The Project Gutenberg EBook of De complete werken van Joost van Vondel, by 
Joost van den Vondel

This eBook is for the use of anyone anywhere in the United States and most
other parts of the world at no cost and with almost no restrictions
whatsoever.  You may copy it, give it away or re-use it under the terms of
the Project Gutenberg License included with this eBook or online at
www.gutenberg.org.  If you are not located in the United States, you'll have
to check the laws of the country where you are located before using this ebook.



Title: De complete werken van Joost van Vondel
       Met eene voorrede van H.J. Allard, leraar aan 't seminarie te Kuilenburg

Author: Joost van den Vondel

Release Date: April 30, 2018 [EBook #57073]

Language: Dutch

Character set encoding: UTF-8

*** START OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK DE COMPLETE WERKEN VAN JOOST ***




Produced by Frank van Drogen and the Online Distributed
Proofreading Team at http://www.pgdp.net

OPMERKINGEN VAN DE BEWERKER:

De boekomslag is gemaakt door de bewerker en is in het publieke domein geplaatst.

De originele spelling en interpunctie is gehandhaafd. Een lijst met correcties bevindt zich aan het einde van de tekst. Dit boek bevat een aantal referenties naar andere delen uit De complete werken van Joost van Vondel, namelijk Project Gutenberg e-book 30473, 52542, 55929 en 56706. Hoewel de correctheid van deze links is geverifieerd op het moment dat het boek geupload is, is er geen garantie dat deze altijd en overal werken.

DE COMPLETE WERKEN
VAN

JOOST VAN VONDEL.

[Pg 170a]

DE AMSTELDAMSCHE HECUBA.
TREURSPEL.
[Vol van verzuchtingen en overstelpt van tranen.]

Hecuba[1].

't Was Sparten niet genoeg, dat, na 't langdurig krijgen,
Ik met mijne oogen zag, hoe Pyrrhus voor 't autaar
Het grijze koningshoofd[2] greep bij 't gewrongen haar,
En met zijn lemmer ging den ouden strot doorrijgen;
Dat ik de vlammen zag van 't hof ten Hemel stijgen,
Als Hecube, uitgeput door jammren en misbaar,
Haar heldenzonen had begraven voor en naar,
En weduw bleef gemengd in 't overschot der Frijgen:
Ik most nog, onder schijn van inspraak Gods als-kaks[3],
Mijn dochter Polyxeen, mijn neef Astyanax
Zien sneuvelen door 't staal, zien storten van den toren,
En Trojens heerlijkheid vergaan in rook en damp,
En, oud verschove wijf! bestenen aller ramp;—
Hoe is een taaye ziel zoo veel verdriets beschoren!

DEN ACHTBAREN, HOOGGELEERDEN, WIJZEN, EN BESCHEIDEN HEERE
Mr. ANTONIS DE HUBERT,
OUDEN RAAD EN SCHEPEN DER STEDE ZIERIKSEE, EN RECHTSGELEERDE, ENZ.

Mijn Heer,

Wij offeren hier uwe E. de Amsteldamsche Hecuba. Dezen bijnaam draagt ze, omdat Amstelredam hare geboorteplaats is. Verscheide vaders hebben vaderlijk recht aan dit kind[4]. Zeit men, dat het schandelijk luidt, dat er meer als één vader tot een zelve vrucht gehoort[5]: wij staan het geerne toe: maar gelijk dat in de nature oneerlijk is, alzoo zal 't hier heerlijk zijn. Beziet ze, ja, doorziet ze vrij, en zoo u dunkt, dat er iet Godlijks in haar aanschijn zweeft, denkt dat ze geboren, en ook herboren is, alzoo dat ze met recht twee- of drie-boortige mag heeten. Dit heeft ze met geene sterffelijke menschen, maar met den God Bacchus gemeen, die, nadat hij, als eene ontijdige vrucht, uit Semele, ter wereld kwam, in Jupiters dye[6] voldragen werd, [Pg 170b] en derhalven met recht den naam kreeg van Dithyrambos[7]. Het wijze en geleerde brein van eenen, wiens standvastigheid de eeuwen doorleven zal[8], heeft de Latijnsche Troas vereerd met den titel van Regina tragœdiarum (Koningin der treurspelen). Wij wenschten, dat de Nederlandsche zulk eenen karbonkel in 't voorhoofd voeren mocht, of dat ze ten minste meer luisters van Seneca ontleend hadde. Dat wij uwe E. die in 't bijzonder heiligen en opdragen, geschiedt tot dankbaarheid van de Psalmen, die uwe E. ons toegezonden hebt[9], en waarmede wij niet weinig vermaakt waren, als wij met gretige ooren den Goddelijken galm van Davids harpe vingen, en hem met geene mindere zoetigheid in zuiver Nederduitsch hoorden geluid slaan, als voormaals in 't Hebreeuwsch de Hebreën in Judea deden. Of wij hier alle eigenschappen onzer moederlijke tale, volgens het afscheid der[10] dichteren[11], wel hebben waargenomen: daarvan zal uwe A. konnen oordeelen, als die hier t' huis hoort, en als een treffelijk lidmaat onze letterkunstige vergaderinge niet weinig vereerde. Omhels dan, waarde heer en vriend! onzen en der anderen arbeid liefelijk, en, na uwe gewoonte, straf de misslagen heuschelijk, en leef hier voorspoedelijk, en namaals eeuwelijk. T' Amstelredam, dezen zesten van Oogstmaand, 1625.

Uwe E. A. verplichte
J. VAN DER VONDELEN.

INHOUD.

Als den Grieken, nadat ze Trojen verdelgd hadden, weêr en wind tegen was, en dat ze hierdoor gehinderd werden, anker te lichten, en naar huis te keeren, zoo verscheen hun bij nacht Achilles' schim; die belastte hen, dat ze Polyxena[12] zijne assche tot eene offerande zouden slachten. Agamemnon weigerde, de koninklijke maagd ter uitvaart over te geven. Nadat men Calchas om raad gevraagd hadde, antwoordde hij, dat dit niet mocht nablijven, dat deze het eenige beletsel der vlote was, en aldermeest Astyanax, de zoon van Hector, dien men noodzakelijk most ter dood brengen. Waarom Ulysses Astyanax uit zijnen schuilhoek hervoor dede komen, en afstortte van de Sceesche poorte; en Pyrrhus slachtte, op zijnes vaders tombe[13], Polyxena, die, als eene koninklijke bruid cierlijk uitgestreken[14], hem Helene toebracht.

Dezes treurspels tooneel is in der Grieken leger voor Trojen.

PERSONAGIËN.

[Pg 171a]

De Amsteldamsche Hecuba.

DE EERSTE HANDEL.

HECUBA.
Die op een rijk vertrouwt, en kracht geeft zijn' geboden
In een geweldig hof, en niet is voor der Goden
Lichtvaardigheid beducht, en, na zijns harten lust,
Te reukeloos in weelde en blijde voorspoed rust,
Die spiegel zich aan mij en Trojen eens te dege;
't Lot wees nooit klaarder aan, hoe slibbrig d' opgestege
En pratte vorsten staan. Die pijler, trots en schoon,
Die zuil van Aziën, dat werrekstuk der Goôn,
Te gronde is neêrgestort, wien ooit[15] ten dienste stonden
Hij, die den Tanais[16] drinkt, die uit zijn zeven monden
De koele stroomen braakt; hij, die met recht gezicht
Ziet rijzen en begroet 't herboren zonnelicht,
En 's Tigers laauwen vliet mengt met de roode baren[17];
En zij, die, buurvorstin[18] der Scythen, met veel scharen,
En weduwlijke stoet, staag Pontus' strand berent;—
Dat Troje leît ter neêr, door vier en staal geschend,
Pergamum[19] heeft op 't lest met puin bestulpt zich zelve.
Daar leit die hooge praal van heerlijken gewelve[20],
't Geweld van muren, met zijn daken, gants tot schand,
Vernield door 't wellend vier. 't Hof staat in lichten brand;
't Huis van Assaracus rookt over alle straten.
De vlam geen plondring weert van woedende soldaten.
In 't brandend Trojen elk om 't zeerste rooft en ruit,
En 't kolken[21] van den rook den open Hemel sluit;
De vonken en het vier van d' Iliasche gevels
Bezwalkt den dag, als waar hij dik bekleed met nevels.
Ziet den verwinner daar eens heet van gramschap staan,
Die vast de taaye stad schouwt met zijne oogen aan;
De gramme krijgsman, nu gemat[22] en wel ervaren,
Den tijd ontschuldigt, die gesleept heeft vijf paar jaren.
Nog schrikt hij al bedeesd voor de overheerde stad,
En schoon zij leît verplet, nog naauwlijks acht hij, dat
Zij voor hem winbaar was. De plonderaars die slepen
En torschen vast den roof, te zwaar, om duizend schepen
Te laden met den schat. Ik, droef en afgetreurd,
Der Goden heiligheid, op mij dus hoog gesteurd,
Neem tot getuige, en d' asch mijns vaderlands te gader,
En u, der Frygen voogd[23], en veler vorsten vader,
Den welken Troje dekt, bestulpt door al 't gewicht
Van 't neêrgedreven rijk, dat boven op u ligt!
Daartoe[24] den geest van u, die al 't geweld hield tege',
En Ilium hield staan, en waart der Frygen zege,
Zoo lang gij staande bleeft[25]; en u, o groote schaar,
Maar kleindre schimmen doch, mijn' kinders al te gaâr!
Dat ik al 't leed, 'twelk ooit ons prangde, en 'tgeen de ontstelde
Apollo's priesteres[26] ons ooit te voren spelde
(Met een bezeten[27] mond, als van verstand beroofd,
Maar door 't beleid der Goôn van d' onze nooit geloofd),
Al lang te voren heb, van mijnen Paris zwanger,
In eenen droom voorzien, en heb mijn vrees niet langer
Verzwegen, noch geheeld; maar, vóór Cassandra vroeg[28],
Elk mijn waarzeggen steeds als zotternij beloeg.
De schalke Ulysses niet, noch die hem 's nachts verzelde,
Noch Sinon, vol bedrogs, in brand ons Trojen stelde;
Ik, ik ben stokebrand: mijn vier is 't dat er blaakt,
En Ilium is van mijn toorts in brand geraakt.
[Pg 171b]
Maar, ouderdom, die zijt te leefbaar! waartoe 't weenen,
Om de uitgerooide stad, om de omgestorte steenen?
Rampzalige vorstin! den verschen rouw aanschouwt:
Zet Trojen aan d' een' zij'[29]: dat ongeluk is oud.
Ik heb vervloekter feit gezien, vol schriks, en beven,
Des ouden konings moord, een schellemstuk, bedreven
Door Pyrrhus' wreed geweer; die zelf, voor 't hoog outaar
Der Goôn, met felle vuist, het grijze koningshaar
Omwrong, en dreef het staal, o droevige vertooning!
Wel diep ter wonden in; 'twelk d' afgeleefde koning
Vrijwillig heeft ontvaân; zoo dat het zwaard verwoed
Ten strotte aan d' andere zijde is uitgekeerd bebloed.
Wien zou die grijze kop, wien zouden de getuigen
Van 't schelmstuk, zelfs de Goôn niet hebben konnen buigen?
En 't oude heiligdom van 't neêrgevallen rijk?
Priaam gebeurt geen graf; hij, die zoo groot een wijk,
En steun van kindren had, tot vesting van zijn landstaat,
Derft nu zijn leste vlam[30], daar[31] Troje gants in brand staat.
Nog bluscht dit jammer niet der Goden gramschap uit:
De vorsten met de bus vast loten om den buit
Van 't hooggeboren bloed, om vreedzaam t'huis te varen,
Met Priaams dochteren, en aangehuwde snaren[32].
Wie zal mij, slechten buit! meêvoeren over zee?
Dees heeft zich Hectors bruid[33] ten troost verloofd alreê;
Dees wenscht om d' eêgemaal van Helenus, mijn zone,
Die om Anthenors lief; en, o, mijn overschoone
Cassandra, droeve maagd! daar is er meer als een,
Die na uw kuischheid dingt. Ik oude vrouw alleen
Der Grieken afkeer ben; mijn lot doet ieder duchten.
O gij gevangen sleep! wat houdt gij op van zuchten?
Slaat droevig voor uw borst, en tijt aan 't huilen stout:
Heft op een veldgeschrei, en Trojens uitvaart houdt.
Op, op! met droeven galm: laat Ide[34] uw klachten hooren,
Wiens vierschaar heilloos was tot ons bederf beschoren.
REI VAN VROUWEN, HECUBA.
REI.
't Kermen is niet nieuw, noch 't klagen.
Die[35] gij rouw belast te dragen:
Neen, wij pleegden dit geween
Heele jaren achter een;
Sedert Paris' minne blaakte,
En de Grieksche Amyclen[36] naakte;
Sedert hij de Ægeesche zee
Met zijn heilig[37] pijnhout sneê;
Ida tienmaal was beslagen
Grijs van sneeuw, en wintervlagen;
Ida kaal gemaakt van hout,
Om onz' lijken[38], menigvoud.
Tienmaal ook de maayer maaide
In 't Sigeesche veld 't gezaaide,
Dat er niet een dag en gleê,
Of hij brocht zijn' droefheid meê;
Of de daaglijksche ongenuchten
Gaven oorzaak om te zuchten;
Houdt in treuren al die maat,
Daar Mevrouw ons voor in gaat.
[Pg 172a]
Hef dan op uwe hand, Mevrouwe!
Wij zijn volgsters van den rouwe,
Die[39] getreur en droefenis
Lichtelijk te leeren is.
HECUBA.
O, getrouwe gezellinnen
Onzes vals, bedrukt van zinnen!
Slaat uw haren in den wind,
En uw tuiten fluks ontbindt.
Laat de ontsnoerde vlechten dekken,
En beslaan de droeve nekken;
Dat de schaar, met luid geschrei,
De armen uitstrekke allebeî,
En, begruisd van d' asch der stede,
Die berei'[40] met lossen kleede;
Onderknoopt ook uwen schoot,
't Lijf zij tot den buik toe bloot.
Kuischeid, die nu zijt gevangen,
Waarom verwt de schaamte uw wangen?
Op wat bruiloft hoopt ge nu,
Dat ge uw borsten dekt zoo schuw?
Dat de sluyer met zijn vouwen
Gord' den neêrgeslagen bouwen[41]!
Handen, randt het lichaam aan,
En beledigt u[42] tot slaan!
O dat jammeren, dat slaagt[43] me!
O dat wezen, dat behaagt me!
Dat behaagt me! 't voegt ons lot:
'k Zie nu Trojens overschot.
Dat zich wederom verheffe
't Oud getreur, en overtreffe
De gewone droefheid vrij:
Hector, u beschreyen wij!
REI.
't Haar, gedund door al het scheuren,
En 't veelvuldiglijk betreuren,
Wij, met rouw in 't hart geroerd,
Hebben al te zaam ontsnoerd:
Knoop- en strikkeloos al weder
Hangen nu de vlechten neder,
En ons aanschijn op dit pas
Is begruisd met smeulende asch.
HECUBA.
Vult met puin en stof uw handen;
Want de vijand, na 't verbranden
Van onze uitgerooide stad,
Niet[44] gelaten heeft als dat.
Laat de kleedren van u allen
Van de naakte schoudren vallen,
En de neêrgezakte kleên
Stutten van ter zij de leên!
Nu, nu droefheid! baar[45] uw krachten,
Want de bloote borsten wachten
[Pg 172b]
Naar de rechte en slinkehand;
Vult met druk 't Rhœteesche strand!
Dat de galm, die zich gaat schuilen
In 't gebergte, in holle kuilen,
Niet, gelijk hij is gewend,
't Leste woord te rugge zend;
Maar de gansche klachten strooye
Wederom, van 't woeste Troje.
Laat vrij hooren zee en lucht
Ons gesteen, en ons gezucht!
Smijt de borst met felle slagen.
Handen, woedt! 't gewoonlijk klagen
Mij niet mag vernoegen nu.
Hector, wij beschreyen u!
REI.
Om u, zonder zich t' erbarmen.
Slaat en krabt onz' hand dees armen;
Om u is zij dus verwoed
Op de schouders, vocht van bloed;
Om u slaat ze 't hoofd vol wonden;
Om u hangt de borst geschonden,
Opgekrabt en aangerand,
Van een wreede moeders hand.
All' de wonden en kwetsuren,
Die ik eertijds most verduren,
Die ik aan mijn lichaam gaf,
Op uwe uitvaart, aan uw graf,
Vloeyen, opgekrabt, als beken;
Van veel bloeds zij stadig leken.
Zuil, die hielt in zijnen stand,
't Lang verdedigd vaderland!
O, die weêrstond, zoo veel dagen,
Deze ons toegeschikte plagen;
Gij waart ons een muur en schut,
En der matte Frygen stut.
Tien jaar hebt gij, met uw schoudren,
't Rijk gestuttet uwer oudren;
Gij alleen hebt, tien jaar lang,
Ons bewaard voor ondergang.
Maar zoo haast gij zijt gevallen,
Vielen ook die heilge wallen;
't Was een zelve laatste dag,
Die onz' stad en Hector zag.
HECUBA.
Keert uw klachten elders henen
En wilt Priaams lijk beweenen;
Schreit op nieuw met luide keel,
Want mijn Hector heeft zijn deel.
REI.
Hoor het zuchten en het schreyen
Van onz' weeuwelijke reyen,
Onze vader! die vermand
Tweemaal waart van 's vijands hand.
Trojen heeft, in uwe dagen,
Geene plaag maar eens gedragen;
Dardans muren zijn tweemaal
Omgebeukt van 't Grieksche staal.
[Pg 173a]
Pergamum most tweemaal zwichten
Voor Alcides'[46] boog en schichten,
Nadat al gebracht ter aard'
Is, dat Hecub' heeft gebaard:
Na 't verbranden zulker beenen[47],
Die hier halve Goden schenen,
Draagt me uw lijk, o vader! uit:
Dat de leste stacy sluit;
En geslacht Jupijn ter eeren,
Moet uw lichaam 't graf ontberen,
En uw romp, met smaad en schand,
Drukken het Sigeesche strand.
HECUBA.
Elders, dochters der Trojanen
Keert uw biggelende tranen:
Jammert niet om Priaams end,
Hij voelt droefheid noch ellend.
Zegt, dat het een groot geluk is
Dat hij vóór ons uit den druk is,
En zoo vrij benedenwaart,
Naar het rijk der schimmen, vaart.
Hij en zal niet, half bezweken,
Dragen 't lastig juk der Greeken[48]
Droef op een gebonden hals;
Schouwspel na veel ongevals!
Hij heeft niet gezien de Atriden
In zijn ongeluk verblijden[49]:
Noch aanschouwt in zijne smart
Dien Ulysses, valsch van hart.
Noch op Argos zegefeeste
Zal hij niet, beangst van geeste,
Dragen met stokoude leên
Hun hovaardige trofeên;
Noch men zal zijn handen beide,
Daar hij scepters mede zweide[50],
Tot zijn hartzeer en verdriet,
Op den rugge vleuglen niet;
Noch de last van gulde boeyen
Zal zijne armen niet vermoeyen;
En, na zoo veel tegenspoeds,
Zal hij Agamemnons koets
Niet, met ijzers aan zijn beenen,
Volgen, en 't verheugd Mycenen[51]
Zonder purper, zonder kroon,
Tot een schouwspel staan ten toon.
REI.
Priaam, van de dood verbeten,
Wij te zamen zalig heeten;
Varende op eene andre steê,
Droeg hij zijne rijken meê.
Veilig gaat hij druk versmaden
Onder de Elyzeesche bladen,
[Pg 173b]
Bij de vrome schimmen, daar
Hij zijn Hector wordt gewaar.
Wel hem, die in nederlagen
Alles met zich ziet verslagen!
Dit viel Priaam nu te beurt,
Dies niet langer om hem treurt!

TWEEDE HANDEL.

TALTHYBIUS, REI.
REI.
Hoe lange draalt altijd de Griek in havens schoot,
't Zij hij ten oorloog trekt, of t'huis keert met de vloot!
Meld d' oorzaak, die zoo lang de schepen doet verbeiden,
Wat God[52] de wegen sluit, die ons te rugge leiden.
TALTHYBIUS.
't Gemoed, dat beeft me, en schrik schudt trillende al mijn leên.
Een onwaarschijnlijk spook[53], en meerder als gemeen,
Wordt zelden vast geloofd; ik, met mijne eigene oogen,
Ik zelf heb dit gezien. De zon begost te hoogen,
En streek der bergen kruin; de duisterheid, die lag
Alreê verwonnen door den opgerezen dag,
Als 't aardrijk schielijk heeft, met schudden en met beven,
Uit 't binnenst zijner schoot, een naar geloei gegeven;
De boomen schudden 't hoofd, 't verheven woud geparst[54],
En zelf het heilig bosch, dat dondert met een' barst;
't Gebergt van Ida smelt in morseling[55] van steenen,
En 't aardrijk niet alleen en siddert, maar met eenen
Wordt Thetis zelve in zee haar eigen zoon[56] gewaar,
En kemt haar vloeden glad. Doen opent d' aarde daar
Van een gereten fluks haar holen en 't wanschapen[57]:
En Erebus verschaft, langs 's aardrijks grouwzaam gapen,
Een vrij en open pad naar 't volk om hoog bedeesd,
En licht den steen van 't graf. Te voorschijn kwam de geest
Van Scyros' hartog[58], zoo als hij den aantocht mende[59],
En velde in 't harnas neêr de strenge Thraciêr-bende,
En dede, o Troje! u zien het voorspel van uw leed;
Of doen Neptunus' zoon[60] hij dood ter aarde smeet,
Die op zijn jeugdig hoofd met zilverharen pronkte;
Of als hij in 't gedrang met forschen moede ontvonkte,
En heele stroomen heeft met dooden toegestopt,
Doen Xanthus in zijn wad[61], aan lichamen verkropt,
Ging zoeken zijnen weg en na zijn uitgang vragen;
Of als hij zegenrijk aandreef den oorloogswagen,
En 't lijk van Hector sleepte, en Ilium met hem.
Naar over 't heele strand klonk zijn vergrimde stem:
"Onaardige[62]! gaat heen, ontdraagt te dezer stonde
Mijn geest die eer, waar toe mijn deugd u heeft verbonde;
Ontmeert[63] de ondankbre vloot, om door onz' zee te gaan!
Mijn gramschap staat u dier, en zal u dierder staan,
Ten zij Polyxena, verloofd zijnde aan onze assche,
Door Pyrrhus' hand geslacht, het graf besprenge en wassche."
Zoo sprekende overluid, brak hij den dag in tweên
Met een heldonkre nacht; en dalende beneên,
Den grouwelijken kuil, nog naauwlijks neêrgedoken,
Met t' zamen loopende aard' hij heelde; en, na het spoken,
De zee haar baren stilt, en langer niet meer woedt,
En 't heele meer[64] bedaart, en mort met zachtren vloed.
De rei van Tritons uit het diep, tot vreugd gedrongen,
Het hoofd om hoog stak, en heeft 't bruiloftslied gezongen.
[Pg 174a]
PYRRHUS, AGAMEMNON, CALCHAS.
PYRRHUS.
Als gij met blijden zeil' zoudt keeren zeewaart in,
En[65] kwam Achilles u niet eenmaal in den zin?
Hij, door wiens eenge hand dat[66] Trojens hooge vesten
Geschuddet, zijn gesloopt en omgestort ten lesten;
Waarmeed' hij heeft geboet[67], in korten tijd, al 'tgeen
In Scyros is gemard[68] en Lesbos, 'twelk in tweên
De Ægeesche golven klieft. Zoo haast hij was gebleven,
Stond Trojens wal[69] beducht, waarheen hij zich woû geven[70].
Al waart gij schoon gereed, te schenken in der daad
Hetgeen hier wordt geëischt, nog komt het al te laat:
't Lot heeft den vorsten reê hunn' prijzen toe gaan leggen.
Wie kan zoo klein een loon zoo groot een deugde ontzeggen?
Verdiend' hij luttel, dien, gelast den krijg alom
Te vlieden, en gerust met langen ouderdom
Zijn tijd te brengen door, om, zonder schrik en beven,
Den ouden Nestor en zijn' jaren t' overleven,
De moederlijke list nochtans en 't vrouwekleed
Afleîde, en door 't geweer[71] zich, willig, man beleed[71].
Wanneer dat[72] Telefus, oploopende en vermetel,
Door zijn ongastvrij rijk en Myziaanschen zetel,
Den pas geweigerd had, zijn' koninklijke wond[73]
Verwt d' onervaren hand, die namaals hij bevond
Zoo zoet[74], als streng in 't eerst. Zelf Theben most bezwijken,
De vorst Eëtion verovren zien zijn rijken,
En klein Lyrnessos, dat aan 't hoog gebergte leît,
Leed diergelijken val, en 't land, wiens naam verbreid
Door 't vangen van de maagd Briseïs is geworden,
En Chryse, de oorzaak, dat de Grieksche vorsten morden,
En lagen overhoop, en Tenedos befaamd,
En dat het Traciêr vee, in vruchtbaarheid vernaamd[75],
Met vette weiden voedt, en Cilla, onder andre
Apollo toegewijd. Wat wil ik na malkandre
Ophalen alle steên, die, rijk van vee en volk,
Caïcus[76], door den vloed verhoogende zijn kolk,
Met wintervocht bespoeld. Zoo groote nederlagen,
En veler volken schrik, en steden neêrgeslagen,
Gelijk voor dwarrelwind verstuift het lichte stof,
Zou zijn eens anders roem, en alderhoogste lof;—
Achilles deê 't ter loop[77]. Zoo kwam mijn vader trekken
Die uitgevoerde krijg, de val zoo veler plekken[78]
Toerusten[79] heet bij hem; dat ik hierbij niet voeg'
Zijne andre feiten, was een Hector niet genoeg?
Mijn vader Ilium verwonnen heeft; ten lesten
Komt gij, en doet niet meer als breken zijne vesten.
Het lust mij, op dit pas, eens door den drang[80] te gaan
Van vaders hoogen lof en wijdberoemde daân:
Lag Hector niet geveld voor 's eigen teelders oogen,
En Memnon voor zijn ooms[81]? om wien zich kwam vertoogen[82]
De moeder in een schijn[83] heel anders dan zij plag,
En met haar doodsche verwe aanvoerde een droeven dag.
[Pg 174b]
Zelf d' overwinner heeft een afschrik van het voorbeeld
Zijns eigen daads[84]: waardoor Achilles merkt en oordeelt,
Dat Godenkinders ook geraken aan hun end.
Penthesilea doen, ten zadel uitgerend,
Der Grieken jongste schrik[85], gevallen is ter aarde.
Indien ge Achilles deugd wilt schatten na heur waarde,
Al eischt' hij Argos' puik of een Myceensche bruid,
Gij zijt daartoe verplicht. Hoe twijfelt ge? spreek uit!
En staat ge 't nog niet toe? wat zal men langer wachten?
Is 't wreedheid Priaams zaad voor Peleus' zoon te slachten?
Gij, vader! hebt wel zelf uw dochter om Heleen
Geofferd; 'tgeen ik eisch is al gebeurd voor heen.
AGAMEMNON.
't Is jonger lieden feil, zijn moed niet in te toomen.
Dit vier der eerste jeugd heeft andere ingenomen,
Door een gemeen gebrek; doch Pyrrhus wordt vervoerd
Door vaders aard, die hem zijn korsle zinnen roert.
'k Heb dreigen grof en groot, en heete oploopendheden
Uws vaders eertijds wel met koelen moed geleden.
't Voegt wel die veel vermag, dat hij wat meerder lijd'.
Wat wilt ge d' eedle schim eens vorsten, die den nijd
Doet vlieden voor zijn faam, bezoedlen en bespatten
Met grouwelijke moord? dat hoort men eerst te vatten,
Waar d' overwinner toe verplicht is met bescheid:
Wat hem te dulden staat, die overwonnen leît.
Geweldig' heerschappij hield niemand lange staande,
Gematigde duurt langst; en hoe dat meer 't opgaande
En steigerende lot der sterfelijken macht
Om hoog verheven heeft, en opgevoerd met kracht,
Te meerder het betaamt, om niet te zijn bedrogen,
's Geluks bezitter, zich te houden ingetogen,
Voor velerlei gevaar te siddren op zijn troon,
Mistrouwende de gunst van al te milde Goôn.
In 't winnen ik bevond, hoe d' allerbraafst[86] in 't brallen
Lag in een oogenblik bestelpt en neêrgevallen.
Maakt Ilium te trotsch onze opgeblaze ziel?
De Griek staat op die plaats, daar Troje stond eer 't viel.
Ik plag wel eer, ik ken 't, eens anders staat te honen,
En, machteloos mijns zelfs, op purpre sluyerkronen,
En op mijn machtig rijk te snorken zonder maat;
Maar lots liefkozerij, die andren op hun staat
Met trotschheid kroppen zou, en prikkelen de dwazen,
Die kneusde mij den moed. Maakt Priaam opgeblazen,
Of moedig onzen geest? of zoude ik wanen, dat
De parelrijke staf, 't gewaad van purper zat,
Meer zijn als d' ijdle schijn, bedekt met valsch vergulsel
En glans van luttel duurs? en haar, vercierd met hulsel
Van eenen brozen band? Eene onverhoedsche ramp,
Doet deze pracht en praal verdwijnen, als een damp.
Misschien wordt hier vereischt noch bloedig zweet, noch hijgen,
Noch duizend schepen, noch tien jaren bloedig krijgen;
Zoo traag een ongeval hangt elk niet over 't hoofd.
'k Wil hier wel rond in gaan[87], en dat ge dit gelooft,
O waarde vaderland! 't zij met uw welbehagen:
Het was mijn toeleg wel, verheerd en neêrgeslagen
Te zien den Frygiaan; de Goddelijke wal,
En torens Hemelhoog, tot hopeloozen val
Te brengen nimmermeer; maar och! wat toom kan sturen
Soldaten, heet op wraak, en d' overhand[88] aan d' uren
Der blinde nacht vertrouwd! Al 't onrecht, al het leed,
Dat iemand scheen te fel of onbehoorlijk wreed,
Uit toorne[89] en duister kwam; waarin de gramschap woedig
Hare eigen dolheid tergt, en 't zwaard, 'twelk eens voorspoedig
Besmet in 's vijands bloed, een dolle lust bevat.
't Geen overblijven kan van de omgekeerde stad,
[Pg 175a]
Laat blijven, strafs genoeg genomen van ons euvel,
En niet dan al te veel. Dat nu door 't staal nog sneuvel
Een koninklijke maagd, geschonken aan het graf
Ten gave, en d' assche sprenge, en dat een moord zoo straf
Den naam van bruiloft voere: ik zweer, 'k zal 't nimmer dulden.
Mij drukt de last alleen van de algemeene schulden.
De geen, die 't kwaad niet keert, wanneer hij 't keeren kan,
Het zondigen gebiedt.
PYRRHUS.
Zal vaders schimme dan
Niet hebben eenig loon?
AGAMEMNON.
Hij zal, maar naar betamen:
Met lofzang zullen z' hem verheffen all' te zamen,
Uitheemsche landen zal zijn naam en groote moed
Doorklinken wijd en zijd. Indien vergoten bloed
Verstorvene asch verkwikt of stilt der geesten jamren,
Hak af den vetten hals der Frygiaansche lamren,
En kudden blank van wol; laat vloeyen over 't veld
't Bloed, daar geen moeder om in rouw en tranen smelt.
Wat vreemde wijze is dit! wanneer is menschenleven
Ter uitvaart van een mensch' ten besten ooit gegeven?
Verschoon uws vaders naam van haat en nijd, wiens lijk
Gij eeren wilt met bloed.
PYRRHUS.
O blaaskaak, als het rijk
Uw hart met voorspoed hoogt[90]! O bloodaart, snel in 't vluchten!
Wanneerder ritselt slechts een wind van krijgsgeruchten.
O vorstendwingeland! is dan uw wulpsche zin
Al wederom ontvonkt door brand van nieuwe min,
En maagdensnoeperij? Staat ons altijd te wijken
Van onz' gerechtigheid, en u den buit te strijken?
'k Zal met dees rechtehand Achilles' tombe voên
Met bloed, aan hem verloofd, opdat het strekk' tot zoen;
't Welk, zoo gij 't ons ontzegt en derft hier tegens blaffen,
Een grootere offerand zal ik den held verschaffen,
En waardig Pyrrhus' hand. Mijn zwaard toeft veel te lang
Van 's konings neêrlaag, die 't den Grieken maakt zoo bang.
De schimme van Priaam verwacht vast naar een makker.
AGAMEMNON.
Dat 's Pyrrhus hoogste roem, dat hij zijne handen wakker
In 't bloed gerept heeft van dien afgeleefden heer[91],
Wiens smeeken had verzacht zijn' vader zelf weleer.
PYRRHUS.
Ik weet, dat die zijn' kniên voor mijnen vader buigde,
Hem vijand was met een; maar Priaam zelf betuigde
Zijn demoed in persoon; gij, van de vrees vermast,
Kent u niet stout genoeg te bidden, maar belast
Uw zaak den Ithakois, en Ajax uw gebeden,
Noch dorst uw vijand nooit eens onder oogen treden.
AGAMEMNON.
Uw vader, ik beken 't, doen[92] geene vrees beving;
Als 't heer die neêrlaag leed, de vloot aan kolen ging,
Log lag hij, lui, en leêg, en dacht op krijg noch wapen,
Maar bleef aan 't zoet geluid der snaren zich vergapen.
PYRRHUS.
De dappre Hector doen uw wapens heeft veracht,
En vreesde Achilles' zang meer als uwe oorloogsmacht;
En in zoo groot eene angst, die ieder een deê beven,
De vloot der Thessaliêrs is ongedeerd gebleven.
AGAMEMNON.
Maar bij die zelve vloot kwam Hectors vader meê
Uit Trojen, onbezeerd, in veiligheid en vreê.
PYRRHUS.
't Is koninklijk, een vorst zijn adem[93] wat te geven.
AGAMEMNON.
Gij maakt' hem ademloos, en holpt hem om het leven.
PYRRHUS.
Vaak een meêdoogend hart de dood voor 't leven geeft.
[Pg 175b]
AGAMEMNON.
Die dingt na maagdenbloed wel groot meêdoogen heeft.
PYRRHUS.
Kan maagdenoffer u nu als een grouwel kwellen?
AGAMEMNON.
Een vorst moet boven 't bloed zijns volleks welvaart stellen.
PYRRHUS.
Geen wet gevangens spaart, of hindert hunne straf.
AGAMEMNON.
't Geen dat geen wet verbiedt, raadt ons de schaamt' wel af.
PYRRHUS.
Wat den verwinner lust, dat staat hem vrij te plegen.
AGAMEMNON.
Wien 't meeste vrij staat, die sta meest zijn lusten tegen.
PYRRHUS.
Ga, stof zoo bij die geen, wien ik 't ondraaglijk juk
Van uw tienjarig rijk nu van de schoudren ruk.
AGAMEMNON.
Geeft Scyros u dien moed?
PYRRHUS.
Dat vrij van broedren[94] schand is.
AGAMEMNON.
Dat wegduikt in de zee?
PYRRHUS.
Die onze bloedverwante is[95].
Uw vaders adel, en uw ooms is wel bekend.
AGAMEMNON.
Gij, die geteeld zijt van een maagd ter sluik geschend,
En van Achilles, die nog voor geen man mocht strekken.
PYRRHUS.
Van dien Achilles, die des Hemels hooge plekken
Nu veiliglijk bewoont, en, waar hij slaat zijn oog,
Zijn stamme ziet verspreid: Jupijn die zit om hoog,
In d' afgrond Æacus[96], en Thetis in de baren.
AGAMEMNON.
Van dien Achilles, die ter Hellen is gevaren,
Door Paris' hand gedood.
PYRRHUS.
Wien niemand van de Goôn,
In 't strijden hand voor hand, ooit heeft het hoofd geboôn.
AGAMEMNON.
De macht ontbreekt me niet, om uwen mond te snoeren
En driestigheid met straf; doch 'k ben gewend te voeren
Een zwaard, dat sparen kan een die het overmag.
Dat Calchas, tolk der Goôn, koom' liever voor den dag!
Eischt 't noodlot deze moord, ik zal het stuk gedoogen.
Gij[97], die de Grieksche vloot uit Aulis hebt getogen,
En onzen tocht gespoeid; gij, die den Hemel doet
Ontsluiten door uw konst; wien 't ingewand en 't bloed
Der dieren is bekend; gij, wien 't gekraak des Hemels,
En langgesteerde star, met nasleep vol gewemels,
Des noodlots raad ontdekt, wiens mond en woorden mij
Zoo dier staan, Thestors zoon! Goods[98] wil ontdek ons vrij,
En stier ons met uw raad!
CALCHAS.
Het noodlot biedt den Greeken
Weêr aan, om[99] d' oude vracht[100], de wegen op te breken
Die nu gesloten zijn. Dat deze maagd geslacht
Zij voor Achilles' graf, wordt van de Goôn verwacht:
En Pyrrhus moet de bruid (in zulleke gewaden,
Als in Thessaliën tot haren bruigom traden
De maagden nieuw gehuwd; als een Myceensche vrouw,
Of eene Ioonsche bruid, gaat tot hare eerste trouw)
Zijn vader brengen toe[101]. Zoo huwt ze naar betamen.
Maar dit is 't niet alleen, dat onze schepen t' zamen
[Pg 176a]
Doet marren op de reê; het noodlot vordert nu,
En eischt een eedler bloed, Polyxena! dan 't uw.
Laat Hectors zoon geplet ten torentrans uit vallen,
Zoo mag de vloot op zee met duizend zeilen brallen.
REI[102].
Zou 't waarheid zijn, of gaat het kreupel,
En paait men het bedeesd gepeupel
Met sprookjes en met ijdelheid,
Op dat het niet in deugd verslimme[103],
Als 't waant, dat des verstorvens schimme
Nog leeft, als 't lijf begraven leît?
Wanneer 't gezicht al is gebroken,
En d' eêgemaal[104] 't oog heeft geloken,
En dat de jongste en laatste dag
Der zonnen glans heeft afgeschoten,
En in den emmer[105] zijn gesloten
De treurige asschen met beklag;
En[106] baat het niet, zijn ziel en leven
In 't uiterste aan het graf te geven;
Maar moet, vol jammers en verdriet,
D' ellendige noch langer zwerven?
Of sterven wij geheel door 't sterven,
En gaat de gansche mensch tot niet?
Wanneer de geest, met blijvende' aassem
Gemengd, wijkt in der wolken waassem,
En dat de toorts de naakte leên
Geblakerd heeft? Al wat, in 't dalen
Of rijzen, met haar heldre stralen,
De zon beschijnt, en kent met een;
Al wat de zee, met wufte baren,
In eb of vloed bespoelt, de jaren
Wegrukken snellijk en gezwind;
Gelijk Pegaas[107], met vlugge pennen,
Gewoon door 's Hemels blaauw te rennen,
Ontloopt de zwepen van den wind;
Met zulk een dwarling, als daar zwieren
De tweemaal zes gestarnde dieren[108];
Met zulk een loop, als d' Opperheer
Der starren de eeuwen staag doet draayen;
Als Hecate[109], met slimme[110] zwaayen,
Dwaalt om het aardrijk op en neêr;
Zoo ziet men ons naar 't ende draven,
Die eens den stroom (waarbij dat staven
De Goôn hunne eeden) heeft genaakt,
Is nergens meer; gelijk het rooken
Van heeten brand, na dampig smoken
Der korte streke[111] uit 't oog geraakt;
Gelijk men, door de Noordervlagen,
De wolken, die wij zwanger zagen
Zoo datelijk, ziet dwijnen weêr;
Alzoo zal ook dees geest vervloeyen,
Die 't lijf bestierde, en zal zich spoeyen
Tot niet te smelten, meer en meer.
[Pg 176b]
Hier namaals is er niet[112] te wachten.
De dood is niet. De dood wilt achten
De jongste paal van 's levens baan.
Begeerig hart! houd op van hopen;
Bekommerd volk! uw zorg laat loopen,
En alles voorts zijn' gang laat gaan.
Vraagt iemand waar de dooden varen?
Ter plaats daar de ongeboren waren.
De bayert en de grage tijd
Verslinden ons; het is onfeilbaar.
De dood is een en gants ondeilbaar[113],
Die ziel zoo wel als lichaam slijt.
Het rijk van Pluto, d' Helsche straffen,
En Cerberus, die met zijn blaffen
De stramme deuren gade slaat,
Zijn niet dan ijdele geruchten
En woorden, die men niet moet vruchten[114],
Ja, malle droomgelijke praat.

DE DARDE HANDEL.

ANDROMACHE, RAADSMAN, ULYSSES.
ANDROMACHE.
Wat moogt ge dus ontsteld uw haar aan flarden rukken,
O Frygiaansche schaar! wat scheurt ge uw borst aan stukken,
En sprengt uw wang met vocht dat uit uwe oogen vliet?
Drukt schreyen 't lijden uit, zoo is 't zoo lastig niet.
Gij hebt oud Trojen thans, maar ik al lang zien vallen:
Van sedert zoo verwoed, rondom de staande wallen,
Met zijn strijdwagen stijf, en wakker aangezweept,
De wreede Peleus-zoon mijn leden[115] heeft gesleept,
Zoo dat zijne eigene as van Hectors zwaarte steende,
Met siddring en gekraak, en 't waarde lijk beweende;
Doen viel de stad verdelgd en overrompelt neêr.
Ik, laas! versuft door ramp, en ben mijns zelfs niet meer,
Maar word, berooid van hoofd, vast heen en weêr gedreven,
't En waar, dat dees[116] mij hiel, ik had mij lang begeven
Te volgen mijnen man, om mij den Griek t' ontslaan,
Dees temt mijn moed, en let[117] mij in mijn dood te gaan;
Dees dwingt mij d' harde Goôn om troost nog wat te smeken;
Dees rekt mijns lijdens tijd; dees heeft mij, laas! versteken
Van 's jammers grootste vrucht, dat 's angsteloos te staan.
De deur is toe voor heil, maar op voor gruwelkwaân.
't Is de aldergrootste ellend nog hopeloos te duchten.
RAADSMAN.
Verslegene! wat vrees u dus verbaasd doet zuchten?
ANDROMACHE.
Uit de eene ramp ontstaat een zwaarder ongeval;
Van 't stortende Ilium houdt 't noodlot nog geen stal[118].
RAADSMAN.
En of 't den Goôn geviel te meerdren onze ellenden,
Wat neêrlaag kosten[119] zij ons zwaarder overzenden?
ANDROMACHE.
De stadig duistre kuil, en 't slot[120] van d' afgrond Styx
Zich opent, en opdat ons (die nu door veel schriks
En ramp zijn afgemat) geen vreeze zoude ontbreken,
Zoo komen voor den dag het hoofd ten grave uit steken
De vijanden, die lang ter aarde zijn gedaan.
Hoe kan de Griek alleen dien weg dan aarsling gaan?
De dood doet elk gelijk. De Frygen zich ontstellen
In die gemeene schrik; maar mij is komen kwellen
Een zonderling gezicht van een benaauwde nacht.
[Pg 177a]
RAADSMAN.
Zeg, wat gezicht het was, dat u dees vreeze bracht?
ANDROMACHE.
De nacht, die met haar rust ons voedt, was half ten ende,
De kleine Beer alreê zijn blinkend juk omwendde,
Als mij bedrukte omhelsde eene onbekende rust,
Een korte slaap bekroop, die mijne droefheid sust,
Zoo 's bazenden[121] gemoeds verstoktheid zoude mogen
Gerekend zijn voor slaap; als schielijk voor mijne oogen
Stond Hector, mijn gemaal: niet, zoo hij wijlens[122] plag,
Het forsche Argivisch heir trotsch leverende slag,
Met lichten fakkelbrand en zwart bepekte reepen,
Te staan naar het bederf van all' de Grieksche schepen;
Noch zoo hij dol, verwoed van moorden en verslaan,
Een waren buit[123] ontdroeg den valschen[124] Peleaan:
Die vlammend' helderheid hadd' hij niet meer ontloken
In 't voorhoofd, zoo hij plag; maar doof, versuft, gebroken
Van moed, 't gezicht belaân met tranen, zoo als wij,
Het haar om 't hoofd bezwalkt; nochtans zoo lustten 't mij
Den held op nieuws te zien; doen, als geparst van rouwe
En schuddende zijn hoofd: "ontwaak!" zeide hij, "mijn trouwe
En waarde bedgenoot; ontwaak, en berg ons kind!
Dit is ons eenig heil, dat niemand dit en vind'!
Uw schreyen staakt. Wat steent ge om de omgestorte steenen?
Lag Troje daar meed' heel[125]! Fluks op, stop iewers[126] henen
De spruit van Hectors huis!" Tot siddrens toe mij sloeg
Eene eiselijke schrik, die all' mijn' slaap verjoeg,
Den vaak uit d' oogen schopte, uit d' oogen, die ik herwaarts
Bedeesdelijken sla, nu weêr angstvallig derwaarts;
Vergetende mijn zoon, ik tast na Hector, doch
't Omhelzen heeft geen vat aan 't spokende bedrog.
O zone! ware lote uws loffelijken vaders,
Der Frygen eenge hoop en toeverlaat, mitsgaders
De troost alleen van 't huis nu, laas! ten val gedoemd!
O spruit van 't oude bloed, al t' edel[127] en beroemd!
Uw vader heel gelijk; mijn Hector was voor dezen
Dusdanig van gelaat, van opzicht en van wezen:
Dusdanig ook van tred: zijn handen, sterk en fier,
Zijn hooge schouderen, 't hadde alles zulk een' zwier;
Ja, zelf dat straf gezicht, als hij 't van gramschap zweide[128],
En om den breeden nek die lang' haarlokken spreidde.
O, die geboren zijt laat voor den Frygiaan,
Maar voor uw moeder vroeg; zal eens die dag opgaan,
Zal die gelukkige uur ook komen eens voorzeker,
Dat gij een schut en scherm, en der Trojanen wreker
Zult zijn, en rechten op het Pergamum, of 't schoon
Voor dezen langen tijd te vallen is gewoon;
En zamelen bij een de borgerij van Trojen,
Die d' oorloog, voor de vlucht, deê jammerlijk verstrooyen[129];
En stellen 't vaderland, en 't Frygiaansch geslacht
In ouden stand en naam? maar weder nemende acht
Op mijn rampzalig lot, zoo weet ik, dat mijn wensche
Mijn staat te boven gaat; 't most mij, gevange mensche,
Genoeg zijn, dat ik leve. Ach, vaderlooze wees!
Wat schuilplaats zal der nu getrouw zijn aan mijn' vrees?
Die rijkste burg van al het Aziaansch geweste,
Omheind met heilgen muur, en Goddelijke veste,
Wel waard te zijn benijd, beroemd zoo wijd en veer,
Nu maar een puinhoop is. Waar ik mijne oogen keer,
De vlam heeft alles weg, en van zoo hoog verheve
En overgroote stad is nergens overbleve'
Een' schuilplaats voor een kind! Wat hoek, wat plaats, amy!
Verkies ik best ter nood voor mijn bedriegery?
[Pg 177b]
Daar is een heerlijk graf, 'twelk, overmits het heilig
Mijn man is toegewijd, voor 's vijands woên bleef veilig
En ongeschend tot nog; een eislijk groot gevaart,
Dat Priaam, die in rouw nooit kosten heeft gespaard,
Tot zijnes waarde zoons gedachtenis deê bouwen:
Wien kan ik beter als zijn vader hem betrouwen?
Ik voel een killend zweet door all' mijn' leden gaan,
En zie dees nare plaats met droevig voorspook aan,
En vreeze, dat dit graf een ander graf beteekent.
RAADSMAN.
't Heeft velen 't lijf gebaat[130] voor dood te zijn gerekend,
All' hoop is uit met ons; hem drukt een lastig juk,
Zijn adelijk geslacht hem smoort in 't ongeluk.
ANDROMACHE.
Dat niemand ons verrâ.
RAADSMAN.
Best gaan we wat ter zijen,
Opdat geen tuige melde ons vrome sluikerijen.
ANDROMACHE.
Zoo vijand na hem vraagt?
RAADSMAN.
Zoo zeg: in Trojens val
Is hij al lang vermist.
ANDROMACHE.
Maar of ik hem nu al
Verschuil, hij moet doch weêr vervallen in hun handen.
RAADSMAN.
's Verwinners gramschap plag in 't eerst op 't heetst te branden.
ANDROMACHE.
Hij schuilt met zware vrees in 't uiterste gevaar.
RAADSMAN.
Die in benaauwdheid steekt, neemt tot beschutting maar
Het reedste dat hij vindt; dan[131] die, wien mag gebeure'
Een veilig overleg, kan langzaam gaan te keure.
ANDROMACHE.
Waar is zoo verre een plaats, zoo woest een wildernis,
Die voor u, o mijn zoon! een zekre schuilhoek is?
Wie zalder zorgen doch voor ons bedeesde lieden,
En in de laatste nood ons hulp en bijstand bieden?
Wie zal onz' schutsheer zijn? Vaart gij dit, Hector! aan,
Bescherm ons, als gij staag uw magen hebt gedaan,
Bewaar getrouwelijk uwe eega's dieverijen[132],
En laat uw dood gebeent dit levend lijk bevrijen.
Nu, zone! duik in 't graf. 't Schijnt of gij van mij vliedt,
En in zoo vuil een plaats te schuilen u ontziet;
Ik merk uw eedlen aard; gij schaamt u nog te vreezen.
Leg af dit hoog gemoed, dat in u plag te wezen,
En trek een ander aan, 'twelk 't ongeluk u hiet[133].
Schouw wat hier ovrig is van 't gansch Trojaansch gebied:
Een grafstede, een slavin, een weeskind zonder vader!
Voor ramp men zwichten moet. Koom, zone! treê wat nader,
En derf het stuk bestaan: uw treên en gangen strekt
Naar d' heilge rustplaats, die uw vaders lijk bedekt.
Wil 't noodlot helpen ons, die in ellende steken,
Gij zijt behouden; wil 't den draad uws levens breken,
Op[134] voorraad is u dan alreede een graf besteld.
RAADSMAN.
't Slot heelt[135] 't vertrouwde pand; hetwelk, om niet gemeld
Te worden van uw vreeze, eischt dat men daatlijk spoede
Naar andre plaats, eer dat de vijand iets vermoede.
ANDROMACHE.
Die van nabij vreest, is met zorge minst belaân;
Maar laat ons, vindt gij 't goed, vrij op een ander[136] gaan.
RAADSMAN.
Bedwing uw wezen wat, wilt uw gebaar betomen;
De Cefaleensche vorst[137] schijnt op ons aan te komen,
Met eiselijken[138] tred.
[Pg 178a]
ANDROMACHE.
Gaap, aarde! en gij mijn hoofd,
Mijn troost, mijn bedgenoot, 't gereten aardrijk klooft
Tot 't binnenste van Styx, dat in die diepe kuilen
Mijn pand, aan dy vertrouwd, te veiliger mag schuilen.
Daar komt Ulysses zelf, met een verwarden[139] tred,
Bekommerd[139] van gelaat: hij breidt in 't hart een net
Van looze schalliksheên.
ULYSSES.
Ik die, God woud's! verkoren,
Bedien het strenge lot, voor ditmaal u beschoren,
Verzoek voor eerst, schoon ik de boodschap dy maak kond,
Dat gij ze niet ontvangt als komende uit mijn mond;
't Is aller Grieken stem, en d' uitspraak aller heeren,
Door Hectors oir[140] verlet tot nog toe thuis te keeren:
Het noodlot eischt dit kind. De Griek, schoon over zee,
Naauw stellende geloof op een onzekren vreê,
Blijft staag met zorg belaân; de vreeze voor zijn' rijken
Hem, met bekommering, steeds zal terug doen kijken,
Noch dulden, dat men hang de schilden aan den wand,
Zoo lang de Frygiaan de wraak van 't vaderland
Uit uwen zoon verwacht, en hoopt op zijne zege.
ANDROMACHE.
Spelt Calchas dat?
ULYSSES.
En schoon de wichler Calchas zwege,
Zoo zeid' het Hector zelf, wiens stam ons houdt in vrees.
Eêlaardig zaad wast op naar 'tgeen waaruit het rees:
Zoo loopt de jonge stier ter zijden van den grooten,
Al eer zijn horens 't vel beginnen door te stooten;
Maar als hij hals en hoofd om hoog komt rechten meê,
Beheerscht hij zelf de kudde, en zijnes vaders vee.
Eene afgehouwe telg geplant zal 't hoofd verheffen,
En zelve in grootte eerlang haar moeder overtreffen,
En levren 't aardrijk schaauw, den Hemel bosch en loof.
Zoo neemt de brand weêr toe van 't vier, dat, niet heel doof[141],
Bleef smeulen in zijne asch. Ik weet wel, dat de droefheid
De zaak, gelijk 't behoort, niet op haar rechte proef leît:
Indien gij 't niet te min wel bij u zelve wikt,
Gij zult een oud soldaat vergeven, dat hij schrikt,
En na tien oogsten vreest, en zoo veel' wintervlagen,
Voor krijg, en oorloogsramp, en nieuwe nederlagen,
En Troje, nimmer vlak genoeg voor ons geveld.
't Is geen geringe vrees, die 't Grieksche leger kwelt,
En dus bekommerd houdt: 't is Hector, maar de tweede,
Wiens wakkerheid nu wordt van ons gevreesd alreede.
Verlos ons van dien angst! Deze eenige oorzaak let
De schepen, die alreê te water zijn gezet;
Hier hapert onze vloot; en acht me niet moorddadig,
Dat ik, gelast bij lot, uw zoon eisch ongenadig;
Ik eischte[142] Orestes wel; dus schouw me[143] niet voor wreed.
Lijd 'tgeen hier voormaals zelf uw overwinner leed.
ANDROMACHE.
Och zone! waart ge slechts in uwer moeder handen,
Of wist ik, wat gevaar u nu in vreemde landen
Veer van mij houdt verrukt[144]; ik zoude 't moedershart
Niet eenmaal trekken uit, al waar 't schoon, dat met smart
Mijn handen doorgesneên in scharpe strikken lagen,
Of dat mij 's vijands staal zou door den boezem jagen,
Of dat een heete vlam, van wederzijds gestookt,
Mijn heupen had verbraân en lendenen verschrookt,
Ik storf, of ging u na; nu kan ik laas! niet raden,
Wat ramp u houdt bezet: of gij in achterpaden
Door bosch en bergen dwaalt: dan of de woeste smook
Der stad u heeft verstikt: en of de vijand ook
Gespeeld heeft met uw bloed: of dat gij zijt verbeten
Van 't wild gedierte, of strekt d' Ideesche kraai tot eten.
[Pg 178b]
ULYSSES.
Weg met dien zotten klap, en die geveinsde praat!
Denk, dat Ulysses zich zoo licht niet mompen[145] laat!
Wij hebben eer verschalkt de moederlijke treken,
Ja, van Godinnen[146] zelfs; weg met dit ijdel spreken!
Weg met dien ijdlen raad! Waar is uw zoontje? fluks!
ANDROMACHE.
Waar is al 't Frygisch volk, na zoo veel ongeluks?
Waar Hector? waar Priaam? gij zoekt er één bij name,
Helaas! Andromache bedrukt zoekt ze all' te zame'.
ULYSSES.
't Geen gij van zelve ontzegt te melden, zal de dwang
Uitparsen met geweld.
ANDROMACHE.
Ze is voor geen sterven bang,
Die moet, en wil, en kan in 't sterven zijn tevreden.
ULYSSES.
Een, wie de dood genaakt, ontvallen d' hooge reden.
ANDROMACHE.
Indien gij dwingen wilt met vrees mij, droeve mensch!
Met 't leven dreig ons eer; want sterven is mijn wensch.
ULYSSES.
De smarte zal eerlang, met water, vier, en kolen,
En doodelijke pijn, 'tgeen in de duistre holen
Uws veinzenden gemoeds dus lang verborgen lag,
Wel tegens uwen dank doen komen voor den dag.
De nood is starker als de liefde tot de zijnen.
't Is zotte trouwigheid, te willen zich verpijnen,
Om helen, 'tgeen men doch eerlange melden moet.
ANDROMACHE.
Laat komen voor den dag al 'tgeen, dat dol verwoed
Een grimmig overheer bedenkt voor beulsche vonden:
Vier, water, honger, dorst, en diep gedreve wonden,
En 's kerkers stank, en smet uit vuiligheid gegroeid,
En ijzers, heet van gloed, in 't ingewand geschroeid,
En wat hij meer bedenkt; ik ben 't getroost te dragen,
Een moedig moedershart en kan geen vrees versagen.
ULYSSES.
Maar hoor, Andromache! de zelve liefd', waardoor
Gij dus hardnekkig blijft, en niemand geeft gehoor,
De Grieken noopt en raadt, voor hunne onnoozle kinders
Te zorgen. Na tien jaar, na zoo veel ramps en hinders,
En verre uitheemschen krijg, ik min zou zijn bevreesd
Voor d' angst en zorg, waarmede ons Calchas maakt bedeesd.
Vreesde ik voor mij alleen, uw zoon ontzeît[147] ten strijde
Mijn zoontje Telemaach.
ANDROMACHE.
'k Zal, Grieken! u verblijde',
Maar tegens mijnen dank. Hoe kan ik, droeve vrouw!
Nu smoren in mijn hart mijn ingekropten rouw?
Atriden allebeî! gij moogt u vrij verheugen,
En gij, Ulysses! zult met blijde tijding meugen
(Gelijk gij zijt gewend) weêr na de Grieken treên,
En zeggen: Hectors zoon en oir is overleên.
ULYSSES.
En dat zulks waarheid is, hoe zult gij 't hun bewijzen?
ANDROMACHE.
Alzoo gebeur me 't zwaarst, dat iemands ziel doet ijzen,
Door 's overwinners grim, en vreeslijk dreigement;
Alzoo jonn'[148] 't noodlot mij een rijp en zalig end,
Begraaf mij in mijn land, en Hector, naar zijn waarde,
Zij zachtelijk gedrukt van 's lieven vaders aarde:
Zoo waarlijk als hij lichtontbeerig[149] leît versmoord,
En zielloos weg heeft 't geen zijne uitvaart toebehoort,
En onder de andre doôn zijn bleeke schim gaat mengen.
[Pg 179a]
ULYSSES.
Ik zal verblijd den Griek de blijde boodschap brengen,
Dat, 't noodlot door de dood van Hectors zoon gesust[150],
Hij op den vrede steun' en stell' zijn hart gerust.
Wat droomt ge, Ulysses! hoe? zal dy de Griek vertrouwen?
Gij wie? de moeder? hoe, in 't midden van 't benouwen,
Zou die versieren[151] iet, en bevende in de nood
Het voorspook niet ontzien van zoo vervloekt een dood?
Voorspooksel vreezen die, die zwaarder dingen vreezen.
Met eeden zij haar trouw gestaafd heeft, en bewezen;
Zoo ze eedbreekt, kan ze wel een zwaardre plaag ontzien.
Nu, mijn gemoed! neem vrij te hulp, en dat u dien
Bedrog en list, en een Ulysses, die volmaakt is[152].
Men dekt de waarheid, maar zij rust niet voor zij naakt is.
Doorsnuffel hare ziel. Zij kermt, zij maakt misbaar,
Zij steent, en trappelt vast angstvallig hier en daar,
En vangt de reden, en hetgeen haar komt te veuren,
Met een bekommerd oor. Hier is meer vrees als treuren,
Vernuft is hier van doen. Andre ouders in den rouw
Behoeven troost; maar gij gelukkig zijt, mevrouw!
Dat gij uw zoon nu mist, die anders most bezuren
Een wreede en bittre dood bij d' omgevalle muren,
En storten over 't hoofd van 's torens hooge kruin,
Die eenig ovrig rijst in Trojens heete puin.
ANDROMACHE.
De moed bezwijkt me' helaas! 't lijf trilt, de leden zijgen,
En 't bloed door koude stolkt!
ULYSSES.
Hier, hier most ik ze krijgen;
Zij helde na dien weg; de vrees heeft haar verraân;
Ik zal een nieuwen schrik haar weder jagen aan:
Dewijle dan het kind, tot zoen des muurs[153] verkoren,
En nu voor uit getreên, een zachtre dood deê smoren,
Waardoor het niet en kan den priester, als 't behoort,
Ten offer volgen na; zoo zeid' ons Calchas voort,
Dat Hectors assche moet tot zoen der golven strekken,
En zijn in zee verspreid, op dat we mogen trekken
Ontslagen van dien vloek met onze schepen thuis,
En moet zijn heerlijk[154] graf gemorseld zijn tot gruis.
Vermids dan Hectors zoon de dood, die hij was schuldig,
Door 't sterven is ontslipt, zoo moet ge zien geduldig,
Dat wij onz' handen aan dees heilge rustplaats slaan.
ANDROMACHE.
Rampzalig mensch! wat raad? wat zult ge best bestaan?
Een dobble vreeze breekt mijn hart nu in twee stukken:
Hier komt me 's mans gebeente, en daar mijn zoontje rukken,
Wat zijde of 't winnen wil? Ik zweer, ik zweer bij all'
De Goôn, bij u, mijn man! wiens ziel mij altijd zal
Verstrekken voor een God, dat mij niets kan behagen
In mijnen zoon als gij; dat hij nog rekk' zijn dagen,
Opdat ik in hem zie 't afzetsel van uw beeld.
Leed ik dan, dat men dus met uw gebeente speelt,
En dat m' uwe asschen sprei, en uitstorte op de baren?
Neen, dat dees liever sterve. O moeder vol bezwaren!
Hoe zult ge konnen zien, dat uw geliefde zoon
Gemarteld worde, en sterf zoo veel vervloekte doôn?
Hoe zult ge konnen zien, met onbetraande kaken,
Hem komen rollen neêr van d' hooge torendaken?
Och ja, en met geduld, als slechts 's verwinners hand
Mijn Hector, na zijn dood, niet strooye langs de strand.
Maar hoe? dees zal zijn straf met smarte en pijne smaken;
Den afgestorven kan noch smert noch pijne raken,
Maar is[155] in veilge rust. Wat drijft ge tusschen twee,
En twijfelt wien ge wilt bevrijden van dit wee?
[Pg 179b]
Staat niet uw Hector daar? Neen, neen, ik zie warachtig
Een Hector hier en daar; maar dees, zijn zinnen machtig,
Zal mooglijk vaders dood nog dienen tot een wraak.
Wat doet gij, droeve vrouw! in dees benaauwde zaak?
Zij konnen beide doch niet wel behouden wezen,
Behoed dan liever dien, die Griekenland doet vreezen!
ULYSSES.
Gaat heen, gaat snellijk voort, en haalt mij voor den dag
Den vijand onzes naams[156], 't zij waar hij steken mag,
Door moeders list verschuild, de leste schrik der Greeken.
Daar is hij vast. Vaart voort. Wat mag u doch ontbreken?
Wat vreest ge, en ziet nog om? 't is doch met hem gedaan.
ANDROMACHE.
Och, dat mij vreeze kost nog eenigzins bevaân!
Maar 't is gewoonte nu voor mij, altijd te schromen,
En 't wordt niet haast verleerd, dat vast is aangenomen.
ULYSSES.
Ik zal der Goden raad uitvoeren na 't bescheer[157],
En zal het hooge graf omrukken, gants om veer.
ANDROMACHE.
't Geen ge eenmaal hebt verkocht[158]!
ULYSSES.
't Zal evenwel geschieden.
ANDROMACHE.
Waar is Achilles' woord, waar zijn nu d' Hemellieden,
Beroepen in den eed? o, Pyrrhus! koom, beschut
Uw eigen vaders gift!
ULYSSES.
't Graf zal terstond onnut[159]
Verspreid zijn over 't veld.
ANDROMACHE.
Zoo grouwelijke werken
Dorst nooit de Griek bestaan. Gij hebt Godheilge kerken,
Ja zelfs van Goden, die u gunstig zijn geweest,
Ontheiligd en geschend; maar hebt tot nog gevreesd,
De dooden in hun graf uit dolheid aan te randen.
Ik zal u tegen zijn, en met ontwapend' handen
Uw wapens tegen staan. De gramschap zal me macht
Verleenen tot dit werk; gelijk met dolle kracht
De forsche Amazon[160] plag te slopen Grieksche scharen,
Of als een Maenas[161], daar de God is ingevaren,
Gewapend met haar thyrs[162], met een bezeten tred
De boomen dreigt en 't woud, en, van verstand ontzet,
Kwetst, dat ze 't niet en voelt; zoo zal ik mij begeven
In 't midden van 't gedrang, en als ik heb bedreven
Al 'tgeen tot voorstand van dees' grafsteed' helpen kan,
Ik vergezellen zal mijn overleden man.
ULYSSES.
Wat toeft ge, kan een vrouw, met kermen en met razen
En ijdle dolligheid, uw harten nog verbazen[163]?
Doet, dat men u gebiedt!
ANDROMACHE.
Velt mij, velt mij veel eer,
En met uw vinnig staal mij liever houwt ter neêr;
Scheurt op d' Avernsche poel[164], en breekt des noodlots marren[165];
Mijn Hector! de aarde rijt, en doet z' haar keel opsparren!
Om dezen Ithakees den moed te doen vergaan
Is mans genoeg uw schim. 'k Zie hem gewapend staan:
Hij drilt, en schiet met vier! Ziet gij hem niet, o Greeken!
Of zie ik hem alleen?
ULYSSES.
'k Zal alles af doen breken.
ANDROMACHE.
Wat gaatdy, moeder, aan[166]! Gij velt met eenen slag
Uw zoon, en eêgemaal! misschien gij, met geklag
[Pg 180a]
En met gebeên, den haat der Grieken zult verzetten,
Het zwaar gewicht van 't graf 't verborgen kind zal pletten;
't Ellendig wicht verga veel eer, 'tzij aan wat oord,
Eer van den vader 't kind gekneusd wordt en versmoord,
Eer 's vaders last den zoon zou pletten en vernielen!
Ulysses ach! ik koom demoedig voor u knielen;
En d' hand die nooit en dede hetgeen dat zij nu doet,
Raakt met verslagenheid, Ulysses! uwen voet:
Der moeder u erbarm! wilt gunst aan mij besteden,
En hoort met zachten zin mijn smeken en gebeden;
En hoe gij hooger van de Goden zijt gesteld,
Zoo veel te zachter drukt[167] die staan in uw geweld.
De weldaad die ge doet aan hen, die moeten zwichten,
Dient om 't geluk aan u nog wijders te verplichten.
Zoo moet uw kuische vrouw u in haar bedde ontvaân,
Zoo moet uw vader nog in jaren groeyen aan,
Tot dat hij zijnen zoon met wellekomst mag groeten;
Zoo moet uw zoon u na uw wederkomste ontmoeten;
Zoo moet hij meerder heils, als gij zelf wenscht, ontvaân,
Laërt[168] in jaren, u in raad te boven gaan.
Erbarm u over dit ellendig moeders leven,
Die niet als dezen troost in 't lijden is gebleven.
ULYSSES.
Breng ons het kind te voorschijn,
Dan zalder eerst gehoor zijn.
ANDROMACHE.
Koom uit het hol, daar ik u heb gevlucht[169],
O droefste vrouws beschreyelijke vrucht!
Dit 's 't kind, dat gij, Ulysses, wenscht verstikt,
Waarvoor een vloot van duizend schepen schrikt.
Duik, jongske, duik! werp u ter aarde neêr,
En 't handje vlei de voeten van uw heer.
Beeld u niet in, dat ietwes kwalijk past,
't Geen de Fortuin haar schoovling[170] leit te last[171].
Uw oud geslacht, dien koninklijken glans,
En het gerecht[172] des grooten ouden mans[173],
Al 't aardrijk om vermaard, zet uit den zin:
En nimmermeer en valle u Hector in!
Buig, kleine kniên! uw lijf naar 't slaven zet!
Zoo u de kindsche onnoozelheid belet,
Ter halver dood uwe uitvaart te bevroên,
Schrei dan, omdat gij 't ziet uw' moeder doen.
Oud Troje zag zijn konings kindschheid meê
Van tranen nat; de kleine Priam deê
Den dreigenden Alcides[174] worden week;
Die forsschert, die! voor wiens geweld bezweek
't Woed[175] ongediert, daar ooit af werd gehoord:
Die, na de bres gemaakt in Pluto's poort,
Zich ruggeling te maken wist ruimbaan,
Door 't duister heen, verwonnen van een traan,
Welk op de wang zijns kleinen vijands lag:
"Ik," zeid' hij, "gun u 't koninklijk gezag;
Zit op den troon uws vaders[176] hoog in 't goud,
En zijnen staf, maar bet[177] uw woorden houd."
Dit was, woû hij, 's gevangens hardste straf.
Leer Hercules zijn zachte gramschap af[178];
Of en vermaakt u niet als zijn geweer?
Geen smeeker leît voor uwe voeten neêr
Van mindren staat, en bid maar lijfs genâ,
Dat het naar lust van 't luk zijn erfrijk ga.
[Pg 180b]
ULYSSES, ANDROMACHE, ASTYANAX.
ULYSSES.
Verbaasde[179] moeders rouw ontroert me wel het harte,
Nochtans ontroert me meer der Grieksche moedren smarte,
Tot wier groot hartenleed dit kind opwassen zal.
ANDROMACHE.
Zou dit de man wel zijn en hand, die Trojens val
Oprechten zal uit d' asch? Moet Troje daar op hopen,
Zoo is het hopeloos. 't Is veel te veer verloopen,
't En leît zoo niet met onz' Trojaansche borgerij,
Dat iemand vreest met recht voor onze muiterij.
Of zou zijn vaders moed hem wel den moed verhoogen,
Te weten hij, wien zelf rondom den muur getogen
De moed ontvallen zou, die door veel tegenspoed
En ramp gebroken wordt. Indien ge van zijn bloed
Eischt welverdiende straf, wat zoudt ge meer begeere'?
Veroorlooft hem voor slaaf te dienen u ter eere,
Zijn knechtelijken hals ontvange 't dienstbre jok;
Wie weigert dat een vorst?
ULYSSES.
Ulysses noch zijn wrok;
Maar Calchas slaat het af.
ANDROMACHE.
O oorzaak van mijn lijen!
Toesteller van bedrog, en tuk op schelmerijen,
Die niemand voor de vuist[180] in 't strijden hebt vermand,
Maar door wiens kwaden aard en dubbel schalk verstand
Zelfs Grieken zijn vermoord! stoffeert ge, om 't kind te dooden,
Uw zaak met wichlerij en met onnoozle[181] Goden?
Uit uwen boezem komt dit schelmstuk, nachtsoldaat!
Een man in kindermoord! nu zijt ge een held op straat,
Bij lichten dage, alleen!
ULYSSES.
Mijn vroomheid[182] is den Greeken
Genoeg, den Frygiaan niet dan te veel gebleken.
De vloot hare ankers licht. 't Is ongelegen tijd,
Dat ik den ganschen dag met ijdle woorden slijt.
ANDROMACHE.
Vergunt me een korte wijl, opdat ik mijnen zone
Voor 't uiterste bediene, en mijne gunst betoone,
En voor het laatste omarm dengene, dien ik droeg,
En zoo mijn gierge[183] trouw omhelzende vernoeg.
ULYSSES.
Och! of 't geoorloofd waar, dat ik, uit mededoogen,
Mij uwer deeren mocht; doch 'tgeen we alleen vermogen,
Dat wordt uw beê vergund, te weten tijd en wijl
Naar uw begeerte en wensch. Verzaad u in der ijl
Met tranen. Droefheid wordt verlicht door bitter schreyen.
ANDROMACHE.
O zoet en waardig pand! o eere van 't gescheyen
En neêrgeslagen huis, en Trojens laatste lijk!
O schrik van Griekenland! o moeders ijdle wijk!
Wien ik zijns vaders lof en oorloogskunst ervaren
Toewenschte, en ook den tijd, die, in zijn middeljaren,
Zijn bestevader[184] heeft gelukkig doorgebracht:
Maar d' Hemel heeft mijn bede helaas! niet veel geacht.
Gij zult van Ilium den scepter niet eens zwieren
In koninklijke zaal, noch met geboden stieren[185]
De volken wijd en zijd. Voortaan en zult ge niet
Zoo menig land gebracht zien onder zijn gebied;
Gij zult niet eenmaal, laas! de Grieksche ruggen wonden,
Noch slepen Pyrrhus' lijk aan uw karos gebonden;
De kleine wapens gij met uwe teedre hand
Niet handlen[186] zult, noch 't wild, verspreid door 't woeste land,
[Pg 181a]
In berg, in bosch en dal, gezwind en stout najagen,
En, na elk vierde jaar, op de ingestelde dagen,
Den sleep van Trojens spel voortbrengen op de baan,
En voeren, edel kind! de wakkre benden aan:
Gij zult, met snellen voet en met gezwinde keeren,
Niet eens om d' outers gaan, en met uw dans vereeren
Der Frygen tempelfeest; als 't kromkornets[187] geluid
De snelle passen trekt ten wakkren voeten uit.
O slag van wreede dood! veel droever als het sterven
Zal Troje noch iet zien, 'tgeen zal haar hart doorkerven
Veel meer als Hectors moord.
ULYSSES.
Nu, moeder! 't weenen laat[188]:
Een groote droefheid stelt zich zelve doch geen maat.
ANDROMACHE.
Heel kort, Ulysses! is het marren[189] van ons weenen,
Daar ik om smeek en bid. Gedoog, dat ik den genen,
Die nog in 't leven is, zijne oogen luiken mag.
Klein sterft ge, doch alreê draagt Argos[190] dy ontzag:
Uw Troje wacht uw komst; wij smelten in onz' tranen.
Ga, vrij en vrank, en vindt d' ontslage[191] Frygianen!
ASTYANAX.
O moeder, u erbarmt!
ANDROMACHE.
Wat houdt ge mijnen schoot,
En 's moeders hand, die is eene ijdele hulp ter nood.
Als[192] 't teder kalf zich bij de moeder weet te vlijen,
Wanneer het brieschen hoort de leeuwen van ter zijen;
Maar het verwoede dier de moeder wijken doet,
En zoekt den mindren roof, die 't met zijn tand bebloed
Verscheurt, verrukt, en sleept; zoo zal u uit mijne armen
De vijand rukken ook. Ontvang mijn droevig karmen,
Ontvang mijn laatsten kus, en 't uitgetrokken haar,
En dus gekropt[193] van mij ontmoet uw vader, daar
Hij dwaalt in 't zalig veld; doch wilt hem overdragen
Heel weinig woorden van uw moeders bitter klagen,
Zoo 's overleden schim zich de eerste zorge aanneemt,
Noch door 't verbranden niet van d' oude liefd' vervreemt:
O wreeden Hector! hoe gedoogt ge nu, gij brave!
Dat onder 't Grieksche juk Andromache dus slave!
Wat legt ge, log en traag! Achilles kwam wel weêr.
Neem van mijn tranen, kind! die nog zijt klein en teêr,
Neem van mijn haren weêr, al 'tgeen is overbleven
Van d' uitvaart mijns gemaals! Neem kuskens, die ge geven
Moogt aan uw vaders mond. Dit kleed uw moeder laat
Ten troost; mijn graf en geest[194] aanroerden dit gewaad;
Naauw ik doorsnufflen zal wat asschen[195] hier mag schuilen.
ULYSSES.
Hier is noch maat noch end van schreyen en van huilen.
Fluks weg met Hectors zoon! ruk weg, en neem hem met[196],
Die 't leger marren doet, en Argos vloot verlet.
REI.
Wat plaats of ons gevangene all'[197]
Bij zich ter woon ontvangen zal?
Thessaliën vol bergen of
Koel Tempe, rijk van lauwer-lof[198]?
Of Ftie, een veel bekwamer veld
Om uit te levren menig held?
Of 't steenig Trachyn, beter steê
In vruchtbaarheid van 't sterke vee?
[Pg 181b]
Of is 't Iölcos, hoog van moed,
Betemster van den zouten vloed?
Of 't ruime Creten, bij elk een
Verwonderd[199] om zijn honderd steên?
Of ook Gyrtone, klein van naam?
Of Trice, dor en onbekwaam?
Of is 't Methone, dicht begroeid
Van lichte steekpalm, dieder bloeit?
Methone, dat, alzins bekuild,
Dicht onder 't bosch van Oeta schuilt,
En meer als eens de pijlen straf
Tot Trojens nederlagen gaf.
Of Olenos, wiens hutten licht
En wijd zijn van elkaâr gesticht?
Of Pleuros, dat zich altijd draagt
Als vijand der Godinne-maagd[200]?
Of Trœzen, wiens krombochte reê
Bespoeld wordt van een breede zee?
Of Pelion, wel eer vermaard
De darde trap[201] ten Hemelwaart,
En strekte Proteus voor een rijk?
Op dezen berg, was Chirons[202] wijk:
Daar lag, in uitgehoolde rots,
De meester van het kind, dat trotsch
En moedig doen alreede was,
Mits hij hem zulke lessen las,
Waardoor de grimmigheid van 't hert
Nog meer en meer geslepen werd;
Als hij zijn harrep klinken liet,
Zoo zong hij onder 't snaarspel niet,
Als slechts van houwen, kerven, slaan,
En wat daar voorts mag hangen aan.
Carystos rijk van marmorsteen?
Of Chalcis, daar Euripus heen
En weêr speelt met de onstuime zee?
Of zijn 't de Echidnen, die hun[203] reê
Bekwaam voor alle winden leît?
Of Gonoës, daar 't altijd weit[204]?
De Enispen, bang voor Boreas?
Of Pepareet, ter Noorder as,
Aan Griekens alderuiterste end?
Of is 't Eleusis, dat gewend
Vrouw Ceres stadig t' eeren is,
In stilligheid en duisternis[205]?
Of roept ons, tegens onzen zin,
Des waren[206] Ajax Salamin?
Of Calydon, zou 't dat wel zijn,
Alom bekend door 't wilde zwijn?
Of is het Scarfe en Besse? of 't land
Dat Titaressos, die naar 't strand,
Om onder zee te duiken, sluipt,
Met zijnen tragen vloed doorkruipt?
Of Pylos, dat lang leven geeft?
Of Pyse, dat een tempel heeft,
Jupijn ter eeren opgebouwd?
Of Faar? of Elis, daar men houdt
En viert de feest[207], die 's winners hoofd
Den lofkrans van olijf belooft?
Het razende onweêr hier en gins
Zende ons slavinnen[208] allezins,
En lande[209] en berg', waar 't wil, ons lijf,
[Pg 182a]
Behoudens, dat men verre blijf
Van Sparten; 'twelk, met recht gehaat,
Den Frygen en den Grieken staat
Op zoo veel smarte en ongerijf;
Behoudens, dat men verre blijf
Van Argos en Mycenen, eerst
Door Pelops tiranny beheerscht.
't Klein Neritos, min als Zacynth
En Ithaca, wiens klippen blind,
In 't water duikend voor en naar[210],
De kielen dreigen met gevaar.
Wat lot of u noch wezen zal
Beschoren, of wat ongeval?
Trojaansche koningin wel eer!
Waarheen, en van wat overheer
Zult gij nog worden omgeleid?
Wat land is tot uw graf bereid?

DE VIERDE HANDEL.

HELENE, ANDROMACHE, HECUBA.
HELENE.
Wat bruiloft doodsch en droef, met kermen, bloed, en moord,
En klachten wordt gevierd, daarvan, na[211] recht, behoort
't Beleid toe aan Heleen. Mij derf men nog beladen,
Om den verdelgden Frijg in 't uiterst te beschaden;
Aan mij beveelt men nog te boodschappen 't geveinsd
En ijdel huwelijk van Pyrrhus, en op 't reinst[212]
De bruid, na Grieksche wijs, te cieren en te kleeden.
Prins Paris' zuster wordt door mijne trekken heden
Misleid, en raakt om hals door mijn versierd[213] bedrog.
Verschalkt ze vrij, ik acht zulks voor haar 't lichtste nog.
't Is een gewenschte dood te sterven, zonder schrikken
Voor 't lijden van de dood. Wat draalt ge te beschikken
Hetgeen u is belast? De stichter draagt de schuld
Van 't opgedrongen kwaad. Uw jammer is vervuld,
O welgeboorne maagd, van Dardans bloed gesproten!
Een milder God heeft u, die deerlijk waart verstooten,
Goedgunstig aangezien, en is vast bezig, om
Te schenken aan uw jeugd een zaalgen bruidegom;
Al heerschte Priam zelf, schoon Trojens muren stonden,
Tot zulk een huwelijk zij u niet brengen konden:
Want d' overkijker[214] zelf van d' eedle Grieksche stam
U tot het heilig recht van kuische minnevlam
En wettig bed verzoekt, wiens breed gebied gelegen
Is aan 't Thessalisch veld. O, welk een groote zegen!
De groote Thetis, en zoo menige Godes
Van 't zoute pekelschuim, daartoe de zeeprinces
Vrouw Tethys, de voogdes van de opgeblazen baren,
U voor haar aangehuwde en eigen pand verklaren,
En Peleus, als gij nu zijt Pyrrhus wederga,
U noemen zal zijn' snaar[215], en Nereus even na.
Leg af 't bezwalkt gewaad, trek weder aan een statig,
Verleer slavin te zijn, weest niet zoo ongelatig[216];
Strijk neêr 't gerezen haar, duld, dat het word' geschikt,
En met een aardig' hand getooid en opgeflikt.
Dit[217] ramp misschien u voert tot hoogren staat en orden,
't Heeft velen nut geweest des vijands roof te worden.
ANDROMACHE.
Te schaatren eens van vreugd was 't eenig onheil, dat
Den Frygen nog ontbrak, en d' uitgerooide stad,
't Geslechte Pergamum vast brandt aan allen hoeken.
O tijd van hijliken! maakt iemand zich te zoeken?
Zoude iemand weigeren te treên na 't bruiloftsbed,
Daar 't lief juweel toe raadt, Heleen! 't bederf, de smet
[Pg 182b]
Der beide volleken? Ziet eenmaal[218] doch met weenen
Die vorstengrafsteên aan, deze onbegrave beenen
Langs 't veld gezaaid: die heeft uw bruiloftsfeest verspreid!
Om u men 't Aziaansche, om u men 't vaak beschreid
Europisch heldenbloed, al sissende, zag storten;
Als gij koelmoedig[219] zaagt de mannen t' zamenhorten,
Onzeker wien ge droegt. Vaart voorts, en maakt met groen
De bruiloftskamer toe. Wat is er toorts van doen,
Of fakkel na gewoonte, of vier? Laat Troje uitrichten
Dien dienst, en met zijn' vlam 't nieuw bruiloftsbed toelichten.
Trojaansche borger! viert, viert Pyrrhus' huwlijksfeest,
Ja, viert ze na waardij, dat 's met een bangen geest;
Maakt droefheid en misbaar!
HELENE.
Hoewel de groote smarte
In geene rede staat, noch wordt vermorwd in 't harte,
Ja, boven dat nog vaak haar' rouwgenooten haat;
Zoo is het evenwel, dat zoo mijn zake staat,
Dat ik ze nimmermeer te pleiten mij zal schromen,
Al was de rechter schoon met gramschap ingenomen.
'k En loochen niet, dat u wel overkomen zij
Ondragelijke smart; maar 't staat u echter vrij,
Dat gij Priaam, en gij uw Hector moogt beweenen;
Maar ik, helaas! ik moet in 't heimelijk bestenen
Mijn Paris, dien ik mis. 't Is een ondraaglijk juk,
In slavernij te zijn; dat heb ik ook, met druk,
Als een gevange vrouw, tien jaren lang gedragen.
Uw Trojen leît ter neêr, d' Huisgoden zijn verslagen,
't Is wel een zwaar verlies het derven zijner stad;
Maar zwaarder ik mijn vrees, dan alle rampen schat.
't Gezelschap in uw kwaad uw smart wat kan vergoeden,
Op mij verwinner beide en overwonne woeden.
't Heeft in onzekre kans nu langen tijd gestaan,
Wie dat een' ieder zou voor zijn slavin ontvaân,
Mij kreeg terstond mijn heer, en zonder eenig loten.
De krijg, verwijt gij mij, is eerst uit mij gesproten:
Eene oorzaak van 't verdriet, dat Trojen overviel;
Dit zou zoo wezen, waar 't dat onz' Spartaansche kiel
Uw zeên eerst kloofde. Maar zoo de Trojaansche vechter
Mij roofde, als Venus mij geschonken had den rechter,
Zoo weet het Paris dank. Mijn zaak zal vinden wel
Een scheidsman, maar helaas! voor mij niet dan te fel.
't Is Menelaüs, die hier over recht zal spreken.
Wilt nu, Andromache! uw treuren doch wat breken,
En murwen het gemoed van dees bedrukte vrouw[220],
De tranen dringen mij ten oogen uit van rouw.
ANDROMACHE.
't Moet zijn een groot verdriet, dat ons Heleen doet schreyen,
Wat doet haar doch aldus de vochte tranen spreyen?
Zeg op, zeg op! waar is Ulysses nu op uit?
Wat schelmstuk, of wat list is eindlijk zijn besluit?
Zeg op, hoe dat men zal met d' arme dochter leven:
Zal zij met volle kracht heronder[221] zijn gedreven
Van Ida's toppen, daar hij rijst met heuvelkruin?
Of zal een wreed soldaat haar schieten[222], steil en schuin,
Van 's onlangs hoogen burgs verre uitgesteke klippen?
Of zal ze in 't woeste meer afwentlen van de tippen,
Die Trojens voorgebergt, met zijn gespouwe[223] zij'
En lenden steekt om hoog, zoo dik en vaak als hij
Ziet alsins overheer[224] d' inhammen, licht om gronden?
Zeg op, wat uw gelaat bedekt voor looze vonden.
Dat Pyrrhus zwager wordt van Hecube en Priaam,
Gaat boven alle ramp. Nu geef de straffe een naam.
Zeg op, wat jammer gij ons wijders toe wilt zenden.
Beneem dit eenig leed al overige ellenden,
Dat's d' ijdle en valsche waan vol twijfelmoedigheid,
En deze onzekre hoop. Gij ziet, wij zijn bereid,
Den jongsten slag des doods geduldelijk te lijen.
[Pg 183a]
HELENE.
Och, of der Goden tolk mij toeliet af te snijen
't Verlet van 't hatig licht, of, voor Achilles' graf,
Door Pyrrhus' woedend' hand, als speelnoot van uw straf[225]
En droevig ongeluk, te sneuvlen met den zwaarde!
Helaas, Polyxena! wiens schoonheid de vermaarde
Achilles voor zijne asch ter slachting daagt door 't staal,
Om in 't Elyzisch veld te strekken uw gemaal!
ANDROMACHE.
Ziet, hoe dat moedig dier, gelijk den dag van eeren,
Haar sterfdag noemen hoort. Ze eischt koninklijke kleêren
Tot voegelijk cieraad; dat m' hare vlechten streelt,
En d' handen slaat aan 't haar, haar leed doet noch verveelt;
Het ander hield ze een dood, dit rekent ze bruids stacy;
Maar 't moederlijk gemoed beklagelijk, eilacy!
Verstokt door deze maar, bezwijkt door groote smart;
't Verstand ontzonken is. Schep moed, rampzalig hart!
Hef uwe geesten op! Hoe hangt de ziel des menschen
Aan zulk een dunnen draad? Hier waar niet veel te wenschen;
Een lutske[226] en Hecuba gezaligd ons begeeft.
Zij haalt den aassem weêr, verkomt allengs, zij leeft.
De dood vliedt aldermeest voor die zich baadt in tranen.
HECUBA.
Wel, leeft Achilles nog tot straf der Frygianen?
Steekt hij nog d' ooren op, ruig, woest, en omgetemd?
Hoe weinig heeft mijn zoons, vorst Paris, hand geklemd[227]!
Zijn tombe en de assche zelve ons 't leven nog benijden,
En snakken naar ons bloed. Thans[228] waren beî mijn' zijden
Becingeld van een schaar, en zaalge zielenrei;
Ik werd van 't kussen moede, en 't liefelijk gevlei
Van moederlijke jonst den kindren uit te deelen.
Deze is er nu alleen slechts over van zoo velen;
Mijn wensch, mijn gezellin, verlichting en genucht,
En 's aangevochten[229] rust. Dit 's, Hecube! al uw vrucht:
De naam van moeder vloeit me alleen uit deze lippen.
Rampzaalge en taaye ziel! voorts, voorts, gaat eenmaal slippen,
En schelt me eens endlijk kwijt deze eenige uitvaart, ach!
De kaken zijn bevocht van schreyen dag aan dag,
Van 't drukkig aanschijn stort een onverziensche regen.
Mijn dochter, weest verheugd! Hoe zou, om zulk een zegen,
Om dit uw huwelijk Cassandra zijn begaan!
Hoe zou Andromache naar uwe bruiloft staan!
ANDROMACHE.
Wij, Hecuba! zijn eer, wij, wij zijn te betreuren,
Wie fluks de zeilbre vloot zal van malkandre scheuren,
En spreyen hier en gins; zij, lieflijk uitgestrekt,
Wordt van geboortige aarde in 't vaderland bedekt,
HELENE.
Indien ge uw lot verstondt, gij zoudt haar meer misgunnen.
ANDROMACHE.
Wat straffe dreigt ons dan, die wij niet weten kunnen?
HELENE.
De bus, die is geschud; elk heeft zijn heeren[230] al.
ANDROMACHE.
Wat heer is mij bescheerd? Zeg, wien ik dienen zal.
HELENE.
Maar[231], Scyros' jongeling[232] dy trok ten eersten lote.
ANDROMACHE.
Hoe zalig is de maagd Cassandra, die de vlote
Der Grieken niet en vreest, en door haar razerij[233]
En Fœbus[234] veilig is, en blijft van loting vrij.
HELENE.
Het hoofd der koningen houdt dees voor zijn gevange.
HECUBA.
Wil iemand Hecuba ook voor de zijne ontvange'?
[Pg 183b]
HELENE.
D' onwilgen Ithakois[235] gij vielt tot roof te beurt.
HECUBA.
Wat loter wreed van aard, ondwingbaar en versteurd,
Der ongerechte busse, heeft, zonder staatverschooning,
Den eenen vorst gezet tot 's anders vorst en koning?
Wat euvler[236] God verdeelt de slaven hier en daar?
Wat, den bedrukten streng en onzacht, middelaar
Zoo luttel kennis draagt in heeren uit te keuren,
En leît d' ellendige nog heilloos ramp te veuren[237],
In 't wreken al te wreed, van hand en van gemoed?
Wie voegt de moeder doch van Hector bij het bloed
Van Æacus[238], en bij zijn' wapenen en troepen?
Of word ik weder naar den Ithakois geroepen?
Nu dunkt me, ik ben slavin: nu wint de Griek den kamp:
Nu dunkt me, ik ben bezet van allerhande ramp.
Ik schaam mij zulken heer, maar niet, dat ik moet slaven.
Zal die met Hectors buit zoo trotsch gaan henen draven,
Die, Ajax eer te spijt, Achilles' roof[239] ontdroeg?
Daar ooit de zee rondom 't onvruchtbaar eiland sloeg,
Zal hier mijn grafsteê zijn? koom hier, koom hier, verbolgen
Ulysses! leid me weg, ik zal mijn meester volgen;
Ik kreunsme[240] niet, mijn lot mij navolg', naar mijn lust.
Geen stilte zij op zee, noch aangename rust.
Van winden woede 't meer; dat Priaams ongelukken,
En mijne, en krijg en vier der Grieken legers drukken:
En ondertusschen dat deze onderwege zijn,
Zoo woed' dees straf alreê. Ik, vol verdriet en pijn,
Heb u een lot verstrekt, dies is u 't loon onttogen.
Maar Pyrrhus komt daar aan, met wrevelmoedige oogen,
En spoedt met snelle treên. Wat wacht ge Pyrrhus? hoe!
Koom, opent mijne borst met ijzer: treê vrij toe,
En help den schoonvaâr doch en schoonmoêr van uw vader
Eens bij malkanderen. Gij slachter, gij verrader
Van grijze en oude liên! dit bloed dy meê betaamt[241];
Koom, sleept me, ontrukt me meê; met neêrslag[242] onbeschaamd
Ook d' Oppergoôn bevlekt, en schimmen dieder waren[243].
Wat zee wensch ik uw vloot? ik wensch haar zulke baren
Gelijk uwe offerande en gruwel wel vereischt.
De gansche Grieksche vlote, als gij nu henen reist,
Uw duizend schepen fluks (als mijn' bedroefde ziele[244]
Gevoerd wordt) overkoom' hetgeen ik wensch mijn kiele.
REI.
Die treurt en zit verslagen,
Is 't zoet, dat vele klagen,
Is 't zoet, dat heele volken
Bang stenen naar de wolken.
De tranen en misbaren
Min nijpen, als er scharen
Bedrukt te gader weenen,
En om haar rampspoed stenen.
Die groote droefheid smaken,
Zich altijd nog vermaken,
Dat hunn' kwade avonturen
Vele andere ook bezuren,
En dat ze niet alleene
Zijn weerloos voor die peene[245].
Geen mensch ontzeit te dragen
's Volks algemeene plagen.
[Pg 184a]
Geen acht zich dan ellendig
Al is hij 't schoon inwendig.
Neemt weg die zaliglijken
Bedijen; zet de rijken
Ter zijden, die beklijven
Met goude en zilvre schijven;
Neemt weg, die steeds met zwoegen
De rijke landen ploegen,
Met honderd ossen tevens:
Zoo zal, vol moeds en levens,
Zich 's armen moed verheffen,
Ziende alle staten effen;
Want niemand, hoe bezweken,
Is arm, als[246] vergeleken.
Zoet valtet[247] boven allen
Wiens zaken zijn vervallen,
Dat niemand onder 't maanlicht
Lacht met een vrolijk aanzicht.
Die met een schip, uit liefde
Van winst, de baren kliefde,
Wanneer hij naakt ontzwommen
De zeestrand heeft beklommen,
Hij zal bedroefd, och armen!
Om zulk een rampspoed karmen.
Hier tegens wij bevinden,
Dat, dien de storremwinden,
Ja, schade minder wonden,
Die in de woeste gronden
Zag teffens duizend schepen
Van 't onweêr onder slepen,
En 't heele vlak zag drijven
Vol hout en doode lijven,
Als Corus'[248] strenge onweêren
De zee belet te keeren,
Met d' aangeparste golven.
Eer Fryxus[249], schier bedolven
Van 't schuim, vol schriks en beven,
En eenig overbleven,
Heeft Helles lijk bekreten,
Helaas! doen ze afgesmeten
Viel midden in de vloeden,
Die tuimelen en woeden;
Doen haar de ram afschudde,
De leidsman van de kudde,
Wiens lijf was overtrokken
Met glinsterende vlokken;
Wiens gouden rug de broeder
En zuster, hunn' stiefmoeder
Ontvluchtende, beschreden.
Zelf Pyrrh'[250] hiel zich tevreden,
Als haar gemaal behouden
En zij de zee aanschouwden,
En niet als zee vernamen,
Doen zij 't alleene ontkwamen.
De vloot nu schielijk herwaarts
Gedreven, nu weêr derwaarts,
Zal dit gezelschap scheyen,
En onze tranen spreyen:
Als schippers en stierlieden,
Op scheeptrompets gebieden,
Tzeil gaan, en hunne roeyers,
Als kloeke waterspoeyers,
De diepte eens vatten vlugge,
Als 't strand zal vliên te rugge:
Hoe zullen dan uw zinnen
Te moê zijn, o slavinnen?
[Pg 184b]
Als gij de groote plassen
Ziet groeyen, 't land ontwassen;
Als Ide allengs zal blaauwen,
Neerduiken, en verflaauwen?
De moeder zal haar zonen,
De zoon de moeder toonen,
In welken oord en wegen,
Dat Trojen is gelegen;
En met den vinger wijzen
En zeggen: "daar gij rijzen
Ziet hemelhoog dat smoken,
Die damp, en 't leelijk rooken,
Daar zijn Neptunus' vesten
Verwoest, vernield, ten lesten
Van dees vervloekte Greeken."
De Frijg zal bij dat teeken
Van verre zich gewennen,
Zijn vaderland te kennen.

DE VIJFDE HANDEL.

BODE, ANDROMACHE, HECUBA.
BODE.
O noodlot, vol van vloek, van wreedheid, deernis, schrik!
Heeft Mars, in tien jaar krijgs, met zoo verwoed een stik[251],
Zijne oogen ooit vermaakt: wat zal ik eerst verklaren?
Wat heft mijn klacht eerst op: uw eiselijk bezwaren,
O uitgeleefde vrouw? Of zal 't uw rouwe zijn?
HECUBA.
Wat leed, dat gij beschreit, gij zult beschreyen 't mijn.
Elk heeft zijn eige ramp; mij zij te gaâr aantaste',
En wie ellendig is, die is te mijnen laste.
BODE.
Ik heb de maagd zien slaan[252], 't kind worpen[253] van de tin,
Maar met een moedig hart haar sterven, hem niet min.
HECUBA.
Verhaal de dobble moord, en reeks van schelmerijen.
Het wroeten in mijn wonde is mijn gemoeds verblijen.
Leg al de toekomst uit.
BODE.
Één toren heeft de brand
Van 't groote Trojen slechts gelaten in zijn stand:
Van wiens verheven top en gekanteelde boorden,
Plag Priaam zittende te stieren de slagoorden,
En d' oorloogsmaat te slaan. Hij, grootvaâr, hier zijn neef[254]
In zachten schoot gestoofd, wees aan, hoe Hector dreef
Den Griek, en deê terug gemeenen man en heeren,
Als hij met vier en zwaard daar achter her was, keeren,
Door last van grooten angst; en liet den jongen held
Aanschouwen, welk een man zijn vader was in 't veld.
Dees toren, eerst bekend voor een cieraad der vesten,
Maar nu een moordklip, wordt door 't graauw en door de besten
Van ieder oord omringd. Al 't volk, met ééne veeg,
Komt derwaarts aangerukt. De schepen loopen leêg.
Een menigt' hier van liên zich op een heuvel zette,
In vrije lucht, daar niets het uitgezicht[255] belette;
Daar, op eene hooge rots zijn kruin[256]; alwaar zij gaan
Zich plantende in 't gewicht op hunne tenen staan;
Andre op een pijnboom, beuk, of lauwer zich begeven,
En 't opgehangen volk het gansche woud doet beven.
Zulk, voor de keur[257], den kant van steilen berge nam,
Een ander een stuk daks vergeten van de vlam.
Zulk een beklimt een muur, die reed staat om te breken,
En 't lijf waagt op een steen, onvast door 't oversteken;
[Pg 185a]
Ja, 'k heb gezien de tomb van Hector dienen meê,
Fy onbarmhartigheid! den kijker tot een steê.
Doen kwam, met fieren moede en hooggeheve schreden,
Scheil[258] makende in den drang, Ulysses aangetreden:
Bij zijner rechtehand hij Priaams neefken[259] had,
En trok hem voorts. Het kind met wakkren gange trad
Na d' hooge vest; het sloeg niet eens versaagd nu herwaart,
Staande op den torenkant, zijn streng[260] gezicht, nu derwaart.
Gelijk een teder jong van een geweldig wild,
Al is 't nog zwak van tand, zijne ijdle beten spilt
In 't toonen van den aard, die 't doet tot forschheid neigen,
En, van verbolgenheid gezwollen, woedt met dreigen;
Alzoo dat brave kind, van vijands hand bekneld,
Had volk en vorsten, ja, Ulysses zelf ontsteld,
En zijn gehardheid deê den mannen 't hart ontvallen;
Alleen en schreit hij niet, die wordt beschreit van allen.
En middlerwijle dat Laërtes' zoon bestond
Den paap[261] te bidden na, en aanhitst, stijf van mond[262],
Ten offer wreede Goôn, is de onversaagde jongen
Van zelven midden in zijn grootvaârs rijk gesprongen.
ANDROMACHE.
't Geslacht van Colchos, fel en bitter in den aard,
De onburgerlijke Scyth, met wien zijn huis vervaart[263],
Of 't wetloos volk, hetwelk bewoont d' Hyrcaansche stranden,
Waar heeftet ooit geschend aan zulk een stuk zijn handen?
Wie hoorde van Busyr[264], dien wreedaart, zulk een maar,
En dat ooit kinderbloed besprenkelde 't altaar?
Zijn paarden, menschen-vleesch gewend voor voeder t' eten,
En heeft het Diomeed zoo jong nooit voorgesmeten.
Maar wie bestelpt[265] uw leên, en levert ze aan het graf?
BODE.
Wat leden spaarde doch de steile plaats daar af?
De zwaarte, die, recht toe recht aan, en zonder horten,
Met zoo gezwind een slag kwam tegens d' aarde storten,
Heeft al de leên geknist[266] en vliegen doen om veer.
't Uitmuntend lijf, die mond gelijkt zich zelf niet meer.
Zijns vaders edel kroost[267], in hoogsels, diepsels, holten
Zich openbarende, leît t' eenemaal gesmolten.
De nek is uit het lid, en uit het harsen-vat,
Door eenen keizelsteen gekraakt, is 't brein gespat.
Het lijf leît maakselloos[268].
ANDROMACHE.
Het zweemt[269] zijn vader weder.
BODE.
Na dat geworpen was het kind van boven neder,
En 't heer den grouwel, dien 't gewrocht had, heeft beweend,
Valt aan een ander stuk de zelleve[270] gemeent,
En aan Achilles' tomb. De golven slaan van buiten
Hier tegens zachtlijk aan. Van de andre zijde stuiten
De vlakke velden op een heuvel, die al heel
Het middelst sluit, en rijst als zitsteên van tooneel[271].
De groote toeloop vult terstond den ganschen oever.
Een deel is van geloof, dat deze daad de schroever[272]
Der schepen wezen zal, en brengen ze in gebruik;
Een ander ziet met lust uitdrogen 's vijands struik[273];
Een groot deel graauws (waarbij zijn lichtigheden blijken)
Verfoeit het schellemstuk, en loopt het lijkwel[274] kijken.
Niet min en spoeit zich naar zijne uitvaart de Trojaan,
Die met zich zelven komt te lijk en graafnis gaan;
Onmachtig, door den angst, van siddren zich t' onthouwen,
Zoekt hij den laatsten val van Trojens vest t' aanschouwen.
[Pg 185b]
Met[275] komen huwlijkswijs de fakkelen voor uit;
Heleen, met bukkend hoofd, gaat treurig voor de bruid.
Den Troischen dunkt die toorts gehaald uit Pluto's hoeken,
En zulk een stacy zij Hermione[276] toevloeken,
De vuil' Heleen alzoo haar man zij thuis gevoerd!
Een schrik ter wederzijds 't verbaasde volk ontroert.
De maagd haar aanschijn laat van schaamt voor over hangen,
Een glans, die speelt haar op de jeugdelijke wangen;
Des niettemin, en 't fraai[277] nu loopende op een end,
Ruim zoo bevallijk blinkt als het ooit was gewend;
Gelijk als op zijn schoonst Apol is, wen zijn rossen
Te wedd' gaan, en hem 't licht der starren komt verlossen,
En dat de twijfeldag[278] den nacht krijgt op den hals.
De menigt staat versuft. Men prijst, doch naauw van all's
Een ding zoo zeer, als 'tgeen dat ons nu wordt onttogen;
Die[279] door haar schoonheid, dees is door haar jeugd bewogen,
Dees door het dwaalziek luk, dat heining kent noch sloot,
Al tzamen door dien moed, uitdager van de dood;
Z' heeft Pyrrhus achter haar; ja, d' harten zelfs der riddren,
Zoo wel als van het schuim des legers, staan en siddren,
Vol van meêdoogendheid en van verwondering.
Na dat den steilen berg ten top de jongeling
Beklommen, en dat hij nu op de kruin verheven
Van vaders hooge tomb zich had in stand begeven,
De dappere mannin in 't minste niet en zwicht;
Zij staat hem, forsch den slag biênde een fel[280] aangezicht.
Zoo kloek een moed doorsnijdt het hart van stoute en bloode.
En een nieuw wonder is hier Pyrrhus suf op doode'[281].
Met dat[282], van zijner hand de stijfgejaagde kling
In d' overschoone borst tot aan 't gevest toe ging,
En maakt een wijde wond, zoo dat de ribben knarsten,
De dood daar in, het bloed daar schielijk uit kwam barsten;
In 't sterven zelf nochtans zij van den moed niet scheidt:
Voor over stortte zij met gramme krachtigheid,
Alsof ze Achilles had met d' aarde willen pletten.
De scharen schreyende zich allebeide ontzetten:
De Frygiaan bedeesd geluid van stenen slaat,
De triomfeerder klaar zijn stenen hooren laat.
Dus ging het offer toe. Al 't bloed werd van 't verbolgen
En wreede graf, eer 't staan of vloeyen kon, verzwolgen.
HECUBA.
Gaat Grieken, gaat! u roept een veilge weg te rug:
Ontvouwt het laken[283], maakt uw hooge stevens vlug,
En spouwt[284] de zee; gij hebt haar weigren niet te schromen.
De maagd en 't kind zijn om-, de krijg ten end gekomen.
Waar met mijn tranen heen? waar, leider! spuw ik uit
D' oûwijfelijke[285] ziel van dezen taayen huid?
Zal ik mijn docht'r, of neef, mijn man of land betreuren?
Of all' of mij? o, dood! mocht gij mij slechts gebeuren!
De jonge kinderen, de maagden gij verdoet[286]
Met kracht, en overal met haastigheden woedt;
Alleene schreumtge[287] mij, en weet me tusschen 't stuwen
Der pijlen, onder 't zwaard, en in den brand te schuwen.
Gij hebt mij, die u zocht, den heelen nacht geweerd,
En vijand, val, noch vier mijn leden heeft gedeerd.
Stond ik u niet zoo reed[288] als Priaam?
BODE.
Slaafsche hoopen,
Ras t' scheep! de vloot wil t' zeil, en is al afgeloopen.

[1] Priam's weduwe van Troje.

[2] van Priam.

[3] kwansuis; wellicht verbasterd van 't Spaansche achaque; anders met het gewone kak (in kakpeis, kakhiel, 't Zeeuwsche kekkemegge en 't plat-Engelsche cackmag (voor ijdele praatjens)) in verband te brengen, en in zooverre De Vries' verklaring van 't woord op Warenar (bladz. 132) te wijzigen, als ook kecke vandaar wel herkomstig zijn zal.

[4] Reael en Hooft hadden haar namelijk eerst naar Seneca's Troades in proza vertaald, en was zij daarop door Vondel in verzen gebracht.

[5] Voor hoort of behoort (verg. 't Hoogd. gehört).

[6] dij; verg, vroeger.

[7] Dithyrambe, met averechtsche afleiding als ware het door twee deuren gegaan. 't Woord is van onzekere herkomst, maar met thriambos (zang) verwant.

[8] Hugo de Groot.

[9] De Huberts Psalmberijming.

[10] eindbesluit (verg. 't Hoogd. Reichs-abschied).

[11] De Waerschouwinge voor die Psalmberijming in 't licht gegeven, als de uitkomst der Taalbespiegelingen van de dichters Hooft, Vondel, en De Hubert in hun onderlinge bijeenkomsten.

[12] Hecuba's dochter.

[13] Achilles.

[14] uitgedost.

[15] steeds.

[16] Thans Don.

[17] Van den Tigris tot de Roode Zee.

[18] Penthesilea; zie boven, bl. 157b, aant. 77.

[19] Lees: Pérgamum, en niet (als de maatslag verkeerdelijk meêbrengt) Pergámum.

[20] Voor welfsel.

[21] opdwarrelen.

[22] Voor bezadigd.

[23] Haar overleden echtgenoot, koning Priam.

[24] Daarbij.

[25] Hector.

[26] De onheilspellende Cassandra.

[27] Van den geest vervoerd.

[28] lang vóór Cassandra.

[29] stel ter zij; laat daar.

[30] Van zijn lijk-verbranding, niet (met V. L.) van zijn levensvlam te verstaan. De vertaling, in deze drie breedsprakige regels, van twee bondige Latijnsche, is niet zeer gelukkig.

[31] terwijl.

[32] Verouderd voor schoondochters.

[33] Voor vrouw, Andromache.

[34] De berg, waar Paris zijn uitspraak deed.

[35] Versta: voor haar, die.

[36] De stad Amyclae, in den Peloponnezus.

[37] Voor geheiligd (aan de Godin Cybele).

[38] Versta: te verbranden.

[39] Aan welke (volgsters nam.).

[40] in reizang betreure.

[41] vrouwenrok; hier voor 't onderkleed in 't algemeen.

[42] verledigt u, houdt u onledig.

[43] past, voegt mij.

[44] Thans niets.

[45] open-baar, leg bloot.

[46] Herkules, die eerst (tijdens 't bewind van Laomedon) zelf de stad ingenomen had, en wiens boog en pijlen thans door Filoctetes waren meêgebracht.

[47] beenderen.

[48] Voor Grieken (verg. 't Lat. Græci).

[49] Spreek uit als met dubbele i, naar den oorspronkelijken aard der ij.

[50] Rijmshalve voor zwaaide.

[51] Agamemnons hofstad.

[52] Naar de levende spreektaal, voor welke God.

[53] droggezicht.

[54] gepersd.

[55] vermorseling, vergruizing.

[56] Achilles.

[57] Stoplap van Vondel.

[58] Achilles, als hoofd van Scyros.

[59] leidde.

[60] Cygnus.

[61] Voor bedding.

[62] Verkeerdelijk voor nalatige.

[63] ontbindt, maakt los.

[64] Germ. voor zee.

[65] Ontkennend; verg. vroeger.

[66] Naar de dagelijksche spreektaal. Evenzoo 16 regels lager wanneer dat.

[67] goed gemaakt.

[68] vertoefd, vertreuzeld.

[69] Zoo lees ik voor val, dat geen zin geeft.

[70] vallen zou.

[71] Het zwaard, dat hij van den vermomden Ulysses aannam, en waardoor hij zich—in zijn vrouwelijke kleeding—als man verried.

[72] Zie boven, aant. 66.

[73] Voor wond, hem, den koning, (van Myzië) toegebracht.

[74] Door de genezing, die hem (naar de uitspraak van het orakel) van dezelfde hand gewerd.

[75] vermaard.

[76] Rivier van Myzië.

[77] Thans met verscherping en afsluiting ter loops; (verg. trouwens, doorgaans, benevens, enz.).

[78] Rijmshalve voor plaatsen.

[79] voorbereiding, inleiding.

[80] drom.

[81] Koning van Ethiopië, die Priam was komen helpen.

[82] Thans in 't verlengde vertoonen zaamgetrokken.

[83] vorm, voorkomen.

[84] Zoo lees ik, naar Vondels doorgaande gewoonte, voor 't wanluidende latere zijn'r eige daad.

[85] laatste vrees.

[86] wakkerste, stoutste.

[87] rondborstig spreken.

[88] overwinning.

[89] In zijn oorspronkelijke beteekenis van verdriet ('t Lat. dolor).

[90] verheft, verheugt.

[91] Priamus.

[92] Gelijk steeds voor toen.

[93] Versta: levensadem, leven.

[94] Agamemnons vader en oom, Atreus en Thyestes.

[95] Door zijne grootmoeder, Thetis, als Zeegodin.

[96] Achilles' grootvader, die met Rhadamanthus en Minos de onderaardsche vierschaar vormde.

[97] Namelijk Calchas, tot wien hij zich thans wendt.

[98] Zaamgetrokken uit Godes, anders Gods.

[99] voor.

[100] prijs.

[101] leiden tot.

[102] "In dezen Rei wordt voorgesteld het schadelijk gevoelen der Epicureën en Stoïcynen; daar zich geen Kristen aan zal argeren, te min alzoo het hier met sommige gelijkenissen eer opgepronkt en verlicht wordt, als bewezen." (Vondel).

[103] verergere, afneme.

[104] echt- (d. i. eigenlijk wet-) genoot.

[105] Voor urn, lijkbus.

[106] Ontkennend.

[107] Het bekende, gevleugelde dichtpaard.

[108] Die van den Dierenriem.

[109] Als Maangodes.

[110] kromme.

[111] Verbeter: Voor korte wijl (spatium per breve).

[112] Thans niets.

[113] Voor ondeelbaar; verg. vroeger.

[114] Thans vreezen (verg. ons Godsvrucht, en 't Hoogd. Furcht en fürchten).

[115] Die van haar gemaal namelijk.

[116] Astyanax.

[117] belet, weêrhoudt.

[118] stand (verg. ge-stal-te).

[119] Thans konden.

[120] Verbeter mond.

[121] ijlenden, suffenden (verg. nog ons bazelen en verbazen).

[122] vroeger (tijdens zijn wijlen hier).

[123] De eigen, ware, wapenen van Peleus' zoon.

[124] Den daarmeê getooiden Patroclus.

[125] Ware daarmeê de val van Troje voldongen!

[126] ergens, gelijk nog in de volkstaal.

[127] over-edel.

[128] zwaaide, schudde.

[129] Thans zich verstrooyen; verg. bl. 113b, aant. 225.

[130] het leven verstrekt, behouden.

[131] maar.

[132] De ontfutseling van Astyanax.

[133] beveelt.

[134] Anders bij.

[135] verbergt.

[136] Latinisme voor elders.

[137] Ulysses.

[138] schrikwekkenden, onheilspellenden.

[139] Minder gelukkig voor dubbelzinnig.

[140] spruit.

[141] uitgedoofd.

[142] Voor zou eischen.

[143] zie me aan, houd mij.

[144] Voor weggerukt.

[145] Anders doeken, verschalken.

[146] Van Thetis bij Achilles; zie boven, bladz. 173.

[147] daagt; verg. vroeger.

[148] gunne.

[149] Voor 't licht ontberend; verg. aant. 355 op bladz. 24.

[150] Lat. voor nu gesust is.

[151] verzinnen.

[152] een volkomen Ulysses, in sluwheid zijner waard.

[153] Vrij onduidelijk voor om aan dien eisch tot afwerping te voldoen, anders om afgeworpen te worden.

[154] glansrijk, doorluchtig.

[155] Versta, naar de thans verouderde woordvoeging, hij is.

[156] Astyanax.

[157] 't beschikte, beschorene.

[158] Achilles nam. aan Priamus.

[159] ongebruikt.

[160] Met verkeerden klemtoon voor Amazóón.

[161] Door den geest gedreven Bacchante.

[162] staf.

[163] ontstellen.

[164] den ingang der Onderwereld.

[165] verhaast het lot.

[166] Wat begint gij.

[167] beheerscht; verg. boven, bladz. 168.

[168] Laertes, Ulysses' vader.

[169] Voor doen vluchten, verborgen.

[170] Thans verschoveling of (sterker) verschoppeling; de ware Hollandsche naam voor 't Fransche misérable.

[171] Rijmshalve voor oplegt, daar te laste leggen in gewijzigde beteekenis gebezigd wordt.

[172] Voor rechtsbewind.

[173] Priamus.

[174] Verg. boven, bl. 173.

[175] Thans verouderd voor woest of woedend.

[176] Laomedon.

[177] beter.

[178] van.

[179] ontstelde; zie boven.

[180] openlijk, flinkweg.

[181] onschuldige.

[182] Verouderd voor dapperheid.

[183] begeerige.

[184] Verouderd voor 't Fransche grootvader.

[185] bestieren.

[186] Thans hanteeren.

[187] kromme horen.

[188] Rijmshalve voor breekt met geweld af, stuit uw tranen, daar anders de tegenstelling met den volgenden versregel verloren gaat.

[189] vertraging.

[190] Voor Griekenland in 't algemeen.

[191] door den dood verloste.

[192] Gelijk.

[193] vol (verg. nog ons opgekropt).

[194] die van Hector nam.; verg. boven, blz. 176b, aant. 115.

[195] Voor assche, asch.

[196] Verkort voor mede, gelijk nog steeds in de spreektaal.

[197] al onze gevangenen.

[198] loof, loover.

[199] Thans bewonderd.

[200] Diana.

[201] Bij de beklimming der Titans.

[202] De Centaur of Paardmensch, met Achilles' opvoeding belast.

[203] Gelijk nog steeds in de spreektaal voor wier.

[204] Voor waait, gelijk reeds herhaaldelijk zweit voor zwaait.

[205] Bij de zoogenaamde Mysteriën of Geheimenissen van Eleuzis.

[206] echte (blijkens den Latijnschen text behoort het echter niet bij Ajax, maar bij Salamis).

[207] De zoogenaamde Olympische spelen.

[208] Versta: als slavinnen.

[209] Voor doe landen.

[210] Thans na, en hier rijmshalve gebezigd.

[211] Thans naar.

[212] netst.

[213] uitgedacht.

[214] het puik; zie vroeger.

[215] schoondochter; zie vroeger.

[216] onbehaaglijk.

[217] Voor dees.

[218] Germanisme voor eens.

[219] Voor koelbloedig.

[220] Polyxena.

[221] Germ. voor omlaag.

[222] Voor doen schieten.

[223] gespleten.

[224] van boven.

[225] wreed, hard.

[226] korte poos.

[227] Die hem nam. doodde.

[228] Verouderd voor: daar aanstonds nog, kort geleden.

[229] Thans der beproefde.

[230] meesters.

[231] Wel; verg. boven.

[232] Pyrrhus.

[233] Verouderd voor razernij, geestdrift.

[234] Als profetes.

[235] Ulysses.

[236] booze.

[237] voor.

[238] Achilles' grootvader. Rijmshalve schijnt Vondel het bloed (het geslacht) maar bij de wapenen (arma Achillis) genomen te hebben, maar heeft daardoor den zin bedorven. Achilles' wapenen toch waren Ulysses vereerd, aan wien ook Hecuba door 't lot was toegewezen; zie boven.

[239] zijn wapenen; zie de vorige aant.

[240] kreun mij des.

[241] voegt, past.

[242] Voor doodslag, moord.

[243] die er rond waren.

[244] Voor persoon.

[245] straf.

[246] Thans dan.

[247] valt het.

[248] De Noord-Westewind.

[249] Die met zijn zuster Helle, den naar haar gedoopten Helles-pont op den goudgevliesden ram overschreed.

[250] Deucalions gade.

[251] Voor stuk.

[252] dooden.

[253] Thans werpen (verg. daarentegen ons worden tegen 't oude werden).

[254] Naar zijn oorspronkelijke beteekenis ('t Lat. nepos) kleinzoon.

[255] Voor uitzicht.

[256] Verg. boven, bladz. 169a, aant. 3.

[257] bij voorkeur.

[258] Scheidel, scheiding.

[259] Astyanax; verg. boven, aant. 254.

[260] strak, effen, onbewogen.

[261] Voor priester.

[262] met stoute taal.

[263] wegtrekt.

[264] De Egyptische dwingeland.

[265] begraaft.

[266] gescheurd.

[267] gelaatstrekken.

[268] van vorm ontdaan.

[269] lijkt op, evenaart.

[270] Thans zelfde.

[271] zitplaatsen in 't schouwtooneel (amfitheater).

[272] uitbrenger.

[273] Voor stam.

[274] evenwel.

[275] Tevens.

[276] Helena's dochter.

[277] haar schoon.

[278] schemering.

[279] Gene.

[280] Voor stout, moedig.

[281] traag in 't dooden.

[282] Daarmeê, toen.

[283] zeildoek.

[284] klieft; verg. boven, bl. 182b, aant. 223.

[285] oude wijven.

[286] brengt om 't leven.

[287] vreest ge.

[288] voor de hand.

Correcties gemaakt door de bewerker

paginaoriginele tekstcorrectie
177ahuis!huis!"
Noot 167verwijzing onduidelijk.
Noot 256verwijzing onduidelijk, aant. 3 lijkt niet gerelateerd.
n 284182a182b





End of the Project Gutenberg EBook of De complete werken van Joost van Vondel, by 
Joost van den Vondel

*** END OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK DE COMPLETE WERKEN VAN JOOST ***

***** This file should be named 57073-h.htm or 57073-h.zip *****
This and all associated files of various formats will be found in:
        http://www.gutenberg.org/5/7/0/7/57073/

Produced by Frank van Drogen and the Online Distributed
Proofreading Team at http://www.pgdp.net


Updated editions will replace the previous one--the old editions will
be renamed.

Creating the works from print editions not protected by U.S. copyright
law means that no one owns a United States copyright in these works,
so the Foundation (and you!) can copy and distribute it in the United
States without permission and without paying copyright
royalties. Special rules, set forth in the General Terms of Use part
of this license, apply to copying and distributing Project
Gutenberg-tm electronic works to protect the PROJECT GUTENBERG-tm
concept and trademark. Project Gutenberg is a registered trademark,
and may not be used if you charge for the eBooks, unless you receive
specific permission. If you do not charge anything for copies of this
eBook, complying with the rules is very easy. You may use this eBook
for nearly any purpose such as creation of derivative works, reports,
performances and research. They may be modified and printed and given
away--you may do practically ANYTHING in the United States with eBooks
not protected by U.S. copyright law. Redistribution is subject to the
trademark license, especially commercial redistribution.

START: FULL LICENSE

THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE
PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK

To protect the Project Gutenberg-tm mission of promoting the free
distribution of electronic works, by using or distributing this work
(or any other work associated in any way with the phrase "Project
Gutenberg"), you agree to comply with all the terms of the Full
Project Gutenberg-tm License available with this file or online at
www.gutenberg.org/license.

Section 1. General Terms of Use and Redistributing Project
Gutenberg-tm electronic works

1.A. By reading or using any part of this Project Gutenberg-tm
electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to
and accept all the terms of this license and intellectual property
(trademark/copyright) agreement. If you do not agree to abide by all
the terms of this agreement, you must cease using and return or
destroy all copies of Project Gutenberg-tm electronic works in your
possession. If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a
Project Gutenberg-tm electronic work and you do not agree to be bound
by the terms of this agreement, you may obtain a refund from the
person or entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph
1.E.8.

1.B. "Project Gutenberg" is a registered trademark. It may only be
used on or associated in any way with an electronic work by people who
agree to be bound by the terms of this agreement. There are a few
things that you can do with most Project Gutenberg-tm electronic works
even without complying with the full terms of this agreement. See
paragraph 1.C below. There are a lot of things you can do with Project
Gutenberg-tm electronic works if you follow the terms of this
agreement and help preserve free future access to Project Gutenberg-tm
electronic works. See paragraph 1.E below.

1.C. The Project Gutenberg Literary Archive Foundation ("the
Foundation" or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection
of Project Gutenberg-tm electronic works. Nearly all the individual
works in the collection are in the public domain in the United
States. If an individual work is unprotected by copyright law in the
United States and you are located in the United States, we do not
claim a right to prevent you from copying, distributing, performing,
displaying or creating derivative works based on the work as long as
all references to Project Gutenberg are removed. Of course, we hope
that you will support the Project Gutenberg-tm mission of promoting
free access to electronic works by freely sharing Project Gutenberg-tm
works in compliance with the terms of this agreement for keeping the
Project Gutenberg-tm name associated with the work. You can easily
comply with the terms of this agreement by keeping this work in the
same format with its attached full Project Gutenberg-tm License when
you share it without charge with others.

1.D. The copyright laws of the place where you are located also govern
what you can do with this work. Copyright laws in most countries are
in a constant state of change. If you are outside the United States,
check the laws of your country in addition to the terms of this
agreement before downloading, copying, displaying, performing,
distributing or creating derivative works based on this work or any
other Project Gutenberg-tm work. The Foundation makes no
representations concerning the copyright status of any work in any
country outside the United States.

1.E. Unless you have removed all references to Project Gutenberg:

1.E.1. The following sentence, with active links to, or other
immediate access to, the full Project Gutenberg-tm License must appear
prominently whenever any copy of a Project Gutenberg-tm work (any work
on which the phrase "Project Gutenberg" appears, or with which the
phrase "Project Gutenberg" is associated) is accessed, displayed,
performed, viewed, copied or distributed:

  This eBook is for the use of anyone anywhere in the United States and
  most other parts of the world at no cost and with almost no
  restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or re-use it
  under the terms of the Project Gutenberg License included with this
  eBook or online at www.gutenberg.org. If you are not located in the
  United States, you'll have to check the laws of the country where you
  are located before using this ebook.

1.E.2. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is
derived from texts not protected by U.S. copyright law (does not
contain a notice indicating that it is posted with permission of the
copyright holder), the work can be copied and distributed to anyone in
the United States without paying any fees or charges. If you are
redistributing or providing access to a work with the phrase "Project
Gutenberg" associated with or appearing on the work, you must comply
either with the requirements of paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 or
obtain permission for the use of the work and the Project Gutenberg-tm
trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or 1.E.9.

1.E.3. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is posted
with the permission of the copyright holder, your use and distribution
must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any
additional terms imposed by the copyright holder. Additional terms
will be linked to the Project Gutenberg-tm License for all works
posted with the permission of the copyright holder found at the
beginning of this work.

1.E.4. Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg-tm
License terms from this work, or any files containing a part of this
work or any other work associated with Project Gutenberg-tm.

1.E.5. Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this
electronic work, or any part of this electronic work, without
prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with
active links or immediate access to the full terms of the Project
Gutenberg-tm License.

1.E.6. You may convert to and distribute this work in any binary,
compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including
any word processing or hypertext form. However, if you provide access
to or distribute copies of a Project Gutenberg-tm work in a format
other than "Plain Vanilla ASCII" or other format used in the official
version posted on the official Project Gutenberg-tm web site
(www.gutenberg.org), you must, at no additional cost, fee or expense
to the user, provide a copy, a means of exporting a copy, or a means
of obtaining a copy upon request, of the work in its original "Plain
Vanilla ASCII" or other form. Any alternate format must include the
full Project Gutenberg-tm License as specified in paragraph 1.E.1.

1.E.7. Do not charge a fee for access to, viewing, displaying,
performing, copying or distributing any Project Gutenberg-tm works
unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9.

1.E.8. You may charge a reasonable fee for copies of or providing
access to or distributing Project Gutenberg-tm electronic works
provided that

* You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from
  the use of Project Gutenberg-tm works calculated using the method
  you already use to calculate your applicable taxes. The fee is owed
  to the owner of the Project Gutenberg-tm trademark, but he has
  agreed to donate royalties under this paragraph to the Project
  Gutenberg Literary Archive Foundation. Royalty payments must be paid
  within 60 days following each date on which you prepare (or are
  legally required to prepare) your periodic tax returns. Royalty
  payments should be clearly marked as such and sent to the Project
  Gutenberg Literary Archive Foundation at the address specified in
  Section 4, "Information about donations to the Project Gutenberg
  Literary Archive Foundation."

* You provide a full refund of any money paid by a user who notifies
  you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he
  does not agree to the terms of the full Project Gutenberg-tm
  License. You must require such a user to return or destroy all
  copies of the works possessed in a physical medium and discontinue
  all use of and all access to other copies of Project Gutenberg-tm
  works.

* You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of
  any money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the
  electronic work is discovered and reported to you within 90 days of
  receipt of the work.

* You comply with all other terms of this agreement for free
  distribution of Project Gutenberg-tm works.

1.E.9. If you wish to charge a fee or distribute a Project
Gutenberg-tm electronic work or group of works on different terms than
are set forth in this agreement, you must obtain permission in writing
from both the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and The
Project Gutenberg Trademark LLC, the owner of the Project Gutenberg-tm
trademark. Contact the Foundation as set forth in Section 3 below.

1.F.

1.F.1. Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable
effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread
works not protected by U.S. copyright law in creating the Project
Gutenberg-tm collection. Despite these efforts, Project Gutenberg-tm
electronic works, and the medium on which they may be stored, may
contain "Defects," such as, but not limited to, incomplete, inaccurate
or corrupt data, transcription errors, a copyright or other
intellectual property infringement, a defective or damaged disk or
other medium, a computer virus, or computer codes that damage or
cannot be read by your equipment.

1.F.2. LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the "Right
of Replacement or Refund" described in paragraph 1.F.3, the Project
Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project
Gutenberg-tm trademark, and any other party distributing a Project
Gutenberg-tm electronic work under this agreement, disclaim all
liability to you for damages, costs and expenses, including legal
fees. YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT
LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE
PROVIDED IN PARAGRAPH 1.F.3. YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE
TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE
LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR
INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH
DAMAGE.

1.F.3. LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a
defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can
receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a
written explanation to the person you received the work from. If you
received the work on a physical medium, you must return the medium
with your written explanation. The person or entity that provided you
with the defective work may elect to provide a replacement copy in
lieu of a refund. If you received the work electronically, the person
or entity providing it to you may choose to give you a second
opportunity to receive the work electronically in lieu of a refund. If
the second copy is also defective, you may demand a refund in writing
without further opportunities to fix the problem.

1.F.4. Except for the limited right of replacement or refund set forth
in paragraph 1.F.3, this work is provided to you 'AS-IS', WITH NO
OTHER WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT
LIMITED TO WARRANTIES OF MERCHANTABILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE.

1.F.5. Some states do not allow disclaimers of certain implied
warranties or the exclusion or limitation of certain types of
damages. If any disclaimer or limitation set forth in this agreement
violates the law of the state applicable to this agreement, the
agreement shall be interpreted to make the maximum disclaimer or
limitation permitted by the applicable state law. The invalidity or
unenforceability of any provision of this agreement shall not void the
remaining provisions.

1.F.6. INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the
trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone
providing copies of Project Gutenberg-tm electronic works in
accordance with this agreement, and any volunteers associated with the
production, promotion and distribution of Project Gutenberg-tm
electronic works, harmless from all liability, costs and expenses,
including legal fees, that arise directly or indirectly from any of
the following which you do or cause to occur: (a) distribution of this
or any Project Gutenberg-tm work, (b) alteration, modification, or
additions or deletions to any Project Gutenberg-tm work, and (c) any
Defect you cause.

Section 2. Information about the Mission of Project Gutenberg-tm

Project Gutenberg-tm is synonymous with the free distribution of
electronic works in formats readable by the widest variety of
computers including obsolete, old, middle-aged and new computers. It
exists because of the efforts of hundreds of volunteers and donations
from people in all walks of life.

Volunteers and financial support to provide volunteers with the
assistance they need are critical to reaching Project Gutenberg-tm's
goals and ensuring that the Project Gutenberg-tm collection will
remain freely available for generations to come. In 2001, the Project
Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure
and permanent future for Project Gutenberg-tm and future
generations. To learn more about the Project Gutenberg Literary
Archive Foundation and how your efforts and donations can help, see
Sections 3 and 4 and the Foundation information page at
www.gutenberg.org Section 3. Information about the Project Gutenberg
Literary Archive Foundation

The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non profit
501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the
state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal
Revenue Service. The Foundation's EIN or federal tax identification
number is 64-6221541. Contributions to the Project Gutenberg Literary
Archive Foundation are tax deductible to the full extent permitted by
U.S. federal laws and your state's laws.

The Foundation's principal office is in Fairbanks, Alaska, with the
mailing address: PO Box 750175, Fairbanks, AK 99775, but its
volunteers and employees are scattered throughout numerous
locations. Its business office is located at 809 North 1500 West, Salt
Lake City, UT 84116, (801) 596-1887. Email contact links and up to
date contact information can be found at the Foundation's web site and
official page at www.gutenberg.org/contact

For additional contact information:

    Dr. Gregory B. Newby
    Chief Executive and Director
    gbnewby@pglaf.org

Section 4. Information about Donations to the Project Gutenberg
Literary Archive Foundation

Project Gutenberg-tm depends upon and cannot survive without wide
spread public support and donations to carry out its mission of
increasing the number of public domain and licensed works that can be
freely distributed in machine readable form accessible by the widest
array of equipment including outdated equipment. Many small donations
($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt
status with the IRS.

The Foundation is committed to complying with the laws regulating
charities and charitable donations in all 50 states of the United
States. Compliance requirements are not uniform and it takes a
considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up
with these requirements. We do not solicit donations in locations
where we have not received written confirmation of compliance. To SEND
DONATIONS or determine the status of compliance for any particular
state visit www.gutenberg.org/donate

While we cannot and do not solicit contributions from states where we
have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition
against accepting unsolicited donations from donors in such states who
approach us with offers to donate.

International donations are gratefully accepted, but we cannot make
any statements concerning tax treatment of donations received from
outside the United States. U.S. laws alone swamp our small staff.

Please check the Project Gutenberg Web pages for current donation
methods and addresses. Donations are accepted in a number of other
ways including checks, online payments and credit card donations. To
donate, please visit: www.gutenberg.org/donate

Section 5. General Information About Project Gutenberg-tm electronic works.

Professor Michael S. Hart was the originator of the Project
Gutenberg-tm concept of a library of electronic works that could be
freely shared with anyone. For forty years, he produced and
distributed Project Gutenberg-tm eBooks with only a loose network of
volunteer support.

Project Gutenberg-tm eBooks are often created from several printed
editions, all of which are confirmed as not protected by copyright in
the U.S. unless a copyright notice is included. Thus, we do not
necessarily keep eBooks in compliance with any particular paper
edition.

Most people start at our Web site which has the main PG search
facility: www.gutenberg.org

This Web site includes information about Project Gutenberg-tm,
including how to make donations to the Project Gutenberg Literary
Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to
subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks.