Project Gutenberg's Ars grammaticae Iaponicae linguae, by Diego Collado

This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with
almost no restrictions whatsoever.  You may copy it, give it away or
re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included
with this eBook or online at www.gutenberg.org


Title: Ars grammaticae Iaponicae linguae

Author: Diego Collado

Release Date: February 8, 2006 [EBook #17713]

Language: Latin

Character set encoding: UTF-8

*** START OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK ARS GRAMMATICAE IAPONICAE LINGUAE ***




Produced by Louise Hope, David Starner and the Online
Distributed Proofreading Team at http://www.pgdp.net

ARS

GRAMMATICAE

IAPONICAE

LINGVAE.

IN GRATIAM ET ADIVTORIVM

eorum, qui prædicandi Euangelij causa ad

Iaponiæ Regnum se voluerint conferre.

Composita, & Sacræ de Propaganda Fide Congregationi
dicata à Fr. Didaco Collado Ordinis Prædicatorum
per aliquot annos in prædicto Regno
Fidei Catholicæ propagationis
Ministro.

R O M Æ,

Typis & impensis Sac. Congr. de Propag. Fide.

MDCXXXII.

SVPERIORVM PERMISSV.

Imprimatur si placet Reuerendiss. P. M. S. Pal. Apost.
A. Episc. Vmbriaticen. Vicesg.

Imprimatur

Fr. Nicolaus Riccardius S. Pal. Apost. Magister,
Ordinis Prædicatorum.

PROLOGVS AD LECTOREM.

Et aduertentiæ aliquæ pro Iaponicæ linguæ perfecta pronuntiatione.

Etsi quondam à principio plantationis Orthodoxæ fidei nostræ in Regno Iaponico, composita fuerit quædam ars grãmaticæ linguæ prædictæ a P. Ioanne Rodriguez Societatis Iesu; quia tamen raro res in sua prima conditione perfectæ lumen aspiciunt, & aliàs, ob temporum diuturnitatem, vix aliquam copiam prædictæ artis est iam inuenire: Visum est mihi, aliquale Deo, & ministris fidei propagationis (quæ sine linguæ instrumento non potest esse) obsequium præstiturum, si extractis ab arte prædicta necessarijs (sunt enim multa) & relictis, quæ peritis in prædicta lingua talia non probantur; additis etiam ijs, quæ experientia, & vsu, lectioneque continua librorum, Deo largiente (qui dat verbum Euangelizantibus) sum adeptus, in compendium alarè, & sub breuitate redigerem præcepta omnia quæ ad eruditè vtendum lingua Iaponica, prædicatoribus (pro quibus labor est assumptus) sunt necessaria. Quia verò simul cum præceptis, & regulis, expedit exempla, in quibus prædicta regulæ verificantur ponere; libuit etiam ad maiorem discipulorum consolationem & iuuamen non solum hoc; sed etiam exemplorum omnium declarationem in lingua Latina (quæ inter Theologos est cõmunior) adiungere, quo nihil a magistro restet amplius desiderandum. Et si verò ea omnia, quæ tam in hac arte; quàm in Dictionario (quod, Deo dante, quanto citius in lucem edere gestio) continentur meo iuditio sint satis limata, & secura, quibus fiducialiter quiuis vti potest; Examini tamen, & iuditio melius sentientium subiecta esse volo, vt fidei prædicatio ab eruditiore lingua, fructuosior euadat.

Quando duæ vocales immediate coniunguntur in aliquo vocabulo linguæ Iaponicæ; non pronunciantur sicut in Latina valeo, aut in Hispanica vaca, sed vtraque integra per se profertur, v,a; v,o; v,i.

Litera, s, pronuntiatur sicut, sç, v.g. susumùru, sçusçumùru.

Litera, j, pronunciatur blande, sicut in lingua Lusitanica joaõ, &, judeo.

4 Litera x, pronunciatur etiam blande sicut in lingua Lusitanica queixumes.

Quando supra literam, o, fuerit hoc signum ^ pronunciatur, ô, ac si esset, ou, labijs quasi iunctis, & ore penè clauso: v.g. búppô.

Quando verò supra o, fuerit hoc signum, v, vel, ó, pronunciatur ore aperto, & ac si essent duæ literae, oo, v.g. tènxó, vel gacuxǒ.

Si vero prædicta signa, fuerint supra ú, pronuntiatur ǔ, detentum, ac si essent duo, v.g. Tàifú, Aiaǔ.

Quando fuerit hoc signum ~ super aliquã literam ex vocalibus debet proferri sicut, n; sed non in integrum, sed cursim & leniter v.g. vãga.

Qe, &, qi, scribuntur absque, u, quia quando, u, sequitur post, q, vel post, c, utraque integrè pronunciatur absque sinalepha v.g. quõdai, quàinìn:

Quando post, g, sequitur, u, & postea immediatè alia vocalis e, vel, i, pronunciatur sicut in lingua Hispanica, v.g. guenin; si vero litera, i, ponatur immediate post, g, absque, v, pronunciatur sicut Italicè, giorno, v.g. Xitãgi.

Litera, z, pronunciatur ea vi, qua in lingua Hispaniæ, Zumbar, v.g. mizu.

Si verò fuerint duo, zz, violentiùs feriuntur, v.g. mizzu.

Quando fuerint duo, tt, xx, zz, qq, cq, ij, pp; vtrumque opportet ferire vt fit perfecta pronunciatio, & vis significationis percipiatur: nam v.g. mizu, significat mel; & mizzu, significat aquam: vnde si eadem, vel violentia, aut lenitate vtrumque pronunties vel aquam tantum, vel mel solùm tibi proferent.

Quando, ch, anteponitur vocali, pronunciatur sicut Hispanice, chimenea: v.g. fochó.

Si vero, nh, anteponatur vocali, pronunciatur sicut Hispanicè, maña, v.g. nhuva.

Litera, f, in aliquibus Iaponiæ prouincijs pronunciatur sicut in lingua Latina; in alijs autem ac si esset, h, non perfectum: sed quodam medium inter, f, &, h, os & labia plicando, & claudendo, sed non integrum, quod vsu facilè compertum erit: v.g. fito.

Quando, tç, in aliquo vocabulo fuerit (quod est valde frequens) orare debet discipulus Deum, vt ei venas pronuntiationis aperiat 5 quia est difficilis, & in nulla lingua alia, est talem pronuntiationem inuenire: non enim pronunciatur vt tç, aut ut t, uel, c, solùm, sed uiolenter percutiendo lingua dentes, ita ut utraque litera, &, t, &, ç, & plus, ç, quàm, t, feriri uideantur: u.g. tçùtçùmu.

Litera, r, pronunciatur blandè & leniter ubicumque inueniatur, siue sit in principio, siue in medio uocabuli; u.g., ranguió, cutabirùru.

Ya, ye, yo, yu, pronunciantur sicut in lingua Hispanica.

Quando à Iaponijs pronunciantur uocabula finita in, i, uel v, uix percipitur litera finalis a tyronibus: u.g. qui audit, gozàru, putat se audiuisse, gozàr, & qui audiuit fitòtçu, credit se solum audiuisse, fitòtç, & cum audit, àxi no fàra, percipit solum, àx no fàra.

Quando uocabulo finito in uocali subsequitur incipiens in consonanti, præcipuè si sit, b, uel, s, inter ipsam uocalem, & consonantem, pronunciatur litera n, sed non perfecta; sed lenis: u.g. sònõ gotòqu.

Circa uocabulorum accentus magnam adhibui curam, ut illos signis suis proprijs locis supra literas in quibus accentus fieri debent, adaptatis, sensus & sententia loquentis percipiatur: u.g. qèi xèi, habet accentum in utroque, èè. fibicàxi, habet in prima, i, & in, a, & idem in dictionario seruabitur ordo, notando accentus ea perfectione, qua summa cum diligentia potui percipere, si in aliquo sum deceptus, paratus sum corrigi; ea uerò quæ diminute fuerint dicta, uel desuerint, tam in arte; quàm in dictionario; cum facile sit addere; à doctiore supplebuntur, qui tertiam artem, & secundum dictionarium aggredietur: ego enim ne à patre familias & Domino Deo nostro reprehenderer, talentum nolui habere repositum in sudario, sed duobus, alia saltim duo superlucrari, & cooperari saluti Iaponiorum; non solùm prædicando, sed præhendo prædicatoribus, si possem instrumenta linguæ, & præcipuè modo ut possint illam extra Iaponiam addiscere: cum propter instantem persequutionem in Iaponia uix sit hoc possibile. Vale & uiue felix lector. Matriti die 30 Aug. Ann. 1631.

6 In hac arte Grammaticæ seruauimus ordinem, quem peritus Antonius Nebrissensis, & alij seruarunt in suis linguæ Latinæ, per partes, videlicet Orationis, nempe Nomen, Pronomen, &c.

De nomine & eius declinatione, & genere.

In lingua Iaponica non sunt declinationes per casus sicut in Latina, sed sunt quædam particulæ, quæ postpositæ nominibus, casuum; differentias constituunt in omnibus nominibus, tam appellatiuis, quàm proprijs. Quæ constituunt nominatiuũ, sunt quinque, va, ga, càra, no, iòri. Particula, va, postponitur quando quasi reduplicatiue, seu specificatiue volumus explicare rem vel personam significatam per tale nomen; siue sit primæ, siue secundaæ, vel tertiæ personæ: v.g. Vàtacùxi và mairànu, ego, vel, quod ad me attinet, non ibo. Particula, no, postponitur secundis & tertijs personis, & præcipuè si sint inferioris ordinis; & quando in oratione est aliquod relatiuum, quod non denotat actionem transitiuam: v.g. Sònàta no mǒxita còto, id quod tu dixisti. Postponitur etiam particula, no: quando aliquid indefinitum dicitur: v.g. iiè no àrucà mìió, vide si sint domus. Particula, ga, postponitur regulariter primis & tertijs personis inferioribus, & etiam secundis quando sunt etiam infimæ vel humiliantur: v.g. Pedrõga qita, Petrus venit. Solent etiã hanc particulam postponere quando aliquid indefinitè volunt dicere, sicut dictum est de particula, no: v.g. còco nì và iiẽgà naicà? non sunt hic domus? & si in oratione sit relatiuum non dicens actionem transitiuam, si referat rem inferioris & humilis ordinis, postponitur etiam particula, ga: v.g. sorẽgàxĩ ga càita fumi, Epistola, quam ego scripsi, sòchĩ ga iúta còto, quod tu dixisti. Particulæ, càra, & iòri, postponuntur & faciunt nominatiuum quando oratio dicit actionem transitiuam, & præcipuè si est oratio relatiui. v.g. Deus iòri cùdasàrèta gracia, gratia, quam Deus dedit. Tòno càra còre vo vôxe tçuqerarèta, Dominus hoc præcepit. Aliquando etiam nomina sunt in casu 7 Nominatiuo absque aliqua particula: v.g. Pedro Ioaõ vo iòbarèta, Petrus uocauit Ioannem. Genitiuo sunt duæ particulæ, videlicet no, & ga. Particula, no, seruit omnibus personis superioris ordinis: v.g. Padre no võ qirumòno, Patris vestis seu habitus: ga, postponitur omnibus personis inferioris ordinis: v.g. Pedrõ ga fùmi, Epistola Petri. so chĩga mòno, res tua, àrẽ ga càne, argentum illius, Tòno vàio cũ ga fucài fito già, Dominus est magnæ cupiditatis, idest valde cupidus. Aliquando etiam prædictis particulis genitiuum constituentibus postponitur particula, to, v.g. Pedro no to degozàru, est Petri. Sed non est modus loquendi perfectus, unde melius est illo non uti; ponitur tamen ut auditus intelligatur. Quando uerò coniunguntur duo nomina substantiua ad faciẽdum unum quasi connotatiuum, non est necessaria particula genitiui, u.g. còcuxu, dominus regni. Secundum regulam tamen ordinariam deberemus dicere còcu no xù, & hic modus faciendi connotatiua absque particula genitiui, est regularis in lingua Iaponica. u.g. Maria còto, res Mariæ.

Datiuum constituunt duæ particulæ scilicet, ni & ie, u.g. Pedro ni móxita, dixi Petro. Padre ie ãgue maraxita, Patri dedi, uel obtuli.

Accusatiuum constituunt quinque particulæ, vo, võba, va, ie, ga, Prima uidelicet, vo, est usitatior: u.g. Pedro voiòbe, uoca Petrum, va, utuntur quando uolunt in particulari explicare rem significatam per nomen in accusatiuo, u.g. niffon guchi và Xiranu, linguam Iaponicam nescio. Particula, võba, est idem quod, vo va, conuertendo secundam literam, u, in, b, ea uero utuntur sicut, va, u.g. fune võba nòri sutète; cane bacàri tòri maràxità, relinquens nauigium: argentum seu pecunias tantùm accepi; ie, utuntur ad significandum locum ad quem: u.g. Roma ie mairǒ, ibo Romam, ga, postponitur nominibus significantibus res inanimatas, seu humiles: u.g., àre iẽ gozàre, mònõ ga móxitaĩ, accedas illuc, habeo enim tibi aliquid dicere, fit etiam accusatiuum absque aliqua particula ut in exemplo antepenultimo in quo secundum accusatiuum est sine particula.

Vocatiuum constituit particula, icàni, sed non postposita nominibus sicut & reliquæ, sed anteposita: u.g. icàni qimi còre vò gorònjerarei, uideas hoc domine. Regularius uerò fit uocatiuum absque aliqua particula: u.g. Padre sàma qicàxerarèio, 8 audias reuerende pater.

Ablatiuo sunt tres particulæ, iori, càra, ni, tertia scilicet ni, facit locum in quo: v.g. iglesia nĩgozaru, est in ecclesia: aliquando vtuntur, ni, anteposito, no, v.g. sònàtà nò nì Xiàru cà? facis hoc tuum? vel accipis tibi? sed hic magis videtur datiuum, quam ablatiuum. Particulæ càra, &, iòri, sunt communiores ad ablatiuum constituendum: v.g. Madrid càra màitta, ex Matrito veni, Pedro iòri coròsarèta, occisus fuit à Petro.

Ad constituenda pluralia sunt etiam quatuor particulæ, quæ postpositæ immediatè nominibus, illa pluralia constituunt, postea verò, sequuntur particulæ positæ casus constituentes. Prædictæ autem quatuor particulæ sunt, tàchi, xu, dòmo, ra. Prima particula scilicet, tachi, facit pluralia nomina significantia res nobilis ordinis, & quas volumus honore afficere; v.g. Tòno tàchi, domini. Particula, xu, constituit pluralia nomina significantia res nobiles quidem; sed non ita supremi ordinis: v.g. samurài xu, nobiles; qui non sunt domini. Particula, dòmo, postponitur nominibus significantibus res humiles, siue rationales siue viuentes sensibiles, siue inanimatas: v.g. fiàcuxõ dòmo, agricolæ, ixĩ dòmo, petræ, mmã dòmo, equi. Particula, ra, facit pluralia nomina significantia res vilissimas, vel quæ despectui habentur: v.g. Iudeora, Iudæi. Pluralibus sic iam per istas particulas constitutis, postponuntur particulæ casus constituentes secundum orationum exigentiam: v.g. tòno tàchi no còtõ dòmo vo varú iúnà, ne maledicas res dominorum.

Aliqua etiam sunt vocabula, quæ de se pluralitatem important: v.g. tòmõ gàra, significat homines, Nàn bàn mòno, res Europeas, Nàn bàn mòno vo fomùru nà, ne laudes res Europæ:

Particula verò icàni, quæ, vt supra dictum est, facit uocatiuũ non postponitur pronominibus pluralibus iam factis; sed semper anteponitur, particulæ autem facientes plurale postponuntur: u.g. icàni Padre tàchi vo qiqì nasarèio, audite reuerendi patres.

Duæ uerò particulæ ex quatuor suprapositis, quæ faciunt plurale, scilicet domo, & rà aliquoties sunt singulariũ uerbi gratia. vare rà, uel, midòmo, ego: aliquando etiam utraque simul inuenitur in singulari: u.g. midomo ra, ego, midomo rã ga 9 B meum vel mei: postponuntur etiam prædictæ particulæ, domo, vel, ra, singularibus, vel quando volumus humiliare res significatas aut de successu significati per orationem non sumus ita certi; sed quasi dubitamus: v.g. sarã dòmõ ga itài, dolet mihi venter, àsũ dòmó và àru mài, crastina die non erit, àsu rà và narõ mòde, crastina die forsitan ita erit.

Particula, va, postponitur nominibus tam singularibus; quàm pluralibus iam per particulas articulatis: v.g. còcoie va mairànu, huc non veniat, còco càra va dènu, hinc non exiuit, còco ni và iru mài, huc non intrabit: aliquando etiam particula, va, supplet particulas articulares: v.g. funè-de sàie ióĩó tçùita ni, cachi va nàcanaca nàru mài, si nauigio vix perueni; pedibus, vel pedes, absque dubio non peruenissem. Hic particula, va, supplet particulam, càra.

In ista lingua Iaponica non sunt etiam genera, masculinum videlicet, femininum, & neutrum, sicut sunt in Latina; sunt tamen aliqua nomina, quæ ex se sunt, vel masculina, vel feminina, quia ex sua significatione dicunt vel masculum, vel feminam determinatè; sunt etiã aliqua nomina ex se cõmunia duobus. Particula, vo, ante posita nominibus significat masculum. Particula verò, me, ante posita significat feminam in rebus, quæ non habent genera propria: v.g. vo ì vo, significat piscem masculum, mè i vo significat piscem feminam: vojica, significat caprum siluestrem, mè lìca, significat capream, còma, significat equum; zoiacu, equam; xô, significat accipitrem masculum; dài, feminam, cotòi, significat taurum, meùxi, vaccam. votòco, significat virum, vonãgo, vel nhóbó, vel, vònna, significat mulierem. In dictionario omnia expressè ponentur, quæ ad memoriam venerint.

In nominibus etiam adiectiuis, non sunt genera, aut declinationes; sed eædem particulæ illa constituunt, quae substantiua. Sunt autem adiectiua multa, & diuersa. Aliqua enim finiuntur in, ai, alia in, oi, alia in, ei, alia in, vi, alia in, ij, alia verò, & quæ propriùs sunt adiectiua, fiunt postposita particula, no, substantiuis. Quando quinque prima genera adiectiuorum ante ponuntur substantiuis, tunc videntur propriè adiectiua, & nihil mutant ad orationem componendam; quando verò postponuntur substantiuis, potiùs sunt verba, & verborum coniungationes sequuntur: v.g. tacài iàma, mons altus, xĩ guei ĩdeiri, frequens 10 introitus & exitus, caxicòi fito, homo prudens, càvaij mòno, res miserabilis, Aiaùi còto, res periculosa, Vmàre tçùqi nocùchi, lingua naturalis seu materna. Sunt etiam alia adiectiua finita in na, quæ etiam ante posita substantiuis, nihil mutant: v.g. qĩrèi na còto, res munda. Omnia verò adiectiua præter finita in, no, quando verbis præponuntur, mutant aliquid: finita in, ai, illud mutant in, ó, v.g. còno iàma và tacõ gozaru, hic mons altus est, & excelsus: finita in, ei, illud mutant in, eô, v.g. còno iama va xĩgueô gozàru, hic mons est densus: finita in, oi, illud mutant in, ô, v.g. caxicô gozàru, est prudens: finita in, vi, illud mutant in, ú, v.g. xei no ficú gozàru, statura pusillus: finita in, ii, illud mutant in, iú, v.g. caiũ gozaru, est pruriens, uel prurit, inter ista uerò adiectiua finita in, ij, sunt multa quæ ex uerbis procedunt: u.g. nozòmi, u, significat desiderare: ex illo uerò exit, nozòmaxij, quod significat idem quod desiderabilis, e; alia etiam procedunt ex nominibus: u.g. varàmbe, significat puerum seu infantem: ex quo procedit varàmberaxij, quod significat id quod puerilis, e: alia reperiuntur in dictionario.

Adiectiua uerò finita in, na, quando anteponuntur uerbis, mutant, na, in, ni, u.g. fuxìn ni zònzuru, dubium reputo uel pro dubio habeo. Adiectiua uero finita in, no, conuertunt aliquando, no, in, na, u.g. bèchi no fito, conuertitur in, bechina fito, differens homo: & tunc si uerbum subsequatur, mutat, na, in, ni, u.g. bechinĩ gozàru, est differens. Sensus uero est idem siue finiatur in, no, siue in na, u.g. bechi no fito no cùhi càra qijta, est idem quod bechina fito nocùchi càra qijta, ex ore, uel ab ore distincti uel differentis hominis audiui. Et tantùm est differentia; quod finitum in, no, nihil mutat, quid quid illi subsequatur; finitum uerò in, na, mutat, na, in, ni, ut dictum est, si uerbum subsequitur. Si ad alia uero adiectiua sequatur uerbum substantiuum, oratio est elegans: u.g. còno iàma và tacõ gozàru, hic mons est altus; si uerò uerbum huiusmodi non sequatur, eundem facit sensum, quia adiectiuum includit in se uerbum substantiuum; sed illo non utemur coram superioribus, non enim illis audientibus, dicemus, còno iàmà và tacài, sed dicemus, còno iamà và tacõ gozàru. & sic in alijs adiectiuis.

Adiectiua uerò finita in, i, aliquando; & si rarò, illud conuertunt in, xi, uel qu, u.g. ioi, quod significat, bonus, a, um: 11 B2 finitur in, iòqu, vel, ioxi, v.g. iòqu, dancó xitè, faciendo bonam consultationem. Aliqua, & non pauca, sunt nomina substantiua, quibus, si postponatur, na, fiunt adiectiua: v.g. afó, significat inscitiam, ex quo deducitur, afóna, quod significat id quod fatuus, a, um. Iiiú, significat libertatem: &, Iiiuna, significat id quod liber, a, um: quæ occurrerint alia in dictionario reperiuntur.

Aliqua sunt nomina abstracta substantiua quæ anteposita vocabulis quæ ex se significant homines, fiunt adiectiua: v.g. Iĩfi, significat misericordiam: si uerò illi Iin postponatur, resultat, Ii fi jin, quod significat idem, quod misericors, dis, fin, significat paupertatem, & postposito nin, fit, fin nin, quod significat pauperem: idem est si postponatur, ja, fit enim, finja, quod etiam pauperem significat, bàn, significat vigiliam; & si postponatur, xu, fit, banxu, quod significat idem quod uigilans, tis: multa inuenientur in dictionario.

Aliquando duo nomina substantiua, ex ijs, quæ remanserunt in lingua Iaponica ex Chinensi (& hæc, cobita, vel, coie, vocant) simul posita, faciunt adiectiuum, quod ex duobus substantiuis conflatur, seu resultat: v.g. ten, significat cælum: &, xu, significat dominum: tèn xu verò, significat dominum cælestem, seu cælorum dominum.

Præterita etiam verborum (de quibus suo loco) adiuncta substantiuis, vim & sensum videntur habere adiectiuorum: v.g. iõgorèta tè, manus sordida, iõgorèta, est præteritum verbi iõgore vru, quod significat idem quod sordesco, is, càita qió, liber scriptus, càita, est præteritum verbi càqi, u, quod significat idem quod scribo, is. Abstracta, seu radices ex quibus verba componuntur, sunt nomina quasi verbalia significantia actionem in abstracto: v.g. facàri, significat mensuram: ex quo resultat verbum, facàri, u, pro eo quo est metior, ris, fajime, significat principium, fajime, uru, est verbum, & significat id quod incipio, is: & sic in alijs de quibus in dictionario. Anteposita particula, mòno, prædictis abstractis seu nominibus verbalibus fiunt nomina significantia eum qui actionem verbi facit: v.g. ex, càqi, præposito, monoi, fit mòno càqi, quod significat idem quod scribens, tis: postposita vero eadem particula, mòno, eisdem radicibus, fiunt nomina significantia effectum actionis: v.g. càqimono, significat scripturam.

Postposita verò particula, gòto, eisdem radicibus verbalibus fiunt nomina significantia res dignas actionibus quæ per verba, quorum sunt radices, significantur: v.g. mi, est radix, ex qua prodit verbum, mi, iru, pro eo quod video, es &, mĩgoto, est res visibilis, seu digna visu, qìqi, est radix verbi, qiqĩ, u, pro eo quod video, es: & qĩqì gòto, significat rem audibilem, seu dignam auditu.

Postpositis aliquibus nominibus substantiuis nominibus verbalibus prædictis fit nomen iam inconcreto significans talem actionem: v.g. foxi, est radix verbi, fòxi, u, pro eo quod sole vel ad solem siccare: postposito verò, ivo, v.g. quod significat piscem: fiet, foxiì vo, quo significabit, pisces ad solem vel vi solis siccos &c.

Postposita verò particula, dõgu, quæ instrumentũ significat radicibus verborum, fiunt nomina significantia materiam seu instrumentum actionis per verbum significatæ: v.g. varài dõgu, materia seu instrumentum visus, càqi dõgu, instrumentum scribendi vel ad scribendum.

Postposita autem particula, me, radicibus verbalibus fiunt nomina significantia terminum actionis: v.g. a vàxe, est radix verbi, a vàxe, uru, pro eo quod est aliqua iungere aut copulare, a vàxe me vero significat iuncturam: & sic in alijs.

Ex adiectiuis suprapositis finitis in i, fiunt nomina abstracta mutato, i, in, sa, v.g. nãgài, significat id quod longus, a, um: & nãgàsa, significabit longitudinẽ. Adiectiua finita in, na, mutant etiam, na, in, sa, ad abstracta nomina facienda: v.g. ex àqiracàna, quod significat id quod clarus, a, um: fiet, àqiracàsa, quod significabit claritatem.

Aliquando ex duobus substantiuis simul sumptis, & præcipuè si aliquod illorum aliquam literam in principio feu in fine in aliã mutet, resultat tertium nomen quasi connotatiuum, & quasi adiectiuum seu genitiuũ includens: v.g. ex, qi, quod significat, lignum, &, fotoqe, quod significat idolum: fit, qĩ botòqe mutato, f, in, p, quod significat idolum ligneum. Si verò nomina quæ præponuntur, finiuntur in, e, ipsum mutant in a, ad prædictam compositionem nominis connotatiui: v.g. tçumà sàqi, extremitates unguium, càna cũgui, clauus ferreus. Si uerò nomina, quæ postponuntur ad eamdem formationem, primam literam debeant mutare, si sit, f, mutabunt in, b, uel, p, si, s, 13 B3 mutabunt in, z, si c, mutabunt in, g, si, tç, mutabunt in, zz, si, x, mutabunt in, j, u.g. càri bunè, bùppô, nĩgori zàqe sorá goto, qizzumári, sòra jèi mòn. Vide in dictionario.

De pronomine.

Non sunt in lingua Iaponica pronomina deriuatiua u.g. meus, a, um. &c. sed utuntur primitiuis, scilicet mei, tui, &c. Hæc autem primitiua non habent declinationes per casus; sed hæ differentiæ casuum fiunt per particulas supra positas quæ omnibus sunt communes, tam nominibus; quàm pronominibus.

Particulæ aliquæ (de quibus infra) quæ adiunctæ uocabulis honorem indicant, faciunt pronomen, uel illius uim habent secundum occasionem & circumstantias in quibus illis utuntur: si enim ego dicam, von fùmi; loquendo cum alio: ipso facto intelligitur me de eius epistola: & non de mea loqui: si enim de mea loquerer; non dicerem, von fùmi, sed, fumi tantum: unde, von fumi, ratione particulæ, von, quæ est honoris, significat uestram epistolam. Et idem est de particula, mi, & alijs quæ honorem indicant in significatis nominum quibus adijciuntur.

De pronomine secundæ personæ scilicet ego &c.

Octo sunt particulæ significantes idem quod Ego, mei, mihi, &c. vátacuxi, sòrẽgaxi, váre, mi, várerá, mìdòmo, midòmo rá, váre. Quatuor primæ denotant aliquam superioritatem in eo qui illis utitur, reliquæ uero sunt humiliores. Mulieres utuntur tribus alijs particulis aliquando quaæ sunt, mĩzzu cára, vãrauá vãgami, & his non utuntur uiri: rustici solent uti duabus uidelicet, vára vòrará, religiosus uero quando de se loquitur solet dicere, gusô, ac si diceret: ego uilis religiosus; senex uerò de se loquẽs: dicit, gurǒ, ego uilis & despectibilis senex. Rex uerò, dicet, chin, uel, máru, quod significat: ego Rex.

14 Ad facienda autem pluralia ista pronomina, postponuntur illis particulæ supra positæ constituentes pluralia, scilicet, dòmo, ra, v.g. midòmõ ga máitta tòqi, quando nos iuimus: ad casuum verò differentiã postponuntur illis iam formatis pluralibus, particulæ constituentes casus vt supra.

De pronomine secundæ personę: scilicet Tu, tui, tibi, &c.

Multæ sunt particulæ, quæ constituunt pronomen secundæ personæ secundum differentiam personarum, quæ vel nullum vel aliqualem, aut mediocrem, magnum, aut maximum merentur honorem & reuerentiam: ad loquendum enim cum inferiori, sunt tres particulæ quæ faciunt pronomen tu: scilicet, váre, vonòre, sòchi, si àutem illis superaddatur, me, vel, mẽgá, & dicatur, váremè, vel, váremẽgá, personam cum qua, loquimur ampliùs deijcimus. Si autem loquamur cum æqualibus vel aliquantulum inferioribus, vtemur vna ex tribus particulis videlicet, sònata, sòno fò, váre sama. Si verò sit persona superior vel omnino æqualis cum qua vrbanè debemus loqui vtemur vna ex septem particulis scilicet, cònatá, qixò, qifó, gòfen, qĩden, cònatá sama, sònata sáma. Si autem loquamur cum personis in dignitatibus constitutis, nomen dignitatis, si illi super addatur particula, sama, supplet vicem pronominis: v.g. Padre samã gozare, veniat vestra paternitas. Aliquando etiam particulæ quæ nomina honorant, supplent vicem pronominis: v.g. vòn qirumòno, vestræ dominationis vestis.

Cònata, cõchi, cõnofo, significant idem quod ego, mei, &c. sed in modo loquendi quasi distributiuo: ex parte mea, vel quantum ad me attinet, quibus correspondent, sõchi, sonofó, sõnatá quæ significant, tu &c. & ex parte tua, seu, quod ad te pertinet.

Pluralia istorum pronominum fiunt per particulas supra positas secundum honoris differentiam, võnórẽ domo, váre ra, sóchi ra, significant vos loquendo cum vilibus, vare tachi, sonatà domo, significat vos cum æqualibus, qìfótachi, vócatãgata, vóno vóno, significat vos cum honore: declinationes verò horum 15 fiunt etiam per particulas communes declinationum.

De pronomine tertiæ personæ, scilicet ille, illa, illud.

Duæ particulæ scilicet, cáre cáre, are are, significant ille, illa, illud, loquendo de rebus inferioribus: quatuor uerò uidelicet, áitçu, áitçumè, áremè, cáitçume, significant ille, illa, illud, humiliando & despiciendo res de quibus loquimur, & quæ præcipuæ finiuntur in, me, sunt deiectiuæ, maxime si illis superaddatur, ga, u.g. áitçũga, áitçumẽgá, ille uilis: cóno, significat hic, hæc, hoc, sóno significat, iste, ista, istud, áno, significat ille, illa, illud; sed necessario requirunt post se substantiuum ut illis utamur: u.g. cóno fito, iste homo: idem significat, cóno mono, sed non est uerbum honorificum, sóno cóto, ista res, ano fito, ille homo, cónátá, uel cónofó, significant hic, sónata, vel, sono fó, isthic, ánatá, uel, ánofó, illic. córe, significat hoc, sóre, significat istud, áre significat illud, sed neutraliter, ita quod substantiuis, seu suppositis non iunguntur: horum pluralia sunt, córerá, sorerá, arerá, cæterorum uerò pluralia sunt per regulas communes cáno, significat rem de qua facta fuit mentio: u.g. cano fito, ille homo &c. Pronomen quidam, facit particula, àru, u.g. aru fito, quidam homo, áru tocóro ni, in quodam loco.

Pronomen unusquisque faciunt particulæ, mèn mèn, sóre sóre.

Pronomen uniuersi & singuli &c. facit particula, tare mo mina.

Pronomen quicumque &c faciunt particulæ, Tare nite mõ, tare nitemoare, tare nari tómó.

Ante posita particula, tare mo, negatiuis facit pronomen nemo uel nullus: u.g. tare mó mairananda, nemo iuit. Particula nani taru cóto nari tómo, significat: quidquid sit, vel quæcumque res sit. Particula, mèi mèi, significat: singuli, uel unusquisque in particulari.

Particula, góto, facit pronomen seu signum distributiuum omnis, e. Si postponatur substantiuis ex proprijs uocabulis linguæ 16 Iaponicæ quæ uocantur, iomis: idem etiam facit particula, mai, anteposita substantiuis linguaæ Chinæ, quæ uocantur, coies, u.g. fi, significat diem: &, fĩgótoni, significat quotidie, seu omnibus diebus, nen, in lingua Iaponica mendicata à Chinensi, significat annum: &, mainen, significabit singulis annis uel omnibus annis; idem ferè facit reduplicatio aliquorum nominum, uel saltim facit illa pluralia: u.g. fito, significat hominem: &, fitõbito, significabit omnes homines, uel multos homines, fi, significat diem: & fĩbi ni, significabit, omnibus, uel multis diebus.

Pronomen diuisiuum, aliqui &c. facit particula, niiótte, u.g. tóqi niiotte, aliquibus temporibus, fito niiotte, aliqui homines.

Pronomen, idem &c. facit particula, vonaji, u.g. vonaji tocóro cara, ex eodem loco. Particula uerò, dôjen, significat idem, sed neutraliter: v.g., dôjen degozàru, idem est: & hoc uerbo respondent quando gratulantur; absque eo quod rem accipiant: ac si dicant, gratulor ac si accepissem: uel idem est, ac si accepissem.

Pronomen ipse &c. faciunt particulæ, nùxi, sóno mi, vãga, particulæ uero, vareto mi, faciunt pronomen ipsemet &c. u.g. vareto mi ni ata vo nasu, ipsemet sibimet damnum infert, mi vo vasurète; ta vo tasùqùru, sui met oblitus, alios saluos facit. Particula, vatacùxi, significat rem propriam in particulari: u.g. vatacuxi no còto, res propria, vatacùxi ni iuarẽta, pro se loquutus est.

Pronomen aliquis &c. faciunt particulæ, Tare zo, taso, u.g. tare zo maittaraba, si aliquis iuisset, taso sacanãga aruca tói ni iqe, eat aliquis interrogatum si sit aliquid cibi.

Aliquid neutraliter faciunt particulæ, nan zo, nanica, u.g. nanzõga arãba cùuózu, comedam aliquid si sit, ima faia tẽ ga jiiú nĩ gozaru fõdoni nanica caqi maraxô, scribam aliquid, si quidem habeo manus iam solutas seu liberas.

Quis? fit tribus particulis scilicet, Tare, Tãga Taso, particulæ tãga, uel, tare nõ, utuntur etiam pro genitiuo cuius: u.g. Tãga móno ca? cuius est res? Et quando aliquis ad ostium uocat, & pulsat dicit: móno mó, qui intus respondent, taso, uel, tagá, uel, tare, quis es? Particula nani, significat quid &c. u.g. nani 17 C vo sùru cá, uel, nanĩgoto vosùru ca? quid facis? nani ni sòre vo tòtte ĩquca? ad quid hoc portas tecum?

De pronominibus relatiuis.

Pronomen relatiuum fit postponẽdo verbo nomen de quo fit relatio: v.g. tèn ni màximàsu vàrerága vòn vòia, Pater noster qui est in cælis, dèta tocòro va, locus ex quo exiuit, tèni sùmi no tçuíta fito, homo cuius manui adhæsit atramentum. Si oratio petit nominatiuum ante verbum, tale nominatiuum debet esse cum aliqua ex particulis nominatiui, ga, no, uel, iòri, v.g. vatacùxĩga càita fùmi, epistola, quam ego scripsi, cònàtà no vôxerarèta coto, res quam uestra dominatio dixit. Tertia verò particula scilicet, iori, vtimur quando est actio in oratione, v.g. Deus iòri atàie cudasarèta gracia, gratia, quam Deus contulit seu donauit, àno tocòro ni amàta no qió àtta vò torarèta, tulit multos libros, qui erant in illo loco. Si concurrant verò duæ orationes relatiuum continentes, prima erit secundum positam regulam; secunda verò per participium præsens, præteritum, seu futurum, secũdum quod sensus orationis postulauerit: v.g. qèsa Oracio vo móxita qióga tçucuie no vie ni àru vo mòtte coi, affer librum illum qui est supra sedile, in quo isto mane recitaui vel dixi officium diuinum. In ista oratione qióga, quod est vnum relatiuum, est post verbum, móxita, & vo, quod agit vices secundi relatiui, est post verbum, àru. Quando verò volumus ampliùs specificare rem quæ refertur, ponimus inter rem ipsam & verbum, particulam tocòro no, v.g. vàreto dôxin xìta tocòro no mònõ dòmo va mina buguèn ni nàtta, omnes quotquot mecum consenserunt, diuites facti sunt. Aliquando oratio relatiui propter suam difficultatem explicatur per exponentes: v.g. loco huius, ima còrosarèta Pedro nò cò và sonàta nó chijn gia, quæ significat, filius Petri, qui modo fuit occisus, est tuus amicus: dicimus, ìma Pedro corosarèta sonó co va sonatà no chijn de gozàru.

Aliquando solent simul poni duæ particulæ ex casus consituẽtibus, & faciunt quasi relatiuum cui anteponuntur: v.g. sòno 18 tocòró deno dancó, istius locis consultatio. Marsella ieno fùne, nauigium quod tendit Marsiliam: màire to no móxi gòtó dearu est dicere, quòd eam.

Màiru mai to no dancó ni qivamatta, habita est resolutio quod non pergat, màitte nòchi no dancó, consultatio postea quam perrexit facta, varambe càra no catãgui, est consuetudo ab infantia, xô tameno chôgui gia, est ars ad illud faciendum: àno fito no vo toró, accipiam id, quod est illius hominis: nota hæc de relatiuo valde.

De formatione verborum, & coniugationibus.

Verba in lingua Iaponica neque habent numeros, neque personas; faciunt tamen has differentias particulæ suprapositæ ad pluralia & declinationes. Coniugationes sunt tres affirmatiuæ, & totidem negatiuæ.

Radices verborum, de se non dicunt tempus: vnde vt illud dicant debent formari verba & coniugari.

Omnes radices verborum secundæ coniugationis finiuntur in e, gi, vel, ji, præter xi, &, maraxì, quæ etsi finiãtur in, i, sunt tamen primæ coniugationis. Si verò radices finiuntur in, de, vel, gi, fit verbum præsentis temporis conuertendo prædictas in, zzuru, v.g. fãgi, facit præsens, fãzzuru, & significat erubesco: de zzuru, quod significat exeo, is: si radices finiuntur in, je, vel, ji, mutantur ad præsens in, zuru, v.g. màje: mãzuru, idem quod misceo, es, anji anzuru, quod est considero, as, si finiuntur in, xe, illud mutant in, suru, v.g. a vaxe: auasùru, idem quod coniungo, is: xi, verò, & maraxi, quæ (vt dictum est) sunt secundæ coniugationis, etiam mutant, xi, in suru, v.g. xi sùru, idem quod facio, is, maraxi marasuru, etiam est, facio facis. Si radices finiuntur in, te, convertunt illud in tçuru, v.g. sodàte; sodàtçùru, idem quod alo, is, vel sustento, as: reliqua quæ tantum finiuntur in, e, alio modo; illud ad præsens conuertunt in, uru, v.g. ãgue: ãgùru, offero, rs, nĩgue, nĩgùru, fugio, is.

Aliqua sunt præterita verborum, quæ faciunt sensum præsentis, 19 C2 & sunt illa quorum fieri consistit in facto esse: v.g. cocòroièta intelligo, is, qìcoieta, audio, is, voboièta, recordor, aris, qi qi ièta, intelligo, is, zonjita, scio, is, & alia præter ista forsan erunt: verba quæ sequũtur sunt primæ cõiugationis etiam si eorum radices non finiantur modo antea dicto. Si præsens alicuius ex illis non fuerit mutato, i, in uru, explicabitur in particulari, àbi, uru, aquæ balneo se, abluo, is, fotòbi, uru, mollificor, aris: focoròbi, uru, dissuor, eris: càbi, fucore afficior, eris, sàbi, rubiginor, aris, deqi, finior, ris, vel perficior, ris: cùchi, cutçuru, putresco, is: mìchi, mitçuru, mare adimpleor, ris, ini, uru, abeo, is: nòbi, nobiru, vel noburu, dilator, aris, tçuqi, uru, consumor, eris, vòri, uru, ab alto descendo, is: xij, xijru, ad prandium vel cibum compellendo, inuito, as, nì niru, assimilor, aris: mochij: mochi iùru, æstimo, as:ni, niru, ad ignem coquo, is: mi,miru, aspicio, is: còri, uru, corrigor, eris, vochi vòtçuru, cado, is: i, iru sum, es, fui: vel adsum, es, fũgui, uru, transeo, is, sicut tempus transit: vàbi, uru, misericordiam peto, is, carabi,uru, siccor, aris, iqi iqùru, viuo, is, fi firu, aresco, is, qi qùra, venio, is, qi qùru, vestio, is, vòqi uru, è lecto surgo: quatuor verò verba quæ sequũtur habent præter præsentia ordinaria, alia etiam extraordinaria, atàie, habet atóru, pro dono, as: vàqimaie, vaqimòru, discerno, is, tonàie tonóru, benedico, is, sonaie sonóru in loco sublimi colloco, as.

De Pręterito imperfecto, perfecto, & plusquam perfecto.

Non est in lingua ista Iaponica præteritum imperfectum: Vnde loco illius vtuntur perfecto, quod fit duobus modis: primũ est addendo, ta, radicibus verborum: v.g. ãguèta, est praeteritum verbi, ãgue, uru, quod est offero, rs; secundo modo fit præteritum perfectum postponendo, te, radicibus, & addendo postea verbum, gozari, u, vel ari, u, in præsenti vel in præterito de quo in secunda coniugatione, v.g. ãguete gozàru, vel aguètẽ gozàtta, vel ãguete aru, vel ãguete atta, obtuli, uel obtuleram, as, &c. si autem ad prædicta anteponatur particula 20 fãia, explicatur magis: u.g. faia ãguètè gozàtta, iam obtulerã, quando postponitur uerbum, ari, u, ad præteritum, non est modus loquendi ita nobilis sicut quando postponitur, gozari, u, unde ad hoc debemus aduertere quando loquimur, ut notemus de quo loquimur, & coram quibus, ut cui honorem, honorem debitum in modo loquendi tribuamus.

De futuro primæ coniugationis.

Si radix uerborum finitur in, te, fit futurum conuertendo istam syllabam in teô, uel chô: u.g. tàte, uru, eius futurum est tàteô, uel tàchô, erigam. Si radix finitur in, ji, fit futurum mutato in jô: u.g. xenji, xenjô, medicinas condiam uel coquam. Si radix finiatur in xe, mutatur in xô, u.g. xi, xô: maraxi, maraxô, faciam. Si finiatur in, ie, mutatur in, io ut, voxiie, vòxiio, docebo. Reliquis uerò radicibus quæ finiuntur in e, postponuntur ad futurum faciendum, ô ôzu, uel ôzuru u.g. ãgueô, uel, ãgueôzu, uel ãgueôzurù, offeram. Hæ etiam particulæ postponuntur ad facienda futura uerborum de quibus supra diximus esse secundæ coniugationis, etiam si eorum radices finiantur in, i, u.g. dequiôzu, finietur.

Fit etiam futurum, tollendo à præsenti negatiuo (de quo infra) syllaba nu, in qua finitur, & loco eius ponendo particulam bàià, u.g. tollendo, nu, ab ãguènu, & loco eius addendo, baià, fit, ãguèbaià, offeram, mĩnu, si auferas, nu, & loco eius ponas, baia, fiet, mĩbaia, uidebo uel aspiciam.

Futurum perfectum fit postpositis particulis, tearózu, uel tarózu, eisdem: u.g. ãguète arózu, uel, ãguetárózu, iam obtulero. Etiam fit anteposito fàia, futuro ordinario: u.g. fàia ãgueôzu.

Imperatiuum primæ coniugationis.

Imperatiuum primæ coniugationis est ipsa sola radix verbi, vel postposita particula io, v.g. ãgue, vel ãgueio, offer: futurum autem imperatiui est futurum absolutum, ãgueô, vel ãgueôzu, & est honoratior modus loquendi & vrbanior ad imperandum in omni coniugatione, quàm per imperatiuum absolutum. Fit etiam imperatiuum, si auferas, nu, à præsenti negatiuo (de quo postea) & loco eius ponas sai, v.g. si ab ãgue nu, tollas nu, & addas, sai, fit ãgue sai, quod est, offer: non tamen dicit tantum imperium sicut absolutum. Postposita etiam particula, tai, radicibus, fit quodã genus futuri seu optatiui quo desiderium loquentis explicatur, & est imperatiuum; vrbanum tamen, mizzu fitòtçu nomi tai, vellem parum aquæ bibere: est idem quod da mihi bibere. Quando verò fit relatio alicuius præcepti, legis, consilij, ordinis, aut prohibitionis, in omni verbo cuiuscumque coniugationis siue affirmatiuæ, siue negatiuæ: tale præceptum ponitur ad literam: v.g. chrĩstiani naru nà to no xõgun no fattõga àru, est lex Imperatoris, quòd non fiat quis Christianus, Padre core vo còxiraièio to voxerarèta niiòtte, quia pater præcipit mihi vt hoc componerem.

Optatiuum primæ coniugationis.

Præsens & futurum optatiui est præsens imperatiui, antepositis particulis, nẽgauacu uà, vel, auare & postposita, gàna, vel caxĩ, fit etiam postposita particula, gàna, absque aliqua anteposita: v.g. nẽgavàcu va ãgueio càxi? vel auàre agueigàna, si offeres? auàre icanaru tèngu, bangue mòno nari tomò, vare vo tòtte, fiie no iama ni noboxèio caxi! o si esset aliquis vel diabolus vel aruspex qui me ascendere faceret ad montem qui vocatur, fiie! postposita particula gana, nominibus, significatur desiderium rei significatæ per nomen: v.g. saqẽ gana, 22 ò vinum! ac si diceret: quis illud haberet ad bibendum! nanĩ gana! si aliquid haberem!

Præteritum optatiui est secunda vox futuri postposita particula mono vo! v.g. nĩgueo zu mono vo! o si fugissem! idem fit hoc modo nĩguẽta raba iocaró mòno vo, aliquando solum dicunt, nĩguè taróni va! etiam dicunt, nĩguete aró ni ua iocarómòno vo!

Subiunctiuum primæ coniugationis affirmatiuæ.

Præsens subiunctiui fit ex præsenti indicatiui mutato, u, in quo finitur in ẽba, v.g. ex, ãguru, fit ãgurẽba cum offerem: fit etiam ex præsenti addita particula, tocoro, super addita ni, de, uo, vel, ua, secundum exigentiam declinationis verbi quod sequitur; primum enim subit munus nominis: v.g. arutoqi Pedro chinsui xitè iraruru tocoro ie fitõ gaqìte, cum venisset quidã homo ad locum vbi erat Petrus quando erat ebrius nhõbõ ni tachi vacarète iru tocòro ni, cum essent divisi, & diuortium fecissent coniugati, có aru tòcorõ de, cum hæc ita sint, iòto ie zzuru tocòrouà fito ni corosarèta, occisus est a quodam homine cum exiret foras, go misa vo asobasarùru tocò ro vo uchi coroita, occidit illũ cum actualiter missam celebraret, & est regula generalis in omni coniugatione.

Præteritum perfectum & plusquam perfectum subiunctiui fit ex præterito perfecto indicatiui postposita particula, rẽba, v.g. ãguèta rẽba, cum obtulisset: fit etiam ablato verbo gozaru, à præterito plusquam perfecto; & posito loco eius, attarẽba, vel atta, quando vero ponitur, atta, debet superaddi vel, ni, aut, uo, ua, vel, ie, secundum quòd petit subsequens verbum; ad modum supra positum de præsenti subiunctiui cum particula, tocòro, v.g. ãguète atta rẽba, vel ãguete atta, ni, uo, ua, vel, ie, cum iam obtulisset.

Futurum subiunctiui fit addendo futuro indicatiui particulã, tòqi, v.g. ãgueô tòqi, cum postea offerat.

Præteritum plusquam perfectum subiunctiui, vel quomodocumque illud voces, denique ad significandum hoc quod est, postquam 23 fecissem actionem verbi, fit postpositis particulis, cara, nòchi, vel ĩgo: præterito plusquam perfecto; ablato tamen verbo, gozaru, v.g. aguète cara, nohi, vel, igo, mairó, postquam obtulerit proficiscar: idem quasi est, aguètarǒ toqi mairó, proficiscar quando iam obtulerit, ãgueôzurù ni, vel, ãgueozuru tocoroni, significat, cum iam esset paratus ad offerendum: vel vt offerret, ãgueôzuru còto no saqini, significat paululum antequam offeret.

Præsens permissiuum subiunctiui fit duobus modis: primus est conuertendo, v, in quo finitur præsens indicatiui, in, ẽdomo, v.g. ãgurẽdõmò etiam si offerat.

Præteritum verò permissiui fit postposito, redomo, præterito indicatiui: v.g. ãguetarẽdomo, quamuis obtulisset: futurum autem permissiuum est addendo, redomo secundæ voci futuri indicatiui: v.g. ãgueôzurẽdomo, quamuis offerat. Secundus modus subiunctiui permissiui est efficacior & fit præsens postposita particula, tomo, præsenti Indicatiui: v.g. ãguru tomò, quãuis offerat: solent etiam præsenti postponi particulæ, mamaiò, vel, madeiò, v.g. soreuo voxiiùru mamaio, vel, sòre vo voxiiùru mãdeio, etiam si hoc doceat.

Præteritum autem huius secundi permissiui fit postposito, rìtomò, præterito indicatiui: v.g. ãguèta ritomo, quamuis obtulerit: fit etiam hoc præteritum postposito, mamaiò vel madeio, præterito indicatiui: u.g. ãgueta mamaio, uel, ãgueta madeio idem fit postposito, tòte, præterito subiunctiui: u.g. ãguetarẽba tòte.

Futurum permissiuum fit postposito, tomo, secundæ uoci futuri indicatiui: u.g. ãgucozutomo, fit etiam postpositis, mamaio, uel madeio eidem futuro: si uerò prædicto permissiuo in omnibus temporibus anteponatur, tatòi, additur magna uis orationi: u.g. tatoi vôxerarùru tomo, quamuis hoc præcipias: eumdem sensum facit præteritum plusquam perfectum Indicatiui ablato uerbo, gozaru, &, aru, & constituendo loco eius particulam, mo, u.g. ãguete mo, quamuis offerat: eadem particula, mo, postposita præsenti indicatiui facit eumdem sensum: u.g. dòcõ de qiqi marasùru mo, sòno sata va mõsanu, quamuis audiatur de hoc ubicumque; nihil tale auditur: eumdem sensum solent facere modi loquendi, qui sequũtur, ãguemo xèio caxi? ãguetemo xô madeio. nanto mo ãgue caxi? quod fere significat, 24 quamuis offerat: eundem etiam sensum faciunt prædicta, ãguruni saxerarei ãgu etani saxerarei, uel ãgueò ni saxerarei, etiam si offerat, obtulerit, uel etiam si offeret: ac si dicat: ponamus, uel demus quòd ita sit.

Infinitiuum.

Præsens infinitiui fit ex præsenti indicatiui, postposito còto, uel, to, u.g. ãgùru còto, uel ãguruto, offerre.

Præteritum infinitiui fit postpositis eisdem particulis præterito indicatiui, u.g. ãgueta còto, uel, ãguetato, obtulisse. Futurum infinitiui fit eisdem postpositis futuro indicatiui: u.g. ãgueeô còto, uel ãgueôto, oblaturum. Eundem sensum faciunt præsens, præteritum, & futurum indicatiui postposita illis particula, ióni, u.g. nai nai guioi ni caqerareô ióni va vare mo zònzuru fitõ bìto mo zonjita, sæpe credidi & alij etiam putarunt me à te beneficijs esse afficiendum, qèccu vare ni voxiie marasùru ióni gozaru, potius ille potest me docere, ãgueta ióni gozaru, dicitur illum obtulisse.

Ad interrogandum & responendum utuntur sæpissime infinitiuo quod est suppositum uerbi quod subsequitur: u.g. nhõbõgata ni vòchita cotó gaata ca? incidisti ne in peccatum luxuriæ cum muliere? fuit ne hoc quod est incidisse &c. & hoc modo loquendi utuntur in omni tempore infinitiui.

Aliquando supplet infinitiuum præteritum plusquam perfectũ ablato uerbo, gozaru, & aru: u.g. Deus no minòri vo firomète iòcaró, bonum est legem Dei propagari: aliquando supplet præsens & præteritum infinitui, præsens & præteritum indicatiui postposita, ga, u.g. sore vo vôxeraruru ga varú gozaró, malum erit hoc dicere, maittãgamaxi gia, uenisse est melius, aut esset melius.

Quando uerò infinitiuo subsequitur uerbum substantiuum, non indiget particula, còto, u.g. còsacazzuqĩ dè và sàqe vo nòmu deuanai, bibere uinum calice paruo non est bibere, còre còso caqu degozare, hoc possumus dicere esse uerè scribere, caqu de gozatte còso, hoc nullo modo est scribere, sòre ua ãgùru deuanai, istud non est offerre: aliqua ex exemplis positis sunt ex uerbis aliarum 25 D coniugationum; sed regula est generalis in omnibus: facit etiam sensum quasi infinitiui modus hic loquendi, ãgue va, ãgurẽ domò, quamuis offeram vel etsi faciam hoc, quod est offerre: est etiam regula generalis in omnibus coniugationibus: unde dicunt, qìqi va tçucamatçure dòmò gàtten xenu, quamuis audiam uel faciam hoc quod est audire; non intelligo: dicitur etiam, ãgùru vomotte, offerendo, uel cum hoc quod est offerre, ãgùru iori, ex hoc quod est offerre, ãguru nitçuite, circa hoc quod est offerre.

Gerundium in, Di, es præsens uel futurum indicatiui, & præcipue si adiungatur, jibùn, aut aliqua particula significans tempus: u.g. ãguru jibùn, tempus offerendi, ãgueô ni qiuamàtta, accepit resolutionem offerendi, nĩguru jibun gia, tempus est fugiendi, coròsa rẽôzúru ni aisadamàtte arozu, erit resolutus occisu, aut quod erit occidendus.

Gerundiũ in, Do, fit duobus modis: primus, postponendo, præsenti indicatiui particulas, ni, uel, tòte, u.g. ãguru ni, uel, ãgùrutote iurusareta, offerendo fui solutus: secundus est auferendo uerbum, gozàru, præterito plusquam perfecto: u.g. ãguète cutabireta, offerendo, vel erigendo sum defessus: idest ex erectione uel actione offerendi, resultauit esse defessum: est etiam alius modus elegans gerundij in do, & ualde communis, anteponendo radices uerborum alijs uerbis compositis: u.g. fiqi iosùru, approximare trahendo; radices autem sic uerbis adiunctæ numquã mutãtur in passiuis, neutris, aut negatiuis. In isto sensu gerundij in do, uidentur vti his modis loquendi taixõ to xite, cum esset dux: uel ducis munus gerendo, võn rei to xitè, gratias agendo, ròtai nòmi ni xitè, cum sit senex, tçùcài xite iuaruru, dicit ut nuncius.

Gerundium in dum, fit postpositis particulis, tàme, vel, tòte, præsenti vel futuro indicatiui: v.g. ãgùru tàme, vel, ãgueo tòte ad offerendum, ad eundem sensum reducitur hic modus loquẽdi, ãguru ni fàttõga àru, est lex circa offerendum, nisi dicamus hoc vltimum esse gerundium in ni.

Supinum in Tum, fit duobus modis, primus est postponendo ni, radicibus: secundus postposito, tameni, præsenti indicatiui: v.g. tàzzunè ni maitta, vel, tàzzunùru tameni màittá, veni oblatum.

Supinum in Tu, est sola radix verbi. in hoc etiam sensu 26 videntur vti isto modo loquendi, mósu ni vòiobànu, non est necessarium dictu.

Participia præsentis, præteriti, & futuri sunt præsens præteritum, & futurum postpositis particulis, fito, vel, mõno, sed quando postponitur, fito, est modus loquendi honoratior: v.g. ãgùru fito, vel, ãgùru mòno, offerẽs, ãgueta fito, qui obtulit, ãgueô mòno, qui offeret, Buppô gacu suru tòmõgara ni voite ua, vacantes studio legis idolorum, von vo xiru vo fito to va iũzo; von vo xiranu võba chicuxõ to còso iie, in ista oratione particula, uo, supplet vocem participij & dat suppositum verbo significatque: meritò vocant homines beneficium cognoscentes; ignorantes verò beneficia iure vocant belluas: est regula generalis in omni coniugatione, vnde exemplum est in verbo secundæ coniugationis: fit etiam participium postposita te, radicibus verborum: v.g. ãguete, offerens.

Prima coniugatio negatiua.

Radices sunt postposita, zu, radicibus affirmatiuis: v.g. ãguezu.

Præsens verò est constituendo, nu, loco, zu, v.g. ãguènu, non offerro, & est regula generalis quomodocumque finiantur eorum radices, sola, xi, &, maraxi, faciunt præsentia negatiua, xènu maraxenu, non facio, ea verò quorum radices finiuntur in ji, mutant ji, in je, & postponitur illis particula, nu, ad præsens: v.g. zonji, fit præsens negatiuum, zoniènu, nescio: alicubi in Iaponia faciunt negatiua auferendo vltimum, v, à radicibus negatiuis & superaddendo illis verbum, ari, u, coniugatum per secundam secundum tempus: v.g. ãguezàru, non offero, ãgue zàtta, non obtuli, ãgue zatta rẽba, cum non obtulisset, etiam dicunt, ãguezu xite, non offerendo.

Præteritum negatiuum fit ad modum præsentis ponendo loco, nu, particulam nanda, v.g. ãguenànda, non obtuli, zonjenanda, nesciui, vori nànda, non descendi.

Præteritum plusquam perfectum fit mutando vltimam a, præteriti in, e, & postponendo verbum, gozàru, in præsenti, vel, gozàtta, in præterito: v.g. ãguenandẽ gozàru, vel ãguenànde 27 D2 gozàtta, non obtuleram: fit etiam ponendo, ĩdẽ gozàru, vel, idẽ gozatta, loco nandẽ gozaru, v.g. ãguèi de gozaru, vel, ãgueidẽ gozàtta, non obtuleram, zonzeĩdẽ gozaru, nesciueram, vochiĩdẽ gozatta, non cecideram.

Futurum negatiuum est addendo, mài, vel, màji, radicibus, vel præsentibus affirmatiuis: v.g. ãgue mai, vel ãgùru maji, non offeres.

Imperatiuum fit postposito, na, præsenti indicatiui: v.g. ãgùruna, ne offeras.

Fit etiam anteposito, na, & postposito, so, radicibus affirmatiuis: v.g. na ãgue so, ne offeras.

Fit etiam postposito, na, radicibus: v.g. ãgue na, ne offeras, mixè na, ne ostendas, mesare na, ne faciatis: radices, quæ finiuntur in, xi, vel, ji, & sunt secundæ coniugationis mutant illud in, e, ad istud imperatiuum: v.g. so xè na, vel só maraxe na, ne facias istud, so zonzena, ne istud cogites.

Optatiuum fit anteponendo, negauacùua, vel auare, & postponendo, caxi, gana, imperatiuo negatiuo: v.g. auare ãguru nacaxi, o si non offerres: vel, nẽgauacù ua na ãgue sõ gana, idem.

Præteritum optatiui fit postposito, mòno vò, futuro negatiuo: v.g. ãguru mai mono vo! o si non obtulisset!

Subiunctiuum verò negatiuum est conuertendo, v, in qua finitur præsens negatiuum in ẽba, v.g. ãguenẽba, cum non offerret.

Præteritum subiunctiui est postposito, rẽba, præterito negatiuo indicatiui: v.g. ãguenanda rẽba, cum non obtulisset.

Futurum est postposito, qerẽba, futuro negatiuo: v.g. niguru mai qerẽba, cum non sit fugiturus.

Subiunctiuum permissiuum fit postposita particula, dòmò, præsenti negatiuo, sed mutato u, in quo finitur in, e, v.g. ãguenẽ dòmò, quamuis non offerat: dicunt etiam & melius ãguenaĩdemo, vel, ãgueĩdemo.

Præteritum permissiuum est postposito, redomo, præterito negatiuo: v.g. ãguenanda rẽdomò, quamuis non obtulerat, dicunt etiam, ãguenaĩdemo, vel, agùeĩdemo, & si non obtulerit.

Futurum permissiuum est postposito, qerẽdòmò, futuro negatiuo: v.g. ãgùru mai qerẽdòmò, & si non offeret.

Aliud autem permissiuum cum particula, tomò, fit postposita prædicta particula radicibus negatiuis: v.g. ãguèzutomò, & si non offert. Fit etiam postposito, tote, præsenti subiunctiui: v.g. ãguenẽba tote, tertio modo etiam fit postposito, mamaio, vel, madeiò, præsenti negatiuo: v.g. ãguènú mamaio, vel, ãguenu madeio, quamuis non offerat.

Præteritum fit postposito, ritomò, præterito negatiuo: v.g. ãguenandari tomò, & si non obtulerit. Fit etiam postposito, tote, præterito negatiuo subiunctiui: v.g. aguenanda rẽba tote & melius, ãguenaĩdemo, vel, ãguèĩdemo, quamuis non offerat, vel obtulerit.

Futurum est postposito, tomò, futuro negatiuo: v.g. ãgue mai tomò, &si non sit oblaturus, vochiĩdemo, &si non ceciderit.

Infinitiuum præsens, præteritum, & futurum, est ipsum præsens, præteritum, & futurum negatiuum indicatiui, postpositis còto, vel, to, v.g. ãguenu còto, non offerre, ãguenanda còto non obtulisse, ãgùru mai còto, non esse oblaturum.

Aliquando vtuntur præsenti negatiuo pro præterito in omnibus coniugationibus: v.g. mi maraxènu, non vidi.

Gerundium in, Di, negatiuum, est præsens vel futurum negatiuum, ãguenu, vel, ãgùru mai, non offerendi.

Gerundium in, Do, fit postposito, ni, radicibus negatiuis vel præsentibus: v.g. ãguèzuni, vel, ãguenuni, non offerendo, idem quasi est: ãgueĩde, vel, ãguenaĩde, vel, ãguèzu xitè.

Gerundium in, Dum, est postposito, tote, vel tame, præsenti aut futuro negatiuo indicatiui: v.g. ãguenu tame, vel, ãgùru mai tòte, ad non offerendum.

Participia negatiua præsentis, præteriti & futuri, sunt præsens præteritum, & futurum negatiuum postposito, fito, vel, mòno v.g. ãguenu fito, non offerens, ãguenanda mòno, qui non obtulit, ãguru mai mòno, qui non offeret, ãguena ĩde cara, vel, ãgueĩde nòchi, post non obtulisse: vel postquam non obtulerunt, aut postquam non est oblatum.

Secunda coniugatio affirmatiua.

Omnes radices verborum secundæ coniugationis finiuntur in, i, fitque præsens mutato, i, in, u, v.g. iòmi: iomu, lego. Si radices finiuntur in, chi, mutant istam dictionem in, tçu v.g. machi: matçu, expecto. Si finiuntur in, xi: mutatur in su: v.g. coròxi: corosu, occido.

Præteritum fit. Si radices finiuntur in, ami, conuertitur in, óda, v.g. cami: códa, mandi vel masticaui. Si finiuntur in, ebi, vel, emi, mutantur in, eôda, v.g. saqèbi: saqeôda, vociferatus sum, sonèmi, soneoda, inuidi seu habui inuidiam. Si finiuntur in, òbi, vel, òmi, conuertuntur in, ôda, v.g. coròbi: corôda, cecidit: còmi, côda, se inclusit. Si finiuntur in umi, conuertitur in, únda, v.g. casùmi: casunda, obtenebratus est, in idem conuertuntur quæ finiuntur in, imi, v.g. canaximi, canaxúnda, tristatus est. Si finiuntur in, gui, illud conuertunt in, ĩda, v.g. fẽgui, feĩda, discissum est: xini, uru, facit præteritum, xinda, mortuus est: &, ini, uru, facit præteritum, inda, abiuit: & quantum ad hoc sunt sicut secundæ coniugationis; quo ad alia verò tempora sunt primæ. Radices quæ finiuntur in, chi, vel, ri, illud conuertunt ad præteritum in, tta, v.g. mòchi: mòtçu, facit præteritum, mòtta, accepit, chiri, u: chitta, sparsum est, quæ verò finiuntur in, xi, vel, qi, illud conuertunt in, ita, v.g. coròxi, u: coròita, occidit, qiqi, u, qijta, audiuit, xiqi, u, xiita, extendit.

Futurum fit conuertendo, i, in quo radices finiuntur in, ó, ozu, vel ózuru, v.g. iomó, iomozu, vel, iomózuru, leges. Si verò radices finiuntur in, chi, mutatur ista dictio in, tó, v.g. machi: mató, expectabo, quæ finiuntur autem in, xi, illud conuertunt in, só, v.g. móxi: u: mósó, dicam, aut loquar.

Imperatiuum fit conuertendo, i, in quo radices finiuntur in, e, v.g. iomi: ióme, lege vel legas. Si vero radices finiantur in, chi, conuertitur in, te, v.g. machi: mate, expecta. Fit etiam imperatiuum conuertendo, nu, in quo præsens negatiuum finitur in, ai, v.g. ex, iomanu, constituendo, ai, loco, nu, fit, iomai, lege, & est modus communis etiam tertiæ coniugationis; sed isto imperatiuo vtuntur solum loquendo cum inferioribus.

30 Futurum imperatiui est futurum absolutum: v.g. iòmõ, leges, & illo vtuntur loquendo cum abiectis personis.

Reliqua tempora optatiui, subiunctiui, gerundij, infinitiui &c. fiunt eodem modo & eisdem particulis quibus in prima coniugatione applicando singula singulis etiam in modis loquendi.

Secunda coniugatio negatiua.

Radix negatiua secundæ coniugationis est conuerso, i, in quo radix absoluta finitur, in azu, v.g. iòmi: iomazu, radix, non legendi.

Præsens fit, si radix affirmatiua finitur in, chi, illud conuertendo in, tanu, vt, machi: matanu, non expecto. Si finitur in, xi, mutatur in, sanu, vt coròxi: corosanu, non occido. Si alio quouis modo finiuntur in, i, illud conuertunt in, anu, v.g. coròbi: corobanu, non cado.

Præteritum est conuertendo, nu, præsentis in, nanda, v.g. corobanu: corobananda, non cecidi, iomananda, non legi, reliqua verò tempora proportionaliter sicut in prima coniugatione negatiua.

Tertia coniugatio affirmatiua.

Radices verborum tertiæ coniugationis finiuntur in, ai, oi, vel, vi, quæ finiuntur in, ai, conuertunt illud in, ó, ad faciendum præsens: v.g. narai: naró, disco: quæ finiuntur in, oi, vertunt illud in, ô, v.g. vomoi, vomô, cogito, quæ verò finiuntur in, vi, illud mutant in, ú, v.g. cui: cú, comedo.

Præteritum fit postposito, ta, præsenti: v.g. naróta, didici, vomôta, cogitaui, cúta, manducaui.

Præteritum plusquam perfectum fit conuertendo vltimum, a, præteriti perfecti in e, & addito verbo, gozaru, in præsenti vel, gozatta, in præterito, vt supra dictum est in prima coniugatione: v.g. naró tẽ gozaru, vel, narotẽ gozatta, iam didiceram.

Futurum fit conuertendo, i, in quo radix finitur in, vó, vózu, vel: vózuru, v.g. narauó narauozu, vel, narauózuru discam. 31 Si verò radix finiatur in, oi: conuertitur in, vô, vôzu, vel, vô, zuru, v.g. vomoi, vomouô: vomouozu, vel, vomouôzuru cogitabo.

Imperatiuum fit postponendo radicibus, e, v.g. naraie, disce, tòie, interroga, cùie, comede. Fit etiam auferendo à præsenti negatiuo, de quo statim, dictionem, nu, & constituendo loco eius literam, i, v.g. narauai, disce, touai, interroga, cuvai, comede, hoc modo vtimur cum inferioribus, cætera sicut in alijs coniugationibus.

Tertia coniugatio negatiua.

Radix negatiua tertiæ coniugationis est conuertendo, i, in quo radix affirmatiua finitur, in vazu, v.g. narauazu, touazu, cuvazu, fit vero præsens conuertendo, i, in, vanu: v.g. narauanu, non disco, touanù, non interrogo, cuvanu, non comedo.

Præteritum fit conuertendo, i, radicis, in, vananda, v.g. narauananda, non didici, tòuananda, non interrogaui, cuuananda, non comedi.

Præteritum plusquam perfectum est conuertendo, a, vltimum perfecti in, e, & addito verbo, gozaru, vel, gozatta, v.g. cù uanandẽ gozatta, vel narauana dẽ gozaru, non comederam, vel non didiceram, cætera vt in alijs coniugationibus.

Postpositis verbis substantiuis gerundijs in, Do, omnium coniugationum tam affirmatiuarum; quam negatiuarum: fit sensus, est, vel non est factum, quod per gerundium significatur: v.g. ãguete aró, iam erit oblatum, còno qiõga caitẽ gozaranu, hic liber non est scriptus, ãgueĩde arõzu, nondum obtulerit. Verba verò substantiua sunt, gozaru, gozaranu, voru, uori nai, dea vel gia: deuanai, aru: aranu, vel, gozaranu uoru ùòrinai, & vnumquodque, ex illis sequitur regulas communes suæ coniugationis.

Postpositis etiam verbis substantiuis infinitiuis omnium coniugationum fit sensus quòd est, fuit, erit; vel non, id quod per infinitiuum significatur: v.g. ãguru còto arõ, erit hoc quod est offerre: idest offeret, naróta còto gozarumai, non addiscet, & dicta verba substantiua habent omnia sua tempora iuxta secundam 32 coniugationem ad quam pertinent, quia eorum radices finiuntur in i, ari, u: gozari, u.

Coniugatio verbi substantiui negatiui.

Verbum substantiuum negatiuum est, nai, vel, gozanai, vel, uorinai, quod significat non esse, eius radix est, naqu vel, gozanaqu, aut, uorinaqu.

Præteritum est conuertendo, i, in quo præsens finitur, in, c, & postponendo illi præteritum, ari, u, quod est, atta, v.g. nacatta, vel, gozanacatta, non fuit, cætera tempora sunt coniugando, ari, u, per secundam secundum temporum exigentiam.

Imperatiuum est, nacare, vel, nanaiso, vel, naina, ne sis.

Subiunctiuum est conuertendo, i, præsentis in, qerẽba, v.g. naqerẽba, vel, gozana qerẽba, cum non esset vel sit.

Subiunctiuum permissiuum est conuertendo, i, præsens in, qerẽdòmò, v.g. gozana qerẽdòmò, etiam si non sit.

Præteritum huius subiunctiui est postposito, rẽdomo, præterito indicatiui: v.g. nacatta rẽdomo, quamuis non fuit.

Substantiuum cum particula, tomo, est illam potponendo radici: v.g. naqutomo, etiam si non sit. Gerundium est, nó, nóte, vel, naqu xitè, vel, nacatte, cum non sit. Cætera vt supra cum verbo, ari, u: superaddito, & coniugato per secundam.

Nomina adiectiua quando non antecedunt verbis, coniugantur per se sicut verbum substantiuum negatiuum: illa inquam nomina adiectiua, quaæ supra dictum est finiri in, ai, ei, oi, ui, ij, eorum radices sunt conuersa, i, vltima in, qu, v.g. fucacu, radix profundi, æ, iòqu, radix boni, æ, xĩguequ: radix densi, æ, uarùqu, radix mali, æ, mali, uonajiqu: radix eiusdem &c.

Præsens est ipsa vox adiectiui: v.g. ioi, bonus, a, um, fucai, profundus, a, um, uarui, malus, a, um, uonaji, idem, eadem, idem.

Præteritum est conuertendo, i, adiectiui in, c, vel, q, & 33 E postposito verbo, ari, u, illud coniugando secundum exigentiam orationis in omnibus temporibus.

Permissiuum cum, tomò fucàqu tomò, vel, fucài tomò, quamuis profundum.

Gerundium in, do, fucóte, cum esset profundum, ióte, cum sit bonum, varúte, cum sit malum, càna xiúte, cum sit triste, xingueo te, cum sit densum. Sunt etiam, fucó xite fucaqu xite, vel, fucacàtte, & sic in alijs: v.g. iôxite, iòqu xite, iocatte.

Adiectiua finita in na, non coniugantur; gerundia tamen in do, solent habere: v.g. aqiracana, pro gerundio, aqirãcani xite, cùm esset clarum; idem, aqiraca de, arisóna, habet arisoni xite, cum sit apparens vel verisimile, iónà, habet, ìóni, v.g. iòi yóni xitè, cum sit boni modi, vel habeat bonum modum, càvãga fucóte vatarananda, quia stauius erat profundus non transuadaui, xebòte irarènu, quia strictum, non est intrabile, varúte cu varenu, non est comestibile vel non potest comedi, quia malum. Cætera tempora adiectiuorum sunt vt dictum est, cum verbo, ari, u, coniugato secundum exigentiam orationis. Coniugatio etiam negatiua est cum eodem, ari, u, v.g. radix est, fucàcaràzu, præsens verò est, fucàcarà nu, non est profundum. Præteritum, fucacarananda, non fuit &c.

De Particulis conditionalibus.

Quinque sunt particulæ facientes orationem conditionalem, naraba, ni vòite va, ràba, va, ba, duæ secundæ postponuntur omni verbo tam affirmatiuo, quàm negatiuo in præsenti, præterito, & futuro, & cum illis remanet verbum conditionale: v.g. nĩgùru naraba, si fugis, iôda ni uòite va, si legistis, nara võ naraba, si disces, cu vazu ni vòite va, si non comedis, aliquando tollitur voi, à, ni voite, v.g. ãgueô ni va, si offeres, ãgueta ró ni va, si obtuleris. Tollitur etiam aliquando, voite, & remanet solum, ni, v.g. mairó ni còso, nèn gòrò ni mòsõzure, si ibo vel ierim significabo illi amicabiliter, xitaró ni còso, 34 faisòcu tçùqu maji qerè, si fecissem; non habuisset effectum, diligentia & persuasio.

Particula, raba, postponitur præteritis: v.g. narǒta raba, si didicissem, narauananda raba, si non didicissem.

Particula, va, postponitur radicibus negatiuis omnium trium coniugationum; v.g. ãguèzu va, si non offero, iomazu va, si non lego, narauazu va, si non disco, naqu va, si non est, fucacarazu va, si non esset profundum.

Particula verò, ba, habet eumdem effectum & iungitur etiam radicibus, quibus, va ãguezũba, iomazũba narauazũba, si vero dicta particula, ba, ponatur loco, zu, radicibus negatiuis, fit conditionalis affirmatiua oratio: v.g. ãguẽba, si offero, iomãba si lego, narauãba, si disco, iocaraba, si est bonum: particula verò, ua, non solum postponitur radicibus negatiuis adiectiuorum: sed etiam affirmatiuis: v.g. fucaqu ua, si es profundum, uonajiqu ua, si est idem: aliquando hoc verbo vtuntur ac si dicant: si non est valde molestum: facias hoc: dicunt etiam, ãgue majiqù ua, si non offeres.

Particula, ni uòite ua, supra posita iungitur etiam aliquando nominibus, & quasi supplet verbum substantiuum: v.g. jó jó nì uoite ua uqe toró, accipiam si est valde bonum vel optimum, curùxicarazaru guì ni uòite ua, si non fuerit molestum vel res molesta.

Particula, saie, posita in oratione, vbi est aliqua particula ex conditionalibus sensui orationis addit virtutem: v.g. fune saie mairu naraba, si venerit aliquod nauigium, sonata saie uocutabire naqu ua, si non est defessus, ac si diceret: ex mea parte, vel quod ad me attinet ego non sum defessus.

Supplet etiam aliquando particula, saie, conditionalem: v.g. Niffon no xôco cu ni saie caióna còtò gozaru fõdonì, si ergo in regno paruo Iaponiæ inueniuntur & sunt res huiusmodi, ac si dicat; quanto magis erunt in magnis, còco mòto no tocai nì saie mei uacu itasu iónĩ gozaru fõdoni &c. si ergo in nauigationibus, quæ hic fiunt, valde patior &c. fito saie côquai suru mòno uò iurusu ni iuan ia, Deus ni uoite uoia? si ergo homo ingnoscit homini pœnitenti, quanto magis Deus? còre fõdo xei uo iru ru saie còto naricanùru ni; ucato xite ua, icãdeca banji canauozo? si tot adhibendo vires vix potui fieri; si leuiter fuisset factum quomodo potuisset fieri seu finiri? còre saie xinicui ni, si 35 E2 ergo hoc est difficile, fune de saie ioio tçuita ni, cachi ua nananaca naru mai, si nauigio vix perueni; pedes absque dubio non potuissem.

De verbo potentiali.

Postposita particula, ro, præsentibus & futuris verborum illa facit potentialia: v.g. ãguru ro, forsan offert, nĩgueozuru, fortassis fugiet.

Præterita fiunt conuertendo, ta, in, tçu, & addito, ro, v.g. ãguetçuro, fortassis obtulit. Si verò postponatur præteritis negatiuis, da, in quo finiuntur, debet mutari in, zzu, v.g. ãguenanzzuro, possibile est non obtulisse, vel quod non obtulerit, vel obtulit.

Fit etiam potentiale præsens postposito, arozu, vel alio futuro, infinitiuo: v.g. ãgùru còto mò aròzu, vel, ãgue mò xôzu, forsan offert.

Præteritum est postposito futuro præterito: v.g. ãgueta còto mo arozu, forsitan obtulit.

Futurum, ãgueô còto mo arozu, forsan offeret, idem etiam est in negatiuis: v.g. ãguenu, vel, ãguenanda, vel, ãguru mai còto mo arozu, possibile est quod non offert, obtulit, vel offeret, & quando volumus dicere, ita erit: loco, còto, ponimus, mono, v.g. noxenanda mono dearózu, fortassis non introduxerunt in nauigium, iqi chĩgota mono dearozu, non se obuiauerunt in via, moreqicoieta mono de gozaro ca to zonzurù, credo si forsan est diuulgatum.

Ad significandum fieri significatum nominum adiectiuorum postponitur verbum, nari, u, coniugatum secundum exigentiam temporis ipsis adiectiuis aduerbialiter sumptis: v.g. fuco naru, fit profundum, uaru natta, factum est malum: dicitur etiam fuco aru, est profundum, aliquando etiam dicunt, fuco nai, non est profundum, & hoc modo loquendi vtuntur etiam coniugando nai, modo supra dicto secundum exigentiam temporis, iuxta sensum orationis: etiam dicunt potentialiter, fuco nai coto mo arozu, forsan erit hoc, quod est, non esse profundum.

Verba irregularia quo ad coniugationes.

Verbum, qi, uru, quod est venio, is: habet præsens, qùru, venio, qita, veni, côzu, veniam, coi, vel, coio, veni, qitarẽba, cum venerit, vel si venisset, qitarẽdomo, quãuis venit, & radicem negatiuam, côzu, & præsens negatiuum, conu, non venio, mède radix verbi delector, aris, habet præsens mẽzzùru, & gerundium in do, medete, delectando se, cui, radix verbi pœniteo, es, vel tristor, aris, habet præsens, cuiuru, & gerundium in do, cuite, pœnitendo, & radicem negatiuam, cuizu, & præsens negatiuum, cuinu, non pœnitet, araie, radix verbi sum, est, fui: habet præsens, araiùru, siue, aroru, est: furi radix verbi veterasco: habet præteritum, furita, inueteratus est, & gerundium in do, fùrite, inueterando, fe, radix verbi transeo, is, habet præsens, furu, transit; & præteritum, feta, transit, Tari, u, est verbum significans rem esse completam & integram: habet præsens, taru, sufficit, præteritum, tatta, completum fuit, & futurum, tari maraxo, erit perfectum vel sufficiet: & radicem negatiuam, tarazu, præsens negatiuum, taranu, præteritum, tarananda, non fuit sufficiens, futurum, taru mai, non erit sufficiens, imperfectum subiunctiui taranẽba, cum non sufficeret.

Permissiuum, taranẽ domo, infinitiuum negatiuum, taranu coto, gerundium verò in do, taraĩde, vel, Tarazu xite, verbum taxi, tasu, quod significat adimplere, seu perficere, habet futurum, taxi marãxô, perficiam, tasanu, vero est eius præsens negatiuum. Tari, autem radix verbi, taro, quod significat esse perfectum, habet præteritum negatiuum, tara uananda, non fuit perfectum, & subiũctiuum, tara uanẽba, cum non esset perfectum, & permissiuum, tara uanẽ domo, & infinitiuum, tarauanu còto, & gerundium in do, Tarauaĩde, vel Tarauaxu xitè: uocotari, vero est radix verbi, uocotaru, pro eo quod est deficere: habet infinitiuum, uòcotaru coto, & radicem negatiuam, uocotarazu, & præsens negatiuum, vo cotaranu, voi, est radix verbi quod habet præteritum, uoita, inueteratus 37 est: &, uoitaru, quod est idem. Et præsens negatiuum quod est, uoinu, & gerundium in do, uoite: urei, radix verbi tristor, aris, habet præsens, vreô, & imperatiuum, vreio, & infinitiuum, vreoru coto, & gerundium in do, vreite: Tomi, radix verbi, tomu, vel, tomeru quod est ditor, aris, vel diues fieri, habet præteritum, tonda, gerundium in do, tonde, & radicem negatiuam, tomàzú, saĩ guiri, u, significat idem quod præeo, is, vel anticipor, aris, habet præteritum, saĩ guitta, & gerundium in do, saĩ guitte.

De verbo adhuc, & de eius formatione & differentijs.

In ista lingua sunt verba actiua simplicia; & actiua etiam faciendi facere, passiua etiam, neutra, & impersonalia. Omnia verò coniugantur per tres coniugationes supra positas secundum quod eorum radices iam dispositæ & ex illis verba formata, terminantur.

Ex aliquibus nominibus adiectiuis aliqua procedunt verba: v.g. catài, est durus, a, um, ex quo exeunt, catàme, uru, induro, as, actiuum, catamari, u, induresco, is, neutrum, & catameràre, uru, induror, aris, passiuum, ex canaxij, adiectiuo quod est tristis, e, exit, canaximi, u, quod est tristor, aris.

Verba faciendi facere, formantur istis particulis, sàxe, vel, xe, prima postponitur radicibus secundæ coniugationis; secunda verò radicibus secundæ, & tertiæ, fiunt autem postpositis præsentibus negatiuis, auferendo nu, in quo finiuntur & ponendo loco eius prædictas particulas: v.g. ãguesaxe, uru, offere facio, is, iomaxe, uru, legere facio, is: narauàxe, uru, discere facio, is, & omnia remanent secundæ cõiugationis quia particulæ finiuntur in, e; aliquando etiam, &si raro, solet postponi particula, saxe, verbis secundæ, & tertiæ coniugationis, sed tunc ornantur seu honorantur prædicta verba cum particula, rare, v.g. iomasàxe rare, uru, Padre ua dòjucùni cathecismo vo narauasaxeraruru, Pater iubet suo ministro vt discat catechismum, 38 mòno no fòn vo fito ni iòmasaxerarùru, facit legere originale.

Verba passiua fiunt particulis, rare, & re, particula, rare, iungitur actiuis secundæ coniugationis modo iam dicto tollendo scilicet, nu, a negatiuo: v.g. ãguerare, uru, offeror, eris, iomare, uru, legor, eris, naravare, uru, discor, eris, his vtuntur in sensu passiuo legi ab alio, vel esse, aut non esse legibile: v.g. sunt etiam alia passiua quæ procedunt ex neutris vel ex habentibus significationem neutralem, quæ quidem formantur cum particulis, rare, &, re, formata tamen non regunt casus cõmunes passiuorum (de quibus infra) sed verborum ex quibus procedunt: v.g. ex, ãgari, u, procedit, ãgarare, uru, & quia, ãgari, u, quod significat ascendo, is, regit accusatiuum, etiam illum regit, ãgarare, uru, v.g. còno iamaie ãgararenu, non potest ascendi ad istum montem vel iste mons non est ascendibilis, xiròcara derarenu, non potest exiri ex castello, Xebóte irarènu, nõ potest intrari quia strictum seu angustum, còno michi va arucarenu, non potest ambulari hæc via, natçu vacòco ni irare mai, non erit hoc habitabile tempore veris, còno fũdẽ de va cacarenu, non potest scribi isto calamo, fimãga nóte cacarenanda, non potuit scribi ex defectu temporis, cònobùn ni còso cacaruru mòno de gozare, hoc sane modo bene scribitur, axĩga itóte aru carenu, non potest ambulari dolentibus pedibus: omnia ergo verba passiua sunt secundæ: verba neutra sunt quæ habent significationem neutralem: v.g. aperiri per se & non ab alio: v.g. ivõgatoruru, pisces capiuntur, cajẽga torùru, ventus cessat, itõga qiruru, filum rumpitur, jĩga iomùru, litera benè legitur, aqi, u, aperior, iris, qiri, u, est scindo, is, actiuum, qirare, uru, est scindor, eris, passiuum, qire, uru, est scindor, eris, neutraliter est etiam quando gladius bene scindit quia est acutus, qiraxe, uru, est verbum faciendi facere quod significat scindere facio, is, ãgue, uru, est leuo, as, ãguerare, uru, leuor, aris, passiuum, ãgue saxe, uru, leuare facio, is, ãgari, u, leuor, aris, neutrum, ãgarare, uru, esse ascendibile, ãgaraxe, uru, leuari facio, is, vel quod se leuet facio, facis: si verò illis adiungantur particulæ honoris (de quibus infra) faciunt alias combinationes: adiectiua verò quando coniungantur habent significationem neutralem: v.g. fidarui, esurio, is, fucacatta, fuit profundum.

Verba impersonalia non nominant, neque exprimunt personam: 39 v.g. mi uo fatasu tomò itçuvari vo iuanu mono gia, etiam si quis moriatur non debet mendacium dicere, mòno mò tabezu saqe mo nomaĩde ichinichi fataraqu mòno ca? potest ne laborari per totum diem integrum nihil comedendo & non bibendo vinum? Xujin nò maiẽ de sòno ióna còto vò iú mono ca? possunt ne dici huiusmodi coram Domino? Quoad coniugationes verò sequuntur regulas radicum quibus efficiuntur.

Radices omnium verborum cuiuscumque sint coniugationis, possunt adhuc extrahi & deduci ad alias coniugationes si illis superaddantur particulæ honoris, secundum literas, in quibus prædictæ particulæ honoris finiuntur, particulæ verò sunt maraxi, uru ari, u saxerare uru, xerare uru, nasare uru, saxemaxi u, tamai ó, rare, re.

Particula, maraxi, non addit honorem rei de qua loquimur; sed loquimur honorate attendendo ad personam coram qua loquimur: v.g. cui ú, significat id quod comedo, is, seruus autem coram Domino non dicet, nèzumi gacúta, mures comederunt caseum: v.g. sed, nèzumĩga cùi maraxita, notandum etiam quod cui ú, secundum se est tertiæ coniugationis quia finitur radix in, vi, addito verò, maraxi, redditur primæ: quando referimus aliquid de aliqua natione verbum non honoramus; sed solùm attendimus ad personam cum qua loquimur ad addendum illi vel non particulam seu verbum, maraxi, uru, v.g. coram inferiori dicemus, Nan ban jin va còre vo cuvanu, coram persona verò nobili dicemus, Nan ban jin va core vo cui maraxenu, Europei hoc non manducant, Ari, u, postponitur radicibus omnium verborum; & illa honore afficit mediocri: v.g. mõdorarió ca? reuerteris ne? Si verò anteponatur illis sic constitutis, vo, honorantur verba satis: v.g. vomõdori arõca? reuertetur ne vestra dominatio? Tono sama vo xini atta toqi, quando dominus mortuus est, Deus cono xecai uo gosacu atta, Deus creauit hunc mundum, his particulis vtimur loquendo cum personis honoratis quas diligimus, & cum quibus habemus amicitiam.

Particula, nasare uru, honorem supremum, aut satis magnũ dat verbis; postponitur verò eorum radicibus: v.g. Deus cono xecai uo go sacu nasareta, Deus creauit hunc mundum.

Particulæ, rare, & re, honorem quidem præstant significatis, verborum, quibus adduntur; sed mediocrem; & non magnum: postponitur autem, rare, & præcipuè si loquamur de 40 absentibus, præsentibus negatiuis ablato, nu, & constituendo particulam prædictam eius loco: v.g. ãgue rare, uru, est offero, rs, quando offerens est persona mediocris honoris & reuerentiæ coincidũt cum passiuis in literis; sed casibus quos regunt, distinguuntur: particula, re, postponitur verbis secundæ & tertiæ eodem modo: v.g. iomàre, uru, naravàre, uru, legere & discere personam boni nominis, hoc modo loquimur de æqualibus & seruus etiam de domino suo, non cum conseruis; sed cum gente nobili.

Particulæ, sàxe maxi, &, xemaxi, eundem tribuunt honorem quem, àri, u, & quem, rare, & re, postponitur, saxe màxi, u, radicibus secundæ, vel præsenti negatiuo, ablato nu, & constituto, saxe màxi, u, loco eius: v.g. ãguesaxe màsu, offert, maxi, u, vero postponitur negatiuis secundæ & tertiæ, ablato, nu, v.g. iomaxemàsu, legit, naravaxe màsu, discit.

Particulæ, saxe rare, uru, xeràre, uru, magnum tribuunt honorem, prima postponitur præsenti negatiuo verborum secundæ coniugationis, ablato, nu, secunda verò postponitur negatiuis secundæ & tertiae eodem modo: v.g. ãgue saxe raruru, offero, rs, iomaxe rarùru, lego, is, naravaxe rarùru, disco, is, quia vero hæc coincidunt in literis cum verbis faciendi facere honoratis; ad tollendam æquiuocationem, vtimur particula, ari, u, anteposita, vo, verbis: v.g. yomaxe aru, lego, is, nara vaxe aru, disco.

Verba passiua, de quibus infra, possunt admittere particulam, saxe rare, uru, v.g. via mavare saxe raruru, honoror, aris.

Particula, tamai, ó, tribuit supremum honorem: illa vtimur loquendo de Deo, sanctis, regibus, & imperatoribus. postponitur vero radicibus verborum, quæ efficit tertiæ coniugationis. postponitur etiam radicibus passiuorum loquendo de Deo: v.g. Deus filio, vmare tamò tòqi, quando Dei filius natus est, Deus ãgamerare tamo, Deus honoratur.

Particula, tate matçuri, u, humiliat significatum verbi cui adiungitur: postponitur autem radicibus verborum affirmatiuorum: v.g. Deus vo gotaixetni zonji tate matçuru còtova ichi sũgureta jèn gia, amare Deum est suprema virtus: admittit tamen hæc particula honorem à particula, re, mutato e, in quo finitur in, a, v.g. loquendo de sanctis respectu Dei dicemus Sancto 41 F Domingo, Deus vo gotaixèt ni zonji tatematçurareta, Sanctus Dominicus dilexit Deum.

Particula etiam, màráxi, potest ad honorem eleuari particula, rare, v.g. tòno iòri cònó còto vo Padre ni vatàxi mai raxerareta, Dominus tradidit hanc rem patri.

De aliquibus verbis quæ de se habent honorem determinatum.

Mesare, uru, significat facere quamcumque actionem quam potest, & est decens facere personam nobilem, vt est comedere, bibere, nauigare, equum ascendere &c. vôxerare, uru, significat loqui personam nobilem, uomaraxi, uru, vomaraxi, ari, u, significat dare personam nobilem, uoxe, uru, &, uôxe arĩ, u, significat loqui vel præcipere personam mediocrem.

Verba quibus anteponuntur, uôxe, vel, mexi, eundem habent honorem cum illis; & absque illis: v.g. uôxe tçuqerare, uru, quod est præcipio, is, &, mèxi tçuca uare, uru, quod est seruio, is, est idem quod, tçuqerare, uru, &, tçuca uare, uru, ad vocandum imperatiue dicimus, coi, seruo vel inferiori, iòrài, dicitur non tam inferiori, uaxèi, est aliquantulum melius, úogiare, est superior modus vocandi, gòzare, veniat vestra dominatio, gozaro, vero in tempore futuri est honorabilior modus quia est sine imperio, uoĩde nasarei, vel, uoĩde nasareô, vel, uoĩde nasarei caxi! est veniat vestra dominatio: vel, ò si veniat vestra dominatio! cudasare, uru, significat dare personam nobilem, tamauari, u, dare personam nobilem inferiori, tamóri, u, dare personam mediocrem, mizzu uo nomaxète tamore, da mihi bibere aquam, cudasare, uru, & tamóri, u, significat comedere personam humilem cibum honorando: còxi mexi, u, &, qicoximexi, u, est comedere, vel audire personam nobilem, uoboxi mexi, u, &, uoboxi mesare, uru, cogitare personam nobilem, saxerare, uru, facere personam nobilem & idem nasare, uru, asobaxi, u, &, asobasare, ĩuru, significat facere personam nobilem quidquid illi est decens: v.g. venari, scribere legere, recitare, ii, ú, est loqui humiliando loquentem, & rem de qua loquitur, &, mexi, u, significat etiam 42 loqui honorando personam, & rem de qua: vnde non recte dicam mi ni móxe, dic mihi; sed, mi ni iie, neque dicam, tono ni iie dic domino, sed, tòno ni mòxe: mairi, u, significat ire ad locum cui honor debetur: v.g. iglesia ie maire, eas Ecclesiam, cùre, uru, &, toràxe, uru, significat dare, humiliando personam cui datur, cui, ǔ, est comedere sine aliquo respectu, mexi, u, est etiam comedere; sed est vrbanum: v.g. coram honestis non dicam, mèxi uo cùi maraxita; sed, mèxi uo tabe maraxità, comedi, mairi, u, vel, uomairari u, est comedere personam nobilem vel mediocrem, ãgara xerare, uru, &, uoãgari ari, u, est modus nobilior, qiqi, u, est audire vt cumque; uqe tamauari, u, vero &, uqetamóri, u, est audire honorando personam à qua auditur: v.g. goiqen uo uqetamòtta, vestra consilia audiui, móxi ãgue, uru, est loqui humiliando se loquentem, & honorando personam cui dicitur, móxi ire, uru, loqui inter æquales, chómon xi, uru, audire sermones Dei, gorànji, zuru: vel, goranjerare, uru, est aspicere rem nobilem, xi, uru, est facere in communi, itaxi, u, est facere; sed dicitur modo vrbano, tçucamatçuri, u, est facere, humiliando se qui facit.

Aduertentiæ circa coniugationes verborum.

Anteposita particula, nama, omnibus verbis inquocumque tempore; significant actionem màle & non perfectè: v.g. nàma aró, màle lauo, namaiaqu, male asso.

Antepositis particulis, tçui, cai, uchi, fàxe, uoi, ai, tòri, verbis; non mutant significationem; aliquam tamen energiam, & efficaciam significatis tribuunt: v.g. idem est, uchi còbosu, quod, cõbòsu, effundo, faxe noboru, quod, noboru, ascendo, is, uòxi còmi, u: quod, còmi, u, includo, is, ai ca uari, u, idẽ est, quod, cauaru, transmutor, aris, tçuimauari, u, idem est quod, ma uari, u, circuo, is, &, tòri firõgue, uru, idem quod firõgue, uru, extendo, is.

Particula, qitte, est gerundium in, do, verbi, qiri, u, & postposita aliquibus radicibus verborum, magnam efficaciam illis tribuit: v.g. tanomiqitte, magnis præcibus obsecrando, 43 F2 uomòi qìtte, magnam assumendo resolutionẽ: vtimur etiam verbis, tanomi qiri, u, &, uomoiqiri, u.

Anteposita particula, ma, aliquibus nominibus seu verbis dat significato vigorem: v.g. mamucài, valde præsens, macuròi, valde nigrum.

Particula seu radix verbi, macàri, u, anteposita verbis significantibus motum facit verba modesta, & vrbana satis: v.g. macari noboru, ascendo, is, macari cũdari, u, descendo, is, macari i, iru, ad sum: es.

Postposita particula va, in oratione confirmat id quod antea dixerat quasi gloriando se illud prædixisse: v.g. fune ua cuchi notçu ie iru uà, nauigium intrat, cuchinotçu, ac si dicat, nonne ego bene dicebam? aru ua, vide si est sicut ego dixi!

Particula, aĩdani, significat inter, idest tempus quod in aliqua actione consumitur: v.g. ãgura aĩdani, inter offerendum, vel dum offert, iôda aĩdani, dum legit, narauózuru aĩdani, dum discet.

Particula, ga, significat, sed: v.g. sóiú ga; nanto aró ca? sic dicunt; sed quomodo erit vel si erit nescio certe, fùri ua fùru maĩga, fune uo dasu còto naró ca xiranu, profecto non pluet; sed nescio vtrum poterit extrahi nauigium, sono qinpenni ua gozaru maĩga; dòco cara toraxerarùru zo? non erunt apud vicinos vel in circuitu, vnde ergo afferunt?

Particula, gotòqu, postposita præsentibus, præteritis & futuris significat, eo modo quo: v.g. coxiraiùrũ gotòqu, sicut, vel eo modo, quo ornas vel perficis, qiita gotòqu, sicut audiui, aliquando est, gã gotòqu, v.g. móxitã gã gotoqu, sicut dixit, caraca uózú gotòqu, comodo quo contendam vel rixabor idem facit particula, ioni, v.g. Nifon no catãgui uo xirareta ioni, uôxerarùru, loquitur sicut qui scit consuetudines Iaponiæ, mósu ióni, sicut dico, vtuntur etiam particula, furi, ad eundem finem v.g. Toza no chijòcu uo nogareô zuru tameni catana uo saita fùri uo mixerareta, ostendit se accinctum gladio, vt euaderet imminens infamiæ periculum, minu furi uo saxerareta, ostendit se non vidisse.

Particula, saie, vtuntur ad significandum nec dum: v.g. mma saie nacatta, equi nec dum fuerũt, cotõba saie xiranu mòno, neque loqui scit, ji saie mixiranu mòno, nec dum literas cognoscit vtuntur etiam eadem particula ad exaggerandum aliquid 44 v.g. qĩden to saie moxẽba, sufficeret si diceres te esse, Padre no tçucauarùru to saie, móxẽba, si dixisset solùm quod patri seruiebat: ac si diceret: hoc sufficeret vt &c.

Particula, qere, est confirmatio & terminatio orationis, & significat; itaque: v.g. maitta qere, venit itaque, sate sóáru qere, res denique sic se habet.

Particula, còso, est magni momenti inter Iapones vtuntur enim illa in primis in sensu aduersatiuo: v.g. còre còso ió gozare, hoc est verè bonum: si oratio inqua inuenitur prædicta particula finiatur in verbo, tale verbum finitur in, e, vt in oratione posita: si autem verbum sit in tempore præterito additur illi, re, v.g. iô còso gozatta re! bene veneris! deficit hæc regula vel quando oratio non finitur in verbo aut adiectiuo: v.g. còre còso xixó yô, hic est verus magister: vel quando post particulam, còso, est in oratione gerundium finitum in, te, vel permissiuum cum particula, tomò, aut præterita potentialia finita in, tçurǒ, vel, zzuró, v.g. uare coso iro iro xinro tçùcamatçùtte cutatireba tòxiiórini nari maraxita, patiendo multos & diuersos labores vere factus sum senex defessus, & lassus, uare còso corosarùru tomo, ego enim & si occidar &c. fara còso tattçuro forsan fuit iratus, sato chicaqerẽba coso fĩga miiure, videtur iam ignis quia prope est vicus: hæc oratio finitur in e, quia non est in ea regulæ exceptio, uôxerarèta coto domo uo go côquaĩ de cosõ gozarózure, absque dubio facietis pœnitentiam de ijs quæ dixistis, cataji qenò cosõ gozare, tibi valde congratulor & gratias ago: quando aliquis interrogat quis fecit hoc? respondent: v.g. Patre coso, Pater fecit: ac si dicant: videte si est persona quæcumque, quæ illud fecit? & quando quis responsum non audiuit aut percepit, & iterum interrogat, dicit qui loquutus est, juan coso, iam dixi, quod Ioannes &c.

Quando non curat quis de ijs quæ illi dixerunt, vel habet se ac si non audisset vel iterum interrogat, solent respondere: v.g. touoru na toiiẽba, iam dixi tibi ne transeas, iome to iiẽba, iam dixi tibi quòd legas, Padre coso to iieba, iam dixi quod pater est qui &c.

Maieni, vel, saqini, postpositum præsentibus negatiuis, facit illa affirmatiua: v.g. iglesiaie mairanu maie ni, antequam eat Ecclesiam: etiam solet postponi futuris affirmatiuis: v.g. maìrozuru tote nosaqi ni, tantisper antequam veniret.

Particula, tocoro, significat tempus in quo fit actio significata per uerbũ cui postponitur: taburu tocoro ni, quãdo comedebã, tabeta tocoroni, post prandium, tabeôzuru tocorõ ni, vel, tabeôzuru ni, quando eram comesturus: facit etiam eadem particula reduplicatiua denotando reduplicationem in quantum: v.g. jesu christo humanidad no uon tocoro ua, Iesus Christus in quantum homo, uonorẽga foxxezaru tocoro uo fõdocosu coto nacare, quod tibi non vis, alteri ne facias, fũdai no tocoro uo uo iurùsu, dono illi libertatem, fito no acu no tocoro ni ua dôxin xenu, non consentio hominum peccatis, utagǒ tocoro mo nai, non remanet locus dubij vel dubitandi, nocoru tocoro mo nai, nihil amplius restat, tçuini, sòno tocòro ie mairózu, denique ad hoc peruenit, fùmbet ni voiobanu tocoro gia, res sunt quæ non intelliguntur, vel ad quas intellectus non peruenit, nani mo naì tocoro vo iô qìcòximexe, comedat vestra dominatio ex hac paruitate, quæ est nihil: exemplis cognoscetur vis significationis.

Particulæ, tocòro, Made, vel, made de gozaru, solent postponi ad cadentiam; absque aliqua significatione, & idem est, còto de gozaru, v.g. naranu made, vel naranu còto de gozaru, est idem quod, naranu, non est possibile, guijèt tçucamatçuro to zonzuru còto va cacũgo ita sanu coto gia, amicitiam frangere neque in mentem mihi venit, hic, itasanu coto gia, est idem quod, itasanu, solum.

Particula verò, madeiò, vtuntur aliquando ad confirmationem eorum, quæ dicunt: v.g. caita madeio, quod scripsi scripsi.

Particula, toqi, postposita præsentibus, illa facit præterita imperfecta: v.g. jennìn tachi va saĩgo ni voiobi tamó tòqi va buji nĩ gozatta, quando sancti perueniebant ad mortis horam erãt pacifici & quieti.

Conuertendo, ta, præteritorum in, tçu; &, da, negatiuorum in, zzu, fit sensus; modo facio hoc; modo illud: v.g. mòno vo caitçu, iôzzu, nando xite curasu bacari gia, legendo, & scribendo, & alia faciendo, transigo vitam, tattçu itçu vocu iori zaxiqi ie ĩde zaxiqi iori vocu ie iri xitten battò xeraruru, stando & sedendo: intrando, & exeundo, surgit & cadit: eumdem sensum facit particula, ri, postposita præteritis: v.g. xeqen nò mòno va netari voqitari nôdari curasu bacari gia, homines mũdi, 46 vitam agunt dormiendo, surgendo, & bibendo, mazzu ite ni ua uo mo facaxetari, cusa vo mo ficaxetari iroiro no xĩgoto vo atẽgote cosó mairozure, ibo & atrium verrere faciam, & herbas euellere, & denique ibo ad multa disponenda, ima còno io fuqe iuqẽba nome ia, vtaie ia fitó bìbo mõtçu, vtotçu sacamori suru, cum iam sit alta nox prouocando se ad bibendum & cantandum lætantur homines saltando & cantando &c.

Particula, ie, quæ est radix verbi, ie iuru, quod est possum, es, anteposita negatiuis significat non posse facere actionem significatam per verbum: v.g. ie iomanu, non possum legere, infinitiuis vero postponitur: v.g. iomu còto voienu, non possum legere: dicitur etiã iomi va ieĩde, vel iomi mò ieĩde, cum legere non possim aut legere non valendo. Infinitiuum gerit vices aliquando suppositi verbi: v.g. xinuru cotova vosoròxij, terribile est mori.

Particula, tai, quæ significat volo, is, postposita radicibus verborum significat velle facere actionem significatam per verbum: v.g. mizzu vo nòmi tai, desidero aquam bibere, idem, mizzu uo nomi tõ gozaru, vel, mizzu uo nomi tõ zonzuru, sed istæ duæ vltimæ sunt nobiliores, & quibus coram nobilibus vtimur negatiui exemplũ est, tomo nai, v.g. mizzu uo nòmi tòmo nai, nolo aquam bibere idem est, mizzu uo nomi tomo gozaranu, mairi tó mo zonjenu, non habeo animum eundi. Si verò particula, tai, postponitur adiectiuis vel verbis significantibus actionem sensitiuam in secunda persona, conuertit, i, in, c, & postponitur verbum, ari, u, coniugatum secundum orationis exigentiam: v.g. cui tacatta, volui comedere. Si vero verbum loquatur de secunda, & tertia persona conuertit particula, i, in, g, & postponitur etiam, ari, u, vel cum honore secundum quòd persona meretur; vel sine particula honoris; sed absolute. Si vero sit persona inferior etiam si sit secunda vel tertia, i, conuertitur in, c, sicut dictum est de prima.

Particula, de, aliquando facit subiunctiui sensum adiuncta aliquibus nominibus substantiuis: v.g. uarãbẽ de xinda, mortuus est puer vel cum adhuc esset puer, uarẽga buchó fóde tofo mo gozanai, cum ego sim negligens, & non curiosus, nihil erit, eo modo quo conueniebat, aptatum.

Particula, iǒ, quæ significat modum, potest poni radicibus verborum, & ipsis etiam verbis: quando radicibus, regit genitiuum; 47 quando vero verbis regit eorum casus: v.g. cono qio uo iomi iǒv a, modus loquendi hunc librum, vel, cono qió uo iomu io ua, in prima oratione, qio, est in genitiuo cum particula, no, in secunda autem est in accusatiuo cum, uo, quia illud regit, iomu: tei, significat modum extraordinarium & admirationem causantem: v.g. machicanuru tei uo goron jerarei, videat vestra dominatio modum expectandi idest quo modo expectant: arisama, significat etiam modum: v.g. me mo aterare nu arisama gia, est modus & figura quæ nec prospici potest.

Sama, significat tempus quo fit actio verbi cui postponitur, regitque casum, quem verbum ex se petit, postponitur verò radicibus: v.g. saqe uo nomi sama ni, quando actualiter bibebat vinum, iado ie caieri sama ni, quando domum reuertebatur, fùne iori ãgari sama ni, quando actualiter exibat e nauigio, funè ni nori sama ni, quando actualiter conscendebat nauim.

Quando in oratione fuerint duo verba quorum actio per modum vnius fit, primum verbum debet esse in gerundio in do: v.g. mizzu uo motte coi, porta aquam, vel veni aquam portans, funè uo uoite coi, affer hic nauim, vel remis nauim trahendo veni, core uo totte iqe, porta hoc, vel tollendo hoc vade.

Gerundium in, do, adiunctum verbis, rogandi, dandi, aut gratiam faciendi significat rogare, vel petere rem significatam per verba quibus anteponitur: v.g. nifon guchi uo uoxiiète cureio, doce me linguam Iaponicam, so uoxerarete cudasaruru na, ne dicat hoc vestra dominatio, Deus no coto uo catatte tamore, facias mihi gratiam referendi res quæ ad deum pertinent.

Particula, mo, postposita gerundijs in, do, quæ in, te, vel, de, finiuntur significant, quamuis: v.g. so moxite mo, quamuis hoc dicas, so iuaĩde mo, quamuis hoc non dicas, ica fõdo susu mẽte mo, corobu mai, quantumcumque mihi persuadeas; fidem non abnegabo; etiam vtuntur hoc modo, so moxẽba attemo, etiam si hoc dicas, & doxitemo co xitemo, quodcumque facias &c.

Si particula, coso, de qua supra, postponatur gerundio in, do, affirmatiuo, & finiatur oratio in prædicta particula fit oratio negatiua: v.g. mite coso, nulla tenus vidi, atte coso, nullo modo est. Si vero oratio non finitur in, coso, est affirmatiua 48 & emphatica: v.g. mite coso gozare, vidi profecto: finitur verbum in, e, secundum regulam supra positam quando egimus de particula, coso.

Quando verò gerundio in do negatiuo finito in, e, subsequuntur vel, ua, vel, naranu, aut, cana uanu, dicit necessitatem, & impossibilitatem ad contrarium: v.g. mairaĩde cana uanu, est necessarium ire, iuaĩde uà nò còto narẽdomo, nànto xô ca? & si sit res quæ necessario debet dici; quid faciam? xitãgauaĩde naranu, est necessarium obedire; eundem etiam sensum, &si non cum tanta vi, facit futurum infinitiui; tam affirmatiuum: quam negatiuum, adiuncto tamen illi subiunctiuo permissiuo cum, dòmo: v.g. mairo còto de gozatta rẽdomò, quamuis ire debuissem, mairu mài querẽdomo, quãuis non essem iturus, mairo còto de gozanacattarẽdomò, quamuis non debuissem ire: vtuntur etiam gerundio in do negatiuo ad significandum, nisi: v.g. òracio uo mosaĩde cúna, ne comedas nisi prius orationem feceris.

Gerundium verò finitum in, e, significat actionem iam esse factam: v.g. mèxi cúte còi, venias post prandium, còno qiõga caitẽ gozàru, hic liber est scriptus, chichi ni fùmi uo cacaĩde cuiaxiũgozaru, pœnitet me non misisse Epistolam patri tuo, còno qiõga caitẽ gozaranu, non est scriptus hic liber.

Postposita particula, nagàra, radicibus verborum, quando subsequitur verbum significans actionem repugnantem aut aduersatiuam, facit gerundium in, do: v.g. Tõganin Deus iòri bàcutài no go uon, ò uqetate matçuri nagara; caiette somùqi tatematçuru, peccatores recipiendo vel etiam si à Deo accipiant benefitia maxima, loco gratitudinis; ipsum potius offendunt, jesu Cristo Deus de gozàri nagàrà, fito ni tàixitè cruzni càcaraxerareta, Iesus Christus cũ esset Deus crucifixus est propter hominem: postponitur etiam, nagàrà, nominibus: v.g. quantai nagarà, quamuis sit inurbanitas, sannin nagara, tres simul, vel etiam si sintres, aqiraca nagara, quamuis sit clarum, hic, aqiracana amittit, na, & sic in adiectiuis quæ finiuntur in na.

Postposita particula, iàsui, radicibus verborum tam actiuorum; quam passiuorum facit illas supinum in, tu, v.g. iòmi iasui, facile lectu, còrosare iasui, facilis occisu, ad idem tendunt hi modi loquendi, iúte uà uosoroxij, est dictu tremendum, 49 G mite ua fuxĩguina, est res admirabilis visu, iú uo mò uosoroxij, est dictu tremendum.

DE ADVERBIIS.

Caput primum.

Ex adiectiuis finitis in, ai, fiunt aduerbia conuertendo, ai, in, ó, v.g. fucǒ, profundè, ex finitis in oi, conuertendo illud in, ô, v.g. caxico, prudenter, ex finitis in, ei, conuertendo illud in, eô, v.g. xĩgueo, frequenter, ex finitis in, vi, conuertendo illud in, ú, v.g. aiau, periculose, ex finitis in, ij, conuertendo illud in, iú, v.g. cauaiú, miserabiliter.

Fiunt etiam alia aduerbia postposito, te, radicibus verborum v.g. sàdamète, determinate, vel probabiliter, aràvarete, manifeste &c.

De aduerbijs locorum.

Octo sunt aduerbia interrogandi, ĩzzucu, ĩzzucàta, donata, doco? dochi? dòchira? dòno tocòro, dòno fo? & significant quem locum? postponuntur autem illis particulæ, va, no, ni, ĩe, vo, cara, & iori, secundum casuum exigentiam: v.g. vnde? quo? quam? qua? vbi, &c. postponi etiam illis potest, màde, quod significat terminum vsque: v.g. docomade ie iqóca, vsque quo ibis? & quando vtcumque interrogatur, ponitur particula, ca? vel zo, & melius, zo, quàm, ca, si in oratione sit aliqua particula interrogatiua: v.g. ĩzzucu ie maitta zo, quo iuisti, dòno tocòro uo to uòtta zo, quem locum transiuisti, doco iori itta zo, quà intrasti? dòchi càra qita zo? vnde venit? donata uà Pedro no iãdo zo, vbi est domus Petri? dòconi uòru zo? vbi vel in quo loco est? Respondetur multipliciter, còno tòcoro, còto mòto, còre, conàta, còchi, còchira, còco, còco ra, còno cata, còno fò, hic, sòno tòcoro, soco moto, sòre, sònata, sòchi, sochira, sòco, socora, sòno càta, 50 sono fo istic, ano tocòro, aso co mòto, are, anata, achi, àchira, asocò, àsocora, àno càta, ano fó, significat: illic, postponuntur his aduerbijs particulæ casuales. Aduerbia interrogandi cum particulis casualibus & postposito, mo, significant vbicumque: v.g. vel quacumque, vel quocumque: v.g. donotocòro ièmò tòuoro, transibo quocumque, doconimo vbicumque, dòco cara mo, vndequaque. Si verò loco, mo, postponatur, nàri tomo, significat quemcumque locum diuisiue: v.g. dòcoie nàri tomò mairo, ibo ad quemcumque locum diuisiue: idem significat, coco zo, cum eisdem particulis casualibus & possunt poni inter, doco, &, zo, v.g. dòco ni zo àru fõdonĩ, si quidem est in aliquo loco, còco caxicò, significat hic & illic, doco mo caxico mo, significat omnem locum: particulæ casuales solent poni ante mo, v.g. do còni mo caxico ni mo, in omni loco, aduerbio verò antecedenti postponuntur v.g. còco càxico ni, hic & illic, còco caxico ie dòco, caxico iori &c.

Particula, vie, significat supra; petit ante se suppositum in genitiuo: v.g. fàndai no uie ni uoqe, pone supra mensam, còno uie uà gozàru mai, non erit supra hoc: idest melius, sono uie ni, circa istud, sòno, uie no sàta uo catàriare, narra quæ circa hoc sunt, còre ua ĩzzure iori mò uie de gozaru, non inuenietur, quid hoc superius: idest hoc est supremum, xita, significat: infra: & regit eosdem casus, quos præcedens: v.g. fandai no xitani uòqe, pone sub mensa, micotõba no xita iori, quando rex: v.g. finiuit loqui, uoxita uo cudasarei, det mihi vestra dominatio reliquias sui potus, quæ superauerunt.

Particula, sòba, significat, latus & regit ante se genitiuum: v.g. fito no sòba uò fanaruru, separat se à latere alicuius.

Maie, significat ante: & regit ante se genitiuum: v.g. fito no maie uo touoru, transeo coram alio, cacũgò no maie, secundum dispositionem, funbet no maie, sicut credo vel cogito, vel iuxta sensum.

Mauari, significat circum circa in giro: & regit ante se genitiuum: v.g. iglẽsia no ma uari ni tçuchi uo nãgue sutçuru na, ne proijcias terram in circuitu Ecclesiæ.

Vchi, significat intra, & si ante se habet substantiuum debet esse in genitiuo: v.g. iglesia no uchi, intra Ecclesiam, ano fito ua; fito no uchi de uanai, ille homo non est inter homines, idest 51 G2 non est homo, fùtacùchi cúta còto ua, cúta uchi deuanai, comedisse duas buccellas, non est comedisse.

Foca, significat foras, vel extra: & petit ante se genitiuum: v.g. iglesiano foca ni, extra Ecclesiam, fòcaie iqe, exi vel eas foras: aliquando loco particulæ genitiui, ponitur iori, v.g. Deus uonãgo ichinin iori foca tçucùri tamauànu, Deus non creauit nisi vnam mulierem; idest nullam formauit extra vnam, Tèngu fito ni àcu uo susumùru iòri fòca uà, nài, Dæmon nihil facit nisi persuadere peccata hominibus, goxo uo tàsucàru tàme baptismo uo sazzucàru iòri fòca bechi no michĩ ga nai, non est alia via ad saluandum hominem extra baptismum; idest, absque baptismo nemo potest saluari, Deus no gracia iori foca, absque dei gratia.

Naca, significat medium in quantitatibus continuis vel discretis v.g. qinò nàca ni, in medio ligni, fito no nàca ni, in medio hominum.

Nacaba, significat medium in rebus successiuis: & vtrumque petit ante se genitiuum: v.g. dangui no nàcaba ni, in medio sermonis, sòre uo qijte, nacabà uà uosore; nacàba ua aqirete ita audiens istud, & metuit & expauit, idest medium tempus consumpsit timendo &c.

Ato, significat retro, & regit ante se genitiuum: v.g. sonatà no àto càra mairo, veniam post te, idest, te sequar.

Vàqi, significat latus: et petit ante se genitiuum: v.g. Pedro no uaqi, ad latus Petri, misa no uaqi, finita missa, còno uaqi his diebus præteritis, omnia prædicta aduerbia requirunt post se casus quos petunt verba quibus subsequuntur.

Aduerbia ad causam interrogandum & responendum.

Quare? vel qua de causa interrogatur multipliciter: v.g. nàjeni, nàjoni, nàni xini? nàni tote cà? nàni no iuie ni? nànto xita coto ni? nani nò xisài ni iotte? quomodo? dicitur, nànto xite? nànto ioni icàni to xite? Respondetur autem, quia vel ratio est: v.g. sono iuie ua, nà jeni to iúni, Quia, vero, etiam dicitur, tocorõ de, fodoni, ni iotte, sacàini, primum 52 ex his tribus dicit multam causalitatem, secundum verò non tantam: tertium autem minorem.

Vie va, significat: cum vel siquidem: v.g. tõganai vie ua qĩzzucaĩ ga nai, non timeo, quia, vel siquidem non habeo culpam, eundem sensum facit particula, cara, v.g. caiõni irò vo misùru càra va; càcusu còto va irànu, in vanum illud abscondere tentas, siquidem talem colorem ostendisti. Si quidem, quasi illatiuum significat, tòqi va, &, xicaru tòqi va: sari na garà, significat, sed; sàri tòte va, significat, adhuc: sàru tòte ua, significat, siquidem res ita se habet: sàrú tòte ua, qicoienu còto gja, si ita est, intollerabile videtur.

Aduerbia temporis.

Quando interrogatur per, itçu, vel, itçũgoro, a quot diebus? interrogatur per, icca sàqi, vel, icca maie, a quot mensibus? interrogatur per, icutçuqi saqi? a quot annis interrogatur per nànnèn maie, solet addi, ni, quando verbum illud petit, & semper in fine interrogationis ponitur, ca, vel, zo, & melius, zo?

Respondetur: nunc, ima, vel, tãda ima, iam, mo, v.g. moiqe, eas iam, aliquoties dicitur, tòqi ni iotte, vel, jibùn ni iotte, postea dicitur, nochi, sòre cara, vel, sòre iòri, post istud, còre càra, vel, còre iòri, post hoc, àre iòri, vel, àre càra, post illud. Statim dicitur, iãgate, postea, vel deinceps dicitur, ĩma iòri nóchi, vel, ima iori xite uà, vel, ima iori ĩgo, vel, jĩgònĩgo: isto mane, dicitur qèsa, connichi, vel, qio hodie, àsu, vel, miônichi, cras, cras manè, asa, àxitatô, vel, àsatòcu, cras nocte, miònia, antea, ijen, vel saqini, heri qinô, vel, sàcujit, nudius tertius, uototoi, vel fùtçuca sàqĩ ni, diebus præteritis còno giu, còno fõdo, vel, xenjìt, vice præterita: idem xendo: vice futura, còndo, ab hinc duobus diebus, asàtte, vel miõgo nichi, post tres dies, xiasàtte, vel mió mió gonichi, qiônen, vel, còzo, anno præterito, hoc anno, còto xi, a tribus iam annis, vòto tòxi, vel, uotõdoxi, ab hinc vero quatuor annis. sanuruuotõdoxi statim, tàchi màqĩ 53 vel, socuij ni, sunauàchi, statim profecto, tànteqi, in illo momento.

Itçumade? vsque quando? itçu mademo; semper, itçu càra a quo tempore, itçu iori, ex quo tempore?

Aduerbia negandi.

Iia, vel, iia, significat non, só deuanai, non est ita, iccana vel, iccanàgueni, nullatenus, iùme iùme, neque per somnium, sàrani, vel, ichiien, càtçutè, vel, càtçute mòtte, nullo modo, iò, iòmo, vel, iòmo iòmo, neque cogitatione: v.g. càtçute màiru mài, nullatenus ibo, iòmo sõ uà gozàru mài neque in mentem venit quod ita erit; & quando prædicta iunguntur affirmatiuis faciunt etiam sensum negatiuum, v.g. iomo iòmo to mòxitarẽba uo màiri atta, cum dixisses te non iturum: iuisti tamen, io mairõ, nullo modo ibo.

Aduerbia affirmandi.

Nacanàca, significat: ita est, uõ, significat: sic, assentiendo, gueni, vel, gueni gueni, sic se habet: v.g. guèni guèni só mo aró, absque dubio sic se habebit res, chõdo, significat, omnino, saiòni, sòno bùn, sòno gotòqu, so de gozaru, sò re sóre, màsso gia, xicato, significat: ita est, mòttomò, significat rationabiliter loquitur, guioi nõ gotoqu, sicut vestra credit vel dicit dominatio, mòchi ron, non cadit sub dubio seu disputatione, nàcanàca nàru còto de gozaranu, verè non est possibile, nàcanàca no còto, res est cui potest assentiri seu fides adhiberi, ma còtoni, verè, & idem significat, xinjit, vel, xinjit ni, xei mon, iuramento confirmo, isasàca, vel, isasàca mòtte nec parum quidem, issai, vel ixxet nulla via, nullo modo, & quando iunguntur affirmatiuis significant prorsus in omni euentu.

Adverbia comparatiua.

Iori, iòri mò, iòri mo nà uo, significat magis comparatiuè, persona quæ comparatur est in Nominatiuo; cui comparatur verò in ablatiuo cum aliqua ex prædictis particulis: v.g. Pedro ua juan iòri mò gàcuxõ de gozaru, Petrus est doctior Ioanne, sòcoie nobòru iòri ua; mairanũgà màxi gia, melius est non ire; quam ascendere isthuc: gotòqu, màma, ioni, sunt aduerbia similitudinis, & petunt ante se genitiuum rei cui fit assimilatio: v.g. Pedro nõ gotòqu, sicut Petrus. Si verò antecedit verbum, non petunt genitiuum; v.g. no iama ìe nari tomò qi tài màmani qite, nururẽba, nũgui suteraruru, etiam si eant ad campum, & montes se induunt, si volunt tali veste, & illam exuunt quando aqua madefit, uomô màma ni, vel, uomô gotoqu vel, uomô ioni, sicut cogito, conòmi no màma ni, secundum desiderium & ad eius mensuram, fõdo, significat, tantum, vel quasi; & proportionem: v.g. qifèn ano fito fõdo no gacuxõ de gozaru, tam doctus es sicut ille, farãga cũdàru fòdo iòi, in tantum erit sanus in quantum habuerit ventris purgationem, mĩchi uò arùqu fõdo cutabituru, sicut ambulo, sic deficio, acai fõdo ioi, dum est rubicundius, tanto melius, xinùru fõdo no vazzurai de uanai, infirmitas hæc non est ad mortem idest mortis causatiua, funè ni mesaruru fõdo narãba uare mo norǒzu, si vestra dominatio tantum vult assumere laborem vt nauim ascendat; ego etiam, tamèxi mo naĩ fõdo ni atta to mosu, dicunt fuisse sicut numquam, uoqùru fòdo arãba sòre ĩe mairozu, si ad statum perueniam quod possim è lecto surgere conferam me ad vos, chicara no fõdo uo mite, videns virium proportionem fõdo nǒ tçuita, peruenit in istanti, core fõdo, sicut hoc, sòre fõdo, sicut istud, are fõdo, sicut illud, uouoi fõdo dum magis vel plus, sucunai fõdo, dum minus.

Aduerbia superlatiua.

Vie, significat rem supremam: v.g. christianno voxiie ua izzure iori mo vie de gozaru, doctrina & fides Christiana est suprema & super omnes, còno saqe no uie ua nai, non est melius vinum isto, ichi: vel, daiichi, est supremum & vnicum: v.g. gacuxo no uchi ni Sancto Thomas daiichi de gòzatta, inter doctores Sanctus Thomas est supremus, còre ua are iori vie, hoc est superius illo: particula xita, est contraria, uie, significat verò inferius: v.g. xiqitai ua anima iori xita de gozaru, corpus est inferius anima.

Aduerbia intensionis & exaggerationis.

Ichidan, chicãgoro, icco, significant valde: v.g. chicãgoro no uo cocorõ gaqe de gozaru, est maxima cura & diligentia, &c. sòre ua icco uarui còto gia, istud est valde malum, bexxite, significat præcipue, tòri uaqe, significat in particulari vel specialiter, coto no foca, raro, & extraordinarie, icanimo, significat, valde, amari ni, significat nimis, & denique ex adiectiuis formantur aduerbia modo supra dicto, quæ significant aduerbialiter quod adiectiua absolute: v.g. ex fucai, quod est, profundus, a, um, fuco, quòd est profundè, icani mo xizzucani valde quietè, tani coto ni, extraordinariè, xitàtacani, vel, guiǒ sanni, formidabiliter idest, nimis: vide in dictionario.

Aduerbia congregandi.

Voxinabete, significat vniuersaliter, sôbet, communiter, idem significant, tçune ni, vel, sojite, feijeini, regulariter, voioso, tabùn, vòcata, ioppõdoni, significant: maiori ex 56 parte, qèccu, vel, caiette, significant, quin potius, vel, tènnèn, significat forsan, & idem significant, xijen, icasama, sadamete, significãt probabiliter, canarazu, absque dubio indefectibiliter, moxi xjien, si forte, xotocu, naturaliter, jinen, casu, xĩdai xĩdai ni, vel, jèn jenni, vel, xĩdai ni, successiue leniter, vonozzu cara, per se absque alio.

Aduerbia concludendi, & aduertendi.

Ficqio, &, tçuini, denique, significant vel resolutorie, tçũgo, summatim, no no, non est ita? v.g. nòno icani qicaxeraruru ca? heus audis ne? moxi, significat etiam; heus; sed est vocabulum vrbanum: v.g. moxi Padre sama, heus reuerende pater, iare, est etiam heus, cum inferioribus: v.g. iare taro quaja to iiẽba dicens heus, taro quaja: iai significat etiam heus sed vilius: v.g. iai sochi ga mòtta mono ua nanĩzo? heus tu quid est quod portas? idem significat, ia, v.g. ia uo tòno barã domo ùa nani uo sauãgu zo? heus vos milites & boni homines quid turbamini? ad eundem sensum tendit particula ai, postposita v.g. izzure mo mina iô qiqe ai, heus vos omnes audite.

Particula, ca, &, zo, vt supra dictum est, sunt ad interrogandum, idem habent munus particulæ ia, vel caia, sed sunt humiliores: v.g. are ua tare caia? quis est ille? còre ia, istud? io suqète tare ca ua tazzuneô zo? cum sit alta nox, quis potest interrogare, & querere? sòre de aro ca toiú còto gia, dico, si erit istud?

No? petit consensum: v.g. gozaro ca no? veniet? nonne? mairo to uoxerareta no? non ne dixit quod veniet? no Pedro dono? non est ita domine Petre? na, significat idem; sed est inferius: v.g. soqiita na, nonne sic audisti? aliquando in oratione vbi est zo, solet poni; baxi; quæ est particula dubitandi: v.g. nanto xita xisaĩ de baxi gozaru zo? qua de causa accidit hoc? sate nanto iú uoqiacu de baxi gozaru zo, quomodo vocatur vester iste hospes? goiô baxĩ gozaruca? est ne tibi aliquid necessarum?

Io, vel, zo; affirmant & faciunt cadentiam orationis: v.g. 57 H caita zo, vere scripsit, maitta io, venit profecto, sono tòqi vare va ichi dan varui tçucai vo xiraruite gozaru io, tunc profecto mala nuntia seu missiones sum exequutus & feci, bacari, significat, tantum vel solummodo, sóre ni cãguitte, istud solum, còre ni cãguirazu, non hoc solùm: aliquando, bacari, significat magis vel minus: v.g. fiacu bacari, erunt centum, fiacunin bacari corosareta, centum vsque homines occisi sunt, nó, nóte, naqu xite, naqute, significant sine vel absque: v.g. raxximo nó, absque ratione, & ordine, cacũgò nó, absque præparatione.

Aduerbia sonus sunt multiplicia secundum diuersitatem quam Iapones in sonus terminatione percipiunt, & illis, to, solent postponere: v.g. ua ua to xite, vociferando dicentes, ua ua, & si illis postponitur meqi, u, significat talem strepitum facere: v.g. ua meqi, u, va dicendo vociferor, aris, &c.

De Præpositionibus casuum.

Tame, significat ni vel erga: v.g. sonata no tame, tibi, regit ante se genitiuum, nanno tame, ad quid, nanini naru ca? ad quid est? nani ni xô ca? ad quid faciendum habes illud? nani no iô ni tatçu ca? ad quid est necessarium vel proficuum? maitte no iô ua? quæ ne necessitas est eundi?

Tai xite, significat propter, vel contra, v.g. tengu ni tai xite te qito, pugnare contra dæmonem & ei resistere, Deus ni tai xite cũguio uo coraiuru, suffero labores propter Deum, uie iori, significat etiam, propter: v.g. uon jifi no uie iori, propter suam misericordiam.

Ni iotte, significat etiam causam quare: v.g. Deus iori fito no jento acu ni iotte go fempô uo ataie saxerareozu, deus tribuet hominibus secundum opera eorum vel vitij vel virtutis, deriuatur a verbo, ìori, u.

Nitçuite, significat circa, & deriuatur a verbo, tçuqi, u, v.g. còre ni tçuite, vel còre ni tçuqi, vel, còre ni tçuqete, circa hoc, sono gui ni uoite ua zonjenu, nihil circa hoc negotium scio, vôxe uamottomo narẽdomo uãgami ni totte ua canaĩ gatai, bene dicit vestra dominatio; sed quod ad me attinet est 58 factu difficile, Dai quan ni itatte ua ichinin bacari sadameio, quod ad economum seu maiordomum attinet, vnum tantum constitue, hæc omnia, itatte, v.g. tòtte, sunt gerundia verborum sicut & præcedentia, etiam solent dicere, Padre còto ua quod at patrem attinet, uarera còto ua, circa meas res, vel quod ad me attinet, xitãgatte, vel, xitãgote, significãt iuxta, & sunt gerundia verborum, xitãgari: u, &, xitãgai: ó, vnde ante se regunt datiuum sicut eorum verba: v.g. guioi ni xitãgatte, vel xitãgote, secundum quod vestra præcipit dominatio, xĩdai significat idem: v.g. conata xĩdai, sicut volueris, aliquando etiam iungitur radicibus verborum: v.g. mairi xĩdai, secundum quod venerit vel eius aduentum.

Ni, significat locum in quo: idem significat, ni uoite, sed permanentius: v.g. go fatto ua fuximi ni uoite uôxeĩdasareta, hanc legem posuit dum esset in ciuitate, fuximi Bungo funai ni itatte, in ciuitate Funairegni de Bungo: iglesia ni uoru, est in Ecclesia.

De, significat locum in quo fit actio: v.g. michĩde Pedro ni uota, obuium habui Petrum in via; eædem particulæ, de, & uomotte, significant instrumentum quo fit actio, bo uomotte Pedro uo uchi coròita, ligno Petrum cecidit, Padre sama catararetãde nauo qicoieta, ex quo pater reuerendus illud narrauit melius fuit intellectum, necqi de xinda, mortuus est febri.

Cara, vel iori, significat locum e quo vel vnde: v.g. iglesia cara, ex Ecclesia, etiam dicunt, fune cara maitta, nauigio venit, cachi cara maitta, pedes venit, funẽ de maitta, est idem quod, fune cara maitta, & fune ninotte maitta: fana cara me cara mĩguruxij mòno gia, est indecorus oculis & naribus, iori, significat locum per quem: v.g. sama iori faitta, intrauit per fenestram.

Tomoni, significat; simul: v.g. sonata to tomoni mairozu ibo simul tecum, mosu to tomoni, simul ac dixit.

Ie, significat locum ad quem: v.g. achiie mairo, ibo illuc, mi aco ni saite mairo, vel miiaco ni muqete mairo, ibo directe ad curiam, miiaco no cataie noboru, ascendit ad curiam idem, miiaco no foie noboru, aliqui dicunt, miiaco no iori, vel miiaco sana, vel miiaco no gotoqu noboru, sed non est bonus loquendi modus; sed rusticorum.

59 H2 De, significat materiam ex qua: v.g. tçuchĩ de ca uàra uo tçuquru, regulas ex terra vel limo construere, nànde còre uo tçuqùru ca? ex quo hoc facis?

Vie, significat erga: v.g. zuĩbun cõdomo no vie uo fito ni mo nàxi marasuru ioni to cocòrõ gaqe marasuru; omni cum diligentia curo circa vel erga vel de meis filijs, quomodo illos faciam homines.

Sònata no fiquànno vo saiban mesarèio, habeto curam de tuis seruis?

Made, significat vsque: v.g. àsumade, vsque mane, inòchi vo vxino màde aru mai, non ammittet vitam vel vsque ad vitæ amissionem non perueniet, sore made vomoi mo ioranu gui gia, non peruenit ad mentem meam vsque adhuc, cocòro zaxi arẽba canauanumàde mo xei uo iruru, quando aliquid desideratur, adhibentur vires vsque ad impossibile, mosu màde mo nai, non est necessarium dicere, còno tocòro made maitta, hucusque veni.

De coniunctionibus & diuisionibus.

To, significat, &, copulatiue: v.g. Pedro to juanto Nagasaqi ie ita, Petrus & Ioannes ierunt Nagasaquim, còreto, àreto uò tòru, accipio hoc & illud: idem significat, mo, v.g. Pedro mo juan mo Nãgasaqi càra mõdotta, Petrus & Ioannes redierunt e Nagasaqui, naqu mono mo ari, uaró mòno mo aru, sunt qui flent, & sunt etiam qui rident, mo, anteponitur multoties negatiuis: v.g. nanĩgoto mo gozaranu ca? non est aliquid noui?

Mata, significat, &, vbicumque inueniatur siue inter nomina siue verba, ca, significat vel: v.g. Pedro ca; juan ca coi to iie, dic quod veniat Petrus vel Ioannes, arui ua, significat etiam vel: v.g. arui ua Pedro, arui ua juan, vel Petrus, vel Ioannes, arui ua iomu, arui uamono uo caqu, vel lego vel scribo, moxi ua, significat si vero in medio orationis: v.g. móxi ua cànẽga nai naraba, &c. si vero non habeas argentum.

Ad orationum contexturam vtuntur, mata ua, & præter hoc 60 vel præterea: v.g. arui ua iamaĩga uocoru ca, mata na isõgui no fumi qita ruca &c. vel accidit aliqua infirmitas, præter hoc si venit aliqua epistola.

Xicarẽba, significat: cum res ita se habeant, sari nagara, sed, so aru tocorõde, cum hoc ita sit, saraba, cum hoc ita se habeat, sarẽba sareba, cum ergo &c. ca? significat si? v.g. maitta camiio, vide si venit vel iuit, maitta ca xiranu, nescio si venit, iara, significat si diuisiue: v.g. fito iara chicuxo iara xiranu, nescio vtrum sit homo vel animal, nani iara to moxita, nescio quod dixerit.

Ex particulis, nanica, & tòcàcu, intromissis alijs particulis fiunt quædam quasi disiunctiua seu exageratiua: v.g. nani ia ca ia? quæ res? idem est, nani iara ca iara? & nànto iara cato iara? nanto xite, ca toxite, quomodo? nanto mo ca tòmo, nullo modo, nanimo camo, nihil, nanĩgoto mo cãgotomo, mina içtuuari naruzo, denique omnia sunt mendacia, nanino cano vel nanto, xite cato xite, modus excusandi se, nanino cano to iúte, dicens hoc & illud, domo como, quomodocumque sit idem, doxitema co xitemo doxite co xite, faciendo diuersa hoc & illud, do xôcô xô, faciam hoc & illud.

Tòmo cacumo, in omnibus, idem, toni cacuni, idem etiam tonimo cacuni mo, vel totemo cacutemo, còre to ij; care to ij, hoc & illud dicens: idest excusationes, care core, illud & hoc coco caxico, hic & illuc, conata canata, istic & illic, uomo xirô, uocaxu, accommodando se quasi adulari.

Si particula, mòtte, postponatur particulis, catçute, isasaca, tomoni, nani, nani nani iori, adiungitur illis efficacia & energia: v.g. catçute motte so aru mai, nullo modo erit talis res.

De interiectione.

Sate, satesate, satemo satemo, sunt interiectiones admirantis: v.g. satemo Deus no uôqinaru uonjificana, o magna misericordia Dei!

Auare, est interiectio miserentis: v.g. auare mutçucaxij iò no naca cana, o mundus repletus miserijs.

61 Ha! est interiectio pœnitentis: v.g. Ha faxĩ demo uomoxiroĩga; tocoro niiote qi coie canuru, o labor sonus & cantus harmonia est valde gracilis; sed non bene omnia percipiuntur!

Iara! est interiectio tam lætitiæ; quam tristitiæ: v.g. iara iara medetaia, o quantum gaudeo &c. idem, ia, v.g. satemo iiaxii iatçũbaraia! o quam vilis & abiectus! gongo dodan fuxĩguina xisai cana! o quam rara & ridicula ratio, iei, est interiectio mirantis: v.g. iei Padre sama cochĩ gozaru io, hic est pater!

Hat, est interiectio eius qui repente terretur: v.g. Benqei core uo mite hat coto naxi to zonjite, sono màma niuani bo uo voroxi &c. videns hoc benquei &c.

De sintaxi, & casibus, quos regunt verba.

Nominatiuum ponitur in principio orationis, verbum vero in fine, reliqua vero secundum cadentiam: v.g. Pedro ua Nagasaqĩ de xutrai xita iqi iqi nitçuite juan uo coroita, Petrus occidit Ioannem circa vel in quadam differentia quæ fuit vel accidit Nagasaqui: in aliquibus orationibus grauibus verbi suppositum ipsi postponitur; sed raro: v.g. tare mo cana uanu futari noqimi ni tçucoro còto ua, nemo potest duobus dominis seruire hic, tçucoru coto ua, est verbi suppositum, core niiote tanomi tatematçuru itçumo uirgen, ideo præcor Beatam Mariam semper Virginem.

Orationes subiunctiui absoluti vel permissiui, & infinitiui, & conditionales, & causales semper anteponuntur orationibus de indicatiuo aut imperatiuo; etiam si in linguis Latina aut Europæis non fiat sic sensus: v.g. achi cara tomeraruru tomo; tomaru na, ne remaneas etiam si illinc detinere te velint, sòre uo qiitarẽba, fara uotatete mõdotta; cum hæc audisset, iratus reuersus est, taxicani uqetamotta niiotte coso, móxi ãgue maraxitare, fideliter audiui, ideo retuli & dixi, faio gozatta raba uo mexi uo xinjô mono uo, si cito venisses dedissem tibi manducare.

Quando sunt duo verba eiusdem temporis in eadem oratione, 62 primum erit in gerundio in, e, & alterum in tempore quod orationis sensus exiget: v.g. còre uo tòtte giqini mĩga como no ni uataxe, accipe hoc & trade seruitori meo.

Quando vero fuerint duæ vel plures orationes quæ loquuntur de eodem subiecto vel tempore, solum vltimum verbum erit in tempore, quod orationis sensus petierit, reliquorum vero aliqua erunt in radicibus: alia autem in gerundio in, e, v.g. touazunba cotaiezu, voxe arãba tçuxxinde qiqe, si te non interrogant ne respondeas, si loquantur audias attente, Deus no uo còto uo macotoni uqe, go uoqite mo cama uaĩde, sono mama inferno ni uochita, neque in Deum credidit, neque eius mandata seruauit: vnde cecidit in infernum.

Verbum semper sequitur in honore tertiam personam; nullus enim se honorat nisi sit rex qui de se loquens dicit, iorocõbi ni nòboximesu, gaudeo plane.

Quando fuerint multa adiectiua omnia erunt aduerbialiter præter vltimum: v.g. qe nango, iro curô, icanimo vtçucuxij mono, erat speciosus valde, habens pilos longos & colorem nigrum &c.

Anteposita particula, to, verbis significantibus intelligere, credere, audire &c. supplet verbum sumes fui, & significat: quod v.g. fito tozonjita, credidi vel putaui quòd esset hommo, qixó uo jennin to vomo uô ca? credam te esse sanctum? amata no fito xini no fonouo ni moiuru uo misaxerareô, videbis multos homines iræ flammis ardentes: hic suppletur particula to, a moiuru uo quod est verbi suppositum: quando verò postponunt, mo, ad to, tunc tenaciter affirmant quod dicunt: v.g. mairõ tomo, omnino ibo vel iturus sum.

Particula, to, in primo sensu suppletur aliquando per, ioni, v.g. ãgueta ioni gozaru, dicunt quod obtulit, ica iona fito to ua xiranu, nescio quis homo sit ille. aliquando verbum substantiuum supplet particulam, to v.g. mairó de gozatta, dixit quod veniet, xô de ua naqerẽdomo, quamuis non dico quod faciam &c.

Qiuzo còre uo mite, ima uo saĩgo no coto dearẽba, videns hoc, quiuzo, credensque horam mortis iam adesse, hic verbum substantiuum supplet, to & fit quasi verbum actiuum regens accusatiuum, ima uo, supplet etiam, to, particulæ, sona & guena significat, videtur, sona, postponitur radicibus verborum: 63 v.g. dèqi sona, videtur quod finietur, si verò illi postponatur aliquod verbum substantiuum mutat, a, in, i, v.g. dèqisonigozaru videtur quod perficietur, deqi soni mo zonjenu, credo quod non finietur: postponitur etiam, sona, adiectiuis finitis in, i, & illud amittunt: v.g. io sona, videtur bonus vel quod sit bonus, xĩguè sona, videtur frequens, a iau sona, videtur periculosum, si vero postponatur adiectiuis finitis in, na, illud amittunt, v.g. aqi raca sona, videtur quod sit clarum.

Particula, guèna, postponitur nominibus & verbis iam formatis: v.g. maittã guena, credo quod venit: si autem illi postponatur verbum substantiuum, mutat, a, in, i, v.g. maittã guenĩ gozaru, credo quod venit, sona, significat, videtur, & guena, credo; sed vtraque vtuntur in occasionibus in exemplis expressis.

Quando in oratione fuerint duo præterita, primum erit in tali voce; secundum vero in voce futuri: v.g. qesa càra so uôxerareta raba mo faia de maraxô, si hoc dixisses isto mane; iam recessissem.

Quando refertur id quod alius dixit, dicitur hoc modo, Padre mósàruru ua: iãgate sonatàie mairó to mosaruru, Pater dixit se statim huc venturum, aliquando quando se excusant, solet suppleri, to, per no, v.g. asu no, raĩguàt no, nàndo to noburu na ne differas dicendo quod cras; vel mense venturo &c.

Quando post, n, sequitur, uo, amittitur, u, v.g. go uono uqe tatema tçutta, benefitia accepi.

Aduerbia semper anteponuntur verbis; præter aduerbia temporis, quæ in principio orationis constituuntur: v.g. sore uo qijte iccó xicàri maràxita, audiens istud iratus est valde, qiô nen espana carà uatàttà tòqi, quando anno præterito ex Hispania transfretaui: omne verbum requirit ante se nominatiuum expressum aut sub intellectum: v.g. uare iqe, uel, iqe, in quo subintelligitur, uare, vade, in aliquibus autem orationibus uidetur hæc regula deficere: u.g. xisai uõba core ni uà mósàre maràxozu, hic causam & rationem refert seu dabit: hic nullum uidetur nominatiuum, quin potius, are ni ua, est datiuum aut ablatiuum, àre ni uà, nauo uoixri atta, ille melius scit: in ista etiam oratione, àre ni ua, deberet esse nominatiuum, cacàru uo ni uà cõganeno cusari uo icusũgi mo tcuqeta dõgu de gozàru, pro torque habebat catenam auream multos habentem anulos.

64 Core ni ua gozonji aru mài, non cognoscet de hoc uestra dominatio, hic, còre ni ua, uidetur supplere accusatiuum quod regit, zonji: uru.

Verbum impersonale aut infinitum petit ante se nominatiuum; u.g. Pedro ua màitta to mósu, dicunt quod Petrus uenit.

Verbum, iri: u, pro indigeo, es, regit duo nominatiua, rei, & personæ indigentis: u.g. uatacuxi uà còno cànẽga iru, ego indigeo uel habeo necessitatem huius argenti: etiam regit datiuum de persona: u.g. sono tame ni ua cànẽga iranu, non indiget argento seu nummis.

Verbum actiuum petit ante se accusatiuum pro supposito: u.g. càne uo motànu, non habeo pecunias.

Aliqua nomina, cobita seu coie, quæ ut supra dictum est, sunt mẽdicata a lingua Chinensi: regunt eosdem casus quos verba Iaponica quæ illis correspondent; v.g. ni ua uo qenbut noaĩdani mèxi uo coxiraie io, præpara cibum dum hortum videmus, hic nomen qenbut, regit accusatiuum, ni ua uo, quia, mi: ru, quod est video, es, regit accusatiuum, fito ni guenzan suru, est idem quod fito ni uó, obuium video hominem, & regit, guenzan, datiuum sicut, ai, ó.

Quando vocabulum cobitum ex duobus componitur, cognoscetur esse verbum, si primum, verbi significationem habeat: v.g. jóten, est verbum, & significat in cælum ascendere, quia jo, est ascẽdo, is, tenjo, vero est nomen, quia, jo, postponitur & anteponitur, ten, quod significat cælum.

Verba passiua petunt ablatiuum pro persona agente: v.g. Pedro carà còròsàreta, occisus est a Petro, sed melius regunt datiuum: v.g. Pedro ni corosareta, Pedro ua nusu bito ni càne uo torareta, latrones furati sunt pecunias Petri.

Sunt etiam aliqua neutra, quæ accusatiuum regunt sicut actiua: v.g. xiqitai uo fanaruru, discedere a corpore, seu mori axi uo uãzzuró, dolere pedes, &, nĩgue uru, pro eo quod est fugio, is, nogàre, uru, euado, is: de, uru, exeo, is: nòqe, uru, recedo, is: touorì, u: transeo, is: nori, u, nauigo, as, v.g. caixo uo noru, nauigo mare, iuqi: u, ambulo, as, michi uo iuqu, viam ambulo, uo uari: u finior, iris, mairi: u; xǒgui uo mairu ad tabulam latrũculariam ludo, iorocobi, u: cocoro uo iorocòbu: lætifico cor: abi, uru, mizzu uo abiru, lauo me aqua vel aquam supra infundo, auàremi, u, misereor, eris, canàximi, u, 65 I tristor, aris, còie, uru, transeo, is, fabacari, u, verecundor, aris, facarai, o, prouideo, es, faxiri, u, velo nauigo, as, v.g. caixo, vo, faxiru, velo mare nauigo; fãgi, zzuru, verecundor, aris, fedate, tçuru, secedo, is, fe, uru, transigo, is, v.g. ficazu vo furu, multos dies transigo, dori uo fumaiuru, fundari in ratione vel rationem pro fundamento habere, itàmi, u, doleo, es, ma vari, u, circuo, is: v.g. còno còto vàri uo mǒxi mauattà, multoties & per circuitum dixit nuntium, hic & ibi: idem significat & regit, mẽguri, u, nãgusami, u, recreo, as, cocoro vò nãgusamu, cor lætifico, as, naqì, u, ploro, as, tasucàri, u, saluo, as, inochi vo tasucaru, periculum vitæ euado, goxo vo tasu caru, saluari in uita futura, tachi tçu, recedo, is, v.g. tocòro vo tatçu, de sero locum vel a loco recedo, tomurai, ó, defunctis exequias facio, is, vcãgai, õ dubitando inquiro, is, voximi, u, æstimo, as, vràmi, u, quæror, eris, xinobi, u, occulte expecto quasi insidiose: v.g. fito nò mè vò xinòbu, attendo siquis me videt, aliqua ex prædictis quæ requirunt accusatiuum loci, admittunt etiam ablatiuum cum particulis, cara, vel, iori, v.g. tocòro vo tatçu, est idem quod, tocòro iori tatçu, a loco recedo.

Aliqua etiam sunt actiua verba quæ duos casus accusatiuos petunt: v.g. fori, u, daxi, u, fanaxi, u, tate, tçuru, v.g. Pedro vo socò vo voi idaita, Petrum eduxerunt ab isto loco: potest etiam regere ablatiuum loci: v.g. Pedro vo socò cara voi daita, aliqua petunt vel Datiuum vel accusatiuum v.g. fito vo, vel, fito ni sanare, uru ab hominibus recedo, is, Deus vo, vel Deus ni somùqi, u, Deum offendok is, verba huiusmodi sunt, quæ significant timere, offendere, & recedere.

Multa vero verba quæ significant auxilium præstare, commodum, damnum, obedientiam, superioritatem, subiectionem, seruitutem, victoriam, & similia, regunt Datiuum: v.g. chiie saicacu ioni coieta, excedit alios sapientia & industria.

Verba verò dandi, & promittendi regunt accusatiuum rei & datiuum personæ: v.g. fito ni càne vo curùru, dare pecunias alicui.

Multa sunt verba, quæ admittunt ante se radices aliorũ verborum immutatas; & tunc prædictæ radices habent sensum quasi infinitiui: v.g. qiqi faji me, uru, audire incipio, is, verba vero sunt, nare, urù, assuefio, is, seu assuesco, is, & idem, tçuqe, 66 uru, fate, tçuru, finior, iris, narai, ó, disco, is, sòme, uru, incipio, is, tõdoqe, uru, perseuero, as, vel prosequor, eris, ate tçuru, dirigo, is, atàri, u, casu reperio, is, vaqe uru, diuido, is, càne, uru, dificile possum, es, soconai, o, erro, as, sumaxi, u, perficio; is, sũgoxi, u, excedo, is, fãgue maxi, u, multum & intense laboro, as, àqi, u, fastidio, is, tai, volo, is, & tomonai, nollo, is, si vero radices verborum anteponantur adiectiuis finitis in i, faciunt quasi supinum in tu, v.g. iòmi iasui, facile lectu &c.

Nomina numeralia si subsequatur illis nomen substantiuum debent esse in genitiuo: v.g. fito tçu no tõga, vnum peccatum, idem petit particula, fõdo, quando significat omnis, e, v.g. àru fõdo no fito, quotquot sunt homines, idem petit particula, iori v.g. Nanban iòri no mono, res Europæ; sed hic est relatiuum. petunt etiam genitiuum numeralia, seu nomina quæ dicunt multitudinem vel paucitatem: v.g. amàta no fito, multi homines, sunt autem nomina prædicta, bechi, alter, a, um, fon, proprius a, um, cazucazu, multi, æ, a, sama zama, multi modus, a, um, iro iro, multus, a, iorõzzu, quilibet &c. ĩzzure, quis, æ, issai, omnis, e, idem, vòno vòno, & cotõgotoqu, reqi reqi, personæ nobiles, igue, quod subsequitur, nocori, quod remanet, itçumo, semper: v.g. itçumo no coto, id quod semper: tçune, ordinarius, a, um, ima, mòdo, isasaca, parum: idem, sòto, vel sucoxi, xótocu, naturaliter, sòno fòca, extra: prædicta petunt ante se genitiuum si illis subsequatur nomen substantiuum, & tunc adiectiua debent reputari si verò non subsequatur substantiuum nomen; sed verbum; tale genitiuum non petunt: v.g. iorõzzu danco xite iocaro, bonum erit si omnes faciatis consilium.

De Arithmetica Iaponiæ & materia numerorum, in quibus hoc opus hic labor.

Duo sunt modi numerandi in lingua ista Iaponica primus est per numeralia communia propria ipsius linguæ, quæ vocant, iomi, & hæc perueniunt solum vsque ad decem: v.g. fitòtçu 67 I2 vnum, & solent hoc vti ad dicendum parum: v.g. sàqe fitotçu nòmaxete tamóre, da mihi bibere parum vini, futatçu, duo, mitçu, tria, iòtcu, quatuor, itçutçu, quinque, mutçu, sex, nanatçu, septem, iàtçu, octo, coco notçu, nouem, to vo, decem, icutçu, significat, quot? in rebus quæ non habent propriam numerationem.

Secundus modus numerandi est per vocabula, coie, idest mẽdicata a lingua Chinensi, hoc verò non vtuntur vsque ad decem per se; nisi rebus numeratis adiungantur, quæ quidem res debent significari vocabulis etiam Chinẽsibus; & non Iaponijs: termini numerales sunt, ichi, vnum, ni, duo, san, tria, xi, quatuor, go, quinque, ròcu, sex, xichi, septem, sachi, octo, cù, nouem, jǔ, decem vtuntur per se istis a numero vndecimo & supra, est autem vndecim, juich, juni, duodecim, jusan, tredecim, júcù, decem & nouem, & numeris denarijs anteponuntur numeri vsque ad decem: v.g. nijǔ, viginti, sànju, triginta, sanju ichi, triginta vnum, cùju, nonaginta, fiacu, vero significat centum, fiacu ichi centum & vnum fiacu ju, centum & decem, fiacu sanju, centum & triginta, ni fiacu, ducenta, sàmbiàcu, trecentum, xen, autem significat mille, xen ichi, mille & vnum, xen roppiacu sànju ichi, mille sexcenti triginta vnum.

Numeri vero Iaponij antepositi vocabulis Iaponiæ, quæ vocant iomi, et ablato, tçu, a numeralibus prædictis, siue sint nomina siue radices verborum quibus iunguntur numerãt res significatas per talia vocabula: v.g. fito cotõba, vnum verbum, futa coto vari, duæ rationes, miàmi, tria retia vel tres retis missiones, iocama, coquere quatuor vicibus in caldaria, itçucàqe, quinque aggressiones, mùcasàne, sex vestes seu cooperturæ, nànà catana septem vulnerationes gladio: ià catãgue, octo onera, cùca vari novem transmutationes, tò cusa, decem differentiæ: post numerum vero decimum, hoc modo numerandi non vtuntur; sed dicunt, iro jǔichi, vel júichi no iro, vndecim colores: ad interrogandum vero est verbum, icùtçu, si verò res de qua interrogatur postponatur, debet addi numeralibus particula, no, v.g. itçucu no qi zo quot ligna sunt? idem, qi icutçu zo? et respondetur, futatçu, duo, mitçu, tria etc: interrogatur etiam per, icutçu ablato, tçu posita vero re numerata de qua interrogatur: v.g. icù tocoro, quot loca? icu toqi, quot horæ? fito fanaxi, vnus sermo vel conversatio, futasugi, duæ lineæ, iote, quatuor manus inter digladiatores: 68 v.g. itçutçu bu, quinque grana, mu tocoro, sex loca, iamavari, sex circuitiones, cuninai, nouem onera eo modo quo Iapones onus portant ante & retro in ligno, tò vatari, decem transitiones: v.g. & alia omnia quæ numerari possunt, idem autem est dicere, mu tocoro quòd, mutçu notocoro & quod, tocoro mutçu, sex loca, fito ie, significat rem simplicem, futa ie, duplicem seu duplicatam, miie, triplicatam &c. idem fit cum numeralibus chinensibus seu, coye, adiunctis vocabulis etiam chinẽsibus: & aliquando in ista numeratione nihil ammittunt numeri aut res numeratæ; aliquoties autem vel alterum vel vtrumque aliquid ammittit vel mutat, & præcipuè in numeris primo, secundo, tertio, sexto, decimo, & centesimo: & aliæ sunt mutationes: hic autem ponentur communiores; quando verò in particulari nihil fuerit adnotatum, est signum quod nulla est transmutatio.

Interrogatio de hominibus fit per, icutari? quot homines? Responsio verò fit postponendo, nin, numeralibus chinensibus: v.g. ichi nin, vnus homo, ninin, duo, iottari, vero significat quatuor: quia, xinin, significat hominem mortuum.

Interrogatio de diebus fit per, icca, quot dies? & vnus dicitur, fi fitoi, quia, ichinichì, significat diem solarem integrum, futçuca, duo dies, micca, tres, iocca, quatuor, itçuca, quinque, muìca, sex, nànucà, septem, iòca, octo, còconoca, nouem, toca, decem, fatçuca, viginti reliqui numeri dierum sunt per numeralia, coie.

Numerus noctium, est postponendo, ìa numeralibus, coie, v.g. ichi ia, vna nox, ni ia, duæ &c. fit etiam postposito, io, quod significat Iaponice noctem numeralibus, iomi, icuio, quot noctes? futaio, duæ, nanàio, septem noctes &c.

Numeratio mensium anni fit postposito, guat, numeralibus, coie, sed prima luna vocatur, xõguat, secunda vero, nĩguat, tertia, sãguat, quarta, xĩguat, vndecima verò dicitur, ximò tçuqi, duodecima verò & vltima dicitur, xi vàsu, si autem velimus numerare menses absolutè postponimus, tçuqĩ, quod lunam significat numeralibus, iomi, ablato, tçu, interrogamus vero, icutçuqi? quot menses? & respondetur, fito tçuqi, vnus, vsque ad decem, quod est, totçuqi, post decem verò fit numeratio per numeralia, coie, v.g. jú ichĩguat, vndecim menses, ad interrogandum verò de mense quisnam sit; Ianuarius ne an Februarius? 69 fit per, nànguat, Primus autem mensis anni Iaponensis est luna Martij.

Annumeratio annorum fit postposito, nen, numeralibus, coie: interrogatio fit anteposito, nen, v.g. nànnèn, quot anni? Respondetur autem, ichinen, vnus, ionen, quatuor, sanganen, tres, sò ionèn, tres vel quatuor, sò xi júnèn, triginta vel quadraginta anni, fatàchi, significat viginti annos in hominibus, idẽ ni junen, vel, ni ju no toxi, vel tòxi ni jú, interrogant autem, icutoxi, vel tòxi icùtçu, quot annos habet? numerant etiam annos hominum & animalium perfectorum, boum scilicet, & equorum &c. postponendo, sai, numeralibus, coie, v.g. issai, vnus, ni sai duo, san zài, tres anni.

Annumeratio vicium fit postposito, do, numeralibus, coie, v.g. nàndo, quot vices? ichĩdo, vna iõdo, quatuor, gõdo, quinquies, sai san, bis vel ter.

Annumeratio nauium fit postposito, sô, numeralibus, coie, v.g. nànzo, quot naues? Respondetur: issô, vna, nisò, duæ, san zô, tres fassô, octo, jússô, decem.

Ichiren, vna linea, duæ niren, saren tres lineæ v.g. ficorum, margaritarum, &c.

Annumeratio orationum, tractatuum, vel repetitionum eiusdẽ rei fit postposito, fen, numeralibus: v.g. ippen, vna, nifen, duæ, sanben, tres aue maria fiàcu gojippèn, centum quinquaginta aue maria.

Annumeratio argenteorum fit postponendo, momme, numeralibus v.g. ichi mòmme, vnus, ni mòmme, duo, san mòme, tres: vnus autem argenteus diuiditur in decem quæ vocant ippùn itaque, ippùn, significat decimam partem argentei, nifùn, duæ ex prædictis partibus, gofùn, media dragma, roppun, sex ex prædictis decem partibus.

Decima quoque verò pars argentei diuiditur adhuc in alijs decem quarum vnam vocant, ichirin, nirin, farin, iòrin, gorin, rocurin, xichirin, fachirin, curin, & statim est, ippun, quod est argentei decima pars, fiacu me, sunt centum argenteos, fiacu ichi momme, centum & vnus, icquan me, mille, jicquanme decem mille: sunt etiam aliæ monetæ ex ære, quarum annumeratio, fit postposito, mai, vel mon, numeralibus: v.g. ichi mon, vna ex illis monetis, nì mon, duæ san mai, tres centum vero ex istis monetis faciunt nondum dimidium argenteum; mille vero ex 70 prædictis monetis vocant, icquan, jicquan, verò decem mille &c.

Còreua ica fõdo ni suru, quantum valet hoc vel, ica fõdo ni vru, quanti pretij est & venditur? ni momme suru, decem argenteos valet, ni mòmme ni iàsui, plus duabus dragmis vendi potest: vel duabus dragmis si vendatur est vile.

Annumeratio mensurarum tam rerum liquidarum, quam non fit postposito, xô, numeralibus ad faciendam mensuram modij: v.g. ixxo, vna, nixo, duæ, sango, tres: decem verò dicunt, itto, postposito, to, nitò, viginti, sando, triginta: vnam vero dicunt, ittò, quã diuidunt adhuc in decem partes, qùarum annumeratio fit postposito go, numeralibus v.g. ichĩgo, vna, nĩgo, duæ, sango tres, ixxô gõgo, una mensura & dimidia ex mensura, fatto, octoginta mensuræ existis: centum verò dicunt, ichi cocu, postposito còcu, numeralibus, ni còcu, ducentæ, sangocu, trecentæ jiccòcu, mille, xèngocu, decem mille, ichi mangocu, centum mille.

Annumeratio mensuræ statuum hominis fit postposito, fitò, numeralibus, iomi, v.g. fitò firò, vna: futa firò, duæ, jippiro, decem: mensuram verò palmorum faciunt postposito, xacu, numeralibus, coie, v.g. ìxxacu, vnus palmus seu tertia quam Hispani vocant sanjacu, tres, goxacu, vero facit vnum statum qui vocatur vt dictum est, fito firo, sex vero ex mensuris quæ vocatur, xàcu, & est tertia, faciunt mensuram unam quæ uocatur, ìcqen, una, nicqen, duæ, jicqen, decem, sanguen, tres: ex sexaginta uero ex istis fit alia mensura quam uocant, icchó, idest unus callis, niccho duo, jicchio decem, sangio, tres: ex sexaginta uerò tribus ex istis fit una leuca seu miliare ex miliaribus partis superioris Iaponiæ, quod uocant, ichiri, postposito, ri, numeralibus, coie: niri, duo miliaria, sanri, tria, gòri, quinque, júri, decem, iori, quatuor: quia xiri, significat anum, fan michi, dimidiam leucam dicunt: u.g. iòco fan miqi tate ichirì, uia recta habet una leucam; ex transuerso uero dimidiam faba icqen, latitudo est sex tertiarum io fo futa firo, habet duos status in quadro.

Numeri cardinales primus secundus &c. fiunt postposito, ban numeralibus, coie, u.g. ichi ban, primus, niban secundus ad significandum uerò terminum additur, me, prædictis: u.g. xiban me, quartus: fit etiam numerus cardinalis anteponendo, dai, 71 numeris, coie: u.g. daiichi, primus, daini, secundus, &c.

Annumeratio duplicium sit postposito, bai, numeralibus: u.g. ichi bai, duplum, nibai triplum, sanbài, quadruplum, fiàcuzõbai, centuplum.

Annumeratio partium ex tot una, fit anteponendo numeralia ad, buichi, u.g. ni buichi, ex duabus partibus una, san buichi ex tribus una.

Ad decimandum uerò postponitur, vàri, numeralibus: u.g. ichi vàri; ex decem partibus una, xi vàri gobu, ex decem partibus quatuor & dimidiam, ju buichi, autem coincidit cum, ichi vàri.

Numeratio remorum arcabusiorum & eorum quæ sunt longa ut ligna fit postposito, chõ, numeralibus: u.g. icchó unum, nichó, duo, sangio, tria, jichió, decem.

Annumeratia piscium & lignorum ad comburendum &c. fit postposito con, numeralibus: u.g. ìccon, unus sangon tres jiccon, decem, fiaccon, centum, fiacu go ju sangon, centum quinquaginta tres: tot prendidit Sãnctus Petrus & cum tanti essent non est scissum rete.

Annumeratio foliorum papiri, uittarum argenti &c. fit postposito mai, numeralibus: u.g. ichi mai, una, cami gomai quinque folia papiri.

Annumeratio tabulatorum quæ sunt pauimenta domus fit postposito, cai, numeralibus: u.g. nicai, unus, sangai duo, xicai tres, gocai quatuor sicut habent domus Matriti.

Annumeratio uerò uasorum et calicum quibus bibunt fit postposito, fai, numeralibus: u.g. ippai, unus potus, uel unum haustum, ni fai duo, sanbai tria, jippai, decem etc.

Annumeratio telarum ex sericis: u.g. et aliorum similium fit postposito, tan, numeralibus: u.g. irtàn, unum, ni tan, duo, sandan tres, jittan decem, xichitan bunè, uocant nauigium quod uelo petit septem.

Dicitur etiam postposito, mai, numeralibus: u.g. gomai, quinque, gomai bunè, nauicula quæ pro uelo petit quinque.

Annumeratio animalium quadrupedum fit postposito, fiqi, numeralibus: u.g. ippiqi, unum nifiqi, duo sanbiqi, tria roppiqi, sex jippiqi, decem, fiappiqi, centum, xenbiqi, mille.

72 Annumeratio imaginum, picturarum, & medicinarum fit postposito, fucu, numeralibus: v.g. ippùcu, vna, nifucu, duæ sànbucu, tres, roppucu, sex, jippucu, decem; ita annumerãtur etiam acus.

Annumeratio librarum fit postposito qin, numeralibus: v.g. icqin, vna libra, niqin, duæ, sanguin, tres, ròcqin, sex, jicqin decem, fiàcqin, centum: xenguin, mille.

Annumeratio missarum, & congregationum hominum fit postposito, za, numeralibus: v.g. ichi za, vna niza, duæ, sanza, tres; juza, & melius, tòza, decem.

Annumeratio saccorum orizæ, aut tritici etc. fit postposito, fiô, numeralibus: v.g. ippiô, vnus, ni fiô, duo sanbiô, tres, xi fio, quatuor, roppio, sex, jippio, decem, fiappio, centum, xenbiô, mille.

Annumeratio lignorum, arundinum, acuum, fit postposito fon, numeralibus: v.g. ippon, vnum, ni fon, duo, sanbon, tria, roppon, sex, jippon, decem, fiàppon, centum, xenbòn, mille.

Annumeratio fasciculorum fit postposito va, numeralibus: v.g. ichi va, vnus; ni ua, duo, sanba, tres, jippa; decem júichi va; vndecim; ni jippa; uiginti.

Annumeratio onerum seu sarcinarum; quas equi portant; fit postposito; só; numeralibus: u.g. issó unum; niso duo; sanzó tria; jisso; decem: eodem modo numerantur illa instrumenta quæ uocantur; biobu; duo enim seu par ex illis uocatur; issó; etc.

Annumeratio uero eius quod uulgo dicimus mano de papel fit postposito, giô; numeralibus: u.g. ichi gio; una nigio; duæ, sangiô tres; usque ad decem quæ sit postposito; socu, numeralibus: u.g. issocu decem, seu vna quæ uulgo uocatur media resma, ni socu; viginti quæ erit resma integra cum ista particula; socu postposita numeralibus annumerant etiam par calceorum: u.g. issô cu, par calceorum.

Annumeratio substantiarum fit postposito, tai, numeralibus: u.g. ittai, una; nitai duæ; sandai; tres; Deus no von tocoro va goittai de gozaru; Deus in quantum Deus est vna substantia et essentia.

Annumeratio capitulorum fit postposita cagiô, numeralibus: 73 K v.g. iccagiô vnum, nicagio duo, sangagio tria, roccagio sex, fiaccagìo, centum.

Annumeratio guttarum fit postposito, tèqi, numeralibus: v.g. ittèqi, vna gutta, jitteqi, decem: idem fit postposito, xizzucu numeralibus, iomi; v.g. fito xizzucu, vna &c. debet auferri, tçu, a numero vt videtur.

Annumeratio paxillorum quibus comedunt, & eorum quæ bina & bina portantur, fit postposito, tçui, numeralibus: v.g. itçui, vnum par, jittçui, decem.

Annumeratio sarcinarum hominum fit postposita, ca, numeralibus: v.g. icca vna, nica duæ, sànga, tres.

Annumeratio librorum fit postposito, quan, numeralibus: v.g. icquan vnus, niquan duo, sanguàn tres, ròquan sex, jiquan decem.

Ad interrogandum verò anteponitur, nan, nominibus mutatis vel non literis sicut in numero tertio: v.g. àno mmadòmo va nanbiqi zo? quot sunt illi equi?

Annumeratio regnorum fit postposito, cacocu, numeralibus: v.g. icca cocu, vnum, ni cacocu duo, sangacocu tria, jiccacocu, decem: regna verò diuiduntur in prouincias seu districtus quos vocant postposito, gun, numeralibus: v.g. ichigun, vna prouincia, nigun, duæ, sangun, tres &c.

Sermones vero & exhortationes annumerantur postposito, dan numeralibus: v.g. ichi dan, vnus sermo vel concio, verba vero annumerantur postposito, gon, vel guen, numeralibus: v.g. ichĩgon vnum, sanguen tria verba.

Postposita particula, zzutçu, numeralibus tam, coie, quam iomi, fit sensus binus, a, um, v.g. ichinin ni vxi sanbiqi zzutçu vo toraxeta, vni dedit tres vaccas, ichinin zzutçu saqe sànbài zzutçu vo nomarèta, vnusquisque bibit tria hausta vini.

Ad loquendum diuisiue duo vel tria: v.g. copulant duo numeralia: v.g. xĩgonin, quatuor vel quinque homines, cætera ex his elicies.

Particulæ honoris sunt quatuor, vo, von, go, mi, duæ primæ iunguntur vocabulis, iomi, vltimæ verò iunguntur vocabulis, coie, siue chinensibus: vltima est honoratior & illa vtimur ad loquendum de rebus diuinis: v.g. midexi tachi, discipuli Christi Domini, goichi nin vocoite cudasarei, mittatis obsecro vnum ex dominis.

74 Verba verò quæ sequũtur etiam si habeant particulas honoris; habent se tamen ex parte loquentis; honorem verò important inquantum personam cum qua loquimur vel de qua loquimur attingunt: v.g. go focô, quod significat seruitium, von furu mài, quod est conuiuium, von cotõba, quod est verbum seu sermo, von monõ gatàri, quod est conuersatio, von natçucaxij, vel von nocori vo voi, habere quod Lusitani vocant saudades vel Hispani cariño, von tòri auaxe, quod est intercessio, von mi mai, quod est visitatio, von chà, quod est quidam potus quo inuitant, go dancó, quod est consultatio seu congregatio ad consilium capiendum, von rei, quod est gratiarum actio, von busata, quod est defectus in vrbanitate, vomòtenaxi, quod est bene & laute tractare, go chiso, quod est æstimatio, go iqen, quod est consilium v.g. fabacari nagara go iqen vo moxitài, & si sit inuerecundum & indecens volo tamen consilium tibi dare &c.

Aliquæ regulæ coniugationum in scriptura librorum.

Aliquando fit verbum affirmatiuum cum præsenti negatiuo supra posito; ablato u, in quo finitur: v.g. oracio vo tçutomen tòqi va, quãdo habeo orationem, xòsa vo tçutotmèn tàme ni va, ad exequendum opus, michĩ biqi tama van to voboxi mexi, ad illum deducendum &c.

Ad futurum affirmatiuum additur particula, bèqi, affirmatiuo supraposito ablato, ru, & ad futurum negatiuum additur, bècarazu, affirmatiuo: v.g. mòsu beqi, dices, mòsu beqarazu, non dices: si vero oratio finitur in futuro, bèqi, conuertitur in bexi.

Infinitiuum futuri fit addito, còto, futuro: v.g. iòmu bèqi coto, subiunctiuum fit postposito, qerẽba, radicibus verborum v.g. sugure qerẽba.

Gerundium in do fit postposito, te, radicibus: v.g. qiqi tamaite.

Verbum substantiuum in scriptura librorum est, nàri u & qeri u, & si in illo finitur oratio est in radice: v.g. sadàme naqi io no ixei nari, est dignitas mundi qui non habet stabilitatem.

Præteritum est postposito, ari, u, radicibus: v.g. sũguretaru, 75 K2 si verò oratio in illo finitur remanet, ari, u, in radice: v.g. sũguretari.

Præteritum plusquam perfectum est postposito nari, præsenti: v.g. ãgue tamo nari, adorauerant.

Si forte fuerint aliquæ aliæ regulæ in librorum scriptura erunt ita faciles quod facillimo negotio illas consequentur qui in lingua Iaponica fuerint tam prouecti, vt iam eius librorum lectioni possint vacare.

LAVS DEO.

ERRATA SIC CORRIGE.

Primus numerus paginam, secundus lineam indicat.

pag. 3. linea 2. iu. lege in.

7.25. niffion. l. niffon.

10.7. goraru. l. gozaru.

14. & 15. accentus supra, o, sunt acuti & debent esse graues.

16.5. mainnen. l. mainen.

19.24. loca. l. loco.

24. antepenultima. de gozate. l. de gozatte.

28.12. ẽgue l. ãgue.

33.22. fucacaranda. l. fucacarananda.

33.28. cuuaav l. cuvazu.

34. antepenultima. incadeca. l. icãdeca.

36. penultima. voi cotaranu. l. vo cotaranu.

39.25. cu vanu. l. cui maraxenu.

40. antepenultima amittit. l. admittit.

43.10. anteposita particula. na. l. postposita particula. va.

42.32. nobrou. l. noboru.

42.11. vqetaam vari. l. vqe tamavari.

48. vltima. vosorozij. l. vosoroxij.

49.1. vosoroxi. l. vosoroxij.

49.26. significat. l. significant.

50.10. doco. l. coco.

51.3. Poca. l. foca.

57.26. teugu. l. tengu.

60.5. tocude. l. tocorõde.

60.19. vo xite. l. coxite.

60.26. mate. ommittatur et non legatur.

61.34. ãgne. l. ãgue.

64.15. ni va qenbut. l. ni va vo qenbut.

64.19. genzan. l. guenzan.

67.14. iiuni, iusan. l. juni, jusan.

70.31. culum. l. anum.

End of Project Gutenberg's Ars grammaticae Iaponicae linguae, by Diego Collado

*** END OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK ARS GRAMMATICAE IAPONICAE LINGUAE ***

***** This file should be named 17713-h.htm or 17713-h.zip *****
This and all associated files of various formats will be found in:
        http://www.gutenberg.org/1/7/7/1/17713/

Produced by Louise Hope, David Starner and the Online
Distributed Proofreading Team at http://www.pgdp.net


Updated editions will replace the previous one--the old editions
will be renamed.

Creating the works from public domain print editions means that no
one owns a United States copyright in these works, so the Foundation
(and you!) can copy and distribute it in the United States without
permission and without paying copyright royalties.  Special rules,
set forth in the General Terms of Use part of this license, apply to
copying and distributing Project Gutenberg-tm electronic works to
protect the PROJECT GUTENBERG-tm concept and trademark.  Project
Gutenberg is a registered trademark, and may not be used if you
charge for the eBooks, unless you receive specific permission.  If you
do not charge anything for copies of this eBook, complying with the
rules is very easy.  You may use this eBook for nearly any purpose
such as creation of derivative works, reports, performances and
research.  They may be modified and printed and given away--you may do
practically ANYTHING with public domain eBooks.  Redistribution is
subject to the trademark license, especially commercial
redistribution.



*** START: FULL LICENSE ***

THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE
PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK

To protect the Project Gutenberg-tm mission of promoting the free
distribution of electronic works, by using or distributing this work
(or any other work associated in any way with the phrase "Project
Gutenberg"), you agree to comply with all the terms of the Full Project
Gutenberg-tm License (available with this file or online at
http://gutenberg.org/license).


Section 1.  General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg-tm
electronic works

1.A.  By reading or using any part of this Project Gutenberg-tm
electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to
and accept all the terms of this license and intellectual property
(trademark/copyright) agreement.  If you do not agree to abide by all
the terms of this agreement, you must cease using and return or destroy
all copies of Project Gutenberg-tm electronic works in your possession.
If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a Project
Gutenberg-tm electronic work and you do not agree to be bound by the
terms of this agreement, you may obtain a refund from the person or
entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8.

1.B.  "Project Gutenberg" is a registered trademark.  It may only be
used on or associated in any way with an electronic work by people who
agree to be bound by the terms of this agreement.  There are a few
things that you can do with most Project Gutenberg-tm electronic works
even without complying with the full terms of this agreement.  See
paragraph 1.C below.  There are a lot of things you can do with Project
Gutenberg-tm electronic works if you follow the terms of this agreement
and help preserve free future access to Project Gutenberg-tm electronic
works.  See paragraph 1.E below.

1.C.  The Project Gutenberg Literary Archive Foundation ("the Foundation"
or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection of Project
Gutenberg-tm electronic works.  Nearly all the individual works in the
collection are in the public domain in the United States.  If an
individual work is in the public domain in the United States and you are
located in the United States, we do not claim a right to prevent you from
copying, distributing, performing, displaying or creating derivative
works based on the work as long as all references to Project Gutenberg
are removed.  Of course, we hope that you will support the Project
Gutenberg-tm mission of promoting free access to electronic works by
freely sharing Project Gutenberg-tm works in compliance with the terms of
this agreement for keeping the Project Gutenberg-tm name associated with
the work.  You can easily comply with the terms of this agreement by
keeping this work in the same format with its attached full Project
Gutenberg-tm License when you share it without charge with others.

1.D.  The copyright laws of the place where you are located also govern
what you can do with this work.  Copyright laws in most countries are in
a constant state of change.  If you are outside the United States, check
the laws of your country in addition to the terms of this agreement
before downloading, copying, displaying, performing, distributing or
creating derivative works based on this work or any other Project
Gutenberg-tm work.  The Foundation makes no representations concerning
the copyright status of any work in any country outside the United
States.

1.E.  Unless you have removed all references to Project Gutenberg:

1.E.1.  The following sentence, with active links to, or other immediate
access to, the full Project Gutenberg-tm License must appear prominently
whenever any copy of a Project Gutenberg-tm work (any work on which the
phrase "Project Gutenberg" appears, or with which the phrase "Project
Gutenberg" is associated) is accessed, displayed, performed, viewed,
copied or distributed:

This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with
almost no restrictions whatsoever.  You may copy it, give it away or
re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included
with this eBook or online at www.gutenberg.org

1.E.2.  If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is derived
from the public domain (does not contain a notice indicating that it is
posted with permission of the copyright holder), the work can be copied
and distributed to anyone in the United States without paying any fees
or charges.  If you are redistributing or providing access to a work
with the phrase "Project Gutenberg" associated with or appearing on the
work, you must comply either with the requirements of paragraphs 1.E.1
through 1.E.7 or obtain permission for the use of the work and the
Project Gutenberg-tm trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or
1.E.9.

1.E.3.  If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is posted
with the permission of the copyright holder, your use and distribution
must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any additional
terms imposed by the copyright holder.  Additional terms will be linked
to the Project Gutenberg-tm License for all works posted with the
permission of the copyright holder found at the beginning of this work.

1.E.4.  Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg-tm
License terms from this work, or any files containing a part of this
work or any other work associated with Project Gutenberg-tm.

1.E.5.  Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this
electronic work, or any part of this electronic work, without
prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with
active links or immediate access to the full terms of the Project
Gutenberg-tm License.

1.E.6.  You may convert to and distribute this work in any binary,
compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including any
word processing or hypertext form.  However, if you provide access to or
distribute copies of a Project Gutenberg-tm work in a format other than
"Plain Vanilla ASCII" or other format used in the official version
posted on the official Project Gutenberg-tm web site (www.gutenberg.org),
you must, at no additional cost, fee or expense to the user, provide a
copy, a means of exporting a copy, or a means of obtaining a copy upon
request, of the work in its original "Plain Vanilla ASCII" or other
form.  Any alternate format must include the full Project Gutenberg-tm
License as specified in paragraph 1.E.1.

1.E.7.  Do not charge a fee for access to, viewing, displaying,
performing, copying or distributing any Project Gutenberg-tm works
unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9.

1.E.8.  You may charge a reasonable fee for copies of or providing
access to or distributing Project Gutenberg-tm electronic works provided
that

- You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from
     the use of Project Gutenberg-tm works calculated using the method
     you already use to calculate your applicable taxes.  The fee is
     owed to the owner of the Project Gutenberg-tm trademark, but he
     has agreed to donate royalties under this paragraph to the
     Project Gutenberg Literary Archive Foundation.  Royalty payments
     must be paid within 60 days following each date on which you
     prepare (or are legally required to prepare) your periodic tax
     returns.  Royalty payments should be clearly marked as such and
     sent to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation at the
     address specified in Section 4, "Information about donations to
     the Project Gutenberg Literary Archive Foundation."

- You provide a full refund of any money paid by a user who notifies
     you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he
     does not agree to the terms of the full Project Gutenberg-tm
     License.  You must require such a user to return or
     destroy all copies of the works possessed in a physical medium
     and discontinue all use of and all access to other copies of
     Project Gutenberg-tm works.

- You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of any
     money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the
     electronic work is discovered and reported to you within 90 days
     of receipt of the work.

- You comply with all other terms of this agreement for free
     distribution of Project Gutenberg-tm works.

1.E.9.  If you wish to charge a fee or distribute a Project Gutenberg-tm
electronic work or group of works on different terms than are set
forth in this agreement, you must obtain permission in writing from
both the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and Michael
Hart, the owner of the Project Gutenberg-tm trademark.  Contact the
Foundation as set forth in Section 3 below.

1.F.

1.F.1.  Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable
effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread
public domain works in creating the Project Gutenberg-tm
collection.  Despite these efforts, Project Gutenberg-tm electronic
works, and the medium on which they may be stored, may contain
"Defects," such as, but not limited to, incomplete, inaccurate or
corrupt data, transcription errors, a copyright or other intellectual
property infringement, a defective or damaged disk or other medium, a
computer virus, or computer codes that damage or cannot be read by
your equipment.

1.F.2.  LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the "Right
of Replacement or Refund" described in paragraph 1.F.3, the Project
Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project
Gutenberg-tm trademark, and any other party distributing a Project
Gutenberg-tm electronic work under this agreement, disclaim all
liability to you for damages, costs and expenses, including legal
fees.  YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT
LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE
PROVIDED IN PARAGRAPH F3.  YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE
TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE
LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR
INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH
DAMAGE.

1.F.3.  LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a
defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can
receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a
written explanation to the person you received the work from.  If you
received the work on a physical medium, you must return the medium with
your written explanation.  The person or entity that provided you with
the defective work may elect to provide a replacement copy in lieu of a
refund.  If you received the work electronically, the person or entity
providing it to you may choose to give you a second opportunity to
receive the work electronically in lieu of a refund.  If the second copy
is also defective, you may demand a refund in writing without further
opportunities to fix the problem.

1.F.4.  Except for the limited right of replacement or refund set forth
in paragraph 1.F.3, this work is provided to you 'AS-IS' WITH NO OTHER
WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT LIMITED TO
WARRANTIES OF MERCHANTIBILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE.

1.F.5.  Some states do not allow disclaimers of certain implied
warranties or the exclusion or limitation of certain types of damages.
If any disclaimer or limitation set forth in this agreement violates the
law of the state applicable to this agreement, the agreement shall be
interpreted to make the maximum disclaimer or limitation permitted by
the applicable state law.  The invalidity or unenforceability of any
provision of this agreement shall not void the remaining provisions.

1.F.6.  INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the
trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone
providing copies of Project Gutenberg-tm electronic works in accordance
with this agreement, and any volunteers associated with the production,
promotion and distribution of Project Gutenberg-tm electronic works,
harmless from all liability, costs and expenses, including legal fees,
that arise directly or indirectly from any of the following which you do
or cause to occur: (a) distribution of this or any Project Gutenberg-tm
work, (b) alteration, modification, or additions or deletions to any
Project Gutenberg-tm work, and (c) any Defect you cause.


Section  2.  Information about the Mission of Project Gutenberg-tm

Project Gutenberg-tm is synonymous with the free distribution of
electronic works in formats readable by the widest variety of computers
including obsolete, old, middle-aged and new computers.  It exists
because of the efforts of hundreds of volunteers and donations from
people in all walks of life.

Volunteers and financial support to provide volunteers with the
assistance they need, is critical to reaching Project Gutenberg-tm's
goals and ensuring that the Project Gutenberg-tm collection will
remain freely available for generations to come.  In 2001, the Project
Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure
and permanent future for Project Gutenberg-tm and future generations.
To learn more about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation
and how your efforts and donations can help, see Sections 3 and 4
and the Foundation web page at http://www.pglaf.org.


Section 3.  Information about the Project Gutenberg Literary Archive
Foundation

The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non profit
501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the
state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal
Revenue Service.  The Foundation's EIN or federal tax identification
number is 64-6221541.  Its 501(c)(3) letter is posted at
http://pglaf.org/fundraising.  Contributions to the Project Gutenberg
Literary Archive Foundation are tax deductible to the full extent
permitted by U.S. federal laws and your state's laws.

The Foundation's principal office is located at 4557 Melan Dr. S.
Fairbanks, AK, 99712., but its volunteers and employees are scattered
throughout numerous locations.  Its business office is located at
809 North 1500 West, Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887, email
business@pglaf.org.  Email contact links and up to date contact
information can be found at the Foundation's web site and official
page at http://pglaf.org

For additional contact information:
     Dr. Gregory B. Newby
     Chief Executive and Director
     gbnewby@pglaf.org


Section 4.  Information about Donations to the Project Gutenberg
Literary Archive Foundation

Project Gutenberg-tm depends upon and cannot survive without wide
spread public support and donations to carry out its mission of
increasing the number of public domain and licensed works that can be
freely distributed in machine readable form accessible by the widest
array of equipment including outdated equipment.  Many small donations
($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt
status with the IRS.

The Foundation is committed to complying with the laws regulating
charities and charitable donations in all 50 states of the United
States.  Compliance requirements are not uniform and it takes a
considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up
with these requirements.  We do not solicit donations in locations
where we have not received written confirmation of compliance.  To
SEND DONATIONS or determine the status of compliance for any
particular state visit http://pglaf.org

While we cannot and do not solicit contributions from states where we
have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition
against accepting unsolicited donations from donors in such states who
approach us with offers to donate.

International donations are gratefully accepted, but we cannot make
any statements concerning tax treatment of donations received from
outside the United States.  U.S. laws alone swamp our small staff.

Please check the Project Gutenberg Web pages for current donation
methods and addresses.  Donations are accepted in a number of other
ways including checks, online payments and credit card donations.
To donate, please visit: http://pglaf.org/donate


Section 5.  General Information About Project Gutenberg-tm electronic
works.

Professor Michael S. Hart is the originator of the Project Gutenberg-tm
concept of a library of electronic works that could be freely shared
with anyone.  For thirty years, he produced and distributed Project
Gutenberg-tm eBooks with only a loose network of volunteer support.


Project Gutenberg-tm eBooks are often created from several printed
editions, all of which are confirmed as Public Domain in the U.S.
unless a copyright notice is included.  Thus, we do not necessarily
keep eBooks in compliance with any particular paper edition.


Most people start at our Web site which has the main PG search facility:

     http://www.gutenberg.org

This Web site includes information about Project Gutenberg-tm,
including how to make donations to the Project Gutenberg Literary
Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to
subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks.