The Project Gutenberg eBook of Horace: Odes and Epodes This ebook is for the use of anyone anywhere in the United States and most other parts of the world at no cost and with almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included with this ebook or online at www.gutenberg.org. If you are not located in the United States, you will have to check the laws of the country where you are located before using this eBook. Title: Horace: Odes and Epodes Author: Horace Editor: Gordon Jennings Laing Paul Shorey Release date: January 1, 2006 [eBook #9646] Most recently updated: January 2, 2021 Language: Latin Credits: Produced by Stan Goodman, Thomas Berger and the Online Distributed Proofreading Team *** START OF THE PROJECT GUTENBERG EBOOK HORACE: ODES AND EPODES *** Produced by Stan Goodman, Thomas Berger and the Online Distributed Proofreading Team. HORACE ODES AND EPODES Edited by Paul Shorey, Professor in The University Of Chicago Revised by Paul Shorey and Gordon J. Laing Professors in The University Of Chicago Q. HORATII FLACCI CARMINUM LIBER PRIMUS. I. Maecenas atavis edite regibus, O et praesidium et dulce decus meum, Sunt quos curriculo pulverem Olympicum Collegisse iuvat metaque fervidis Evitata rotis palmaque nobilis 5 Terrarum dominos evehit ad deos; Hunc, si mobilium turba Quiritium Certat tergeminis tollere honoribus; Illum, si proprio condidit horreo, Quidquid de Libycis verritur areis. 10 Gaudentem patrios findere sarculo Agros Attalicis condicionibus Numquam dimoveas, ut trabe Cypria Myrtoum pavidus nauta secet mare. Luctantem Icariis fluctibus Africum 15 Mercator metuens otium et oppidi Laudat rura sui; mox reficit ratis Quassas, indocilis pauperiem pati. Est qui nec veteris pocula Massici Nec partem solido demere de die 20 Spernit, nunc viridi membra sub arbuto Stratus nunc ad aquae lene caput sacrae. Multos castra iuvant et lituo tubae Permixtus sonitus bellaque matribus Detestata. Manet sub Iove frigido 25 Venator tenerae coniugis immemor, Seu visast catulis cerva fidelibus, Seu rupit teretes Marsus aper plagas. Me doctarum hederae praemia frontium Dis miscent superis, me gelidum nemus 30 Nympharumque leves cum Satyris chori Secernunt populo, si neque tibias Euterpe cohibet nec Polyhymnia Lesboum refugit tendere barbiton. Quod si me lyricis vatibus inseris, 35 Sublimi feriam sidera vertice. II. Iam satis terris nivis atque dirae Grandinis misit pater et rubente Dextera sacras iaculatus arcis Terruit urbem, Terruit gentis, grave ne rediret 5 Saeculum Pyrrhae nova monstra questae, Omne cum Proteus pecus egit altos Visere montis, Piscium et summa genus haesit ulmo, Nota quae sedes fuerat columbis, 10 Et superiecto pavidae natarunt Aequore dammae. Vidimus flavum Tiberim retortis Litore Etrusco violenter undis Ire deiectum monumenta regis 15 Templaque Vestae, Iliae dum se nimium querenti Iactat ultorem, vagus et sinistra Labitur ripa Iove non probante uxorius amnis. 20 Audiet civis acuisse ferrum, Quo graves Persae melius perirent, Audiet pugnas vitio parentum Rara iuventus. Quem vocet divum populus ruentis 25 Imperi rebus? Prece qua fatigent Virgines sanctae minus audientem Carmina Vestam? Cui dabit partis scelus expiandi Iuppiter? Tandem venias precamur, 30 Nube candentis umeros amictus, Augur Apollo; Sive tu mavis, Erycina ridens, Quam Iocus circum volat et Cupido; Sive neglectum genus et nepotes 35 Respicis, auctor, Heu nimis longo satiate ludo, Quem iuvat clamor galeaeque leves Acer et Mauri peditis cruentum Voltus in hostem; 40 Sive mutata iuvenem figura Ales in terris imitaris almae Filius Maiae, patiens vocari Caesaris ultor, Serus in caelum redeas, diuque 45 Laetus intersis populo Quirini, Neve te nostris vitiis iniquum Ocior aura Tollat; hic magnos potius triumphos, Hic ames dici pater atque princeps, 50 Neu sinas Medos equitare inultos Te duce, Caesar. III. Sic te diva potens Cypri, Sic fratres Helenae, lucida sidera, Ventorumque regat pater Obstrictis aliis praeter Iapyga, Navis, quae tibi creditum 5 Debes Vergilium finibus Atticis, Reddas incolumem precor Et serves animae dimidium meae. Illi robur et aes triplex Circa pectus erat, qui fragilem truci 10 Commisit pelago ratem Primus, nec timuit praecipitem Africum Decertantem Aquilonibus Nec tristis Hyadas nec rabiem Noti, Quo non arbiter Hadriae 15 Maior, tollere seu ponere volt freta. Quem mortis timuit gradum, Qui siccis oculis monstra natantia, Qui vidit mare turbidum et Infamis scopulos, Acroceraunia? 20 Nequiquam deus abscidit Prudens Oceano dissociabili Terras, si tamen impiae Non tangenda rates transiliunt vada. Audax omnia perpeti 25 Gens humana ruit per vetitum nefas. Audax Iapeti genus Ignem fraude mala gentibus intulit. Post ignem aetheria domo Subductum macies et nova febrium 30 Terris incubuit cohors, Semotique prius tarda necessitas Leti corripuit gradum. Expertus vacuum Daedalus aera Pennis non homini datis; 35 Perrupit Acheronta Herculeus labor. Nil mortalibus arduist; Caelum ipsum petimus stultitia, neque Per nostrum patimur scelus Iracunda Iovem ponere fulmina. 40 IV. Solvitur acris hiems grata vice veris et Favoni, Trahuntque siccas machinae carinas, Ac neque iam stabulis gaudet pecus aut arator igni, Nec prata canis albicant pruinis. Iam Cytherea choros ducit Venus imminente luna, 5 Iunctaeque Nymphis Gratiae decentes Alterno terram quatiunt pede, dum gravis Cyclopum Volcanus ardens urit officinas. Nunc decet aut viridi nitidum caput impedire myrto Aut flore terrae quem ferunt solutae; 10 Nunc et in umbrosis Fauno decet immolare lucis, Seu poscat agna sive malit haedo. Pallida mors aequo pulsat pede pauperum tabernas Regumque turris. O beate Sesti, Vitae summa brevis spem nos vetat incohare longam. 15 Iam te premet nox, fabulaeque Manes, Et domus exilis Plutonia; quo simul mearis, Nec regna vini sortiere talis Nec tenerum Lycidan mirabere, quo calet iuventus Nunc omnis et mox virgines tepebunt. 20 V. Quis multa gracilis te puer in rosa Perfusus liquidis urget odoribus Grato, Pyrrha, sub antro? Cui flavam religas comam, Simplex munditiis? Heu quotiens fidem 5 Mutatosque deos flebit et aspera Nigris aequora ventis Emirabitur insolens, Qui nunc te fruitur credulus aurea, Qui semper vacuam, semper amabilem 10 Sperat, nescius aurae Fallacis. Miseri, quibus Intentata nites. Me tabula sacer Votiva paries indicat uvida Suspendisse potenti 15 Vestimenta maris deo. VI. Scriberis Vario fortis et hostium Victor Maeonii carminis alite, Quam rem cumque ferox navibus aut equis Miles te duce gesserit. Nos, Agrippa, neque haec dicere nec gravem 5 Pelidae stomachum cedere nescii Nec cursus duplicis per mare Ulixei Nec saevam Pelopis domum Conamur, tenues grandia, dum pudor Imbellisque lyrae Musa potens vetat 10 Laudes egregii Caesaris et tuas Culpa deterere ingeni. Quis Martem tunica tectum adamantina Digne scripserit, aut pulvere Troico Nigrum Merionen, aut ope Palladis 15 Tydiden superis parem? Nos convivia, nos proelia virginum Sectis in iuvenes unguibus acrium Cantamus vacui, sive quid urimur, Non praeter solitum leves. 20 VII. Laudabunt alii claram Rhodon aut Mytilenen Aut Epheson bimarisve Corinthi Moenia vel Baccho Thebas vel Apolline Delphos Insignis aut Thessala Tempe. Sunt quibus unum opus est intactae Palladis urbem 5 Carmine perpetuo celebrare et Undique decerptam fronti praeponere olivam. Plurimus in Iunonis honorem Aptum dicet equis Argos ditisque Mycenas. Me nec tam patiens Lacedaemon 10 Nec tam Larisae percussit campus opimae, Quam domus Albuneae resonantis Et praeceps Anio ac Tiburni lucus et uda Mobilibus pomaria rivis. Albus ut obscuro deterget nubila caelo 15 Saepe Notus neque parturit imbris Perpetuo, sic tu sapiens finire memento Tristitiam vitaeque labores Molli, Plance, mero, seu te fulgentia signis Castra tenent seu densa tenebit 20 Tiburis umbra tui. Teucer Salamina patremque Cum fugeret, tamen uda Lyaeo Tempora populea fertur vinxisse corona, Sic tristis adfatus amicos: 'Quo nos cumque feret melior fortuna parente, 25 Ibimus, o socii comitesque! Nil desperandum Teucro duce et auspice Teucro: Certus enim promisit Apollo, Ambiguam tellure nova Salamina futuram. O fortes peioraque passi 30 Mecum saepe viri, nunc vino pellite curas; Cras ingens iterabimus aequor.' VIII. Lydia, dic, per omnis Te deos oro, Sybarin cur properes amando Perdere; cur apricum Oderit campum, patiens pulveris atque solis? Cur neque militaris 5 Inter aequalis equitat, Gallica nec lupatis Temperat ora frenis? Cur timet flavum Tiberim tangere? Cur olivum Sanguine viperino Cautius vitat, neque iam livida gestat armis 10 Bracchia, saepe disco, Saepe trans finem iaculo nobilis expedito? Quid latet, ut marinae Filium dicunt Thetidis sub lacrimosa Troiae Funera, ne virilis 15 Cultus in caedem et Lycias proriperet catervas? IX. Vides ut alta stet nive candidum Soracte, nec iam sustineant onus Silvae laborantes, geluque Flumina constiterint acuto. Dissolve frigus ligna super foco 5 Large reponens atque benignius Deprome quadrimum Sabina, O Thaliarche, merum diota. Permitte divis cetera; qui simul Stravere ventos aequore fervido 10 Deproeliantis, nec cupressi Nec veteres agitantur orni. Quid sit futurum cras, fuge quaerere et Quem fors dierum cumque dabit lucro Adpone, nec dulcis amores 15 Sperne puer neque tu choreas, Donec virenti canities abest Morosa. Nunc et campus et areae Lenesque sub noctem susurri Composita repetantur hora; 20 Nunc et latentis proditor intimo Gratus puellae risus ab angulo Pignusque dereptum lacertis Aut digito male pertinaci. X. Mercuri, facunde nepos Atlantis, Qui feros cultus hominum recentum Voce formasti catus et decorae More palaestrae, Te canam, magni Iovis et deorum 5 Nuntium curvaeque lyrae parentem, Callidum quidquid placuit iocoso Condere furto. Te, boves olim nisi reddidisses Per dolum amotas, puerum minaci 10 Voce dum terret, viduus pharetra Risit Apollo. Quin et Atridas duce te superbos Ilio dives Priamus relicto Thessalosque ignis et iniqua Troiae 15 Castra fefellit. Tu pias laetis animas reponis Sedibus virgaque levem coerces Aurea turbam, superis deorum Gratus et imis. 20 XI. Tu ne quaesieris, scire nefas, quem mihi, quem tibi Finem di dederint, Leuconoe, nec Babylonios Temptaris numeros. Ut melius quidquid erit pati, Seu pluris hiemes seu tribuit Iuppiter ultimam, Quae nunc oppositis debilitat pumicibus mare 5 Tyrrhenum: sapias, vina liques, et spatio brevi Spem longam reseces. Dum loquimur, fugerit invida Aetas: carpe diem, quam minimum credula postero. XII. Quem virum aut heroa lyra vel acri Tibia sumis celebrare, Clio? Quem deum? Cuius recinet iocosa Nomen imago Aut in umbrosis Heliconis oris, 5 Aut super Pindo gelidove in Haemo? Unde vocalem temere insecutae Orphea silvae, Arte materna rapidos morantem Fluminum lapsus celeresque ventos, 10 Blandum et auritas fidibus canoris Ducere quercus. Quid prius dicam solitis parentis Laudibus, qui res hominum ac deorum, Qui mare ac terras variisque mundum 15 Temperat horis? Unde nil maius generatur ipso, Nec viget quicquam simile aut secundum: Proximos illi tamen occupavit Pallas honores, 20 Proeliis audax; neque te silebo, Liber, et saevis inimica virgo Beluis, nec te, metuende certa Phoebe sagitta. Dicam et Alciden puerosque Ledae, 25 Hunc equis, illum superare pugnis Nobilem; quorum simul alba nautis Stella refulsit, Defluit saxis agitatus humor, Concidunt venti fugiuntque nubes, 30 Et minax, quod sic voluere, ponto Unda recumbit. Romulum post hos prius an quietum Pompili regnum memorem an superbos Tarquini fascis dubito, an Catonis 35 Nobile letum. Regulum et Scauros animaeque magnae Prodigum Paullum superante Poeno Gratus insigni referam camena Fabriciumque. 40 Hunc, et incomptis Curium capillis Utilem bello tulit, et Camillum Saeva paupertas et avitus apto Cum lare fundus. Crescit occulto velut arbor aevo 45 Fama Marcelli; micat inter omnis Iulium sidus velut inter ignis Luna minores. Gentis humanae pater atque custos, Orte Saturno, tibi cura magni 50 Caesaris fatis data: tu secundo Caesare regnes. Ille seu Parthos Latio imminentis Egerit iusto domitos triumpho, Sive subiectos Orientis orae 55 Seras et Indos, Te minor latum reget aequus orbem; Tu gravi curru quaties Olympum, Tu parum castis inimica mittes Fulmina lucis. 60 XIII. Cum tu, Lydia, Telephi Cervicem roseam, cerea Telephi Laudas bracchia, vae meum Fervens difficili bile tumet iecur. Tum nec mens mihi nec color 5 Certa sede manet, umor et in genas Furtim labitur, arguens Quam lentis penitus macerer ignibus. Uror, seu tibi candidos Turparunt umeros immodicae mero 10 Rixae, sive puer furens Impressit memorem dente labris notam. Non, si me satis audias, Speres perpetuum dulcia barbare Laedentem oscula, quae Venus 15 Quinta parte sui nectaris imbuit. Felices ter et amplius, Quos inrupta tenet copula nec malis Divolsus querimoniis Suprema citius solvet amor die. 20 XIV. O navis, referent in mare te novi Fluctus! O quid agis? Fortiter occupa Portum! Nonne vides ut Nudum remigio latus Et malus celeri saucius Africo 5 Antemnaeque gemant, ac sine funibus Vix durare carinae Possint imperiosius Aequor? Non tibi sunt integra lintea, Non di, quos iterum pressa voces malo. 10 Quamvis Pontica pinus, Silvae filia nobilis, Iactes et genus et nomen inutile, Nil pictis timidus navita puppibus Fidit. Tu, nisi ventis 15 Debes ludibrium, cave. Nuper sollicitum quae mihi taedium, Nunc desiderium curaque non levis, Interfusa nitentis Vites aequora Cycladas. 20 XV. Pastor cum traheret per freta navibus Idaeis Helenen perfidus hospitam, Ingrato celeres obruit otio Ventos ut caneret fera Nereus fata: 'Mala ducis avi domum, 5 Quam multo repetet Graecia milite, Coniurata tuas rumpere nuptias Et regnum Priami vetus. Heu heu, quantus equis, quantus adest viris Sudor! quanta moves funera Dardanae 10 Genti! Iam galeam Pallas et aegida Currusque et rabiem parat. Nequiquam Veneris praesidio ferox Pectes caesariem, grataque feminis Imbelli cithara carmina divides; 15 Nequiquam thalamo gravis Hastas et calami spicula Cnosii Vitabis strepitumque et celerem sequi Aiacem: tamen, heu, serus adulteros Crines pulvere collines. 20 Non Laertiaden, exitium tuae Genti, non Pylium Nestora respicis? Urgent impavidi te Salaminius Teucer, te Sthenelus, sciens Pugnae, sive opus est imperitare equis, 25 Non auriga piger. Merionen quoque Nosces. Ecce furit te reperire atrox Tydides, melior patre, Quem tu, cervus uti vallis in altera Visum parte lupum graminis immemor 30 Sublimi fugies mollis anhelitu, Non hoc pollicitus tuae. Iracunda diem proferet Ilio Matronisque Phrygum classis Achillei: Post certas hiemes uret Achaicus 35 Ignis Iliacas domos.' XVI. O matre pulchra filia pulchrior, Quem criminosis cumque voles modum Pones iambis, sive flamma Sive mari libet Hadriano. Non Dindymene, non adytis quatit 5 Mentem sacerdotum incola Pythius, Non Liber aeque, non acuta Sic geminant Corybantes aera, Tristes ut irae, quas neque Noricus Deterret ensis nec mare naufragum 10 Nec saevus ignis nec tremendo Iuppiter ipse ruens tumultu. Fertur Prometheus addere principi Limo coactus particulam undique Desectam et insani leonis 15 Vim stomacho adposuisse nostro. Irae Thyesten exitio gravi Stravere et altis urbibus ultimae Stetere causae cur perirent Funditus imprimeretque muris 20 Hostile aratrum exercitus insolens. Compesce mentem! Me quoque pectoris Temptavit in dulci iuventa Fervor et in celeres iambos Misit furentem; nunc ego mitibus 25 Mutare quaero tristia, dum mihi Fias recantatis amica Opprobriis animumque reddas. XVII. Velox amoenum saepe Lucretilem Mutat Lycaeo Faunus et igneam Defendit aestatem capellis Usque meis pluviosque ventos. Impune tutum per nemus arbutos 5 Quaerunt latentis et thyma deviae Olentis uxores mariti, Nec viridis metuunt colubras Nec Martialis haediliae lupos, Utcumque dulci, Tyndari, fistula 10 Valles et Usticae cubantis Levia personuere saxa. Di me tuentur, dis pietas mea Et Musa cordist. Hic tibi copia Manabit ad plenum benigno 15 Ruris honorum opulenta cornu. Hic in reducta valle Caniculae Vitabis aestus et fide Teia Dices laborantis in uno Penelopen vitreamque Circen; 20 Hic innocentis pocula Lesbii Duces sub umbra, nec Semeleius Cum Marte confundet Thyoneus Proelia, nec metues protervum Suspecta Cyrum, ne male dispari 25 Incontinentis iniciat manus Et scindat haerentem coronam Crinibus immeritamque vestem. XVIII. Nullam, Vare, sacra vite prius severis arborem Circa mite solum Tiburis et moenia Catili. Siccis omnia nam dura deus proposuit neque Mordaces aliter diffugiunt sollicitudines. Quis post vina gravem militiam aut pauperiem crepat? 5 Quis non te potius, Bacche pater, teque, decens Venus? Ac ne quis modici transiliat munera Liberi, Centaurea monet cum Lapithis rixa super mero Debellata, monet Sithoniis non levis Euhius, Cum fas atque nefas exiguo fine libidinum 10 Discernunt avidi. Non ego te, candide Bassareu, Invitum quatiam nec variis obsita frondibus Sub divum rapiam. Saeva tene cum Berecyntio Cornu tympana, quae subsequitur caecus amor sui, Et tollens vacuum plus nimio gloria verticem 15 Arcanique fides prodiga, perlucidior vitro. XIX. Mater saeva Cupidinum Thebanaeque iubet me Semelae puer Et lasciva Licentia Finitis animum reddere amoribus. Urit me Glycerae nitor, 5 Splendentis Pario marmore purius; Urit grata protervitas Et voltus nimium lubricus adspici. In me tota ruens Venus Cyprum deseruit, nec patitur Scythas 10 Et versis animosum equis Parthum dicere nec quae nihil attinent. Hic vivum mihi caespitem, hic Verbenas, pueri, ponite turaque Bimi cum patera meri: 15 Mactata veniet lenior hostia. XX. Vile potabis modicis Sabinum Cantharis, Graeca quod ego ipse testa Conditum levi, datus in theatro Cum tibi plausus, Care Maecenas eques, ut paterni 5 Fluminis ripae simul et iocosa Redderet laudes tibi Vaticani Montis imago. Caecubum et prelo domitam Caleno Tu bibes uvam: mea nec Falernae 10 Temperant vites neque Formiani Pocula colles. XXI. Dianam tenerae dicite virgines, Intonsum, pueri, dicite Cynthium Latonamque supremo Dilectam penitus Iovi. Vos laetam fluviis et nemorum coma, 5 Quaecumque aut gelido prominet Algido, Nigris aut Erymanthi Silvis aut viridis Cragi; Vos Tempe totidem tollite laudibus Natalemque, mares, Delon Apollinis 10 Insignemque pharetra Fraternaque umerum lyra. Hic bellum lacrimosum, hic miseram famem Pestemque a populo et principe Caesare in Persas atque Britannos 15 Vestra motus aget prece. XXII. Integer vitae scelerisque purus Non eget Mauris iaculis neque arcu Nec venenatis gravida sagittis, Fusce, pharetra, Sive per Syrtis iter aestuosas, 5 Sive facturus per inhospitalem Caucasum vel quae loca fabulosus Lambit Hydaspes. Namque me silva lupus in Sabina, Dum meam canto Lalagen et ultra 10 Terminum curis vagor expeditis, Fugit inermem, Quale portentum neque militaris Daunias latis alit aesculetis Nec Iubae tellus generat, leonum 15 Arida nutrix. Pone me pigris ubi nulla campis Arbor aestiva recreatur aura, Quod latus mundi nebulae malusque Iuppiter urget; 20 Pone sub curru nimium propinqui Solis in terra domibus negata: Dulce ridentem Lalagen amabo, Dulce loquentem. XXIII. Vitas hinuleo me similis, Chloe, Quaerenti pavidam montibus aviis Matrem non sine vano Aurarum et siluae metu. Nam seu mobilibus veris inhorruit 5 Adventus foliis, seu virides rubum Dimovere lacertae, Et corde et genibus tremit. Atqui non ego te tigris ut aspera Gaetulusve leo frangere persequor: 10 Tandem desine matrem Tempestiva sequi viro. XXIV. Quis desiderio sit pudor aut modus Tam cari capitis? Praecipe lugubris Cantus, Melpomene, cui liquidam pater Vocem cum cithara dedit. Ergo Quintilium perpetuus sopor 5 Urget! Cui Pudor et Iustitiae soror, Incorrupta Fides, nudaque Veritas Quando ullum inveniet parem? Multis ille bonis flebilis occidit, Nulli flebilior quam tibi, Vergili. 10 Tu frustra pius heu non ita creditum Poscis Quintilium deos. Quid? si Threicio blandius Orpheo Auditam moderere arboribus fidem, Num vanae redeat sanguis imagini, 15 Quam virga semel horrida, Non lenis precibus fata recludere, Nigro compulerit Mercurius gregi? Durum: sed levius fit patientia, Quidquid corrigerest nefas. 20 XXV. Parcius iunctas quatiunt fenestras Iactibus crebris iuvenes protervi, Nec tibi somnos adimunt, amatque Ianua limen, Quae prius multum facilis movebat 5 Cardines. Audis minus et minus iam: 'Me tuo longas pereunte noctes, Lydia, dormis?' Invicem moechos anus arrogantis Flebis in solo levis angiportu, 10 Thracio bacchante magis sub inter- lunia vento, Cum tibi flagrans amor et libido, Quae solet matres furiare equorum, Saeviet circa iecur ulcerosum, 15 Non sine questu, Laeta quod pubes hedera virenti Gaudeat pulla magis atque myrto, Aridas frondes hiemis sodali Dedicet Hebro. 20 XXVI. Musis amicus tristitiam et metus Tradam protervis in mare Creticum Portare ventis, quis sub Arcto Rex gelidae metuatur orae, Quid Tiridaten terreat, unice 5 Securus. O quae fontibus integris Gaudes, apricos necte flores, Necte meo Lamiae coronam, Pimplei dulcis. Nil sine te mei Prosunt honores: hunc fidibus novis, 10 Hunc Lesbio sacrare plectro Teque tuasque decet sorores. XXVII. Natis in usum laetitiae scyphis Pugnare Thracumst: tollite barbarum Morem, verecundumque Bacchum Sanguineis prohibete rixis. Vino et lucernis Medus acinaces 5 Immane quantum discrepat: impium Lenite clamorem, sodales, Et cubito remanete presso. Voltis severi me quoque sumere Partem Falerni? Dicat Opuntiae 10 Frater Megillae quo beatus Volnere, qua pereat sagitta. Cessat voluntas? Non alia bibam Mercede. Quae te cumque domat Venus, Non erubescendis adurit 15 Ignibus ingenuoque semper Amore peccas. Quidquid habes, age, Depone tutis auribus. A miser, Quanta laborabas Charybdi, Digne puer meliore flamma! 20 Quae saga, quis te solvere Thessalis Magus venenis, quis poterit deus? Vix inligatum te triformi Pegasus expediet Chimaera. XXVIII. Te maris et terrae numeroque carentis arenae Mensorem cohibent, Archyta, Pulveris exigui prope litus parva Matinum Munera, nec quicquam tibi prodest Aerias temptasse domos animoque rotundum 5 Percurrisse polum morituro. Occidit et Pelopis genitor, conviva deorum, Tithonusque remotus in auras Et Iovis arcanis Minos admissus, habentque Tartara Panthoiden iterum Orco 10 Demissum, quamvis clipeo Troiana refixo Tempora testatus nihil ultra Nervos atque cutem morti concesserat atrae, Iudice te non sordidus auctor Naturae verique. Sed omnes una manet nox 15 Et calcanda semel via leti. Dant alios Furiae torvo spectacula Marti, Exitiost avidum mare nautis; Mixta senum ac iuvenum densentur funera; nullum Saeva caput Proserpina fugit: 20 Me quoque devexi rapidus comes Orionis Illyricis Notus obruit undis. At tu, nauta, vagae ne parce malignus arenae Ossibus et capiti inhumato Particulam dare: sic, quodcumque minabitur Eurus 25 Fluctibus Hesperiis, Venusinae Plectantur silvae te sospite, multaque merces, Unde potest, tibi defluat aequo Ab Iove Neptunoque sacri custode Tarenti. Neglegis immeritis nocituram 30 Postmodo te natis fraudem committere? Fors et Debita iura vicesque superbae Te maneant ipsum: precibus non linquar inultis, Teque piacula nulla resolvent. Quamquam festinas, non est mora longa; licebit 35 Iniecto ter pulvere curras. XXIX. Icci, beatis nunc Arabum invides Gazis et acrem militiam paras Non ante devictis Sabaeae Regibus, horribilique Medo Nectis catenas? Quae tibi virginum 5 Sponso necato barbara serviet? Puer quis ex aula capillis Ad cyathum statuetur unctis, Doctus sagittas tendere Sericas Arcu paterno? Quis neget arduis 10 Pronos relabi posse rivos Montibus et Tiberim reverti, Cum tu coemptos undique nobilis Libros Panaeti Socraticam et domum Mutare loricis Hiberis, 15 Pollicitus meliora, tendis ? XXX. O Venus, regina Cnidi Paphique, Sperne dilectam Cypron et vocantis Ture te multo Glycerae decoram Transfer in aedem. Fervidus tecum puer et solutis 5 Gratiae zonis properentque Nymphae Et parum comis sine te Iuventas Mercuriusque. XXXI. Quid dedicatum poscit Apollinem Vates? Quid orat, de patera novum Fundens liquorem? Non opimae Sardiniae segetes feracis, Non aestuosae grata Calabriae 5 Armenta, non aurum aut ebur Indicum, Non rura, quae Liris quieta Mordet aqua taciturnus amnis. Premant Calena falce quibus dedit Fortuna vitem, dives et aureis 10 Mercator exsiccet culullis Vina Syra reparata merce, Dis carus ipsis, quippe ter et quater Anno revisens aequor Atlanticum Impune. Me pascunt olivae, 15 Me cichorea levesque malvae. Frui paratis et valido mihi, Latoe, dones et precor integra Cum mente nec turpem senectam Degere nec cithara carentem. 20 XXXII. Poscimur. Siquid vacui sub umbra Lusimus tecum, quod et hunc in annum Vivat et pluris, age dic Latinum, Barbite, carmen, Lesbio primum modulate civi, 5 Qui ferox bello tamen inter arma, Sive iactatam religarat udo Litore navim, Liberum et Musas Veneremque et illi Semper haerentem puerum canebat, 10 Et Lycum nigris oculis nigroque Crine decorum. O decus Phoebi et dapibus supremi Grata testudo Iovis, o laborum Dulce lenimen, mihi cumque salve 15 Rite vocanti! XXXIII. Albi, ne doleas plus nimio memor Immitis Glycerae, neu miserabilis Decantes elegos, cur tibi iunior Laesa praeniteat fide. Insignem tenui fronte Lycorida 5 Cyri torret amor, Cyrus in asperam Declinat Pholoen; sed prius Apulis Iungentur capreae lupis Quam turpi Pholoe peccet adultero. Sic visum Veneri, cui placet impares 10 Formas atque animos sub iuga aenea Saevo mittere cum ioco. Ipsum me melior cum peteret Venus, Grata detinuit compede Myrtale Libertina, fretis acrior Hadriae 15 Curvantis Calabros sinus. XXXIV. Parcus deorum cultor et infrequens, Insanientis dum sapientiae Consultus erro, nunc retrorsum Vela dare atque iterare cursus Cogor relictos. Namque Diespiter, 5 Igni corusco nubila dividens Plerumque, per purum tonantis Egit equos volucremque currum, Quo bruta tellus et vaga flumina, Quo Styx et invisi horrida Taenari 10 Sedes Atlanteusque finis Concutitur. Valet ima summis Mutare et insignem attenuat deus, Obscura promens; hinc apicem rapax Fortuna cum stridore acuto 15 Sustulit, hic posuisse gaudet. XXXV. O diva, gratum quae regis Antium, Praesens vel imo tollere de gradu Mortale corpus vel superbos Vertere funeribus triumphos, Te pauper ambit sollicita prece 5 Ruris colonus, te dominam aequoris Quicumque Bithyna lacessit Carpathium pelagus carina. Te Dacus asper, te profugi Scythae Urbesque gentesque et Latium ferox 10 Regumque matres barbarorum et Purpurei metuunt tyranni, Iniurioso ne pede proruas Stantem columnam, neu populus frequens Ad arma cessantis, ad arma 15 Concitet imperiumque frangat. Te semper anteit saeva Necessitas, Clavos trabalis et cuneos manu Gestans aena, nec severus Uncus abest liquidumque plumbum. 20 Te Spes et albo rara Fides colit Velata panno, nec comitem abnegat, Utcumque mutata potentis Veste domos inimica linquis. At volgus infidum et meretrix retro 25 Periura cedit, diffugiunt cadis Cum faece siccatis amici Ferre iugum pariter dolosi. Serves iturum Caesarem in ultimos Orbis Britannos et iuvenum recens 30 Examen Eois timendum Partibus Oceanoque rubro. Eheu cicatricum et sceleris pudet Fratrumque. Quid nos dura refugimus Aetas? quid intactum nefasti Liquimus? unde manum iuventus 35 Metu deorum continuit? quibus Pepercit aris? O utinam nova Incude diffingas retusum in Massagetas Arabasque ferrum! 40 XXXVI. Et ture et fidibus iuvat Placare et vituli sanguine debito Custodes Numidae deos, Qui nunc Hesperia sospes ab ultima Caris multa sodalibus, 5 Nulli plura tamen dividit oscula Quam dulci Lamiae, memor Actae non alio rege puertiae Mutataeque simul togae. Cressa ne careat pulchra dies nota, 10 Neu promptae modus amphorae Neu morem in Salium sit requies pedum, Neu multi Damalis meri Bassum Threicia vincat amystide, Neu desint epulis rosae 15 Neu vivax apium neu breve lilium. Omnes in Damalin putris Deponent oculos, nec Damalis novo Divelletur adultero, Lascivis hederis ambitiosior. 20 XXXVII. Nunc est bibendum, nunc pede libero Pulsanda tellus, nunc Saliaribus Ornare pulvinar deorum Tempus erat dapibus, sodales. Antehac nefas depromere Caecubum 5 Cellis avitis, dum Capitolio Regina dementis ruinas Funus et imperio parabat Contaminato cum grege turpium Morbo virorum, quidlibet impotens 10 Sperare fortunaque dulci Ebria. Sed minuit furorem Vix una sospes navis ab ignibus, Mentemque lymphatam Mareotico Redegit in veros timores 15 Caesar, ab Italia volantem Remis adurgens, accipiter velut Mollis columbas aut leporem citus Venator in campis nivalis Haemoniae, daret ut catenis 20 Fatale monstrum. Quae generosius Perire quaerens nec muliebriter Expavit ensem nec latentis Classe cita reparavit oras. Ausa et iacentem visere regiam 25 Voltu sereno, fortis et asperas Tractare serpentes, ut atrum Corpore combiberet venenum, Deliberata morte ferocior, Saevis Liburnis scilicet invidens 30 Privata deduci superbo Non humilis mulier triumpho. XXXVIII. Persicos odi, puer, apparatus; Displicent nexae philyra coronae; Mitte sectari, rosa quo locorum Sera moretur. Simplici myrto nihil adlabores 5 Sedulus curo: neque te ministrum Dedecet myrtus neque me sub arta Vite bibentem. CARMINUM LIBER SECUNDUS. I. Motum ex Metello consule civicum Bellique causas et vitia et modos Ludumque Fortunae gravisque Principum amicitias et arma Nondum expiatis uncta cruoribus, 5 Periculosae plenum opus aleae, Tractas et incedis per ignis Suppositos cineri doloso. Paullum severae Musa tragoediae Desit theatris; mox ubi publicas 10 Res ordinaris, grande munus Cecropio repetes cothurno, Insigne maestis praesidium reis Et consulenti, Pollio, Curiae, Cui laurus aeternos honores 15 Delmatico peperit triumpho. Iam nunc minaci murmure cornuum Perstringis auris, iam litui strepunt, Iam fulgor armorum fugacis Terret equos equitumque voltus. 20 Audire magnos iam videor duces, Non indecoro pulvere sordidos, Et cuncta terrarum subacta Praeter atrocem animum Catonis. Iuno et deorum quisquis amicior 25 Afris inulta cesserat impotens Tellure victorum nepotes Rettulit inferias Iugurthae. Quis non Latino sanguine pinguior Campus sepulcris impia proelia 30 Testatur auditumque Medis Hesperiae sonitum ruinae? Qui gurges aut quae flumina lugubris Ignara belli? quod mare Dauniae Non decoloravere caedes? 35 Quae caret ora cruore nostro? Sed ne relictis, Musa procax, iocis Ceae retractes munera neniae, Mecum Dionaeo sub antro Quaere modos leviore plectro. II. Nullus argento color est avaris Abdito terris, inimice lamnae Crispe Sallusti, nisi temperato Splendeat usu. Vivet extento Proculeius aevo, 5 Notus in fratres animi paterni; Illum aget penna metuente solvi Fama superstes. Latius regnes avidum domando Spiritum, quam si Libyam remotis 10 Gadibus iungas et uterque Poenus Serviat uni. Crescit indulgens sibi dirus hydrops Nec sitim pellit, nisi causa morbi Fugerit venis et aquosus albo 15 Corpore languor. Redditum Cyri solio Phraaten Dissidens plebi numero beatorum Eximit Virtus populumque falsis Dedocet uti 20 Vocibus, regnum et diadema tutum Deferens uni propriamque laurum, Quisquis ingentis oculo inretorto Spectat acervos. III. Aequam memento rebus in arduis Servare mentem, non secus in bonis Ab insolenti temperatam Laetitia, moriture Delli, Seu maestus omni tempore vixeris, 5 Seu te in remoto gramine per dies Festos reclinatum bearis Interiore nota Falerni. Quo pinus ingens albaque populus Umbram hospitalem consociare amant 10 Ramis? Quid obliquo laborat Lympha fugax trepidare rivo? Huc vina et unguenta et nimium brevis Flores amoenae ferre iube rosae, Dum res et aetas et sororum Fila trium patiuntur atra. 15 Cedes coemptis saltibus et domo Villaque, flavus quam Tiberis lavit, Cedes, et exstructis in altum Divitiis potietur heres. Divesne prisco natus ab Inacho 20 Nil interest an pauper et infima De gente sub divo moreris, Victima nil miserantis Orci. Omnes eodem cogimur, omnium Versatur urna serius ocius 25 Sors exitura et nos in aeternum Exsilium impositura cumbae. IV. Ne sit ancillae tibi amor pudori, Xanthia Phoceu! Prius insolentem Serva Briseis niveo colore Movit Achillem; Movit Aiacem Telamone natum 5 Forma captivae dominum Tecmessae; Arsit Atrides medio in triumpho Virgine rapta, Barbarae postquam cecidere turmae Thessalo victore et ademptus Hector 10 Tradidit fessis leviora tolli Pergama Grais. Nescias an te generum beati Phyllidis flavae decorent parentes; Regium certe genus et penatis 15 Maeret iniquos. Crede non illam tibi de scelesta Plebe dilectam, neque sic fidelem, Sic lucro aversam potuisse nasci Matre pudenda. 20 Bracchia et voltum teretesque suras Integer laudo; fuge suspicari, Cuius octavum trepidavit aetas Claudere lustrum. V. Nondum subacta ferre iugum valet Cervice, nondum munia comparis Aequare nec tauri ruentis In venerem tolerare pondus. Circa virentis est animus tuae 5 Campos iuvencae, nunc fluviis gravem Solantis aestum, nunc in udo Ludere cum vitulis salicto Praegestientis. Tolle cupidinem Immitis uvae: iam tibi lividos 10 Distinguet autumnus racemos Purpureo varius colore. Iam te sequetur: currit enim ferox Aetas, et illi, quos tibi dempserit, Adponet annos; iam proterva 15 Fronte petet Lalage maritum, Dilecta quantum non Pholoe fugax, Non Chloris, albo sic umero nitens Ut pura nocturno renidet Luna mari, Cnidiusve Gyges, 20 Quem si puellarum insereres choro, Mire sagacis falleret hospites Discrimen obscurum solutis Crinibus ambiguoque voltu. VI. Septimi, Gadis aditure mecum et Cantabrum indoctum iuga ferre nostra et Barbaras Syrtis, ubi Maura semper Aestuat unda: Tibur Argeo positum colono 5 Sit meae sedes utinam senectae, Sit modus lasso maris et viarum Militiaeque. Unde si Parcae prohibent iniquae, Dulce pellitis ovibus Galaesi 10 Flumen et regnata petam Laconi Rura Phalantho. Ille terrarum mihi praeter omnis Angulus ridet, ubi non Hymetto Mella decedunt viridique certat 15 Baca Venafro; Ver ubi longum tepidasque praebet Iuppiter brumas, et amicus Aulon Fertili Baccho minimum Falernis Invidet uvis. 20 Ille te mecum locus et beatae Postulant arces; ibi tu calentem Debita sparges lacrima favillam Vatis amici. VII. O saepe mecum tempus in ultimum Deducte Bruto militiae duce, Quis te redonavit Quiritem Dis patriis Italoque caelo, Pompei, meorum prime sodalium, 5 Cum quo morantem saepe diem mero Fregi, coronatus nitentis Malobathro Syrio capillos? Tecum Philippos et celerem fugam Sensi relicta non bene parmula, 10 Cum fracta virtus et minaces Turpe solum tetigere mento. Sed me per hostis Mercurius celer Denso paventem sustulit aere; Te rursus in bellum resorbens 15 Unda fretis tulit aestuosis. Ergo obligatam redde Iovi dapem, Longaque fessum militia latus Depone sub lauru mea nec Parce cadis tibi destinatis. 20 Oblivioso levia Massico Ciboria exple, funde capacibus Unguenta de conchis. Quis udo Deproperare apio coronas Curatve myrto? Quem Venus arbitrum 25 Dicet bibendi? Non ego sanius Bacchabor Edonis: recepto Dulce mihi furerest amico. VIII. Ulla si iuris tibi peierati Poena, Barine, nocuisset umquam, Dente si nigro fieres vel uno Turpior ungui, Crederem. Sed tu simul obligasti 5 Perfidum votis caput, enitescis Pulchrior multo, iuvenumque prodis Publica cura. Expedit matris cineres opertos Fallere et toto taciturna noctis 10 Signa cum caelo gelidaque divos Morte carentis. Ridet hoc, inquam, Venus ipsa, rident Simplices Nymphae ferus et Cupido, Semper ardentis acuens sagittas 15 Cote cruenta. Adde quod pubes tibi crescit omnis, Servitus crescit nova, nec priores Impiae tectum dominae relinquunt, Saepe minati. 20 Te suis matres motuunt iuvencis, Te senes parci miseraeque nuper Virgines nuptae, tua ne retardet Aura maritos. IX. Non semper imbres nubibus hispidos Manant in agros aut mare Caspium Vexant inaequales procellae Usque, nec Armeniis in oris, Amice Valgi, stat glacies iners 5 Mensis per omnis, aut Aquilonibus Querceta Gargani laborant Et foliis viduantur orni: Tu semper urges flebilibus modis Mysten ademptum, nec tibi Vespero 10 Surgente decedunt amores Nec rapidum fugiente solem. At non ter aevo functus amabilem Ploravit omnis Antilochum senex Annos, nec impubem parentes 15 Troilon aut Phrygiae sorores Flevere semper. Desine mollium Tandem querellarum, et potius nova Cantemus Augusti tropaea Caesaris et rigidum Niphaten, 20 Medumque flumen gentibus additum Victis minores volvere vertices, Intraque praescriptum Gelonos Exiguis equitare campis. X. Rectius vives, Licini, neque altum Semper urgendo neque, dum procellas Cautus horrescis, nimium premendo Litus iniquum. Auream quisquis mediocritatem 5 Diligit, tutus caret obsoleti Sordibus tecti, caret invidenda Sobrius aula. Saepius ventis agitatur ingens Pinus et celsae graviore casu 10 Decidunt turres feriuntque summos Fulgura montis. Sperat infestis, metuit secundis Alteram sortem bene praeparatum Pectus. Informis hiemes reducit 15 Iuppiter, idem Submovet. Non, si male nunc, et olim Sic erit: quondam cithara tacentem Suscitat Musam neque semper arcum Tendit Apollo. 20 Rebus angustis animosus atque Fortis appare; sapienter idem Contrahes vento nimium secundo Turgida vela. XI. Quid bellicosus Cantaber et Scythes, Hirpine Quinti, cogitet Hadria Divisus obiecto, remittas Quaerere, nec trepides in usum Poscentis aevi pauca. Fugit retro 5 Levis iuventas et decor, arida Pellente lascivos amores Canitie facilemque somnum. Non semper idem floribus est honor Vernis, neque uno luna rubens nitet 10 Voltu: quid aeternis minorem Consiliis animum fatigas? Cur non sub alta vel platano vel hac Pinu iacentes sic temere et rosa Canos odorati capillos, 15 Dum licet, Assyriaque nardo Potamus uncti? Dissipat Euhius Curas edacis. Quis puer ocius Restinguet ardentis Falerni Pocula praetereunte lympha? 20 Quis devium scortum eliciet domo Lyden? Eburna, die age, cum lyra Maturet, in comptum Lacaenae More comam religata nodum. XII. Nolis longa ferae bella Numantiae Nec durum Hannibalem nec Siculum mare Poeno purpureum sanguine mollibus Aptari citharae modis, Nec saevos Lapithas et nimium mero 5 Hylaeum domitosque Herculea manu Telluris iuvenes, unde periculum Fulgens contremuit domus Saturni veteris: tuque pedestribus Dices historiis proelia Caesaris, 10 Maecenas, melius ductaque per vias Regum colla minacium. Me dulcis dominae Musa Licymniae Cantus, me voluit dicere lucidum Fulgentis oculos et bene mutuis 15 Fidum pectus amoribus; Quam nec ferre pedem dedecuit choris Nec certare ioco nec dare bracchia Ludentem nitidis virginibus sacro Dianae celebris die. 20 Num tu quae tenuit dives Achaemenes Aut pinguis Phrygiae Mygdonias opes Permutare velis crine Licymniae, Plenas aut Arabum domos, Dum flagrantia detorquet ad oscula 25 Cervicem, aut facili saevitia negat Quae poscente magis gaudeat eripi, Interdum rapere occupet? XIII. Ille et nefasto te posuit die, Quicumque primum, et sacrilega manu Produxit, arbos, in nepotum Perniciem opprobriumque pagi; Illum et parentis crediderim sui 5 Fregisse cervicem et penetralia Sparsisse nocturno cruore Hospitis; ille venena Colcha Et quidquid usquam concipitur nefas Tractavit, agro qui statuit meo 10 Te triste lignum, te caducum In domini caput immerentis. Quid quisque vitet, numquam homini satis Cautumst in horas: navita Bosporum Poenus perhorrescit neque ultra 15 Caeca timet aliunde fata; Miles sagittas et celerem fugam Parthi, catenas Parthus et Italum Robur; sed improvisa leti Vis rapuit rapietque gentis. 20 Quam paene furvae regna Proserpinae Et iudicantem vidimus Aeacum Sedesque discriptas piorum et Aeoliis fidibus querentem Sappho puellis de popularibus, 25 Et te sonantem plenius aureo, Alcaee, plectro dura navis, Dura fugae mala, dura belli. Utrumque sacro digna silentio Mirantur umbrae dicere; sed magis 30 Pugnas et exactos tyrannos Densum umeris bibit aure volgus. Quid mirum, ubi illis carminibus stupens Demittit atras belua centiceps Auris, et intorti capillis 35 Eumenidum recreantur angues? Quin et Prometheus et Pelopis parens Dulci laborem decipitur sono, Nec curat Orion leones Aut timidos agitare lyncas. 40 XIV. Eheu fugaces, Postume, Postume, Labuntur anni, nec pietas moram Rugis et instanti senectae Adferet indomitaeque morti; Non si trecenis quotquot eunt dies, 5 Amice, places inlacrimabilem Plutona tauris, qui ter amplum Geryonen Tityonque tristi Compescit unda, scilicet omnibus, Quicumque terrae munere vescimur, 10 Enaviganda, sive reges Sive inopes erimus coloni. Frustra cruento Marte carebimus Fractisque rauci fluctibus Hadriae, Frustra per autumnos nocentem 15 Corporibus metuemus Austrum: Visendus ater flumine languido Cocytos errans et Danai genus Infame damnatusque longi Sisyphus Aeolides laboris. 20 Linquenda tellus et domus et placens Uxor, neque harum, quas colis, arborum Te praeter invisas cupressos Ulla brevem dominum sequetur. Absumet heres Caecuba dignior 25 Servata centum clavibus et mero Tinguet pavimentum superbo, Pontificum potiore cenis. XV. Iam pauca aratro iugera regiae Moles relinquent; undique latius Extenta visentur Lucrino Stagna lacu, platanusque caelebs Evincet ulmos; tum violaria et 5 Myrtus et omnis copia narium Spargent olivetis odorem Fertilibus domino priori; Tum spissa ramis laurea fervidos Excludet ictus. Non ita Romuli 10 Praescriptum et intonsi Catonis Auspiciis veterumque norma. Privatus illis census erat brevis, Commune magnum: nulla decempedis Metata privatis opacam 15 Porticus excipiebat Arcton, Nec fortuitum spernere caespitem Leges sinebant, oppida publico Sumptu iubentes et deorum Templa novo decorare saxo. 20 XVI. Otium divos rogat in patenti Prensus Aegaeo, simul atra nubes Condidit lunam neque certa fulgent Sidera nautis; Otium bello furiosa Thrace, 5 Otium Medi pharetra decori, Grosphe, non gemmis neque purpura ve- nale nec auro. Non enim gazae neque consularis Submovet lictor miseros tumultus 10 Mentis et curas laqueata circum Tecta volantis. Vivitur parvo bene cui paternum Splendet in mensa tenui salinum Nec levis somnos timor aut cupido 15 Sordidus aufert. Quid brevi fortes iaculamur aevo Multa? Quid terras alio calentis Sole mutamus? Patriae quis exsul Se quoque fugit? 20 Scandit aeratas vitiosa navis Cura nec turmas equitum relinquit, Ocior cervis et agente nimbos Ocior Euro. Laetus in praesens animus quod ultrast 25 Oderit curare et amara lento Temperet risu; nihil est ab omni Parte beatum. Abstulit clarum cita mors Achillem, Longa Tithonum minuit senectus, 30 Et mihi forsan tibi quod negarit Porriget hora. Te greges centum Siculaeque circum Mugiunt vaccae, tibi tollit hinnitum Apta quadrigis equa, te bis Afro 35 Murice tinctae Vestiunt lanae; mihi parva rura et Spiritum Graiae tenuem Camenae Parca non mendax dedit et malignum Spernere volgus. 40 XVII. Cur me querellis exanimas tuis? Nec dis amicumst nec mihi te prius Obire, Maecenas, mearum Grande decus columenque rerum. A, te meae si partem animae rapit 5 Maturior vis, quid moror altera, Nec carus aeque nec superstes Integer? Ille dies utramque Ducet ruinam. Non ego perfidum Dixi sacramentum: ibimus, ibimus, 10 Utcumque praecedes, supremum Carpere iter comites parati. Me nec Chimaerae spiritus igneae Nec, si resurgat, centimanus Gyas Divellet umquam: sic potenti 15 Iustitiae placitumque Parcis. Seu Libra seu me Scorpios adspicit Formidolosus pars violentior Natalis horae, seu tyrannus Hesperiae Capricornus undae, 20 Utrumque nostrum incredibili modo Consentit astrum. Te Iovis impio Tutela Saturno refulgens Eripuit volucrisque Fati Tardavit alas, cum populus frequens 25 Laetum theatris ter crepuit sonum; Me truncus inlapsus cerebro Sustulerat, nisi Faunus ictum Dextra levasset, Mercurialium Custos virorum. Reddere victimas 30 Aedemque votivam memento; Nos humilem feriemus agnam. XVIII. Non ebur neque aureum Mea renidet in domo lacunar, Non trabes Hymettiae Premunt columnas ultima recisas Africa, neque Attali 5 Ignotus heres regiam occupavi, Nec Laconicas mihi Trahunt honestae purpuras clientae. At fides et ingeni Benigna venast, pauperemque dives 10 Me petit: nihil supra Deos lacesso nec potentem amicum Largiora flagito, Satis beatus unicis Sabinis. Truditur dies die, 15 Novaeque pergunt interire lunae: Tu secanda marmora Locas sub ipsum funus, et sepulcri Immemor struis domos, Marisque Bais obstrepentis urges 20 Submovere litora, Parum locuples continente ripa. Quid quod usque proximos Revellis agri terminos et ultra Limites clientium 25 Salis avarus? Pellitur paternos In sinu ferens deos Et uxor et vir sordidosque natos. Nulla certior tamen Rapacis Orci fine destinata 30 Aula divitem manet Erum. Quid ultra tendis? Aequa tellus Pauperi recluditur Regumque pueris, nec satelles Orci Callidum Promethea 35 Revexit auro captus. Hic superbum Tantalum atque Tantali Genus coercet, hic levare functum Pauperem laboribus Vocatus atque non vocatus audit. 40 XIX. Bacchum in remotis carmina rupibus Vidi docentem, credite posteri, Nymphasque discentis et auris Capripedum Satyrorum acutas. Euhoe, recenti mens trepidat metu, 5 Plenoque Bacchi pectore turbidum Laetatur. Euhoe, parce Liber, Parce gravi metuende thyrso. Fas pervicacis est mihi Thyiadas Vinique fontem lactis et uberes 10 Cantare rivos atque truncis Lapsa cavis iterare mella; Fas et beatae coniugis additum Stellis honorem tectaque Penthei Disiecta non leni ruina 15 Thracis et exitium Lycurgi. Tu flectis amnis, tu mare barbarum, Tu separatis uvidus in iugis Nodo coerces viperino Bistonidum sine fraude crinis. 20 Tu, cum parentis regna per arduum Cohors Gigantum scanderet impia, Rhoetum retorsisti leonis Unguibus horribilique mala; Quamquam choreis aptior et iocis 25 Ludoque dictus non sat idoneus Pugnae ferebaris; sed idem Pacis eras mediusque belli. Te vidit insons Cerberus aureo Cornu decorum, leniter atterens 30 Caudam, et recedentis trilingui Ore pedes tetigitque crura. XX. Non usitata nec tenui ferar Penna biformis per liquidum aethera Vates, neque in terris morabor Longius invidiaque maior Urbis relinquam. Non ego pauperum 5 Sanguis parentum, non ego, quem vocas, Dilecte Maecenas, obibo Nec Stygia cohibebor unda. Iam iam residunt cruribus asperae Pelles et album mutor in alitem 10 Superne, nascunturque leves Per digitos umerosque plumae. Iam Daedaleo notior Icaro Visam gementis litora Bospori Syrtisque Gaetulas canorus 15 Ales Hyperboreosque campos. Me Colchus et qui dissimulat metum Marsae cohortis Dacus et ultimi Noscent Geloni, me peritus Discet Hiber Rhodanique potor. 20 Absint inani funere neniae Luctusque turpes et querimoniae; Compesce clamorem ac sepulcri Mitte supervacuos honores. CARMINUM LIBER TERTIUS. I. Odi profanum volgus et arceo. Favete linguis: carmina non prius Audita Musarum sacerdos Virginibus puerisque canto. Regum timendorum in proprios greges, 5 Reges in ipsos imperiumst Iovis, Clari Giganteo triumpho, Cuncta supercilio moventis. Est ut viro vir latius ordinet Arbusta sulcis, hic generosior 10 Descendat in Campum petitor, Moribus hic meliorque fama Contendat, illi turba clientium Sit maior: aequa lege Necessitas Sortitur insignis et imos; 15 Omne capax movet urna nomen. Destrictus ensis cui super impia Cervice pendet, non Siculae dapes Dulcem elaborabunt saporem, Non avium citharaeque cantus 20 Somnum reducent. Somnus agrestium Lenis virorum non humilis domos Fastidit umbrosamque ripam, Non zephyris agitata tempe. Desiderantem quod satis est neque 25 Tumultuosum sollicitat mare Nec saevus Arcturi cadentis Impetus aut orientis Haedi, Non verberatae grandine vineae Fundusque mendax, arbore nunc aquas 30 Culpante, nunc torrentia agros Sidera, nunc hiemes iniquas. Contracta pisces aequora sentiunt Iactis in altum molibus: huc frequens Caementa demittit redemptor 35 Cum famulis dominusque terrae Fastidiosus. Sed Timor et Minae Scandunt eodem quo dominus, neque Decedit aerata triremi et Post equitem sedet atra Cura. 40 Quod si dolentem nec Phrygius lapis Nec purpurarum sidere clarior Delenit usus nec Falerna Vitis Achaemeniumque costum: Cur invidendis postibus et novo 45 Sublime ritu moliar atrium? Cur valle permutem Sabina Divitias operosiores? II. Angustam amice pauperiem pati Robustus acri militia puer Condiscat et Parthos ferocis Vexet eques metuendus hasta, Vitamque sub divo et trepidis agat 5 In rebus. Illum ex moenibus hosticis Matrona bellantis tyranni Prospiciens et adulta virgo Suspiret, eheu, ne rudis agminum Sponsus lacessat regius asperum 10 Tactu leonem, quem cruenta Per medias rapit ira caedes. Dulce et decorumst pro patria mori: Mors et fugacem persequitur virum, Nec parcit imbellis iuventae 15 Poplitibus timidoque tergo. Virtus repulsae nescia sordidae, Intaminatis fulget honoribus, Nec sumit aut ponit securis Arbitrio popularis aurae. 20 Virtus recludens immeritis mori Caelum negata temptat iter via, Coetusque volgaris et udam Spernit humum fugiente penna. Est et fideli tuta silentio 25 Merces: vetabo qui Cereris sacrum Volgarit arcanae sub isdem Sit trabibus fragilemve mecum Solvat phaselon; saepe Diespiter Neglectus incesto addidit integrum: 30 Raro antecedentem scelestum Deseruit pede Poena claudo. III. Iustum et tenacem propositi virum Non civium ardor prava iubentium, Non voltus instantis tyranni Mente quatit solida, neque Auster, Dux inquieti turbidus Hadriae, 5 Nec fulminantis magna manus Iovis; Si fractus inlabatur orbis, Impavidum ferient ruinae. Hac arte Pollux et vagus Hercules Enisus arcis attigit igneas, 10 Quos inter Augustus recumbens Purpureo bibet ore nectar. Hac te merentem, Bacche pater, tuae Vexere tigres, indocili iugum Collo trahentes; hac Quirinus 15 Martis equis Acheronta fugit, Gratum elocuta consiliantibus Iunone divis: 'Ilion, Ilion Fatalis incestusque iudex Et mulier peregrina vertit 20 In pulverem, ex quo destituit deos Mercede pacta Laomedon, mihi Castaeque damnatum Minervae Cum populo et duce fraudulento. Iam nec Lacaenae splendet adulterae 25 Famosus hospes nec Priami domus Periura pugnacis Achivos Hectoreis opibus refringit, Nostrisque ductum seditionibus Bellum resedit. Protinus et gravis 30 Iras et invisum nepotem, Troica quem peperit sacerdos, Marti redonabo; illum ego lucidas Inire sedes, ducere nectaris Sucos et adscribi quietis 35 Ordinibus patiar deorum. Dum longus inter saeviat Ilion Romamque pontus, qualibet exsules In parte regnanto beati; Dum Priami Paridisque busto 40 Insultet armentum et catulos ferae Celent inultae, stet Capitolium Fulgens triumphatisque possit Roma ferox dare iura Medis. Horrenda late nomen in ultimas 45 Extendat oras, qua medius liquor Secernit Europen ab Afro, Qua tumidus rigat arva Nilus. Aurum inrepertum et sic melius situm, Cum terra celat, spernere fortior 50 Quam cogere humanos in usus Omne sacrum rapiente dextra, Quicumque mundo terminus obstitit, Hunc tanget armis, visere gestiens, Qua parte debacchentur ignes, 55 Qua nebulae pluviique rores. Sed bellicosis fata Quiritibus Hac lege dico, ne nimium pii Rebusque fidentes avitae Tecta velint reparare Troiae. 60 Troiae renascens alite lugubri Fortuna tristi clade iterabitur, Ducente victricis catervas Coniuge me Iovis et sorore. Ter si resurgat murus aeneus 65 Auctore Phoebo, ter pereat meis Excisus Argivis, ter uxor Capta virum puerosque ploret.' Non hoc iocosae conveniet lyrae: Quo, Musa, tendis? Desine pervicax 70 Referre sermones deorum et Magna modis tenuare parvis. IV. Descende caelo et dic age tibia Regina longum Calliope melos, Seu voce nunc mavis acuta, Seu fidibus citharave Phoebi. Auditis, an me ludit amabilis 5 Insania? Audire et videor pios Errare per lucos, amoenae Quos et aquae subeunt et aurae. Me fabulosae Volture in Apulo Nutricis extra limen Apuliae 10 Ludo fatigatumque somno Fronde nova puerum palumbes Texere, mirum quod foret omnibus, Quicumque celsae nidum Acherontiae Saltusque Bantinos et arvum 15 Pingue tenent humilis Forenti, Ut tuto ab atris corpore viperis Dormirem et ursis, ut premerer sacra Lauroque conlataque myrto, Non sine dis animosus infans. 20 Vester, Camenae, vester in arduos Tollor Sabinos, seu mihi frigidum Praeneste seu Tibur supinum Seu liquidae placuere Baiae. Vestris amicum fontibus et choris 25 Non me Philippis versa acies retro, Devota non extinxit arbos, Nec Sicula Palinurus unda. Utcumque mecum vos eritis, libens Insanientem navita Bosporum 30 Temptabo et urentis arenas Litoris Assyrii viator; Visam Britannos hospitibus feros Et laetum equino sanguine Concanum; Visam pharetratos Gelonos 35 Et Scythicum inviolatus amnem. Vos Caesarem altum, militia simul Fessas cohortis abdidit oppidis, Finire quaerentem labores, Pierio recreatis antro. 40 Vos lene consilium et datis et dato Gaudetis, almae. Scimus, ut impios Titanas immanemque turmam Fulmine sustulerit caduco Qui terram inertem, qui mare temperat 45 Ventosum et urbis regnaque tristia Divosque mortalisque turbas Imperio regit unus aequo. Magnum illa terrorem intulerat Iovi Fidens iuventus horrida bracchiis, 50 Fratresque tendentes opaco Pelion imposuisse Olympo. Sed quid Typhoeus et validus Mimas, Aut quid minaci Porphyrion statu, Quid Rhoetus evolsisque truncis 55 Enceladus iaculator audax Contra sonantem Palladis aegida Possent ruentes? Hinc avidus stetit Volcanus, hinc matrona Iuno et Numquam umeris positurus arcum, 60 Qui rore puro Castaliae lavit Crinis solutos, qui Lyciae tenet Dumeta natalemque silvam, Delius et Patareus Apollo. Vis consili expers mole ruit sua: 65 Vim temperatam di quoque provehunt In maius; idem odere viris Omne nefas animo moventis. Testis mearum centimanus Gyas Sententiarum, notus et integrae 70 Temptator Orion Dianae, Virginea domitus sagitta. Iniecta monstris Terra dolet suis Maeretque partus fulmine luridum Missos ad Orcum; nec peredit 75 Impositam celer ignis Aetnam. Incontinentis nec Tityi iecur Reliquit ales, nequitiae additus Custos; amatorem trecentae Pirithoum cohibent catenae. 80 V. Caelo tonantem credidimus Iovem Regnare; praesens divus habebitur Augustus adiectis Britannis Imperio gravibusque Persis. Milesne Crassi coniuge barbara 5 Turpis maritus vixit et hostium, Pro curia inversique mores! Consenuit socerorum in armis Sub rege Medo Marsus et Apulus, Anciliorum et nominis et togae 10 Oblitus aeternaeque Vestae, Incolumi Iove et urbe Roma? Hoc caverat mens provida Reguli Dissentientis condicionibus Foedis et exemplo trahentis 15 Perniciem veniens in aevum, Si non periret immiserabilis Captiva pubes. 'Signa ego Punicis Adfixa delubris et arma Militibus sine caede' dixit 20 'Derepta vidi; vidi ego civium Retorta tergo bracchia libero Portasque non clausas et arva Marte coli populata nostro. Auro repensus scilicet acrior 25 Miles redibit. Flagitio additis Damnum: neque amissos colores Lana refert medicata fuco, Nec vera virtus, cum semel excidit, Curat reponi deterioribus. 30 Si pugnat extricata densis Cerva plagis, erit ille fortis, Qui perfidis se credidit hostibus, Et Marte Poenos proteret altero Qui lora restrictis lacertis 35 Sensit iners timuitque mortem. Hic, unde vitam sumeret inscius, Pacem duello miscuit. O pudor! O magna Carthago, probrosis Altior Italiae ruinis!' 40 Fertur pudicae coniugis osculum Parvosque natos ut capitis minor Ab se removisse et virilem Torvus humi posuisse voltum, Donec labantis consilio patres 45 Firmaret auctor numquam alias dato, Interque maerentis amicos Egregius properaret exsul. Atqui sciebat quae sibi barbarus Tortor pararet; non aliter tamen 50 Dimovit obstantis propinquos Et populum reditus morantem, Quam si clientum longa negotia Diiudicata lite relinqueret, Tendens Venafranos in agros 55 Aut Lacedaemonium Tarentum. VI. Delicta maiorum immeritus lues, Romane, donec templa refeceris Aedisque labentis deorum et Foeda nigro simulacra fumo. Dis te minorem quod geris, imperas: 5 Hinc omne principium, huc refer exitum. Di multa neglecti dederunt Hesperiae mala luctuosae. Iam bis Monaeses et Pacori manus Non auspicatos contudit impetus 10 Nostros et adiecisse praedam Torquibus exiguis renidet. Paene occupatam seditionibus Delevit Urbem Dacus et Aethiops, Hic classe formidatus, ille 15 Missilibus melior sagittis. Fecunda culpae saecula nuptias Primum inquinavere et genus et domos Hoc fonte derivata clades In patriam populumque fluxit. 20 Motus doceri gaudet Ionicos Matura virgo et fingitur artibus Iam nunc et incestos amores De tenero meditatur ungui. Mox iuniores quaerit adulteros 25 Inter mariti vina, neque eligit Cui donet impermissa raptim Gaudia luminibus remotis, Sed iussa coram non sine conscio Surgit marito, seu vocat institor 30 Seu navis Hispanae magister, Dedecorum pretiosus emptor. Non his iuventus orta parentibus Infecit aequor sanguine Punico Pyrrhumque et ingentem cecidit 35 Antiochum Hannibalemque dirum; Sed rusticorum mascula militum Proles, Sabellis docta ligonibus Versare glaebas et severae Matris ad arbitrium recisos 40 Portare fustis, sol ubi montium Mutaret umbras et iuga demeret Bobus fatigatis amicum Tempus agens abeunte curru. Damnosa quid non imminuit dies? 45 Aetas parentum, peior avis, tulit Nos nequiores, mox daturos Progeniem vitiosiorem. VII. Quid fles, Asterie, quem tibi candidi Primo restituent vere Favonii Thyna merce beatum, Constantis iuvenem fide, Gygen? Ille Notis actus ad Oricum 5 Post insana Caprae sidera frigidas Noctis non sine multis Insomnis lacrimis agit. Atqui sollicitae nuntius hospitae, Suspirare Chloen et miseram tuis 10 Dicens ignibus uri, Temptat mille vafer modis. Ut Proetum mulier perfida credulum Falsis impulerit criminibus nimis Casto Bellerophontae 15 Maturare necem refert; Narrat paene datum Pelea Tartaro, Magnessam Hippolyten dum fugit abstinens; Et peccare docentis Fallax historias movet. 20 Frustra: nam scopulis surdior Icari Voces audit adhuc integer. At tibi Ne vicinus Enipeus Plus iusto placeat cave; Quamvis non alius flectere equum sciens 25 Aeque conspicitur gramine Martio, Nec quisquam citus aeque Tusco denatat alveo. Prima nocte domum claude neque in vias Sub cantu querulae despice tibiae, 30 Et te saepe vocanti Duram difficilis mane. VIII. Martiis caelebs quid agam Kalendis, Quid velint flores et acerra turis Plena miraris positusque carbo in Caespite vivo, Docte sermones utriusque linguae? 5 Voveram dulcis epulas et album Libero caprum prope funeratus Arboris ictu. Hic dies, anno redeunte festus, Corticem adstrictum pice demovebit 10 Amphorae fumum bibere institutae Consule Tullo. Sume, Maecenas, cyathos amici Sospitis centum et vigiles lucernas Perfer in lucem; procul omnis esto 15 Clamor et ira. Mitte civilis super urbe curas: Occidit Daci Cotisonis agmen, Medus infestus sibi luctuosis Dissidet armis, 20 Servit Hispanae vetus hostis orae Cantaber sera domitus catena, Iam Scythae laxo meditantur arcu Cedere campis. Neglegens ne qua populus laboret, 25 Parce privatus nimium cavere; Dona praesentis cape laetus horae, Linque severa. IX. 'Donec gratus eram tibi Nec quisquam potior bracchia candidae Cervici iuvenis dabat, Persarum vigui rege beatior.' 'Donec non alia magis 5 Arsisti neque erat Lydia post Chloen, Multi Lydia nominis Romana vigui clarior Ilia.' 'Me nunc Thressa Chloe regit, Dulcis docta modos et citharae sciens, 10 Pro qua non metuam mori, Si parcent animae fata superstiti.' 'Me torret face mutua Thurini Calais filius Ornyti, Pro quo bis patiar mori, 15 Si parcent puero fata superstiti.' 'Quid si prisca redit Venus Diductosque iugo cogit aeneo? Si flava excutitur Chloe Reiectaeque patet ianua Lydiae?' 20 'Quamquam sidere pulchrior Illest, tu levior cortice et improbo Iracundior Hadria, Tecum vivere amem, tecum obeam libens!' X. Extremum Tanain si biberes, Lyce, Saevo nupta viro, me tamen asperas Porrectum ante foris obicere incolis Plorares Aquilonibus. Audis, quo strepitu ianua, quo nemus 5 Inter pulchra satum tecta remugiat Ventis, et positas ut glaciet nivis Puro numine Iuppiter? Ingratam Veneri porie superbiam, Ne currente retro funis eat rota: 10 Non te Penelopen difficilem procis Tyrrhenus genuit parens. O quamvis neque te munera nec preces Nec tinctus viola pallor amantium Nec vir Pieria paelice saucius 15 Curvat, supplicibus tuis Parcas, nec rigida mollior aesculo Nec Mauris animum mitior anguibus. Non hoc semper erit liminis aut aquae Caelestis patiens latus. 20 XI. Mercuri, nam te docilis magistro Movit Amphion lapides canendo, Tuque testudo resonare septem Callida nervis, Nec loquax olim neque grata, nunc et 5 Divitum mensis et amica templis, Dic modos Lyde quibus obstinatas Adplicet auris, Quae velut latis equa trima campis Ludit exsultim metuitque tangi, 10 Nuptiarum expers et adhuc protervo Cruda marito. Tu potes tigris comitesque silvas Ducere et rivos celeres morari; Cessit immanis tibi blandienti 15 Ianitor aulae Cerberus, quamvis furiale centum Muniant angues caput, eius atque Spiritus taeter saniesque manet Ore trilingui. 20 Quin et Ixion Tityosque voltu Risit invito; stetit urna paullum Sicca, dum grato Danai puellas Carmine mulces. Audiat Lyde scelus atque notas 25 Virginum poenas et inane lymphae Dolium fundo pereuntis imo, Seraque fata Quae manent culpas etiam sub Orco. Impiae, (nam quid potuere maius?) 30 Impiae sponsos potuere duro Perdere ferro. Una de multis face nuptiali Digna periurum fuit in parentem Splendide mendax et in omne virgo 35 Nobilis aevum; 'Surge' quae dixit iuveni marito, 'Surge, ne longus tibi somnus, unde Non times, detur; socerum et scelestas Falle sorores, 40 Quae, velut nactae vitulos leaenae, Singulos eheu lacerant. Ego illis Mollior nec te feriam neque intra Claustra tenebo. Me pater saevis oneret catenis, 45 Quod viro clemeus misero peperci; Me vel extremos Numidarum in agros Classe releget. I pedes quo te rapiunt et aurae, Dum favet nox et Venus, i secundo 50 Omine et nostri memorem sepulcro Scalpe querellam.' XII. Miserarumst neque amori dare ludum neque dulci Mala vino lavere, aut exanimari metuentis Patruae verbera linguae. Tibi qualum Cythereae puer ales, tibi telas Operosaeque Minervae studium aufert, Neobule, 5 Liparaei nitor Hebri Simul unctos Tiberinis umeros lavit in undis, Eques ipso melior Bellerophonte, neque pugno Neque segni pede victus; Catus idem per apertum fugientis agitato 10 Grege cervos iaculari et celer arto latitantem Fruticeto excipere aprum. XIII. O fons Bandusiae, splendidior vitro, Dulci digne mero non sine floribus, Cras donaberis haedo, Cui frons turgida cornibus Primis et venerem et proelia destinat; 5 Frustra: nam gelidos inficiet tibi Rubro sanguine rivos, Lascivi suboles gregis. Te flagrantis atrox hora Caniculae Nescit tangere, tu frigus amabile 10 Fessis vomere tauris Praebes et pecori vago. Fies nobilium tu quoque fontium, Me dicente cavis impositam ilicem Saxis unde loquaces 15 Lymphae desiliunt tuae. XIV. Herculis ritu modo dictus, o plebs, Morte venalem petiisse laurum, Caesar Hispana repetit penatis Victor ab ora. Unico gaudens mulier marito 5 Prodeat iustis operata divis Et soror clari ducis et decorae Supplice vitta Virginum matres iuvenumque nuper Sospitum. Vos, o pueri et puellae 10 Iam virum expertae, male ominatis Parcite verbis. Hic dies vere mihi festus atras Eximet curas; ego nec tumultum Nec mori per vim metuam tenente 15 Caesare terras. I, pete unguentum, puer, et coronas Et cadum Marsi memorem duelli, Spartacum si qua potuit vagantem Fallere testa. 20 Dic et argutae properet Neaerae Murreum nodo cohibere crinem; Si per invisum mora ianitorem Fiet, abito. Lenit albescens animos capillus 25 Litium et rixae cupidos protervae; Non ego hoc ferrem calidus iuventa Consule Planco. XV. Uxor pauperis Ibyci, Tandem nequitiae fige modum tuae Famosisque laboribus: Maturo propior desine funeri Inter ludere virgines, 5 Et stellis nebulam spargere candidis. Non, siquid Pholoen satis, Et te, Chlori, decet: filia rectius Expugnat iuvenum domos, Pulso Thyias uti concita tympano. 10 Illam cogit amor Nothi Lascivae similem ludere capreae; Te lanae prope nobilem Tonsae Luceriam, non citharae decent Nec flos purpureus rosae 15 Nec poti vetulam faece tenus cadi. XVI. Inclusam Danaen turris aenea Robustaeque fores et vigilum canum Tristes excubiae munierant satis Nocturnis ab adulteris, Si non Acrisium virginis abditae 5 Custodem pavidum Iuppiter et Venus Risissent: fore enim tutum iter et patens Converso in pretium deo. Aurum per medios ire satellites Et perrumpere amat saxa potentius 10 Ictu fulmineo: concidit auguris Argivi domus, ob lucrum Demersa exitio; diffidit urbium Portas vir Macedo et subruit aemulos Reges muneribus; munera navium 15 Saevos inlaqueant duces. Crescentem sequitur cura pecuniam Maiorumque fames. Iure perhorrui Late conspicuum tollere verticem, Maecenas, equitum decus. 20 Quanto quisque sibi plura negaverit, Ab dis plura feret. Nil cupientium Nudus castra peto et transfuga divitum Partis linquere gestio, Contemptae dominus splendidior rei, 25 Quam si quidquid arat impiger Apulus Occultare meis dicerer horreis, Magnas inter opes inops. Purae rivus aquae silvaque iugerum Paucorum et segetis certa fides meae 30 Fulgentem imperio fertilis Africae Fallit sorte beatior. Quamquam nec Calabrae mella ferunt apes, Nec Laestrygonia Bacchus in amphora Languescit mihi, nec pinguia Gallicis 35 Crescunt vellera pascuis; Importuna tamen pauperies abest, Nec si plura velim tu dare deneges. Contracto melius parva cupidine Vectigalia porrigam, 40 Quam si Mygdoniis regnum Alyattei Campis continuem. Multa petentibus Desunt multa: benest, cui deus obtulit Parca quod satis est manu. XVII. Aeli vetusto nobilis ab Lamo, Qnando et priores hinc Lamias ferunt Denominatos et nepotum Per memores genus omne fastos; Auctore ab illo ducis originem 5 Qui Formiarum moenia dicitur Princeps et innantem Maricae Litoribus tenuisse Lirim, Late tyrannus:--cras foliis nemus Multis et alga litus inutili 10 Demissa tempestas ab Euro Sternet, aquae nisi fallit augur Annosa cornix. Dum potes, aridum Compone lignum: cras Genium mero Curabis et porco bimenstri 15 Cum famulis operum solutis. XVIII. Faune, Nympharum fugientum amator, Per meos finis et aprica rura Lenis incedas, abeasque parvis Aequus alumnis, Si tener pleno cadit haedus anno, 5 Larga nec desunt Veneris sodali Vina craterae, vetus ara multo Fumat odore. Ludit herboso pecus omne campo, Cum tibi Nonae redeunt Decembres; 10 Festus in pratis vacat otioso Cum bove pagus; Inter audacis lupus errat agnos; Spargit agrestis tibi silva frondis; Gaudet invisam pepulisse fossor 15 Ter pede terram. XIX. Quantum distet ab Inacho Codrus pro patria non timidus mori Narras et genus Aeaci Et pugnata sacro bella sub Ilio; Quo Chium pretio cadum 5 Mercemur, quis aquam temperet ignibus, Quo praebente domum et quota Paelignis caream frigoribus, taces. Da lunae propere novae, Da noctis mediae, da, puer, auguris 10 Murenae: tribus aut novem Miscentur cyathis pocula commodis. Qui Musas amat imparis, Ternos ter cyathos attonitus petet Vates; tris prohibet supra 15 Rixarum metuens tangere Gratia Nudis iuncta sororibus. Insanire iuvat: cur Berecyntiae Cessant flamina tibiae? Cur pendet tacita fistula cum lyra? 20 Parcentis ego dexteras Odi: sparge rosas; audiat invidus Dementem strepitum Lycus Et vicina seni non habilis Lyco. Spissa te nitidum coma, 25 Puro te similem, Telephe, Vespero Tempestiva petit Rhode; Me lentus Glycerae torret amor meae. XX. Non vides quanto moveas periclo, Pyrrhe, Gaetulae catulos leaenae? Dura post paullo fugies inaudax Proelia raptor, Cum per obstantis iuvenum catervas 5 Ibit insignem repetens Nearchum: Grande certamen, tibi praeda cedat Maior an illi. Interim, dum tu celeres sagittas Promis, haec dentis acuit timendos, 10 Arbiter pugnae posuisse nudo Sub pede palmam Fertur et leni recreare vento Sparsum odoratis umerum capillis, Qualis aut Nireus fuit aut aquosa 15 Raptus ab Ida. XXI. O nata mecum consule Manlio, Seu tu querellas sive geris iocos Seu rixam et insanos amores Seu facilem, pia testa, somnum, Quocumque lectum nomiue Massicum 5 Servas, moveri digna bono die, Descende, Corvino iubente Promere languidiora vina. Non ille, quamquam Socraticis madet Sermonibus, te negleget horridus: 10 Narratur et prisci Catonis Saepe mero caluisse virtus. Tu lene tormentum ingenio admoves Plerumque duro; tu sapientium Curas et arcanum iocoso 15 Consilium retegis Lyaeo; Tu spem reducis mentibus anxiis Virisque et addis cornua pauperi, Post te neque iratos trementi Regum apices neque militum arma. 20 Te Liber et, si laeta aderit, Venus Segnesque nodum solvere Gratiae Vivaeque producent lucernae, Dum rediens fugat astra Phoebus. XXII. Montium custos nemorumque Virgo, Quae laborantis utero puellas Ter vocata audis adimisque leto, Diva triformis, Imminens villae tua pinus esto, 5 Quam per exactos ego laetus annos Verris obliquum meditantis ictum Sanguine donem. XXIII. Caelo supinas si tuleris manus Nascente luna, rustica Phidyle, Si ture placaris et horna Fruge Laris avidaque porca, Nec pestilentem sentiet Africum 5 Fecunda vitis nec sterilem seges Robiginem aut dulces alumni Pomifero grave tempus anno. Nam quae nivali pascitur Algido Devota quercus inter et ilices 10 Aut crescit Albanis in herbis Victima pontificum securis Cervice tinguet: te nihil attinet Temptare multa caede bidentium Parvos coronantem marino 15 Rore deos fragilique myrto. Immunis aram si tetigit manus, Non sumptuosa blandior hostia Mollivit aversos Penatis Farre pio et saliente mica. 20 XXIV. Intactis opulentior Thesauris Arabum et divitis Indiae Caementis licet occupes Tyrrhenum omne tuis et mare Apulicum, Si figit adamantinos 5 Summis verticibus dira Necessitas Clavos, non animum metu, Non mortis laqueis expedies caput. Campestres melius Scythae, Quorum plaustra vagas rite trahunt domos, 10 Vivunt et rigidi Getae, Immetata quibus iugera liberas Fruges et Cererem ferunt, Nec cultura placet longior annua, Defunctumque laboribus 15 Aequali recreat sorte vicarius. Illic matre carentibus Privignis mulier temperat innocens, Nec dotata regit virum Coniunx nec nitido fidit adultero; 20 Dos est magna parentium Virtus et metuens alterius viri Certo foedere castitas, Et peccare nefas aut pretiumst mori. O quisquis volet impias 25 Caedis et rabiem tollere civicam, Si quaeret pater urbium Subscribi statuis, indomitam audeat Refrenare licentiam, Clarus post genitis: quatenus, heu nefas! 30 Virtutem incolumem odimus, Sublatam ex oculis quaerimus invidi. Quid tristes querimoniae, Si non supplicio culpa reciditur; Quid leges sine moribus 35 Vanae proficiunt, si neque fervidis Pars inclusa caloribus Mundi nec boreae finitimum latus Durataeque solo nives Mercatorem abigunt, horrida callidi 40 Vincunt aequora navitae, Magnum pauperies opprobrium iubet Quidvis et facere et pati, Virtutisque viam deserit arduae? Vel nos in Capitolium, 45 Quo clamor vocat et turba faventium, Vel nos in mare proximum Gemmas et lapides aurum et inutile, Summi materiem mali, Mittamus, scelerum si bene paenitet. 50 Eradenda cupidinis Pravi sunt elementa et tenerae nimis Mentes asperioribus Formandae studiis. Nescit equo rudis Haerere ingenuus puer 55 Venarique timet, ludere doctior, Seu Graeco iubeas trocho, Seu malis vetita legibus alea, Cum periura patris fides Consortem socium fallat et hospites, 60 Indignoque pecuniam Heredi properet. Scilicet improbae Crescunt divitiae; tamen Curtae nescio quid semper abest rei. XXV. Quo me, Bacche, rapis tui Plenum? Quae nemora aut quos agor in specus, Velox mente nova? Quibus Antris egregii Caesaris audiar Aeternum meditans decus 5 Stellis inserere et consilio Iovis? Dicam insigne, recens, adhuc Indictum ore alio. Non secus in iugis Exsomnis stupet Euhias, Hebrum prospiciens et nive candidam 10 Thracen ac pede barbaro Lustratam Rhodopen, ut mihi devio Ripas et vacuum nemus Mirari libet. O Naiadum potens Baccharumque valentium 15 Proceras manibus vertere fraxinos, Nil parvum aut humili modo, Nil mortale loquar. Dulce periculumst, O Lenaee, sequi deum Cingentem viridi tempora pampino. 20 XXVI. Vixi puellis nuper idoneus Et militavi non sine gloria; Nunc arma defunctumque bello Barbiton hic paries habebit, Laevum marinae qui Veneris latus 5 Custodit. Hic, hic ponite lucida Funalia et vectis et arcus Oppositis foribus minacis, O quae beatam diva tenes Cyprum et Memphin carentem Sithonia nive, 10 Regina, sublimi flagello Tange Chloen semel arrogantem. XXVII. Impios parrae recinentis omen Ducat et praegnans canis aut ab agro Rava decurrens lupa Lanuvino Fetaque volpes; Rumpat et serpens iter institutum, 5 Si per obliquum similis sagittae Terruit mannos: ego cui timebo, Providus auspex, Antequam stantis repetat paludes Imbrium divina avis imminentum, 10 Oscinem corvum prece suscitabo Solis ab ortu. Sis licet felix, ubicumque mavis, Et memor nostri, Galatea, vivas; Teque nec laevus vetet ire picus 15 Nec vaga cornix. Sed vides quanto trepidet tumultu Pronus Orion. Ego quid sit ater Hadriae novi sinus et quid albus Peccet Iapyx. 20 Hostium uxores puerique caecos Sentiant motus orientis Austri et Aequoris nigri fremitum et trementis Verbere ripas. Sic et Europe niveum doloso 25 Credidit tauro latus et scatentem Beluis pontum mediasque fraudes Palluit audax: Nuper in pratis studiosa florum et Debitae Nymphis opifex coronae 30 Nocte sublustri nihil astra praeter Vidit et undas. Quae simul centum tetigit potentem Oppidis Creten, 'Pater--o relictum Filiae nomen pietasque' dixit, 35 'Victa furore! Unde quo veni? Levis una mors est Virginum culpae. Vigilansne ploro Turpe commissum an vitiis carentem Ludit imago 40 Vana quae porta fugiens eburna Somnium ducit? Meliusne fluctus Ire per longos fuit, an recentis Carpere flores? Siquis infamem mihi nunc iuvencum 45 Dedat iratae, lacerare ferro et Frangere enitar modo multum amati Cornua monstri. Impudens liqui patrios Penatis, Impudens Orcum moror. O deorum 50 Siquis haec audis, utinam inter errem Nuda leones! Antequam turpis macies decentis Occupet malas teneraeque sucus Defluat praedae, speciosa quaero 55 Pascere tigris. Vilis Europe, pater urget absens: Quid mori cessas? Potes hac ab orno Pendulum zona bene te secuta Laedere collum. 60 Sive te rupes et acuta leto Saxa delectant, age te procellae Crede veloci, nisi erile mavis Carpere pensum Regius sanguis, dominaeque tradi 65 Barbarae paelex.' Aderat querenti Perfidum ridens Venus et remisso Filius arcu. Mox ubi lusit satis, 'abstineto' Dixit 'irarum calidaeque rixae, 70 Cum tibi invisus laceranda reddet Cornua taurus. Uxor invicti Iovis esse nescis. Mitte singultus, bene ferre magnam Disce fortunam; tua sectus orbis 75 Nomina ducet.' XXVIII. Festo quid potius die Neptuni faciam? Prome reconditum, Lyde strenua Caecubum, Munitaeque adhibe vim sapientiae. Inclinare meridiem 5 Sentis et, veluti stet volucris dies, Parcis deripere horreo Cessantem Bibuli consulis amphoram. Nos cantabimus invicem Neptunum et viridis Nereidum comas; 10 Tu curva recines lyra Latonam et celeris spicula Cynthiae: Summo carmine quae Cnidon Fulgentisque tenet Cycladas, et Paphum Iunctis visit oloribus; 15 Dicetur merita Nox quoque nenia. XXIX. Tyrrhena regum progenies, tibi Non ante verso lene merum cado Cum flore, Maecenas, rosarum et Pressa tuis balanus capillis Iamdudum apud mest: eripe te morae, 5 Ne semper udum Tibur et Aefulae Declive contempleris arvum et Telegoni iuga parricidae. Fastidiosam desere copiam et Molem propinquam nubibus arduis, 10 Omitte mirari beatae Fumum et opes strepitumque Romae. Plerumque gratae divitibus vices Mundaeque parvo sub lare pauperum Cenae sine aulaeis et ostro 15 Sollicitam explicuere frontem. Iam clarus occultum Andromedae pater Ostendit ignem, iam Procyon furit Et stella vesani Leonis, Sole dies referente siccos; 20 Iam pastor umbras cum grege languido Rivumque fessus quaerit et horridi Dumeta Silvani, caretque Ripa vagis taciturna ventis. Tu civitatem quis deceat status 25 Curas et Urbi sollicitus times Quid Seres et regnata Cyro Bactra parent Tanaisque discors. Prudens futuri temporis egitum Caliginosa nocte premit deus, 30 Ridetque si mortalis ultra Fas trepidat. Quod adest memento Componere aequus; cetera fluminis Ritu feruntur, nunc medio alveo Cum pace delabentis Etruscum 35 In mare, nunc lapides adesos Stirpisque raptas et pecus et domos Volventis una non sine montium Clamore vicinaeque silvae, Cum fera diluvies quietos 40 Irritat amnis. Ille potens sui Laetusque deget, cui licet in diem Digisse 'Vixi: cras vel atra Nube polum pater occupato Vel sole puro; non tamen inritum 45 Quodcumque retrost efficiet, neque Diffinget infectumque reddet Quod fugiens semel hora vegit.' Fortuna saevo laeta negotio et Ludum insolentem ludere pertinax 50 Transmutat incertos honores, Nunc mihi nunc alii benigna. Laudo manentem; si celeres quatit Pennas, resigno quae dedit et mea Virtute me involvo probamque 55 Pauperiem sine dote quaero. Non est meum, si mugiat Africis Malus procellis, ad miseras preces Decurrere et votis pacisci, Ne Cypriae Tyriaeque merces 60 Addant avaro divitias mari: Tunc me biremis praesidio scaphae Tutum per Aegaeos tumultus Aura feret geminusque Pollux. XXX. Exegi monumentum aere perennius Regalique situ pyramidum altius, Quod non imber edax, non Aquilo impotens Possit diruere aut innumerabilis Annorum series et fuga temporum. 5 Non omnis moriar, multaque pars mei Vitabit Libitinam: usque ego postera Crescam laude recens, dum Capitolium Scandet cum tacita virgine pontifex. Dicar, qua violens obstrepit Aufidus 10 Et qua pauper aquae Daunus agrestium Regnavit populorum, ex humili potens Princeps Aeolium carmen ad Italos Deduxisse modos. Sume superbiam Quaesitam meritis et mihi Delphica 15 Lauro cinge volens, Melpomene, comam. CARMINUM LIBER QUARTUS. I. Intermissa, Venus, diu Rursus bella moves? Parce, precor, precor. Non sum qualis eram bonae Sub regno Cinarae. Desine, dulcium Mater saeva Cupidinum, 5 Circa lustra decem flectere mollibus Iam durum imperiis: abi, Quo blandae iuvenum te revocant preces. Tempestivius in domum Paulli, purpureis ales oloribus, 10 Comissabere Maximi, Si torrere iecur quaeris idoneum. Namque et nobilis et decens Et pro sollicitis non tacitus reis Et centum puer artium 15 Late signa feret militiae tuae, Et quandoque potentior Largi muneribus riserit aemuli, Albanos prope te lacus Ponet marmoream sub trabe citrea. 20 Illic plurima naribus Duces tura, lyraeque et Berecyntiae Delectabere tibiae Mixtis carminibus non sine fistula; Illic bis pueri die 25 Numen cum teneris virginibus tuum Laudantes pede candido In morem Salium ter quatient humum. Me nec femina nec puer Iam nec spes animi credula mutui, 30 Nec certare iuvat mero Nec vincire novis tempora floribus. Sed cur heu, Ligurine, cur Manat rara meas lacrima per genas? Cur facunda parum decoro 35 Inter verba cadit lingua silentio? Nocturnis ego somniis Iam captum teneo, iam volucrem sequor Te per gramina Martii Campi, te per aquas, dure, volubilis. 40 II. Pindarum quisquis studet aemulari, Iulle, ceratis ope Daedalea Nititur pennis vitreo daturus Nomina ponto. Monte decurrens velut amnis, imbres 5 Quem super notas aluere ripas, Fervet immensusque ruit profundo Pindarus ore, Laurea donandus Apollinari, Seu per audacis nova dithyrambos 10 Verba devolvit numerisque fertur Lege solutis, Seu deos regesve canit, deorum Sanguinem, per quos cecidere iusta Morte Centauri, cecidit tremendae 15 Flamma Chimaerae, Sive quos Elea domum reducit Palma caelestis pugilemve equumve Dicit et centum potiore signis Munere donat, 20 Flebili sponsae iuvenemve raptum Plorat et viris animumque moresque Aureos educit in astra nigroque Invidet Orco. Multa Dircaeum levat aura cycnum, 25 Tendit, Antoni, quotiens in altos Nubium tractus. Ego apis Matinae More modoque Grata carpentis thyma per laborem Plurimum circa nemus uvidique 30 Tiburis ripas operosa parvus Carmina fingo. Concines maiore poeta plectro Caesarem, quandoque trahet ferocis Per sacrum clivum merita decorus 35 Fronde Sygambros; Quo nihil maius meliusve terris Fata donavere bonique divi Nec dabunt, quamvis redeant in aurum Tempora priscum. 40 Concines laetosque dies et urbis Publicum ludum super impetrato Fortis Augusti reditu forumque Litibus orbum. Tum meae, si quid loquar audiendum, 45 Vocis accedet bona pars, et 'O Sol Pulcher, o laudande!' canam recepto Caesare felix. Teque dum procedis, 'Io Triumphe!' Non semel dicemus, 'Io Triumphe!' 50 Civitas omnis dabimusque divis Tura benignis. Te decem tauri totidemque vaccae, Me tener solvet vitulus, relicta Matre qui largis iuvenescit herbis 55 In mea vota, Fronte curvatos imitatus ignis Tertium lunae referentis ortum, Qua notam duxit, niveus videri, Cetera fulvus. 60 III. Quem tu, Melpomene, semel Nascentem placido lumine videris, Illum non labor Isthmius Clarabit pugilem, non equus impiger Curru ducet Achaico Victorem, neque res bellica Deliis Ornatmn foliis ducem, Quod regum tumidas contuderit minas, Ostendet Capitolio; Sed quae Tibur aquae fertile praefluunt, 10 Et spissae nemorum comae Fingent Aeolio carmine nobilem. Romae principis urbium Dignatur suboles inter amabilis Vatum ponere me choros, 15 Et iam dente minus mordeor invido. O testudinis aureae Dulcem quae strepitum, Pieri, temperas, O mutis quoque piscibus Donatura cycni, si libeat, sonum, 20 Totum muneris hoc tuist, Quod monstror digito praetereuntium Romanae fidicen lyrae Quod spiro et placeo, si placeo, tuumst. IV. Qualem ministrum fulminis alitem, Cui rex deorum regnum in avis vagas Permisit expertus fidelem Iuppiter in Ganymede flavo, Olim iuventas et patrius vigor 5 Nido laborum propulit inscium, Vernique iam nimbis remotis Insolitos docuere nisus Venti paventem, mox in ovilia Demisit hostem vividus impetus, 10 Nunc in reluctantis dracones Egit amor dapis atque pugnae; Qualemve laetis caprea pascuis Intenta fulvae matris ab ubere Iam lacte depulsum leonem 15 Dente novo peritura vidit: Videre Raetis bella sub Alpibus Drusum gerentem Vindelici; (quibus Mos unde deductus per omne Tempus Amazonia securi 20 Dextras obarmet, quaerere distuli, Nec scire fas est omnia); sed diu Lateque victrices catervae Consiliis iuvenis revictae Sensere quid mens rite, quid indoles 25 Nutrita faustis sub penetralibus Posset, quid Augusti paternus In pueros animus Nerones. Fortes creantur fortibus et bonis; Est in iuvencis, est in equis patrum 30 Virtus, neque imbellem feroces Progenerant aquilae columbam; Doctrina sed vim promovet insitam, Rectique cultus pectora roborant; Utcumque defecere mores, 35 Indecorant bene nata culpae. Quid debeas, o Roma, Neronibus, Testis Metaurum flumen et Hasdrubal Devictus et pulcher fugatis Ille dies Latio tenebris, 40 Qui primus alma risit adorea, Dirus per urbis Afer ut Italas Ceu flamma per taedas vel Eurus Per Siculas equitavit undas. Post hoc secundis usque laboribus 45 Romana pubes crevit, et impio Vastata Poenorum tumultu Fana deos habuere rectos, Dixitque tandem perfidus Hannibal: 'Cervi luporum praeda rapacium, 50 Sectamur ultro, quos opimus Fallere et effugerest triumphus. Gens quae cremato fortis ab Ilio Iactata Tuscis aequoribus sacra Natosque maturosque patres 55 Pertulit Ausonias ad urbis, Duris ut ilex tonsa bipennibus Nigrae feraci frondis in Algido, Per damna, per caedis, ab ipso Ducit opes animumque ferro. 60 Non hydra secto corpore firmior Vinci dolentem crevit in Herculem, Monstrumve submisere Colchi Maius Echioniaeve Thebae. Merses profundo, pulchrior evenit; 65 Luctere, multa proruet integrum Cum laude victorem geretque Proelia coniugibus loquenda. Carthagini iam non ego nuntios Mittam superbos: occidit, occidit 70 Spes omnis et fortuna nostri Nominis Hasdrubale interempto.' Nil Claudiae non perficient manus, Quas et benigno numine Iuppiter Defendit et curae sagaces 75 Expediunt per acuta belli. V. Divis orte bonis, optime Romulae Custos gentis, abes iam nimium diu; Maturum reditum pollicitus patrum Sancto concilio redi. Lucem redde tuae, dux bone, patriae: 5 Instar veris enim voltus ubi tuus Adfulsit populo, gratior it dies Et soles melius nitent. Ut mater iuvenem, quem Notus invido Flatu Carpathii trans maris aequora 10 Cunctantem spatio longius annuo Dulci distinet a domo, Votis ominibusque et precibus vocat, Curvo nec faciem litore demovet, Sic desideriis icta fidelibus 15 Quaerit patria Caesarem. Tutus bos etenim rura perambulat, Nutrit rura Ceres almaque Faustitas, Pacatum volitant per mare navitae, Culpari metuit fides, 20 Nullis polluitur casta domus stupris, Mos et lex maculosum edomuit nefas, Laudantur simili prole puerperae, Culpam poena premit comes. Quis Parthum paveat, quis gelidum Scythen, 25 Quis Germania quos horrida parturit Fetus incolumi Caesare? quis ferae Bellum curet Hiberiae? Condit quisque diem collibus in suis, Et vitem viduas ducit ad arbores; 30 Hinc ad vina redit laetus et alteris Te mensis adhibet deum; Te multa prece, te prosequitur mero Defuso pateris, et Laribus tuum Miscet numen, uti Graecia Castoris 35 Et magni memor Herculis. 'Longas o utinam, dux bone, ferias Praestes Hesperiae!' dicimus integro Sicci mane die, dicimus uvidi, Cum Sol Oceano subest. 40 VI. Dive, quem proles Niobea magnae Vindicem linguae Tityosque raptor Sensit et Troiae prope victor altae Phthius Achilles, Ceteris maior, tibi miles impar, 5 Filius quamvis Thetidis marinae Dardanas turris quateret tremenda Cuspide pugnax. Ille mordaci velut icta ferro Pinus aut impulsa cupressus Euro, 10 Procidit late posuitque collum in Pulvere Teucro. Ille non inclusus equo Minervae Sacra mentito male feriatos Troas et laetam Priami choreis 15 Falleret aulam; Sed palam captis gravis, heu nefas, heu, Nescios fari pueros Achivis Ureret flammis, etiam latentem Matris in alvo, 20 Ni tuis victus Venerisque gratae Vocibus divum pater adnuisset Rebus Aeneae potiore ductos Alite muros. Doctor Argivae fidicen Thaliae, 25 Phoebe, qui Xantho lavis amne crinis, Dauniae defende decus Camenae, Levis Agyieu. Spiritum Phoebus mihi, Phoebus artem Carminis nomenque dedit poetae. 30 Virginum primae puerique claris Patribus orti, Deliae tutela deae, fugacis Lyncas et cervos cohibentis arcu, Lesbium servate pedem meique 35 Pollicis ictum, Rite Latonae puerum canentes, Rite crescentem face Noctilucam, Prosperam frugum celeremque pronos Volvere mensis. 40 Nupta iam dices 'Ego dis amicum, Saeculo festas referente luces, Reddidi carmen docilis modorum Vatis Horati.' VII. Diffugere nives, redeunt iam gramina campis Arboribusque comae; Mutat terra vices et decrescentia ripas Flumina praetereunt; Gratia cum Nymphis geminisque sororibus audet 5 Ducere nuda choros. Immortalia ne speres, monet annus et almum Quae rapit hora diem. Frigora mitescunt Zephyris, ver proterit aestas Interitura simul 10 Pomifer autumnus fruges effuderit, et mox Bruma recurrit iners. Damna tamen celeres reparant caelestia lunae: Nos ubi decidimus Quo pater Aeneas, quo dives Tullus et Ancus, 15 Pulvis et umbra sumus. Quis scit an adiciant hodiernae crastina summae Tempora di superi? Cuncta manus avidas fugient heredis, amico Quae dederis animo. 20 Cum semel occideris et de te splendida Minos Fecerit arbitria, Non, Torquate, genus, non te facundia, non te Restituet pietas. Infernis neque enim tenebris Diana pudicum 25 Liberat Hippolytum, Nec Lethaea valet Theseus abrumpere caro Vincula Pirithoo. VII. Donarem pateras grataque commodus, Censorine, meis aera sodalibus, Donarem tripodas, praemia fortium Graiorum, neque tu pessima munerum Ferres, divite me scilicet artium, 5 Quas aut Parrhasius protulit aut Scopas, Hic saxo, liquidis ille coloribus Sollers nunc hominem ponere, nunc deum. Sed non haec mihi vis, nec tibi talium Res est aut animus deliciarum egens. 10 Gaudes carminibus; carmina possumus Donare et pretium dicere muneris. Non incisa notis marmora publicis, Per quae spiritus et vita redit bonis Post mortem ducibus, non celeres fugae 15 Reiectaeque retrorsum Hannibalis minae, Non incendia Carthaginis impiae Eius, qui domita nomen ab Africa Lucratus rediit, clarius indicant Laudes quam Calabrae Pierides; neque 20 Si chartae sileant quod bene feceris Mercedem tuleris. Quid foret Iliae Mavortisque puer, si taciturnitas Obstaret meritis invida Romuli? Ereptum Stygiis fluctibus Aeacum 25 Virtus et favor et lingua potentium Vatum divitibus consecrat insulis. Dignum laude virum Musa vetat mori: Caelo Musa beat. Sic Iovis interest Optatis epulis impiger Hercules, 30 Clarum Tyndaridae sidus ab infimis Quassas eripiunt aequoribus ratis, Ornatus viridi tempora pampino Liber vota bonos ducit ad exitus. IX. Ne forte credas interitura quae Longe sonantem natus ad Aufidum Non ante volgatas per artis Verba loquor socianda chordis: Non, si priores Maeonius tenet 5 Sedes Homerus, Pindaricae latent Ceaeque et Alcaei minaces Stesichorique graves Camenae; Nec si quid olim lusit Anacreon Delevit aetas; spirat adhuc amor 10 Vivuntque commissi calores Aeoliae fidibus puellae. Non sola comptos arsit adulteri Crinis et aurum vestibus illitum Mirata regalisque cultus 15 Et comites Helene Lacaena, Primusve Teucer tela Cydonio Direxit arcu; non semel Ilios Vexata; non pugnavit ingens Idomeneus Sthenelusve solus 20 Dicenda Musis proelia; non ferox Hector vel acer Deiphobus gravis Excepit ictus pro pudicis Coniugibus puerisque primus. Vixere fortes ante Agamemnona 25 Multi; sed omnes inlacrimabiles Urgentur ignotique longa Nocte, carent quia vate sacro. Paullum sepultae distat inertiae Celata virtus. Non ego te meis 30 Chartis inornatum silebo, Totve tuos patiar labores Impune, Lolli, carpere lividas Obliviones. Est animus tibi Rerumque prudens et secundis 35 Temporibus dubiisque rectus, Vindex avarae fraudis et abstinens Ducentis ad se cuncta pecuniae, Consulque non unius anni, Sed quotiens bonus atque fidus 40 Iudex honestum praetulit utili, Reiecit alto dona nocentium Voltu, per obstantis catervas Explicuit sua victor arma. Non possidentem multa vocaveris 45 Recte beatum; rectius occupat Nomen beati, qui deorum Muneribus sapienter uti Duramque callet pauperiem pati Peiusque leto flagitium timet, 50 Non ille pro caris amicis Aut patria timidus perire. X. O crudelis adhuc et Veneris muneribus potens, Insperata tuae cum veniet pluma superbiae Et, quae nunc umeris involitant, deciderint comae, Nunc et qui color est puniceae flore prior rosae Mutatus Ligurinum in faciem verterit hispidam, 5 Dices 'Heu,' quotiens te speculo videris alterum, 'Quae mens est hodie, cur eadem non puero fuit, Vel cur his animis incolumes non redeunt genae?' XI. Est mihi nonum superantis annum Plenus Albani cadus; est in horto, Phylli, nectendis apium coronis; Est hederae vis Multa, qua crinis religata fulges; 5 Ridet argento domus; ara castis Vincta verbenis avet immolato Spargier agno; Cuncta festinat manus, huc et illuc Cursitant mixtae pueris puellae; 10 Sordidum flammae trepidant rotantes Vertice fumum. Ut tamen noris quibus advoceris Gaudiis, Idus tibi sunt agendae, Qui dies mensem Veneris marinae 15 Findit Aprilem, Iure sollemnis mihi sanctiorque Paene natali proprio, quod ex hac Luce Maecenas meus adfluentis Ordinat annos. 20 Telephum, quem tu petis, occupavit Non tuae sortis iuvenem puella Dives et lasciva, tenetque grata Compede vinctum. Terret ambustus Phaethon avaras 25 Spes, et exemplum grave praebet ales Pegasus terrenum equitem gravatus Bellerophonten, Semper ut te digna sequare et ultra Quam licet sperare nefas putando 30 Disparem vites. Age iam, meorum Finis amorum, (Non enim posthac alia calebo Femina) condisce modos, amanda Voce quos reddas: minuentur atrae 35 Carmine curae. XII. Iam veris comites, quae mare temperant, Impellunt animae lintea Thraciae; Iam nec prata rigent nec fluvii strepunt Hiberna nive turgidi. Nidum ponit, Ityn flebiliter gemens, 5 Infelix avis et Cecropiae domus Aeternum opprobrium, quod male barbaras Regumst ulta libidines. Dicunt in tenero gramine pinguium Custodes ovium carmina fistula 10 Delectantque deum cui pecus et nigri Colles Arcadiae placent. Adduxere sitim tempora, Vergili; Sed pressum Calibus ducere Liberum Si gestis, iuvenum nobilium cliens, 15 Nardo vina mereberis. Nardi parvus onyx eliciet cadum, Qui nunc Sulpiciis accubat horreis, Spes donare novas largus amaraque Curarum eluere efficax. 20 Ad quae si properas gaudia, cum tua Velox merce veni: non ego te meis Immunem meditor tinguere poculis, Plena dives ut in domo. Verum pone moras et studium lucri, 25 Nigrorumque memor, dum licet, ignium Misce stultitiam consiliis brevem: Dulcest desipere in loco. XIII. Audivere, Lyce, di mea vota, di Audivere, Lyce: fis anus, et tamen Vis formosa videri, Ludisque et bibis impudens Et cantu tremulo pota Cupidinem 5 Lentum sollicitas. Ille virentis et Doctae psallere Chiae Pulchris excubat in genis. Importunus enim transvolat aridas Quercus et refugit te, quia luridi 10 Dentes te, quia rugae Turpant et capitis nives. Nec Coae referunt iam tibi purpurae Nec cari lapides tempora, quae semel Notis condita fastis 15 Inclusit volucris dies. Quo fugit venus, heu, quove color? decens Quo motus? Quid habes illius, illius, Quae spirabat amores, Quae me surpuerat mihi, 20 Felix post Cinaram notaque et artium Gratarum facies? Sed Cinarae brevis Annos fata dederunt, Servatura diu parem Cornicis vetulae temporibus Lycen, 25 Possent ut iuvenes visere fervidi Multo non sine risu Dilapsam in cineres facem. XIV. Quae cura patrum quaeve Quiritium Plenis honorum muneribus tuas, Auguste, virtutes in aevum Per titulos memoresque fastos Aeternet, o qua sol habitabilis 5 Inlustrat oras, maxime principum? Quem legis expertes Latinae Vindelici didicere nuper Quid marte posses. Milite nam tuo Drusus Genaunos, implacidum genus, 10 Breunosque velocis et arcis Alpibus impositas tremendis Deiecit acer plus vice simplici; Maior Neronum mox grave proelium Commisit immanisque Raetos 15 Auspiciis pepulit secundis, Spectandus in certamine Martio, Devota morti pectora liberae Quantis fatigaret ruinis, Indomitas prope qualis undas 20 Exercet Auster, Pleiadum choro Scindente nubis, impiger hostium Vexare turmas et frementem Mittere equum medios per ignis. Sic tauriformis volvitur Aufidus, 25 Qui regna Dauni praefluit Apuli, Cum saevit horrendamque cultis Diluviem meditatur agris, Ut barbarorum Claudius agmina Ferrata vasto diruit impetu 30 Primosque et extremos metendo Stravit humum sine clade victor, Te copias, te consilium et tuos Praebente divos. Nam tibi, quo die Portus Alexandrea supplex 35 Et vacuam patefecit aulam, Fortuna lustro prospera tertio Belli secundos reddidit exitus, Laudemque et optatum peractis Imperiis decus adrogavit. 40 Te Cantaber non ante domabilis Medusque et Indus, te profugus Scythes Miratur, o tutela praesens Italiae dominaeque Romae. Te fontium qui celat origines 45 Nilusque et Hister, te rapidus Tigris, Te beluosus qui remotis Obstrepit Oceanus Britannis, Te non paventis funera Galliae Duraeque tellus audit Hiberiae, 50 Te caede gaudentes Sygambri Compositis venerantur armis. XV. Phoebus volentem proelia me loqui Victas et urbis increpuit lyra, Ne parva Tyrrhenum per aequor Vela darem. Tua, Caesar, aetas Fruges et agris rettulit uberes 5 Et signa nostro restituit Iovi Derepta Parthorum superbis Postibus et vacuum duellis Ianum Quirini clausit et ordinem Rectum evaganti frena licentiae 10 Iniecit emovitque culpas Et veteres revocavit artis, Per quas Latinum nomen et Italae Crevere vires famaque et imperi Porrecta maiestas ad ortus 15 Solis ab Hesperio cubili. Custode rerum Caesare non furor Civilis aut vis exiget otium, Non ira, quae procudit ensis Et miseras inimicat urbis. 20 Non qui profundum Danuvium bibunt Edicta rumpent Iulia, non Getae, Non Seres infidive Persae, Non Tanain prope flumen orti. Nosque et profestis lucibus et sacris 25 Inter iocosi munera Liberi Cum prole matronisque nostris, Rite deos prius adprecati, Virtute functos more patrum duces Lydis remixto carmine tibiis 30 Troiamque et Anchisen et almae Progeniem Veneris canemus. CARMEN SAECULARE. Phoebe silvarumque potens Diana, Lucidum caeli decus, o colendi Semper et culti, date quae precamur Tempore sacro, Quo Sibyllini monuere versus 5 Virgines lectas puerosque castos Dis quibus septem placuere colles Dicere carmen. Alme Sol, curru nitido diem qui Promis et celas aliusque et idem 10 Nasceris, possis nihil urbe Roma Visere maius! Rite maturos aperire partus Lenis, Ilithyia, tuere matres, Sive tu Lucina probas vocari 15 Seu Genitalis: Diva, producas subolem patrumque Prosperes decreta super iugandis Feminis prolisque novae feraci Lege marita, 20 Certus undenos deciens per annos Orbis ut cantus referatque ludos Ter die claro totiensque grata Nocte frequentis. Vosque veraces cecinisse, Parcae, 25 Quod semel dictumst stabilisque rerum Terminus servet, bona iam peractis Iungite fata. Fertilis frugum pecorisque tellus Spicea donet Cererem corona; 30 Nutriant fetus et aquae salubres Et Iovis aurae. Condito mitis placidusque telo Supplices audi pueros, Apollo; Siderum regina bicornis, audi, 35 Luna, puellas: Roma si vestrumst opus, Iliaeque Litus Etruscum tenuere turmae, Iussa pars mutare Laris et urbem Sospite cursu, 40 Cui per ardentem sine fraude Troiam Castus Aeneas patriae superstes Liberum munivit iter, daturus Plura relictis: Di, probos mores docili iuventae, 45 Di, senectuti placidae quietem, Romulae genti date remque prolemque Et decus omne. Quaeque vos bobus veneratur albis Clarus Anchisae Venerisque sanguis, 50 Impetret, bellante prior, iacentem Lenis in hostem. Iam mari terraque manus potentis Medus Albanasque timet securis, Iam Scythae responsa petunt superbi 55 Nuper, et Indi. Iam Fides et Pax et Honor Pudorque Priscus et neglecta redire Virtus Audet, adparetque beata pleno Copia cornu. 60 Augur et fulgente decorus arcu Phoebus acceptusque novem Camenis, Qui salutari levat arte fessos Corporis artus, Si Palatinas videt aequus aras, 65 Remque Romanam Latiumque felix Alterum in lustrum meliusque semper Prorogat aevum. Quaeque Aventinum tenet Algidumque, Quindecim Diana preces virorum 70 Curat et votis puerorum amicas Adplicat auris. Haec Iovem sentire deosque cunctos Spem bonam certamque domum reporto, Doctus et Phoebi chorus et Dianae 75 Dicere laudes. EPODON LIBER. I. Ibis Liburnis inter alta navium, Amice, propugnacula, Paratus omne Caesaris periculum Subire, Maecenas, tuo. Quid nos, quibus te vita si superstite 5 Iucunda, si contra, gravis? Utrumne iussi persequemur otium Non dulce, ni tecum simul, An hunc laborem mente laturi, decet Qua ferre non mollis viros? 10 Feremus, et te vel per Alpium iuga Inhospitalem et Caucasum Vel Occidentis usque ad ultimum sinum Forti sequemur pectore. Roges tuum labore quid iuvem meo, 15 Imbellis ac firmus parum? Comes minore sum futurus in metu, Qui maior absentis habet: Ut adsidens implumibus pullis avis Serpentium adlapsus timet 20 Magis relictis, non, ut adsit, auxili Latura plus praesentibus. Libenter hoc et omne militabitur Bellum in tuae spem gratiae, Non ut iuvencis inligata pluribus 25 Aratra nitantur meis Pecusve Calabris ante sidus fervidum Lucana mutet pascuis, Nec ut superni villa candens Tusculi Circaea tangat moenia. 30 Satis superque me benignitas tua Ditavit: haud paravero, Quod aut avarus ut Chremes terra premam, Discinctus aut perdam nepos. II. 'Beatus ille qui procul negotiis, Ut prisca gens mortalium, Paterna rura bobus exercet suis, Solutus omni faenore, Neque excitatur classico miles truci, 5 Neque horret iratum mare, Forumque vitat et superba civium Potentiorum limina. Ergo aut adulta vitium propagine Altas maritat populos, 10 Aut in reducta valle mugientium Prospectat errantis greges, Inutilisve falce ramos amputans Feliciores inserit, Aut pressa puris mella condit amphoris, 15 Aut tondet infirmas ovis; Vel, cum decorum mitibus pomis caput Autumnus agris extulit, Ut gaudet insitiva decerpens pira Certantem et uvam purpurae, 20 Qua muneretur te, Priape, et te, pater Silvane, tutor finium. Libet iacere modo sub antiqua ilice, Modo in tenaci gramine. Labuntur altis interim ripis aquae, 25 Queruntur in silvis aves, Fontesque lymphis obstrepunt manantibus, Somnos quod invitet levis. At cum tonantis annus hibernus Iovis Imbris nivisque comparat, 30 Aut trudit acris hinc et hinc multa cane Apros in obstantis plagas, Aut amite levi rara tendit retia, Turdis edacibus dolos, Pavidumque leporem et advenam laqueo gruem 35 Iucunda captat praemia. Quis non malarum, quas amor curas habet, Haec inter obliviscitur? Quod si pudica mulier in partem iuvet Domum atque dulcis liberos, 40 Sabina qualis aut perusta solibus Pernicis uxor Apuli, Sacrum vetustis exstruat lignis focum Lassi sub adventum viri, Claudensque textis cratibus laetum pecus 45 Distenta siccet ubera, Et horna dulci vina promens dolio Dapes inemptas adparet: Non me Lucrina iuverint conchylia Magisve rhombus aut scari, 50 Si quos Eois intonata fluctibus Hiems ad hoc vertat mare; Non Afra avis descendat in ventrem meum, Non attagen Ionicus Iucundior, quam lecta de pinguissimis 55 Oliva ramis arborum Aut herba lapathi prata amantis et gravi Malvae salubres corpori, Vel agna festis caesa Terminalibus Vel haedus ereptus lupo. 60 Has inter epulas ut iuvat pastas ovis Videre properantis domum, Videre fessos vomerem inversum boves Collo trahentis languido, Positosque vernas, ditis examen domus, 65 Circum renidentis Laris.' Haec ubi locutus faenerator Alfius, Iam iam futurus rusticus, Omnem redegit Idibus pecuniam, Quaerit Kalendis ponere. 70 III. Parentis olim si quis impia manu Senile guttur fregerit, Edit cicutis allium nocentius. O dura messorum ilia! Quid hoc veneni saevit in praecordiis? 5 Num viperinus his cruor Incoctus herbis me fefellit? an malas Canidia tractavit dapes? Ut Argonautas praeter omnis candidum Medea miratast ducem, 10 Ignota tauris inligaturum iuga Perunxit hoc Iasonem; Hoc delibutis ulta donis paelicem, Serpente fugit alite. Nec tantus umquam siderum insedit vapor 15 Siticulosae Apuliae, Nec munus umeris efficacis Herculis Inarsit aestuosius. At si quid umquam tale concupiveris, Iocose Maecenas, precor 20 Manum puella savio opponat tuo, Extrema et in sponda cubet. IV. Lupis et agnis quanta sortito obtigit Tecum mihi discordiast, Hibericis peruste funibus latus Et crura dura compede. Licet superbus ambules pecunia, 5 Fortuna non mutat genus. Videsne, Sacram metiente te viam Cum bis trium ulnarum toga, Ut ora vertat huc et huc euntium Liberrima indignatio? 10 'Sectus flagellis hic triumviralibus Praeconis ad fastidium Arat Falerni mille fundi iugera, Et Appiam mannis terit, Sedilibusque magnus in primis eques 15 Othone contempto sedet. Quid attinet tot ora navium gravi Rostrata duci pondere Contra latrones atque servilem manum, Hoc, hoc tribuno militum?' 20 V. 'At, o deorum quidquid in caelo regit Terras et humanum genus, Quid iste fert tumultus et quid omnium Voltus in unum me truces? Per liberos te, si vocata partubus 5 Lucina veris adfuit, Per hoc inane purpurae decus precor, Per improbaturum haec Iovem, Quid ut noverca me intueris aut uti Petita ferro belua?' 10 Ut haec trementi questus ore constitit Insignibus raptis puer, Impube corpus, quale posset impia Mollire Thracum pectora; Canidia, brevibus implicata viperis 15 Crinis et incomptum caput, Iubet sepulcris caprificos erutas, Iubet cupressus funebris Et uncta turpis ova ranae sanguine Plumamque nocturnae strigis 20 Herbasque quas Iolcos atque Hiberia Mittit venenorum ferax, Et ossa ab ore rapta ieiunae canis Flammis aduri Colchicis. At expedita Sagana, per totam domum 25 Spargens Avernalis aquas, Horret capillis ut marinus asperis Echinus ant currens aper. Abacta nulla Veia conscientia Ligonibus duris humum 30 Exhauriebat, ingemens laboribus, Quo posset infossus puer Longo die bis terque mutatae dapis Inemori spectaculo, Cum promineret ore, quantum exstant aqua 35 Suspensa mento corpora: Exsecta uti medulla et aridum iecur Amoris esset poculum, Interminato cum semel fixae cibo Intabuissent pupulae. 40 Non defuisse masculae libidinis Ariminensem Foliam Et otiosa credidit Neapolis Et omne vicinum oppidum, Quae sidera excantata voce Thessala 45 Lunamque caelo deripit. Hic inresectum saeva dente livido Canidia rodens pollicem, Quid dixit aut quid tacuit? 'O rebus meis Non infideles arbitrae, 50 Nox et Diana, quae silentium regis, Arcana cum fiunt sacra, Nunc nunc adeste, nunc in hostilis domos Iram atque numen vertite. Formidolosis dum latent silvis ferae 55 Dulci sopore languidae, Senem, quod omnes rideant, adulterum Latrent Suburanae canes, Nardo perunctum, quale non perfectius Meae laborarint manus. 60 Quid accidit? Cur dira barbarae minus Venena Medeae valent, Quibus superbam fugit ulta paelicem, Magni Creontis filiam, Cum palla, tabo munus imbutum, novam 65 Incendio nuptam abstulit? Atqui nec herba nec latens in asperis Radix fefellit me locis. Indormit unctis omnium cubilibus Oblivione paelicum. 70 A, a, solutus ambulat veneficae Scientioris carmine! Non usitatis, Vare, potionibus, O multa fleturum caput, Ad me recurres, nec vocata mens tua 75 Marsis redibit vocibus. Maius parabo, maius infundam tibi Fastidienti poculum, Priusque caelum sidet inferius mari Tellure porrecta super, 80 Quam non amore sic meo flagres uti Bitumen atris ignibus.' Sub haec puer iam non, ut ante, mollibus, Lenire verbis impias, Sed dubius unde rumperet silentium, 85 Misit Thyesteas preces: 'Venena magnum fas nefasque non valent Convertere humanam vicem. Diris agam vos; dira detestatio Nulla expiatur victima. 90 Quin, ubi perire iussus exspiravero, Nocturnus occurram Furor, Petamque voltus umbra curvis unguibus, Quae vis deorumst Manium, Et inquietis adsidens praecordiis 95 Pavore somnos auferam. Vos turba vicatim hinc et hinc saxis petens Contundet obscenas anus; Post insepulta membra different lupi Et Esquilinae alites, 100 Neque hoc parentes, heu mihi superstites, Effugerit spectaculum.' VI. Quid immerentis hospites vexas, canis Ignavus adversum lupos? Quin huc inanis, si potes, vertis minas, Et me remorsurum petis? Nam qualis aut Molossus aut fulvus Lacon, 5 Amica vis pastoribus, Agam per altas aure sublata nivis, Quaecumque praecedet fera; Tu, cum timenda voce complesti nemus, Proiectum odoraris cibum. 10 Cave, cave: namque in malos asperrimus Parata tollo cornua, Qualis Lycambae spretus infido gener, Aut acer hostis Bupalo. An, si quis atro dente me petiverit, 15 Inultus ut flebo puer? VII. Quo, quo scelesti ruitis? aut cur dexteris Aptantur enses conditi? Parumne campis atque Neptuno super Fusumst Latini sanguinis, Non ut superbas invidae Carthaginis 5 Romanus arcis ureret, Intactus aut Britannus ut descenderet Sacra catenatus via, Sed ut secundum vota Parthorum sua Urbs haec periret dextera? 10 Neque hic lupis mos nec fuit leonibus Umquam nisi in dispar feris. Furorne caecus an rapit vis acrior An culpa? Responsum date! Tacent, et albus ora pallor inficit, 15 Mentesque perculsae stupent. Sic est: acerba fata Romanos agunt Scelusque fraternae necis, Ut immerentis fluxit in terram Remi Sacer nepotibus cruor. 20 IX. Quando repostum Caecubum ad festas dapes, Victore laetus Caesare, Tecum sub alta--sic Iovi gratum--domo, Beate Maecenas, bibam, Sonante mixtum tibiis carmen lyra, 5 Hac Dorium, illis barbarum? Ut nuper, actus cum freto Neptunius Dux fugit ustis navibus, Minatus Urbi vincla, quae detraxerat Servis amicus perfidis. 10 Romanus eheu--posteri negabitis-- Emancipatus feminae Fert vallum et arma miles et spadonibus Servire rugosis potest, Interque signa turpe militaria 15 Sol adspicit conopium. Ad hunc frementis verterunt bis mille equos Galli, canentes Caesarem, Hostiliumque navium portu latent Puppes sinistrorsum citae. 20 Io Triumphe, tu moraris aureos Currus et intactas boves? Io Triumphe, nec Iugurthino parem Bello reportasti ducem, Neque Africanum, cui super Carthaginem 25 Virtus sepulcrum condidit. Terra marique victus hostis punico Lugubre mutavit sagum. Aut ille centum nobilem Cretam urbibus, Ventis iturus non suis, 30 Exercitatas aut petit Syrtis Noto, Aut fertur incerto mari. Capaciores adfer huc, puer, scyphos Et Chia vina aut Lesbia, Vel quod fluentem nauseam coerceat 35 Metire nobis Caecubum. Curam metumque Caesaris rerum iuvat Dulci Lyaeo solvere. X. Mala soluta navis exit alite, Ferens olentem Mevium: Ut horridis utrumque verberes latus, Auster, memento fluctibus. Niger rudentis Eurus inverso mari 5 Fractosque remos differat; Insurgat Aquilo, quantus altis montibus Frangit trementis ilices; Nec sidus atra nocte amicum adpareat, Qua tristis Orion cadit; 10 Quietiore nec feratur aequore, Quam Graia victorum manus, Cum Pallas usto vertit iram ab Ilio In impiam Aiacis ratem. O quantus instat navitis sudor tuis 15 Tibique pallor luteus Et illa non virilis eiulatio Preces et aversum ad Iovem, Ionius udo cum remugiens sinus Noto carinam ruperit. 20 Opima quod si praeda curvo litore Porrecta mergos iuverit, Libidinosus immolabitur caper Et agna Tempestatibus. XIII. Horrida tempestas caelum contraxit, et imbres Nivesque deducunt Iovem; nunc mare, nunc siluae Threicio Aquilone sonant. Rapiamus, amice, Occasionem de die, dumque virent genua Et decet, obducta solvatur fronte senectus. 5 Tu vina Torquato move consule pressa meo. Cetera mitte loqui: deus haec fortasse benigna Reducet in sedem vice. Nunc et Achaemenio Perfundi nardo iuvat et fide Cyllenea Levare diris pectora sollicitudinibus, 10 Nobilis ut grandi cecinit Centaurus alumno: 'Invicte, mortalis dea nate puer Thetide, Te manet Assaraci tellus, quam frigida parvi Findunt Scamandri flumina lubricus et Simois, Unde tibi reditum certo subtemine Parcae 15 Rupere, nec mater domum caerula te revehet. Illic omne malum vino cantuque levato, Deformis aegrimoniae dulcibus adloquiis.' XIV. Mollis inertia cur tantam diffuderit imis Oblivionem sensibus, Pocula Lethaeos ut si ducentia somnos Arente fauce traxerim, Candide Maecenas, occidis saepe rogando: 5 Deus, deus nam me vetat Inceptos, olim promissum carmen, iambos Ad umbilicum adducere. Non aliter Samio dicunt arsisse Bathyllo Anacreonta Teium, 10 Qui persaepe cava testudine flevit amorem Non elaboratum ad pedem. Ureris ipse miser: quod si non pulchrior ignis Accendit obsessam Ilion, Gaude sorte tua; me libertina nec uno 15 Contenta Phryne macerat. XV. Nox erat et caelo fulgebat Luna sereno Inter minora sidera, Cum tu, magnorum numen laesura deorum, In verba iurabas mea, Artius atque hedera procera adstringitur ilex, 5 Lentis adhaerens bracchiis, Dum pecori lupus et nautis infestus Orion Turbaret hibernum mare, Intonsosque agitaret Apollinis aura capillos, Fore hunc amorem mutuum. 10 O dolitura mea multum virtute Neaera! Nam si quid in Flacco virist, Non feret adsiduas potiori te dare noctis, Et quaeret iratus parem: Nec semel offensi cedet constantia formae, 15 Si certus intrarit dolor. Et tu, quicumque's felicior atque meo nunc Superbus incedis malo, Sis pecore et multa dives tellure licebit Tibique Pactolus fluat, 20 Nec te Pythagorae fallant arcana renati, Formaque vincas Nirea, Eheu, translatos alio maerebis amores; Ast ego vicissim risero. XVI. Altera iam teritur bellis civilibus aetas, Suis et ipsa Roma viribus ruit. Quam neque finitimi valuerunt perdere Marsi Minacis aut Etrusca Porsenae manus Aemula nec virtus Capuae nec Spartacus acer 5 Novisque rebus infidelis Allobrox, Nec fera caerulea domuit Germania pube Parentibusque abominatus Hannibal, Impia perdemus devoti sanguinis aetas, Ferisque rursus occupabitur solum. 10 Barbarus heu cineres insistet victor et urbem Eques sonante verberabit ungula, Quaeque carent ventis et solibus ossa Quirini, Nefas videre! dissipabit insolens. Forte, quid expediat, communiter aut melior pars 15 Malis carere quaeritis laboribus. Nulla sit hac potior sententia: Phocaeorum Velut profugit exsecrata civitas Agros atque Laris patrios habitandaque fana Apris reliquit et rapacibus lupis, 20 Ire, pedes quocumque ferent, quocumque per undas Notus vocabit aut protervus Africus. Sic placet? an melius quis habet suadere? Secunda Ratem occupare quid moramur alite? Sed iuremus in haec: 'Simul imis saxa renarint 25 Vadis levata, ne redire sit nefas, Neu conversa domum pigeat dare lintea, quando Padus Matina laverit cacumina, In mare seu celsus procurrerit Appenninus, Novaque monstra iunxerit libidine 30 Mirus amor, iuvet ut tigris subsidere cervis, Adulteretur et columba miluo, Credula nec ravos timeant armenta leones, Ametque salsa levis hircus aequora.' Haec et quae poterunt reditus abscindere dulcis 35 Eamus omnis exsecrata civitas, Aut pars indocili melior grege; mollis et exspes Inominata perprimat cubilia. Vos, quibus est virtus, muliebrem tollite luctum, Etrusca praeter et volate litora. 40 Nos manet Oceanus circumvagus; arva beata Petamus, arva divites et insulas, Reddit ubi cererem tellus inarata quotannis Et imputata floret usque vinea, Germinat et numquam fallentis termes olivae, 45 Suamque pulla ficus ornat arborem, Mella cava manant ex ilice, montibus altis Levis crepante lympha desilit pede. Illic iniussae veniunt ad mulctra capellae, Refertque tenta grex amicus ubera, 50 Nec vespertinus circumgemit ursus ovile, Nec intumescit alta viperis humus. Pluraque felices mirabimur, ut neque largis Aquosus Eurus arva radat imbribus, Pinguia nec siccis urantur semina glaebis, 55 Utrumque rege temperante caelitum. Non huc Argoo contendit remige pinus, Neque impudica Colchis intulit pedem; Non huc Sidonii torserunt cornua nautae, Laboriosa nec cohors Ulixei. 60 Nulla nocent pecori contagia, nullius astri Gregem aestuosa torret impotentia. Iuppiter illa piae secrevit litora genti, Ut inquinavit aere tempus aureum; Aere, dehinc ferro duravit saecula, quorum 65 Piis secunda vate me datur fuga. XVII. 'Iam iam efficaci do manus scientiae, Supplex et oro regna per Proserpinae, Per et Dianae non movenda numina, Per atque libros carminum valentium Refixa caelo devocare sidera, 5 Canidia, parce vocibus tandem sacris Citumque retro solve, solve turbinem! Movit nepotem Telephus Nereium, In quem superbus ordinarat agmina Mysorum et in quem tela acuta torserat. 10 Unxere matres Iliae addictum feris Alitibus atque canibus homicidam Hectorem, Postquam relictis moenibus rex procidit Heu pervicacis ad pedes Achillei. Saetosa duris exuere pellibus 15 Laboriosi remiges Ulixei Volente Circa membra; tunc mens et sonus Relapsus atque notus in voltus honor. Dedi satis superque poenarum tibi, Amata nautis multum et institoribus. 20 Fugit iuventas et verecundus color Reliquit ossa pelle amicta lurida, Tuis capillus albus est odoribus; Nullum ab labore me reclinat otium; Urget diem nox et dies noctem, nequest 25 Levare tenta spiritu praecordia. Ergo negatum vincor ut credam miser, Sabella pectus increpare carmina Caputque Marsa dissilire nenia. Quid amplius vis? O mare et terra, ardeo, 30 Quantum neque atro delibutus Hercules Nessi cruore, nec Sicana fervida Virens in Aetna flamma; tu, donec cinis Iniuriosis aridus ventis ferar, Cales venenis officina Colchicis. 35 Quae finis aut quod me manet stipendium? Effare; iussas cum fide poenas luam, Paratus expiare, seu poposceris Centum iuvencos, sive mendaci lyra Voles sonari: 'Tu pudica, tu proba 40 Perambulabis astra sidus aureum.' Infamis Helenae Castor offensus vicem Fraterque magni Castoris, victi prece, Adempta vati reddidere lumina: Et tu--potes nam--solve me dementia, 45 O nec paternis obsoleta sordibus, Nec in sepulcris pauperum prudens anus Novendialis dissipare pulveres. Tibi hospitale pectus et purae manus Tuusque venter Pactumeius, et tuo 50 Cruore rubros obstetrix pannos lavit, Utcumque fortis exsilis puerpera.' 'Quid obseratis auribus fundis preces? Non saxa nudis surdiora navitis Neptunus alto tundit hibernus salo. Inultus ut tu riseris Cotyttia Volgata, sacrum liberi Cupidinis, Et Esquilini pontifex venefici Impune ut urbem nomine impleris meo? Quid proderit ditasse Paelignas anus, 60 Velociusve miscuisse toxicum? Sed tardiora fata te votis manent; Ingrata misero vita ducendast in hoc, Novis ut usque suppetas laboribus. Optat quietem Pelopis infidi pater, 65 Egens benignae Tantalus semper dapis, Optat Prometheus obligatus aliti, Optat supremo collocare Sisyphus In monte saxum; sed vetant leges Iovis. Voles modo altis desilire turribus, 70 Modo ense pectus Norico recludere, Frustraque vincla gutturi nectes tuo, Fastidiosa tristis aegrimonia. Vectabor umeris tunc ego inimicis eques, Meaeque terra cedet insolentiae. 75 An quae movere cereas imagines, Ut ipse nosti curiosus, et polo Deripere Lunam vocibus possim meis, Possim crematos excitare mortuos Desiderique temperare pocula, 80 Plorem artis in te nil agentis exitus?' *** END OF THE PROJECT GUTENBERG EBOOK HORACE: ODES AND EPODES *** Updated editions will replace the previous one—the old editions will be renamed. Creating the works from print editions not protected by U.S. copyright law means that no one owns a United States copyright in these works, so the Foundation (and you!) can copy and distribute it in the United States without permission and without paying copyright royalties. Special rules, set forth in the General Terms of Use part of this license, apply to copying and distributing Project Gutenberg™ electronic works to protect the PROJECT GUTENBERG™ concept and trademark. Project Gutenberg is a registered trademark, and may not be used if you charge for an eBook, except by following the terms of the trademark license, including paying royalties for use of the Project Gutenberg trademark. If you do not charge anything for copies of this eBook, complying with the trademark license is very easy. You may use this eBook for nearly any purpose such as creation of derivative works, reports, performances and research. Project Gutenberg eBooks may be modified and printed and given away—you may do practically ANYTHING in the United States with eBooks not protected by U.S. copyright law. Redistribution is subject to the trademark license, especially commercial redistribution. START: FULL LICENSE THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK To protect the Project Gutenberg™ mission of promoting the free distribution of electronic works, by using or distributing this work (or any other work associated in any way with the phrase “Project Gutenberg”), you agree to comply with all the terms of the Full Project Gutenberg™ License available with this file or online at www.gutenberg.org/license. Section 1. General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg™ electronic works 1.A. By reading or using any part of this Project Gutenberg™ electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to and accept all the terms of this license and intellectual property (trademark/copyright) agreement. If you do not agree to abide by all the terms of this agreement, you must cease using and return or destroy all copies of Project Gutenberg™ electronic works in your possession. If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a Project Gutenberg™ electronic work and you do not agree to be bound by the terms of this agreement, you may obtain a refund from the person or entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8. 1.B. “Project Gutenberg” is a registered trademark. It may only be used on or associated in any way with an electronic work by people who agree to be bound by the terms of this agreement. There are a few things that you can do with most Project Gutenberg™ electronic works even without complying with the full terms of this agreement. See paragraph 1.C below. There are a lot of things you can do with Project Gutenberg™ electronic works if you follow the terms of this agreement and help preserve free future access to Project Gutenberg™ electronic works. See paragraph 1.E below. 1.C. The Project Gutenberg Literary Archive Foundation (“the Foundation” or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection of Project Gutenberg™ electronic works. Nearly all the individual works in the collection are in the public domain in the United States. If an individual work is unprotected by copyright law in the United States and you are located in the United States, we do not claim a right to prevent you from copying, distributing, performing, displaying or creating derivative works based on the work as long as all references to Project Gutenberg are removed. Of course, we hope that you will support the Project Gutenberg™ mission of promoting free access to electronic works by freely sharing Project Gutenberg™ works in compliance with the terms of this agreement for keeping the Project Gutenberg™ name associated with the work. You can easily comply with the terms of this agreement by keeping this work in the same format with its attached full Project Gutenberg™ License when you share it without charge with others. 1.D. The copyright laws of the place where you are located also govern what you can do with this work. Copyright laws in most countries are in a constant state of change. If you are outside the United States, check the laws of your country in addition to the terms of this agreement before downloading, copying, displaying, performing, distributing or creating derivative works based on this work or any other Project Gutenberg™ work. The Foundation makes no representations concerning the copyright status of any work in any country other than the United States. 1.E. Unless you have removed all references to Project Gutenberg: 1.E.1. The following sentence, with active links to, or other immediate access to, the full Project Gutenberg™ License must appear prominently whenever any copy of a Project Gutenberg™ work (any work on which the phrase “Project Gutenberg” appears, or with which the phrase “Project Gutenberg” is associated) is accessed, displayed, performed, viewed, copied or distributed: This eBook is for the use of anyone anywhere in the United States and most other parts of the world at no cost and with almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included with this eBook or online at www.gutenberg.org. If you are not located in the United States, you will have to check the laws of the country where you are located before using this eBook. 1.E.2. If an individual Project Gutenberg™ electronic work is derived from texts not protected by U.S. copyright law (does not contain a notice indicating that it is posted with permission of the copyright holder), the work can be copied and distributed to anyone in the United States without paying any fees or charges. If you are redistributing or providing access to a work with the phrase “Project Gutenberg” associated with or appearing on the work, you must comply either with the requirements of paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 or obtain permission for the use of the work and the Project Gutenberg™ trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or 1.E.9. 1.E.3. If an individual Project Gutenberg™ electronic work is posted with the permission of the copyright holder, your use and distribution must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any additional terms imposed by the copyright holder. Additional terms will be linked to the Project Gutenberg™ License for all works posted with the permission of the copyright holder found at the beginning of this work. 1.E.4. Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg™ License terms from this work, or any files containing a part of this work or any other work associated with Project Gutenberg™. 1.E.5. Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this electronic work, or any part of this electronic work, without prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with active links or immediate access to the full terms of the Project Gutenberg™ License. 1.E.6. You may convert to and distribute this work in any binary, compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including any word processing or hypertext form. However, if you provide access to or distribute copies of a Project Gutenberg™ work in a format other than “Plain Vanilla ASCII” or other format used in the official version posted on the official Project Gutenberg™ website (www.gutenberg.org), you must, at no additional cost, fee or expense to the user, provide a copy, a means of exporting a copy, or a means of obtaining a copy upon request, of the work in its original “Plain Vanilla ASCII” or other form. Any alternate format must include the full Project Gutenberg™ License as specified in paragraph 1.E.1. 1.E.7. Do not charge a fee for access to, viewing, displaying, performing, copying or distributing any Project Gutenberg™ works unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9. 1.E.8. You may charge a reasonable fee for copies of or providing access to or distributing Project Gutenberg™ electronic works provided that: • You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from the use of Project Gutenberg™ works calculated using the method you already use to calculate your applicable taxes. The fee is owed to the owner of the Project Gutenberg™ trademark, but he has agreed to donate royalties under this paragraph to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation. Royalty payments must be paid within 60 days following each date on which you prepare (or are legally required to prepare) your periodic tax returns. Royalty payments should be clearly marked as such and sent to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation at the address specified in Section 4, “Information about donations to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation.” • You provide a full refund of any money paid by a user who notifies you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he does not agree to the terms of the full Project Gutenberg™ License. You must require such a user to return or destroy all copies of the works possessed in a physical medium and discontinue all use of and all access to other copies of Project Gutenberg™ works. • You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of any money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the electronic work is discovered and reported to you within 90 days of receipt of the work. • You comply with all other terms of this agreement for free distribution of Project Gutenberg™ works. 1.E.9. If you wish to charge a fee or distribute a Project Gutenberg™ electronic work or group of works on different terms than are set forth in this agreement, you must obtain permission in writing from the Project Gutenberg Literary Archive Foundation, the manager of the Project Gutenberg™ trademark. Contact the Foundation as set forth in Section 3 below. 1.F. 1.F.1. Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread works not protected by U.S. copyright law in creating the Project Gutenberg™ collection. Despite these efforts, Project Gutenberg™ electronic works, and the medium on which they may be stored, may contain “Defects,” such as, but not limited to, incomplete, inaccurate or corrupt data, transcription errors, a copyright or other intellectual property infringement, a defective or damaged disk or other medium, a computer virus, or computer codes that damage or cannot be read by your equipment. 1.F.2. LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the “Right of Replacement or Refund” described in paragraph 1.F.3, the Project Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project Gutenberg™ trademark, and any other party distributing a Project Gutenberg™ electronic work under this agreement, disclaim all liability to you for damages, costs and expenses, including legal fees. YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE PROVIDED IN PARAGRAPH 1.F.3. YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH DAMAGE. 1.F.3. LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a written explanation to the person you received the work from. If you received the work on a physical medium, you must return the medium with your written explanation. The person or entity that provided you with the defective work may elect to provide a replacement copy in lieu of a refund. If you received the work electronically, the person or entity providing it to you may choose to give you a second opportunity to receive the work electronically in lieu of a refund. If the second copy is also defective, you may demand a refund in writing without further opportunities to fix the problem. 1.F.4. Except for the limited right of replacement or refund set forth in paragraph 1.F.3, this work is provided to you ‘AS-IS’, WITH NO OTHER WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT LIMITED TO WARRANTIES OF MERCHANTABILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE. 1.F.5. Some states do not allow disclaimers of certain implied warranties or the exclusion or limitation of certain types of damages. If any disclaimer or limitation set forth in this agreement violates the law of the state applicable to this agreement, the agreement shall be interpreted to make the maximum disclaimer or limitation permitted by the applicable state law. The invalidity or unenforceability of any provision of this agreement shall not void the remaining provisions. 1.F.6. INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone providing copies of Project Gutenberg™ electronic works in accordance with this agreement, and any volunteers associated with the production, promotion and distribution of Project Gutenberg™ electronic works, harmless from all liability, costs and expenses, including legal fees, that arise directly or indirectly from any of the following which you do or cause to occur: (a) distribution of this or any Project Gutenberg™ work, (b) alteration, modification, or additions or deletions to any Project Gutenberg™ work, and (c) any Defect you cause. Section 2. Information about the Mission of Project Gutenberg™ Project Gutenberg™ is synonymous with the free distribution of electronic works in formats readable by the widest variety of computers including obsolete, old, middle-aged and new computers. It exists because of the efforts of hundreds of volunteers and donations from people in all walks of life. Volunteers and financial support to provide volunteers with the assistance they need are critical to reaching Project Gutenberg™’s goals and ensuring that the Project Gutenberg™ collection will remain freely available for generations to come. In 2001, the Project Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure and permanent future for Project Gutenberg™ and future generations. To learn more about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and how your efforts and donations can help, see Sections 3 and 4 and the Foundation information page at www.gutenberg.org. Section 3. Information about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non-profit 501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal Revenue Service. The Foundation’s EIN or federal tax identification number is 64-6221541. Contributions to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation are tax deductible to the full extent permitted by U.S. federal laws and your state’s laws. The Foundation’s business office is located at 809 North 1500 West, Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887. Email contact links and up to date contact information can be found at the Foundation’s website and official page at www.gutenberg.org/contact Section 4. Information about Donations to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation Project Gutenberg™ depends upon and cannot survive without widespread public support and donations to carry out its mission of increasing the number of public domain and licensed works that can be freely distributed in machine-readable form accessible by the widest array of equipment including outdated equipment. Many small donations ($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt status with the IRS. The Foundation is committed to complying with the laws regulating charities and charitable donations in all 50 states of the United States. Compliance requirements are not uniform and it takes a considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up with these requirements. We do not solicit donations in locations where we have not received written confirmation of compliance. To SEND DONATIONS or determine the status of compliance for any particular state visit www.gutenberg.org/donate. While we cannot and do not solicit contributions from states where we have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition against accepting unsolicited donations from donors in such states who approach us with offers to donate. International donations are gratefully accepted, but we cannot make any statements concerning tax treatment of donations received from outside the United States. U.S. laws alone swamp our small staff. Please check the Project Gutenberg web pages for current donation methods and addresses. Donations are accepted in a number of other ways including checks, online payments and credit card donations. To donate, please visit: www.gutenberg.org/donate. Section 5. General Information About Project Gutenberg™ electronic works Professor Michael S. Hart was the originator of the Project Gutenberg™ concept of a library of electronic works that could be freely shared with anyone. For forty years, he produced and distributed Project Gutenberg™ eBooks with only a loose network of volunteer support. Project Gutenberg™ eBooks are often created from several printed editions, all of which are confirmed as not protected by copyright in the U.S. unless a copyright notice is included. Thus, we do not necessarily keep eBooks in compliance with any particular paper edition. Most people start at our website which has the main PG search facility: www.gutenberg.org. This website includes information about Project Gutenberg™, including how to make donations to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks.