebaire.… niks gedoan hoor!.… sai b’toale d’r lootjes feuruit bai de swoager van dokter Troost … komme hullie d’r effetjes kaike hee?.. de kontreleur doen d’r ommirs alles!.. enne.… dan.… dan hebbe hullie.… allain mit de oarbaie opsende.… allainig mit d’r oarbaie.… sien je!.… ’n duusend pop f’rdiend.… in ’n weuk of soo, hee?.…

—Joà, moar de rissieko, teemde Klaas Grint.—

—Je suster rissieko.… soake aa’s piere.… soo staif.… om dà sullie de loodpot hebbe om vèur te skiete.… sende sullie ònster goed.… deur Duitschland … Enggeland.. en moake sullie d’r joartje wel goed hee? O die diefe.… die sloeries! schreeuwde Rink.

—Nou moar.. wa’ há’ je f’rlaije joar dan?… basstemde weer Steyne achter z’n schot, met z’n mondlijn even ’r boven,.. toen hâ je Beijens.… da’ rooide noa niks hee?.… die kaèrel.. hep toen ònster goed afnome hee? al wat wullie niet kwait kenne [158]hee?.… ’n sint ’n mandje hee?.… mit ’n straip of’r de bakke!.… je was d’r blai da’ se hullie d’r nog veur ’n sint kwait kwam!.… Moar die skevuit heb f’rdiend … die hep d’r waite … dá’ wai gain uitweg hadde hee?.… mit al ’t goed.… die hep d’r van màin.… van joù.… van jan en alleman kocht.… hee?.…

—Of daa’n skurk was, ’n geep.…. tromboneerde de woedestem van Rink, daa’s Beijens van de Skans hee?.… die skoelje hep d’r ’n achthonderd pop, in één slag f’rdiend, één middag.. Hai skunnigde alles noàr ’t buiteland.… hai hep d’r wacht, tut ie onster mi de pet in de ooge heb sitte sien!.…

—Je most d’r je stroopbek moar houe, woedde Dirk tegen Grint, jai.… jai!.… ’r sit d’r gain oasem nie soo goekòòp aa’s jai in Duinkaik.… en bestige grond da’ die vent hèp … swoare en lichte.… alles d’r aife bèstig … god’s kristus!.. aa’s d’r onse de half soo waa’s gaf ik d’r main pink veur … moar da rooit nà niks.…

Dirk gifte zich uit. Hij hield van z’n brok grond, maar de woede, dat ’t zoo belabberd was met afwatering en ie toch óók niet heelemaal kon werken voor zich zèlf, maakte ’m doodonverschillig. Hij gunde d’r geen korrel zand van aan Piet of z’n vader.… En nou ’t zoo beroerd ging, moest de boel maar waaien. Toch hield ie jaloersch, heet-veel van ’n brokkie tuin voor zichzelf en ’n wijf, als ie maar zoo iets ’n hoek had als Grint; vet, vruchtbaar, doorwaterd, warmpies in ’t zonnetje en licht.

—Nou jou lap is t’r àn de Beek ook bestig.… kermde Grint.

—Ferrek jai!.… mesiek! mesiek!… aldegoar bluf! doar motte wai àf.… of tie da’ nie weut hee?.… en kaik erais wa’ doar van de oarepels komme is?.… die hemme nou self poot!.… gain bloas!.…

—Wa’ ken main dat skele, jai beskait je land nie hee?.… suinige jop!.. moar heè? jullie sien nou dâ die mof van ’t stetjon d’r ook nie meer gaift.… aa’s veertien sint ’t kilo.…

—Krik f’rdorie, riep Steyne verbaasd en angstig,—en gister hep ie nog sestien sint betoald.… is die fint nou heuldegoar daas?.… [159]

—Daa’s net, moar nou sien die da d’r te veul is.… nou goan ie onster an ’t knibbele hee?.… wa motte d’r wai mee?… aa’s je ’t nie goed vin.… la’ ie je stoan!.… Je ken je bakke tug nie je kooters te suige gaife?

Dirk bleef stom, lurkte aan z’n pijp die niet halen wou.. zoog en blies blauw-duisteren nevel rond de herriënde babbel-tronies.—

—Main nog ’n bakkie leut! riep Grint dof.—

—Daa’s kom naige!.… lachte stikkerig ingehouen de lange bediende, nou.… die suipt gain borrels meer.… die goan d’r mi’ sain neus allainig in de koffiewind.…

Dirk zoog behaaglijk reutelige haaltjes door z’n pijp, uitkraterend zwarten walm en vonksterren.—Zure stank broeide rond, dat de kerels kuchten.

—Main ’n brandewaintje mi’ suiker.… riep Rink schor, zich schurkend met z’n reuzige schoften tegen bankrug òp.—

—’n Bestige segoar! en ’n brandewaintje mi’ sonder suiker.. mi’ suiker smoakt ie màin te lekker, ke’k nie finte!

—Nou sullie wachte d’r, tû je weeròm bin,.… vast hoor, schaterde een achter bankrug.… Seg Hassel.… weneer sel je hooi overend sain?

—Da’ wee’k nie, bromde Dirk.

Ventersgroep drong uit donker doorrookte boeghoogte, klompbonkerend voorbij kerels op middenbank, naar kajuitstrap.—

Naast Grint bij den ingang, rumoerden stoeiige krijschkerels die om waar streden, zoo hevig, dat Klaas voorover moest bukken naar Dirk om te verstaan.

—Wa’ sai je?.…

—Daa’k nie weut.… wanneer wai ’t hooi of’rend hebbe! wai motte d’r nog één daik.… hooi is bestig.… sit van onder ’n strootje in.… moar bestig hoor!

Zoon van schenkster, aan punt van de middenbank, waar de kerels zaten te zuipkonkelen, drentelde nog met koffie door de kajuit, ingebukt z’n kop op borst.

—Toe skiet op! main die koffie!.. barstte Dirk ongeduldig uit, toen ie den kerel zag voorbij stappen met zìjn bak dampende leut.— [160]

—Mo’ je van main nou nog wa’ mooie duiveke’s hewwe?.. vroeg de venter achter bankrug, met halve tronie er boven uit, oogen en neus strak gericht op Grint.

—Niks gedaan!.… ik hep d’r net waa’k ankèn hee?.… daa’s achtien bos!

—Mo’ je de mand pieterselie nog veur ’n kwart?.… mit ’n slokkie d’r op! krijschte uit de kajuitstrap, ’n rood-bukkende kop, boven zwaar-tonnigen buik, van ’n groenboer, schreeuwend naar ’n volgerookten kajuitshoek. Met hakkenstommel rumoerde hij op bovenste koper-beslagen tree.

—Mit ’n happie d’r òp is ’t daan, krijschte uit rookdiep hellend achterend ’n stem terug en ’n paarsige zuipkop op mager lijf, donkerde vóór, uit nevel van boeghoek.

Bij de kajuitstrap bonsden ze tegen elkaar-op. Dikke zuiper graaide centen òp van mageren zuiper, stopte den kooper ’n mandje zoet-geurende pieterselie in de knuist. Gretig slurpten ze hun borrel in, al klaargezet op buffetplankje door schenkster, die ’r klanten kende.—

—F’rek, daa’s nog hardstikke vol hier, bromde de dikbuik, met ’n zwiersmak z’n glaasje op buffetje bonzend. Strompelend wrong ie zich, snuivend en hijgend, door eng trapje naar ’t hek.—Magere pieterseliekooper stapte weer harkerig terug naar den kleurig-duisteren boeghoek. Telkens dáár, ’n ander nevelbrok van rooksfeer schemerde wolkerig òp, tusschen lichtkrinkels en wit-vuur van zonnespuiende open kijkgaten; weefde in diffuus licht, violet-zilverende damp, flakkerend en geheimvol tintfijn boven de donkere diepte van babbelkoppen, rookmonden, haar en handen. Eén wolkerige sfeer van rookglans rond duistere, in woelige diepte verdompelde menschen.

Van rechts schreeuwde ’n vrouw, midden uit ’n kakel-groep, naar den rookboeg tegen ’n kerel, ’t meest voorop in den damp:

—Nee!.… da’ waa’s ’t snuitwerk van Henk.… hai kwam ’n kiekie loere onder de trap hee?.… moar ’t waa’s vast Henk de koalbuik!

—Henk de koalbuik? lachte de kerel, Henk?.… Heé joa’ twee brandewaintjes mi’ suiker veur de doames … en nóg twai [161]veur main aige hail hee?.… Nou Oàf!.… ik seg je dàn.… da die Henk d’r sain aige beeste la’ f’rhongere!—

—Nou, daa’s main ’n merk! de fint is d’r tuureluurs.… in de eeuwighait in de loorem.…

—Daa’s klesseneere, daa’s klesseneere, bulderde de vent uit rookhoek naar ’t vrouwengroepje, hai lait s’n borrel glad.… hai likt s’n urretje op sàin menier.… moar de fint.… ken d’r puur sain honde nie te vraite gaife.… s’n aigeste beeste.. da benne d’r vaif!.…—Hee.… hee!.… Dirk.… hai jai hoort da’ die trekhonde.… van.… vàn Henk.. de koalbuik.… da die d’r twai skoape van Jaanse van de Lemperwai hep afmoakt.… se hebbe de baiste puur van malkoar skeurt!

—Nou.… wa nou?.. schreeuwde Rink terug.… daa’s tug krek eender.… al die honger-meroakels.… die tuinders doar.… die Lemperhoek uit.… se hebbe d’r vast selfers niks, te fraite.. Is d’r netuurlik, daa’s sullie d’r honde snachts skiete loate! kenne sullie d’r aige potje soeke.… en woest aa’s die krenge binne.… se f’rskeure je.… van malkoar.… Bi-jai-’t-Hain!

—Nou ’t is d’r ’n klussie, blerde de breivrouw knorrig, dwars door ’t roezemoezige gekakel van andere schelle stemmen uit ’t vrouwentroepje,—’t is main ’n klussie.… main baiste legge d’r vast.… en fraite d’r aige vetje.—

—Wa’ sa’ je màin d’ran jokke.… laikt t’met of sullie ’n botertonnetje inslikt hebbe, soo ke’ je hullie ribbe aa’s hoepels deur d’r pins siene hainsteke.…

—Nou, zeurde een venter met geknepen schor geluid, wai binne aldegoàr noakend!.… die beeste motte f’r aige kossie skarrele.… se hebbe d’r gain fraite veur.. voed jai d’r noà hullie g’noege! vaif kaire t’met.… Se benne d’r soo ellendig sterk.… en bloeddorstig.… enne uithongerd.…

Van boeghoek waggelden de kerels òp, uit donkeren achtergrond, en dwars door de groen-violette wolksfeer, in ’t oogen-vuur der kijkgaten, sloegen de lijven en handen van opstaande en gaande kerels, een storm van lichtschokken, groot-donker in de rooksfeer, die zacht gloei-kwijnde in dampigen flakker [162]bòven de banken.—Meer kerels stapten op, met d’r koppen zoldering rakend, sloegen door den walm heen, waggelden naar voren, bij trapje, plots onder ’t felle lichtgat uit kajuit-schemer, áángloeiend in zengend zonnegoud. De boel bleef leeggeslemperd, vermorst-suf op de banken staan.

Groote stad was in zicht, en van alle kant grepen de venters hun goed bijeen, manden, pakken, kisten. In groepjes, achter elkaar, drongen ze eng kajuitstrapje af, en met koopwaar op nek en schouders, rumoerden ze zich in woesten woel, los over ’t dek.

Tusschen gewar van melkbooten aan ’t Westerdok, stuurde kaptein de stadshaven in. Tegenover „Tuinders Geluk”, waren al de drie andere booten, binnengeankerd.

Over den dwars dooreengestapelden warrel van kisten en manden sprongen de venters en vrouwen heen en weer, in woeligen stroom, overgolfd door snik-heete stanken. Van den „netoares” kreeg elk veiler ’n papiertje in de handen gestopt, waarop stond, hoe veel en van wie hij te vorderen had, bij teruggang naar Wiereland.—

In gistenden warrel, als ’n opgejaagde horde begon uiteenkluwing van kisten en manden, weggesjouwd, verdragen op nekken en koppen.—

Aan den walkant, in ’t zomerochtendgloeien, wemelde ’t van licht-bruine handkarren, waar de verhuurder in z’n zonnig-wit overhemd, bedrijvig doorheen manoeuvreerde, met elk venter wat snaterend en lollend. Vischvrouwen in kort-blauwe, roodbaaien rokken, en witflodderige jakkies, kanaljeus-aanhalig gekapt met de stijfbereepte haarkrullen, drongen, woelden in gillerigen kakel en ratel tusschen de enge karrengangetjes, opgejaagd, verhit snuffelend en schetterend, vastgrijpend de groenboeren om aardbeienwaar. Halsbloote Zeedijkers en stadsventers, [163]met lawaaierige blousen, opgedirkt in heeten lok en streel met rooie strikjes om blank naakt, verdrongen de losse kijkers, paften vooruit, met hun borstzwaren zwel van lijf, pronkend in ’t vroolijke getinkel en gerammel van hun koralen snoertjes met gouden slootjes, in glans begoten. Op één hoek drongen samen, jodenmannetjes en jodenvrouwtjes, schuchter-brutaal,bang-overmoedig tegelijk. Van de boot àf, dromden, bonkten en zwoegden de venters, botsend tegen elkaar op, in gejaagden loer, ieder naar zijn huurkar. Telkens vàn hun plaats, joegen ze weer naar de boot, rukten en bonkten hùn waar uit den burcht van kisten, stormend in stortvloed terug, weer tegen elkaar opbonkend met nieuwe bakken en manden, dat ze verknelden tusschen hun eigen vrachten. Woest krijschten de vrouwen en mannen, die bakken of manden hadden gegrepen van anderen, er niet meer verder mee wilden sjouwen.

—Hassel.. hier:.. Has.. selll!.. jou bakke!

—Bierbrouwèr!.. pak d’r an!

—Bier.. broùwèrr! schreeuwde een naast den eersten krijscher, die ook ’n bak van dien venter had losgewoeld,—pak-àn! jou bakke!

Tusschen de aangolvende massa, waar gloeiender tempo van koortsige jacht en verkoophartstocht doorheen zwol, ging woelender angst van niet-gauw-genoeg bij hun markt te zijn. Zon laaide, priemde, verzengde alles, sloeg in fellen kleurbrand de golvende, wemelende scharrelmassa. En telkens àndere kerels sjouwden atlas-vrachten àf, van de boot naar hun karren, duwden in vloek en krijsch de Zeedijkwijven en joodjes op zij, die brutaler en heeter rond hun bakken en waàr opdrongen.—Eindelijk, na de eerste ontkronkeling van kisten en sjouwers, dobberden weer, met hebzucht-haat elkaar be-venijnend, de koopsters rond de groenboeren.—Tuk op aardbei, barstte er ’n heete dingdrift los, van allen tegelijk, als één vloedstorm, één aanrukking van feros jaagleven, brandend lawaai van stemmen, in de klater-schroeiende zon, die begloeide de kleurkleeren, de vruchten, en te zengen vlamde in de bakken. Breed bejakte vischwijven; joodsche mummieïg verdroogde groenteventertjes, [164]met broeistank van zomersche zwoegmisere, verwalmend van d’r geteisterde lijven; kruiers, leegloopers met loenschig heeten oogstaar, venters en tuinders, woelden en krioelden rond de boot en aardbei-bakken.—Uitpuil-oogen gretigden overal waar vruchtjes òpgesjouwd werden. Vraat-zuchtige monden beefden rood-wreed en verwrongen van zenuwtrekken. Koop-hartstocht gierde en raasde door den zonne-brand van poer en scharrel. Van alle hoeken, nu manden en bakken losgestapeld rondgingen, sloeg ’t vruchtenrood uit, ’t gloeivuur van aardbei, tegen ’t blauwe hemelvuur van smoor-heeten Juli-brand. Op koppen en ruggen, de vruchten, sla, tuinboonen, aardappelen, doppers en wortelen, werden versjouwd, en hitsender, helscher joeg ’t schorre gekrijsch van kerels met verkeerde bakken, door de losgewoelde groepen.

—Joap Kerredaik!—hier hain! donderde rauw in zwel van drift, ’n stem.

—Vrouw Zeune!.… jai doar!!.. is d’r op kommende wège!

—Vrouw Engels.… daa’s jou goed! mô jai da’ nie tù je staike?

Rauw er doorheen brulde ’n venter, barstend van drift, met verzenuwden zweetmond, z’n kop doortrokken van bietrooie vlekken, in zwoeghitte:

—Gais Kerredaik kòm! of ik donder je bakke teuge de grond.… ikke kèn hullie nie langerst hewwe! se benne d’r swoàr aa’s ’n lokemetief!.…

—Gaa’-ais! Kerre.… dàik! bazuinde ’n ander tuinder, in rauwen woesten krijsch, ingekneld tusschen groenboeren en meiden. Vastgebeukt met loodzware bakvracht, zat ie tusschen drie karren in, en wilder krijschte hij om verlossing naar Kerredijk, die zèlf praatjes verlolde met ’n Zeedijkster.

Wilder en ziedender stroomde ’n krioelbende langs en òm hem zonder dat ie z’n eigen waar kon raken. Te dansen van moordende drift stond ie, vloekend bakken tegen buik en keel aangedrukt, z’n zweetkop, zóó heet en rood-verzwollen, dat ’t leek of ie met z’n tronie in ’n menie-pot gesmakt was.—

Bij hoeken en brokken was handel aan walkant al begonnen. [165]Dirk had ’n bak of tien, niet te gebruiken voor z’n klanten, verkocht aan ’n dikke meid, die op z’n karkruk wiegeldijend en breed-uit d’r zwiepende beenen, met mandjes zat te spelen.—

—Nou seg erijs blondje.… vleide ze zoetig-Amsterdamsch, dat Dirk ’n huiver van wellust voelde kruipen door z’n korpus, feur die daar as je d’r nou ’s drie sint seit!.… drie pop de honderd!.… hai je dèn je b’komst?

—Bi je bedwaild geep! donder moar op! he jòu neudig! die vaif veur vier pop!.. gain duut minder!.. je ken d’r bai main nie figelaire!.…

Dikke dij-meid zat onrustiger op karkruk te wiebelen. Vòòr d’r neus zag ze Ka al, met ’r blanke jak wurmen tusschen karren-kronkel, om naar Dirk toe te dringen. Telkens keek ze van ’r zachten dij-wiebel òp naar Dirk, die norsch-stom z’n rommel bonkend weer in de kar terugschikte; rekende ze haastig uit, met mijmer-oogen luchtblauw in, nàtellend op haar vingers en d’r witte schort topfijn betingelend, hoe hoog dàn ieder mandje kwam te staan. Eén dij, schort-omspannen, drukte nu breed-uit op de kruk, onder plooiigen wriemel en kreuk van rokken-spul. En telkens aanhalig, met knipoogjes en zoetig lachje, probeerde ze Dirk’s kijkers in te staren, geil, verliefderig.—

—Nou blondje.. toe noù!..

Vlak achter de meid opgedrongen, ademhaalde in snurkerig gerucht, vuilneuzig zusje, dat toekeek, bleekgoor en stil. En rond de karren schreeuwden jochies en meisjes, liederlijk en vuil, als dolle duiveltjes in schel getier, tusschen elk engtetje en doorgangetje inkruipend en gierend. Van allen kant was nu de koopwaar losgebroken en uitgestald; smoorvolle karren als gloeiende karossen, bestapeld vóór den wal, beschaterd, en beblakerd van zonnevuur; ’t rood dat zengde, ’t oranje dat gloeide van hitte en ’t losgestorte groen, woelzee van gewas en vruchten. Hoog, in den dampenden gouddag, joelde en broeide kleurleven en sjacher daar sàmen, in den geluiden vermokerenden daver van zonne-begloeide stofstad. Golfwild en steigerend, sloeg en beukte de heete scharrel van vrouwlui en kerels dooréén.— [166]

Ontzaglijk, in ruwe reuzenmacht van dondergeweld, zwel van krijsch en stemmenraas, schalden de geluiden door de snikheete lucht. In grilligen drom, wrongen de groenboeren tusschen de karren. Van allen kant klonk gepingel, gekrijsch als van schrei en lachstemmen, om geld, gèld. Toe- en afslag rumoerde. In dreun en rhytmus schokten koopers áán, verdwenen er weer, hier van elkaar geduwd, daar weer bijééngebotst, verkolkt in passiestroom van heeten sjacher, onder vloek en raas, tusschen gedrang en hitte. Schooierende sjouwers en kruiers wachtten, stoeiden met meiden in vuilen handgrabbel naar rokkenspul.—Dirk was met z’n vette schommeldame net afgehandeld. Ze had de bakken gekregen en breed, voor d’r buik, schort omgevouwen, werkte ze de kisten van de kar, terwijl hij geen vin verroerde. Telkens drong ze tusschen de kar-engten terug, sjouwde ze nieuwe vracht mee.—D’r zware kop schudde, ’r stijf bereepte krullen schudden, ’r oorbellen schudden, en wijder spande jakje òpen, bij vet-blanken wellusthals. Met ’r ingeperst, naar voren gebukt lijf, ’r breeë wiegende hangborsten op de bakken gekneld, armen in breeden span om d’r vracht uitgebogen, stapte ze zweetzwaar en snelademend vóórt, op de kort-stevige beenen, dòòr de venters en vrouw-stoeten heenzuigend; met d’r lijf teruggebonkt, op zij gewaggeld, toch doorporrend, tot ze bij ’r eigen kar, dood op en blazend, ’r boel kon neersmakken.

Dirk keek ’r na, loom-kalm. Dat waren de eerste warme centen in z’n hand, lolde ’t in hem. ’n lekkere markt.—.… kaike.… da waa’s net effe acht uur, da kon t’met.… En nou had ie nog ’n lollige reperoatie.. mit de maid.… ’n afsproàkie veur d’ aêre week.… Da’ gong … ’n vetje!.. lang nie mis.. Heere mejeepie! kaik! d’r stong sai te haige!… bloas jai moar maid.… da’ mo’k ook doen veur main kossie!.. kaik.… nou brenge de kooters d’r nog bakke noà!.…

Overal onder de venters was bestiaal gestoei met meiden; braakten vloeken en getier los, dierlijk en broeierig. Tusschen het dondergeraas van groote stad, ’t mokergeweld van bierkarren, van rijtuigen en trem-jacht, schel geklinkel en gebengel, [167]bonkerde de groote stadsscharrel, mokerde ’t havenhart. En overal rondom, geklakker van paardhoeven op keien in het barende roezemoes van kreten en schreeuwen, in den ontwakenden ochtendwemel.—

Tusschen gedonder en gewarrel van melkbooten, vrachtschepen en tuinders verder op, scharrelden de venters, verhit in dollen woordstoei rond de meiden, onder wellust-schater en vloek, verkoopend hun waar. En de wijven, zinnen-dronken met d’r bevende hartstochtmonden, hun felle oogen,—oogen vol van liederlijk begeeren, rood van kanaljeuze passie-vlam,—lieten zich bestoeien, soms èven in schijn-afweer beproestend de knappe boeren van Wiereland, die grepen en knepen in d’r blanke borsten, in d’r warme lijven, d’r vette armen, gespannen en saamgesnoerd in witte jakken, d’r schommel-dijen voluptueus zwellend onder heet-rooie en blauwe rokken.—

Dol keken de kerels zich op dat blanke vleesch. Dronken luisterden ze naar de tartende kanaljeuse meidentaal, en gretig roken, snoven, dronken ze in den zonnegloei, den zweetwasem van hun blanke lijven, verblind en bezwijmeld door ’t hel-witte jakkies-spel, de witte schorten, de rooie lintjes en kraalsnoertjes, de lichte rokken en boezelaars, zondoordoopt in felle helheid van barnend zomerlicht.—

Telkens meer blauwe en rooie onderrokken zwierden in uitschulpenden zwaai van de karkrukken naar de boot. Fel gloeiden de kittelende, zwierslaande slootjes op kralensnoertjes, om de varkenshalzen, en felketsend, in verblindende hoogheid van begloeid wit, dromden dan hier, dan daar, de jàk- en blousen-meiden tusschen ’t vruchtenrood, ’t groen, tusschen ’t geblaker en gezoem van gonzende, heete kleuren.—

Dirk zocht naar z’n kruier, want alle venters hadden hun vasten man, die de kar duwde in den zwoegenden ommegang rond hun stadswijk. Eindelijk door ’n woeligen drom heen, zag Dirk zijn helper. ’n Schreeuw, rauw, geweldig, ’n arm-pagaaiend gebaar, nijdige veeg door de lucht bòven de koppen der venters, en de kruier wurmde op ’m aan, tusschen ’t gedrang. [168]

Langzaam hotsten en ratelden de karren weg van den wal, met de opgestapelde, pronkende waar, de grommende stad in, stad van gebarsten muren en hooge huizen, in zonkleurigen gloei van gevelsteen en beblakerde keien, brandende stad van ratelend rumoer en gloeistoffige zonnigheid.—

Wijven met karren, armelijk vergeelde joodsche vrouwtjes, en donkerkrulharige joodsche groenteventertjes in mandrillig rad beweeg van uitbuilenden mond, rimpelige voorkoppen en vooruitgezwollen lippen, donker en harig,—bleven op ’n hoopje elkaar nog wat toeschreeuwen bij den wal, met heete gebaren en kefferige schorre stemmen.

Zon moordde en zengde tusschen ze in, als reuzebom, die hel vonkend schroot uitgeslingerd had naar de, in goud-gloei gewiegde zonne-aárde, toortswalmige hitte verschroeiend op karwanden, vruchten en steenen. Alles stond in Juligloei, dreunenden lichtval, goud en fel wit-vurig. En hemeldom, strak, tusschen de huisblokken uit, boven ’t Westerdok, waar teerwalm zonnig rookte, barnde als blauwvuur. Aan overkant, tusschen woeling van melkbooten gloeide blauw, blauw van vaten.—Vatengerucht, metaalhol, jolig en dartel klankte òp bij bonzingen van karren, tusschen stadsgejoel. Uit de heet-zonnige straatbrokjes in ’t verschiet, fel-begloeid in brokkelige gevellijnen van pleister en rooden baksteen, schetterde òp orgeldreun, kanaljeuze stem van zonne-stad.—Langs den wal zwermden nog treuzelende groenboeren van de andere booten, tusschen melkvaten en karren. Eindelijk, ook dáár ratelden de karren met de roode en groene furie van vruchten, de stof-zonnende wijken in, verdwenen langzaam kerels en waar om straathoeken en pleinbochten, in ’t hartje van ’t gerucht-zwellende, gloeiende en dreunende stads-leven.—

In den middag tegen vier uur, stond Dirk weer met z’n kar aan „Tuinders Geluk”. Loom en doodop, sjouwden de venters [169]aan, ieder uit ’n andere wijk. Om drie uur had Dirk z’n kruier afgedankt, ’n daalder betaald, was ie met al z’n klanten klaar; duizelig en vermoeid van sjok in brandzon, zuchtend naar drank, in wat kroegen hier en daar neergesmakt, en eindelijk ’n uur later, op de boot aangeland. Nou had ie z’n duiten in den zak, wel zeventig pop, die ie zwaar en warm voelde proppen in z’n broek. Hij wou, moèst ’r wat kwijt van. ’t Was ’n heete stroom van geldgrabbel, die ’m bedroesemde. D’r mòst wat gezopen, gezòpen. Nou kreeg ie straks nog de laatste zending aardbei uit Wiereland.—

—Tjonge! Tjonge!.… da most d’r moar gauw van deur.. en dan hè je.. ’t end tug!.. de soàlige soaterdag-middag.… enne de sondag!…, Bi-jai ’t Hain?—

Hij was de kajuit ingestapt, sukkelig, met handen in de zakken ’t trapje af, vragend den kaptein, hoe laat hij de aardbeisloep verwachtte.

—Die ken d’r t’met in ’n ketiertje sain … kaik op dek!.. de lui stoan d’r weer an de kant te dringe!.… kaik die maide!..

—Wa sou ’t.… in ’t harretje van de groote hoal hee?.…

Grimmig en nijdig op alles, had Dirk zich in den hellenden boeghoek neergesmakt, languit z’n been op ’n bank, kop en schouders ingediept tegen ’n richel, die ’m pijn priemde in den rug.—Even moest ie toch adem scheppen. Hij zweette als ’n paard.—Z’n hemd dreef van ’t nat en door z’n lichaam rilden koortsige vloeiingen.

—Effe luiere.… veur da’ de bakke d’r ingoane, bromde ie, se’k t’met wel leeg smaite.…—

Al meer kerels doken de kajuit in, jolig opgewonden, lichtelijk beschonken en paf van hitte. Beemster, met slaperige oogen en schorre spraak kwam op Dirk áán.

—Allo moàt!.. lolde Beemster, zware kerel, met lupusneus zwerig afgevreten tot op wangplat,—nou gaif jai d’r ’n urretje hee?—of.. of.. hai je d’r al de prins sproke?

—Bestig! Hee Henk.… vaif!.… main brandewaintje!

Lange bediende schoof weer weg in ’t groezellicht van trap-hol buffetje. [170]

Meer kerels dromden in en zwaar nevelde de kajuit, in vaal-groenen rook, grijnzeriger, nu de kisten en manden nog niet van de karren ingesmakt, hurrieden op den vloer. Telkens donkerden reuzige schoenen, broekspijpen, lijven, langzaam zakkend neer, uit ’t licht-felle trapgat, schuifelden de kerels tusschen de sombere vegen en zweverige warrel van rookmist. De vrouwen, vermoeid en gebroken van hitte en zwoeg, vielen als bezwijmden neer, achteruit op de banken. Zwijnige grapjes zinlijkten wat kerels uit op ’n ventster, die plat op ’r rug lag te snakken naar adem. ’n Paar jolige half-beschonkenen drongen òp, maar met rukken van d’r lompe beenen, trapten en snauwden ze de kerels de bankrand af.

Is d’r dut ’n hette.… main goed.… brant d’r puur op ’t laif.… zuchtte vrouw Zeune, donkere rokkenvracht, klefferig en doorbroeid, van d’r heupen schuddend en weer luchtigjes vasthakend om ’r vette middel.—

—Daa’s net! ikke sweet d’r aa’s ’n os hee?.… ik ken d’r gain stap meer! vast nie!

—Pak ’n happie!.. Beemstra gaift ’n rondje!..

—Bestig, gretigde verhit, met uitgedroogde stem, de brei-vrouw.

—En jai gele medààm? hep ie de klantjes beet had hee?.. hep je d’r op gefigelaird.. mô jai ’n happie?

Gele medam bedankte, zat verschrompeld in ’n hoekje te blazen, met ’r lange wollige mantelmouwen over ’r vingers verzakt. Haar mond stuipte in zenuwtrekken. Ze kon geen syllabe uitbrengen meer, òp van smoorhitte en vermoeiing.

—En jai vrouw Zeune?

—Nou, wel twee, schraapte ze mannerig uit, enne.… gaif d’r de gele medam ’n affekoatje.… an ’n boere jònge hep sai ’n sussie dood!

Woeste schater barstte los, rochelend gelach, dat in de rook-kajuit als schreistemmen verklonk.—Achter dampgroen gierden de koppen, lichtten de wellustmonden, flikkerden de oogen en verschoven kramperig van heete pret, de lijven.—Achter bankbeschot stampten boerenknuisten grof en hamerhard, tegen ’t hout, in lol. [171]

—Wai selle d’r ’n affekoatje gaife.… Hee Henk!.. Klus d’r es ’n aitje.. smait da’ hard-stikke vol mi brandewain!.… en suiker.… en dan sel sai lurreke.… hei! medam.… sing d’rais mee!

Schor en valsch-rauw zwabberde z’n stem achter rookwolkerige duisternis uit, en ’n demonische krijsch van dronkemans-passie ronkte door z’n lied.…

—Daa’s nou ’n hails-maid.… rochelde z’n dronken proets, dat als geschrei verdoften in de rook, en z’n kop gloeide áán plots baardig en donker, in ’n zuig-ophaal van z’n gouwenaar, die even roodvonkte en sterretjes vervuurde.—

Klaas Grint bonkerde hakke-zwaar de kajuitstrap af, met Rink achter zich aàn.—Daarachter nog drie tuinders en ’n vrouw met ’n steekmuts, doodmager met krokodillige, bruine kop-snoet, en valschen oogenloer.

Rink scheerde de zoldering met z’n pofpet al liep ie ingebukt met z’n kop.

—Krikemejenne!… daa’s s’n afferekòansche smoorte hee?.. god hait de sege! moar nou bi’k tug t’met deurmidde loope hee? zuchtte de reus, paf en onmachtig neersmakkend op ’n bank. Met twee handen tegelijk schuurde ie ’t zweet van z’n gezicht, met ’n grauwlinnen zakbrok.

—Moei!.… moei!.… ’t sel wá’.… bromde Dirk, z’n pijp nijdig uitblazend, dat donkergroene damp z’n kop omstòòmde.—

—F’rek.. bloas jai ’t siellemint van je paip d’r nie uit?.. ik sit hier veur main pelsier.…, lolde Grint naar Dirk. [172]

—Moei, bromde Dirk, doorblazend, bolwangerig, dat ’t vuur weer uit den gouwenaar spatte in pijl-fijne dansjes.… moei, nou bi’k van drie uur t’met in de kous.… jai.… jai?.…

—Ikke.. ikke.. aarzelde stem van Rink, nou eerlijk sait.. sait d’r dan van vier hee!.…

—Da lieg-gie glad, sloeg Beemstra, de zanger er tusschen in, want om vaif uur stong je te haige an de boot nà oasem hee.… en je weut:

—Stik jai mi je Volledamse maid, rauwde Rink.

Achter ’m bonkte op bank-beschot, de kerel met z’n lupusneus, zwaaide met z’n borrel, krijschte in zang.

—Aa’s d’r alles brandt.… brandt woater ook! moar ikke seg!.…

—Jai houdt je bek, jai sait d’r niks.… je hep f’rdorie gain tait da’ je slikkebikt, schreeuwde Grint midden in.… hee Henk?.… main ’n brandewain!.…

—Main ’n biertje feur ’n f’randering!

Stroom borrels kwam aanspoelen. Met teedren hartstocht pakte de venter die bier had besteld, z’n flesch bij den hals, klakte ’t klepje er af en schonk, schònk in starend genot naar het blanke schuim, met zaligen huiver hoorend het koele geruisch van ’t bier in z’n glas. Gretig smakte ie z’n lippen in ’t bruis-blanke, rijzende schuim.—In één teug was z’n glas leeg. Heesch riep ie al naar ’n tweede fleschje terwijl ie ’t eerste nog leegschonk, zacht bij den hals, in verliefden tast. Even hief ie z’n glas tegen ’t licht, onder de kijkgaten, waar ’t òpkleurde in roodbruinen gloed, klaar en schuimzoet, en weer stortte ie z’n drank met één haal in z’n dorstigen duisteren strot, als ’n verkoelende lafenis.—

In elken hoek werd gezopen, geschreeuwd en geraasd. Dronken lachklanken proestten uit, rolden en dreunden geluid van [173]kijvende en strijdende stemmen rond. Heet en opgejaagd werd ’r afgerekend onder elkaar, wat gekocht was op veiling. Telkens uit schetterklubjes brak gloeiende herrie los, dat zachtwijs gesust werd door „netoaris”; stille drinker die ’n heel buffet kon leegslurpen, zonder dat één ’m wist te betrappen op malle streken. Hij loerde maar rond, legde bij en suste; loenschte tòch met z’n rooie verhitte drankoogen of d’r iets voor ’m afviel. Overal werd ie tusschen geroepen, ingesleurd bij z’n arm, z’n jas, z’n broekspijpen, z’n schoenen, overborreld met kookstroom van hùn centenpassie, hùn gekwebbel en gevecht. Over en weer telkens de briefjes werden nagezien en boerenkoppen, met snuggere oolijkheid keken strak, bleven draaien op d’r stuk, wilden eenvoudigste rekensommetje niet vatten.—Eindelijk, bij beetjes en brokjes, werd geld afgeschoven, toch nog in gierigen klem en vasthou van elken cent.

Dwars door zingende en waggelende drinkebroers in schaduwen van den boeghoek, met hun glazen geheven in ’t doorrookte zilverlicht van de kijkgaten, nu uitgebrand in zinkende zon, barstte gestrij los van ’n paar kleine pachters, hoog in krijsch de zangers overschreeuwend.

—Nou ik sel d’r doodvalle.… ik bin d’r op ’t land lieferst veur.… tien gulde boas.… aa’s veur vàiftien knecht.…

—Nou, ik wil d’r groag.. wa’ binne wai d’r veur boase?.. je kè je land nie beskaite.… fesoenlik!.… je sit d’r in d’r aifigheit in smorende sorg.… je loop de rissieko.… van dit.… en van dat.… en aa’s ’t November is.… mô je je pachte betoale.… hai je d’r gain de half van!.… mô je laine.. en borge beklomppe en ’s winters.. hai je nood.… nood maa’n! nie te fraite.… En hullie.… de vraigeselle-daggelders.… hullie hebbe d’r kossie binne.. hullie hebbe d’r nooit nie-en-sorg!.. hullie fraite.… en snurke.… aa’s wai d’r onster blind sitte te telle veur sinte.… veur de pacht.… veur hooi in je poar beeste.. de raise, en.… je soad.… je hout.. je mest.. En t’met f’rdiene wai minder aa’s hullie.

—Nainet daa’s dondere!.… moar je bint dur tùg alletait [174]je aige hair en maister.—Aa’s je d’r knecht bin.… mó’ je feurt.… aa’s ’t hard stikke raigent.. en je wil skeule.… d’r uit.… ho! wacht erais effetjes!.… segt de boas.… werrek aers ka’ je spuite! aa’s je d’r is vaif menute te langer skoffie houdt.. d’ruit sait de baos! je ken d’r je aige nie-en-roere!.. je heb van ochend tut nacht te werke.… en nie òm te kaike.. fort.. fort.… nainet, loate sullie d’r moar ’n poar sinte meer hebbe aa’s wai.… je heb d’r tug je aige mikke.… je hep je aige lappie grond.… je bin d’r je aige boas.… je hep d’r ’n aige groentetje.… je kèn d’r boofe òp! je kèn d’r nog boàs blàife.…

—Ik ruil d’r doalik.… doalik! schreeuwde ’n ander.… se kenne main lappie-en-kraige … aa’s ik d’r moar ’n beetje fesoenelike dagwerk hep.. van de honderd knechte f’rdiene d’r naigtig meer.… aa’s d’rlie aige boasies.… en de loodpot!.. doar komp d’r alles op neer, hee?

—Nou betoal jai d’r.… naige, tut tien gulde ’t roe hee? veur je kwoàje grond.… en tug is d’r veul te wàinig hee? hoe sit da’? daa’s tug ’n meroakel hee?.… je weut ’t hee?.… dure mest.… g’koope groente!.… daa’s alletait sòò.… en ikke twoalf vaiftig ’t roe.… daa’s bestig hoor!.. en nou, di joar is ’t bai main net mis.… Ikke seg d’r moar, ’n vroege somer.… ’n goeie somer hee?

—Moar jai roaskalt.… jai springt d’r van de hak op de tak.. ’n vroufemond goan de waoreld rond! wel of gain grond.… ikke bin d’r liefert knecht.. aa’s soo’n òngelukkig suinig boasie aa’s wai d’r binne.… wai f’rdiene minder aa’s hullie.… te veul om te sterrefe.… te wainig om te laife.… En veul meerer sorg.. en wài binne d’r pachters!.. nou hai je allain fraihaid.. da je of’r je aige te segge hep.. Daa’s ’m d’r ’n veurdeel!.. nou sel d’r gain besemsteel je bekolle.… en je segge.… je mò’ werrekke.… hee?.. je mag d’r nou heùlegoar uit je àige krepeere! kom ’t is d’r aldegoar ’n klus.… hier!.… Bi-jai ’t Hain!.. kom boòfe!

Zang, overstemde ’t spreekgeschreeuw van bank naar bank.

’n Drom kerels trampelde en lolde schorrig als bezetenen, in [175]rood-groenen rookwoel, beklonken en rinkelden hun glaasjes.—Dirk was met z’n stelletje makkers naar dek geklauterd, had z’n kisten ingehaald, en in woesten sjouw weer bak en mand, leeg en licht, in stapels, op dek neergesmakt. Aardbeigloei was weg. Leege duffe mandjes en kisten stonden omslierd nog van stronken groen en verlepte bladeren.—Dekknechten en venters sjouwden weer op, pàf van ploeter, in moordende stofwalm van zonnebrand, die òpsloeg uit keien en boot.—

—Nou he’k tug nog gain hap daan van f’rmurge eerste skoft hee? klaagde ’n klein tuindertje, gebarend met handen, hoofd en schouders tegelijk.

—Wa sou ’t.… jai suipt d’r veur fraite en drinke g’laik, geep! snauwde ’n meidventster, gauw weghollend om kisten op te pakken naar achterdek, waar ze haar naam hoorde schreeuwen in alarm-krijsch.

Al meer venters keerden terug van hun zwerftocht door groote stad, half-dronken, luidrùchtig ondanks hun radbraking, of slap in elkaar gezakt, de heele reis làng zacht-rammelend met geld in d’r zak, waar zweethand op rustte, de wacht hield.

De karverhuurder, gewikste Amsterdammer, sloeg handig tusschen de kerels in, liet hen betalen, onder lolletjesstoei dòòr, pret waarnaar ze luisterden, kinderlijk, dronken-naief gierenden goedig, met huilerige schaters, de oogen nattig, in vaag bewustzijn verzwommen.

Aan walkant bralden en drongen weer meiden en joodjes, wachtend op laten aanvoer, geschrikt en ontnuchterd plots als ze gèèn dronken tuinder tegenover zich kregen. Tegen half vijf kwam kleine sloep met nieuwe aardbeibakken aanstoomen, en in halfdronken strompeling, stovende hette, woelden de moeë kerels weer tusschen hun kisten in, omdrongen van koopers, groentekarlui en schorremorrie, afzetters, gappende en smokkelende ventertjes, die loerden op afval en verwarring van bezopen boeren.—Er kraterde weer gevloek los, geprijs en gesjacher. Weer toeterden en raasden de kerels met verkeerde bakken, en de nog niet beschonken tuinders, met klaren hartstocht voor verkoop, scherpten en snauwden, elleboogden ruw [176]door de òmdringers heen, in felle taal, om hun dronkeloozen kop te toonen.—

Laatste stuiptrek van sjouw en ploeter, krampte weer plots òp, in den snikkenden hittemiddag aan ’t dok, die stoffig doorzond er geschroeid kookte van licht, en uitsneed z’n strak-blauwe walmende schaduws op de keien. De half dronkenen waggelden weer èven vernuchterd, overeind. Duizenden in drang, driftigden daar bijéén, in woeling en sjacher, voelend bij instinkt dat ’t de laatste aanvoer zijn zou van ’t jaar, aanvoer zòò hevig, zòò vol en overvloedig.—

—De hoogste praiser hep ’m doalik, schreeuwde Dirk, in gul-dronken bui, kregel dat ie niet lekker-broeis, stil en zuipend in de kajuit kon blijven zitten met z’n borrel en z’n pijp.—

F’rdomme.… die Ouë.… nou hai hier in de smoorkook die naimt’ d’r van.… Nou.. wie mot d’r?—

’t Werd ’n jacht, ’n roes, ’n duizelende storm op de beschonken groenboeren, die waggelden in slappen beenstand, en lolden tegen de wijven.—De meiden glommen en vleiden weer, met geile mondjes en lok-lachjes, in glunderige zoete kijkerijtjes. Ze werkten weer met bloote halzen, blank rokkespul en smijig geplooi en gekreuk van d’r jakkies om borsten, d’r spanrokken om dijen.—Flik-zoete lintjes prikten weer òp en de blanke wellustkoppen gierden, en de handen friemelden weer.—

Als ’t niet ging met zoetig gestreel en weeïg gezanik, braakten ze plots uit ’n heeter stroom van smerigheidjes, met satanisch gevoel, in den laatsten sjacher, daarmee de kerels te overbluffen, te prikkelen en te verhitten. Veel venters, bek-àf, stemden toe in prijs, lam en gebroken van sjouw. Anderen, taaier en nuchter nog, hielden vol, begrepen hun eigen kansen, spotten en hoonden, braakten vuil terug uit, weerden de flikflooierijtjes en zoetigen wellusthuiver af, in bijtende woede. Onder gevloek en geraas gaf schorremorrie zich over, omdat ze de waar hebben moèsten, en kalm sarrend hielden de nuchteren hand òp, trechtervormig ingediept, om het zweet-plakkerige geld te ontvangen, vast te zuigen, in d’r zwaar-bronzen klepzakken van stinkende broek.—Een half beschonken stoetje kerels, [177]half al geënterd en vastgenageld in kringetje van brutaal-bijéén gedromd klusje meiden, kreeg plots besef dat ze door bij elkaar hoorende koopers, betoeterd werden. Woest grabbelden de venters terug, rukten hun bakken weer in de karren, schreeuwden en vloekten als razenden tegen de beduusde wijven en handlangers, die op geen verzet meer gerekend hadden. Nu tierden en krijschten de áángeschoten boeren lànger dan de nùchtere, bleven taaier hangen aan hoogsten prijs.—Plots, ’n paar zwaar-beschonkenen, uit de verkoop-groep, verlekkerd op loktaal van meiden, dwongen ’n geel-harige Zeedijkster, vijftig mandjes voor niets mee te nemen. Om ’r heen kletste afgunst van andere wijven, die ’r verdrongen en aanstootten uit nijd dat ze dat niet doen kòn voor de politie. Maar de venters, dreigden de geelharige op ’r bek te ranselen, aa’s se nie toègreep!

Overal klonk dronken, herrieïg en halsstarrig gewawel, verbijsterend uitgesponnen gezeur, vast hakend gestrubbel en gestrij, tusschen de nuchtere koopers, en lachschreiende half-bezopen venters.—

Hitte braadde, priemde de koppen, de wangen, de nekken en drankstank walmde hun heete kelen uit. Te blazen van puf-benauwing, te schelden, vloeken en bonkeren met de morsige knuisten op de bakken, stonden ze, lawaaiend tusschen ratel en wegroffeling van karren, op dreun van gloei-dampende keien. Een aangeschoten groenboer was ingekneld tusschen ’n groepje joodsche vrouwtjes, met lepra-kopjes, gelig, vol huidbarsten, en groot-zwarte kijkers, àllen met zondig besef van hun sabbath-ontheiliging op d’r vergroefde zorgelijke gezichtjes, die klein onder kleurige mutsjes uitpuntten.—Niet los te woelen wist de lange tuinder zich uit den taai energischen babbel en sjàcher der kleine wijfjes, allemaal ’t zelfde gekleed, donker omsjaald, sprekend op elkaar lijkend, met lintkleurige mutjes op d’r glad-gekamde toertjes. En waar hij schoof z’n bewegelijk, zacht-waggelend lijf, schoof koop-heet kringetje van joden-vrouwtjes nauwsluitender mèè. Onder getier en geloei van stemmen, krijscherig en valsch, werkten ze ’m één voor één de waar uit z’n handen, goedkoop, héél goedkoop.… [178]

Plots kwam nuchter strenge kapitein,—die nooit iets anders dronk den heelen snik-heeten dag door, dan koffie,—zeggen dat ’t tijd was om op stap te gaan. In jagender tempo nu dromden de prijzers òp, gingen vloekender schokken door koopers en venters. Na ’n half uur was alles leeg, stond de wal schoongeveegd van sjouwers en sjacheraars, kruiers, wijven, meiden, karren en kisten.

In woesten smak laadden de kerels hun bakken weer de boot òp, en dadelijk, nà droeven sein-zang van pijp in den blakerheeten middag, draaide de kaptein havenwoel van groote stad uit, ’t dampige, oversmookte, violet-grauw van hemel, en gloei-kleuren verspoelende IJwater, instevenend.

Tegen half negen, op boerenkar hortten Kees, Dirk en ouë Gerrit hun hooidijk òp. Dirk mende, wou alleen hebben, dat de Ouë meeging om rond te harken in den windstoei. Te vroeg was ’t nog om op te steken. De boel klamde nat. Ouë Gerrit omtastte de hoopjes, bromde wat in den wind, keek angstig naar den heet-blauwen hemel.—

—Hoho!.… op die smalle daik.… daik hier.… ke.. je.. ke.. jè vast nie teuge wind inkeere hier!.… daa’s niks gedáan.… hee!.. aa’s jullie d’r nou eerst.. rais.. huhu!.. die mikmak anharke.… hee!—schreeuwde Ouë Gerrit naar Dirk en Kees, die de boomen boven de wielen van boerenkar, met handen en voeten in de binten stampten. Z’n stem verwaaide in windvlaag, zwabberde klankloos naar de kerels, die aan dijk-end stonden.

—Sel wel op poote sette, Ouë, schreeuwde Dirk norsch,.… wai beginne d’r van hier.… eerest die hoopies op de woâge.. in vaif kaire is ’t doan.…

—Allejeesis! da wordt dur ’n karwei tut an den oafed! hee.. riep Kees gebluft.

—Daa’s net, en teuge àcht.… mi die vuile oafeddamp.… is ’t suinege Job! je naimt d’r de boel nat in, moar ’t mot!.… die duufelsche oàrebaie.… en errete skreeuwe om onster hee? Hèp je nie.… dan mò je nie!.… ik wil d’r hier morge nie weer stòàn!

Julizon blakerde en wind joedelde in zwoeltegloeiing. Felgoud omschoten, trilden de hooischelven in ’t bazuinende vlammelicht, en er onder wasemde ’t doorgloeid gras, smeulende hette uit. Ouë Gerrit scharrelde rond tusschen ’t hooi, los neergemaaid op dijk, dat droog veerde onder zijn klompen. Den wagen had Kees ’n eindje hooger smaller dijk opgereden.— [207]

Dirk die het hooi opbouwen ging, was karbuik ingeklauterd, liet z’n klompen neerklakkerend afsullen van z’n paarse kousen, op ’t grintpad. Zon gloeide, maar telkens stootte onrustiger òp, zoeltig-zoete windflapper en rilde zwierd’rig ruischend leven, onder halmen en riet.—

Hemelkoepel stolpte eindloos blauw nu, hoog vuur van lucht, en van alle polderhoeken stapten loom de laatste hooiers òp.

—F’rek.… stong ’k t’met moàr ook in de wai.. mi die vuile wind.. Sel je strak en-an wà belaife, verzuchtte Dirk naar Kees,—sullie kenne d’r beest t’met mi sain kop.… in de wind sette.… moar hier.… op dâ smalle kreng f’roer je vast gain vin! Moar ’t mot hee?

—Daa’s net, ’t mot, kauwde Kees gemoedelijk na, tusschen z’n dunne lippen, met ’n sisstraal z’n pruimpje ’t hooi inspuitend. Rood onderspul van boerenkar, veeren en wielen, vlamde hèl onder krat en buik-end. Dissel gloeide rood als ’n kromgebogen bazuin, en z’n koperen punt stond zon-beketst, goudfel te fonkelen. Op ’t land vèr onder hun dijk, kwam drukker beweeg van hooiers. Witte zonnehoeden en blank-strooien, bewogen op de brons-bezonde koppen, onder ’t opsteken. Karren met hard-groen zijwandsel, rood krat en wielspul, knetterden heet-rood van ver tegen ’t glinstergras, in laaien zonneblink, warm omvocht van hette, zwoele, dampige, smorende polderhette, òpnevelend uit fluweelmalsch gemaaiden grond.

Dirk kon ’t maar niet verkroppen, dat ie nou niet op ’t land ’n hooihoek had, schold tegen den Ouë, waarom ie toch juist dàt vervloekt dijk-end nemen moest.

—Hoho.. main Kristus jonge!.… da’ ke’k tug nie helpe hee?.… da’ d’r nou toefoàlig wind op de ruimte stoan.… hee?.… Hu! hu! sullie hewwe main da’ daikend tug nie f’rkocht, mi-sonder wind hee?

—Nou.. furt moar Kees, gooi op! norschte Dirk,—.… die laileke kwinkkwankers, f’rkoopje je alles mi wind hee?.… Hee Ouë!?.… aa’s ’k boòfe ’t roam bin, kaik jui d’r dan wâ de wind wil.. hee?.. [208]

Diepe hooigeuren, honingzoet, zwijmelden om den wagen heen, en warmer broei van licht en aarde wasemde òp zomergloeiing van polders, koortsig en zengend. ’t Rondom gemaaid gras op de weien, warm-groen, fluweel-doorgloeid, zong hoog in ’t schitter-licht z’n wonder lied van innigheid en de blankhouten harken gristen en ritselden door ’t hooi, met gerucht van grazende koeietongen.—

—Loà poard effe loope hee? riep Ouë Gerrit naar Dirk onder ’t opharken.

—Dá’ mô je moai maine, hai blaift d’r vast woar ie stoan!.. is ’t main knol?

Zalig-zomersche geuren, zonnig-zwoel en dooràdemd van bloemenzoet, zwierven rond, in de lucht en wei-zee. De schelpruischende polderstilte, de mijmer-zachte wuif van ’t slootriet, en de halmenfluister trilden door de heete schitterlichte lucht als koelte-suizel en droomrig geklots van golfkabbeltjes, soezend slaperig, tegen blank-zonnend strand.—Eindlooze ruimte van bevend licht, hemelblauw en groen, lag er tusschen de werkers. Als oneindige kom, volgeschuimd met lucht en groen, gloeide de lage polder onder den hemelkoepel, blauw-barnend-vuur, waar de wind in zonnig-zwierige vlagen doorheen dartelde, huppelend en stormend, zacht joedelend en stoeiend, alsof honderden kwelgeesten tartend zang-doedelden door ’t snikheete land.—De hooibergjes verbroeiden in zonnevuur, dat lèvend op ze neerlekte, ze kontoerde in een trillenden zoom van heet goud.—Naar bouwgrondkant van polder was druk gewoel van blauw- en baairoodbekielde kerels en wijven tusschen de erwten en veldsla. Daar achter en òm, dromde ’t vee luierend bijeen, slaperig traag in de drukkende hitte. De koppen opeengedrongen, koester-broeiden ze in de gouden vocht-warme wei van verre, begit, als met waterplassen glanzig oversmakt, in smeiïg schitterlicht, verglijend tusschen de plooi-glanzende blanke huiden. Op verren dijk, aan horizon, gingen traag twee boerenkarren, donker-kleintjes, als speelgoedwagentjes, tegen blauwen hemel in. Dichter bij de Hassels, waasde ’n nevel dauwig licht over ’t gras, wonder beglanzend ’t heete groen, dat hoog-gloeide, [209]fel verschitterde, elk halmpje, in één fellen brand van goud.

Kees stak òp. Met z’n scherpe tandvork boorde ie diep in de schelven, en in kreunende rukken smeet ie den karbuik vol. Dirk met branderigen zweetkop, sloeg òm z’n rollen, en bouwde breed uit, naar één hoek. De eerste opsteek smakte makkelijk op Dirk neer, gloeiend in z’n handen.—Kees alleen kreeg telkens bij opzwaai van z’n vastgeboorde hooivracht, volle laag van windjoedel, die in ruk-stooten om zijn blauwe kiel heengierde, dartel-woest, en sarrend bossen van z’n vork afzwiepte en rondsliertte op den dijk.

—Nou, ikke seg je, dá’ de wind dwars veur de woàge blaift Kees! kermde stem van Dirk, ’t opgestoken hooi hijg-zwaar omknellend, aemechtig tusschen z’n armen.—

—Daa’s main dunk ook! zei Kees ademloos, wá’ hitte! ik sweet d’r nou al aa’s de pest, ’t is soo duufels broeis, ’t hooi! je brant d’r t’met je almenak àn.

Dirk bromde hoog van z’n kar wat terug in den wind, met z’n bevenden zweetmond geperst tegen ’t hooi dat Kees òpgesmakt had.

Eerst rechts, dan links, waggelend en woelend z’n paarswollig bekouste voeten in ’t heete goud, rolde ie de stapels òp, vast inéenpersend met z’n heele lijf, uitbouwend bij de hoeken. Ouë Gerrit liep onrustig rond de kar; loerde dàn naar de lucht, met verschroeide knipperoogen, dàn tegen ’t woelige lijf van Dirk òp, dat in z’n kielblauw ’n helle plek zoog in den vuurblauwen hemel.

Rood-bezweet drupte de nijdige zuchtende zwoegkop van Dirk, woest omprikt van z’n hard-geel haar.

Kees had z’n òpsteek boven ’t hoofd gezwaaid, maar ’n zware vlaag, rukkerig en fel-tartend, woei er heele dotten af, in sliertenden gouden harenstroom óver z’n worstelenden vergramden kop héén, die volgewaaid blondde van hooipijltjes. Vloekend gooide ie ’t restje op z’n vork weer neer, drong op nieuw met woedestooten de tanden in de schelf, die trilde in omlekkende hitte van zonnevlammen. Zwaar-kreunend perste ie z’n lijf [210]tegen den steel, rukte ie weer òp ’n reuzige vracht, vàstgebeten tusschen de stalen vorkkaak. Langzaam stapte Kees naar den wagen met schuifelpasjes, bang voor nieuwen windwarrel, die weer hoonend en joedelend aanfloot, zacht tochtte om ’m heen, en tartend, verraderlijk koeltjes òmstreelde.

Dirk kroop àl hooger den wagen òp, stond in ’t gouden gevaarte gezakt, bezweet te wroeten, te verbroeien en verbranden.

—Nou Dirk, mô je hebbe? schreeuwde Kees tegen den wind in.

—Hier, an de kop! krijschte Dirk terug, van veure òp!.… f’rdomd.. aa’s je.… aa’s je loàie ken! in soo’n wind!.. je wee nie.… wá’ je-doèn.… hee!.. Ouë kaik d’r uit! goàn ’t wèl?.… of se’k te wait uit?.…

Kees was met z’n reuzigen stapel boven den kop geheven, naar ’t voorkrat geschuifeld vlak bij ’t paard, en Dirk op den wagen, kroop knielend naar voren in waggel, op ’t brandende hooi.—Ouë Gerrit met de hark in z’n hand, kwam schouderkrommig aansjokken, in fladdering van lokken, onder z’n maaiershoedje uit, keek angstig òp naar den wagen.

—Nou.… skaif.… skaif!.… nog nie.… ho-ho! da’ gong! Moar paa’s d’r op! hu! hu! da’ je nou noar achter goàn! gunters! aêrs kom je t’met in ééne sai van de wind te hange!

—Zachies an Kees! zachies an! dofte Dirk’s stem uit hooi-hoog blond gevaarte, afgebroken, doorhijgd van vermoeienis,.. zach … ies an!… ik hep … sain … saa’k stikke … nog nie beet!

Kees schuurde hooger òp z’n vork langs ’t voorkrat, rekte zich op z’n teenen. Rond z’n kop en borst dartelde de wind weer, fluit-zangerig, verzwiepend blonde hooifladders. Hooger òp, blies ie Dirk in klefferig heetrooie zweet-tronie waar angstige kommer op spande en jammerde. Woelig waggelend hurkte z’n romp al hooger op ’t veerende, krakende hooi-blond. Z’n kiel, violet-blauw uitgewasschen en verdropen van kleur, flapperde wijd en bolderig, en z’n geelharige zweetkop, stramde rimpelig als ’n beschminkt chineesch masker. Zonnevuur daverde, omlekte ’t hooigoud verspieste er gloeipijlen in, uitrookend in hitte, dampend in de hooi-gloeiing van den wagen, [211]die met zwel-lijn geweldig tegen ’t blauwe hemeldiep opbergde.

Ouë Gerrit was weggegaan, harkte weer op dijk-end waar ’t grint gloeide en knerpend piepte onder z’n sjokkerig-tragen klomp-klos.—

Z’n hel-witte klompen, blank geschuurd, dribbelden tusschen de schelven op zonnigen grond, soms bij hiel en neus achter de hoopjes uit, alleen te zien.

In martelende worsteling tegen windrukken woelde Dirk op den al hoogeren hooiwagen, angstig-breed uitgebouwd. Van één hoek ploeterde ie, knie-waggelend z’n vingers vastgehaakt in de schroeiende rollen, naar den ander.—Hij gromde en z’n rooie kop zweetdruppelde als was ie met water begoten. Z’n lijf stond in walm van zweet, poriede open in rauwen vleeschgeur.—Kreunend en hijgend rolde ie de opgesmakte gouden golven heet uitéén, met den heeten beuk van z’n bronzen knuisten en naarstig verdeelde, perste en bouwde hij uit aan één kant, trapte en voegde weer terug naar andere zij.

Sneller achter elkaar, in den smoorheeten zwoelenden zonnebrand stootten windrukken òp als zeng-adem uit strak-blauw luchtwelfsel, ’t gloeiende hooi versliertend tegen Dirk’s angst-kommervollen kop, kwaadaardig z’n oogen blind-stuivend, z’n ooren, z’n bevenden kermenden mond, met goud heet gefladder van pijltjes en strootjes, zaadjes en halmen; òm z’n strooiblonden hoed, opplakkend tegen z’n hals, z’n nek in een heeten krans van goud windend. Rond-omme den wagen zweefden en zeefden zandwolken van polderweg òp, doorzond stofgepoeier, hoog in kolkende slierten en spiraligen gloei-dans. Telkens zakten terug rollen hooi rechts, uitgebouwd naar links. Dan grepen z’n dikke driftige armen in den gouden hooibrand, woelden en trampelden z’n beenen en onderlijf, dwars verzakt in ’t gloeiende blond, de rollen onder ’m in; schoof hij in woester grabbel bijéén wat òm ’m verfladderde, tot hij plots weer z’n oogen in duizel dichtkneep, als nieuwe zengende windstuif, heet-schroeiend, hoog boven z’n kop uitvlaagde in dollen jool. Zóó, omduizeld van stof, hooiblaas en windgier voelde ie op zich braden, neerschuimen de zonnegolven, onder den wind uit, [212]gloei-hevig in barnenden smoor, kon ie soms niet meer antwoorden, loom en versuft, op schreeuw en roep beneden.—Kees, nòg zwaarder dan Dirk in worstel tegen windrukgesar, boorde morloos, in helsche werk-drift, z’n vork in ’t hooi. Rond ’m, nu bij snellere vlagen, druisch-ruischten fladderend en warrelend, bossen van z’n vork.—Z’n kop zwol en zweetvet glom boterig op z’n slapen en wangen. Z’n oogen vlamden grauw, z’n scherpe mond perste lippenlijn op elkaar, nijdig, en mondhoeken winkelhaakten helsch en radeloos. Telkens moeër, greep ie naar ’t versliertende hooi, dan hier, dan daar, aldoor uit andere hoeken verwaaiend. Woester boorde ie ’n stapel weer vast aan z’n steekvork, dat de steel trilde in z’n hand. Geweldig in ruk, zwaaide ie z’n vracht boven den kop, dat ie tot z’n schouders verdoken stond in den harigen gouden fladder. Weer joedelde wind in speelschen sar òm z’n vracht, plukte en sleurde eruit wèg, waaierde luchtigjes òp, dotten die nog half-gescheurd tusschen de tanden bleven hangen. Zonnige lichtwiegel speelde en sliertte rond langs den dijk, blonde dans van levend, springend, staand en kronkelend, liggend en schuifelend hooi.—Kees’ kort-blauwe schaduw op begrinten zon-barnenden dijk kromp in, ònder z’n knerpend schuif-gestap naar de kar. En vloekend in zucht-diepen ademhaal harkte hij langs den Ouë, die bijeengriste wat te vèr wegwoei. Pal op z’n hersens, stookte de zon, en snikheet tusschen ’t windzwoele in, vlamde ’t licht uit, bekokend z’n handen en oogen. Z’n borst kreunde, kraakte rochelde adem uit in zwoeg, en z’n schonkige reuzigheid van schoften en lijf zwol onder de blauwe flapperkiel. In blinden scharrel, kop en schouders in vracht verzakt, stapte ie op de kar áán, smakte z’n golf hooi—toch nog vast op den vork—tegen den berg òp en schreeuwde beverig, armen krampend uitgestrekt:

—Hai je sain t’met?—

Maar van heel anderen kant op den geweldig-uitheupenden gevaarte-wagen, die te zengen stond in ’t zonnevuur, kwam Dirk aanwaggelen en òpwoelen uit ’t hooi, schreeuwend onder ’t intrampelen van rollen en verbouwing van hoeken: [213]

—Ìk ken d’r nie bai, hooger mô je.… daa’t is d’r ’n kattebakkie!

In krachtruk strekte Kees hooger z’n arm, dat Dirk bòven makkelijker vastgrijpen kon. Hijgender staarde ie òp tegen ’t blauw en zonnevlam schoot ’m de oogen vol. Duizelig en half-verlamd van ’t armstrekken, sloot ie z’n kijkers, rekte en spande z’n lijf, in zwel van spieren, wachtend angstig-gehaast op broer’s roep, dat ie de vork beet had.—Dirk waggelde en kroop naar voren, dobberde òp uit de hooigolven, zakte zwabberend neer, scharrelde weer overeind met z’n bronzen handen gebeukt op ’t gloei-kruipende goud. Plots hield ie halt, worstelend tegen ’n rukwind, die ’m z’n tronie besmakte met priemende hooipijltjes, z’n oogen blindsloeg in ’n zwirrel van brandend stof. Onmachtig omtastten z’n handen vóóruit naar de vork, kermde z’n stem.

—Ken d’r f’rdomd.… nog nie bai!.. goan d’r puur.… soo nie! ikke ken d’r gain stap verder!.. Die pestwind stuift.. kom d’r moàr an ’t veurkrot an! dan snai’k sain achter deur!

Dirk’s stem huilde van onmacht en drift, maar Kees verstond niet.

—Wat-te?.… wa’.… tè? krijschte die in strek-stand van heel z’n lijf, tegen den zij-wand òpgeschuurd. Heet-koortsige vloeiingen van vermoeiing voelde ie door z’n armen trillen. Hij kòn niet meer; toch hield ie nog in radelooze spanning vast, hoog z’n vork. Dirk schreeuwde weer. Maar vaag hoorde Kees stemmeklank in windstoei, zonder woorden. Nou ging ’t niet langer.—Dàn moest de vracht maar smakken. Z’n borst blaasbalgde, z’n beenen gloeiden en trilden méé, en in heeten schater woei de wind hem hooifladders in de zweet-dampende tronie.

—Veùr op.… Veùr òp! krijschte Dirk, doldriftig en zweetrood woelend met z’n armen in den gouden hooibrand, woestnijdig dat Kees ’m niet verstond.—In spanning die hem dreigde te doen flauwvallen hield Kees nog òp de vracht, en vaag nu hoorde ie de woorden van Dirk achter windgerucht, begreep ie op voorkrat te moeten aanzwenken.—’t Was alsof ie bij [214]’t begrijpen, nieuwen krachtstroom in zich voelde gloeien.

Zacht weer schuurde ie z’n vork langs den berg.—De wind joedel-doedelde weer, dat ’r slierten als klapwiekende goudvleugelige vogels hem omzwermden. Z’n oogen brandden en piekten, morsten vol heet zand.—Maar voort ging Kees tot ie Dirk èven zag bij ’t voorkrat, weggedoken in ’t hooi, die eindelijk met wijdopen armen, z’n vork leegrukte.—

Zonnedaverend vlamblondde de wagen in al hoogeren uitgroei, en stilpeinzend paard bleef turen in droomgeduld, kop naar den grond, waar ’t hooi om z’n stille pooten warrelde en walste een jolige wind-horlepijp. De dissel, krom als ’n rooie bazuin, vuur-gloeide tegen ’t hooigoud in, en feller blinkerde z’n hel-koperen punt als ’n zonnige glanzige flakker in de lucht. Op enkele hel-roode spaken zonneschramden lichtkartels, maar heel ’t wielas-spul dofte donker-rood, in schaduwkoel van hooikar-heupen. Hevig in blauwen brand, straalde de hemel, boven ’t groen. En hooger, de blonde rug van het gevaarte zwol áán in ’t zingende licht. Dirk er in, er op, pal in ’t broeiende hart, woelend in wankel met z’n stronkige ruigheid van lijf onder de violet-blauwe kiel, z’n brons rooie, ramp-angstig gemartelden kop, hoog tegen de lucht.—Als ’n titan worstel-tastte en bouwde ie bijeen, bekookt, begoten van zonnevuur; licht dat schroeide z’n vleesch, groef en dreunde, sloeg en vrat in ’t hooi; hooi dat in sprongen veerde, ònder handen- en voetenwoel van den bronzigen titan. Z’n geel haar leek brandend hooi en z’n strooien hoed droop zweet af, op z’n heetrooien brons-zonnigen nek.—Telkens, in verhitte prikkeling viel ie neer op de vork van Kees, als ie de punt èven zag opschuren boven ’t voorkrat. Maar plots dan weer, patste windruk ’m scheef, vloekte en verwaggelde ie hulpeloos terug in ’t hooi, in driftgreep z’n knuisten de oogen inwrijvend. Met heeten windraas was hooizaadje z’n oogen ingewaaid als ’n gloeiende vonk. ’t Brandde pal op z’n appel en z’n morsige knuisten wroetten en woelden langs z’n priemfel stekend oog. Het gloeide ’r als prik van heete speldpunt. In razende pijndrift smakte ie zich neer, probeerde [215]met nijdig gewrijf ’t zaadje er uit te persen, dat ie ging voelen, groot, als ’n brandende bol onder z’n oogleden.—’t Bloed gloeide ’m onder de nagels. Hij blies, pufte en vloekte al driftiger. De zon zengde z’n kop en door de hitte die ’m roosterde, branderig verklefferde, dartelde en joedelfloot de wind ’n sarrig deuntje, bij vlagen, hoog en laag. Dirk dreigde te bezwijmen van woede, pijngepriem en roosterende ovenbenauwing. Onder hevig gewrijf wanhopend, begon z’n oog te schreien, voelde ie ’t priem-vurig stekige verzwemmen in traannat, alsof ie ’t zaadje in ’n hoek gedrongen had.—Hij kon weer ’n beetje kijken. ’t Brandde er wel, en vòòr zich zag ie niets anders dan groene en rooie flakkering scheem’ren. Hij speurde wel geen hooi, geen lucht, geen vork opsteek, maar hij kéék toch. Na ’n poosje zag ie Kees uit ’n flakkerig-groenigen krans òpduiken, en den Ouë verderop. Nou maar weer voort, in worstel, tegen hitte en windsar.… En kalmer als ie kon, bedaarder vooral! Met open armen ving ie de hooigolven op, stond ie klein-weggezakt, en half-lam gebeukt van vermoeiing te puffen naar adem, in de rollen, stootte ie de opgevangen stapels vooruit met z’n kin, z’n borst, breed begraven in den hooi-blonden brand.—Terwijl z’n achterlijf naar achteren woelde persten z’n handen, zwaar driftig bijéén.

—Hee Ouë! kaik rais achteran? hoe stoàn die? Nai Kees!.. jai nie. Staik jai moar deur!.. Hee!.. Ouë!..

Gerrit kwam aanklomperen, klos-klos, knerpend op ’t grint. Z’n kop stond wrang van stuurschheid.—Hij voelde zich geroosterd, hij zuchtte.. dat ie vast hooikoorts had.. dat ie d’r niet meer tegen kòn. Met z’n hark geschouderd, keek ie òp naar den wagen. Tusschen z’n beenen sliertte hooi, hollend langs den dijk.

—Hoho! daa’s ’n meroakel-wind! die sloàn je boel òm!.. je hangt d’r hier àn dut sai heuldegoar òfer!

Dirk raasde van wagenberg, keek angstig naar Ouë’s mond, om beter te begrijpen wat ie zei.

—Hang’k òfer?.… die pestwind! je ken dur.… f’rdomd soo niet loaie.… daa’s gain doen.… da’ duurt d’r puur twai [216]uur langerst.… iedere.… woàge.… en.. en.. as je dur dan nòg thuis kòmp!.. Strak en an lait.… de boel veur de waireld.

Ouë Gerrit, met half dichtgeknepen oogen achter den wagen, één beverige hand, als afdakje op z’n voorkop geluikt, oploerend tegen ’t schelle zonnevuur, naar gouden schaduwrug van gevaarte, schudde z’n lokkenkop, dat z’n krullen flapperden en z’n zilveren baard danste heen en weer, op z’n borst.

—Hoho! hou jai d’r moar stiekem deuse kant hee! dan komp ’r t’ met juustighait in!

—D’r is nie te loaie, veur de tuikigste kerel nie! aas je de wind dwars in je woàge hep! he’k ’t nie veuruit sait! Kaik sàin doar! op ’t land.… kop van ’t poard teuge de wind in, daa’s smeert. Moar goan d’r nou op de daike ’rais dwars stoan?.… debies! debies! is main ’n kattebakkie.

—Nou, schreeuwde al zwakker stem van ouë Gerrit, met angstigen kijk heel de polderlucht doorzoekend,—hou je d’r moar goed, deuse kant uit.… vier en vaife nie genog.… dan wâ sachies ansjouwe.… dan komp-ie d’r wel.—

—Joa! makkelik sait.… jai stoan d’r hier nie laifendig te f’rbrande.… da je de boel onders je almenak wegwoait.. Main kristis! wâ da’ hooi hiet kookt!.. je brant je achterlap d’r an! ’t stoan t’met te broeie onders je poote.… hier Kees! hier!.. joa! ikke ken d’r niks an doèn.… nou wair àchterop!.. ikke stoan hier puur op de valreep! kaik d’r selfers moar.… t’met lait ie veur de waireld! alles is hier.. wegsakt.. f’rfloekt aa’s je loaje ken.… en je poote stoan aas in hait lood!.…

Weer schoof Kees, in arm-hoogen strek z’n vork van voorkrat naar achter, in hevigen spierzwel en stronkige krachtrukken van z’n lijf. Schurend en hijgend draaide ie op achterkrat áán, naar Dirk toe, die te wachten zat. Met opengesperden mond, strakwije lobbes-oogen, ingebukt op z’n knieën, over z’n hooi heèn, rukte hij de vracht naar zich toe, plompte ie neer, wijd-armig op den brand-gouden golf, in woest gewoel en krakerigen druisch van de rollen, waarin ie half verzoop en weer overeind spartelde met woest armen- en beenen-verweer.—Z’n kop gloeide en glom [217]als was ie met boter ingesmeerd; z’n geel haar droop zweetvet af in z’n nek, die dronkenrood zwol en branderig pijnde. Beving van martelende, gehinderde werkdrift zat er in z’n hoekige kaken en beving in z’n handen die persten en duwden, rolden en smakten. Even moest ie, half zittend, uithijgen. De wind bleef joedelen rukkerig om z’n hoofd, stootte zwoelheete luchtkolken over ’t wagen-gevaarte. Ingekneld en verbroeid, met armen en beenen begraven onder ’t hooi, voelde ie ’n loome bezwijming in ’m zakken, ’n heete koortsig-kruipende verlamming door z’n lijf. Zoete hooigeur en bloemdroesem stroomde méé met zwoele windvlagen, z’n hijgenden mond in.—Zonnevuur blakerde z’n hersens, z’n schouders, z’n rug. Hij voelde zich als aan ’n spit gestoken, roosterend boven vlammenlik.—

Heel de gloei van fellen zomerbrand ziedde zich uit op den gouden bergwagen. De hemel, wijd-hevig blauw, dampte trilhitte uit. En tastend, vloekend, onrustig, en sarrend-speelsch in de snikwarmte, joeg de wind, floot ie z’n vlaagdeuntjes op doedelzak en spothoorns, dartelend en grillig; blies ie als ademhaal van ’n nijlpaard, pufte dan weer aan, kucherig en zwak, als hoest van ’n grijsaard, schaterde plots weer òp als wild stemmenkoor van jubelende cherubijntjes, meesliertend heeten stroom van landgeuren uit klaver- en groentevelden, tusschen brandenden warrel van stof.—

Al loomer voelde Dirk bezwijming opkruipen in z’n lijf. Z’n handen beefden, z’n oogen loken. ’n Zachte neig, duizelig en slaperig-bedwelmend, omkronkelde ’m, soezelde en trok ’m in ’t hooi. Hij voelde dat ie zich moest laten smakken tusschen de brandende rollen, in den zwijmel van snikhitte, windmartel en zwoel-geuren rondom.—Maar weer ’n heftige windvlaag schoot pal in z’n gezicht, frischte ’m èven òp, vergloeide erger daarna weer z’n oogen en hals, in blazende heete tochtvlagen.—

Zwaarder, lam-loomer waggelde ie voort op ’t zengende hooi, strompelig en doodop.

Klein leek ’t paardje onder hooigevaarte. Stil-suf in de hitte, stond ’t mijmerend aan ’t voorkrat, met zachten fladder van [218]manen. Klein en weggedoken de kar, met z’n binten en donkergroene zijwanden, in huif van schaduw gevangen. En donkerder ’t assenrood en wielspul duisterde onder den berg boven ’t raam en blond gevaarte, uitgebouwd in welving, ontzaglijk tegen luchtblauw, als ’n duin van goud, blond-gloeiend goud, schroeiend in zonnevuur.

Kees had weer ’n zware vork opgestoken, kwam aanzetten, en ingedrukt op ’t hooi lag Dirk’s kop, z’n romp en beenen wèggewoeld. Als afgehouen levende tronie op ’t brandhooi, loerde z’n zorg-gekerfd hoofd daar, rood-bezweet en grimmig-bekommerd, doorgroefd van ploeterangst, naar den stapel die òppieken kwam.—Zwaar in schuur, teende Kees z’n lijf òp, smeet ie heet de brandende golf in wrang-rooie tronie van Dirk, die plots z’n armen uit ’t hooi opsloeg en ademsnikkend, in blaas en puf, de rollen naar zich toe trok. Schreeuwend achter de ingeknelde stapel angstigde z’n stem nog:

—Kaik.… jai d’rais Kees!.. hoeke kant ikke uit mot!.. Aifig f’rvloekt aa’s ’k ’t weut.

Kees had z’n vork teruggehaald, stond zelf nog half te duizelen van pijltjes die z’n oogen, hals, mond en ooren ingewaaid priemden. Stom zweet-dampend en hijgend liep ie naar achter.

—F’rfloekt! hai hangt d’r heuldegoar noar deuse kant!.. glad-en-al mis! Strak-en àn is tie d’r weust.… je mot aêre kant houê!

Dirk schrok hevig.

—Nou.… ikke ken d’r nie sien! barstte ie uit, je stoan d’r hier te broeie en de wind sloàn je aige blind.… die laileke kaketoe! woar da haine mot! die gaift.… je de hande vol! da’ kreng! da’ false loeder.

—Aa’s je nou moàr op ’t achterkrat anstuurt!

—Gaif d’r dan snóf’rjenne niks meer van veure àn!.… aêrs trap ik doar de boel weer omkant!

In joedelenden sar bleef windruk tarten, de zwoegbeestige kerels rammeiend. Dirk’s gezicht spande, en angstigde al meer, bij elken nieuwen, hoogeren aansjouw van Kees. Hij voelde den wagen al smakken.—Kees, geen stom woord klagend, stond [219]sterker te hijgen voor z’n hooibergjes, zich voelend als ’n geslagen kind, òp en verlamd door windweer, woest op ’n ding dat ie niet grijpen, niet ranselen kon in z’n drift. Iedere inboor van z’n vork viel ’m tien maal zwaarder dan bij ’t begin. Bij elken opzwaai zwol z’n lichaam tot barstende kracht. Rond z’n beenen schuifelde een warrel van leven en de zon zengde z’n lijf, alsof ’t op ’n brandstapel vlamomlekt schroeide.

Witte hitte trilde over den polder, paarsig-ijl tegen forthoogten, alsof de heele aardkom verteerde in één schroei van stilwerkend wegvretend vuur. Onder den dijk gloeiden vèraf, de hel-roode, jubel-roode stolpjes, vlammen in luchtkobalt uitgebarsten dóór ’t porcelein-gloeiend azuur.—Hooiwagens blondden in goudbrand en schelven dampten witte hitte uit. Telkens, als heete blaas-adem, vlaagde de wind òp, zwoel tegen werkers-zweetkoppen; kittelkilde even in d’r ontbloote klefferige halzen. Hun kleeren schroeiden ze op ’t lijf. Hun handen en polsen gloeiden, oogen en hersens doften. In den ban van hun martelzwoeg, tusschen wind en snikhitte, ging één stille onuitgesproken begeerte naar koel nat, ’n snak naar ademhaal, ’n verlangen naar rust in schaduw-gras, om èven maar lenden te rekken, lijf te woelen in luien genotstroom van leven. Zacht beslopen voelden ze zich in loomen zwijmel. En sterker blakerde zon, plakte en zoog hun goed vast aan de brandrige leden.—Kees, ongewoon te hooien, voelde al warmere koortsrilling in z’n polsen, en jeuk in ’t bloed. Z’n gemartelde keel snakte naar kou.—Dorst droogde heet en jeukerig z’n gehemelte uit.—Z’n mond stond dor, in droge branderigheid. Dorst vampyrde op de warme stik-benauwde werkers-strotten, als ’n dier dat tergde, hun keel in brand kon zetten; ze martelden tot ze vloekten en raasden van gift en onmacht tegen de zon, die blakerfel, z’n àl witter vuur neergloeide op hun koppen; de zon, de groote, geweldige schroeier, die hun oogen doorpriemde en hun half-naakte, zweet dampende zwoeglijven zengde, vermartelde zonder genade.—

Zoo, onder worstel tegen wind, die de mannen grommen deed [220]en huil-vloeken, groeide de wagen hooger òp, als ’n berg, ontzaglijk van goud-hel geweld in de peillooze luchtzee, eindloos gloeiend blauw, en de hooge woel van Dirk op de kar daar, tègen ’t hemelhelle licht in. Al langzamer, in waggelgang kroop en worstelde ie z’n lijf door ’t hooi, telkens met z’n kin op ’t brandende gegolf, z’n armen verspartelend in de rollen. Achter elkaar, holderdebolder, in sliertenden kringdans en grissenden zwier, fladderden hooihalmen de lucht in, over dijk en wei. Verder op, Ouë Gerrit strompelde nà, wàt ie vatten kon, met z’n hark.—

—F’rdomme, wa’ da’ hooi brant.… aa’s ’n vlam. Debies! schreeuwde Dirk naar beneden van ’t geweldige gevaarte, blauw verwapperend z’n kiel op ’t goud. De kin ingeperst op ’t hooi, zag Kees alleen Dirk’s kop, angstig-wachtend op nieuwe vork.

—Hoeveul.… hai je d’r nog Kees!

—Nog ’n vaif vorke, galmde ie terug, met z’n rug naar Dirk gekeerd. Bevend van zwaarte had ie z’n vork òpgezwierd, en ruk-hevig boven z’n kop gesmakt. Als loerde de wind plots naar z’n zwaai, zòò joedelde hij op Kees àf, plukte heele bossen uit z’n vork weg, en regende woeste gouden warrelpijlen om z’n zweet-tronie en lijf.

—Effe hooger je vork Kees! ikke kèn d’r soo nie bai!

Kees waggelde voort, in den brandenden fladder en sliert van hooi. Z’n adem snikte, brak àf in de keel.… Hij voelde weer dat ie niet hooger kòn. En Dirk zat te vèr, durfde niet trappen, uit angst dat de boel zou inzinken. Verlegen, klokkerde ie ’n slok in uit z’n veldflesch, die gekookt gloeide op ’t hooi, en loerde, wachtte. ’n Minuut in worstel tegen wind, bleef Kees staan op z’n teenen, blindgegooid van licht en hooistrooisel, vloekend rauw, uitzinnig van drift, dat Dirk niet greep. Maar die wachtte tot Kees hóóger op zou steken. Woest, in fladder zag ie hooi verslierten zonder dat de vork naar ’m toeschoof. Dirk bòven vloekte bezeten, Kees beneden, stond te gloeien van gift, adem-òp, dat Dirk niet vast greep.—Z’n kop stikte in hooipijlen en stofdotten; z’n ooren, haar en oogen werden [221]volgestort van brandend gefladder. Brullend schreeuwde Kees:

—Nou Dirrèk!.… hep je sain nie an achterkràt?!

—Vàst nie! kom d’r hier op sai, f’rdomd aa’sk sain hoale ken.… die glad.. joànes.. van ’n wind.

Hij had geprobeerd Dirk, maar waggel-zwaar was ie achterover gesmakt, z’n kop pal in den fellen zongloei. Nou kon ie geen woord meer zeggen. Zacht schoof Kees òm, van achterkrat naar zijhoek. Windgesar floot om ’m heen, raasde z’n oogen blind, z’n kop duizelig van hevige inspanning en martel. Woester schreeuwden ze tegen elkaar; cyklopischer in weerstand en krachtzwel van spieren en lijf aangespannen. En toch was ’r ’n angstig elkaar zoeken te begrijpen met één woord, ’n schreeuw van rauwen vloek, gegooid boven op ’n woedekreet van wanhoop en vergeefschen ploeter.

Ouë Gerrit had ’t afgewaaide te hoop geharkt en vastgeboord aan z’n vork. Stil, puffend in ademhijg loerde ie schuwtjes òp naar den wagen.

—Hoho! da’ pakt skaif uit, pakt skaif uit.… aa’s die d’r goed-enne-wel an de dorsch komp hiet ikke-en-gain Gerrit meer!

Dirk raasde wat van den bergwagen af naar den Ouë.

—De leste vork goan d’r alewel òp.… en dan sel ’t pondere sain.… hoe stoan die?

—Nou t’met heuldegoar f’rsakt op de windsai! hu! hu!… kraaide de Ouë schel-scherp terug, handdakje beverig voor z’n oogen gekneld.—

—Leste vork en dan pondere alewel!

Hijgzuchtend woelde Dirk op den berg, in laatsten rolslag. Wind floot snelleren joedel en spotte uit blauw luchtewelf, in sliert en slag, flap en dans.

—F’rdomd aa’s ’k ooit soo loaie hep! schreeuwde Dirk, ’t hooi is d’r wild aa’s ’n knain.… ’t springt d’r onders je poote wèg. Hee, Kees!.… wa doèn jai?.… sloap ie?.… hooikoors?.…

Kees was op den dijk tegen de laatste hooischelf ingezakt, met z’n brandenden rug op ’t gloeibergje. Hij voelde koortsvloeiing in z’n bloed, ’n matte doffe gloeiing in z’n handen, ’n [222]piekenden brand van prikjes in z’n polsen. Z’n oogen holden verschroeid in z’n kop.

Nou moest ie, al was ’t maar tien minuutjes even uitblazen, met oogen toch star open, want anders, voelde ie stellig, zou hem slaap bekruipen, matte, paffe luier en zwijm..—

Hoog en geweldig uitgebouwd reuzigde de wagen als goud duin-gevaarte tegen ’t brand-blauw van den hemel, peilloos trillend van hellen zonneblaker; licht, dat in heeten windwarrel langs weien en bouwgrond één kleurbeving goot, brio van heete glansen, zomerhel en zònnegloeiend over riet, koorn en groenten vertrilde.—Dirk zat op z’n knieën in ’t hooi te puffen, wachtend op Kees, blij dat ie ook even kon uitademen. En strak in stommen staar, keek ie hoog van z’n goudberg eindloos polderland over.—

Zijïg-zachte warmglanzende goudgolving moireerde door ’t hooi-zwad, en de nog groen-blauwe koornhalmen ruischten en zuchtten als orgelregisters waar lucht-ziel in áánvloeit. Trillend gloeiende lucht, laaiend blink-goud van zonnigen zomerbrand vrat in op dakjes, karrenrood en groen, en witte wasemhette nevelde neer, tusschen gloei-gouden schelven en schoovensleur van karwei-hokkers. Windwiegel verstoof gouddamp bij iederen stap der landwerkers.

In de heet-zonnige lucht, boven eindloos-vlammend goudgroen van weiland, zoemden en klank-snorden goud-vliegjes en wespen. Boven de donker-groenende klavervelden, die dampten in gouden hitte, spartelde ’t in de geurende zonnelucht van àl diertjes. Hommels in d’r kleurig fluweel schommelden en gonsden en verzongen met hun tril-vleugeltjes, zomerlied van honinghaal; plots wègzwaaiend op windstoot uit hun vaart-vlucht naar de wei-bloemen. Wespjes in d’r spitsige pracht, zwevend en trillend op één plek, in hun goudvleugelige vlucht bepoeierd met zonnestof, zwierven hoog en laag in kransjes van licht. Gewemel en gezoem overal,—tusschen purper smeulende en hel-paarse klaver en gras,—van gloeiende torretjes, in fonkelgoud en weerlicht-blauw, vol gloedjes en glansjes dooreenzwermend; kevertjes rood, in zonnegloor, als heete lak-vlammige [223]kruipertjes, rondstoeiend om spinnewebben, die als lichtend rag zij-ïg elektriseerden en vonkten in den zonnedag.

In geurenzwijmel dronken, volgesapt van zoeten honing, slingerden de hommels door ’t luchtblauw, en de klavervelden in den rose-witten en rooden bloemengloei, knapperden van licht. Op dwarspaadjes en dijken in wilden wriemel van madelief en boterbloemen, die dropen van glans, rookte ’t walstroo rond, gelige trosjes, uitademend zaligen zomergeur, diep bedwelmend; zoeten geur van zonnegrond, als vijgenreuk rondrookend heel den polder door, in gelukaangeurenden juich van levenslust. ’t Heete gras gloeide, hoog prachtgroen, heet goud-groen in hellen glinster, rag en lichtend in ’t weidevuur.

De polderplasjes wemelden van leven, zogen hemelblauw in, warmdonker terugspiegelend op ’t watervlak, en tusschen het ruischriet, snerpte gors, zongen er schelle vogelkeeltjes òp, van kievit en spreeuwen, floot lokkend-klaar eenzame wielewaal. Zonnige schitter plaste op de watertjes, die dampig en fonkelspattend, kronkelig en zonnewiegelend, tusschen ’t glanshelle weigroen slingerden. Koeiendrom op ’t malsch gesapte weiland, waar et-groen laag gloeide, glansde en blankte, in git en wit, in rood en blond, grazend doom’rig en traag-rustig op ’t afgemaaide gras, dat sapte en bruiste van gloed-licht.—Soms plots in draf, holde ’t vee langs sloot-greppel, spròng zot en onbeholpen terug in dwaze gebaren. Soms, op lui-bijééngegroepte koeien, zonnebroeiend, zakte parmantig ’n spreeuwpaar, stappend op hun ruggen als zwart-glanzende wandelaartjes, happend vliegen, die om neus en oogen van de koeien sarden, in kwellenden kringetjesgons.—Paardjes en veulens, roodglanzend, schimmelhitjes, grijzigblank, holden door ’t zomergroen, in slanke vlucht van manen en staart. En telkens van de dammen, waggelden òp de hooiwagens, hoog tegen trillend azuur, hel-blond, goudgeel met den woel der blauw-bekielde kerels er òp, als uitgesmeed tegen ’t hemel-ontzaglijke; de wagens achter elkaar in krakenden hort, in piependen kreun en zuchtenden steun, den bestráten polderweg àf, plots wiel-ratelend, omkolkt van zandhoos. En hoog in de lucht, dwars [224]door donkeren klapwiek van kraaien waaierde blanke vlucht van leeuwrik, z’n zilver gerucht verjubelend door zonneruimte.

Overal zomervuur drupte brandende bloem-boeketten van zengend goud op ’t heete gras.

Heel de polder lag droomrig stil in den zonneblaker te roosteren. Alleen van den blinkenden bekeiden hoofdweg warrelde stof òp bij windrukken, in zwier en hoos, van damp en licht. Tusschen ’t gras brandde ’t bloemgezwerm, geel en blank, rood en brons, en hel-vlammige klaprozen bij dijken, slankten uit boven ’t groen, in fel kalkoenerood. Zomerhitte snikkend lag te zwijmelen tusschen karwijschooven en hooi. Broei-wind goot wilde striemsels van kleurbeving over ’t land, telkens anders verglijend van glans. En de oneindige polderkom, lag als ’n luidlooze wereld van stil gebeuren, brandend en murmelend, zangerig wind-doedelend en doorplechtigd van ruischende stilte-muziek der weien,—matelooze graszee en luchtewelf.—

Op dijken, achter stolpjes, sjokkerden soms kindertjes áán, roodharige en blonde jochies, speelsch zwierend vóór boerderijtjes, omblakerd van zonnegloei. En soms doken òp, uit erfjes, zoo van vèr, meisjes roodrokkig, heel van vèr, als dribbelende kersenmandjes in zon, vol bloeiend rood en fleurigen schater van kleur. Inéén doken ze weg achter kippenloop of stolp, en stil-leeg dan weer stonden de dijken heet te trillen, groen, tegen ’t hemellicht; verdwenen al meer schelven op de wagens, vervlakkend ’t land uit z’n bergjes-onrust. En rondomme, uit luchtvuur en gras, vlindergestoei zwermde áán, witjes met blanke zeiltjes doorzond, in argeloozen klapwiek van vleugeltjes, boven klaver en walstroo, distels en riet. Ze fladderzwierden zeilend door den blaker-gouden, wit-gouden dag. Goudvosjes en dagpauwoogen in glans brandend, verterend in eigen gloed, zwermden mee, méé in zomerzwijm, dronken en half-verstikt al in zoete walm van bloemengeur waarin ze vlerkten.

Dirk zat nog gehurkt uit te rusten op z’n kar, in slaapsuffen dommel. [225]

Ouë Gerrit, stug en chagrijnigend over iets dat ie niet zeggen wou, harkte weer bij aan den overhellenden wagenkant. Met z’n handen rukte ie zware dotten langs de wielen af, gooide ze neer op den dijk, waar ze ritselden en zacht kropen om z’n voeten, tot ze plots, met ’n fellen windflap mee de lucht instoeiden, heel vèr.

Kees was uit z’n koortsige loomheid en dommel wat opgefrischt. Dirk had ie ’t achterbindtouw opgegooid, die in angstigen hurkkruip op ’t hellende gevaarte bij voorkrat ’n knoop sloeg. In ’n zwiep sliertte hij ’t touw weer naar beneden, om te sjorren. Met één been tegen achterkrat aangeperst, z’n voet in ’t gloeihooi wroetend, heesch Kees zich òp tegen ’t touw en sjorde den ponder. Plots schreeuwde Dirk kort:

—Hohai! feurbint is uit de kaip!

Dirk nijdig en vloekend met wrangen kop, woelde weer langs den ponder òp naar ’t voorkrat en haakte bindtouw in de pondergleuf.

—Arrait! schreeuwde ie driftig.

Kees, weer met één voet in ’t hooi gestampt om zich af te zetten van den grond, begon opnieuw met twee handen in herkuulrukken te sjorren, maar weer van de hoogte klonk wanhoopstem van Dirk.

—Hohai! feurbint is uit de kaip! f’rfloekte gladjanes!

Woest was ie weer naar voorkrat gekropen, duizend maal „debies”! razend, met z’n vuist ’t brandende hooi inwoelend, òp van ongeduld en voortvretende drift. Weer had ie ’t touw ingeduwd!

—Hoal an!

Kees sjorde weer. Dirk, op den berg, keek in grimmige spanning. ’t Gevaarte kraakte, kromp en steunde onder de rukken van Kees, geholpen nog ’n beverig handje, door Ouë Gerrit.

—Hoal an! hai hou dur! hoàl.…

Bons! ’n ruk-scheur door Kees’ arm, en weer was ’t touw uit de pondergleuf geschoten.

—Hohai! d’ruit! da’ laileke kreng! die pestneger! krijschte stikkend van drift Dirk weer. [226]

Dirk, in zwoeg, bloedrood nu van zorg, angst en nijdigheid stond overeind op den wagen, stapte staande naar ’t voorkrat.

—F’rek aa’s ’k dâ snap! dàn is de feurbint te kort.… debies! hai ken d’r nooit nie komme soodurwais! jai mot d’r van achtert te vèr of’rhoàle.…. dan spant hài d’r hier te veul.… van feure.… enne springt d’ruit.… de boel lait.… te wàit hier.… dâ hai je dur nou van mit die staive wind! f’rvloekt.. alle duufels!.… da’ hooi brant je je laif àf.…

In wanhoop greep Dirk z’n hoed en smakte ’m op den dijk, dat de zon nu z’n naakten gelen kop omkookte.—

Rauw-driftig geschreeuw klonk er òp en weer, van en naar den wagen, de stemmen verwaaid in windgerucht.

—Ken ie van ònders nog rekke.. schreeuwde Dirk.… hai lait.. weer..! Nou Kees.. Ouë!.. sachies àn! hoal!!

Weer sjorden de kerels achter ’t krat, in dampenden lijfzwoeg, borsten blaasbalgend in hijg. Weer zakte gevaarte zoetjes, daalde Dirk méé, angstig, gejaagd, z’n zweetrooie tronie gekeerd naar den ponderkeep. Maar weer bij sterke spanning schoot ’t touw uit, stopten de kerels, en rees in zuchtenden ademhaal, de hooiberg weer òp.—Dirk z’n kop bloot, woest, half dol van wanhoop, vloekte als ’n gek, bulderde keek òp naar de zon die z’n oogen blindsloeg van licht, stond half te stikken van onmacht.—

—Ik bin kepot, kepot! kreunde Dirk met gesmoorde stikkende en stervende stem.—

—Aa’s je d’rais ’n stuk touw knaipt an ’t feurbint, schreeuwde zwakkelijk Ouë Gerrit, de kaip is d’r.… afslaite.… hu! hu!

—F’rdomd.… daa’s net! gromde Dirk even òplevend uit z’n stervende moeheid.—Hee Kees hier!.. bai ’t feurkrat sit d’r ’n dot touw,.. kaik jài d’r us!

Maar Kees vloekte en wreef, in pijnkramp van z’n lijf, z’n oogen uit.

—Steek de moord, da’ goan main ’t zweet de lampies in! snof’rjenne wa’ bait dâ!

Als was z’n oog met ’n zuur gif volgedrupt zoo vrat en brandde [227]’t kopzweet hem ’t oogenwit in.—Rood geflakker vlamde ’r voòr ’m. Toch strompelde ie, half blind naar ’t voorkrat, met Ouë Gerrit achter ’m aan. Uit ’n hoek grabbelde Kees ’n end touw op. Met nijdigen ruk sjorde ie ’t voorbint los en kronkelknoopte ’r ’n stuk aan vast. Op één oog voelde ie zich blind, en pijn schroeide er in, als was ’t z’n kop uitgerukt. Toch vond ie ’t malligheid te jammeren.

—Kloar!

Dirk op den wagen, trok áán, probeerde of ’t touw lang genoeg was, niet meer uit de gleuf kòn.

—Te lang, slappies! knoop d’r ’n halfe slag bai! sóó, nou! nou goan die d’r wel! snó’f’rjenne.… aa’s da loeder d’r nou nie in blaift.… sprink sain vast op s’n strot!

Met ’n zware poef smakte Dirk zich neer op den ponder bij ’t katrol.

Kees en Ouë Gerrit aan achterkant, sjorden, rukten en strak-knarsend en kreunerig bleef ’t touw kermen in de gleuf.

—Hoal d’ran manne! hoal d’ran!

Zwaarder perste Dirk z’n lijf op den ponder, z’n beenen spartelend in ’t hooi, z’n armen krampachtig om den balk geklemd. Heviger sjorde Kees, dat de wagen wiegelde, kreunde en kraak-zuchtte en ’t gouden licht op den hooibrand meezwiepte, op-en neer, in ’t hemelblauw.

Langzaam zakte Dirk langs pondertouw àf, dat Kees door ’t katrol geheschen had. Met hun drieën nu sjorden ze nog, tot Dirk, in zwaren knoop, ’t touw-end om wagenkant vastrukte. Hijgend en blazend, paf van smoorhitte, die als wiegelend vuur op hun kleeren bleef zengen, en hun zonnebronzige zweetkoppen rood-vlekkig, bevlamd van inspanning, onkenbaar verwrong, stonden de kerels achter ’t krat van den hoogen wagen, waar de wind nu geen vat meer op had.—

Stom even keken ze voor zich uit.—Toen, met ’n forschen ruk boorde Kees de steek vork diep in ’t hooi.

—’n Gos-meroakel daa-tie stoan ’tmet.… kaik.… wâ lailek die skaif hangt!..

Dirk kroop op ’t voorkrat, klom op z’n bankje, ingedoken [228]onder ’t berghooge goudhooi, z’n schonken en kop òverhuivend. In beukerenden ruk en pracht-spannenden spierzwel, de pooten pezig gekromd, de flanken gestrekt, kop in snuiving laaggebukt, hoefklakkerde ’t paard op den grintdijk áán. In waggel kraak-hortte de wagen voort van den dijk.

Kees en Ouë Gerrit hingen zich aan de binten van ’t achterkrat, met armen vastgehaakt, half-sleurend langs spanrand en touwkruis, om den berg te stuiten in z’n snel-sullenden gang van schuinen dijk. Zoo hobbelde de wagen voort, angstig scheef-hellend den straatweg op, klaar, om bij ’n dommen zwenk neer te smakken, breed-uit op gloei-blinkenden klinkerweg van polder.—

Er was weer overstrooming van werk bij Ouë Gerrit, en Kees had ’t bij Dirk gedaan gekregen, dat Ant mee plukken mocht. [248]Eerst had z’n vrouw gevloekt en geraasd, dat ze bij die ketters, die vuiliken, geen stap doen zou. Maar met d’r zwanger lijf wou d’r niemand meer hebben in de haal. En ’t moest, moèst voor wat duiten, nou Wimpie al zwakker, meer versterkende middelen noodig had, veel meer dan anders. Ouë Gerrit had gegromd, voelde met dat roomsche tuig als zwaarder kruis en bijgeloof-ongeluk op z’n dak. Guurt, al verafschuwde zij Ant, kon ’t niets schelen en de jongens keken nauw naar schoonzus òm. Zoo kwam ’r wat meer verdiensten bij Kees. Toch zat Ant, met haat en wrok in ’r lijf, dichtgebeten mond van spraakloozen nijd, bessen en aardbeien te plukken. Dientje en Jansje d’r twee meisjes, die ze anders nooit ’n stap liet zetten, in huis bij Kees’ vaar, mochten in den ochtend helpen voor ’n prikje bij den Ouë, omdat ie hield van klein goed, dat niets vroeg en véél werkte, vooral meisjes. ’s Middags hurkten ze bij ’n ander tuinder in Duinkijk, voor ’t wieden van dahlia’s, heel jong nog, en voor de pluk.—

’t Weer was omgeslagen op ’t laatst van Juli. Veel regenbuien in zwaren ruisch neerstroomend, kletter-kakelden tusschen de bladeren en boomen; grauwe onrustige lage luchten verduisterden droef ’t Wierelandsch groen. Met schrik en beven loerde Ouë Gerrit naar z’n groote lap boonen en spersies. Daarin zat z’n bestaan voor dit jaar. Hij had vier millioen stuks te leveren aan de fabriek en ’n geweldige hoeveelheid noodig voor eigen verkoop nog op de groote stad. De vruchten, appelen, peertjes, bessen en frambozen konden ’m eigenlijk geen zier schelen. Dat was kleingoed. Maar nou, met den omdraai van ’t weer, vloekte ouë Gerrit omdat ie de vrucht van z’n boonen niet zag zetten en heel veel bloesem al verrotten.—Dag op dag bleef gure winderigheid snerpen, en gietbuien die eerst als drenkende lafenis op ’t heet-uitgedroogde land neergeruischt waren, hielden áán, angstiglijk en lang, dat den tuinders de schrik om ’t hart sloeg. Soms, tegen den avond kwam de zon even koekeloeren achter grauw gewolk, bleekte weer dampig weg, in nattig grijs. Bang verklonken vage stemmen over den oogst.—En Ouë Gerrit leek ’t bangst van allen, brandde zich aan z’n benauwing, [249]die wurgender òpklom naar z’n strot.—Plots tegen eind Juli keerde ’t weer. Zon kwam luchten-nevel en zilver-dampig regengewolk doorgloeien, doorpoken met licht. En harder weer gromde de zwoeg rond.—

Ant, met ’r zwaar-zwanger lijf kroop tusschen de bedjes, zuchtte en kermde gesmoord, keek stroef en wrang-nijdig als Guurt of Piet d’r wat vroegen van de pluk. Met gift en haat in ’r, werkte ze bij dat tuig, dat nooit naar d’r Wimpie vroeg, nooit nog wat voor ’t schaap hadden meegegeven en voor de kinders, Dientje en Jansie, geen bakkie koffie overhadden.

In woede en stomheid kroop ze, akkerbed na akkerbed af.—

Tegen acht uur op den avond, vergoudde de stille aardbeihoek in paradijselijken glans. Fijne geurige zomerdampen nevelden òp, van den eindeloozen akkerkring rondom, floersig en vochtig van glansen met ’t onderbroken zicht op de verte van àl groen gehaag en zonnige elzensingeltjes. Zonnedaal verjongleerde z’n roode toortsen, tooverig vuur en goudrag tusschen ’t avondgroen, en gloed bloedde over den hurk van plukkers en pluksters, verspreid rond de bedden.—

Ouë Gerrit joeg òp omdat ze hèm joegen. Kees werkte op ’n doodstil punt, tegen ’n weibrok áán met Dirk, tusschen de kruisbessen. Achter hem stonden wat bedden uitgeschoten aspersie in brand, ’n goud-roode donzige wonderwolk, waar ’t heilige zacht-vurige licht doorheen webde ragste glanzen. De lage wolk gloeide al rooder, dwars door de schaduw-lengte der bewegende kerels, die er omheen sjouwden met verduisterende gebaren.

Gehurkt voor de doornige kruisbessenstruiken, ristte Kees de goudgele vruchtjes naar zich toe.—’n Klein mager, stakkerig meisje van tien hielp plukken en de mandjes opkoppen,—

—Hoeveul stoan d’r in de bak? vroeg Kees, diep-stemmig in de avondstilte.

—Tien.… twintig.… dertig.… acht-en dertig mandjes, telde ’t kindje.

—Nog vaiftien, dan is ’t daan,.… goan jai d’r nou moar [250]an de besse.. pluk d’r mooie.… veertig mandjes.… of wacht! help d’r nog rais twee hier.

’t Kind, goudkrullig kopje, met smoezige wangetjes, morsig als van ’n vuil elastiek popje, luisterde naar Dirk, stond in gewilligen stand klaar, om daadlijk te doen wat ’r gezegd werd.—Van bessenhoek kwam Piet aanstappen.

—Bin je ’r t’met hier?.. ké’ jai de klaine misse?.… f’rdomd aa’s je d’r nie vast veul ferder mee komp aa’s mit ’n knoap! Die loâje je t’met ieder keer in de staik! Da là d’r aige omkoope.… feur ’n kwartje.… ’n dubbeltje per dag meer.

—En gain drommel dá’ hullie beskiete.… wrokte Dirk mee,—aa’s luie meroakels in de son.. die loope d’r puur de heule dag op de kantjes.… Nou.. moar de maid ken d’r Kees nog nie misse.… so mot t’r nog veertig besse-mande plukke t’met.

—Aauuw! pijnschreeuwde ’t kindje plots, ’r hand in den mond versabbelend.

—Wà’ nou? hai je je aige weer prikt? paa’s d’r dan òp! jai ken vast gain bloed misse.… zei Kees norsch.

Goud krullekopje bleef met pijnverwrongen gezichtje ’r vingers bezuigen, terwijl Kees, tegenover haar, aan anderen struik, in ritsige scheuren de goudene vruchtjes met kromhakende toppen naar zich toe trok. Z’n groote handen woelden tusschen de dicht saamgegroeide naaldscherpe doornen, of ie geen pijn voèlde. Soms angelden vijf doorns te gelijk z’n knuist en pols in, dat ’t bloed langs z’n handen sijpelde. Maar dóór werkte ie, zonder klacht, zonder z’n grijpklauw zelfs af te vegen. ’t Meisje huilde van pijn. Van drie kanten tusschen ’r vingertjes, had ze wonden in ’r handje gescheurd, en telkens wou ze angstig voor ’t rood, ’r bloed stelpen en inzuigen. Heviger brandden de vleeschscheurtjes en bangelijk ritste ze’r nieuwe kruisbessen af, schurend weer langs de doornhaken, bevend dat ze de wondjes verder zou inscheuren.—

—Nou maid! nou moar àn de oalbesse, dan nep je gain stekels hee!.. moar denk ’r an … nie van de loàge f’rdieping, die binne d’r nou fuilsandig van de raige die teuge de grond spat hep! [251]

Helpstertje was uit ’r hurk òpgestaan. Haar gezichtje krampte nòg smartelijk van pijn en ’r bloedende vingertjes beplukte en zoog ze af, onder ’t luisteren.—

Langs de struikbosjes kruisbessen die flonkergoud gloeiden in avondschijn, prachtig en vochtig als lichtbolletjes, overal tusschen ’t groen, wrong ze d’r mager karkasje, schoof ze, telkens ’r vastgehaakt rokje lospeuterend, in ongeduld vóórt, naar de rooie bessen, die zwaar betrost glansden in glazuur lachje van prachtrood.—

Den bak sjouwde ’r Kees na, volgeplukt met slanke mandjes kruisbessen en ertusschen ’n nieuw soort groen-paarsige, als groote glazen stuiters, spiralig bekleurd van binnen.—En de goudfelle zonnige knikkertjes er naast, in kleinere slofjes.—

Zachte zomeravonddamp waasde over de tuinderij. Elke hoek goudde òp in rood wazigen zonneglans. De omgewerkte grond, vol gras, onkruid en gewas, verschemerde zacht toovervuur onder de vruchtboompjes en rond de lage kronkel-stille stammetjes vervloeide ’n lichtend rag, aureolenglans.—

Telkens uit anderen hoek in den stikvol beplanten tuin dook ’n werker òp, goud-rood overgloeid, gereedschappen in de bronzen wroethanden gekneld. Ouë Gerrit scharrelde met spa en hark onder de pruim- en appelboompjes. Hij kroop half onder ’t lage getak door, dat àl bukkend, ’n stuk van z’n blauwen kiel in den rooden avondbrand vervlamde, dan weer z’n baardzilver overgoot in wondren glans. De roodgegloeide struiken en vruchtstammetjes onder z’n voeten sidderden in den heiligen val van avondgloed.

Overal voelde de Ouë zich vastgehaakt, tusschen brandend, getwijg en takkronkels. Maar overal wou ie bijzijn in ’t late uur, om te weten of er wel gewerkt wier. Aan de Beek was ie al voor ’n uur geweest en daar had ie ’n vent weggestuurd, die ’n kwartier na het schoft nog had staan smoken.—Nijdiger nog werkte ie zich tusschen de struiken en vruchttakken door, en telkens sterker gloeide áán z’n zilveren kop en rompblauw in den rooden gloed van zonnedaal, die daar wonderen bleef [252]onder ’t laag takgekronkel, tusschen fijne stammetjes en avond-beglansd gras.—

—Hee, hoho! sain jullie doar bai de bèsse? schreeuwde ie de landstilte in, hij zelf nog gekneld tusschen de enge paadjes van gestruik en boompjes, een hand vast aan rood-begloeide stronk. Geen antwoord klonk terug. Harder schreeuwde ie, z’n lijf meer opgeheven.

—Joa! klonk zangerig en wijd uit de verte Kees’ stem, vol en diep.—

Klein Dientje, Kees dochtertje, zat aan de bessen, met ’t goud bekrulde huilebalkje naast ’r geknield, toen ’r grootvader voorbijklompte.

—Hoho! Bai de korrels afknaipe maide en pèrs jullie nie!

Het kind, gehurkt in goudgloei van avondschijn, vóór de zacht-betoorste boompjes, keek òp, half geschrikt van ouë Gerrit’s stem, omdat grootvader d’r bijna nooit zelf aansprak.

—Je sussie.… is d’r an de oarebaie!.. en aa’s je murrege bai de fint van Duinwaik mot, hoef je hier nie meèr te komme.. eén boas.… of gain boas!.… hoho!.… en aa’s je kloar bent.… viere en vaife en nie genog.… dan vroag je oome Dirk.… of d’r feur f’oàfud nog wâ sain mot.. huhu! nie an je foader! denk k’r an! aêrs kè’ je wel ophoepele.… veur joù.… tien aere!.… hoho! En murrege mi de son pirsint! en dan doalik an de swàrte besse.… de swarte.. dè swàrte, f’rstoan?

Kindje knikte, angstiglijk òpstarend d’r kopje. De blauwe oogjes goudlichtend, bleven kijken naar grootvaders mooien zilverbaard; ze hoorde z’n stemmebrom maar half en d’r naarstige handjes plukten dóór, de glanzende bessentrosjes in ’r mandje volschietend, vlug en plezierig,—

Kees reuzigde voorbij op ’n nauw graspaadje bij greppel, vlak langs jonge koolen. Weer versjouwde ie drie bakken met kruisen rooie bessen naar den dorsch. Z’n klompen klotsten zacht, dwars door de aarbeibedden. Aan den achteringang zat z’n vrouw nog te plukken, met drie meisjes en Piet, ieder aan ’n regel, krommig-ingebukt of gehurkt, tusschen de nauwe paadjes. [253]Avondlucht azuurde in prachtblauw kuisch en doodstil, schoon-geveegd van wolkjes, in glansenvloed.—Zon straalde lager, in al wonder tooverrood op den stillen aardbeihoek, op de hurkende kindertjes en werkers. De groenende bedjes vlamden zacht, en de rooie vruchtjes glansden en geurden zoetelijk bedwelmend. En over de kruipende werkers weefde en fonkelde uit, één rag, goud-glanzend web, gespannen van akkerhoek tot akkerhoek, omlichtend handen, gezichten en kleeren, in tooverzachte vurigheid.—

Ant kòn niet meer. Haar zwangere zwelbuik hamerde en trilde van leven. In de laatste maand, nog twintig dagen, en ’t kind wàs ’r. Haar rug brandde van heete pijn. Heel stil was ze naar ’t eind van haar aardbeiregel gekropen, vlak bij ’n brok haag, waar ’n appelboom laag-takkig kromde. Daar moest ze heen, om zich op de been te zetten. Want schamen deed ze zich voor de jolige nestjes van meisjes om hulp te roepen, te vragen om steun, of haar op te trekken van den grond.—’t Was ’n lange zware dag arbeid geweest, veel te lang, voelde ze zelf heel goed, en ze verlangde dòl naar Wimpie, hevig en gejaagd. Ze had ’m gezeid, dat de drukte van den haal niet zoo heel lang meer zou duren, en dat ze met vader samen thuis zou zijn. Hij had zwakjes in z’n handen geklapt, gejuicht en met z’n zandzakken tegen ’t achterend van z’n ledikantje gestommeld, zoo koortsig vroolijk voelde ie zich in z’n beenen.—En als ze’n half uurtje vroeger thuis kwam, juichte ie sterker, overrompelde hij ’r met zoenen.—

Nou wou ze òpstaan, maar ze kòn niet. Op ’t eind van ’t aardbeibed, greep ze in stumperige onbeholpenheid naar ’t krom-gegroeide dikke appelstammetje, probeerde zich zuchtend en hijgend op d’r beenen te hijschen. Maar ’t ging niet. Even van den grond opgesjort, voelde ze haar armen slap en kramp-trekkerig in den pols. En met ’n smak, in klammen uitgloei van zweet op ’r hoofd, viel ze weer terug op de aarde, tusschen de bedjes, duizelig en aêmechtig. Kermend was ze ingezakt, dat de kinders àchter en vóór d’r kruipend omkeken, opschrikten, en dwars over de bedjes naar Ant toeschoten. [254]

—Is d’r ’n ongeluk, vrouw Hassel? vroeg één bezorgd.

—Se’l d’r man hoale.. riep ’n ander ontsteld!

—Is boas Piet ’r nie? o nee.… die is d’r bai de kruisbesse.…

—Niks gedoan!.. maissies ikke bin.. d’r.. tug soo el.. lèndig moe.… hee? hijgde Ant’s stem uit ’t gras,.… kaik!.. wees jullie d’r ais.. tuikige koo.… ters.… en nne.. trek.. vrouw Hassel.… erais op bain,.. hee?.. dâ.. se t’met stoan!

De drie helpertjes met hun roodbevlekte aardbeihandjes sprongen ieder aan ’n kant, en heschen met sterken span van lijfjes, in hijg en blaas, zwaarlijvige Ant weer overeind, die zacht zuchtte en van ’r voorhoofd al meer benauwingszweet afgutste. Eerst nog waggelde ze, voelde ze’n verdoovende matheid en prikkelende pijn razen in d’r verstramde beenen en gloeifel kneushitte priemen in d’r stuit. Haar knieën knakkerden en ’r kuiten beefden.—

Van af drie uur in den gloeimiddag had ze aan één stuk geplukt, gehurkt gezeten. Nou voelde ze haar beenen en dijen aan heete brei gebrand, verkneusd, tegen haar rokken opschuren.—De helpertjes keken ’r áán, met angstoogjes en meelijmondjes. Ze zagen Ant’s gezicht verzuchten in één smoor van pijn; en de buik geweldig in zwel vóóruit, ademde en leefde zwaar als ’n apart wezen, aan ’r vastgekneld.—Nou most ze nog wel ’n uur op stap. Ja ze wist wel, dat ze te veel gewerkt had,.. maar ’t most, mòst voor d’r Wimpie. Waar anders ’t versterkende voedsel van daan, en hoe konden ze wat krijgen voor den werkeloozen winter, als noù, nou niet wat van ’t achterstallige betaald wier?—Nou weer ’n uur op stap, naar huis. Kees had ze zien voorbijdraven. Hij had ’r toegeschreeuwd, dat ie nog naar de Haven most lossen en oplaaien, dat ’t wel elf uur zou worden eer ie klaar was.

Dientje en Jansie mosten nog helpen in den dorsch, de mandjes aangeven.

Moederziel alleen, half dood, stapte Ant den avondweg òp, langs ’t stille uitgloeiende duin, naar d’r huis, waar Wimpie, op háár en Kees smachtend-stom wachtte, wachtte en vroom [255]staarde op z’n Jezusbeeldje en palmtakje, van z’n bedplankje afgehaald en vóór ’m gezet; verbangd tusschen de halfblinde, loerige vrouw Rams, en den stommen, pruimpjes uitspuitenden grootvader.—

Volgenden dag scheen de zon weer fèl. Ouë Gerrit was aan ’t frambozen plukken, met Piet en twee helpertjes. Tusschen de nauwe struiken hurkte de Ouë, stram en ingebukt vóór de frambozen, één voor één de vruchten in de mandjes stapelend.—Boven z’n zilverbaard, die in kronkelig zijïge karteltjes, tusschen takkengewirwar òpschemerde, bloeiden de frambozen, rozepurperend, bedauwd met ’n adem van dof paarsrood, vochtig en donzig. Achter Ouë’s hielen, rijden mandjes in zonnevlam, wonderteer doorglansd van licht. Zoeter dan aardbei geurden ze rond, als rozendroom van sprookjes-prinsesje. Rondom, in de lucht vervloeide ’n teere geur van rozenzoet, wáár de mandjes stonden.

—Heé Ouë, je ben d’r in màin regel, nou soek jai d’r de mooie uit, en ikke hou ’t kriel!

—Hoho!.… da skaint t’met soo!.… d’r binne.…

—Nou.. set jai d’r op haide ook rais de blommetjes buite!.. moar ikke seg ie.… daa’t soekwerrekie is.. da’ rooit na’ niks? d’r binne nie-en-veul.…

—Nou Piet aa’s jai d’r da rais an de swarte besse gong,.. ke’k vast ’n mooie prais moake! hoho! ikke ken d’r laifere soo veul ’k wil.. eenmoal andermoal.. aa’s d’r nie g’nog binne.. koop ’k vàst bai op de hoàfe f’noàfed.…

—Daa’s fain werk Ouë, jai f’rkoopt hullie an de oàpetaik hee?.. en sullie stooke hullie hee? of hep je hullie weer feur de ferbriek!

—Nou dà’ sit nog.… ikke hep se pattekelier!.. en.. en feur de f’briek òòk.… hoho!.… kaik? tug mooie woar hee? [256]pronkte Ouë Gerrit ’n mandje pracht-frambozen in ’t zonlicht heffend, dat ’r roodpaars dauwlicht overheen huiverde in vloeiende glansen.—

—’t Is d’r fain werk! t’met al de vurige, de vuile loà’je sitte, hoonde Piet weer, die ’t niet verkroppen kon dat de Ouë in zijn regel zat te plukken.—

—Daa’s glad-en-al mis maa’n! De vuile hep ikke hier ampart! huhu! tug ’n f’rvloekt slecht joar! alles is d’r te loat! t’mèt hep je de kerremis’ en kaik!.. die boone rais? se komme paa’s kaike! hoho! en nerriges nog ’n skepseltje an van fesoen.. da je d’r plukke kèn!

—Brom jai teuge sint Jan! blai da’ tie d’r weust is! de sjèlotjes binne d’r krek uit! Ook nie te bestig! Is aldegoar ’n rooi noa niks!… en de rooie kool f’rvloekt! En nou.. hai je d’r nog spruitkool loate sette tusschen vaif regels boone! Sel main d’r ’n stelletje worre.—

Piet kregel, liep dwars door ’n hoek leeggeplukte zoete fransjes, naar de zwarte bessen. Kees stond er al te plukken. Zwart-blauwig glansden de vruchtjes als kraaienvoedsel, struikerig en verward, benauwenden stank uitdampend.—

—Ikkom je d’r ’n pootje hellepe hee? Dirk is in de loate doppers,.… wortele.… binne tog t’met daan!

—Soo? docht wel, daa’t ie nog nuwe portie soait had!

—Daa’s net! t’jonge … doar lait ’n lekker hoekie wind hier! Sel d’r bloase hebbe f’murge, toen Ant d’r hier plukt hept. Se waa’s d’r ook soo meroakels koud, dat ’t waif hep stoan bibbere aa’s ’n koors hee? Se hep d’r de heule murrege mit main jas anloope! Op ’t pad hebbe se d’r aige naskraiuwt: Lamme Krelis! làmme Krelis!

Kees zweeg. Z’n wijf kon ’m geen zier schelen. Woest was ie op ’r dikke buik. Hij had ’r wel plat willen trappen, want telkens zag ie ’r z’n eigen stomheid in, z’n vuile stomheid. Stom nijdig plukte ie door, maar Piet wou praten.

—Nou, da’ sel main ’n godsliefeheer skele! of je àchter of veur ’n singel lait.… lait mi plukke.. En dan mi’ soo’n guur end wailand veur je lampies! daa’s alle-jesis-koud! En aa’s [257]je vaif uur achter mekoar plukt hep, mò’ je rais kaike wa’ je hep.… puur niks meer aa’s ’n poar mandjes!

—Joa … aa’s je soafes stopt, soek je vast noà wá’ je daan hep!

—Nou, je bint t’r nou op kommende waige hee?.… Moar ikke mot d’r nog ’n dot plukke! de Ouë is d’r puur tuureluurs van, nou die soo feul kwait kèn aa’s tie wil!

Stil ’n poos bleven de kerels doorkruipen, ritselend in de struiken, afknijpend de zwartgloeiende vruchtjes, ze bij trossen smakkend in groote blanke sloffen voor hen uit, op ’t stovende reuk-bedrenkte gras. Rond ze heen, in struik en teelt onder vruchtboomen en hagen, gloeide middagzon. ’t Groen stroomde lichtglans af, zilverig, goudvlammig en fijn beschaduwdoezeld in al andren gloei, tegen ’t licht. Onder de dichtgegroepte vruchtboomen lommerde ’t koel als in ’n kreupelboschje. Enkele in hoogen uitgroei waaierden wat kronkeltakken uit, betrost met appeltjes, zacht rose blozend als warm gestoeide kinderkopjes. Overal onder getwijg, groen en rozerood, vlekte vruchtglans tegen doorschemerend luchtblauw, takkenprieel in zware dracht van vruchten, die vergoudden in vloed van zonnevuur. Kleintjes zwollen de vruchtjes áán, dof, tintwarm en pastelteer. Vlak bij den mossigen stam verdrongen ze elkaar om licht en lucht. Wat takken, harpig uitgebogen, goud-groenden in zonnejool en appeltjes gloeiden dáár in glanzenden wasem. In wilderen uitgroei stonden de pereboomen, bronzig-dof bevrucht en de pruimen, donker voldragen, groen als groote olijven. Op naakten hoek tegen luchtblauw in, stronkigde vlak vóór Kees, op woest onkruid-plekje, één appelboompje, smal en tenger-rank voorover gebogen, luisterend naar de zoemende zomer-geruchten.

En rondom vervloeide de geur van doorstoofde gouden vruchtenhofjes, zèlf behageld van rozeroode wang-appeltjes, nog gesmoord in groeigloed. Afgevallen peertjes en appeltjes verwurmden bleekgroen en gelig, overal verwaaid en uitgestrooid onder de boompjes in ’t heet-geschroeide gras en onkruid, tusschen koolen en zoete fransjes. [258]

Piet, met triestig gebaar wees naar ’n pruimeboom.

—Kaik Kees, wà vol die stoan hee? aa’s t’ie moar nie ’t weggetje naimt van sàin doar op ’t hoekie! die gladekker! bai de biete main ik! die hep tug puur sain aige dood draigt hee! snó’f’rjenne! da hai je d’r puur nooit sien! die hep ’r sóó veul had dá’ tie nie raip hep kenne worde hee? t’jong ’n skoon sicht da’ waa’s.. da hep je d’r vast nooit sien!

Er ruischte weer stilte in den tuin en boomblaren windsuizelden golf-zacht.—

Kees plukte door, sjouwde de volle bakken naar den dorsch, waar al ’t marktgoed, buiten zonnebroei opgestapeld stond. Op elkaar tegen stal áán, op groep en voorgang, dromden de kisten met versche sla, dopperszakken, aardbei-vrucht, frambozen, roode en gouden bessen; één feest van kleur, saamgebroeid met zweet, ùit zonnelaai naar koelenschouw en dorsch gedragen.—Door den tuin klonk zangerig gejoel en jeugd-jubel van kinderstemmen; meisjes die meeplukten en meesjouwden. Dirk was van ’t peenbossen naar de snijboonen gesjòkt, hurkte tusschen d’enge wanden van hoog goud-groen, die poortten als ’n hal van lommerlicht op ’t pad, waar de zon goud schroot over uitgescherfd had, rijzen en latten in gloei verglinsterend.—

—Aa’s wai dá’ weertje nou d’r moar houê, riep ouë Gerrit in ’t voorbij gaan tegen Dirk.

—Nou op haide smoor je van de hitte en strak-en-an bibber je van de kou.… hee.. Ouë!.. set rais ’n kerel an de andaifie hee! Mot nou skoffele! Sel’k d’r sellefers wel de bolletjes opknappè!

Gewroet van laat-zomersche drukte woelde rond in Wiereland en Duinkijk. Het haventje, op marktdagen, daverde en mokerde vol van woel en klank. In alle hoeken schreeuwden en sjacherden de koopers weer met duizenden kilo’s roode bessen, zwarte, gouden en paarse; frambozen en aardbei, in zoetrookige geuren, verwasemend door de groenten. De Haven lag volgestort van nieuwen kleurbrand en vruchten.—De groentekarren, [259]in d’r frisschen uitbouw van sla en wortelen, bakken en manden, ratelden áán, hortten weg, als steeg er weer razernij van mid-zomerschen uitvoer en pluk. Vóórklank van boonentijd weerschalde er, boonentijd die in den helleroes van kermis had moeten vallen. Maar van alle kant werd er geraasd op de Haven, dat ’t leelijke weer van half Juli den boel had bedorven, dat ’t gek-laat zou worden, nou met de boonepluk.

Wiereland koortste weer in fellen zomerbrand en zonnelaai. Zeegasten stormden áán, iederen dag meer, en ’n woelige kinderbende, meisjes, prachtig bekleurd met roode en blanke japonnetjes, cier- en stroo-hoeden stoeiden rond. Moedertjes jong, met bloei-bloemige mousselientjes, teêre krepjes en neteldoek-blank, in dartele cier, kuierden met parasols statig tusschen de schooierige plukkertjes van Wiereland; stedeke-kinders, die stil afgunstig ’t vakantie-jolende stadsvolkje van rijkaards begluurde. ’n Por van moeders en broers in hun ribben en gauw hurkten ze weer neer, de verbrande tronietjes naar de heete aarde gebukt, plukkend van knie op knie, in beestigen zwoeg, àl voort.—

Langs hun akkers strooide de tingelingende bellezang van tramkoetsiers vroolijke jubel-klanken rond, vergalmend over de zwoegkoppen, als een trillend zomersch vreugdgeluid door de zonnige lucht en ’t landgroen.—Rijtuigen stoften áán en wèg in zandorkaan; fietsen snorden voorbij, in spakenfonkel. En heel de brandende ploeterstreek drukte en raasde van zomergenot, omtooverde met hittekleur en licht, de gasten en ’t joelend vakantiebezoek. Dwars door den zwoeg van ’t land joeg de zeetram de menschen en kinders, met kleurig speelgoed, spaden en emmertjes, scheepjes en harken. Wierelands notabelen zwierden mee in zomerpronk; nuffige dametjes met blank spel van felle kleuren òpzengende parasols, kleur-zonnen in ’t helle groen, in den zonneregen van licht en vlam.—Zomerkostuumpjes lichtten en blankten tusschen de stille lommerlaantjes, overal drentelden dametjes en heertjes, met kraakschoen-gestap, rijkelui’s-lekker op de zand-zachte paadjes.—Zoo, met den dag, [260]stroomden meer gasten aan, door de groote beukenlaan, die als ’n wondre goud-groene poort lommerig den weg naar zee opende. En langs heel den weg van Duin- naar Zeekijk, gloeide en zand-koekte het heete gruis, brandde en zengde ’t zomerleven, omschroeiend in stuifselwolken boerenkarren, rijtuigen en trams, dat de landwerkers, achter de hagen, vlak aan de straat, onder zuilen van stofwarrel verstikten. Loom passeerden de tuinders ’t zomergewoel. In hùn ploeter, voelden ze ’t dwaas, ’n gang naar zee, voor hùn zelf. De zee, waar ze vaagjes, in teisterenden winterstorm en schal, alleen ’t gerucht van hoorden aandruischen achter veréénzaamde duinen. Ze verroerden geen stap voor ’t pronkende, schreeuwige stadsvolkje, dat brutaal zich nestelde in hùn streek; de verhuur-kamertjes van verdiengrage luitjes bejoelden, de wegen bestoften in stikzand. Ze wisten van geen zeelucht de zwoegers; van geen zilte zouten ademhaal, geen frisschen stoei van strandstorm. En Zondag’s, als ze vrij hadden, rookten ze liever hun pijp, wandelden ze met de meiden naar den Lemperweg, of bleven hokvast broeien binnen de mikken, in zaligen luier.—Dàt veel liever, dan op stap, op den gloeizandweg naar zee, ’n uur gaans. En de ouderen, vol van zorg en moeheid en weekzwoeg, hokten in hun naar lucht-snakkende, behorde duffe kamertjes, slurpten d’r koffie, koffie en weer koffie, smakten d’r pijp, d’r pruim; besabbelden d’r sigaar en loerden rustigjes naar ’t gewas. En ’s avonds de zuip, stillekens de warme kroeg in, met ’t Zondaggegons van alderlei spreeksel nog in d’ooren. Door de week, ging van zelf voort hun zwoeg en zonnebrand, hun sjouw en pluk, dat ze ’t bloed onder de nagels vuurde. Niet meer keken ze òp, naar ’t vakantiegewoel op de paadjes, langs hun akkers, bang voor ’n minuut verlies, vóórt tot laat-avond, naar havenkant. En daar nog zweet-doordropen van ’t gloeiende land, met ’n afzakkertje, zogen ze in, ’t heete vocht, als zalige lafenis voor dichtgebrande van stof verstikte kelen.— [261]

Zwellend gerucht van kermislawaai ging door ’t stedeke. De orgels bleven doorrazen in valdreun van joelklanken. Zon bleef gloeien, haalde de Kermis in, met helle lichtflonkering. In den roes van ’t orgelgeschetter verkookten de meiden en kerels hun passie voor nachtpret. Ze beefden verbijsterd onder dreun, deun en zangschetter, en in bloedbruising gistten ze ten dans, in wilde extaze, vastgrijpend wat er voorkwam, de brandende wellustmonden open, om telkens op nieuw weg te duizelen in ’t rond, al in ’t rond, tot ze neerstortten tegen de keien en karren.

Van ’t land en uit de werkerswijkjes kwam sterker druisch en jubel, op den dag telkens gesmoord. Maar ’s avonds in de stille straatjes, aangehitst door ’t van verre aanklankende orgelgerucht, barstte de jool òpen als ’n vuurlong van krater. Hoog spoog de kleurhitte van hun passie boven huisjes, tenten en boomen, en gierende zang en zuip van een en anderen kant, botsten al op elkaar in.

De kanaljeuze meiden van de groentenfabriek, de groenboerenknapen, de wijven en vrijers, jochies en kinders, alles trok op, in den nabroeienden zomeravond, hurkten, hortten en joolden naar de kermis, de heilige kermis.

Pastoors en dominees waarschuwden plechtiglijk en star, maar ’n heete hoon-schater van de knapen raasde hun tegemoet, dat ze zwegen en stom aftrokken.

Eindelijk dan stond de heele lange Baanwijk-boulevard vol kramen, tenten en spullen. Ze leek ’n diepe allée van flonkerende kleuren, schijnsels en lichtvegen; flonker van poffertjeskraamruiten en gebrand glas, met kobalt, brons-gouden en rood-groene sterreling van deuren; flik-flak-zoetige toetsjes van [281]rose en goud-randige ornamentiek, vèr-echoënd in kleurigen warrel tusschen vuilig vergroende spiegels. Overal glom gloei van koperen bakken en meelpotten, ’n schemer en flonker van goud en hel licht, tusschen de hooge, lage, dwarse en hoekige tenten en spullen, aan weerszij, dol van schitterig bonte fleurigheid.

’s Middags opende de kermis met klein gejoel pas van kinders, jochies en meisjes, feestelijk opgesmukt in Zondagsplunje.—

Op havenkant was schorriemorriënder spullenlawaai saamgedromd; de schelle klingeling en ’t heete galmend belgeraas van draaimolens, ’t gebons van karren tusschen ’t eerste gemoker en gedreun van vaste stàndplaatsorgels, vóór of in de spellen.—Dienstmeisjes koekeloerden, jongens schaterden en kinders gilden en sprongen als razende konijntjes, overal rond.

Tegen den middag was de zon weggebleekt, na de kermis met fonkel en gouden glans te hebben ingehaald. Maar zwoel en broeierig bleef Augustushitte zwangeren uit druilgrauwe lucht, boven ’t woelende stedeke, grauw-paars boven orgelenden havenwoel en Baanwijk-boulevard.

Dirk, Piet en Rink van den polder, hadden zich voor de kermis samengevrindschapt, loerend op de meiden van Grint. Jan Grint, uit eigenbelang, om Guurt meer te ontmoeten, school bij hèn; Geert en Trijn, Corrie en Annie weer bij Jàn, om vrijer overal in te draaien en mee te lollen.—Klaas Koome, de Hazewind, was bij de nèven Hassel getrokken, half gelokt met ruim geld, als spotkracht en durfkerel, en om sterker dan zij durfden, de meiden van Grint naar hèn toe te tronen. De meisjes voelden den aandrang van twee kanten, hurkten bangelijk in den knel. Maar Trijn wou niet dat Geert d’r hoofd zou breken, om die narigheidjes. Wat kon hun ’t schelen hoe ’t gaan zou met die vijandelijke kerels, nou ze zelf overborrelden van heerlijken kermiswellust. Zou wèl losloopen.

’s Avonds stapten Dirk, Piet en Rink op ’t pad, gingen ze Jan Grint halen.—’t Speet de meiden dat Jàn niet bij de nèven hoste, de neven met den loodpot! Maar Jan was zèker bij [282]Dirk minstens ’n paar keer Guurt te treffen. Nou moesten de meisjes mee met hèm. Ze stonden klaar aan de deur, liepen naar voor, naar achter, popelend zenuwdruk, gejaagd.—

Toen ze de mannen hoorden aanstappen, en de vooruit schallende schreeuw van hun zangkelen ’t pad òpklaroende, stapten ze hun huisje uit, zoenden moeder Grint, vader en kleuters, en volgden vlug de lustige bazuin-juichende knapen.

Dwars door hobbeligen duinweg, op polderkant aan, ging ’t los.

Piet, Rink en Dirk joedelden in dolle dwarse sprongen, Piet nog op z’n klompen, om lekkerder straks te klakkeren en klos-meppen op de tentplanken.

In slinger-rij, de drie meisjes omarmd-ingehaakt, zongen ze den duisteren avondweg àf, die zomerstil lag te suizelen in heimvol geruisch, onder donker bleek-sterrenglanzend azuur.

Rauw krijschten de kerelsstemmen door den gil’rigen vrouwenzang, in opgewonden passie ’t kermislied uit.

En telkens met iets bloeddorstigs hysterisch in den nationalen zangkrijsch scheurden door ’t avondstille, week-golvende duinpad, in zwenk van alle stemmen plots, de rauwe geluiden bijéén, een sleurige zeil van gloeiende passie naar ’t refrein:

heel ’n leven van wraak-bloedige dierlijkheid en woede er in uitbrallend.

Midden op den dwarsweg trad plots ’n donker stoetje, ook brullend en zangbruisend bijeengehaakt in slingerrij, woest tegen de Hassels en Grintjes insliertend. [283]

verkalden daar krollige mannestemmen. En vlak voor de meisjes hielden stand de zangers, donker-groot in ’t avondduister van duinpad.

—Saa’k stikke! da hai je de maide van Grint, spoog Willem Hassel er uit, met ’n spatstraal van z’n pruim tusschen z’n tanden.—

—Kaik! klonk ’t verrast van andere zij, da binne dur Willem.… Jaa’n.… Henk! en Klaas Koome! telde Piet vagelijk in ’t duister.

—Kaike?.. Hoasewind! f’rek.… en.… enne.. waa’s dá’ veur ’n snaiboon.… wâ? Bolk, Platneus jai? jài! gierde Dirk, die eerst nijdig had willen worden maar in verglijing van bui, in ’n woesten schater schoot.

—Is je waif dur t’met protekollig Ouë, spotte Piet, kèn d’r dâ ouë bier nog werreke?

De neven Hassel hadden met Klaas Grint afgesproken dat zij de meiden zouden halen, en nou had de vent ze toch met die vervloekte klus meegegeven.—

—Saa’k f’rbrande! brulde Willem, daa’s ’n judaàsstreek, t’met hep ie vaif moal d’r aige sait da wài.. wài de maide hebbe daa’s kapsies soeke.…

—Die vint hep dur puur gain koorakter.…

—Nou, hoonde Dirk terug, de meisjes naar zich toesleurend met twee armen tegelijk, wâ motte de kooters mit sukke koale jasse van doen?

Beefwoedend klonk z’n stem in ’t duister.

—Daa’s net, jai hep ’t op je ruiker, ironiseerde Rink, de reuzige polderkerel, ’n kittelstreekje onder Geert’s kin smerend, dat ze schrok.

—Hande thuis, snauwde Geert gemaakt, zich erg in de knel voelend, nu de andere knapen op ’t donkere pad daar dreigden.

—De deftighaid komp! moak ruimte! hoonde Dirk weer.

—Die heere binne d’r soo ellendig pienter, trampelde Piet. [284]

Klaas Koome, nù vriend van den guldenszwaren Hassel, hoonde stekelig en driftig terug, schold op Kees den „dief”, den moordenaar en strooper,—Willem gierde wat gemaakt mee bij elken gemeenen uitflap van Hazewind; dikbullige Jan vloekte pruttelend en Bolk dwergde onrustig achter de dreigkerels. Willem drong weer òp.

—He maide.… wâ motte jullie mit ’n vint van wit hoar.. d’r uitfoere? bai sain in de luure? daa’s niks gedaan! protekollig veur vaif en ’n broer die d’r vaif joar sete hep!.. s’n aige waif half doodklopt, en s’n aiges kooters loat f’r hongere!.. en s’n skoonfoar mit ’t mis kittelt! daa’s de femillie!—Rink reuzigde vóór, dreigend, valsche schaterlachen verproestend. Maar de meisjes wouên geen ruzie, voelden zich veel te lekker in de aanzwellende lol en ’t zanggerucht van de kermis. Ze snakten er naar. De koppen bij elkaar gedonkerd fluisterden ze ’n besluit.—

—Hoor rais manne.… zei plots kloek Geert, wai hebbe d’r vast niks àn,.. aa’s jullie d’r aige skelde en kriefele.. Wai.. wille d’r vast mi de haire meegoan.. aa’t ’t in frinskap lait! jullie mot d’r malkoar f’rstoan.—

—Daa’s net!

—Juistíg.…

—Vast woar,.. snapperden en pieperden de anderen er door heen.

Er klonk wat dof gemor in ’t donker. Rink de reuzige lobbes wou wèl. Willem ook en Jan ’t gulst. Maar Dirk en Piet mokten koppig. Piet wou eerst nog bakkeleien.—Dirk jeukten de handen. Ze gromden de twee broers, als buldoggen. Plots in ’n ruk, drong Rink ze bij elkaar, de stugge haatdragende wraakgierige neven. En in lol plots aangekitteld door de lachschelle meisjes sloeg hun haat in dronkemanszwaai over in zang, werd hun versmoorde jaloerschheid in verteederden gevoelszwenk, afgunstige vriendschap.—Willem greep Dirk vast, Piet, Jan, Rink, de reuzige lobbes, omarmde ’t heele stel, en Henk, ’n takknoest in de hand, smakte zich brutaal met z’n donk’ren kop tusschen de meiden, slobberde in ’n ommezientje [285]ze de vroolijke wangen vol met klink-zoete zoenen.

Jan Grint die stommetje had gespeeld strompelde op zij, en met z’n afgeknakten boomtak, slingerde ie vóór den stoet uit, tamboermajorig manoeuvreerend.

In slinger en sliert eindelijk joolden ze den weg af, op stillen havenkant áán. De meiden vonden dat de knapen zich kranig gehouden hadden. In joligend-mekaar-aangekijk, met de vroolijke oogen vol lach en rumoerlust, bonsden en hotsten ze den krommigen keiweg af, schreeuwden ze ’t uit, toen ze plots vóór zich den rooden schemer, nòg dichter bij den brandgloed van al ’t gas, toortsgewalm en kraamlampen zagen opvlammen. In genotssidder hoorden ze klankenorkaan van al de orgels loeien en dreunen, tusschen het menschkermend en scheurend gezang van kermisgangers, die dromden rond den kook van ’t avondlicht, den roffel van trommels, den gil-schater van den stoomdraaimolen.

Van den polderweg àf, waar de luidlooze weien in angstige luistering trilden en de stilte staàrde naar ’t hellekrochtige kermisgerucht en fakkelgevlam, gierde de stoet, hossend uit ’t zomerlijke duister, al dichter op de licht-razernij áán. De meiden joolden, sprongen, de kerels brulden.

Van de Haven klonk terug, zwak-vergalmend tot stilstaand gerucht, naar ’t polderland: Ooaauw.. wat ’n skande.—Uit alle havenhoeken daverde en galmde ’t refrein áán; in stikdonker, bij schaduwrood schijnsel van wat eenzame lantaarns; onder bronsgloed van walmende toortsen. En van overal doemden òp in ’t licht, zingende rooie koppen, schal-monden, aangegloeid ros-oranjig in den hellen brand van kermiswoel.—

—Binne dur nou puur luchtskommels? gulzigde Griet, smorend ’r dolle blijheid nou ’t kermisgetier al dichter op ’r aandruischen kwam, oorscheurend fel.—

Ze voelden zich dronken de meiden, nu al, van koortsig verlangend [286]genot. Huiverwellust schroeide ze’t lijf; genot kittelde ze in de kaken en al dichter naderden ze ’t vulkanisch getoorts van gas en flonker-lampen, flambouwen en kleurig-schichtig elektriek.

Sterker bulderden aan, orgeldreunen en ’n woeste warrel en stuif van heete stemmenzang, krijsch en fluitgegil spoog en hoosde ze in d’r begeertronies.

—Dur is dur t’met van alles Geert.… daa’s d’r puur een prêcht! schreeuwde Willem opgewonden, en lievig tegen z’n neef,—nie Dirk? dá’ hai jullie d’r vast nooit sien.… dur is dur.. ’n reusin.… saife-honderd pondjes.… en ’n ieder mog dur betaste en befoele.… of dá’ sai dur ècht is.

—Jai weut d’r gain snars van, stampte Jan Grint ertusschen,—je hep d’r ’n stoomdroaimole.. soo groot krek aa’s ’n poardespul.… en je hep d’r ’n kie-me-tè-mès-koop.… of hoe da loeder hiete mag.… je hep d’r ’n poardekirsis.… ’n skouburg en vaif kèfèe-setans.… en ’n klodder goocheloars.. en woaresaisters.… en skiettinte.. enne gruufelkoamers.. enne.…

—Hohee! gilde in schellen lach Rink er doorheen, woar blaife de lekkere maide dan? wa kan main die spullemikmak hoàmere.… De màide.… de maide.… daa’s de klus! de fles.. dàas ’t faine werk.. aêrs f’rfail je je aige stierlik!

brulde Dirk midden in, met Willem die ’n maat achterna strompelde; en hoog lolden de meiden mee.

—Hou d’r je snoater, nie veur je tait.. hakkekruk.. op da terrain wee’k de sangbeweging te motte.. ikke konsteteer van dâ ikke allainig de paàs sel merkeere op dâ terrain.… hee Platneus.. hiere langst.… hiere langst!.… Bolkie! En nou valle jullie d’r in.…

In bas-diepe brom zette Klaas Koome in.

In stijgenden heeschen krijsch stond ie voor ’t eind en heel de stoet sliertte ’t refrein de roodbegloeide lucht in:

—Si-iint! galmden ze uit, meiden en kerels, vlak bij ’t havenend waar ’n kankaneerende stoet uit flambouwbrons weghoste, hen kruiste bij ’t duister pakhuisgedrang, en rauw Klaas’ lied overschreeuwde met ’t helsche refrein

Loslatend hun eigen lied galmden de Grints en Hassels mee met den rauwen stemmenzwenk der o-wat-’n-skande-krijschers.—Zoo, dansend en wulpsch schaterend hosten ze áán in duivelsch gebaar onder eersten ros-gloed van hel gloed-verruischende flambouwenrij, voor groote tent-façade.—

Besefloos werden ze plots oversmakt door ’n bulderstroom van hossers. Met moeite werkten ze zich weer bijéén uit den bruisenden golfstoot van zwarte, duistere, èven en half-begloeide stoeten.

Vlak voor de luchtschommels, dicht aaneengehaakt in armenknel, bleven ze eindelijk staan.

Een rij flakker-felle gasflambouwen op koperen schitterstang gloeiden voor de schommeltent, in hel van rood-goud licht verzwommen. Er naast, vóór de kinematograaf boogden drie elektrische lampen, ’t boomlommer van kastanjelaan ingeheschen, [288]tusschen twijgen en zwaar geblader, rood-paarse trilgloed verflakkerend, tooverig-dekoratief rondlichtend òver den kermiswoel. Al lichtsoorten vochten en worstelden tegen elkaar in. Aan één kant vergloeiden de elektriekbollen als paarse manen, een hel-klare prachtnevel, over boomen en menschkoppen en tenten; aan anderen kant, vlak er naast, dromden en gierden tronies, rossig-aangegloeid in beefwalm van gasflambouwen en petroleumlampetten, hellemaskers gekerfd en duivelsch geschminkt in ’t licht en de angst-zware schaduwen; satanische storting van gloed op monden en oogen, kaken en wangbrokken.—

Uit de nauwe steegjes worstelden lòs gistende proppen bijeengeknelde kerels, meiden, jochies en wijven. Achter de steegspleten met hun duister gewoel gloedschijnselde brandroode lucht van Baanwijk, waar vóórbrok van kermis joelde in helle lichtschatering. Telkens nieuwe donkre drommen in de kronkelige duistere gangetjes, stortten zich in den dampenden avondgloei van vlam-spelige tenten en spullen. Lol, zang en gebral botsten in rauwe hette onder den elkaar-kruisenden menschenwoel in de donk’re steegjes òp; gangetjes en kronkelspleten die er duisterden als zwarte weggetjes tusschen twee rijken vulkanisch beflambouwd: Baanwijk en Haven. Aan ingang van wat kronkelgangetjes bloedde hier en daar rood en groengeel gevlek, weerschijn van kleurig tentglas op verweerde muurbrokken rond gekranst. Maar de meesten donkerden als grotten, waar telkens kankaneerende massa, uit ’t hellelicht van Baanwijk in verzwelgde, voortwoelde ’n poos, in de grottennacht, daar dobberde, terug bonkerde en weer voortgolfde; gloeierig opdook plots weer in den fellen havenbrand, den woest oranje-rood en paars-groenen gloed van flonkerlampen, toortsen en elektriekbollen bij kinematograaf, waarvoor ’t volk woelde klaar-belicht, als in ’n plots opengebarsten dag.

Een orgelschallende orgie, demonische klankenroffel en schetter tegen elkaar inzwirrelend, raasde rond in hellesfeer op de Haven, kretenzee en brallende geruchten, opgejaagd in de [289]gloeiheete tjink-tjinks van bekkenslag en pauken, lawaaiend tot àchter den spoordijk waar polderland eenzaamde in eindeloozen weischemer. En rondom, de melankolieke zeur van ééndeunige orgelwijs. De kastanjeboomen, diepe laan van schel-brandend groen, doorblauwd en doorpaarst van fel-elektriek, grilligde daar als tooneelpark in dekoratieven brand, met z’n dampig poortperspektief, waar aan ’t eind, op verren achtergrond van petroleumfakkelend oranjig roodgoud, een dolle dans van demonen raasde, uitzinnige wereld van rood-donk’re en rood-lichtende, kangoeroesch-kankaneerende wezens; vrouwen en meiden opschuimend d’r rokken in witte branding en bruising van ondergoed; mannen en dronken kerels in vetten lach of strammen ernst, kwijlend, verhit en omgloeid met de klankrazernij van orgelschetter, paukendreun en krijschzang.

Vóór de luchtschommels propten de meiden en kerels zich òp, kanaljeus en doorschroeid van zinnepassie, in puffende omarmingen, wachtend tot de klingelende bel, ronde van elken luchtgang afrinkelde, de roffelende trommel van matroosje vóór ’t orgel, plots dòfte en de kas-juffer àfluien liet tusschen geknars van de plots geremde schommels, gepiep van de stangen, en den rumoerig-beenschuifelenden terugsmak der stil-staande lijven uit den geweldigen slingergang.

In overrompelenden drom sprongen Dirk, Piet, Willem en Rink met de meiden naar voren, fel-loerend op plaats. Dirk had zich woest op Geerts slank lijf gesmakt. Piet schommelde met schalksch-vurige Trijn, de aanhalige Trijn, en Willem, woedend dat hij Geert niet handig genoeg mee had gesleurd, toch zich goedhoudend, bonkerde er maar op los met de snibbige Annie.—

Jan Grint had rondgekoekeloerd of ie Guurt ook zien kon, al voelde ie vooruit, dat ze wel te trotsch zou zijn om met den stoet mee te lollen.—

Rink had nog bij tijds ’n schommel gegrepen waarin ie blonde zenuwachtige Cor droeg. Meer plaats was er voor hun stoetje niet. Woedend, vol spijt holden de overblijvenden terug van [290]de trap.—Klaas Koome raasde wat tegen de luchtschippers die de sloepen òpschoten, zonder den nijdas te woord te staan. Jan Grint, Henk Hassel en de anderen dwarrelden tusschen de aanhossende groepjes, toch niet te vèr van hun klub, tukkig loerend op alleen staande meiden, die meegesleurd wilden worden.

Bolk was verschrompeld en bleuïg, met z’n platten polypneus berossigd en begroend, z’n grillig bevlamde tronie de hoogte inkijkend, tusschen ’n troep meiden weggeschuchterd; voelde zich niet meer thuis in ’t lawaai. Dat hadden de kerels wel begrepen en daarom ’m half aan zijn lot overgelaten. Op weg naar de Grints hadden z’m ontmoet. Hij moest mee, of ie wou of niet.

In ’n hos-storm was ie toen meegesleurd omdat ze nog wat jool met den ouen rakker wilden hebben.—Maar onder den wandel naar meiden en kermis wouên ze’m al weer kwijt. Nou stond ie daar nog voor de luchtschommel, bang-opkijkend naar de sloepjeszwier hoog in de lucht,—in zijn tijd nooit bestaan—z’n ouden kop omkolkt van geraas, bemokerd van dreungeluiden. Telkens schrok ie òp, dacht ie dat ’n sloepje, rakelings langs ’m scherend, tegen z’n harsens zou aanbonsen. En telkens weer verschool ie z’n klein krom lijf schuchterder achter ’n woest-gillenden meidenstoet, bijzij de tent verwoelend, rossig aangegloeid in flakkering van flambouwenvlammen.

Dirk met Geert, ’t mooie zwartje, slingerde ’t hoogst boven tien sloepen uit. Rink rukte als ’n bezetene aan de stangen, dat ie plots in ontzettenden zwier-zwaai met Cor boven tentdak uitzweefde.—In luchtzuigende vaart schoten de schommels òp en néér, scheerden den vloer, zwierden weer òp, plonsden weer neer uit bang-duizelenden slingergang. En hooger, in woesten naijver op elkaar, schreeuwend en lallend, zetten de kerels òp, lijfzwaar zich schurend op de meidlijven bij elken terugzwaai en smak naar àchter, de tent in.—

—Set d’r op Dirk! set d’r op! barstte Geert uit, in heeten schater om haar hoog-dolle vaart, met rillige gloeiingen in ’r lijf van schommelgenot, d’r wellust-woeste oogen strak op Hassels koeienkop gebrand. Dirk voelde ’t warme zweetlichaam [291]op zich aanzwellen bij elken nieuwen ruk en inbuig van ’r opzet. En rukken nu deed ie als ’n bezetene, dat de stangen kermden in de scharnieren. ’n Woeste zweeflol, ’n dolle zwier, niet voelend meer waar ie was, golfde door Dirk’s handen en beenen; bloed spoot ’m naar den kop. En Geert genoot mee, in schommelzwijmel, bang-heerlijk, hoog-wèg in heeten suizenden duizel, dàn in de lucht, dàn beneden, scherend den planken vloer, dat al meer gloeiende rillingen door ’r heensidderden. Al de meiden in de bootjes hitsten de kerels òp, hijgend, hooger-zwiepend de ranke sloepjes, tot plots, midden in den luchtzwijmel, de bel rinkelde, de rem-matroos vastgreep en in smakkend gerucht de luchtvaart gestuit stond in zachten wiegel.

—Wai blaife d’r.. blaife dr’! nog één ronde.… lekkere metroosie, ’t is d’r soo ellendig lekker! krijschte ’n lange meid, oranjegeel begloeid in valsch flambouwlicht, smakkend met tongpunt paljassig d’r heeten mond uit.

—Nog éénmaal dames, guitigde ’n mooie matrooshelper, met glurende oogen lachend tegen de knappe meiden, zoo maar voor ’t uitzoeken. Snel de breed-bekraagde matroosjes, sprongen weer achter de bootjes, duwden tegen ’t achterwerk der meiden, dat ze gierden en raasden van opwinding om de kriebelige duwen.—

En weer gingen in langzamen opzet, tegen elkaar, in vaart-zwiep de ranke sloepjes, schoten ze ver buiten tentfront de lucht in, boven het vloei-flakkerige stangenlicht, dat als ’n toortsenrij ’t spul in z’n bont-geel façade-geschitter bevlamde in helle-gloed. En binnen in, langs de rood gevlagde wanden, bruiste licht, licht, stond koppenwoeste drom meiden en kerels, òp en neer, in storm en slinger; brasten de sloepen door een brand-vlammigen nevel van schijnsels. Dolle silhouetten schimden langs muren en tentdoek, en midden in knarsend geruk, giegel en gekrijsch, bleef dreun-deunen ’t orgel, z’n kanaljeuzen strot òpen, waaruit éénzelfde trompettenschetter verbrulde.—’t Kinder-matroosje aan den ingang, roffelde voor ’t orgel-gebouw op z’n trommel, roffelde ròffelde uit, de razende passie der schommelmeiden en kerels, één dof-rollende dreun van grommingen. [292]Eindelijk klonk de bel weer, smakte sloepjes-luchtval terug.—Dirk en Geert strompelden dronken en waggelend uit, en al de meiden aemechtig lieten zich de bootjes uittillen door de opgedirkte knevel-guitige matrozen, die gniepig streelden en knepen, als felle kereltjes lonkten en tastten.

Dansend bijéén op de estrade, roffel-hakten en stampten de Grints, Hassels en Rink de tent-trap af. Henk, Klaas Koome en nog ’n paar makkers stormden áán, ieder met ’n meid, die telkens wisselden van vrijers.

Mooie Marie Pijler, prachtslanke blonde furie, kankaneerde vóór den stoet ’n woesten dans, met één been de hoogte in kapriolend, haar rokken kniehoog opgerukt, onder krampigen zwenk van ’r lijf. De Grintjes en verblufte kerels om haar, op de tent-trap, klapperstampten en joolden mee van pret.—Maar Hazewind alleen sprong in sluipende lenigheid vlak voor de furie, danste ’n vervariëerde horlepijp met slappe kuiten en slappe polsen, als ’n Engelsche komiek dof klapperend met z’n zolen op ’t hout. De meid Pijler draaide langzaam, één been al hooger uitgerekt om ’m heen, in verwilderde oogen-extase. Haar blonde haartooi vlamde òp in gouden rossigheid, volgedrupt van flambouwenrood, en ’r zwijmeltronie, in wondre omstraling van harenglans, begon plots te proesten in helsch geschater. ’t Woelde om ’t stoetje, de luidruchtigste lachende zangers van heel de luchtschommeltent.

De Grintjes en Hassels, nu mèt Marie Pijler bijééngegroeid, juichten plots, toen ze ’n endje van de estrade, in ’t helle elektriek, Guurt Hassel oppikten; Guurt, die alleen had staan te koekeloeren naar d’r sekretarieheertje.—Jan Grint pakte ’r vast, lolde er opgewonden meè. Aan één rij, in slingergang, dwars door aanstormende en weghotsende stoeten, kankaneerden ze de Haven àf.—Plots kwam golvende massa opdeinen uit steegjes, die meesleurde ’t stoetje, en al de kerels en meiden weer terugdrong en neerwierp vóór de luchtsloepen, de plek waarvan ze in zwier en zang, afgehost waren. Dat maakte Dirk en Rink nijdig, en woester stortten ze zich in den kermiswoel, sleurden de meiden in armenknel en dolle vaart mee, werkten en trampelden [293]rond, in slag en duw, waar ze wezen wilden.—Maar de kerels hadden geen lol genoeg op straat. ’t Was nog te stil overal. D’r zat nog geen steigerende furie in. Hazewind schold op dà’ terain.. van dà’ tie konsteteerde van dà’ d’r gain duusend minse nog enterd woare.… dà’ de heule kermisbeweging in ’t honderd liep.…—

De meiden gilden, lalden, dat ze dan maar de kroeg of de danshuizen moesten bestormen. De neven Hassel, warm, opgeblazen, hijgend van hitte, en verdoofd van orgeldreun-razernij konden ’t best vinden, zeiden lievig tot mâlkaar dat ’t toch beter zóó was dan je met gladden smoel voorbij te loopen, zonder woord. Ze zeiden ’t maar, wijl ze voelden dat anders Geert er van door zou schieten met ’n ander; Geert die beefde voor ruzie. Dàn zeilde Jan Hassel bij Pijler, dàn Piet bij Cor, dan Henk bij Annie, in stoerigen wissel van lijven en zoen-wangen. De blonde furie Marie duivelde en sprong vooruit, schreeuwde in vlammige dolheid als ’n bezetene, in hysterische stemme-krijsch kanaljeuze liedjes uit; holde en klauterde tusschen tenten en spullen vooròp met den dikken takstronk van alles-zoenenden Henk, den stoet betamboereerend. Telkens schakelde hun slingerrij stuk, door alleen-zwalkende dronken zwervers, die aansliertten en rondrumoerden met stuipige gebaren, kokhalzend en verspuwend brallende liedjes. Door de hosrijen strompelden ze heen, in beestigen slemp weer tusschen de donkere tentruggen verwaggelend hun kaduke lijven.—

Tegen twaalf uur, bij losbreking van schouwburg en Café-chantants van Baanwijk en Bikkerstraat, kwam in helle-rumoer ’n zang-stoet, galm-rauwend de haven overhossen, dat heel ’t Hassel-Grint-groepje en aanhangsels overgolfd verstikte in de machtige uitbarsting van elkaar-kruisenden menschenhos, aangolvend, al dreunender en krijsch-zwellender uit duisteren pakhuis-havenhoek bij polderweg. Drie uur had die uitgolvende bende opgesloten gezeten, als muizen in ’n val, en nu plots roerde er ’n stuip van loswoelend herleven, voortschokkend en in branding klotsend de heele kermisjool.

Na ’n half uur waren Dirk en Willem, Henk en Rink de meiden [294]kwijt; vonden elkaar eindelijk weer, tusschen zwirreling van hossers en zangers. En heel den nacht zwierden ze van danskroeg naar danskroeg, van herberg naar herberg, tot de Grints en Hassels, stombezopen tegen elkaar aanvielen, lam-gekankaneerd en lodderig zwaar, elkaar bijna niet herkennend. De neven begonnen te krauwelen, de meiden gierden. Marie Pijler drensde om ’n jongenspak, sleurde zich d’r rokken van d’r lijf. Eindelijk kwam politie die ’t dronken stelletje, achter andere troepjes áán, van ’t kermis-terrein verduwde.

Zoo strompelden de meiden en dronken knapen, in heesch-schreienden zang, de stik-duistere laantjes in, om Wiereland en Duinkijk.—

Ouë Gerrit had stierlijk ’t land, vloekte tegen Guurt en zijn wijf dat de kerels ongehoord verzopen en geradbraakt ’t huis inzwalkten. ’t Landwerk lag braak. Tegen den ochtend waren de jongens weer op de beenen gescharreld, stond Dirk met dikke oogen en slappe beef-knieën tusschen de sperzieboonen, gaaploeiend wat vruchten te zoeken in zoeten luierrengel. Z’n oogen vol tranen gewaterd, branderig en katterig door ’t heele lijf, loomde en sleurde ie zich voort. Telkens op ’t pad geknield, onder ’t hoog boven z’n hoofd dichtgegroeide ranken-groen van boonen, zakte hij ronk-zwaar en lenden-lam in, zonder weerstand, met al slappere slaapgloeiing en zoete matheid in de knuisten. Zoo, met z’n wit-blonden kop scheef tegen de rijzen en latten van z’n boonen, voelde ie straks te zullen neerzinken in màf, op den zonnenden gloeigrond.

De zon vlamde doòr ’t groen; ’t zand dampte hette uit. Eén soezerigheid was over Dirk’s kop geduizeld. De lucht had hem eindelijk heelemaal te pakken, en eer ie ’t goed wist lag z’n heele korpus, slaap-gebogen en verzonken, dwars tegen ’t rijzenhout. Hij ronkte en snoffelde als ’n varken.—’n Laan achter ’m lag ’n plukker die ook den heelen ochtend al had tegengeworsteld, [295]maar door de snikhitte overmand was. Het gebukt zoeken naar jonge schepseltjes had z’n verzopen en afgetobd lijf heelemaal tol-duizelig gemaakt en de stille invretende Augustus-brand, schroeide nu rondom de slaapkoppen op de blakerende droge akkers.—Ouë Gerrit nuchter en bits, de kermisweek vervloekend bij elken stap, botste op den ronkenden Dirk, in ’t boonengroen.—

—Moar god-liefe-Hair! hai je ’t ooit sòo sout gaite.. hoho! Dir-rik! Hai hoo! Dir-rik! schud-schreeuwde ie woest, bonzend tegen z’n gelen kop.—

Dirk schrok, kéék òp, z’n slaperige tronie onbewust heffend in brandende zonnesteeken, dat ie plots bukte, blindgegooid met licht. Z’n makker, door krijsch van den Ouë ook opgeschrikt, greep lukraak naar de ranken, angstig-gissend of ie wèl of niet gesnapt was.—Wat gauw kwam toch die zoete luiheid door z’n polsen en handen gestroomd. Nou had ie ’n suizend gevoel in zich, of ie uren òp één stuk van z’n been had gezeten. En Dirk voelde zich branderig alsof ze’m stukken van z’n romp hadden afgezaagd.—.… f’rdomd.. aa’s tie nie oppaste.. gong ie wèèr.. z’n oogen loken àl en de Ouë, stom in woede, keek maar.

—Wâ is d’r an ’t handje Ouë, lijmerde hij eindelijk kregel uit, wa nou?

—Moar main kristis! da goan tug te waid.… Hep jai d’r dan heuldegoar gain koorakter!.. Piet lait d’r half-dood veur de andaifie huhu! en de moffeboone legge te wachte.. Main Jesus.. de hellepers sakke d’r glad-wèg! hoho! ikke mot d’r tug laifere! Enne.. ikke.. mit main ouë bast.. lap ’t vast nie allainig! eénmoal.. andermoal.. woar mot dâ haine! dâ haine! die moffeboone stoan d’r puur te rotte op de grond hee?—

—Nou seur d’r soo nie! kom bai de huur t’regt! wat jou Ouë? Murge is d’r Sondag.. enne moandag doene d’r wai vast van sellefers niks.… vàst niks! dat weut je … is d’r kerremis-moandag.… Mô jai d’r ook moar-rais hain trekke.… omdá niet-en-kan? Och! loat ’t ouë bier moar werreke!

Brommend en vloekend ging Ouë Gerrit wèg, radeloos, toch [296]stom van angst. Wel had ie fellen lust in ’m om te gaan kijken, maar hij was d’r doodelijk bang voor z’n eigen natuur dáár. Voor vier jaar had ’m zoo’n tentbaas juist betrapt op ’n klein gapperijtje. Hij had den kerel ’t vijfdubbel betaald en die had zich toen stom gehouden. Maar uit schaamte en angst voor dien vent, had ie in vier jaar tijd nooit meer ’n stap op de kermis gedaan.—En ’t was zoo glad van de hand gegaan dat ie ’r eigenlijk nooit meer om dacht, en ’t ook nimmer meetelde als ’n snappertje.—Want ’t jeukte, kriebelde in ’m in de handen. Wat ie daar al niet zien had? Hij zou zich niet weten te houên.… Hoho … al die spulle.… die kleure.… die glommige dingies. Sou die ’t tug-en-doen? Sou die ’t t’met woage? Dur woa’s vast niemand die ’t wist! Most dus puur tug ’n toeval weuse.. aàs tie die vint dur nog antròf. Hoho.. hai waa’s dur soo malgroag.… Soo malgroag! En ’t waa’s dur de heule eerste kair van s’n laife daa’t ie op ’n klainighaidje betrapt wier!.… Aa’s dur nou tùg nies van ’t land t’regt kwam, most hai s’n aige dan hier allainig mit ’t waif doodkniese! arm, doodarm waa’s tie tug! S’n aige brokkie grond waa’s dur tug lang nie meer van sain. Hij poerde moar veur ’n aêr! Enne had ie dan nie s’n spulle? Wa kén d’r sain de heule mikmak skaile? Most tie d’rof van sain grond, wel nou! dan d’rof! hoho! F’rduufeld.. hij sou d’r nog rais fleurig haingoan kenne.… En dan figilaire op de klaintjes.. Hai sou d’r nou hain! Most d’r moar van komme waa’t wou! Nou de kerels tùg de boel verloope lieje … moar dan sou hài Sondag op stap goane … hoho!.. Sondagòafed.. aa’s ’t drokst waa’s.. ’t dolst t’met.. daatie nie in de lampies liep!

Brommerig en toch half voldaan dat ie ’t met zich zelf eens was geworden klomperde hij ’t land àf, voor z’n leegen rommel staan blijvend. Piet hurkte bij de kolen.—

—Da koolgoedje gaif je tug moar smerige sintjes Ouë! mos je moar nie meer sette! ikke sien d’r vast nies in!

—Hoho.. vier-en vaif en nie genog! d’r valt t’met niks meer te sette, stotterde Gerrit verlegen, verbaasd Piet weer zoo frisch en flink te zien poeren, hurkend doorzwoegen of d’r niks met [297]’m gebeurd was. De knaap had stiekem z’n heelen kop onder de pomp geduwd, dat ’t water langs zijn wangen droop, z’n haren plakten en sluikten langs de slapen. Nou voelde ie zich weer doorrild van frischheid, galmde ie z’n kermislied uit, met schorren klank in de zonnende ruimte rondom.—De Ouë wègklomperend, hoorde nog lang achter z’n rug Piet’s stem:

Kermis woelde door, en gloedkrateriger stond in den avond ’t stedeke in brand, laaide ruischend z’n ros-gloeiende flambouwenhel òpen, waarin demonisch-donkere stoeten uit en achter tentduister en vlammenlicht inhosten, met woest-duistere sprongen en gebaren van kannibalen om nachtvuren.

Toch met den Zondag, kwam pas ’t èchte kermislawaai, van alle plaatsen tegelijk. Op den middag,—uit de treinen, uit tentwagens, uit reus-bakkige bolderende Jan-Pleziers, lodderig als melancholieke tufs-tufs,—drongen de stoeten áán, van Lemper, Kerkervaart, Duinkijk, Zeekijk, Overschie, van overal.—

Heel ’t omliggend platteland was leeggeloopen en opgestoet naar de Wierelandsche kermis. Vee- en kaasboeren met schom’lige vervette buiken, tuinders, kweekers en zeelui van Dijkland en al ’t landvolk, dromden dooréén. Pracht-omsjaalde bevlagde boerinnetjes, met d’r kleurgrillige mantels, bontvervige lijfjes, rokken en vonkend gouden koppen, verdrongen elkaar, hortend, stoeiend en woelend in zwirreling van bloote armen, bontkleurige schouders, lachende tronies, blank en glimmend; omlegerd van schoremzootjes, saamgeplet met dronken, uitzinnig krijschende zwierders, en teruggemalen tusschen aanzwellenden kruisgang van al nieuwe kermisjolers.—

Zoo duizenden en duizenden, op den middag al, verwoelden in ’t enge ruim van Haven en Baanwijk. Kleur-zwirrelende menschenzee golf-deinde en klotste, bruiste en schuimspatte rondom, tusschen de pronkspullen en tenten, kramen en draaimolens.—

Tegen den avond pas bulderde áán, ’t groot-geweldige donk’re [298]rumoer, verklonk ’t stedeke in daverend hellegerucht, gloeide en schuimflitste de kleurwoel, donderden de bas-kelen uit hosstoeten, vergilden de passie-meiden hun hysterischen krijsch-jubel, in snerpenden scheurend fellen klankenmartel er doorheen.

De lucht boven Baanwijk-breede boulevard hing laag en starreloos-duister. In ’t diepe midden, den poortigen allée-weg, achter de wafelkraam-ruggen, hing ros-gouden damp, als van ’n uitbrekenden brand, angstig moordrood in revolutie-nachten, heel den hemel daar in gloed zengend, bang verrood van vlammen, verborgen nog lekkend in kraterigen smeul en windflakker. Hellegloei nevelde boven den boulevard in de rondom duistere lucht.

Van ’t Stationsplein àf gezien, gloeide daar in mysterisch toovervuur, de heele Baanwijk als een verre, diepe laan, waar doorheen zwirrelden en wemelden donk’re menschenstoeten, telkens èven en anders weer aangegloeid in fakkelbrand en toortsenhel, walmend gloedrood, helgeel en oranje damp, vurig dooreenvloeiend voor tenten en façades. En tusschen de zwart-ademende lampetten uit, van stalletjes en kraampjes, doken òp van allen kant, vergroot en verwilderd, donk’re woelmenschen in sidderenden nevel; vergroeiend daarin tot titanische wezens, met geweldszwaai van hun belichte armen, den allegorischen gloed van hun vurige oranjekoppen, en de geel-bronzen verflakkering van kermis-hellesfeer die ze omzoog, omtrilde.—

Plots verdwenen de stoeten tusschen duistere mooten en inhammen van tentruggen, ’n end dieper den boulevard òp weer aanrossigend, onder ’t krijsch-wilde alarm van hun kermiszang; verdreunend in kudde-trampel, langs en om begloeide boomstammen, die zelf verwoest stronkigden in hun schors-kervige wildheid.

Zoo, de stoeten steigerden tusschen de verlichte gevaarten-stammen; schuifelende troepen, wadend door een vàl van elektrisch geflakker, blauwpaarsige siddersfeer, dampend van boom tot boom, tent tot tent. En daar achter weer, in duisterig diep, overstroomd plots van avondkleuren, de woeste ommegangen van toortsdragers, waggelende processies, met hun hel-gloeierigen [299]afschijn, omspuiend goudbrons en gloeirood over schouders, koppen, ruggen; beschroeiend halve tronies van de razende wezens, daar groeiend, al groeiend als rood-moordende reuzen, in helle-rumoer; plots soms met dansenden vlammenschijn rond hun beenen en dreunende voeten overgoten, door aanstormende hossers van anderen kant, in worstel hun flambouwen scherend langs de straatkeien, eindelijk optrekkend te zaam tegen den duisteren poldernacht.—

De koppen van Jut, met ’t telegraafhooge kleurige paalwerk stampten en hamerdreunden ’n heeten geluidsstroom boven den demonischen, gloedrood geschroeiden menschenwoel uit. ’t Siste, knalde en kruitplofte er, en ’n dreunraas ging rond van neerbonkerende houweelen op rotsbonken.—En hoog, in de starrenlooze lucht, boven de ros-gouden brandsfeer die omwolkte in lagen hang, tenten en spullen, walmden zwart de Jutsflambouwen, slangige kronkeltongen van flakkerig licht, roetigen adem loozend in den angst-rooden helledamp.—

Feller aldoor dreunden de mokerslagen van Jutskoppen langs al de palen tegelijk. Klappergerucht, kruitvonking en knetterig vuurwerkgespat oorlogden in snerpende jacht van schrikkige knallen, onrust en slagveldrumoer over de vurige kermisrazernij.

De medaille-borden van Jutskoppen flonkerden op ’t roode doek, fel-begloeid in de rosgouden walmpitten. Insignes zilversterden en vonkten er òp in pronkige pracht tegen de avondzwarte lucht, en de bloedroode doeken flapperden als satansvaandels.

Half-belichte, toch donk’re schoremkerels, schonkigden tegen de palen in gracieuzen luier, de kermisgangers opporrend te beuken, te mokeren op ’t blok.—Met hun mombakkesachtige bekerfde tronies, verschminkt in den waaierenden gril-gloed van ’t rosse lampetgeflakker, lachten ze rauw. Juts-meiden sleurden telkens wat dronken zwervers, voor ’t doek, wezen op de pronkerige medailjes, de bukkende koppen dan rooder opgegloeid in de vier walmflambouwen naast de vaandels, rook-rood [300]en roetig walmend den nachthemel in.—De vlaggetjes van Jut, trilden en flapperden langs de kleurig betatoeëerde palen.—

Plots kwam aanstormen, in schok van heesche kreten, breede menschgolf achter tenten, in wilden hos bij de Juts stremmend, en als in schuim-schubben rondspattend, bonkbeukend op elkaar in, tègen kermisgangers van anderen kant loswoelend uit duistere stegen en donker grommende tunneltjes; aanworstelend op ’t felle tooneelachtig voetlicht van ’n paar moorsch-kleurige groote kramen.—Als ’n razende drom joelde de stoet om en achter de tenten en palen, plots opgezogen en verdampt in den demonischen vuurgloed van den lagen luchtbrand, roode mist verwaaiend rond hun kapriolende lijven.—In apig karnaval hosten de uitzinnigen van elkaar àf, naar achter toe, saam-kluitend en kankaneerend onder eindeloozen jubelkrijsch van ver-zattend genot.

Vrouwen en mannen, in ’t licht en duister, renden omver wàt ze in den weg trad, holden voort in de strakke waanzinvaart van amok, lallende jammer verhuilend tusschen de uitkraterende bende, door walmenden hartstocht in brand gelaaid, uitzinnig van schuimenden wellust.

Mirlitons neusklankten uit alle hoeken in bibberige stoot-zangen, ’t schelst uit den voortrennenden reuzenstoet, die alles opzij smakte, in verpletterende drift-vaart.—Krijschende meidenkelen stortten uit, martelend gegil, hysterischen wellust-zang, wild en rauw als van ontvluchte dollen, nood-zangig verklinkend door de brandroode lucht.

Door al trillender sfeer van rosgoud, geelbrons en vuurgloed van reuzel-uitzweetende bakovens, zwierden en zwaaiden de wijven en gorillige-kerels, in demonische pracht, hun stokken, vlaggen en serpentiens, wapperend rond de áán- en weggloeiende koppen. Soms, bij ’n verren stillen hoek, strompelde de heele stoet in ’t duister, klankzeilde alleen uit ’t donker, geblèr en gelal boven den zwarten drom uit, om plots weer, bij ’n zwenk òp te duiken langs bevlamde boomen, langs tenten en kramen, [301]langzaam en worstelend uit ’t nachtdiep opgloeiend, in pracht van wild fakkel-rood en woeste schijnsels rondtooverenden gouddamp, van lampetten op kar-stalletjes.

Brandrossig licht van flambouwen was hel aangegolfd over de voorste oranjiggloeiende tronies, en plots hief de eerste koppen-rij van den al zwellenden reuzenstoet, onder aanrauwenden gilzang, een slang vurige lampions, hel-rood de lucht in, damp walmend en bloedende schijnsels nèèrglanzend over de hossers. Kronkelende vuurlijn zigzagde en slangkromde ’t hemelduister in, ver, vèr wijkend naar achterste boulevard-eind van Baanwijk. En telkens trekkend door ànderen lichtglans van avondsferig gegloei en mythologische vuurspuwing, vlamde de vurige slange-kronkel boven de hossende, grillig lichtende, dan weer wegduisterende woelkoppen. En in brullende razernij, onder voetendreunenden massa-stap, krijschte dóór, eindloos lallende jammer van verzopen menschenstemmen; schelden en bibber-zangden de vloei-jeukende mirlitons, snerpten de pikolo’s, tokkelden fluitzwierig mond-harmonika’s, dwars door den dronken schrei-zang heen.—

In roode dolheid trampelde de reuzenstoet Baanwijk àf in al sneller tempo, verder, vèrder, dat de vuur-kronkel der wiegelende lampions als ’n enkele bloedstreep achter boomendiep, ’t peilloos luchtduister insneed. In vèrzwakkend rumoergerucht, vergalmde gesmoord nog hun krijschzang uit de verte, zacht omroffeld van warrig lawaai, en al verder de stoet verduizelde in den eindeloozen kermisnacht.—

Uit zijgangen en kronkelpaadjes, duister en eng, stortte van verbrokkelde stoeten zang neèr en raasden de straatorgels. Duizenden mirlitonsmonden scheurden nasaal-trilrige deuntjes door de lucht, harmonika’s drensden om zuurstalletjes, en armzalig-droef en mager-klankend roffelden piano-orgels als zingende vischwijven, liederlijk-rap en kanaljeus hun liedjes àf. Klankhoos op klankhoos zwirrelde rond. De huizen kaatsten krijsch en galm terug; deuren en vensters sidderden en de geruchten [302]zèlf horlepijpten nog nà, hoog in de lucht, hun woeste schal in den brallenden Augustus-avond.

Van de Baanwijk àf dromden de mensenmassa’s, opstuivend door stegen en gangen naar Haven terug, waar ’t gewoel nog helscher loeide en zengde.—

Als ’n bekraterde duistere nachtstad, waar half-ingestorte gevel-geraamten en brok’lige ruïnes nog nazwammen onder heet puin en gloeiende stormlava, in ’n dampigen vuurregen van tooverwoeste kleuren,—demonisch en angstontzaggelijk in bange nachtpracht rondwolkend,—zoo brandde de Haven daar òp, in een roodgouden schroeienden walm-mist. En aan den voet, dollerijk van licht, vlam en lijfgewoel. Zoo barstte en krater-spoog daar het leven uit, van draai- en stoommolens, tenten, spullen, kramen en ovens.

Van Baanwijk àf, was de woeligste kermisgang in een schuimenden vloedgolf naar de Haven gebruist, in verborrelenden smak en zuig neerkolkend op stoommolen, schommels en paardspullen.—De stoommolen stond in laaiende praal, met z’n vonkende spiegelruiten en inwendigen warrel van bont bekleurde gondels en schuiten. Alles verschommelde daar achter glans-spiegelend ruitwerk, dat de menschen trampelden en vloekten van ongeduld om zich in die wentelende pracht te kunnen storten.

Tusschen de wachtende bende, vóór stoommolen holden in bazuinende toeters- en blaasdreun, dronken boerenkerels en tuindersknechten, met aangehaakte boerenmeiden, betatoeëerd in lint en blom, van hoed tot hielen.—

In ’t vuurbakige paars elektriek gloeiden de kerelskoppen òp; tronies van ibissen norsch-wijs, op kurassiersgestalten; tronies van vossen, listig en boerig loensch in fellen vraatzuchtigen mondstrakken hartstocht; mombakkes-wreed en rauw, lichtmaskers, sullig en verwrongen van dronken slemp’rigen lust. En wijven vlerkten mee in dolle verrukking, halfbezwijmd.

De oude wijven er onder, bezopen en roodgelig van tronies, in duivelige hekserij en tooverkollige starheid, kermkrijschten [303]en kraaiden mee, met genotshuiver en aangehitten wellust op de brandende kaken, in laatste levensopstuiping, dol van ’t roode en paarse gloedlicht waar ze doorheen sprongen en hosten als in ’n nacht van moord. De jonge meiden gierden en lalden als geschondene, tot furies vervlamde wijfbeesten, met hun woesten zinnenschroeienden oogenstaar wèg in ’t genot, de beenen uitslaand als touwtjes-harlekijnen. Onder dien wijvenstoet, soms plots zacht voortschuifelend, gloeiden òp koppen van al dieren; fijne, katzachte gluiperige tronies, strijkerig en lekkend, blank en rozig met de gazige doorschijnende warmte van hun kappengoud en oorbellenschitter; wandrochtelijke vischsnoeten, met kieuwige mondlijnen, spleterig en liploos-nijdig; tronies van hel-strakke wreedheid, verstuipt in brandende lijf-passie, ’t gezicht grauwrood vervreten van beestige lusten, naast week-zoete melk-blanke poppetjes, zoo gekarnd van ’t land, in lodderige naïviteit, hulpeloos meekankaneerend, soms bevallig in kinderlijken lijfzwier, omstraald van hun bontvervige doeken en sjalen.—

Zoo schuifelde en sprong de boerenbende voorbij, de mannestemmen klankloos en schreiend-heesch van lallend gebral; de oude wijven zang-kermend als verdoemden in hellevuur.

Vroolijk doorkruiste plots een hossende meidenstoet de zwijmelbende van oude wijven, jonge boerinnen en drinkebroers.—Hossende meiden met vloeipapieren mutsen op hoeden en borst, op de hielen nagehunkerd door ’n troep straat jochies, die met hun hoog-puntige ingekromde mutsen, als baardlooze karbouters in en uit ’t lichtfelle lampgegloei van kramen en bakovens opdoemden en wegdoken.—Achter hen weer rende ’n gierende kerels-stoet, in woesten amok-zwaai van armen, met opgekruifde mutsen op de hoeden, roode en hard-groene papier-boeketten op de borsten, in blommigen pronk besliert met oranje sjerpen en serpentines. Er waren die zich ’t heele lijf, van boord tot broekspijp hadden volgespeld met ruikers en linten, omregend draafden en hinkten in strooival van konfetti. Jutsmedailles zilver-sterden en goudglommen op hun kleeren, en in waggel haakten ze zich vast met dronken klauwen, beverig en gemeen [304]in de meidrokken, smakten ze zich op de vrouwlijven, sleurden ze hierheen en daarheen.—

Heesche galm bralde rond:

Woester, in donker-belichte slingerrij, hoste de bende door, in rammel van blommen, uitslierting en druisch van linten, paljasserigen kronkel van lijven, voortsleurend tusschen de ingehaalde omstormde meiden. Hun hoeden waggelden vuistverbeukt op de koppen, en de geradbraakte beenen dansten over de straat als gekrompen en kreupel.

Van ’t paardenspul, bij den Havenhoek, sloeg ’n fakkelhel goudrossig, in gelen walm-weerschijn, ’n vurige gloed ze in de tronies. De opgesjorde meidenrokken plooiden kanaljeus boven het kleurig en wit ondergoed, bij de mooiste en heetste been-uitschoppende en harlekijnige juffers ’t hevigst, in waaierende schuiming opwoelend.—

Heescher gebral braakten ze uit bij den fakkelbrand.

Immense jammer rauwde uit de roode kelen, en geeselend, in sidder van kermissatanisme, smakte de bevende realiteit, òpgejaagd in verbijstering néér op de dampen en vuurkringen, waar de passies in aangloeiden en de uitfuriënde beestlust steigerde. ’t Stedeke vervulkaande als demonenrijk, roode helle-stad waarin duizenden brandende alarmklokken bimbamden.—’t Stedeke vlamde en gloeide, verreuzigd als demonenrijk, waar mensch-duivels en gedrochten, satyr-hoornige, bokspootig [305]gespletene, slangkoppige en beest-grillige monsters, jubelden in hellekring. Waar, tusschen het moordend zwart van den nacht, Satan aanstormen deed, breed-uitspattenden golven-brand van schroeiend licht en vlammenvuur, om damproode mist-poorten in kratergloed. Daar, in die roode nood-beierende klokkenstad, drong Satan òp met z’n demonische helpers, saamgestoet in den schallenden vuurgloed en schater van hun haat, loslatend en verjagend over ’t aardebrok, monsterlijke jammermenschen, wraakgierig gekastijden, geschondenen en verminkten; hinkende mirakels en verluisde landloopers; goochelaars en ketellappers, roetig als kolebranders; maagden en havelooze oude wijven, tooverkollig en hekserig, met tronies van bakers, of drakige petemoeien, dooreen zwirrelend in den verhitten waanzin van hun walmende wellust en zuip-passie.—

Zoo de heete beestmenschen dromden òp in den schorren jammer van hun eigen krijsch, ontploften in den vuurdamp en bloed-rooden gloei van zinnedrift, ontembaar en bandeloos verbacchanalend, grootsch-dierlijk leven.—

In geweldige lijn, van paal tot paal, tent tot tent stond de Haven-kermishoek in gloei. De boomen in den elektrischen lichtmist, met de hel-avondgroene bleeke lom’ring, staarde in waanzin-schrik naar den dronken hellewaggel.

Kerels met bruine kruiken en flesschen, strompelend, klokten jenever in, vuurheet op straat, waggelden na slurp en genotsrochel weer verder, verschaduwden in donkering, lichtten verder weer òp in brandschijn. Schonkige boeven in lompen-ellende, schooierden sinister bijeen, stoelenmatters en scharenslijpers, bedelaars-smurrie en jeuk’rige landloopers, morsige ketellappers, hinkenden en schijn-verminkten, stem-smeekend op krukken, strompelend voor tenten en bak-vuren van poffertjeskramen, gretig loerend op gulle fooi van bezopenen of naar zakrol [306]van neergeronkte bewustloozen. In gelige oliejassen en groenige pijjekkers schurftten hun lijven, de morsige rottende plunje bedropen met vuil en modder.—Hun marjeniers-kleppetten schooierden scheef, vlak boven de brauwen, en pruimspuwend stootten ze zich telkens, als in vuistgevecht, de knuisten in de petten, dat de gebarsten kleppen deukten en rafelden in slonzige boevigheid. En zóó, in sprong op kruk, hinkend of jammerend, bedel-smeekten ze de gierende hossers en slenteraars tegemoet, gromvloekend en plots dreigend als er niets afviel.

Tusschen de spullen, draaimolens, luchtschommels, Jutskoppen en worp-bakken, in achteruit donkerende hoeken, van de kraterende kermishel afgetrapt, duister-droefden de stalletjes met poonen, scharren, en vroege vruchten.—

Stille jammerlijven,—met d’r tronies geelrood begloeid, achter de kar-stalletjes neergedonkerd op lage krukjes, half verstikt in den roetkleurigen walm van stank-zweetende petroleumpitten, die flakkerend vlamlekten, roodgeel en bronzerig in angstigen schroei van misere-belichting, verspokend in prachtsfeer;—stille jammerlijven riepen monotoon hun waar.—Kar aan kar droefde omdampt van prachtrood-gouden nevel, de half-donk’re lijven verschrompelend; de roepende lippen rood-grillig áángloeiend, de open roode monden verrossigend groot, de zorgelijke geel-roode tronies belichtend in vale gloeiing. En scheem’rig in bronzen flakker, kleur-weifelden omslagdoekjes van de stalletjesvrouwen, achter den bangen schroei van rood-dampigen pittenwalm.

Hun roodversmookte monden bekrijschten àl sterker hun koopwaar.

Met één sprong tijgerden ze òp van hun weggezonken krukjes uit ’t geel-roode geschemer als koopers opdrongen.—Voorovergebogen dan over hùn stal, oranje-feller gloeiden hun tronies áán, in den flakkerbrand van hun walmende pitten, flambouwig vlamlekkend schijnsels op neuslijn, jukken en ooren; verwalmend roodzwart over wangbrokken en kleeren, de oogen vonkend in hellen vuurgloed. Handen oranjig, gloeiden en graaiden [307]in de schimmig bevlamde koopwaar, tusschen de bronzen poonen, oranje-vale sinaasappels, noten en vroege peren.—En gretig, onder petroleumstank en walmroet van d’r pitten verkochten ze, met levendige schorre stemmen de koopers opjagend, de omgloeide koppen van omstaanders zangerig omschreeuwend, met konkurreerenden prijs.—Koopers dongen, dongen worstelend koppig, bij de stalletjeswijven en meisjes.—Roetwalm van lampetten kwam als smoezelige adem uit de roode kelen en longen der stalventsters. Soms kwam plots ’n áántrekkende fakkelstoet, met z’n rood-gouden gloed àf, op de in nacht-omduisterde stalletjes.

Een fantastische sfeer verbeefde er dan om de koppen, sfeer van bronzig en groenig vuur, nevel, verflakkerend door ’t oranjerood, àl de tronies uit de half-duistering naar voren spokend, heimvol bewalmend en aanzwammend de huiden, demonisch met hun inkervingen en rimpels, zorg-groeven en leed-sneeën op voorhoofd en wangen. En al de koopers en koopsters mombakkesten moord-rood onbewust, de vlam-oogen woest in de spokige koppen geboord.—En door, in de demonische sfeer graaiden de handen van koopers, feller belicht, in den pittengloei, omspoelend de waar, soms in veeg van koop-gebaar, die handen zóó dicht onder den oranjewalm, dat ze klauwden, omvreten van licht, gekreukt, doorbarsten en reuzig. En wèg weer doken de kerels, stalletjeswijven en meisjes, in ’t moorsche geschemer van hun kleurige omslagdoeken, weifelend vaal om de verschrompelde schouders, als koopers in hos, vretend en kankaneerend, zakken gevuld, de kermishel inkermden. Dan doffer monotoonden hun rillige stemmen uit den roodgelen walmflakker van hun stallen, die weggetrapt dampten in de duisterende hoeken,—valer smartte hun roep om koopers.—

Tusschen den stoomdraaimolen, heel naar achter, tegen donk’ren planken muur, zat Dientje, Kees’ kind, opgepookt door Ant nou erais ’n slag te slaan met de kermis. Ant zelf, pas heel naar bevallen van ’n dood kind, tien dagen kraamsch, durfde nog [308]niet mee venten om d’r zwakke lijf, en om Wimpie. Maar nou zou Dientje ’t moeten doen.

Beverig sloeg ’r schel-krijscherig overspannen stemmetje stùk op ’t zanggeloei. Vlak voor d’r laag karretje zat ze, ’t zenuwvervreten karkasje trillend, ’t rimpelig kopje vaal geelrood schemerend in den waaienden flakker van haar stinkende walmflambouwen.

Ze schreeuwde, schreeuwde maar. Telkens sprong ze òp van ’r krukje om dronken kerels en meiden te helpen, angstig ’r bevonkte oogjes naar joodschen buurman gericht, rekenend op zijn kracht als beschonken herrieschoppers d’r niet betalen wilden.—

Soms gluurde ze naar de prachtdraaimolens, ’n end van ’r af, in ’t licht, bel-klingelend en dreunend van orgelschal, en soms zag ze nog net even de rooie boegen van de luchtsloepjes opzweven uit de tent, ’t boomlommer in.

Als zei d’r nou-rais ook mocht! Moeder had gezeid dat als ze ’n goeie haalde, ze Maandag en Dinsdag, al was ’t maar drie cent, kon verdraaien.

Ze was dan juist jarig, tien jaar. En Wimpie had dat met smeekjes bij d’r moeder voor haar klaar gespeeld. Zalig in voorpret dat ze misschien ook nog draaien ging, schreeuwde ’r kinderkeeltje, met opwinding door ’t lawaai:

—Ferse poone! mooie skarre! ferse pietèrs … aldegoar nuut goed!

Ze genoot stil van den lichtenden hellewoel om ’r heen, en den brandgloed, dien ze overal boven zich hangen zag, stedekekant uit, boven tenten, huizen en spellen,—maakte er blij, angstig blij. Telkens neuriede ze achter haar eenzaam walmstalletje méé met de straatorgeldeunen, die om ’r heen razende geruchten verkolkten. Heet snoof ze de gesmolten reuzel- en oliestank in, heerlijk-prikkelend op d’r tong. Ze rook en snoffelde in den sissenden poffertjes-bak; ze proefde den botergeur, ze watertandde, en snoof, snoof maar, heel den kermisstank in.—En ’r neusje joolde en schaterde in de warme prikkelende reuken.— [309]

Heel ’t bonte kleurenwonder, de gloei van spiegels en lijstpraal, brandende ruiten en goud-vergulde tenten, bestaard van heel uit de verte, sloegen ’r lam van verbazing, bij wijlen van overrompelende verrukking. En nou, zoo ver van d’r àf, druischwoelend in den kleurigen avond, vond ze ’t allemaal nog veel mooier en begeerlijker dan overdag.—

Later op den avond kreeg kindeke ’t heel rillig van ’t stille zitten, keek ze onrustig rond of Jansje, d’r zusje, ’r niet ’t geleende omslagdoekje kwam brengen, met ’n koppie-van-dit-of-van-dat, als iederen dag. Ze wist wel dat Wimpie in kermistijd niet alleen blijven wou, maar Jansje kon toch wel effetjes om ’r denken.—

Jansje had van smiddags een uur tot zeven, op haàr plaats gezeten, tot zij ’r was komen aflossen. Ze had wel gehoord Dientje, dat ’r vader schrikkelijke ruzie maakte met d’r moeder, omdat ze haàr tot twee uur, iederen nacht dwong achter ’t stalletje te blijven; maar ook wist ze hoe moeder terugsnauwde dat d’r weer geen eten was, nou d’r vader weer niet werkte, ’t nest te hongeren lag.—Toen was Kees in ’n uitspuwende drift aan ’t bombardeeren geraakt, met z’n vuist op den rommel, Wimpie vergetend, dat ’t heele bendetje stond te trillen van angst om z’n uitstortende razernij. En toch had d’r moeder haar zin doorgezet, had ze ’r stiekem, iederen avond de Haven opgeduwd.—

En ze peinsde nu Dientje, met ’r zorgkopje vòl ellende van thuis. Ze zag d’r zusje maar niet opdagen. Vlak achter haar rugje, bij ’t donkere havenwater, dreef de polderwijde nachtstilte, eindloos. Ze rilde, en half verdoofd door ’t helle-rumoer, dat vóór d’r droeve kijkertjes uitraasde, riep ’r stemmetje smartelijk zwak en moe:

—Mooie poone, aldegoar nuut goed!

Ze huiverde in ’r kale vodjes. Slaperige loomte kroop over ’r oogleden, die brandden. Bang werd ze plots in de stormende herrie, bang en eenzaam, als ze even achter ’r stalletje uitkeek, den stikduisteren poldernacht in.— [310]

Van de polderbrug af bij Spoordijk kwam vuurkronkel van lampions weer opslangen. Roode adem gloeihijgend tegen zwart azuur en ronddonkerende hemelwijdte.

De stoet kwam nader.—In ’n storm van kreten trillend nasaalden de mirlitons, stootten de pikolo’s en fluitjes, en doffe bange trommels roffelden demonische somberte door ’t schelle orgellawaai.

Als ’n gedrocht, waarvan ’t lijf nog woelde in ’t duister, adem-rood vooruitblazend tegen luchtzwart, zoo rumoerde lampionsstoet in ’t donker áán, tot schoenen, beenen, lijven, armen en koppen langzaam opgloeiden in den eersten fakkelbrand van ’t alleen staand paardenspul, opdoemden met reuzig geweld in den schrik van ’t rossig-oranje walmlicht, in ’t flambouwende toortsgeel, woest en oproerig vervlammend over de tronies. Stel bij stel, rij bij rij, ingekluwd en omkettingd met armenknel, sloeg in den schroei van ’t licht, dat geelrossiger àl verder overgolfde de koppen en lijven. Mutsen, in kleurige woestheid gloeiden áán, beschminkte en bemombakkeste tronies, burlesk en infernaal in den vlammigen gloed vergroeiend.

Fakkelend, de voorste slingerrij, fel wadend in oranjegelen mist van schijnsels, hief hoog boven koppendrom de lampions, die in prachtvurigen gloei weer een kronkel streepten van vuur, vreemd verwilderd rood nu in de toortsenhel. Achter den weer wijkenden stoet werd gevochten, geraasd, gescholden. Maar voort rende de inééngekettingde massa, in een wrong-drom van stapelgekke hossers, in vaart voorbij de tenten, òpdoemend in wemel van bevlamde kleuren, wegdonkerend in nacht-duistere hoeken waar geen kramen lichtten. En weer, in helschen ommegang, verwaanzind van passie, renden ze den kermisbrand uit, stikduister laandiep in van Lemperweg. En rood, prachtrood, bleef geheven, boven het verwoelend wegtrampelend massagedrocht in ’t duister, de vuurslang z’n rooden adem den diep-donkeren hemel inhijgend. [311]

Vóór de paard-draaimolens stonden de neven Hassel. Achter hen golfde ’t van kijkers en gillers.

De havenhuizen rompig, rossigden gevel-naakt in den schrik van ’t licht, en de lage ruiten gloorden in bloedrood, groen-geel en goud geschijnsel, weerkaatsing van bakovens, lampions en kleurige hosstoeten, voorbijrennend.

In heel eigen, geel-gouden sfeer, wentelde de paard-draaimolen. Uit binnensten kring van lamplicht, dreunde ’n orgel, ééndeunig, en ’t donk’re paard, den draaimolen in gang trekkend, duisterend, èven belicht aan z’n kop, liep in ’n eeuwigen cirkel, groezelig achter lichtjool. Binnenste lampenkring brandde in geelrood afgebeuld licht, bleek neergroezelend over zwart fluweel, onder de kleurwemelende kap, meer naar voren moorschen brand van glansjes en flitsjes verfonkelend tusschen zilverig ornamentwerk, gitkleurig kralenspel en doorgloeide franje.

Een duizel van kringlichtjes spetterde er rond. Tusschen ’t belgeklingel, in gang zettend en afbrekend elke ronde, wiegelden de hobbelpaarden en schommelschuitjes, vettig befluweeld, donkerrood en groenig. En àl ouderwetscher, naast den stoomdraaimolen met z’n hel elektriek, wentelde de karoussel, in ’n stillen klater van kleurtjes en lichtjes; vlamde en bruiste òp, uit tooverballettigen gloei van voorsten lampenkring, praal van zilverkraal en goudstiksels. Dàn wegwaggeling van pluche, dàn opschommeling van fluweel, in één draai en duizel van avondkleuren, omdruischt van tegen-elkaar indreunende orgelstrotten.—

De koperen stangen,—tusschen de kromklauwige leeuwen en tijgers, met hun druipende grimmige bloedmuilen,—schichtigden rond in glanzend goudstavig geel. Warrel en tegenwarrel âl om van rood en paars, rose en zilver, borduursels en fluweel, spiegelglans en bontstralend gekraal, draaiend, al draaiend in [312]een damp van dof-tonig, mat-schitterend goud, soms plots overgloeid in duizel van glanskronige-prisma’s, als vonkvliegend raderwerk.

En ééndeunig, troosteloos van jammer-geluid kermde ’t orgel binnen-in, één deun, één deun.—

Bij nieuwen rondgang waren Piet en Willem, Dirk en Grint, en al de meiden in den karoussel gesprongen, in vasthakenden smak op beestruggen en draaiende baldakijnen.—Dirk was pardoes op schoot van Geert gesmakt, zoende en begrabbelde haar dat ze ingesmoord en onmachtig weggezonken, tegen ’t lijf van ’n andere meid zuchtte en kermde naar lucht, onder z’n brandenden aanval. Schatergil en zang duizelde mee in den dollen molendraai, en van allen kant nu strompelden de kerels op de meiden, zoenden en kletterden ze nat, met wangenzuig en kokenden adem.—

Geert Grint’s zwart-mooie kop stond flets en roodvlekkig van de wilde zoenen, ’t haar afgezakt, verfladderd langs de ooren. Guurt Hassel zat met natte wangen, half versuft, ’r rokkenboel opgesjord, knuisten op de knie, ’t korpulente lijf weggekrampt achter woest-losgebarsten Jan Grint. Ze had ’m gebeten in z’n oor en handen van woede. Als dat nou eens haar sekretarie-heertje gezien had, was z’m t’met kwijt, voor goed. Ze vervloekte Jan, met bevende driftkaken, dat de vent na z’n eersten overmoed, verbluft zwijgend rondkeek.

De molen was voor den tweeden keer in gang geluid, en weer bleven ze zitten, dubbel betalend.

Dirk, Hazewind en Rink waren met hun drieën in een klein mallemolentje gesprongen, dat tol-snel draaide om eigen spil, ìn den grooten karousselwentel. Ze hadden ’n jochie gehuurd die hun draaide, al maar draaide. Met hun handen de stangen omklauwend tolden ze rond, al sterker rondgekeild in wilder furie door schaterend jochie, dat lol had in den dollen dans. Met hun duizelhoofden naar elkaar toegebogen, leken ze in den razenden tol, één log donker lijf, monsterkoppig met drie tronies, lijf dat wiegel-waggelde op donker heupenstel. De meiden en jongens rondom de karoussel gierden ’t uit, toen ze de kerels [313]zoo suf met de inéénloopende tronies bij elkaar gebukt, zagen zitten in dollen duizel, half bezwijmd.—

En vuriger wentelde ’t jochie den mallemolen, verblindend in den koperen stangenflakker, tot bel klingelde en stoppen seinde.

Met een sprong renden Willem, Jan, Henk van hun baldakijns, hielpen de verwaaide bestormde meiden uit plooikronkels van hun kleeren.—

Dirk, Hazewind en Rink wilden opstaan maar bonsden scheef tegen elkaar op.—Eindelijk in drift, plofte Dirk uit ’t mallemolentje, zwaaide woest nog in naduizel tegen ’n schaterenden meidenstoet op, schoot in ’n dronken zeil van armen en bovenlijf midden in de Hassels en Grintjes. De lange Rink, waggelend en braak-ziek van ’t tollen, smakte plat op de straat, met z’n kop tegen de pooten van ’n vooruitstaand stalletje, dat ie bloedde bij de slapen. Maar niets wou ie ’r van weten. Bemodderd met stoffig vuil scharrelde ie weer òp, lacherig nazwaaiend en schreeuwend:

—Maide, nou in de stoomdroaimole.. dâ hier is d’r debies! dubbel debies! je braikt d’r hier je allemenak!.. inne de stoommole.. doar kâ je ’n stuk van de toart happe.. daa’s puur veul fainer.. de rais!

—Ikke rais d’r alletait eereste klas, moar ’t mot d’r drie moal opstoan vat je! lolde Piet.

—Neenet pinkebul! drong Dirk op, en Willem méé, eerest hier wa fraite.… poone! aiêres!.… hee maid! stal uit! wa hai je d’r veur lekkers!

Dientje schrok. Ze hoorde de dronken stemmen van oom Dirk en Piet, en de andere Hassels. Maar Dirk herkende ’t dochtertje van Kees niet, zag alleen vreetwaar, vettig en glimmig. Bij stapels rukten Dirk en Willem de poonen en scharren uit ’t kinderknuistje, en de reuzige klauw van Rink stopte ’t kind ’n rijksdaalder in de hand. Gerekend werd er niet.

—Dá’ mot moar net an weuse.. bi jai besuikerd, bromde Rink.—En ’t wàs goed, dat voelde Dientje ook wel.

Vóór ’t stalletje brokkelden de kerels en meiden de poonen open, en hapten in ’t blanke vet en vleesch. [314]

Zoetig broeide de bakolie rond in walmstanken.

—Hee Dirk! waa’s dat! frait jai d’r puur op ’n droogie! jai kakkerlak! woar is ’t kind? wie wiegt d’r ’t klaintje? jai Hoasewind?

Piet uit ’n hoek, kwam aanzwaaien met de jeneverkruik, dwars door ’n warreltroep die langs hen hoste.—En in koeterwaalsche uitstottering van vleinaampjes tegen den drank, sputterde ie naar de meiden:

—Enne liefe makraile.… lekkere pokhoagels.. dottesnolle.. waa’t sel ’t weuse op haide veur de doàmes.

—Nou! wai suipe d’r vast nie op de keie, bitste Guurt.

—Daa’s jou maines, moar maines nie, want ikke leg d’r ’n urretje, schaterde Marie Pijler, de kasteleinsdochter, die net bij ’t troepje aangeland was.

—Daa’s toal mestvarke! jai bint d’r gain snaiboon, sien maide! sloan jullie d’r ’n gat in de kruik, hitste Rink.

—Jai bint d’r vast gain kalf mi ’t natte neus, lodderde Piet na.

—Joà, proeste de furiënde blonde, op dâ terrain bi’k deurpokt en deurmoaselt.… wâ jou Hoasefind? Moar wâ selle wai doen mi sonders woafels en oliebolle.. main aiêrs motte sakke.. ikke hep d’r al drie en dertig bikkelharde in main pins.

—Alloo maa’ne! hoale.. hoale! schaterde Trijn.

—Doar mo’k niks van heefte, bazuinde Rink, jelie mot d’r nog soo veul, langsaampies maid.. dan braikt ’t laintje nie!

—Kaik daa’s sneu! set jai nou us de kat bai ’t spek! hee wâ?

—Wa sneu! bulderde Rink weer, jou kakkerlak! sing mee.. sing mee:

En heel de stoet bralde mee voor ’n tentje, in walmig bleek oranjeschijnsel: [315]

Voor den stoomdraaimolen gierde juichende menschendrom.

Zondagavondsche kermisjoel was in verpletterend uitbarstenden zwier aangestormd. Van alle kermishoeken uit, brandden lampions, rood-oranje, geel-groene gloor, tusschen flambouwengoud en brandstapelig vonkgevlam van poffertjeskraam-ovens, waarop ’t vuur knapperde en tonglikte, rood ommistend de gloeikleurige tenten.

’t Zigzagde in de brandroode lucht van lampions-kronkels en vlammige boogpoorten boven de oranjige walmkoppen.

De stoomdraaimolen raasde in wenteling en verroffelde vernielende geruchten rond, onder den hel-paarsen brand van elektriek. Van binnen uit, achter barokstijl van zuilen en tempelbogen, kringden òm in rutschbaangolving, venetiaansche gondels, vurig beboegd, met gondeliers in tomaatroode gewaden, sloepen en baldakijnen, hermelijn-blank oversneeuwd in ’t helle licht, tusschen flakkerenden duizel van spiegels en ruiten. Moorsche kioskjes, fel in vlam van heete kleuren, zwalkten op baren van schitterige glansen, avondzonnende sfeer van elektriek.

En telkens, andere sloepen en gondels draaiden vóór, in roffelend gerucht; gondels, die de grof-koppige gondeliers als Graal-karikaturen, op zwaanhalzige bootjes, met hun zilverende schubbenkleedij, in hellen gloed gevangen hielden. Als ’n zondvloedstorm zwalpte de infernale roffel van den stoommolen tusschen de saamgestampte licht-overschroeide kijkmassa. Gekraak en gekreun kermde er neer uit de sloepjes, brallend geschater uit heesche strotten. En als Satanssignaal verschalde de stoomfluit van den molen, angstgegil van ’n misthoorn, door den brandenden woel heen, spiraal van demonisch gerucht over de daverende en jammerende drommen snerpend, verstervend in klagelijk geloei langs de duisterende polderzee.—

Broeisfeer van kermis smeulde rook-rooder en goudmistiger [316]òp in den zomer-zwoelen avond. Om en achter de tenten en spellen in ’t duister, doken kerels áán met meiden, in rauwe genotskreun, zat en lijflog van uitgedierlijkten zwijmel. Politie deed schuchteren rondgang daartusschen, waagde zich nauw onder de mesklare vechters. Uit de bont-gloeiende poffertjeskramen, langs ’t duisterend plankwerk, plofte plots ’n rij korte, lallende boertjes, vetbuikige-ingedrongen gestaltetjes, begoudschemerd van ovengloed. Hun koppen grijnsden dronken, bietig-purper; hun bezopen oogen verfonkelden lol, en hun glanzende pofpetten reepten ’n zwarte lijn boven hun tronies. In hun midden herkuulde ’n paal-lange reus, slungel met smallen zeehondenkop, wreed loerend uit loensche oogen. Donker bonkten z’n schonken boven de lage rij pofpetten uit.—Boerbuikjes spanden, armpjes wrongen, beentjes, breed gezakt in klepbroekenplooien, zwommen en trampelden rond in den oranje lichtmist, en vóórt sliertte de met armen-ingehaakte slingerrij, van den vuurschijn uit, ’t duister in.—

Pal in de flakkerende flambouwing van de luchtschommels doemden ze weer òp, begloeiend de tronies, zwammig geel neerbrandend op monden, kaaklijnen, woelend woest in oogholten. Telkens gleed wisselenden lichtglans over den boertjesstoet als vóór hen, een dolle dans van dwars voorbij rennende kerels en wijven, okerenden rosglans van ovens en lampen opslurpte.

Vlak voor de kleine boertjes uit, met den reuzigen slungel in ’t midden die meedonkerde als gemoerde lantaarnpaal waarop pofpet piekte, kankaneerden vier woest-dronken Kerkervaartsche meiden, in flappering van rokken en kanaljeuse lijfontblooting, zwierig zwirrelend omschuimd van witte onderplunje, kolkend tusschen hun dans-duivelige kuiten. Ze draaiden en raasden in hun eigen kolkender rokkenschuim als dolle kollen.—Met opene zangmonden, in keelbrand roodgeslagen door ’t licht, koppen hemelwaarts, gilden ze rond, tamboerijnend met de woeste knuisten op kindertrommeltjes, kannibalige geruchten verroffelend. Ze spuwden in den kermiswoel, horlepijpten [317]de beenen in wilde harlekinade, en d’r kleurige zondagsche plunje, oranjerood met d’r vieren, vervlamde in ’t fakkelgoud, overal waar hun hos langs schoot.

Donk’re kerelsstoet zeilde schuin àf op kleine boertjesrij, haakte zich vast aan armstompjes en snel in kringloop cirkelden ze zich wijd om de dronken gillende meiden, die schaterend-woest zich plots ingesloten voelden.—

Boerenkoppen glunderden zinlijk en wreed van passie in gloedwalmend roodgeel schijnsel van ovens en lampetten. Boerenbeentjes klein en zwaar van krachtspanning, trampelden weer stuipend. De groote slungel, schonkig en donker boven de pofpetten uitreuzend, gierde en pagaaide z’n beenen in dronken spartel voor zich uit. Z’n zeehondenkop met puntige kinnespits, was beschuimd van uitgebrald spog, en z’n karikatuurhanden, knepen krampig van pret in de schouders van twee boertjes waar ie tusschen gekneld waggelde.—

Politie had ’t duivelende meidenstel in hun jool van rokken-lawaai, in hun stem-bezetenheid en hysterischen waanzinroes zien steigeren, en met schrik de boertjes zich zien storten op de dronken furies, die heftig terugbonkten. Een van de vier dronken vrijsters, lang en schraal, stond waggelend neusklankerig te stoethaspelen, drukte d’r hoofd in den nek na wat wezenloozen woordenstamel, zoog de flesch aan den mond en klokkerde ’r drankje in, knie-ingezakt van passie. Aan haar arm ingehaakt, al de rokken opgesjord, gilde ’n klein blondje, krijscherig als ’n zuigeling:

De twee andere meiden slingerden mee met de dansschokken van de hysterische blonde, die lach-hinnekend, in polderkerelkracht d’r dronken vriendinnen, dàn naar zich toesleurde, dàn weer van zich afstootte.

En rond hen, de tronies-wreede boertjeskring, buikzwaar en kortbeenig, met den paljaslach van den schonkigen donk’ren herkuul er boven uitrochelend.— [318]

Boerenstoet, nu in kring met vreemde kerels rond geschakeld, aarzelde met nieuwen aanval op de meiden. Toen plots drongen de vreemde knapen vooruit en smakten zich woest op de vier bezetenen, hel in hun oranje-roode blouses en rokken. Hun zangekerm brak even àf, en in spuwende verachting spogen ze de kerels ’n stroom kleurige confettis in de tronies, hun lijven in wilden woel, ruisch en druisch, rondspiralend in eindlooze serpentiens.—

De meiden, hoonend in hun woeste kracht, trampelden rond dat de serpentiens knapten op hun lijven. Twee kerels mikten hun de slangelinten in de zanglallende monden, kronkelden ze tusschen hun ontbloote beenen, en de boertjes in wreeden zinneschater, kringden nauwer áán. De meiden, doller in al engeren krans zich voelend, haakten zich armlos, trampelden de boertjes op de tonnige korpulente buikjes, mokerden vuisthevig in de gloed-geschroeide kerelstronies. En haveloozer overkolkt van rokkenschuim, kankaneerden ze zich los tegen den boertjes-muur, die de bezetenen weer met woesten smak den kring inwaggelden.

Besefloos en òp hijgden twee meiden uit, met bloederig gevlek van karmijn-valen schijn op de kaken.

Politiemannetjes onrustiger, rukten áán, sloegen zich nu gemaakt-driftig door den boerenkring heen, botsten de dronken kerels wèg, verkneuzend hun papieren ruikerpracht op borst, hoofd, rug en dijen.

Maar de kerels waggelden in nijdigen haast bijéén met hun afgezakte kleeren, losgerukte broeken en jassen, in dronken gier harlekineerend met kleurigen flapper van linten en mutsen. Al dichter verschuifelden ze naar bakovenbrand van grootste wafelenkraam, zwaar gebarend in protest, om ’t weggeduw der politie;—daar groeiend tegen den rossigen vulkanischen lichtschroei als waggelende titanen. Vermanend-schuchter drongen de wetsmannen áán, de dol-gierende meiden praaiend naar kalmte.

Maar de furiën overmoediger raasden òp, stotterden van dronken drift, spogen, vloekten en scholden op de agenten, mokerden [319]plots tegelijk als op bevel, met woeste beukvuisten op de koperende gloedhelmen in.

De lange schrale meid met ’t „hápje” in ’r hand, kwijlde en zoop slurperig-lang tot den laatsten drup, zwierde toen plots de flesch op de keien dat ’r schervengedruisch kletterde rond de helmmannen. Dan greep ze, met twee handen bijéen haar roodhellen rok, knoopte de punten hoog op de heupen vast, en stormde, de vuisten tot mokers gekneld, in dronken draf op een klein agentje àf.

Fakkelgloed goot rood-gele verglijende schijnsels op de gouden helmen, die standjesachtig-puntig bòven de pofpetten van weer aangedrongen boertjes, verdeukte hoeden en losharige meidkoppen weerlichtten in schramperig geglans.

De meiden bijeenstrompelend in de haveloozen gier van hun ontbloote lijven en den driftbeef van hun passiemonden, woelden nog in kraak en slinger van afgeknapten serpentiens, kleurlinten, konfetti’s en losgebladerde ruikers. Als ’n kleurig netwerk zat hun verflodderde haartooi met konfetti’s en lintslippen volgekroest, als had avondhemel vurigen hagelslag over hun uitgestort. Twee meiden hadden hun trommels met de vuist in ’t perkament doorstooten, en bonkten er mee rond. ’t Blondje en de schrale, rukten zich de konfetti’s en lintslippen uit de haren, verkauwden de serpentiens en ruikers, en in steigerende razernij spogen ze kleurige fluimen de agent-bakkessen in.—Huilerige woedeklanken schorden ze uit, in wezenloozen zwijmel van gebaren. Vloeken, spuwden ze rond in liederlijke rauwheid, en straatdeunig schreiden hun dronken stemmen tegen elkaar in.

—Lies, krijschte de magere, jai stoan d’r op de valraip.. kom kerlinike.. kom- ker.… linike.… kom!.… ikke seg … da d’r ’n hap is!—en ’n nieuwe flesch zwierde ze in hoonenden jool boven hun kleurig-behagelde koppen, heete beestschaters uitproestend voor verblufte agenten en kijkers. De boertjes sprongen weer brutaler bij, aangelokt door de stoute furiën, trappelden en ranselden klappen en boffen rond, in snauwende vloeken.

—Toe, hitste Lies, in hysterischen krijsch, met ’n stem van ’n [320]straatorgelbas, zelf doller met ’r vuistmokers rondzwaaiend dat ’r niemand te na kwam,—toe! gaif jai d’r die klebak ’n handskoen da s’n bofedeurtje deur de muur hainskiet!

—Gain groasje! gain groasje, dood an die swaine, trek jullie.. d’r ’n poar kiese! roggelde de schrale weer, kwijlspuwend en trappend de rokken tot d’r borsten opgesjord.—

—Gain proatjes op d’r laif! sloan hullie.… achter ’t tessie, hinnikte ’t sterke blondje, die worstelde in zenuwroetige en stuipende kracht met ’n agentje, van wien ze de sabel had losgerukt.—

Toen hadden de helmmannen er genoeg van. Ze vreesden de razernij der kerels rond om niet meer. ’n Signaal snerpte door den rochelenden bral van stemmen en in draf stormden helpers áán.

Met vijf zwaaien van de blink-helle sabels schoot boertjeskrans uitéén, waggelde ontdane kerelsstoet wèg, in krolschen krijsch, stonden de meiden alleen tusschen den helmendrom, die hoogkoperde en lichtflitste in rood-gelen walmgloed.

Half dood van zenuwuitputtenden worstel zonken de dronken furies op elkaar wèg, half ontbloot, de havelooze plunje morsig vertrapt, de gekneusde beenen dooréén gewarreld. Ze hijgden, en de lange schrale onderaan, die in den struikel, d’r drie vriendinnen boven zich kreeg gesmakt, lag plat op ’r buik, grabbelde nog, zenuwspartelend naar haar flesch die onder de kreunende borst van ’t blondje uithalsde.

Raak stootten de agenten ze als gestruikelde paarden op de beenen, en hoshos in boei, sleepten ze de geschonden furies naar ’t stadhuis. De schrale Lies liet zich sleuren langs de keien, half op ’r buik, waar de geboeide handen onder krampten als korte vinnen. In modder sleepte ze voort, tot eindelijk twee helmmannen ’r bij de beenen en losharige kop oplichtten, haar brankarig voortsjokkerden onder woest gegier, schel gefluit en geschater van meeschuifelenden menschendrom.—

’t Blondje, trapte en spoog dat de helmmannen ’r mepten in de verwoede tronie, stompten op de hijgende borsten, sterker haar knuisten bijeenknellend in de boeien. Maar ze [321]trapte zich naakt dat de helmmannen ’r telkens den vuurrooien rok, en ’t schuimende ondergoed moesten neerslaan. Achter den dronken stoet áán, in trein-woesten daver, trampelden kijkers in joelkring, en voorbij ging ’t in den oranjigen walmgloed van fakkels, gaspitten en lampetten.

Duister gegier, getrampel en fluiterig-oproerig geraas brasten in donk’re hoeken, en voort rukten de agenten, recht uit naar ’t Stadhuis.

—D’r goan d’r vier Kerkfoarters de bak in, krijschten jochies, kerels en meiden dooreen, met angstklank van politieverzet in de ontstelde toch oproerige stemmen, vechtlustig doortrild van haat tegen ’t helmstoetje.

Dwars door de kermishitte, in ’t demonengoud en pralig gefonkel, rukten ze voort de ordemannen, en plots zwenkten ze steegje door, op ’t stadhuis áán. Toen, met ’n sleur rukten ze de meiden stoep-end òp, en stootten ze waggelend de gang in. Dof gekrijsch uit de dronken meidenkelen heeschte nà, verward, rochelend als uit moordkelen, klam en verwurgd, en met slag van baas-zijn, smakten de agenten de deuren voor de neuzen van kijkers en meeloopers dicht, dat ’n rouw gejoel uit den menschendrom opraasde, in ’n woeste alliteratie van wraak, al was ’t maar in hoongeluid alleen.

Stom en strompelend waren de geboeide furiën de bak ingeduwd.

Even verbluft maar, braste en bruiste de stoet weer voort, satanisch d’r woelzangen verkrijschend in oproerigen vechtlustigen jubel, rennend naar Baanwijk, of daar wat gebeuren ging.

In zwierige herrie hosten de Hassels en Grintjes, Hazewind en Rink vóórop, door ’t korte Klooster-steegje van Haven naar Baanwijk.

Telkens kleurvlammend in warmer tintenbrand, fel, in de duisterende avondvergouding, schoten lijven van prachtige [322]meiden door ’t licht, parkietig, groenroode rokken en jakken; paarszilverig bekraalde japonnen, geel gouden en bronzen manteltjes, pronkerig dooreenschuifelend in ballettigen warrel.

Wild hosten de goud bekapte boerinnen, hun hoofdtooi in fonkelende cier uitblinkend onder ’t fijne mutsengaas, met de glanzende kurketrekkers bij de slapen, naast hoed-bepluimde, slank-prachtige meiden in den warmen wasem en damp van ’t lichtgevloei.

Rauwe krijsch, zwirrelde achter de Hassels en Grint’s áán in ’t steegje, en schimmige rompen met bangen schaduwsleep stortten plots in ’n vlaag van kraamgloeilicht, vlak voor hen uit weer vervlammend. Oranje helle gloed sloeg daar tegen de tronies áán, de monding van kloostersteeg uitgolvend. In gril en kras streepvlamde de gloed op voorhoofden, dwars over neuzen en monden, vrat hel in op kleeren en schouders; beschminkte in wond’ren brand oranjevlammig, wild en huiverend-woest, kaken en wangbrokken, soms plots in warrel van wind verschemerend naar roodgeel, rossig oranje en bleekgoud.—

Omzoomd in beverig rosgeel schuifelden de Hassels en Grintjes voort, en ver achter hen aan, in schemerrood dromden al meer romp-donk’re dringers, verklonk hijgend rauw gejoel van nieuwe stoeten, zich stortend en wringend in den steegdrang, ineengeperst tusschen engen kronkel van huisjes, karren en hekjes, als ’n benauwende bent z’n duistere opstanding beworstelend.

Uit donk’re kroegjes in ’t steegje, verraasde getier en misbaar achter groene gordijntjes, schor-rumoer en dreunig zanggezeur. Schunnige muzikanten trombonden daar uit, schel-valsche zangscheuren, basdiep en dreunend.

Telkens ritsten groene gordijnen weg van de roe en rossigden de kroegholletjes goudrookig open, met hun bedompten petroleumwalm, verstikkende danszaaltjes, kermissnel ingericht voor sprong en zuip.

Kerels met oranje doeken, boevige kroegtypen en zweetende meiden zwelgden daar in dollen warrel, en tusschen de moffenblazers [323]zanikte ’n valsche harmonika zuchtenden zang, waarom heen, in kanaljeuzen kankan, handen tot poorten geheven, de heete meiden, grinnikend en zinnerauw, verwoelden in kring.—Door ’t steegje heen verklonk in getemperd gerucht, bachanaal van de geel-dampige dansholen.

Tegen donkeren inham bij lage kaduke krottenrij, waarvan de gevellijnen in nachtzwart schimden, en kronkelpad slingerde naar doodsche huisjes, buiten den kermiswoel verstillend als leeggemoord,—zat ’n blinde in schemer van droef-lichtende nachtkaars. Z’n kale kop, tegen verweerden roestmuur, vermurmelde ie nederige smeekende bedelwoordjes, één uitgemagerde beefhand vooruitgekromd met bakje.—Schimmig stààrde z’n blinde tronie, even beschemerd in bleek wasschijnsel en reuzig silhouetten rug en hoofdschaduw op ’t verweerde baksteen van den roestmuur. Langs ’m wrongen en drongen de kermisgangers, nijdig uitvallend tegen den schooierigen blinde, dat hij zich zoo maar, met z’n ellende en duistere droefnis, dwars door hun pret te kijk kwam stellen.

Op Baanwijk brandde ’t avond-goud gas door rossigen nevel van reuzelige stanken. De bont-stralende kramen stonden er als gigantisch speelgoed in ’n ravijn van toortsgloed. Ze flonkerden in gondelierige à-giornopraal en spiraligen kleurenbrand. En alkleurig licht ademde uit, zengde den paars-duisteren nacht rondom.

Door boterige oliestanken, zoetig, ranzig en prikkelend, nevelde de lichtval, en de wisselglanzige kraamruitjes, in hun doorvlamd rood en kobalt, verschoten in kleurige spiegeling, weerkaatst geel en amber-diep schijnsel, glissend en spelend over glas-glanzingen, in brekenden klater van prismabrand en avondvonkenden luister. En tegen overal wijkende achtergronden van rood-rossigen damp, vlamden de bakovens van verre, als ’n smidsestad in smokerig oranje-helle omgloeiing; in uitdonkerende verwaaiing en oplichting van likkend vuur en zwarten walm; dàn weer als altaren waarop takkenbosjes knetterden en uitrookten. Waar, achter begloeiden mist, de koperen warm-vlammende [324]meelpotten, tempelig in glorie van amber en goudgeel uitlaaiden, glimmerenden brand van hel-gepoetst koper.—En achter en tusschen de vlammende altaren en gouden meelpotten, in flakkerenden damp, de blank-beservette wafelentafeltjes, omflonkerd van vuur-glans uitschietende karafjes en glazen, alles in blank-zilverende sfeer, gloeiend in rijtjes, tusschen de rooddonkere overgordijnen, stoeltjes en knussige salonnetjespracht. Rij aan rij, achter de ovens, troonden de dikke baksters op de hooge zetels, als vervette mythe-godinnen, in de blonde wreedheid van hun geblankette tronies, scheppend uit de meelpotten, den druipenden lepel uitstortend over de poffertjesplaten, waarop ’t knetterde, siste en babbelde.—Er boven uit vergeurde ’n helsche lekkerheid van boterig zoet, tusschen prikkeligen bakoliestank. De takkenbossen knetter-vlamden; flakkerende smookgloed karnavalde allegorische lichtgroepen in een duizelenden schroei, en angsthellig ’t oranjig demonengoud van de ovenvlammen vèrdampte walmen over de vloekzang-geruchten. Rond den knetter en rook-rooden bak van poffers en wafels; rond de klepperende geluiden van tangen, sis-roosters en ijzeren platen, dreunden de helsche orgelkelen tegen elkaar in, in schellen tingel; en rauw van verslempende misère schreide de menschenzang rond, van de lichthoeken neerjammerend in den duisteren nacht, overal om ’t stedeke, ontzet en dreigstil.—

En heller de avondgouden lampenbrand van kramen en olieboltentjes, met hun kleurige dekzeilen en kakelenden lichtwarrel, vlamden, goudden, rossigden en barnsteenig-geelden in flonkerige sfeer, als speelgoed van reuzen.—

Drom na drom schoot er langs, en de boomen voor de tenten, tusschen de dolle hossers, als levende van schrik verstarde wezens, knokelden en knoestten in hun gekerfde schors, half belicht, de donkere kruinen angstiglijk verruischend hoog in ’t nachtzwart.

Op Baanwijk stonden armelijk verlicht, tusschen sjofele oliekoektentjes, roetig omwalmd van lampetten, de palingstalletjes in geel-schichtig lichtwaaisel, omhuifd van nachtzwart; de zuur- en [325]eierkraampjes in nog valeren pittengloei. Achter de zuurtonnetjes in walmig geelrood, wonderbronzig verbangden tronies van kerels die schreeuwden tegen ’t beverig getoorts en gewaai van licht, dat rosgeel schemerleven op de zondige zorgmommen rookte.—

Telkens wat schooierige stelletjes, waggelend en brallend, bleven strompelen voor de kraampjes en vraatzuchtige monden hapten lever, verkwijlden zuur; gretige handen pelden stinkende eieren, en ontvleesden paling. Broeirige vischstank borrelde tusschen de bakolielucht.—

Kerels en wijven lalden áán, bebonkerden de wrakke kraampjes met hun vloeken en razernijen, de tronies gedoopt in den wond’ren bronsgouden flakkergloed, en omkropen van schaduwleven, dat meesloop wen menschen zich tusschen de lichtdamp drongen; schimmen als zwart-walmige nagenieters van kermisjool. Schaduwkoppen monsterlijk doorhakt, verdeukt en misvormd spookten donker onder en òver ’t laag gespannen zeildoek, dwars tegen bakken en tonnen òp, warrel van schimmen, plots bij verschuif van stoetjes raadselachtig stil verdwijnend dòor de wrakken heen, of neerstortend in lichtval van voorbij-kruisend licht.

Achter de armelijke kar-kraampjes, in hun droeve prachtsfeer van geelrood en bronsros lichtgetril, half omdampt in ’t nacht-duister, lichtten de hooge roodbehangen speelgoedtenten, minachtend de donk’re ruggen naar de wrakstalletjes gekeerd. Ze schitterden in hun fel-kleurigen ballonnetjesgloei, illuminatieachtig-hel, gegierlandeerd langs de lijnen van vensters en gevels, doorvonkt van lichtjes.—

Het rood-gouden, rood-gele en dampig-bronzige licht stortte, druischte neèr op den verblindenden flonker van poppetjes, gegarneerd in prachtbonte kleeren, omstrooid van kleurtjes, geflikker en geschitter; omgloeide woelige snuisterijen, paardjes, schaapjes, met vurige keelbandjes; karretjes, tooverbekertjes, ringspellen, alles geurend in den lokkenden reuk van nieuw speelgoed. En overal in de tenten, wond’re fonkel en tintel van koperen belletjes en kralen, als indische gordijnen neerhangend, [326]doorvlamd van licht. Overal kleurige doozen, speelgoed-geurig en houtvervig, vol zilveren kraaltjes, goudbronzen, melkwitte en aluminium-blanke snoertjes. Overal in lichtdruisch, toov’rige slinger van brandend malakiet en wijnrood geparel, onder den fellen stangboogglans òpflitsend tusschen geurig zaagsel, als sprookjes-schatten rondgestrooid op goud en zilverpapier; fonkelende parels en snoeren paars en geel, vurig groen, karmijn en wonder glanzend blauw, opeengehoopt als ’n vlammend wereldje van zonnig kindergeluk.

Zoò, hevig gloeide de lange laan van speelgoedtenten, met d’r lokkende en tokkelende kleurtjes, hun flonkerigen lichtzang, verproestend hun glansjubel, verlachend hun rood en groen, hun gouden zevenklapperenden gloed, hun vlammige zonnetjes van parels en kralen. Hevig lokten ze de kermisgangers aan, lokkend en tokkelend d’r lichtmelodie, dat ze verbluft stand hielden voor ’t front, uìt razenden hoswarrel.

Tusschen de Jutskoppen schreeuwden wat spullebazen „bezienenswaardigheden” uit; rauwe kermisspeech met angstigen suggestieklank in d’r melodramatieke moordstemmen afgedreund.—

—Hier is te sie-en ’t gruufelijke seemonster.. met drie-dubbele rij tande.. geschote deur een Inlans metroos, tèrfijl dit gruufelijke monster, besig was een lèfendig mins te verslinde!..

Moordhol timbreerde z’n stem, en vlak naast ’m klonk ’n andere zang.…

—Hierr staat te kijk.. ’n meisje uit de binnelande van Suid-Aùstralië.. dewelleke leefendige konijne eet, alsmede.. tabak en gras.… Uw lieden zult haar hoore in heur gebed aan de maan!.… En hoe sij de bleekgesichte bloedig skalpeert.… Tien cents slechts per persoon en per lid.—

Angstig en zwaar melodramatiekte z’n schorre stem van de estrade àf en in valen schemer geelde z’n gezicht even òp in den flakkerschijn van ’n kleine flambouw boven de tenttrap. Bij elken aandrommenden hosstoet, herhaalde ie z’n bange woorden-vracht,.… dat ze de leefendige konijne.. verslindt met d’r slagtande, glas kouwt en brandende sigare freet. [327]

Hossers uithijgend, bleven staan en luisterden. Naar rechts werd z’n stem overschreeuwd door ’n buurman die opriep de massa om te kijken naar de Zuid-Afrikaansche Boerenworsteling, leefendig voorgesteld in beelde.… Met ’n ècht slachtveld waar de lijke, bloedend en onthoofd op neerlegge.…

Rond den krijsch der spullebazen, paf-knalden, knetterden en mokerdreunden de Jutskoppen. Stel voor stel stoette vóór de reklameplaat van ’t wilde meisje en suggestiever huivergriezelde stem van den omroeper.

—Verslind leèfendige konijne.… veur de ooge van ’t publiek, eet glas en brandende sigare.… skalpeert de bloedige menscheschedels.… Over twee minute sal de nieuwe voorstelling een aanvang neme.… Bereids zijn er duizende en duizende mensche reeds ingetrede.… Volgt hen en offert uw dubbeltje voor ’t zien van een natuurgedrocht, het grootste monster der wereld!

—Waa’n smoel, lolde Hazewind, wijzend met klownig gebaar naar de kannibalen tronie van de beverfde wilde-vrouw-reklame,—.. En waa’n skort hep se om d’r heupies.. op dá terain binne de Wiereloànse neutedopjes tug veul fesoenelaiker.. ikke konsteteer van da main maid ’n heule rokkebeweging om d’r meroakel hange hep.…

Woest flodderde ie ’n brandenden zoen op ’n wang van blonde Cor, die ontsteld, met gaperigen mond en waanzinnige oogen, naar ’t reklamebord, met ’t wilde meisje er op, stond te kijken.

—Stik, bitste ze in schrik.

Achter Hazewind joelden Dirk en Willem, Henk Hassel en Rink met hun meiden, omsloten in drom van kijkers. Geert en Trijn luisterden angstig gespannen naar den impresario, die voor de tent, met z’n rosgeel beschemerde tronie en z’n moordstem, hun de keel snoerden van angst. Dirk en Willem dansten eng omkringd van armen en schouders. Piet en Annie zoenden elkaar dat ’t klakkerde en woest trombonde Rink, boven allen uitreuzigend:

—’t Maiske frait d’r puur laifendige kenaine.… bi-jai-’t-Hain!.. Daa’s d’r nog us ’n skepsel.… dâ set d’r sooie an de [328]daik! da mo’k sien.. en jai Hoasewind! daa’s ’n bestige kukkerint veur Kees de strooper hee?

—Enne glas frait s’ook! enne brandende segoàre … waa’n koorakker hee? waa’t maid hee, huilerig extazieerde Trijn, de vurige Trijn.

—Over twee minute.. sal de voorstelling ’n aanvang neme.. heere! dames! voorsiet u van een plaats,—suggereerde de stem van de estrade. Stoet op stoet nu, drong voor ’t loketje, schoof weg achter ’n koelisseachtig schot.

—Doar saine wai van g’diend, juichte Dirk, dâ mo’k sien.. sloàchte mit de tande.. daa’s puur main werk!

—Nee.… neenet! nainet! ik goàn nie, goàr nie, griezelde Annie.

Waa’n maid, vuurde Trijn weer òp, daa’s prêchtig.—Ze rilde vooruit al van bang-griezelig genot. Stille Guurt Hassel, schuchter bewaakt door Jan Grint, die haar nà den draaimolen-aanval nog maar geen zoen had durven geven,—wou ook wel kijken.

—Da waa’s d’r puur aas ’n kemaidie mi bloed, vond ze.

Ze hield zoo dol veel van vechtpartijen met messen, en dat zou niet minder zijn. Ze zou gaan griezelen en rillen zooveel ze wou.—

Met hun allen, de weerbarstige Annie meegesleept, drongen ze de tenttrap òp.

Dirk nam plaatsen aan ’t loketje, en wèg hosten ze op den trillenden plankengrond achter ’t beschot. Ze waren warempel al wat te laat.—

Vóór hen, op tooneelig hokje, in schuwgeel, zwavelig licht, grijnsde en gilde ’n soort bezetene negerin, met krakerige stem, rauwe fausset, elk woord als ’n wreeden vloek uit ’r zwellenden keelkrop scheurend. Op ’r kapsel wuifden woeste veeren, donkere haartooi in schitterenden koperen ring saamgekranst.—Haar kangoeroe-kop grijnsde met maskerige wreedheid van ’n hellemonster. Haar harde gele oogen waanzinden wild rond. Woest verkoeterwaalde ze schorre klanken met den impresario, die laag vóór d’r stond op den plankengrond, bij ’t publiek. [329]Met ’n krom zwart zwaard hakte ’t „meiske” in driftstuip op den kerel áán, die haar ophitste met stootende tongverdraaide woorden, en elken kletterslag op z’n blooten kop, met z’n groot zwaard, in snelle zekerheid afweerde. Stank broeide er uit de menschenprop op in ’t halfduister. Allen staarden in ontzag naar den grijnzenden duiveligen vrouwekop op tooneeltje, waarover ’n zwavelige lichtschemer flakkerde, d’r gele oogen nog geheimzinniger verwoestte.

—Dat is gain maid, f’rvloekt! schreeuwde plots ’n matroos. Nou heb ik tog twintig joar gefàre moar nooit-nie he’k soo’n loeder sien.. dàt wee’k tog ellendig-best.… daa is.. god-alle jesis! ’n gefèrfde Amstirdammur!

Ontzet publiekje liet grommen den kerel, staarde, staàrde in bange suggestie. Bij ’t levend konijntje verorberen werd ’t Annie te benauwd. Ze rilde en griende toen ze ’t bloed over de zwart-bronze handen zag stroomen; de tong hoorde raspen tegen de haarhuid òp, den kinnebak zag lekken in ’t warme bloed, en de apig-lenige vingers de ingewandjes ingraven.—

—Kaik! kaik.. da stuipt d’r in hemmes klaufe, gierde Dirk woest, die ken d’r puur ’n bairtje slagte!

Meisjes en vrouwen vergilden kreten van afschuw. Maar doorschokt van brandende passie, bloeddronken, drongen Dirk en Rink nog meer naar voren, de meiden heeter omknellend en meesleurend.

De furie Marie Pijler schaterde. Geschok en getier raasde door ’t tentje.

De roode, bang-begloeide tooneeldoeken, waartusschen ’t kangoeroesche grijnswijf sprong als ’n hellemonster in Vitus-dans, schroeide telkens áán, in den lichtflakker. Onder ’t vreten rimpelde ’r kop als ’n oudwijvenmasker; groefde en grijnsde de wellustmond.—Bloed lekte ze van d’r vuilgrauwe lippen en brok voor brok van ’t uiteengescheurde konijntje verdween in den stinkenden bloedmuil, geweldig elastisch en rood-groot gesperd.—

Guurt griezelde, genoot in schokken van huiverenden wellust. Ze zou zich zoo, in die bloederige beestigheid best op Rink hebben [330]kunnen smakken, op den gierenden reus, dien ze in ’t spokende flakkerlicht verliefderig lokte met ’r prachtoogen.—Annie had de kijkers gesloten, stond in donkeren nàstaar te sidderen. De blonde furie kalde tegen de vurige Trijn en Dirk hijgde van genot.

Allemaal in ’t hok griezelden, staaroogden in heete ontroering wat ’r nòg gruwelijkers volgen zou.

Alleen de matroos, Wierelander van geboorte, bleef onwillig staren op bloederigen vraatmond.

—Da waa’s d’r ’n k’nain van spek! daa’t is gain waif.. dat is ’n kerel, ’n geverfde hassebas.. gaif d’r ’n lel da se duiselt..

—Sou jai maine.. Nou.. doas glad-en-al mis, bazuinde Rink’s stem uit ’n vaal-lichtenden hoek, ’t is d’r ’n ègt ekserploàr.. ’n heul ègt swart meroakel..

—Kaik d’r gele smoel … juichte Dirk hoonend, en d’r lampies.. ’t gal is d’r deur d’r bloed hainsloàge! daa’s main weut!

—Waa’n kakkerlak! kom d’r hier.. sloan ik je tronie deur viere! wou jai main segge van hoe ’t mot weuse? ikke heb d’r twintig joar in Oostinje foàre.. enne nou.. in de foestain! Sou ikke nie van de toart had hebbe?

—Oostinje.. jai mi je dronke gleuf!.. en die maid is d’r tug heuldegoar van Estroalie!

—Nou wat, sputterde verblufd dronken drenzerige matroos.. dat is.. god-aldegoar-een-pot-nat! Estroalie is d’r Ostinje.. enne Ostinje.. Estroalie..

—Hou tug je bek.. soa’k d’r mi je test.. saa’k d’r mi je test.. wai sienne d’r nie..

—Sien.. sien.. gaif d’r ’n lel.. daa’s se.. daa’s se duiselt!

—Als de heere nu nog brandende sigare te misse hebbe.. zal ’t vraatsuchtigste monster der wijreld se alle opete!

Van alle kanten gloeiden uit ’t halfduister punten áán. Dirk had eerst z’n sigaar vuurhel aangeblazen, stopte ’n einde, ’t monster zelf in d’r lenige bronzen klauwen.

—Hier swoart meroakel, doar hai je ’n happie, eet d’r f’rsmoakelik..

Blaasbalgend laaide ’r muil in ’t vuur, dat de vonken in haar [331]duivelende grinniktronie spatten, lippen en kin telkens even gloedrood opvlamden.—Haar naakte lijf in schaamlap omplooid, danste nerveus met klapperende sprongen op de kreunende en trillende tooneelplanken. Haar armen pagaaiden en doller ’r keelkrop verkrijschte zang. En telkens, als vuurpunt van nieuw brok sigaar, ’t hevigst opgloeide in ’r blaas, sperde ze de kaken, d’r grauwe lippen er in botten streel overheen aaiend, beet ze toe, kauwde en spoog ze vuur, achtereen, verslindend sigaar op sigaar.

Hazewind braakte van pret. De meiden gilden van schrik, maar Cor en Annie hadden er genoeg van. Ze wouen niet langer blijven. Guurt was woedend dat ze weg gingen. Geert Grint holde ook mee, de jongens drongen op, Willem naast Geert, Dirk dadelijk er hanig-haastig bij.

Jan Grint drong zacht mee, maar Guurt snauwde, beet van ’r àf, volgde in wrevel. Ze was weer nùchter, verwenschte de gloeierigheid van den zwartkrulligen Jan, die z’n oogen uitschroeide.

Vlak voor hen uit, stormde uit kijktent er naast, ’n schater-drom, die daar ’n reuzin van zevenhonderd pond had bekeken.—

—Alle jesis waa’n hurk! hep jullie sien? da binne d’r fierkant tien van main maid, lalde ’n vent, slap-lachend en in bochelige verwringing de tent uitzwaaiend.

Meiden, dierlijk verhit in smerige taalwellust van kerels bij ’t reuzinnewijf, barstten eenmaal op straat, mee uit; lebberden zich vast op de zuigmonden der hysterische drinkebroers, verkrijschend na elken zoen, hun vuile liedjes.

De meid-tailles omkneld, de monden op elkaar gezogen, hosten ze in blinde razernij, de lijven in branderige lusten op een geplakt, door de paukende roffeling en dreuning van de gemartelde orgels.

Stoet bij stoet, in zwalkenden krijsch, holde achter de Hassels en Grints áán, en telkens, dronken zwaaiende paren, strompelden uit ’t duister in den brandschijn van kramen en spellen. Van zangmond tot zangmond ging de flesch rond, en heele rijen lam gezopen en verflodderd, braakten langs de boomen, verstrompelden [332]tusschen ’t schaduwduister van tentruggen, smakten daar spuwend neer, in rauwen ronk, in zucht en bral, wezenloos uitrochelend ellendegeschrei van verrampte dronkaards.

Van allen kant op Baanwijk gruizelden en smakten flesschen en kruiken, en ’t stortend geraas van glas rinkelde tegen de keien.

Op middenlaan van Baanwijk, achter de oliekoektenten en speelgoedkramen brandde het rosse luchtrood van kermisnacht ’t bangst, tusschen de paarse duistering van schuttingen en wat eenzame somnambule-krotjes. Langs de allée vlaagde moordende klankstorm van dronken kelen, eindeloos van misère, raasden de boertjes en wijven òp, met kleurige narrige mutsen òver hun petten gekruifd.—

Bij verre uitvlamming van koperen bakovens bleven ze trampelend staan, met de gloedweerkaatsing, roodbevend op de geknauwde tronies, aangevreten van passie. Hel-omlijnd in den lichtgloei, ging spartelend beweeg weer van armpjes en beentjes; kaprioolden ze waggel-zwaar tegen elkaar op, om en om meiden, de korpulente nekken scheef, dat hun vloeimutsen krampten slaapmutserig over hun tronies, hun boeketten en linten wegsliertten her en der. Hun breede broekjes en pijjekkers schaterden mee in kanaljeus-lachende plooikronkels.

Drie vloeimutsen op elkaar had de reuzige slungel zich op z’n pofpet geplakt, en in den dansenden waggel van z’n schonkig lijf en botten zeehondenkop, ging rond ’n flapper van serpentines, rood, geel, groen en blauw, in den oranje-verdampenden hemelgloed.

Plots week in achterwaartschen kankan de heele boertjesstoet en hinkende slungel-herkuul, naar duisteren hoek, stond stil ’t geraas, verduisterden al meer en meer achterkoppen van boerinnen met den glanzenden schemer van hun zilveren en gouden kappen tusschen de tentruggen.

Van den polder àf lag havenwoel open, kraterend, goudspuwend en roodsmokend overdampt als ’n vuurregenende heksenbrand, waar stank rondsmeulde van geschroeide menschenbouten. [333]

Daaràchter, de eindelooze poldernacht, ruisch-stil en starend geheimzinnig. Telkens uit andere hoeken van Haven schoten vlammen òp, doofden weer wèg in nachtzwart, en soms, uit ’t stikkeduister joelden in moordende geruchten stoeten áán in bengaalsche hel.

Als paarse nacht openbarstend, waaruit goud-roode stoeten-brand fantasmagoorde, en kleurschaduwen ijlden, zóó sidderde ’t bengaalsch licht áán over huisrompen, boomen en wezens.

Menschentronies in bijtende helheid grijnsden naakt onder dien vuurgloed. Telkens ànder licht laaide op, in wond’ren groei; paarsrood dat sidderde en huiverde in schrik van helheid; violet dat brandde en verschroeide wandaligen kermishos; en groen-fosforizeerend vuur, met infernalen beef-weerschijn, huiverend in woeste glanzing ’t stedeke overlaaiend, of Satan verderf-adem uitblies door heel ’t dolle kermisbachanaal. Krijschjubel verklonk bij elken nieuwen kleurenbrand van de mombakkesen, de lijk-groene, de paars-helsche, de rood-huiverende.

En telkens verstierf de gloed in ’n trillende duistering.

Dan vèr, in oranje pracht, om zwart van nacht, vlamden nà, lampions en flambouwen, walmend en zigzaggend door ’t duister als ’n oproer van hellebardiers. En wreed, over de wond’re avond-hel van kleuren en tinten, over afgronden van duister diep en gedempt gloeisel, stormden de orgelklanken, raasden de mannestrotten, heeschten de vrouwekreten, ontembaar, doorschroeid van passie. Geslagen in razernij, renden de stoeten weer her en der, in kruis en warrel, van den starenden angst-nacht in ’t vlammenlicht, de Baanwijk af, Haven òp, Haven àf, Baanwijk òp, in daverende hiha’s en hos, verhijgend in barstende opwinding.

Waanzin-beweeg trampelde áán met de sputterende boertjes, en als ’n verzinnelijkt Hosanna schreide hun beestige krijsch door de brandende lucht, verzwaaiden hun flesschen, en verrochelde ’t onweer van hun ronkende falderahee’s. Bij den hoog-walmenden oranjigen gloed van wat Jutskoppen bleven ze weer staan. Bral en krijsch martelden los uit hun strotten en [334]in heete zinnedrift smakten ze zich op de mooie Jutsmeiden.

Pal boven hun koppen en kleurmutsen dampte nu hèvig de brand-roode luchtnevel, van die plek uit, over de heele Baanwijk rondschroeiend. De boomen in den damp aangeverfd, leken reuzige monniken in barsche pijen, stil gebogen boete doend, er door Satan neergestold in krampig schuw afgrijs-gebaar.—

Voor schiettent lawaaide ’n spullebaas overschreeuwd door eén van panorama-mechaniek, en die vent weèr in stemmen-worstel met somnambulen-wijven en kinematografen-eigenaars.

De Hassels en Grintjes, nu weer achter het trampelende boerenstoetje, vóór de Jutskoppen uitdringend, wouen wel slaan, maar dat beviel Guurt en Geert niet. Dirk en Rink slurpten limonade voor ’n gebakkraampje, waar ’n bleekgeel mopssnuitig juffertje, goud-bekapt en fleurig gesjaald bediende. In vroolijken fonkel rijden daar de glaasjes limonade wijnrood.—De meiden moesten toch ook wat likken, en wankelig keek Dirk in z’n portemonnaie onder ’t gele licht, of ie den bodem al zien kon.

—Dat is vijf te min meneer, sprak koel verkleed juffertje.

—Vaif? vaif? wa helhoak vaif.… daa’s glad-en-al-mis spotte ie ’r lachend uit.

—Daa’s net! Sai hep d’r drie lait.… enne.. de maide tien.… enne ikke twee.… en Rink.… enne Merie.… daa’s kaike!.… daa’s.…, rekende verward Willem mee.—

—Drie.. drie, gierde in dronkig heeten bulder Rink.. noumins.. de sel d’r salderemosterd g’nog sai’n hee? jai smoort … smoort gain wolf an je borst hee?

—Waa’t d’r nie is betoal jai sellefers moar medam, lachte Dirk weer tegen de nijdige mopssnuitige juffer,—of aêrs komp ’t vast bai ’t huurtje t’regt!

—Daa’s net … debies! roggemegochel! juichte huillachend Rink, ’n vuist bonkhamerend op de toonbank dat ’n rilling door de vonk-roode limonade ging, en ’n rinkel door de glazen.—

Met ’n woesten krijsch plots was Rink tusschen ’n aanzwierenden hostroep ingesprongen, sleurde dwars door haakarmen van meiden en vloekend-onthutste kerels, zijn Grintjes en Hassels [335]heen, en met ’n stem van ’n sprekende fagot, dreunde ie uit:

Nou gaste! aa’s één man bai de Jutskoppe! màide stoàn d’r halt! Die de prais hoalt hep d’r uit jullie te kiese!

In ’n dronken storm, opgezenuwd in furiënde hevigheid, waggelstapten de kerels mee, naar ’n alleenstaanden Jut, waar niet veel volk om heen joelde. Twee stoere kanaljemeiden, madonnig kapsel en bloothoofds, de slanke lijven omstrakt in zwart-zijden glanzende boezelaartjes, schreeuwde de kerels toe.—

—Alloo manne! prebeer je g’luk! laat sien je kracht! laat d’r vlak-af kijke wa je ken! Slaan d’r op! Semberleen! schop ’m op s’n pet!

Rink ’t eerst, was in woeste woeling van z’n reuzig lijf op de schreeuwmeiden toegesprongen, gaf één wijf ’n wreeden streel onder de mollige kin en rukte de moker uit ’r hand. Meiden en kerels waren in kring achter ’m opgeschemerd in den flakkerigen ros-oranje gloed.—

—Op sai heere en dames! beval de andere Jutsmeid in ’t zwart,—meneer mot ruimte hebbe.. om te rake! Sla d’r vrij op meneer.… dat ’m ’t gal uit s’n strot spat! hij sel d’r tog nie van bloeie!

—Ruimbaan! schreeuwde nog ’n Jutskerel, met geelrossigen muizensnuit, pal onder den fakkelwalm van z’n paal bij den klapperhaak.

Geert, Guurt en heel ’t meidenstelletje week achteruit.—De kerels scharrelden naar de Jutsvrouwen. Piet Hassel liet Cor los, wou zoetjes de zwart-beboezelaarde mooie kanaljes besluipen, die in ’t flambouwenrood tusschen den walm, wondergloedig oplichtten, met de slanke lijven en aanhalige gezichten, de goud-felle oogen, omwaasd in den damp van hun paal.—

Muizentronie stond aan den knalhaak om den klapper recht te schuiven na elken slag. En Rink reuzig, half bevlamd z’n schriklijken landlooperskop, in kangoeroesche rugkromming, z’n herkulische schonken donkerig omschaduwd, hijgde voor ie begon.— [336]

Cyklopisch, even waggelend, hief ie den moker, met één zwaai hoog door de lucht, dat ’r suizel koelde rondom.—

Donker en dreun-dof plofte z’n hamer uit ’t duister op ’t Jutsblok. Knettering spatte boven de omstanders en in den fakkelgloei hitsten de meiden ’m op.—

—Dat is raak meneer Simson.. dat is d’r ’n mannetjesvint!

—Mooi, mooi! porde de andere mee, met kanaljeuzen lach en zinnestreeling uit ’r goud-bevlamde oogen ’m begenadigend.—

Rink hief weer den moker. Z’n half-duistere lijf groeide in den oranjigen nevel. Z’n beschemerde armen, geweldig, spanden, daalden en rezen als hefboomen, en weer in doffen dreun mokerde ie néér z’n hamer op ’t Jutsblok.

De meiden rondom juichten. Opgehitst in satanische drift bleef ie doormokeren slag op slag, dat z’n borst blaasbalgde, z’n beenen beefden, en z’n groene oogen sperden in bevlamde razernij.

—Veur Semberleen! Veur Kitsener! Veur Roodes! gilden de Jutsmeiden mee, met elken slag in rauwe opwinding. Ze hadden schik in den reus. Elke knetter was raak! In cyklopische mokering dreunden de schokken door z’n krampende klauwen, ging sidder door z’n gekromd lijf, kittelde genot door z’n knarsende kaken.—En boven z’n woesten kop spatte kruidknetter tot den paaltop, verwuifden de flambouwen hoog in de lucht walmige vlammen, sidderden de vlaggetjes in kronkel om ’t ijzer.—

Heftiger joegen de zwart-beboezelaarde meiden ’m òp en doller mokerde dolle reus neer, in heete razernij van dreunen, dat ’t blok waggelde en van een dreigde te barsten.—

De Grintjes gierden van lol en de blonde slanke furie, Marie Pijler, wou ’m te lijf, schreeuwde schor dronken, dat ze’m doodzoenen zou.

—Daa’t is ’n mannetjesputter! Jou Rink, jòu mo’k hebbe.. wa mo’k mi die snotter van ’n Henk! joù! joù! gilde ze door de dreunen heen, als ’n bezetene.—Ze sprong naar voren, naar achter en sidderende wellust trilde door haar wiegende heupen, waarop ze zich bofte van genot.— [337]

Rink mokerde door, in ’n blinde woeste razernij, dat de Jutsmeiden verbleekten van angst. Z’n hamer suiselde lucht rond, uit duister in licht.—

Marie Pijler, in ’t toortsige goudrossige rood, duivelde van hysterie. Haar lippen schuimden en ’r handen jeukten langs d’r borsten. Ze gilde door, tusschen z’n mokerdreun, en wilder, opgewondener gierden de Grintjes.

Stoeten bleven kijken naar den half-donkeren reus, die onvermoeibaar hijgde en trilde als zou ie iedere minuut, daar dood ter aarde storten. Toen werd ’t de andere verblufte kerels te benauwd.

—Hee Rink! jai hep d’r Joë ’tmet an brai sloage hee? s’n harses meroakele d’r van malkoar! Nou motte wai de kerel nog ’n arrempie uitdroaie hee?

—Nog veur vaif sint, hijgde Rink met waanzinblik, en weer zwaaide in krampigen lijfschok en razenden dreun, slag op slag neer.

Als ’n beul uit de hel neergestormd, in den oranjigen lichtflakker en walm, met even begloeide knots moord rond-rammeiend, zoo spier-spande z’n lijf in de laatste stuipkramp van slagen. Z’n losse overhemd fladderde uit z’n broek, en heel z’n zondagsche plunje vermodderd bemorst, flodderde om z’n dronken korpus.—

Eindelijk òp, hijgend, gebroken zwaaide ie den hamer tegen den grond, zoende, in fellen hartstochtstuip de beboezelaarde Jutsmeiden met heeten lippenslurp, en strompelde bek-àf, zweet-dampend achter ’n palingstalletje neer, snakkend naar adem.—

Dichter dromde ’t gestoet om de Jutskoppen. De mooie kanaljes, hitsten òp, streken hun handen lokkerig langs hun zijïg-gespannen glanzende dijen, lachten en lonkten. Willem, Dirk, Hazewind, Piet en Jan Grint, Henk en de heele stoet sloeg raak. Jutskop lag half aan brei. De paal met z’n knal en knetter, leek ontvleesd karkas van levend-gemartelde die dood gemokerd werd door lynchende bende, en bij elken dreun op ’t veerende blok, ’n stuipende rilling door z’n beschilderd geraamte verschokte.— [338]

Heeter hitsten de Jutsmeiden òp en telkens zwaaide de reuzige moker de lucht in, houweelde duisterend ’n rossigen glimstreep door den flambouwenflakker, dat banger de oranjige sfeer, kerels, mokeraars en meiden ombeefde.—Al meer tronies, àchter elkaar opgestoet, schemerden áán in den hamerkring, de heete oogen gericht op de waggelende cyklopen, die doordreunden en beulden onder de brandende lucht.

Elke ronde betaalden de meiden voor hun galants. Maar Rink, Rink de neergesmakte reus, had de mokering ’t langst uitgehouden, ’t meest en felst verknetterd. In woesten sprong smakte de blonde Marie Pijler, met de schittermedailje, jaloersch uit de handen der kanaljemeiden gerukt, op Rink, die brakend te vloeken lag in kraampjesduister. Als ’n bezetene zoog ze ’m den vloek-mond dicht met brandende zoenen, smakte ’m den hals vol, gilde en raasde dat zij en niemand anders dan zij hèm hebben most.. veur de heule kermis.

—Slaat ’m dood! Semperleen! Kitsener! krijschten de Jutsmeiden weer achter den wijkenden stoet Hassels en Grints áán. De kerel bij den kruithaak onder de fakkelende walming, liet loensen z’n muizentronie, vertrilde z’n begloeide oogen gretig naar ’t bezopen volkje, dat de kanaljeus-lokkende boezelaars-meiden vingen met d’r zinnestreel en hitsenden roep.—