The Project Gutenberg EBook of Panayam ng Tatlong Binata, Unang Hati, by Cleto R. Ignacio This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included with this eBook or online at www.gutenberg.org Title: Panayam ng Tatlong Binata, Unang Hati Author: Cleto R. Ignacio Release Date: December 6, 2004 [EBook #14270] Language: Tagalog Character set encoding: ISO-8859-1 *** START OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK PANAYAM NG TATLONG BINATA *** Produced by Tamiko I. Camacho, Jerome Espinosa Baladad and PG Distributed Proofreaders. Produced from page scans provided by University of Michigan
[Transcriber's note: Tilde g in old Tagalog which is no longer used is marked as ~g.] [Paalala ng nagsalin: May kilay ang mga salitang "ng, mga," at iba pa upang ipakita ang dating estilo sa pag-sulat ng Tagalog na sa ngayon ay hindi na ginagamit.]
| Bagaman di ninyo
gawi ang maglibang sa gawa nang isang walang wastong malay na gaya ko nangang hindi nasilayan ni munting banaag niyong karunungan. Paanhin mo'y laking tuwa na nang dibdib na handugan kita nang pamawing hapis utang kong dakila kundi ipagkait ang iyong hinahong manga paglilirip. Labis ang saganang pasasalamat ko kundi ka mayamot at pagtamanan mo na basahin yaring alay ko sa inyo ulirang usapan nang binatang tatlo. At mapagkukunan mo rin nang uliran kung hindi ka lubhang may pagkapihikan at di lahi niyong mahilig sa bagay na likuin kahi't matuwid na daan. Sabi ko'y tigila't ang pantas mong lining ang may kaya'y sukat pakatalastasin ang sirang talata'y gawin ang ibigi't ang tula'y huwag mo lamang na baguhin. |
| May isang binatang
mahirap ang buhay na nasok sa Hari nang paninilbihan ayon sa kaniyang kabaitang sakdal sa Hari't sa Reynang kinagigiliwan. Lubos ang kanilang pagkakatiwala at di nasubukan nang lihis na gawa kaya't ilinagay nilang magalaga niyong sa Princesang halamang sagana. Nakalugdan naman bunying Princesa yaong kabaita't kasipagan niya at sampo pa niyong man~ga piling Dama pagka't ayos mahal kahi't taong mura. Bakit may taglay ring munting kagandahan ang kiyas at tindig ay timbang na timbang mabuting man~gusap kaya't kaulayaw na lagi nang Dama't nang Princesang mahal. N~gala'y si Honrado nang abang binata ulila sa Ama't kapatid ma'y wala kaya ang kaniyang kaupahang madla ang sumusahod ay Inang nagaruga. Siya ay maagang nagpapahin~galay at kung hatinggabi nagdidilig naman pagka't nagsisimba kung madaling araw at ito'y siya nang pinagkaratihan. Pagdating sa hardin siya'y mamimitas niyong sarisaring maban~gong bulaklak saka sa Princesa ay dadalhing agad doon ginagawa ang balang iatas. Kung nagaayos nang bulaklak ay siya ay hinihilin~gan nang Princesa't Dama na magsalita nang buhaybuhay baga na ikaaaliw niyong lungkot nila. Madalas din niyang magina kasagutan sa Princesa't Dama kung hinihilin~gan na baka ang aking hindi karunun~gang magaalita'y inyo namang pagsawaan. Tugon n~g Princesa'y kung gayong dahil wika ko sa iyong huwag kang manimdim parang kita mo na yaring loob namin na kasing isa nang kalooban mo rin. Kinakatha niyang isinasalaysay ay ang isang abâ at isang may dan~gal na kahi't sing isa yaong katauhan ay sahol ang uri nang hamak sa mahal. Kaya ang pagsinta n~g may uring hamak gaano mang laki ay di maisaad kawan~gis nang isang maban~gong bulaklak na sa sarile nang tangkay nalalagas. Anopa't sa tuwing siya'y hihilin~gan na magsalita nang man~ga buhaybuhay nagpapahalata niyong kalagayan nang lihim na sinta niyang inin~gatan. Sa gayong palaging man~ga bigkas niya napapansin naman nang bunying Princesa kaya n~ga at pilit na tinanong siya na kung sino yaong dukhang sinisinta. Hiling mo pong ito'y kung ipatanto ko ay kamatayang ko't sukal nang loob mo titiisin ko na karatnan ma'y ano't huwag nang maturang taksil pa sa iyo. Anitong Princesa'y kung sa ganang akin ang nais mong sinta'y di ko hahabagin n~guni at paano ang aking gagawin ay kamatayan mo kung kita'y giliwin. Pagka't di papayag ang Hari kong Ama na sa dugong hamak ako'y magasawa at di sasalang ipapapatay niya't laking kadustaan sa cetro't korona. Kaya kung ang iyong pagsinta ay tunay at ibig mong ako'y maging kapalaran ay pagpilitan mong humanap nang dan~gal nang ang pagsinta mo ay hindi masayang. Sa dahilang kapag dugo nang mataas ikaw, sa kay Ama'y kusang mararapat at siya'y wala na namang ipipintas sampung tanang man~ga konseherong lahat. Dama'y nan~ga dingig ang sinabing ito silang lahat nama'y pawang nan~gagpayo anila'y humanap nang karangalan mo na maglakbay kahit sa ibang Reyno. Yaong si Honrado'y sa laking paggiliw ang payo nang Dama'y kusang minagaling at pinasiya nang lubos sa panimdim na man~gibang lahi't dan~gal ay hanapin. Lalo ang Princesang mahigpit ang atas na huwag bayaang araw ay lumipas sa laking hinayang sa pusong matapat niyong si Honradong loob na banayad. Wika nang Princesa'y ang taning kong bigay sa iyo ay hustong limang taon lamang sa parurunan mo ay huwag mabalam nang hindi mainip akong maghihintay. Oras na daraa'y panghinayan~gan mo ayon sa malaking awa ko sa iyo pahalagahan mo ang bilin kong ito't laging gunitaing naghihintay ako. Yayamang kung gayon kay Honradong saad na ang pagirog ko'y iyong minatapat ay magpupumilit na ako'y hahanap niyong karan~galan buhay ma'y mautas. Loobin na wari nang Dios na Poon at Virgen Mariang dating mapagampon sa madlang sakuna ako'y ipagtanggol at ang aking nasa'y kamtan ding hinahon. Kaya n~ga sa lahat ako ay paalam at pipiliting kong kumita pang dan~gal at itulot nawa niyong kalan~gitan na magkikita rin tayong mahinusay. Siya'y lumakad na't sa Ina'y humarap at ipinamalay ang sa pusong han~gad bagaman sa dibdib nang Ina'y masaklap ay napaayon din sa pita nang Anak. Lumuhod na siya't humalik nang kamay Ina'y lumuluha na binendisyonan maganap ang lahat niyang kailan~gan yamao't sa harap nang torre nagdaan. Kasalukuyan n~gang ang Princesa't Dama'y na sa durun~gawa't hinihintay siya ang lagak na wika'y paalam aniya at magkapalad ding tayo ay magkita. Ang Princesa't Dama'y dinayo nang lunos sa pagalis niyong may magandang loob n~guni't kailan~gan naman nang pagirog yaong karan~galan ikapapanulos. Tuloy ang kanyang mabilis na lakad niyong paglalakbay sa tun~go nang han~gad doon sa sasakyan siya'y nakiusap na maging utusan, kahit walang bayad. Pinaayunan din yaong hiling niya kaya n~ga't sa daong lumulan nagdaka linisan ang kaniyang bayang Castilla at tinun~go niya yaong Inglaterra. Di lubhang nalaon ay dumating naman sila, at sumadsad sa dalampasigan nagkataong noong siya ay dumatal ay may embajadang sa guerra ang pakay. Kasalukuyan nang tinitipong lahat ang man~ga sundalong sa digma'y lalabas sa puno nang hukbo siya ay humarap hin~gi ay masama kung magiging dapat. Tinanggap at siya'y tinuruan tuloy sa pagsusundalo kung may kayang ukol at nang makilalang may ganap na dunong binigyang tunkuling sa kanya'y ayon. Kaya't kasama na hukko'y nang lumakad sa man~ga Persiano ay nakipaglamas ang General nila'y kinapos nang palad sa pakikibaka buhay ay nautas. Nang matanto niyang patay ang General umuna sa hanay siya at sumigaw nang wikang iubos ang lakas at tapang at ating lusubing lahat ang kaaway. Saka sinibasib nang katakottakot hukbo nang Persiano'y nagkasabogsabog babakang General nila ay nakubkob nabihag sapagka't di nakapaglagos. Ang di nakatakbong kawal na kalaban ay nakasama nang bihag na General nang magbalik na sila sa kaharian ay hindi masayod yaong kasayahan. Tuloy inusisang General nang hukbo pagdaka anila'y napatay sa kampo siyang nagpauna yaong si Honrado at aming inusig ang man~ga Persiano. Sa mabuti niyang ginawang paraan man~ga loob naming lahat ay tumapang kaya n~ga't ang hindi sumukong kalaban nalagak sa kampo ang kanilang bangkay. Yaong kay Honradong katapan~ga't liksi dinaig ang gayong kalabang marami sa balitang Paris ay di mahuhuli yaong karahasang di sukat masabi. Emperador naman tuwa'y sabihin pa kaya't si Honrado'y tinawag pagdaka binigyan nang tusóng karan~galan baga na isa sa m~ga Generales niya. Ipinakilala sa madla rin naman ang bagong General na ganap ang tapang magmula na noo'y pinagkatakutan yaong Inglaterra nang man~ga kaaway. Totoong namahal yaong si Honrado doon sa Monarka't man~ga konsehero gayon din sa lahat nang man~ga soldado pagka't may dan~gal na'y mababa ring tao. Ang dalawang taon ay nang makaraan ang Francia'y kanya na nabalitaan na sa man~ga turko,y makikipaglaban dahil sa sigalot na di magkahusay. Nuhang pahintulot siya sa Monarka na punong pan~gulo niyong Inglaterra inayunan naman yaong hiling niya kaya n~ga't sa Francia'y tumun~go pagdaka. Nang sa Emperador sa Francia'y maharap ay ipinagsabi ang kanyang han~gad mahinahon namang siya ay tinanggap at ang kalagayan niya'y natalastas. Kabilang na isa siya sa General na sa man~ga Turko'y makikipaglaban at ang hukbo niyang unang sasalakay at yaon ang yaring pinagkasunduan. Lumakad noon di't tinun~go pagdaka yaong m~ga morong kanilang kabaka makaitlong hintong nagpamuok sila hanggang sa kinamtan nila ang biktorya. Nagbalik na silang nagsisipagdiwang habang lumalakad ay isinisigaw nang lahat ang wikang mabuhay mabuhay ang ating bayaning bantog na General. Sa labas nang bayan sila ay humantong ang kalakhang hukbo nama'y sumalubong kasama rin doon yaong Emperador man~ga pagsasayá ay walang kaukol. Yaong Emperador ay agad niyakap ang General niya't tuwa'y dili hamak malabis ang puri at pasasalamat sa General niyang may loob na tapat. O konseheros ko anang Emperador sa inyo ay aking kahilin~gan n~gayon na siya ay aking bibigyan nang tusong Generalisimo, hintay ko ang tugon. Emperador namin ang sagot nang lahat sunod po ang aming loob na matapat noon din ang tusó'y agad iginawad at ipinagbiba nang puspos na galak. Matapos tanggapin yaong karan~galan doo'y nalagak din na mahabang araw malibang panahon ay nabalitaan Rusia ay gueguerra sa man~ga Masulman. Humin~gi ring tulot siya n~ga sa Francia at linakbay yaong Imperyo nang Rusia at sa Emperador humarap pagdaka at hinin~ging siya'y isama sa guerra. Nang mapagkilala'y tinanggap ding agad niyong Emperador na labis nang galak ang kalakhang hukbo ay nang maigayak sa taning na araw sila'y nagsilakad. Sa luwal na laa'y nang dumating sila tumigil at sila'y nagpaembahada sa man~ga Musulmang lumabas pagdaka at pasisimulan ang pagbabatalya. Di lubhang nalaon nama'y napaluwal at ginanap nan~ga yaong paglalaban at namook namang leon ang kabagay itong si Honradong bayaning General. Sa di nagtitigil nilang paglalamas yaong man~ga bangkay sa lupa'y nagkalat ang man~ga Musulma'y sa malaking sindak ay nan~gagalsuko't sila'y napabihag. At sampu pa niyong pan~gahas na Sultan sumuko't, nagbayad nang malaking yaman sila'y umuwi nang dala ang tagumpay at nan~gagsasayáng hindi ano lamang. Yaong Emperador at tanang ginoo ay nagsisalubong doon sa nanalo ang nagsasaliwang sigawan nang tao ay wikang mabuhay ang pan~gulong hukbo. Bunying Emperador ay niyakap naman yaong si Honrado't saka ang tinuran salamat ó bantog na aking General sa iyong dakilang iwing katapan~gan. Mula n~gayo'y ikaw ang siyang pan~gulo bilang na General nang aking Imperyo tanggapin mo n~gayon itong kaloob ko na tusón nang pagka Generalisimo. Tuloy ang winika sa basalyong tanan hayo't ipagbiba ang ating General at ayon sa taglay niyang katapan~gan ang sigaw nang lahat mabuhay mabuhay. Anopa't ang baya'y nalimutan halos sa boong magdamag ang gawing matulog dahil sa General na naging kilabot tuwa at pagpuri ay hindi masayod. Yaong si Honrado'y tutoong namahal sa Emperador at sa tao mang bayan n~guni't si Honrado'y naninimdim nama't tapos na ang taning nang Princesang mahal. Kaya n~ga at gulong lagi ang panimdim niyong naghihintay na Princesang giliw sa araw at gabi ay di magupiling niyong kay Honrado na hindi pagdating. Bakit n~ga ang Hari na kaniyang Ama ay ipinagyaring ipakakasal siya sa Konde Milano, n~guni't naabala't isang taóng taning ang hinin~gi muna. Sa hiling na yaon ang Ama'y pumayag at di muna ibig habagin ang Anak kung kaya tumaning ang himalang dilag ay sa paghihintay sa nalayong dilag. Nang limang taón na't labingisang buwan ang sa kay Honradong pan~gin~gibang bayan ang tatlong Imperyo'y pinagpaalaman nang paguwi sa kaniyang kaharian. May isang buwan ding araw na mahigit bago napatuloy gayak sa pagalis dahil sa kasamang magsisipaghatid na man~ga maginoo at soldadong kabig. Tatlong Imperyo ay may kanikaniya na man~ga sasakya't inihatid nila tulo'y nagpasabi doon sa Kastilya yaong tatlong man~ga bantog na Monarka. Na darating yaong bantog na General ay gawin ang lubos na man~ga pagtanaw tangkilikin nila't in~gatan ang buhay at gugulin yaong lubos na pagtanaw. Kaya't sa Kastilya'y naghandang magaling nang isasalubong doon sa pagdating sarisaring arko at sutlang panabing sa buong lansan~gang nagbibigay aliw. Araw na panahon sa dalampasigan ang Princesa naman ay ikinakasal sapagka't tapos na ang tadhanang araw ay wala nang sukat magawang dahilan. Sa araw na yao'y dalawa ang sayá una'y sa General saka sa Princesa man~gagsasaliwan ang man~ga musika at putok nang kanyon doon sa muralya. Nan~gagsisalubong ang tanang ginoo doon sa Kastilya't ang man~ga soldado at itinuloy na sa Real Palasyo na itinalaga nila kay Honrado. Isa man ay walang nakakikilala doon sa General na balitang sigla anopa't ang lahat ay nan~gagsasayá tan~ging nalulungkot lamang ang Princesa. Na nakasal doon sa di kasing giliw kung kaya malaking lumbay sa panimdin sa naging esposo niya ay hiniling isang buwang siya'y huwag kausapin. Hayaang sa torre siya ay tumahan sa piling nang Damang dating kaalakbay tinulutan naman yaong kahilin~gan kaya n~ga't sa torre doon din lumagay. Nang naroroon na ang bunying Princesa ay ipinahayag sa kanyang Dama anhin ko man yaong dumating aniyang General, ay yaong ating kakilala. Sapagka't General sa tatlong Imperio gayon ang balita nang lahat nang tao kundi siya'y ano't maglalakbay dito saka di kilala nang kahima't sino. Anang man~ga Dama ay baka siya n~ga kung gayon ay tunay na kaawaawa at wala nang palad na napakaaba na gaya nang gayong pagkapan~ganyaya. Sumunod sa iyong dan~gal ay hanapin saka daratnang kang may iba nang giliw kan~gino ma'y walang matinding damdamin na gaya nang gayong hirap na daratnin. Usap nila'y patdin at ang isalaysay ay yaong dumating na bunying General hindi makilala ang tunay na n~gala't Konde de Kastilya kung tawagin lamang. N~guni't nagpasabi yaong Haring Ama na makipagkita ang Dama't Princesa sa General na panauhin nila't ugali nang man~ga mahal na talaga. Samantalang di pa dumarating naman ang bunying Princesa ay napagusapan nang man~ga konseho't nang tan~ging General at naibalita yaong pagkakasal. Nang sa kay Honradong balita'y matatap ang masidhing lumbay sa puso'y tumarak kundi nahihiya sa man~ga kaharap ang luha'y ibig nang sa mata'y pumulas. Saka nang tanggapin nang Princesa't Dama ang bilin nang Hari ay nagsigayak na at sa palasyo ay nan~gaglakbay sila't bilang sa General makikipagkita. Nang mapanhik sila doon sa palasyo agad nakilala yaong si Honrado nang Princesa't Dama kaya n~ga't nanglumo ang puso't sa lumbay na di mamagkano. Walang maibati yaong man~ga Dama doon sa General, kundi ang kumusta sapagka't talastas nilang parapara na kumitang dan~gal, ayon sa Princesa. At nang magkaroon nang malaking dan~gal datnan ang Princesa'y na sa ibang kamay gaanong bubugso kayang kalumbayan sa dibdib nang abang sawing kapalaran. Hindi nakatagal ang matang tumitig nang bunying Princesa sa malaking hapis kaya't napaalam na tigib nang hapis na ang dalamhati ay di maisulit. Pagdating sa torre nang bunying Princesa sa lahat nang Dama'y ang sinabi niya ang ginawang ito nang Hari kong Ama'y ikamamatay ko na walang pagsala. Isang taóng taning kaya ko hinin~gi upang ang dahila'y kanyang mawari di ko maisaad naman yaong sanhi at baka siya pang lalong ikasawi. Mawiwikang bakit nakipagsuyuan sa dugong mababang walang kamahalan kaya ang bibig ko ay hindi mabuksan sa takot kung ako ay makagalitan. Ang buong may sala'y ako rin at ako sa naabang palad niyong si Honrado ang hiling kong dan~gal ay niyong matamo sinta ko'y luoy nang dumating dito. Pagsunod kay Ama ang naging salabid na ako'y nakasal sa di iniibig ito'y siyang sanhi nang ikapapatid nang kaawaawang buhay kong nalait. Si Honrado nama'y sa malaking lumbay sa Hari't konseho siya'y napaalam hinanap ang kubo niyong Inang hirang at niyong makita'y humalik nang kamay. Ina ni Honrado'y lubos na nagtaka anak na General ay di makilala kung hindi ang n~gala'y nang ipahayag na kaya di masabi ang tinamong sayá. Ligaya nang Ina'y paganhing isaysay gaya ni Honradong sapupo nang lumbay agadagad siyang gumawa nang liham gayari ang sabing nan~gapapalaman. Alan~gan mang kahi't sa kamahalan mo na pahatdan liham nang imbing lagay ko ay aking hinamak ang lahat nang ito ayon sa hirap kong nagbuhat sa iyo. Di ko sana ibig masalang ang sugat nang puso kong lalang n~g sinta mong sukab paanhin mo'y di na matiis ang antak at yaring hinin~ga'y ibig na pumulas. Tunay ang pagasang wagas sa panimdim na ako ang iyong kasing isang giliw sa utos mong dan~gal ay aking hanapin kaya pinuhunan ang buhay na angkin. Sa awa nang lan~git ay aking kinamtan ang lalong dakilang man~ga karan~galan at ako'y naligtas sa kapahamaka't nang dumating dito ay walang kamatayan. Diwa'y hinan~gad mo na malayo ako at nang mapanulos sa kasintahan mo di ka na nahabag sa ginawang ito na akong aba na'y siyang pinag ilo. Wariin mong mula niyon lisanin ka na ako'y mawalay sa dalawang mata walang kaaliwan ang taglay kong dusa kundi ang gunitang sa iyo'y suminta. Siyang naging dahil nang hirap kong ito ang tapat na aking pagsunod sa iyo katuwiran kaya itong ginawa mo dugo ka pa namang turing maginoo. Hindi ko na sana ibig ipamalay sa iyo nang una ang sintang sinimpan baka siya ko pang lalong ipagdamdam at saka ito rin ang kinahinatnan. Puso ko'y panatag at hindi gunita na iyong asalin ang gawang magdaya tinabunan mong sa limot ang awa, at ako'y linunod sa dagat nang luha. Bakit naisip pa kaya ang magbalik dito sa Kastilya nang palad kong amis yayamang ang aking kasuyuang dibdib n~gayo'y sa iba nang kandun~gan nahilig. Aanhin ko itong man~ga karan~galan na atas nang sinta kaya pinaglakbay General man akong balita nang tapang n~guni't sa pagsinta'y kusang nalupaypay. Patawad patawad Princesa at Dama ang pinagtiyagang ilubog sa dusa ¿anong kataksilan sa pagkikilala ang gawa kong hindi ninyo minaganda? ¡Maanong bahid man ay pinamalayan sa akin, ang inyong man~ga kasuklaman huwag itinaboy sa kapahamakan sa malayo't maging dito'y kamatayan. Ang sinisisi ko'y ako ri't di iba na kusang nadaya ay di alumana nasabik ang puso sa maling pagasa di magtiis namang buhay ay mapaka. Hanggang dito't yamang wala n~g panahon itong nalugami sa pagkaparool akong inayop mo'y di na malalaon sa dustang libin~ga'y pilit na hahantong. Sulat ay sinarha't ipinadala na sa may dalamhating mahal na Princesa nang tanggapin nama't laman ay mataya malaong oras ding nawalang hinin~ga. Yaong man~ga Damang nan~gagsisaklolo ay labis nang awa nila kay Honrado saka sa Princesa sa nangyaring ito na napagbintan~gan ay hindi tutoo. Makamalay tao ang nawalang isip luha'y tumutulong gumawa nang titik upang mailuwal ang laman nang dibdib at nang matutulan ang bintang na lihis. |
| Honrado ay mali ang
iyong paratang na yaong hiling kong pagkita nang dan~gal sa iyo ay isang pagdaraya lamang ang gayo'y huwag mong isagunamgunan. Kung mabubuksan mo lamang yaring dibdib ang katutoha ana'y iyong malilirip kung tunay n~ga akong taksil sa pagibig na gaya nang iyong tadhana sa titik. Labis ang sa iyo'y aking paghihintay at ikaw ang sinta na inaasahan n~guni at si Ama ang may kaibigán na siyang pumilit na ako'y pakasal. Gayon ma'y sa paghihintay ko sa iyo isang taóng taning yaong hinin~gi ko at inaasahan yaong pagdating mo ganap na'y di ka pa dumarating dito. Halata nang lahat na lubhang matamlay ang aking pagsunod nang kami'y pakasal di lamang mangyaring si Ama'y masuway pagka't masasawi ako sa katwiran. Saka nabalitang dito ay darating General na n~galan ay di nalilining nasok sa loob kong ikaw na marahil kaya nang kasal na ako ay tumaning. Isang buwang huwag na pakialaman ako at dito rin sa torre tatahan at nang makita kong ikaw ang dumatal ang katauhan ko'y nanaw sa katawan. Nang dumalaw kami at nang lisanin ka luha'y di mapigil sa taglay kong dusa sampu nang lahat kong kaakbay na dama at sanhi sa iyong naulilang sinta. Honrado ay walang bahid pagsusukab yaring aking puso tungkol sa pagliyag at sa katunayan niyaring pan~gun~gusap sangla yaring buhay na n~gayo'y lilipas. At kung linoob man n~g giliw kong Ama na ako sa ibig niya magasawa di rin mangyayaring kanyang makasama ako at sa hukay ay mahihimbing na. Lalo ko pang tuwa kung magkakagayon at maiisban na ako nang linggatong sa hindi ko nasa'y yamang napalulong aking lilisanin naman ang panahon. Baga man at turing na ako'y nakasal ang kalinisan ko'y di nadurumihan sapagka't sa aking puso ay masukal ang pakikiisa sa di kasintahan. Kaya ang samo ko'y patawarin ako sa isa nang buhay magkikita tayo doo'y walang salang makikilala mo kung talagang ako ay taksil sa iyo. Mayari ang sulat ay ipinadala sa tapat na loob na kaniyang Dama nang sa kay Honradong laman ay mabasa ang sakit nang puso ay naululan pa. Saka n~g sa Damang saysayin ang bagay niyong sa Princesang laging paghihintay yaong si Honrado ay sinisi naman ang pagkalaon sa ibang kaharian. Tanang bagaybagay nang maibalita ay naghiwalay nang kapuwa may luha na tulad sa isang buhay ang nawala at bató nang dibdib ang hindi maawa. Nang dumating doon sa torre ang Dama usap ay sinabi doon sa Princesa ay lalong lumala ang sa pusong dusa at ang dalamhating di sukat makaya. Ito na ang mulang ipinagkaramdam nang pusong nalugmok sa kapighatian kaya't hiniling nang siya'y magkumpisal at sa kamataya'y humanda ang buhay. Kaya n~ga't ang tuwa ay biglang lumipas at sa kalumbayan sila'y nan~galagak Princesa'y humin~gi nang tawad sa lahat sa hanay nang madla, buhay ay nautas. Sabihin ang lumbay at man~ga pagtan~gis nang mahal na Hari sa Anak na ibig at sa puso niya ay lumiligalig ang pagaasawang parang ipinilit. Pagka't mula nang kanyang ipakasal siyang naging sanhing ipinagkaramdam kaya n~ga at siya'y kahit nakasal man ang naging asawa'y di nakaulayaw. At di ko nakitang dinalaw nang tuwa at sa kalumbaya'y nalugaming kusa kahima't tipirin ay nahahalata yaong kalungkutang di ko mapaghaka. Matinding damdamin naman nang asawa na nakasal sila ay di nagkasama saka biglangbiglang siya'y nan~gulila ito ang tunay na dalamhati niya. Pananaghoy nila muna'y aking lisan gaya nang kanilang ilibing ang bangkay kasama ang lahat nang kaginoohan ang tanang soldado ay gayon din naman. Ang Hari at saka ang bunying asawa na ikinamatay nang abang Princesa saka si Honrado't tanang kawal niya sa libing na yao'y kaalakbay sila. Hanggang sa dumating doon sa Simbahan at sa laang tumba'y ilagay ang bangkay ginawa ang madlang man~ga katungkulan na pananalan~gin sa man~ga namatay. Tanang kailan~gan ay nang maganap na ay ibinaba nang bangkay nang Princesa at binendisyonan niyong Haring Ama at nakipagkamay naman ang asawa. Gayon din ang lahat nang kaginoohan parapara sila na nakipagkamay tan~gi si Honradong bayaning General na siya n~ga lamang kahulihulihan. Kamay ni Honrado ay niyong igawad kamay nang Princesa'y iniabot agad at saka ang man~ga mata'y idinilat nagbuntong hinin~ga't gayari ang saad: Ikaw n~ga ang sintang tunay kong katipan na siya kong laong pinahintayhintay at saka kasal na nang dito'y dumatal ako sa hindi ko kinagigiliwan. N~guni at sa ating suyuang maganda tapat sa puso ko na di magiiba kaya n~ga n~gayon din ay magkumpisal ka at malilibing din na kasunod kita. Anopa't ang tana'y pawang nanggilalas na nan~gakakitang doon ay kaharap at sampo nang Hari ay nakatalastas na yaon ang siyang kasuyo nang anak. Matapos isulit ang ganoong bagay muling ipinikit ang mata nang bangkay si Honrado nama'y agad nagkumpisal at di rin nalao't nakitil ang buhay. Nang mailibing na yaong si Honrado umuwi noon din ang man~ga soldado sa kanikanilang pinagmulang Reyno at ibinalita ang nangyaring ito. Tatlong Emperador ay sa kagalitan nagpaembahada silang sabaysabay at pinaguusig ang nawalang buhay nang lubhang bayaning kanilang General. Sa takot nang Haring hindi hamakhamak ay sa Emperador na tatlo'y humarap mahinahon niyang inahin~ging tawad ang pagiibigang di niya talastas. Kung ang anak niya ay nagpahiwatig na may katipanan siyang iniibig di ko pipiliti't baka n~ga masapit ay ang gaya n~gayong buhay ay napatid. Ang tatlong Monarka ay dinin~gig naman ang sa Haring samo't man~ga karain~gan yaon din ang mulang ipinagkaramdam nang Hari at siya ay nakitlang buhay. |
| Walang katuwiran
anak ay pilitin sa bagay na pakikipagisang giliw karampatan munang sila ay tanun~gin ang isa at isa'y nang walang sisihin. Katungkulan din n~ga na ipili nila nang lalong mabuti na maging asawa kailan~gan naman ang ipakilala yaong tutun~guhing hindi natataya. Lubha pa kung tunay nilang nalilirip na ang kasintahan ay ugaling pan~git sawayin at bigyang hatol na matuwid at in~gatang huwag daanin sa galit. Yaong malubay na pagpapaunawa at huwag ang man~ga salitang gahasa pagmura't tun~gayaw at man~ga pagsumpa na bagkus nakapaguulol nang sama. At kung ang anak pa ay walang pitagan sasagutsagutin ang isang magulang nang kasakitsakit na paglapastan~gan sa dapat suyuin nila at igalang. Bakit karaniwan nang man~ga inanak kapag nasansala sa adhikang linsad itinatakwil na nila ang paglin~gap sa utang na walang katapatang bayad. |
| May isang soldado
ang Haring maran~gal na wala nang Ama't mahirap ang buhay ang nagaaruga ay Ina na lamang sa bugtong na anak niyang minamahal. Hindi ibig halos mawalay sa titig ang kaniyang bunsong pinakaiibig dan~gan di mangyaring siya ay mapalit ay hahalinhan na't hirap ay mabihis. Sa pagsusundalo'y nang ilan nang buwan tumanggap nang atas nang haring maran~gal sa puno nang torre nang Princesang mahal kabilang na isa sa man~gagbabantay. N~g araw ring yaon sila'y lumakad na't tinun~go ang torre nang bunying Princesa nang dumating doo'y tinamaang mata sa Princesang dilag na kaayaaya. Kaya't mula noon sa puso'y natanim yaong sa Princesang kagandaha't ningning at siyang nagbigay guló sa panimdim na sa gabi't araw ay di magupiling. Inakala niyang gumawa nang titik at doon sa torre ay kusang ihagis n~guni't lubos namang siya'y nan~gan~ganib na baka ang bunying Princesa'y magalit. Anopa at siya'y walang maisipan na yaong pagsinta'y magkaroong daan kaya't walang munting oras na tiwasay sa gayon ang puso niya't kalooban. Kung nagiging bantay siyang mahalili sa laang bantayang tapat niyong torre siya ay tatanaw tanaw na parati sa bintana't ayon sa laking pagkasi. Lalo na kung lagi niyang nakikita na nakapanun~gaw ang bunying Princesa ay halos di ibig mawalay sa mata sa laking pagirog na hindi makaya. Maupo't tumindig nama't magpasyal Princesa ang siyang tinitingnan tingnan sa Princesang hindi naiino naman pagkapalibhasa'y di namamalayan. Sa malaon niyang pagbabantay doon sa torreng may bilang sa tatlo nang taon walang gawa kundi ang tumaghoy taghoy sa sarili niya't ang wika ay gayon. Kung natatanto mo lamang yaring hirap Princesa kong sinta at tinawag tawag puso mo ma'y batong buhay na matigas sa man~ga daing ko'y pilit maaagnas. Wala ni munti mang oras na itigil ang hibik ko't buntong hinin~gang malalim dahil sa pagsintang di ikagupiling at man~ga pagluhog na hindi mo lining. Mata kong sa iyo'y laging nakatitig na nagbabalita nang aking pagibig ay di mo man pansin bago'y tumatan~gis itong nagdurusa'y di mo nalilirip. Kung nanunun~gaw ka sa iyong bintana ang hinahalaw mo'y ang ikatutuwa n~guni't di makita ang linuhaluha nitong sa dilag mo'y nan~gan~gayupapa. Nagwawala ka n~gang bahala sa lagay at nagpapasasa sa kaligayahan bago'y di mo tantong nasa kalumbayan akong sumintang di maipamalay. Hirap na gumiliw nang isang mababa sa uring mataas na tinitin~gala namamalas mo nang mata'y lumuluha ay tikis mong winawala ring bahala. Tantuin mong yaring dusang tinataglay ay magiging landas niyaring kamatayan pagka't sa puso ko'y pan~gakong matibay na tataghuyang kasukdang maging bangkay. Malasin nang inyong masaghayang titig ang tatapong buhay dahil sa pagibig at wala nang lunas sa sukat ikapit kundi ang lin~gap mong nasa kong makamit. Ang lalong masarap na man~ga pagkain at lahat nang tuwa'y tapos na sa akin ikaw na n~ga lamang ang makapipigil sa dustang libin~gang laang tutun~guhin. Di na malalao't iilan nang araw sa Mundo, ang aking pakikipanayam inot inot ko na na nararanasan na itong puso ko'y may malubhang damdam. Pagka't ang hinin~ga'y laging nan~gan~gapos sa di pagkakai't di pagkakatulog ako'y nanghihina't di na ibig halos magluat nang aking buhay na maayop. Ang gayong pagtaghoy na di naglilikat na walang bahagyang pagitan ang oras inot inot na n~gang napawi ang lakas at ang humalili ay pan~gan~gayayat. Makita nang puno yaong kalagayan ay ipinapasok agad sa hospital at doon ginamot yaong karamdaman n~guni't lumalalang lalo't di humusay. Kaya't sa sundalong hiniling pagdaka na siya'y ihatid sa kanyang Ina nang araw ring yaon ay ipinadala sa dahilang tantong mahina na siya. Sa Inang makita ang bugtong na anak luha'y di napigil sa malaking habag anya'y ang nasapit nang imbi mong palad n~gayon ay tunay na pawang buto't balat. Ang kalagayan mo'y kung aking pagmasdan kundi humihin~ga'y mistula nang bangkay ¿ano baga kaya ang naging dahilan niyang marawal mo na kinahinatnan? Tugon nang sundalo'y oh Ina kong giliw ang damdam kong ito'y wala nang paggaling ang lahat mang gamot ay kahit ubusin ay wala nang daang ilunas sa akin. N~gayon ay wala na akong kailan~gan kung hindi ang ako'y makapagkumpisal ang kaluluwa ko ay bago pumanaw ay mapawing lahat yaring kasalanan. Gayong kahilin~ga'y sinunod nang Ina tumawag nang Pareng kahilin~gan niya nang dumating naman ay nagkompisal na at saka tuloy na nagkomunion pa. Kahilin~gang yao'y matapos tanggapin sa irog na Ina naman ay nagbilin Ina ko aniya ay huwag limutin itong kamunti ko na ipagbibilin. Na kung makitil na yaring aking buhay medikong marunong ang tawagin lamang at ang aking dibdib ay agad pabuksa't kunin ang puso ko at iyong in~gatan. Huwag pabayaan mapalibang oras na di ang dibdib ko'y agad ipabiyak puso ko'y itago sa lalagyang dapat bilang alaalang sa iyo po'y lagak. Ang tugon nang Ina ay aking susundin bunso ko ang iyong mahigpit na bilin di lubhang nalaon buhay ay nakitil nang ang karamdaman ay sa sinta dahil. Man~ga pananaghoy nama'y sabihin pa nang kaawaawang Inang naulila mulang pagka bata'y dinulangdulang na ang kabaitang sumunod sa kaniya. Sabihin pa baga ang man~ga pagtan~gis at man~ga pagluha at hinibikhibik at halos mawaray ang kaniyang dibdib nang pagkaulila sa anak na ibig. Bagaman malaking dalamhati niya pinaram ding agad at naalaala ang bilin nang anak kaya't kapagdaka pantas na mediko siya'y tumawag na. Nang dumating doo'y agad pinabuksan yaong dibdib niyong sa anak na bangkay ang puso'y kinuha't kusang pinagyaman at itinago na sa loob nang kaban. Saka yaong bangkay nama'y ilinibing ang Inang may lumbay nama'y kasama rin yaong panambitan at dinaingdaing nang naiwang Ina ay di maiturin. Niyong nalilibing na ilan nang buwan ang sundalong anak niyang minamahal Inang naulila'y naisip-isipan na tingnan ang pusong inin~gat sa kaban. Binuksan na niya't agad na kinuha at sa pagkabalot ay inalis niya n~guni't di masayod yaong pagtataka doon sa iniwang bilang alaala. Pusong nababalot ay kusang nagmaliw at ang nahalili'y batong nagniningning iba't ibang kislap ang kulay na angkin na sa matang titig ay nakaaaliw. Ang Inang may lumbay ay di mapaghaka ang nangyaring yaong anaki'y himala agad pumasok sa kanyang gunita na yao'y isang mahalagang mutya. Kaya't minagandang kaniyang ialay sa Hari ang batong puspos karikitan binalot na niya na pinakainam at saka dinala sa Haring maran~gal. Ang tuwa nang Hari naman ay sabihin doon sa alay na batong nagniningning kinuha at saka binigyan noon din niyong kayamanang makakayang dalhin. Sa labis na pagkamangha at ligaya na di pagsawaan nang titig nang mata kaya't ang ginawa ay ipinadala doon sa kaniyang anak na Princesa. Lugod nang Princesa naman ay sabihin nang makita yaong batong nagniningning matay nang kaniyang pagwariwariin ay di mapagsiyang lubos sa panimdim. Sa ibabaw niyong mesa'y ilinagay naupo sa silya't minamasdanmasdan hindi maisulit ang kaligayahan sa kislap nang batong iba't ibang kulay. Nang minamalas niya'y walang anoano ay naging puso ang maningning na bato at doon sa mesa ay lumukso lukso at nanaghoy nan~gang ang wika'y ganito. Pakatantoin mo oh Princesang mahal na sanhi sa iyo ang ikinamatay na sininta kita nang higit sa buhay ay hindi nangyaring aking ipamalay. Tuwing sa bintana ay manunun~gaw ka at tamaang titig niyaring man~ga mata ay nauululang lagi yaring dusa na nasa puso kong di mo natataya. Banta ko'y kung ito lamang madirin~gig ang man~ga daing ko at hinibikhibik ay kahit hindi mo gawi ang mahapis ay sisibulan ding habag iyang dibdib. ¡Prlncesa kong sinta'y saan ilulun~goy yaring kahirapang narating ko n~gayon di kana naawa sa tinaghoytaghoy nitong sumisintang sa libing humantong! Diyata't ang aking tunay na paggiliw ay minatamis mong mahimlay sa libing muntima'y di kana nahabag sa akin at binayaan mong hinin~ga'y makitil. Tugon nang Princesa ¿ikaw baga'y sino? ako anya'y isang hamak na sundalo at doon sa tore nagbabantay ako kaya ko namasdan ang karikitan mo. Di ko kasalanan wika nang Princesa ang pagkamatay mong sanhi sa pagsinta at ang pagsuyo mo'y di ko natataya saka una'y ikaw ay di ko kilala. Mangyayari kayang aking mawawari ang kahirapan mong sa akin ang sanhi ni sa gunita ko'y hindi sumasaging sundalo'y sintahin ako ni aglahi. Sapagka't sinoma'y nakatatalastas na bawal suminta tungkol dugong hamak sa man~ga may taglay na uring mataas at may pan~ganib pang búhay ay mautas. Gayon ma'y ang buong may sala ay ikaw na ang pagibig mo'y di ipinamalay kung iyong sinabi nang ikaw ay buháy banday baga akong di ka kaawaan. Di nagsapalarang ipinaunawa sa akin, ang iyong sintang inadhika nang upang ang iyong matinding dalita ay naibsáng ko kahi't babahagya. Ang kahihinatnan ay ano pa n~gayon nang iyong pagsinta na ilinulun~goy ibig ko mang dinggin ang iyong pagtaghoy di na mangyayari't wala nang panahon. Walang sinisisi ako kundi ikaw sa iyong nasapit na pagkaparawal n~gayo'y ibig ko mang hirap mo'y lunasan ¿anong gagawing ko'y puso ka na lamang? Dan~gan ang palad mo ang talagang kapos di laang magtamong tuwa sa pagirog nang pusong puso na'y saka pa luluhog na wala nang sukat ikasayáng loob. Madla mong pagsamo ay kahi't ubusin malubha mong damdam ay di na gagaling pagka't hinamak mo ang buhay na angkin na ipinarool lamang sa paggiliw. Sisihin mo n~gayon ang sariling isip at hindi na araw ito nang pagibig ang tatamuhin mong damay sa paghibik ang idalan~ging ka sa Dios sa lan~git. Tugon n~g Princesa'y sa pusong mabatyag tumaghoytaghoy na't ang wika'y ay palad ang dukhang suminta sa uring mataas damay sampung buhay ay di rin katumbas. Yayamang wala nang sukat pang mangyari kundi ang tuman~gistan~gis sa sarili at kahi't anomang gawing pagsisisi di na maiuli buhay na naputi. Ang tao n~ga palang mahirap ang buhay saka ang puso pa ay pahihirapan ay siyang matinding nagiging dahilan nang pagkalugami nang hinin~gang tan~gan. Puso'y tumigil na niyong paghalinghing yamang walang daang magtamo pang aliw nauli sa dating batong nagnininghing na gaya nang unang ligaya sa tin~gin. |
| Kaya nararapat na
pakain~gatan nang man~ga lalaki't maging babae man tungkol sa pagsinta'y kinakailan~gan na kung lalapit ma'y doon sa kabagay. Yaong lumiligaw na man~ga mahirap sa man~ga may dan~gal maging sa may pilak kapintasan lamang yaong hinahanap o ang matawanan nang makatatatap. Ang karaniwan nang gayon kung umibig ay di nagninilay ang mahulong isip ang di man~ga himlay at sa sintang labis karaniwang tubo'y nan~gagkakasakit. Sa hidwang tan~ging man~ga kaisipan niyong sumisinta sa hindi kabagay nagugugol lamang yaong kapagalan at nalulugso pa kung minsan ang buhay. Dapat pagaralang anomang gagawin kinakailan~gang pagbagaybagayin nang di ikahiya sa matang titin~gin at kahi't sino ma'y nang walang wikain. Pagka't karaniwan n~g sa Mundong lakad pag di gawa niya ay madla ang pintas kahi't lalong lihim ay inihahayag at nagmamapuri sa nakatatatap. |
End of Project Gutenberg's Panayam ng Tatlong Binata, Unang Hati,
by Cleto R. Ignacio
*** END OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK PANAYAM NG TATLONG BINATA ***
***** This file should be named 14270-h.htm or 14270-h.zip *****
This and all associated files of various formats will be found in:
https://www.gutenberg.org/1/4/2/7/14270/
Produced by Tamiko I. Camacho, Jerome Espinosa Baladad and PG
Distributed Proofreaders. Produced from page scans provided by
University of Michigan
Updated editions will replace the previous one--the old editions
will be renamed.
Creating the works from public domain print editions means that no
one owns a United States copyright in these works, so the Foundation
(and you!) can copy and distribute it in the United States without
permission and without paying copyright royalties. Special rules,
set forth in the General Terms of Use part of this license, apply to
copying and distributing Project Gutenberg-tm electronic works to
protect the PROJECT GUTENBERG-tm concept and trademark. Project
Gutenberg is a registered trademark, and may not be used if you
charge for the eBooks, unless you receive specific permission. If you
do not charge anything for copies of this eBook, complying with the
rules is very easy. You may use this eBook for nearly any purpose
such as creation of derivative works, reports, performances and
research. They may be modified and printed and given away--you may do
practically ANYTHING with public domain eBooks. Redistribution is
subject to the trademark license, especially commercial
redistribution.
*** START: FULL LICENSE ***
THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE
PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK
To protect the Project Gutenberg-tm mission of promoting the free
distribution of electronic works, by using or distributing this work
(or any other work associated in any way with the phrase "Project
Gutenberg"), you agree to comply with all the terms of the Full Project
Gutenberg-tm License (available with this file or online at
https://gutenberg.org/license).
Section 1. General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg-tm
electronic works
1.A. By reading or using any part of this Project Gutenberg-tm
electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to
and accept all the terms of this license and intellectual property
(trademark/copyright) agreement. If you do not agree to abide by all
the terms of this agreement, you must cease using and return or destroy
all copies of Project Gutenberg-tm electronic works in your possession.
If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a Project
Gutenberg-tm electronic work and you do not agree to be bound by the
terms of this agreement, you may obtain a refund from the person or
entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8.
1.B. "Project Gutenberg" is a registered trademark. It may only be
used on or associated in any way with an electronic work by people who
agree to be bound by the terms of this agreement. There are a few
things that you can do with most Project Gutenberg-tm electronic works
even without complying with the full terms of this agreement. See
paragraph 1.C below. There are a lot of things you can do with Project
Gutenberg-tm electronic works if you follow the terms of this agreement
and help preserve free future access to Project Gutenberg-tm electronic
works. See paragraph 1.E below.
1.C. The Project Gutenberg Literary Archive Foundation ("the Foundation"
or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection of Project
Gutenberg-tm electronic works. Nearly all the individual works in the
collection are in the public domain in the United States. If an
individual work is in the public domain in the United States and you are
located in the United States, we do not claim a right to prevent you from
copying, distributing, performing, displaying or creating derivative
works based on the work as long as all references to Project Gutenberg
are removed. Of course, we hope that you will support the Project
Gutenberg-tm mission of promoting free access to electronic works by
freely sharing Project Gutenberg-tm works in compliance with the terms of
this agreement for keeping the Project Gutenberg-tm name associated with
the work. You can easily comply with the terms of this agreement by
keeping this work in the same format with its attached full Project
Gutenberg-tm License when you share it without charge with others.
1.D. The copyright laws of the place where you are located also govern
what you can do with this work. Copyright laws in most countries are in
a constant state of change. If you are outside the United States, check
the laws of your country in addition to the terms of this agreement
before downloading, copying, displaying, performing, distributing or
creating derivative works based on this work or any other Project
Gutenberg-tm work. The Foundation makes no representations concerning
the copyright status of any work in any country outside the United
States.
1.E. Unless you have removed all references to Project Gutenberg:
1.E.1. The following sentence, with active links to, or other immediate
access to, the full Project Gutenberg-tm License must appear prominently
whenever any copy of a Project Gutenberg-tm work (any work on which the
phrase "Project Gutenberg" appears, or with which the phrase "Project
Gutenberg" is associated) is accessed, displayed, performed, viewed,
copied or distributed:
This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with
almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or
re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included
with this eBook or online at www.gutenberg.org
1.E.2. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is derived
from the public domain (does not contain a notice indicating that it is
posted with permission of the copyright holder), the work can be copied
and distributed to anyone in the United States without paying any fees
or charges. If you are redistributing or providing access to a work
with the phrase "Project Gutenberg" associated with or appearing on the
work, you must comply either with the requirements of paragraphs 1.E.1
through 1.E.7 or obtain permission for the use of the work and the
Project Gutenberg-tm trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or
1.E.9.
1.E.3. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is posted
with the permission of the copyright holder, your use and distribution
must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any additional
terms imposed by the copyright holder. Additional terms will be linked
to the Project Gutenberg-tm License for all works posted with the
permission of the copyright holder found at the beginning of this work.
1.E.4. Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg-tm
License terms from this work, or any files containing a part of this
work or any other work associated with Project Gutenberg-tm.
1.E.5. Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this
electronic work, or any part of this electronic work, without
prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with
active links or immediate access to the full terms of the Project
Gutenberg-tm License.
1.E.6. You may convert to and distribute this work in any binary,
compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including any
word processing or hypertext form. However, if you provide access to or
distribute copies of a Project Gutenberg-tm work in a format other than
"Plain Vanilla ASCII" or other format used in the official version
posted on the official Project Gutenberg-tm web site (www.gutenberg.org),
you must, at no additional cost, fee or expense to the user, provide a
copy, a means of exporting a copy, or a means of obtaining a copy upon
request, of the work in its original "Plain Vanilla ASCII" or other
form. Any alternate format must include the full Project Gutenberg-tm
License as specified in paragraph 1.E.1.
1.E.7. Do not charge a fee for access to, viewing, displaying,
performing, copying or distributing any Project Gutenberg-tm works
unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9.
1.E.8. You may charge a reasonable fee for copies of or providing
access to or distributing Project Gutenberg-tm electronic works provided
that
- You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from
the use of Project Gutenberg-tm works calculated using the method
you already use to calculate your applicable taxes. The fee is
owed to the owner of the Project Gutenberg-tm trademark, but he
has agreed to donate royalties under this paragraph to the
Project Gutenberg Literary Archive Foundation. Royalty payments
must be paid within 60 days following each date on which you
prepare (or are legally required to prepare) your periodic tax
returns. Royalty payments should be clearly marked as such and
sent to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation at the
address specified in Section 4, "Information about donations to
the Project Gutenberg Literary Archive Foundation."
- You provide a full refund of any money paid by a user who notifies
you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he
does not agree to the terms of the full Project Gutenberg-tm
License. You must require such a user to return or
destroy all copies of the works possessed in a physical medium
and discontinue all use of and all access to other copies of
Project Gutenberg-tm works.
- You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of any
money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the
electronic work is discovered and reported to you within 90 days
of receipt of the work.
- You comply with all other terms of this agreement for free
distribution of Project Gutenberg-tm works.
1.E.9. If you wish to charge a fee or distribute a Project Gutenberg-tm
electronic work or group of works on different terms than are set
forth in this agreement, you must obtain permission in writing from
both the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and Michael
Hart, the owner of the Project Gutenberg-tm trademark. Contact the
Foundation as set forth in Section 3 below.
1.F.
1.F.1. Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable
effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread
public domain works in creating the Project Gutenberg-tm
collection. Despite these efforts, Project Gutenberg-tm electronic
works, and the medium on which they may be stored, may contain
"Defects," such as, but not limited to, incomplete, inaccurate or
corrupt data, transcription errors, a copyright or other intellectual
property infringement, a defective or damaged disk or other medium, a
computer virus, or computer codes that damage or cannot be read by
your equipment.
1.F.2. LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the "Right
of Replacement or Refund" described in paragraph 1.F.3, the Project
Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project
Gutenberg-tm trademark, and any other party distributing a Project
Gutenberg-tm electronic work under this agreement, disclaim all
liability to you for damages, costs and expenses, including legal
fees. YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT
LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE
PROVIDED IN PARAGRAPH F3. YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE
TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE
LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR
INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH
DAMAGE.
1.F.3. LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a
defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can
receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a
written explanation to the person you received the work from. If you
received the work on a physical medium, you must return the medium with
your written explanation. The person or entity that provided you with
the defective work may elect to provide a replacement copy in lieu of a
refund. If you received the work electronically, the person or entity
providing it to you may choose to give you a second opportunity to
receive the work electronically in lieu of a refund. If the second copy
is also defective, you may demand a refund in writing without further
opportunities to fix the problem.
1.F.4. Except for the limited right of replacement or refund set forth
in paragraph 1.F.3, this work is provided to you 'AS-IS' WITH NO OTHER
WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT LIMITED TO
WARRANTIES OF MERCHANTIBILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE.
1.F.5. Some states do not allow disclaimers of certain implied
warranties or the exclusion or limitation of certain types of damages.
If any disclaimer or limitation set forth in this agreement violates the
law of the state applicable to this agreement, the agreement shall be
interpreted to make the maximum disclaimer or limitation permitted by
the applicable state law. The invalidity or unenforceability of any
provision of this agreement shall not void the remaining provisions.
1.F.6. INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the
trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone
providing copies of Project Gutenberg-tm electronic works in accordance
with this agreement, and any volunteers associated with the production,
promotion and distribution of Project Gutenberg-tm electronic works,
harmless from all liability, costs and expenses, including legal fees,
that arise directly or indirectly from any of the following which you do
or cause to occur: (a) distribution of this or any Project Gutenberg-tm
work, (b) alteration, modification, or additions or deletions to any
Project Gutenberg-tm work, and (c) any Defect you cause.
Section 2. Information about the Mission of Project Gutenberg-tm
Project Gutenberg-tm is synonymous with the free distribution of
electronic works in formats readable by the widest variety of computers
including obsolete, old, middle-aged and new computers. It exists
because of the efforts of hundreds of volunteers and donations from
people in all walks of life.
Volunteers and financial support to provide volunteers with the
assistance they need, is critical to reaching Project Gutenberg-tm's
goals and ensuring that the Project Gutenberg-tm collection will
remain freely available for generations to come. In 2001, the Project
Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure
and permanent future for Project Gutenberg-tm and future generations.
To learn more about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation
and how your efforts and donations can help, see Sections 3 and 4
and the Foundation web page at https://www.pglaf.org.
Section 3. Information about the Project Gutenberg Literary Archive
Foundation
The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non profit
501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the
state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal
Revenue Service. The Foundation's EIN or federal tax identification
number is 64-6221541. Its 501(c)(3) letter is posted at
https://pglaf.org/fundraising. Contributions to the Project Gutenberg
Literary Archive Foundation are tax deductible to the full extent
permitted by U.S. federal laws and your state's laws.
The Foundation's principal office is located at 4557 Melan Dr. S.
Fairbanks, AK, 99712., but its volunteers and employees are scattered
throughout numerous locations. Its business office is located at
809 North 1500 West, Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887, email
business@pglaf.org. Email contact links and up to date contact
information can be found at the Foundation's web site and official
page at https://pglaf.org
For additional contact information:
Dr. Gregory B. Newby
Chief Executive and Director
gbnewby@pglaf.org
Section 4. Information about Donations to the Project Gutenberg
Literary Archive Foundation
Project Gutenberg-tm depends upon and cannot survive without wide
spread public support and donations to carry out its mission of
increasing the number of public domain and licensed works that can be
freely distributed in machine readable form accessible by the widest
array of equipment including outdated equipment. Many small donations
($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt
status with the IRS.
The Foundation is committed to complying with the laws regulating
charities and charitable donations in all 50 states of the United
States. Compliance requirements are not uniform and it takes a
considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up
with these requirements. We do not solicit donations in locations
where we have not received written confirmation of compliance. To
SEND DONATIONS or determine the status of compliance for any
particular state visit https://pglaf.org
While we cannot and do not solicit contributions from states where we
have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition
against accepting unsolicited donations from donors in such states who
approach us with offers to donate.
International donations are gratefully accepted, but we cannot make
any statements concerning tax treatment of donations received from
outside the United States. U.S. laws alone swamp our small staff.
Please check the Project Gutenberg Web pages for current donation
methods and addresses. Donations are accepted in a number of other
ways including including checks, online payments and credit card
donations. To donate, please visit: https://pglaf.org/donate
Section 5. General Information About Project Gutenberg-tm electronic
works.
Professor Michael S. Hart was the originator of the Project Gutenberg-tm
concept of a library of electronic works that could be freely shared
with anyone. For thirty years, he produced and distributed Project
Gutenberg-tm eBooks with only a loose network of volunteer support.
Project Gutenberg-tm eBooks are often created from several printed
editions, all of which are confirmed as Public Domain in the U.S.
unless a copyright notice is included. Thus, we do not necessarily
keep eBooks in compliance with any particular paper edition.
Most people start at our Web site which has the main PG search facility:
https://www.gutenberg.org
This Web site includes information about Project Gutenberg-tm,
including how to make donations to the Project Gutenberg Literary
Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to
subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks.