The Project Gutenberg EBook of De complete werken van Joost van Vondel, by Joost van den Vondel This eBook is for the use of anyone anywhere in the United States and most other parts of the world at no cost and with almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included with this eBook or online at www.gutenberg.org. If you are not located in the United States, you'll have to check the laws of the country where you are located before using this ebook. Title: De complete werken van Joost van Vondel Met eene voorrede van H.J. Allard, leraar aan 't seminarie te Kuilenburg. Author: Joost van den Vondel Editor: H. J. Allard Release Date: March 30, 2015 [EBook #48607] Language: Dutch Character set encoding: UTF-8 *** START OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK COMPLETE WERKEN--JOOST VAN VONDEL *** Produced by Frank van Drogen and the Online Distributed Proofreading Team at http://www.pgdp.net
OPMERKINGEN VAN DE BEWERKER:
De boekomslag is gemaakt door de bewerker en is in het publieke domein geplaatst.
De originele spelling en interpunctie is gehandhaafd. Een lijst met correcties bevindt zich aan het einde van de tekst. Dit boek bevat een aantal referenties naar andere delen uit De complete werken van Joost van Vondel, namelijk Project Gutenberg e-book 21800, 30473 en 48113. Hoewel de correctheid van deze links is geverifieerd op het moment dat het boek geupload is, is er geen garantie dat deze altijd en overal werken.
De treffelijkheid en nuttigheid der fabelen, verstandige lezer! is zoo groot, dat ze met geene woorden kan uitgedrukt noch beschreven worden; 't welk alsins door hem zelven[3] klaar is: want onder de zelven leît de wijsheid, als onder een schorse, verborgen. Waarover ook de ouden geoordeeld hebben, dat niemand ze te recht konde verstaan, ten ware hij met een doorluchtig verstand van God was begaafd. Want Plato, die onder de Heidenen de Godlijke genaamd wordt, oordeelde dat men van de eerlijke fabelen behoorde te beginnen: dat ook de voedsters de teêre en buigzame verstanden met zoodanige lieflijkheid meer behoorden te koesteren en op te kweeken, als zij hare lichamen gewoon zijn te cieren en op te pronken. Wie is het niet bekend, dat alle geheimnissen der ouden hier onder hebben gescholen? want zij gaven daar mede de domme wereld te verstaan, datter most[4] eenige Gods-dienst zijn, om alzoo de herten af te schrikken van de ondeugden, en ter wederzijden een spore of prikkel te geven, de deugden te omhelzen. Dionysius Halicarn. heeft zeer klaarlijk der fabelen noodwendigheid te kennen gegeven, als hij zeît: "wie is' er, die niet en zoude meenen, dat der Grieken fabelen den menschen hoognoodig zijn? eenige zijnder, die de werken der nature onder zekere verbloemde redenen voorstellen; andere, die der menschen droefheden en ellendigheden boven maten vertroosten, andere drijven van haar weg vreeze en allerlei verstoringen des gemoeds, en verjagen de oneerlijke gedachten; ja, een iegelijk is tot hare bijzondere nuttigheid gevonden." 't Is ook zeker, dat de fabelen den menschen aanbrengen een vaste overtuiginge tot scherpzinnigheid en opmerkinge des verstands, want zoo haast en wordt de fabel niet voorgesteld, of 't kloeke vernuft let terstond op 't oogmerk. Zoo dat in 't voorstellen en begrijpen een zonderlinge[5] aardigheid gelegen is.
Daar en is bijna geene zake, die iemand mocht overkomen, of men vindt daarinne stoffe, 'tzij ter leeringe of ter waarschouwinge voorgesteld: ja, met zoodanige vermakelijkheid, dat velen geoordeeld hebben, de vinding der zelve te wezen een lieflijke en verheuglijke confiture van 't menschen leven, en geen kleine vertroostinge onzer zwarigheden, waartoe die ook (zonder twijfel) vanden[6] ouden zijn bedacht en gevonden. De edele en treffelijke verstanden scheppen hier uit een groote nuttigheid en scherpzinnigheid: [Pg 53a] maar den genen, die slechts bij haar[7] neuze heenzien, schijnen deze dingen belachelijk, ja, kunnen[8] niet[9] godlijks daar uit merken en verstaan; gelijk de onverstandigen, die alleen op de schorse, en niet op de deugd en vruchten des booms letten: deze zijn den kinderen gelijk, die bij den viere[10] een deel poëtische kluchten vertellen, en letten niet eenmaal op de heilige en over-treflijke nuttigheid die daar onder verborgen is.
De oudheid dezer fabelen is zoodanig, dat de tijd daarvan schijnt haar register verloren te hebben. Zij worden gemeenlijk Aesopo toegeschreven (hoe wel die ook bij[11] veel andere geleerde mannen verdicht zijn), omdat zijne harssenen veerdiger en bekwamer waren, waarover hij ook, als de konstigste meester, daarvan alleene den naam heeft bekomen.
De H. Schrifture wordt van hare Godlijke heiligheid niet ontluisterd, als wij menschlijker wijze deze fabelen, naar 't zeggen der Ouden, verheffen; doch elke moet men in haren zin aanmerken: met een ander geest is deze, met een ander geest is de ander beschreven. De H. Schrifture voert ons met verscheiden exemplen en aanwijzingen, zoo tot dieren, vogelen, enz. als tot verbloemde en allegorische manieren van spreken, die niet als met eenen verlichten geest kunnen verstaan en begrepen worden, waar in de H. Geest zelve schijnt een vermaken genomen te hebben. Zoo dat men deze (zoo veel een zedelijk, burgerlijk en eerlijk leven belangt) niet behoort te verachten en onteeren.
Verzoeken daarom, dat niemand onze vlijt beschuldige, omdat wij deze Heidensche fabelen uit het boek der vergetenheid wederom voor den dag brengen, als zijnde genoegzaam van andere gedicht en beschreven, maar letten inzonderheid op de geest-rijke hand dezes konst-rijken schilders[12], die zoo aardig en levendig het wezen der dingen heeft nagebootst, dat de nature zelve schijnt ontluisterd te zijn. Waar over hij ook eenen onstoffelijken lof bij alle konst-beminders verkregen, en met den lauren-kroon, naar zijne waardigheid, vereerd is.
Van de dichten, zal aan den verstandigen lezer staan, die zelve naar zijne beleefdheid te verschoonen en ten besten uit te leggen: maar van den onverstandigen kan noch Apellis beeld, noch Homeri rijmen, niet ongelasterd noch ongetadeld[13] blijven. Tot meerder verlichtinge en verlustinge dezes werks, hebben wij op een ieder fabel gepast en geëigend een oude historie[14], zoo uit de Latijnsche als Grieksche schrijvers, om met de nieuwe historiën geene ergenisse of aanstoot te geven, alzoo dit tot niemands hoon noch smaad, maar alleen tot aller waarschouwinge geschreven is.
Neemt hiermede onzen arbeid in dank, en verwacht hierna (met des Heeren hulpe) wat anders.
[1] De eerste uitgave verscheen, in 1617, bij den uitgever van den Gulden Winkel, die onder ieder der "aardige afbeeldingen" waarmede zij "versierd" was, een "exempel uit de oude historiën", stelde (zie het slot der Voorreden). Sedert werd het boekjen herhaaldelijk herdrukt.
[2] Nam. de vos.
[3] uit zich zelf.
[4] Gelijk gewoonlijk bij Vondel voor moest.
[5] bijzondere.
[6] Latinisme voor door de.
[7] Thans hun.
[8] Thans zij kunnen.
[9] Thans niets.
[10] Thans bij 't vuur.
[11] Door (verg. 't Eng. by).
[12] De maker der platen bij de afzonderlijke uitgaven (verg. ook die van Van Lennep.)
[13] Germanisme voor onbeperkt.
[14] Daar deze (naar Van Lenneps opmerking) blijkbaar niet van Vondel zelf, maar van Pers waren, zijn ze hier achterwege gelaten; de desbeluste lezer kan ze in zijne uitgave naslaan.
[15] redelooze (verg. het Hoogd. unvernünftig.)
[16] Voor stiert het.
[17] Thans veroorlooft.
[18] Thans wordt.
[19] Thans verkort tot zon.
[20] Versta: door menig voor meer dan Hemelsch geacht.
[21] Ariadne, die Theseus, naar de oude legende, uit den doolhof op Creta (Candia) hielp.
[22] Anders kluwen (verg. waarschouwen, stouwen, enz.)
[23] Voor houde het.
[24] Voor erken 't.
[25] Voor zoo hij best mag (of kan.)
[26] Voor bloemrijk in 't algemeen.
[27] Thans zich zelf.
[28] Rijmshalve, maar anders vrij oneigenlijk, voor met spoed.
[29] Drinkt elkander toe; van 't Fransche à vous.
[30] afscheid.
[31] Voor Labyrinth, d.i. doolhof.
[32] bevatting, inhoud.
[33] Terecht herinnert Van Lennep hierbij aan den zoogenoemden Muzentempel op Hendrik Laurentz. Spiegel's Meerhuizen; waarover verg. Drost's bevallige schets in zijne Schetsen en Verhalen, bladz. 203.
[34] Weder met verkeerden klemtoon voor Heraclítus, den bekenden diepzinnigen wijsgeer der oudheid, in de volksoverlevering tegenover den blijmoedigen Democritus gesteld.
[35] Thans maan.
[36] Gelijk reeds herhaaldelijk voor strand.
[37] kunt gij.
[38] werpen.
[39] Stuurlieden der oude overlevering bij den tocht der Argonauten en dien naar Latium.
[40] ziet gij.
[41] opmaken van 't haar.
[42] Netten tegen de zee-boeven of zee-schuimers gespannen.
[43] vreeslijk (thans verkeerdelijk ijslijk gespeld; verg. vroeger.).
[44] Thans uit zijn keel of hals.
[45] kleverig.
[46] pochen.
[47] Thans kalkoenen (eig. kalikoensche of calicutsche haan of hen.)
[48] Geheel naar de Nederlandsche spreektaal; de boekentaal onzer dagen zou meenen hier het stijve, en meer Latijnsche dan Hollandsche die te moeten schrijven.
[49] Thans tot beul zaamgetrokken; eigenlijk de gerechts-bodel of bode, en in 't Middeleeuwsch Latijn met pedellus vertaald.
[50] opengaat.
[51] een (nam. van kleur), tegenover 't bontverwige der anderen.
[52] Gelijk men reeds herhaaldelijk zal opgemerkt hebben, heeft Vondel steeds na voor ons naar, en wij meenden dit te moeten behouden. Omgekeerd heeft hij veelal naar, waar wij na bezigen (gelijk bijv. zelfs in 't wanluidende naarderen voor naderen); wij hebben ons daarin echter, ter liefde der welluidendheid, aan het latere gebruik gehouden.
[53] voordeelig zijn.
[54] leger, 't Fransche armée.
[55] hoveling, kamerjonker of iets derg.
[56] Van 't Latijnsche simia, voor aap.
[57] Thans tooneelen.
[58] 't Fransche voor 't Nederlandsche zotternijen of zotte kluchten; thans alleen door dat laatste woord aangeduid.
[59] Men zou liever en willen lezen.
[60] Voor verschilt of scheelt.
[61] 't Zelfde als ruw, hier wild of woest.
[62] manieren, wetten.
[63] lastdragend.
[64] Voor karre; verg. tesch voor tasch, enz.
[65] Zooveel als kletsen, klappen.
[66] oud paard, thans veelal knol.
[67] òf van den adem en 't hijgen, òf (met Van Lennep) van het rukken (tocht voor trek, ruk) te verstaan.
[68] Onophoudelijk slaat (gelijk het leer).
[69] verworpen, verschoven.
[70] Thans zonder verbuigingsvorm, schamele, boze.
[71] straf ('t Fransche peine).
[72] Anders uitgenomen.
[73] behagen, inzicht.
[74] die-gestrekt: Germ. voor die gestrekt zijn; ten zij men die wilde wegschrappen en lezen: De stappen in het zand, enz.
[75] eenvoudige.
[76] Voor de, gelijk reeds herhaaldelijk; men wachte zich echter wel dit den als dèn uit te spreken, gelijk ook thans nog velen doen.
[77] uitstel.
[78] Voor in schoonen bloei.
[79] voor benedengrond.
[80] Voor speur; verg. echter opsporen.
[81] Anders oogwenk; evenzoo oogen-merk bij Cats voor ons oogmerk.
[82] Verbogen vorm van ruit, wijnruit.
[83] Van verstand namelijk (verg. 't Hoogd. klugheit en klug).
[84] Voor ten ondergebracht.
[85] gevleid (verg. 't Hoogd. schmeicheln).
[86] Verbogen naamval, thans tot bastaardij verkort.
[87] besmeert het.
[88] voegt, plaatst.
[89] Voor blind, onwijs.
[91] Voor bezocht als gast.
[92] plat bord.
[93] prijkte (verg. ons te pronk staan.)
[94] Voor totter of tot den tijd.
[95] Germanisme voor tergende.
[96] Verschoont zich, zoo goed hij kan.
[97] geklap.
[98] Voor klank.
[99] bijzonder.
[100] 't vroeger wellevens-kunst. Gelijk thans nog welsprekend- en wellevend-heid.
[101] toegelegd, beschikt.
[102] Thans gegund.
[103] onschuld.
[104] doodgebeten.
[105] Thans zou men schrijven gebiedt.
[106] macht (verg. vroeger).
[108] zijner, thans tot zijn ingekort.
[109] voor korten tijd, thans kortelings.
[110] van nut, dienst.
[111] Men vergelijke, des belust, de bevallige bewerking der zelfde voorstelling door den Westfrieschen boer Corn. Maerts, in 't Nederl. Liedeboek of de nieuwe uitgave zijner Gedichten, bl. 141.
[112] Noordewind.
[113] De zonnegod.
[114] mitsdien.
[115] Thans plaats.
[116] Thans na.
[117] Voor reiziger.
[118] Thans begon.
[119] Thans niets.
[120] Versta: hij zich.
[121] Thans rede.
[122] Rijmshalve voor voorgehouden.
[123] Thans verschuldigde, verdiende.
[124] uitgelezen kleinood.
[125] Voor verwilligd, er toe bewogen.
[126] gevraagd.
[127] Hier, in bedrijvenden niet lijdenden zin: barmhartig, niet armzalig.
[128] bereid.
[129] woud ('t Fr. forêt).
[130] Voor met snelle vaart.
[131] boven, meer dan.
[132] onderworpen is aan.
[133] Rijmshalve voor beschutten.
[134] hongert naar.
[135] Thans wier.
[136] ook.
[137] Of zeug, zie 4 reg. lager.
[138] biggen te werpen, kramen.
[139] Germ. voor bood aan.
[140] vet, hier voor den vetten, welgevulden balg.
[141] Daargelaten, wat gij omtrent de opvoeding doet of niet doet.
[142] Volledige verbuigingsvorm voor het thans geheel ingekorte een volle krib.
[143] Roemende van.
[144] Het welbekende paard der vier Heemskinderen; zie de afbeelding, des belust, in Alberdingk Thijms Karol. Verhalen.
[145] berijden onder den man (verg. nog pikeur).
[147] verschalken.
[148] komt, vermocht te.
[149] uws weegs.
[150] bewaar, behoud, blijf bewonen.
[151] Thans waarop.
[152] 't Fransche part voor poets.
[153] Thans naar.
[154] van blinde.
[155] Thans tong.
[156] deugd doet, weldoet.
[157] Reintjen de vos.
[158] Eig. apen; wellicht dacht Vondel aan de meer-kat.
[159] Thans klouteren, maar eig. de verlengde vorm van klaven, dat de versterkte vorm van klieven is; verg. het Hoogd. klafter.
[160] Thans niets.
[161] Vondel rekende hier buiten de M'clures en Kanes onzer dagen.
[162] zich achterwaarts bewegen (naar de oorspronkelijke beteekenis van 't woord).
[163] Thans ofschoon ook.
[164] Hunlieden, hun.
[165] Hij zou't het.
[166] voorbeeld.
[167] zoo hij wilde.
[168] zich begeven.
[169] Voor gepelsden; bont (naar Van Lennep's juiste opmerking) in denzelfden zin, als in bont- of pelswerker genomen.
[170] Anders gansch en al, heelendal.
[171] priemen en pramen, gelijk striemen en stramen.
[172] bedrogen, in de luren geleîd.
[173] wijl.
[174] hapert.
[175] vlam (verg. nog ons lichterlaaye d. i. met of in heldere vlam).
[176] als gezegend.
[177] Thans hen.
[178] Er op bedacht zal zijn, zich te wreken.
[179] Voor hield (gelijk nog in de spreektaal).
[180] Thans fêteeren (van 't Fransche fêter).
[182] weest te vreden, vergenoegt u.
[183] bron.
[184] al waart gij ook.
[185] Voor verontschuldiging.
[186] verwoed.
[187] Thans de keel.
[188] hoe langer hoe krachtiger.
[189] Thans goederen.
[190] den goeden naam.
[191] ontziet u, hoedt u.
[192] Voor zal.
[193] meest naar mijn aard.
[194] stilt, voldoet.
[195] beddeveêren.
[196] Wel een bewijs, dat Vondel bewegen niet anders dan met zwakke verbuiging kende, daar hij anders hier zeker bewogen gebezigd had; versta thans: betrokken, getroffen.
[197] Tot den tijd toe, zoo lang tot; verg. vroeger.
[198] belangstelde.
[199] schimpend gesnap.
[200] Thans van een eik.
[201] Germ. voor ver.
[202] Te boven gaan.
[203] uitstekendste, schitterendste.
[204] 't Is met lof, als met beest, feest en andere derg.: de rad uitgesproken d van 't lidwoord is tot t verscherpt, en daardoor 't woord schijnbaar onzijdig geworden. Met oorlog (hier door Van Lennep vergeleken) is 't anders, daar dit, in zijn laatste deel (log) oorspronkelijk werkelijk onzijdig was.
[205] Thans groene.
[206] denkende aan.
[207] Thans hun.
[208] Tot dat.
[209] zwellende.
[210] Tot dat.
[211] Rijmshalve voor het gras.
[212] boven.
[213] achten.
[214] ongelijk, niet gelijkbaar.
[215] zich te verzetten en haantjen de voorste te zijn.
[216] tegen.
[217] Rijmshalve voor vertrouwt.
[218] bron.
[219] Thans bron.
[220] Hier lof.
[221] Thans hoort hij.
[222] Thans moeten wij.
[223] Voor houdt het, eindt het.
[224] ellendig (zie vroeger).
[225] de grootsten met (of en) de kleinsten.
[226] beheeren.
[227] lijden.
[228] benadeelen.
[229] zoo.
[230] Voor verbijsterd, verschrikt.
[231] Gelijk nog wel in de spreektaal voor moest.
[233] in vrijheid.
[234] Thans koos hij.
[235] Voor onrustige of onveilige.
[236] likkebaard; gelijk de zich vergastende poesjes doen.
[237] dreigt te.
[238] Thans onbeschaamd (het tegendeel van 't nog gebruikelijke schamel of beschroomd).
[240] Thans tot laadde verzwakt.
[241] Voor trotsch, verwaand.
[242] in allen deele.
[243] krengen.
[244] Voor den lof; verg. boven.
[245] Welluidendheidshalve voor 't.
[246] wegens; 'tgeen mij natuurlijker voorkomt dan Van Lennep's vertaling verder dan.
[247] ongerept, onbeduimeld.
[248] ras, ijlings.
[249] 't geruisch der vlerken (verg. Tesselschades bekenden versregel: een zingend vedertje en een gewiekt geluid).
[250] sedert.
[251] Thans zich.
[252] Voor vergolden.
[253] bits bejegend.
[254] Lat. vierde naamv.
[255] wakkeren.
[256] Thans open.
[257] om hem te winnen.
[258] leus.
[259] Thans in verlengden en wederkeerenden vorm: zich verlustigen.
[260] vlijen, voegen.
[262] verkeer.
[263] zich.
[264] Voor ongenoegen.
[265] gelijk het past.
[266] van alle kant.
[267] doodgebeten.
[268] Thans stal.
[269] gevaar (voor 't Lat. periculum).
[270] Voor verlekkerd, graag.
[271] kon.
[272] bezietjens, besjens.
[273] Voor poes.
[274] Rijmshalve voor verzengde.
[275] Naar de Hollandsche volksspraak voor kastanjen.
[276] baart, tiert gij.
[277] Thans hun.
[278] minzaam.
[279] Anders knol.
[280] Voor kar (gelijk tesch voor tasch, enz.)
[281] Thans hen.
[282] Doet uitspraakt, oordeelt.
[283] onverdroten.
[284] te beurt, ten deel vallen.
[285] Hier voor vleemen, flik flooyen.
[286] boos, wrevelig.
[287] Stelt u tevreden.
[288] voeden.
[289] duur.
[290] Thans tot had geslonken.
[291] veranderd.
[292] Thans om te.
[293] van begeerte namelijk.
[294] Thans hetzelfde.
[295] gehuichelden.
[296] Thans zich.
[297] even als vroeger.
[298] overeengekomen.
[299] vraat (verg. gierig).
[300] doorgaans, steeds.
[301] verbazend.
[302] geleek op.
[303] Anders ervaring.
[304] Thans stierf.
[305] Voor 't verlengde veilig.
[306] wakkere, vaardige.
[307] gedijt.
[308] zich.
[309] Thans hij liet.
[310] Gelijk reeds herhaaldelijk voor schapen.
[311] vervormd, naar de oorspronkelijke beteekenis van 't woord; verg. nog het Eng. shape.
[312] Thans het.
[313] Voor hoop, kudde; Vondel gebruikt het woord steeds in dien algemeenen zin; verg. vroeger en lager.
[314] streken.
[315] Maatshalve voor verslonden en brachten.
[316] Voor hoe 't hem vergaan was.
[317] ten leste.
[318] of wellicht iemand.
[319] vertoont, houdt.
[320] van, door.
[321] gelijk.
[322] stemden bij, toe, in.
[323] Zeer oneigelijk voor een hoopjen pluimlooze kiekens.
[324] stelt zij zich.
[325] Gelijk nog in de spreektaal voor kooi.
[326] Anders klokt.
[327] hun.
[328] geeft.
[329] kan.
[330] Voor bezorgt.
[331] Anders ruwe.
[332] Voor gewoon.
[333] drinkgelag.
[334] lichter laaye (zie vroeger).
[335] Voor wierp (gelijk boven starf voor stierf.)
[336] mij schuldig gemaakt.
[337] Thans uitgespreid (verg. 't Hoogd. ausgebreitet.)
[338] waar.
[339] welberaden.
[340] steeds.
[341] Gelijk reeds herhaaldelijk, naar de Hollandsche volkstaal voor strand.
[342] in allen deele, naar alle kanten.
[343] Thans vond.
[344] Anders slak.
[345] Thans nek.
[346] wormpjens.
[347] Voor spieren.
[348] Thans getroostte zich.
[349] Germ. voor voeden.
[350] weldra.
[351] naar, in.
[352] opriep (verg. nog ons ontbood).
[353] Thans kliefde.
[354] Totdat.
[355] Rijmshalve voor ontlijven.
[356] belangstellend.
[357] kan.
[358] Anders gesneuveld.
[359] Anders gezamenderhand, gezamenlijk.
[360] gewoonte.
[361] aanpakt, -tast.
[362] wacht, hongert of hunkert naar.
[363] Zie vroeger.
[364] Voor den lateren verlengden vorm gierig; zie reeds vroeger
[365] Maatshalve, maar minder juist voor hols.
[366] Thans zich.
[367] Thans felle.
[368] Voor onderneemt.
[370] goed doet.
[371] verteert.
[372] ben je nog niet voldaan?
[373] guit, schavuit.
[374] Thans zich.
[375] ook.
[376] Apen-naam.
[377] afkeeren.
[378] door den nood bestreden.
[379] beeldhouwer.
[380] Rijmshalve voor vormde.
[381] geprezen.
[382] gevormde (verg. nog ons boetseeren).
[383] Voor belachen.
[384] doet.
[385] Voor lescht.
[386] Zie vroeger.
[387] Germ. voor 's morgens vroeg.
[388] Thans hun.
[389] Hanen-naam.
[390] Voor toorn.
[391] Thans verontschuldiging.
[392] Thans verontschuldiging.
[393] Anders hennen.
[394] Anders gezochten, verzonnen.
[395] Anders lucht.
[396] verdroten, gespeten.
[397] Voor ouderdom.
[398] Thans zich.
[399] wildbraad ('t Fr. venaison).
[400] Hoe langer hoe strenger.
[401] Voor stokslagen.
[402] Thans bezoldiging.
[403] Thans geslacht (verg. echter nog ons slager).
[404] Voor laag, diep.
[405] schreeuwde.
[406] Men zou voor aan hier liever een willen lezen.
[407] Voor rieden.
[408] Thans in verlengden vorm stribbelende.
[409] voorbeschikte lot.
[410] Anders goochelaar.
[411] kring.
[412] Anders buitelen (verg. Reiter en ruiter).
[413] Thans potsen.
[414] Anders inlandsch, inheemsch.
[415] zich.
[416] Voor dacht.
[417] hembd.
[418] verspeeld.
[419] op heden.
[420] Thans wordt.
[422] naging.
[423] uitgekozen rust.
[424] vrij te maken.
[425] Thans vochtig.
[426] geweigerd.
[427] bijzonder.
[428] Zeugen-naam; verg. 't Fransche truie.
[429] Rijmshalve voor toegekend.
[430] Thans wordt.
[431] voldaan, tevreden; naar Kamphuyzens spreuk: genoeg is meer.
[432] Hennen-naam.
[434] Voor afdropte (thans met verlengden vorm afdroppelde.)
[435] pikten.
[436] rond, welgedaan.
[437] Versta: gast zijn bij.
[438] verlekkerd (verg. lekkerbek).
[439] beter.
[440] Thans bezoekt.
[441] vriendin (van 't Lat. cara).
[442] Germanisme (schmatzen) voor smult.
[444] verwelkomt.
[446] Men zou geneigd zijn ritselen te lezen, en 't van 't geritsel der muizen te verstaan.
[447] Rijmsh. voor erwten.
[448] Versta: en wien.
[449] gekookte.
[450] Versta: en komt.
[451] stok-oud: eig. verstijfd van ouderdom, gelijk stokmelk oudtijds voor dikke melk.
[452] Thans verdwijnt (verg. zwinden en verzwinden).
[453] meer dan het op de been kon houden.
[454] drinkebroêrs, liefhebbers van 't wijn- of bier-vat.
[455] de druif.
[456] bier.
[457] leppen.
[458] haast.
[459] verdwaasd.
[460] Thans snelle (verg. echter nog ons in aller ijl).
[461] Even als.
[463] Voor spits-broeder.
[464] Naar den Hollandschen tongval voor verslagen.
[465] Voor dy (thans u), gelijk nog in de dagelijksche spreektaal dikwerf mijn voor mij.
[466] eenvoudige.
[467] Voor kocht om.
[468] betoon.
[469] evenzeer.
[470] Voor eeden.
[471] Steeds voor wordt.
[472] kwâjongens.
[473] Thans bidt.
[474] opsporen.
[475] steen- of tichel-bakker.
[476] ver overtreft.
[477] vlei.
[478] Thans ongestadige, ongedurige.
[479] Anders en beter spitsvondig.
[480] pluk.
[481] wel hongerde.
[482] drinken.
[483] nergens (eig. nie-waarts, d. i. naar geen enkelen kant).
[484] De bok, wel te weten.
[485] Thans naar, maar welluidendheidshalve te verkiezen.
[486] Voor flinke, zware.
[487] Voor vinden.
[488] nu weder.
[489] Overtollig bij verleeren.
[490] vlijmen, snijden.
[491] in tijds.
[492] Het Paduaansche hoenderras was om zijn zwaarte en schoonheid vermaard. (Zie Buffon, Oiseaux VII, p. 108).
[493] Thans bezoldiging, verg. reeds vroeger.
[494] Anders vrekzak.
[495] Volle verbindingsvorm, thans: tot de hen.
[496] Thans ik blijf.
[497] Thans eene, een.
[498] in een slag.
[499] genoeg hebben, voldaan zijn.
[500] verdeelen.
[501] Thans naar.
[502] Thans als.
[503] overtrof, overschreed.
[504] Voor belachelijke.
[505] te vergeefs.
[506] Rijmshalve maar anders onjuist voor aangerend.
[507] Thans verouderde, verbogen naamval.
[508] de baas is.
[509] Anders ook wel boonen; al wat nam. geraas maakt zonder vrucht.
[510] Anders met verlengden vorm: uitmergelen.
[511] eenslags, eenklaps.
[512] vervrolijkt (zie vroeger).
[513] Thans uw, dat bij 't voorafgaande gij eigenlijk ook beter passen zou.
[514] Gelijk oudtijds veelal, voor kennis.
[515] Thans in verlengden vorm vernietigd.
[516] Maatshalve, maar anders minder juist, voor nooddruft.
[517] Thans vond.
[519] Voor zwenken.
[520] gekrulde lokken.
[521] laat u in den modder steken.
[522] den kern, het fijne (gelijk men wel zegt).
[523] Voor wedspel, naar den platten tongval.
[524] rondas- of schild-drager.
[525] In Vlaanderen; zeker wel wat ver van 't geld. pad, maar denkelijk door den dichter uit het oorspronkelijke (dat te Antwerpen verscheen) aangehouden.
[526] verschrompelde.
[527] mag.
[528] spaart het.
[529] Gelijk oudtijds meer, voor vluggen.
[530] hapjen, beetjen.
[531] als loon voor zijn trouw.
[532] Thans toen.
[533] eensklaps.
[534] Voor onverzadelijke.
[535] vrekken; verg. vroeger.
[536] Thans werd (verg. 't Hoogd. wurde).
[537] Rijmshalve, maar anders minder gelukkig voor horens.
[538] de baas is; verg. vroeger.
[539] Thans zich.
[540] kan.
[541] zots-kolf of stokjen.
[542] Anders heilzaam, heelend.
[543] Bij wijze van scheldnaam.
[544] kon.
[545] Denenhoofdjen, koppig Deentjen.
[546] Eig. beschuldigt; hier voor knaagt, kwelt.
[547] benepen, ellendig; zie vroeger.
[548] Anders gedurig.
[549] Door.
[550] tot asch maken.
[551] Thans voortkruipt.
[552] Thans worden.
[553] krans.
[554] in voorbeeldige, onvergelijkelijke liefde.
[555] gunst.
[556] Bij, door, 't aanschouwen van.
[557] Voor het aankomend geslacht.
[558] Thans hen.
[559] Thans zich.
[560] Voor onvlug, onmachtig te vliegen.
[561] Het hier bij Van Lennep nog volgende—in de vroegere uitgaven vooraan geplaatste—Klinkrijm van Pers, laten wij, als niet van Vondels hand en daarbij geheel onbeduidend, achter. Wij teekenen hier daarentegen nog aan, dat, gelijk De Gulden Winkel eene vrije navolging van een Fransch werkjen van Goulard, de dichtjens dezer Warande, naar de Fransche klinkdichten van 't in 1578 te Antwerpen verschenen Ebattement moral des animaux gevolgd zijn. (Zie den brief van La Rue, meêgedeeld in den Navorscher, XI, bl. 11; verg. aldaar XIII, bl. 15). Vondel daarom (gelijk La Rue doet) van plagiaat te willen beschuldigen, ware wat al te bekrompen.
Correcties gemaakt door de bewerker
pagina | originele tekst | correctie |
56b | gegeven. | gegeven." |
vn 90 | 55 | 54 |
57b | Draagt | "Draagt |
57b | X | XIII |
59a | AANBEELD | AAMBEELD |
60a | gaat, | gaat. |
vn 261 | 57 | 62 |
64b | kwaad, | kwaad. |
67a | strik. | strik." |
67a | niet. | niet." |
67a | achtmen | acht men |
68b | hoven. | hoven." |
69b | droeg. | droeg." |
76b | voor' t | voor 't |
End of the Project Gutenberg EBook of De complete werken van Joost van Vondel, by Joost van den Vondel *** END OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK COMPLETE WERKEN--JOOST VAN VONDEL *** ***** This file should be named 48607-h.htm or 48607-h.zip ***** This and all associated files of various formats will be found in: http://www.gutenberg.org/4/8/6/0/48607/ Produced by Frank van Drogen and the Online Distributed Proofreading Team at http://www.pgdp.net Updated editions will replace the previous one--the old editions will be renamed. Creating the works from print editions not protected by U.S. copyright law means that no one owns a United States copyright in these works, so the Foundation (and you!) can copy and distribute it in the United States without permission and without paying copyright royalties. Special rules, set forth in the General Terms of Use part of this license, apply to copying and distributing Project Gutenberg-tm electronic works to protect the PROJECT GUTENBERG-tm concept and trademark. Project Gutenberg is a registered trademark, and may not be used if you charge for the eBooks, unless you receive specific permission. If you do not charge anything for copies of this eBook, complying with the rules is very easy. You may use this eBook for nearly any purpose such as creation of derivative works, reports, performances and research. They may be modified and printed and given away--you may do practically ANYTHING in the United States with eBooks not protected by U.S. copyright law. Redistribution is subject to the trademark license, especially commercial redistribution. START: FULL LICENSE THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK To protect the Project Gutenberg-tm mission of promoting the free distribution of electronic works, by using or distributing this work (or any other work associated in any way with the phrase "Project Gutenberg"), you agree to comply with all the terms of the Full Project Gutenberg-tm License available with this file or online at www.gutenberg.org/license. Section 1. General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg-tm electronic works 1.A. By reading or using any part of this Project Gutenberg-tm electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to and accept all the terms of this license and intellectual property (trademark/copyright) agreement. If you do not agree to abide by all the terms of this agreement, you must cease using and return or destroy all copies of Project Gutenberg-tm electronic works in your possession. If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a Project Gutenberg-tm electronic work and you do not agree to be bound by the terms of this agreement, you may obtain a refund from the person or entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8. 1.B. "Project Gutenberg" is a registered trademark. It may only be used on or associated in any way with an electronic work by people who agree to be bound by the terms of this agreement. There are a few things that you can do with most Project Gutenberg-tm electronic works even without complying with the full terms of this agreement. See paragraph 1.C below. There are a lot of things you can do with Project Gutenberg-tm electronic works if you follow the terms of this agreement and help preserve free future access to Project Gutenberg-tm electronic works. See paragraph 1.E below. 1.C. The Project Gutenberg Literary Archive Foundation ("the Foundation" or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection of Project Gutenberg-tm electronic works. Nearly all the individual works in the collection are in the public domain in the United States. If an individual work is unprotected by copyright law in the United States and you are located in the United States, we do not claim a right to prevent you from copying, distributing, performing, displaying or creating derivative works based on the work as long as all references to Project Gutenberg are removed. Of course, we hope that you will support the Project Gutenberg-tm mission of promoting free access to electronic works by freely sharing Project Gutenberg-tm works in compliance with the terms of this agreement for keeping the Project Gutenberg-tm name associated with the work. You can easily comply with the terms of this agreement by keeping this work in the same format with its attached full Project Gutenberg-tm License when you share it without charge with others. 1.D. The copyright laws of the place where you are located also govern what you can do with this work. Copyright laws in most countries are in a constant state of change. If you are outside the United States, check the laws of your country in addition to the terms of this agreement before downloading, copying, displaying, performing, distributing or creating derivative works based on this work or any other Project Gutenberg-tm work. The Foundation makes no representations concerning the copyright status of any work in any country outside the United States. 1.E. Unless you have removed all references to Project Gutenberg: 1.E.1. The following sentence, with active links to, or other immediate access to, the full Project Gutenberg-tm License must appear prominently whenever any copy of a Project Gutenberg-tm work (any work on which the phrase "Project Gutenberg" appears, or with which the phrase "Project Gutenberg" is associated) is accessed, displayed, performed, viewed, copied or distributed: This eBook is for the use of anyone anywhere in the United States and most other parts of the world at no cost and with almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included with this eBook or online at www.gutenberg.org. If you are not located in the United States, you'll have to check the laws of the country where you are located before using this ebook. 1.E.2. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is derived from texts not protected by U.S. copyright law (does not contain a notice indicating that it is posted with permission of the copyright holder), the work can be copied and distributed to anyone in the United States without paying any fees or charges. If you are redistributing or providing access to a work with the phrase "Project Gutenberg" associated with or appearing on the work, you must comply either with the requirements of paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 or obtain permission for the use of the work and the Project Gutenberg-tm trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or 1.E.9. 1.E.3. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is posted with the permission of the copyright holder, your use and distribution must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any additional terms imposed by the copyright holder. Additional terms will be linked to the Project Gutenberg-tm License for all works posted with the permission of the copyright holder found at the beginning of this work. 1.E.4. Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg-tm License terms from this work, or any files containing a part of this work or any other work associated with Project Gutenberg-tm. 1.E.5. Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this electronic work, or any part of this electronic work, without prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with active links or immediate access to the full terms of the Project Gutenberg-tm License. 1.E.6. You may convert to and distribute this work in any binary, compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including any word processing or hypertext form. However, if you provide access to or distribute copies of a Project Gutenberg-tm work in a format other than "Plain Vanilla ASCII" or other format used in the official version posted on the official Project Gutenberg-tm web site (www.gutenberg.org), you must, at no additional cost, fee or expense to the user, provide a copy, a means of exporting a copy, or a means of obtaining a copy upon request, of the work in its original "Plain Vanilla ASCII" or other form. Any alternate format must include the full Project Gutenberg-tm License as specified in paragraph 1.E.1. 1.E.7. Do not charge a fee for access to, viewing, displaying, performing, copying or distributing any Project Gutenberg-tm works unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9. 1.E.8. You may charge a reasonable fee for copies of or providing access to or distributing Project Gutenberg-tm electronic works provided that * You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from the use of Project Gutenberg-tm works calculated using the method you already use to calculate your applicable taxes. The fee is owed to the owner of the Project Gutenberg-tm trademark, but he has agreed to donate royalties under this paragraph to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation. Royalty payments must be paid within 60 days following each date on which you prepare (or are legally required to prepare) your periodic tax returns. Royalty payments should be clearly marked as such and sent to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation at the address specified in Section 4, "Information about donations to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation." * You provide a full refund of any money paid by a user who notifies you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he does not agree to the terms of the full Project Gutenberg-tm License. You must require such a user to return or destroy all copies of the works possessed in a physical medium and discontinue all use of and all access to other copies of Project Gutenberg-tm works. * You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of any money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the electronic work is discovered and reported to you within 90 days of receipt of the work. * You comply with all other terms of this agreement for free distribution of Project Gutenberg-tm works. 1.E.9. If you wish to charge a fee or distribute a Project Gutenberg-tm electronic work or group of works on different terms than are set forth in this agreement, you must obtain permission in writing from both the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and The Project Gutenberg Trademark LLC, the owner of the Project Gutenberg-tm trademark. Contact the Foundation as set forth in Section 3 below. 1.F. 1.F.1. Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread works not protected by U.S. copyright law in creating the Project Gutenberg-tm collection. Despite these efforts, Project Gutenberg-tm electronic works, and the medium on which they may be stored, may contain "Defects," such as, but not limited to, incomplete, inaccurate or corrupt data, transcription errors, a copyright or other intellectual property infringement, a defective or damaged disk or other medium, a computer virus, or computer codes that damage or cannot be read by your equipment. 1.F.2. LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the "Right of Replacement or Refund" described in paragraph 1.F.3, the Project Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project Gutenberg-tm trademark, and any other party distributing a Project Gutenberg-tm electronic work under this agreement, disclaim all liability to you for damages, costs and expenses, including legal fees. YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE PROVIDED IN PARAGRAPH 1.F.3. YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH DAMAGE. 1.F.3. LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a written explanation to the person you received the work from. If you received the work on a physical medium, you must return the medium with your written explanation. The person or entity that provided you with the defective work may elect to provide a replacement copy in lieu of a refund. If you received the work electronically, the person or entity providing it to you may choose to give you a second opportunity to receive the work electronically in lieu of a refund. If the second copy is also defective, you may demand a refund in writing without further opportunities to fix the problem. 1.F.4. Except for the limited right of replacement or refund set forth in paragraph 1.F.3, this work is provided to you 'AS-IS', WITH NO OTHER WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT LIMITED TO WARRANTIES OF MERCHANTABILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE. 1.F.5. Some states do not allow disclaimers of certain implied warranties or the exclusion or limitation of certain types of damages. If any disclaimer or limitation set forth in this agreement violates the law of the state applicable to this agreement, the agreement shall be interpreted to make the maximum disclaimer or limitation permitted by the applicable state law. The invalidity or unenforceability of any provision of this agreement shall not void the remaining provisions. 1.F.6. INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone providing copies of Project Gutenberg-tm electronic works in accordance with this agreement, and any volunteers associated with the production, promotion and distribution of Project Gutenberg-tm electronic works, harmless from all liability, costs and expenses, including legal fees, that arise directly or indirectly from any of the following which you do or cause to occur: (a) distribution of this or any Project Gutenberg-tm work, (b) alteration, modification, or additions or deletions to any Project Gutenberg-tm work, and (c) any Defect you cause. Section 2. Information about the Mission of Project Gutenberg-tm Project Gutenberg-tm is synonymous with the free distribution of electronic works in formats readable by the widest variety of computers including obsolete, old, middle-aged and new computers. It exists because of the efforts of hundreds of volunteers and donations from people in all walks of life. Volunteers and financial support to provide volunteers with the assistance they need are critical to reaching Project Gutenberg-tm's goals and ensuring that the Project Gutenberg-tm collection will remain freely available for generations to come. In 2001, the Project Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure and permanent future for Project Gutenberg-tm and future generations. To learn more about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and how your efforts and donations can help, see Sections 3 and 4 and the Foundation information page at www.gutenberg.org Section 3. Information about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non profit 501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal Revenue Service. The Foundation's EIN or federal tax identification number is 64-6221541. Contributions to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation are tax deductible to the full extent permitted by U.S. federal laws and your state's laws. The Foundation's principal office is in Fairbanks, Alaska, with the mailing address: PO Box 750175, Fairbanks, AK 99775, but its volunteers and employees are scattered throughout numerous locations. Its business office is located at 809 North 1500 West, Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887. Email contact links and up to date contact information can be found at the Foundation's web site and official page at www.gutenberg.org/contact For additional contact information: Dr. Gregory B. Newby Chief Executive and Director gbnewby@pglaf.org Section 4. Information about Donations to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation Project Gutenberg-tm depends upon and cannot survive without wide spread public support and donations to carry out its mission of increasing the number of public domain and licensed works that can be freely distributed in machine readable form accessible by the widest array of equipment including outdated equipment. Many small donations ($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt status with the IRS. The Foundation is committed to complying with the laws regulating charities and charitable donations in all 50 states of the United States. Compliance requirements are not uniform and it takes a considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up with these requirements. We do not solicit donations in locations where we have not received written confirmation of compliance. To SEND DONATIONS or determine the status of compliance for any particular state visit www.gutenberg.org/donate While we cannot and do not solicit contributions from states where we have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition against accepting unsolicited donations from donors in such states who approach us with offers to donate. International donations are gratefully accepted, but we cannot make any statements concerning tax treatment of donations received from outside the United States. U.S. laws alone swamp our small staff. Please check the Project Gutenberg Web pages for current donation methods and addresses. Donations are accepted in a number of other ways including checks, online payments and credit card donations. To donate, please visit: www.gutenberg.org/donate Section 5. General Information About Project Gutenberg-tm electronic works. Professor Michael S. Hart was the originator of the Project Gutenberg-tm concept of a library of electronic works that could be freely shared with anyone. For forty years, he produced and distributed Project Gutenberg-tm eBooks with only a loose network of volunteer support. Project Gutenberg-tm eBooks are often created from several printed editions, all of which are confirmed as not protected by copyright in the U.S. unless a copyright notice is included. Thus, we do not necessarily keep eBooks in compliance with any particular paper edition. Most people start at our Web site which has the main PG search facility: www.gutenberg.org This Web site includes information about Project Gutenberg-tm, including how to make donations to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks.