Het is nu vier jaar geleden, dat ik bij Drouot in den Haag voor het eerst boeddhistische beeldjes zag. Ze waren van groven steen, en niet bizonder fijn van kleur en lijn,
maar ik voelde er toch iets liefs van. De kleineren stelden eene vrouw voor, op een
lotus gezeten, in wit gewaad met een kindje op den arm. De grooteren dezelfde vrouw,
op een zetel in een rots, met aan weerszijden een kind, en nog een op den arm. Naast
haar, links, een vaasje met bloemen, ook wel eens met een enkel takje, waarmede zij
verondersteld wordt dauw (Amrîta) te sprenkelen, en rechts een vogel, ter hoogte van
haar schouder. Ik vond in deze vrouw zulk een gelijkenis met beeldjes van de [12]Heilige Maagd, dat ik vermoedde, dat zij eene oostersche Maria was. Er was iets zachts
en teeders in, door de ruwe vormen heenschijnend, dat mij aantrok, en ik zette zulk
een beeldje op mijn schrijftafel, waar enkel mooie dingen mogen staan, opdat ik mij
rustig en vertrouwd blijf voelen, even opkijkend van mijn werk.
Hoe heerlijk voor mij te bedenken, welk schitterend liefs en subliems mij is gekomen
van deze vrouwenfiguur; hoe op dit ruwe, eenvoudige beeldje àl mooiere en mooiere
zijn gevolgd, hoe de grove lijnen van dat weinig zeggende gezicht daarin zijn geworden
zacht en aetherisch als gebeden, hoe de harde, schelle steen is geworden een fijn,
transparant porselein, een mirakel van tot materieloozen zieleglans ópreinende stof,
hoe het eerst nog menschelijke gezicht is geworden tot een revelatie van Godheid,
mij aanziende met groote, stille oogen, van ziel tot ziel!
Waar in het Westen de gebeden der donkere volkeren opgaan naar de lichte, lelieblanke
Moeder-Maagd, gekleed in den zuiveren schijn van haar kuischheid, teeder houdende
boven de wereld het schuldeloos Godskind, dat de zonden der stervelingen met zijn
bloed zal boeten; waar in majestueuze paleizen van adoratie het eeuwig-glimlachend
beeld [13]der Moeder Gods troont, in ongenaakbare staatsie, op van goud en juweelen schitterende
altaren, in een gewijde atmosfeer van wierook en gebeden, daar licht het éven virginaal
reine beeld van de Godin der Genade boven de duistere zondenwereld der oostersche
Aziaten; biddende scharen liggen geknield, priesteren in goud-omzoomde gewaden zingen
sombere Soetra’s met monotone melodieën, statig als het ruischen der zee, en zij zweeft
hoog in de witte wolken, in een blank gewaad van aether, schijnend van een maneglans,
en sprenkelt zoeten dauw van genade in den chaos der menschelijke smarten. En vrouwen
op aarde liggen geknield in het stof, smeekend om vruchtbaarheid van nieuw leven,
en zij heft een zacht-lachend kindje op boven de devote in deemoed, en belooft zegen
aan haren schoot.
Een Maagd, in zachtlucht gewaad van divien licht, een rayonnant blanke verschijning
in de sombere rijen der ontzaglijk strenge boeddhistische goden, een opperste openbaring van vrouwelijke genade, van troost, van vergeving,
onder de donkere mysterieën van het onverbiddelijk Karma; het neêrgaande, neigende,
zacht-zegenende in het rotsharde, strenge, rechte; zoo is in het chineesche boeddhisme
die figuur van de Boeddha van de [14]liefde en het medelijden, met dien zacht zangerigen naam als het zingen van een viool,
van Kwan Yin, de Godin der Genade.1
Het is zeer bizonder, en nooit voldoende verklaard, hoe onder de goden van het boeddhistische pantheon eene vrouwelijke figuur in China een allereerste plaats inneemt, en een
figuur, van welke men in het geheele boeddhisme van Azië nergens eene volkomen gelijkenis
terugvindt. De meeste sinologen hebben gezegd, dat zij niets is dan eene chineesche
varieteit van de indische Avalokites’vara, die vooral in Thibet wordt aangebeden.
Het is niet mijn doel, hier eene studie te maken over de afkomst van de Kwan-Yin-figuur
in het chineesche boeddhisme, die beter in een sinologisch tijdschrift zou thuis behooren,
maar heel in ’t kort wil ik er toch even enkele dingen van zeggen. Volgens de meeste
sinologen en oriëntalisten is Kwan Yin (Kwan=Zien, Yin=Geluid, gebeden), eene chineesche vertaling van Avalokites’vara,2 [15]d.i. de neder (ava)- ziende (alôkia) vorst of Heer (is’vara). Volgens professor de Groot
hebben de chineezen dit Avalokites’vara verward tot Avalokita-svara, en dit beteekent
„die nederziet” (Kwan) op geluiden, tonen (Yin, svara), gebeden. Avalokites’vara heeft
echter bij de Indiërs bijna uitsluitend mannelijke attributen, zegt professor de Groot
terecht, en hij leidt uit de vrouwelijke figuur van Kwan Yin af, dat zij oorspronkelijk
een voor-boedhistische godheid was van de oude chineezen. Dit komt mij het waarschijnlijkste voor, ook om
andere redenen. Monier Williams, er op wijzende, dat ieder der hindoe-goden zijn vrouwelijk
evenbeeld—sakti—had, zegt dat Kwan Yin correspondeert met de figuur van Siva’s vrouw,3 zoodat dan daaruit haar vrouwengedaante zou verklaard zijn.
Ik zal mij hierin niet verder verdiepen, daar het tot mijn mooi-vinden van de Kwan-Yin-idee
er weinig toe afdoet of zij uit Indië dan wel uit China afkomstig is, en ik meer de
schoonheid en [16]de mij door haar gedane emoties van chineesche menschen en godsdiensten en dingen
wil geven dan de wetenschap, die mij slechts hulpmiddel is.
Wat wel het allerverschrikkelijkste is in het boeddhisme is de leer van Karma, of,
zooals de chineezen het noemen, Yin Kwo (Oorzaak en Gevolg), de wet, dat het goede
en het kwade zich eeuwiglijk zelf weer produceeren, en die van het menschenleven een
noodlot maakt, vooraf bestemd door daden en gedachten uit vorige levens. Wèl wordt
hierdoor op bizondere wijze verklaard, dat àlles wat voor ons in dit leven onrecht
schijnt toch nog recht kan zijn, als boete voor vroegere zonden, maar het is zwart
en hard om de onverbiddelijkheid en het vergevinglooze. Daarom is des te meer liefelijk
die witte, zachte vrouw, in dat zoet-wuivende gewaad, die van weening wordt bevangen
door het ontzaglijk lijden der menschen, al is het door hun eigen Karma zoo bestemd,
en die door de intense kracht van hare tot daad geworden liefde de verdoemde zielen,
knarsetandende in hellepijn, met millioenen overvoert naar de reine gewesten der zondeloozen,
glimlachend van vrede.
De overeenkomst van Kwan Yin met de Heilige [17]Moeder is zóó treffend, dat men wel eens eene oostersche Maria in haar heeft willen
zien.4 Vooral het kindje, dat zij op den arm draagt, en hare geheele gedaante, gaven daar
aanleiding toe. Bij nadere studie blijkt duidelijk, dat er niet het minste verband,
bestaat tusschen de twee diviene figuren, voor zoover hun afkomst en hun beteekenis
aangaat, maar dat, door een onverklaarbaar wonder, de aanbidding van beide eene kunst
deed geboren worden, die aan beide dezelfde gratie, hetzelfde allerliefelijkst vrouwelijke,
essentieel moederlijke en toch onbevlekt virginale gaf. Ik heb Kwan Yinbeelden gezien,
die, in eene roomsch-katholieke kerk geplaatst, de geloovigen op de knieën zouden
doen zinken. Ik heb een beeldje van oud ivoor, dat in Italië voor een oud Mariabeeldje
zou gekocht worden door kenners. De vrouwenfiguur staat heel recht en statig, in een
langen mantel met geornamenteerde randen, en houdt op den linkerarm een kindje, dat met een bloem speelt. Het hoofdje
van het kindje is zoo fijn en teeder gemodelleerd, alles is zoo bezorgd en gevoelig
afgewerkt, dat alleen een diep religieus gevoel de [18]lijntjes en omtrekjes zóo, als biddend, kon uitdroomen, en men heeft hier hetzelfde
in-vrouwelijk en moederlijk vrome, dat de beste Mariabeelden hebben, in een zoogenaamd
heidensch beeld, in het Oosten van een geheel ander werelddeel gemaakt. Waar in het
Westen heilige plaatsen zijn met wonderbeeldjes, die zieken genezen en mirakelen doen,
heeft men in China dezelfde beroemde Kwan Yinbeeldjes, die den omtrek beschermen,
die, door het geweld ontvoerd, vanzelf weer op hunne oude plaats terugkomen, en die
blinden het licht, dooven het gehoor, lammen de beweging geven. Wordt het altaar van
Maria met bloemen, goud en zilver versierd, in ’t midden van kaarsen en wierook, het
beeld van Kwan Yin wordt omhangen met fijne zijden mantels, en krijgt een schitterende
kroon, groote, roode kaarsen branden voor haar, droomerig dampen wierookstokjes hun
blauwe wolkjes voor haar op, en uit slanke, ranke vazen zien groote lotussen haar
peinzend aan. En, als om het wonder te volmaken, het ritueel der boeddhistische priesteren, hunne kniebuigingen, hunne processies, hunne gewaden, tot zelfs hunne
gezangen toe, vertoonen de grootste overeenkomst met de ceremonieën in de roomsche
kerken.
De chineezen zijn een volk, dat wel het minst [19]van alle mij bekende volken gevoel heeft voor het divien-vrouwelijke, in welk de grootste
westersche dichters de directe revelatie van het goddelijke zagen, en door het aanschouwen
waarvan zij zich dat goddelijke niet alleen van de aangebeden vrouw, maar van zichzelf
en de geheele menschheid bewust werden. Zijn er in de chineesche literatuur al aandoenlijke
gevallen te vinden van gehechtheid tusschen man en vrouw, het idee Liefde in de allerhoogste
beteekenis is in China onbekend, voor zoover gepersonifiëerd in eene vrouw. Liefde tusschen man en vrouw, zoo zuiver geestelijk en tot puren godsdienst
geworden als bv. in Dante’s Divina Commedia, is een idee, dat in geen enkel chineesch hart ingang zou vinden, aangezien het geheel
buiten de orde der in China bekende ideeën ligt. De physieke bekoring, desnoods samen
met genegenheid, en altijd samen met kuischheid, trouw en gehoorzaamheid, is wat de
chinees in eene vrouw begeerlijk ziet. Maar het idee van „het vrouwelijke” op zichzelf,
als een abstract idee, voorstellende iets zoo smetteloos reins als een blauwen lentehemel,
een blank besneeuwd veld, eene doodstille, klaarspiegelende zee, is in China onbekend.
Het vrouwelijke in China correspondeert met het begrip „duister” [20](Yin), het zware, stoffelijke, dat naar de aarde zonk toen de chaos zich opende, terwijl
het „licht” (Yang), waartoe het mannelijke principe behoort, lucht ópzweefde en den
hemel vormde. Het vrouwelijke is volgens chineesche begrippen het inferieure, het
bevlekte in vijf bevlekkingen, die in de hellen met verzinken in een bloedrivier worden
geboet; de vrouw is de in pijn en zonde barende, goed voor de voortbrenging van het
geslacht, en het bereiden van voedsel en kleederen.5
Daarom is het wèl wonder, dat de verbeelding van dit volk, dat het divien vrouwelijke
niet begrijpt en daarom inferieur is aan de europeesche, een volk, dat de vrouw voorstelt
als de personificatie van het principe „duister”, een zoo wonder-teêre, van liefelijk-reine
vrouwelijkheid glanzende figuur als Kwan Yin heeft gecreëerd.
En, wel het meest miraculeuze van alles, de kunstenaars van China, die haar beeld
in steen, porselein of hout, in krijt of kleuren weergaven, zooals zij haar in hunne
aanbidding zagen, zij maakten een vrouw, die in geen enkel opzicht op de typen de
chineesche vrouw gelijkt, een vrouw, [21]rijzig en recht-statig, schrijdende met majestueuzen stap, in een kuisch, zacht-wuivend
gewaad, dat geen vrouw in China draagt, of wel zittende in wijd-uitvallende gewade-plooien
als St. Barbara van Van Eyck, het lijf een weinig voorovergebogen, als neêrneigende
tot het leed der menschen beneê, met blanke, effen borst, die niet-ontwikkeld is,
als van een heel jong meisje, en een gelaat, waarin àl wat fysieke bekoring heeft
volkomen weg is, en waarover een schijn glanst van zuivere ziele-essence. Een vrouw,
om voor op de knieën te vallen en het hoofd biddend te verbergen in de plooien van
haar gewaad, een vrouw met oogen, om de duisterste onbewustheden van de ziel te verreinen
en te doen schitteren van haar licht, een vrouw met handen, om zacht op een brandend
hoofd te leggen en te plooien tot eindeloos teeder gebaar van vergeving, een vrouw,
als de vernietiging van de fysieke verlangens, die stomgeslagen terugsidderen voor
haar heilig blank gewaad, en de verheerlijking van het zuiver-geestelijke, van Het
Vrouwelijke als de revelatie van God.—Heeft in de westersche kunst het beeld van de
Heilige Maria op schilderijen of in statuën nog dikwijls het te lief-aanvallige, het
te begeerlijke, dat de adoratie van een priester onbewust [22]verlangen van een minnaar zou doen worden, de meeste oude Kwan Yinbeelden zijn zoo
wonderrein uitgevoerd, dat niet de vaagste gedachte aan de vleeschelijke vrouw haar
zou durven naderen. Zij heeft geen mollige, ronde vormen, haar zwarte lokken vallen
niet lang uit, golvend over haar schouders, geen glimlach beroert haar mond. Haar
lichaam is als de pure incarnatie in opperste openbaring van het idee ziel in stof,
en een kuisch, blank gewaad omvouwt het zacht, uitvallend in groote, wijze plooien.
Hare oogen staren streng en rustig naar één punt, als verloren in meditatie; haar
ooren zijn lang, met dikke lobben, haar kin onmerkbaar klein, haar wangen teêr als
bloemebladen. Het haar is opgemaakt in een wrong, hoog op het hoofd, zoo fijn dat
ieder haartje apart glanst als een straaltje licht; het wordt opgehouden door een
langen naald, en rust van voren op een kroontje met paarlen. In het voorhoofd schittert
de zieleparel—She Li Tsz’—die in de intense meditatie is omhoog gerezen, en daar straalt
van zuiver goddelijk licht; op haar vlakke, spiegelreine borst schittert het kruis
Svastika in een krans van paarlen.
Des te wonderlijker is deze gevoelige, pure vrouwenfiguur in een land als China, omdat
de [23]meeste taoïstische6 goden, die gelijk met de boeddhistische aangebeden worden, en waaronder de god van
den Oorlog—Kouan Ti—wel de voornaamste is, in ’t geheel geen sereene figuren zijn,
maar woeste, bijna wanstaltige gedaanten, met grimmig, wild gezicht, een langen baard
en dreigende oogen. De vier groote wachters, die aan den ingang van iederen tempel
staan, zijn kolossale, afschrikwekkende beelden, grijnzend, en onheilspellend van
gebaar. Maar deze zijn dan ook uitvindingen van den lateren tijd en niet meer, zooals
Shakyamuni zelf zeide, simpele symbolen van een idee. Een boeddhabeeld is oorspronkelijk
de plastiek van de essentieele leer. In de immens rustige trekken van het gelaat is
de geheele leer gegeven van de verreining der ziel en de bevrijding der hartstochten,
en den stil-starenden blik der half-toeë oogen ziet de aandachtig geloovige gericht
naar de verre horizonnen van het eindeloos Nirvana. In de kuische [24]neêrdaling van een arm en de uitgestrekte hand, met de palm naar buiten, is in zéér
simpele lijnen uitgedrukt het medelijden, de chariteit voor de menschheid, in het
sublieme gebaar van een opgeheven hand, met drie vingers óp en de punten van duim
en wijsvinger samen, is eene geheele prediking van de beste dingen der leer duidelijk
te voelen. De boeddhistische beelden waren oorspronkelijk volstrekt geen afgoden,
maar zuivere symbolen, symbolistische plastiek van de abstracte, hoogste realiteit.—Zij
waren dan ook kunst, in den hoogsten zin van het woord, want alle kunst was oorspronkelijk
symbool, en werd gemaakt van adoratie voor het goddelijke.
Men is zoo algemeen gewoon, van oude boeddhistische beelden te spreken als van afgoden,
of wel van curiositeiten, of bibelots. Maar na veel—o zoo genotvol—zien van zulke
beelden heb ik heel duidelijk in mij gevoeld, dat zij een beteren naam verdienen,
want zij zijn echte, zuivere kunst. Zij zijn gemaakt door kunstenaars,—simpele menschen,
van eigen grootheid onbewust; iedere omtrek, ieder lijntje, ieder vormpje is geboren
uit adoratie, en zij zijn onsterfelijk als de beste oud-egyptische beelden en de reinste
creaties der primitieven.—Zij zijn op de uiterste grens van [25]geest en stof, en geven in stof zichtbaar weêr de onstoffelijke en onzichtbare idee
van de goddelijke ziel. Zoo als het sereene, eindeloos kalme gelaat van een oud boeddhabeeld
moet wel het gezicht zijn van den uítgeleden, verreinden asceet, als zijn ziel, opzwevende
in het eeuwig Nirvana, nog éven den afglans van haar licht scheen op het in ’t stof
achtergelaten lichaam. Het aandachtig zien naar zulke wonderen van religieuze kunst
als oude boeddhabeelden van brons of porselein leert veel meer van het boeddhisme
dan het lezen van vele soetra’s. Want het onzichtbare ziet u hier aan, met stil-starende
oogen, en de materielooze ziel schijnt voor u op in deze simpele figuur van een tot
een gebed van strenge lijnen en aetherische vormen geworden lichaam.
En dit heeft deze kunst voor boven die der afbeelding van den Christus, dat zij niet
geeft het lijden, maar het hoogste geluk, niet de bloedende pijn, maar de verlossing,
niet den kruisdood, maar de opstanding, het suprême moment, als de bevrijde ziel wègdroomt
in het eindelooze.
Eigenaardig is het feit, dat, volgens een chineesch [26]werk uit de zeventiende eeuw, waaruit ik een en ander zal overnemen, Kwan Yin voornamelijk
zich op aarde geïncarneerd heeft om het vrouwelijk deel der menschheid te komen verlossen,
dat slechter was dan het mannelijke. Ik zal uit het curieuze werk: „De oorspronkelijke
echte soetra van het overvoeren van Kwan Yin” een en ander van de oorspronkelijke
legende van Kwan Yin aanhalen. Het is een wonderlijk boek, waarin de drie leeren,
confucianisme, boeddhisme en taoïsme broederlijk naast elkaar voorkomen, en dat den
lezer op voorname punten dikwijls in den steek laat, juist als het er op aankomt, maar zeer karakteristiek
chineesche volksideeën over godsdienst weêrgeeft.7 Zij wordt er in voorgesteld, zwevende in het groote hemelpaleis Ta Lo, in allerhoogste
zaligheid, gezeten in den lotus der acht kostbaarheden.
Zij was in eindeloos genieten. Haar oneindig [27]vér-ziend oog zag, hoe in het Oostelijk Land de menschen in begeerte waren naar wijn,
schoonheid en schatten, zéér dwalende. In hun hart was opgesloten de lust naar roem
en geld, en zij waren bevlekt van zonde. De groote Wet wentelt rond, en straft en
beloont op duizenderlei wijzen. De menschen leven als beschonkenen, in een droom,
en sterven. Hunne beenderen worden verstrooid, talloos als bergen. Het slechte straft
zichzelf zonder einde. De Eerwaardige voelde, voor zij het zelf wist, een groot medelijden
in haar liefdevol hart en sprak: „Vanaf het openen van den chaos tot op dezen dag
heb ik de menschen geholpen, heb ik het Oostelijk Land hervormd, heb ik ze overgevoerd
door vele gevaren, en ze tot bewustzijn gebracht. Thans, tegen het einde der Chow
dynastie8, is het menschelijk hart in groote verwarring, vol doodslag en overspel. De hemel
ziet het slechte van al deze levenden. Hoe dit zwarte principe te verdrijven en te
versmelten, dat opwolkt in het ledig?
„Ik zie onder de mannen er wel, die weten en zich bewust zijn van de rede der drie
Leeren9, [28]wien het goede helder is, en die uit hunnen Oorsprong putten. Maar helaas! de vrouwen
is niet duidelijk de omwenteling der wet, en wát hun op de wereld verboden is. Zij
zijn tot het uiterste gevallen. Als ik goed nadenk over de bitterheid van het stof
der wereld is het een ding van medelijden en zuchten. Ik kan niet beter doen, dan
op aarde neêrdalen in het lichaam van een meisje, om de ramp der vijf bevlekkingen
te verdrijven, een’ anderen grondslag te leggen voor het nageslacht en te maken, dat
ook vrouwen en meisjes het kwade weten, en over de zonden heenkomen. Zóo ontkomen
zij ook aan de omwenteling des levens10 en wordt hun de straf van den bloedstroom der hellen bespaard. Dan kunnen zij den
weg van de bewustwording bestijgen, en het opperste geluk genieten in de hoogere regionen.
Dit zij mijn wensch.”
Toen deed zij de volgende bede aan Kin Mu, de Gouden Moeder van den Jaspis-Vijver,11 de eindelooze en eerwaardige, en zeide:
[29]
„—Ik heb U slechts dit te zeggen, dat ik heden de tallooze menschen op aarde in verleiding
en dwaling zie. Dit moet ophouden, en zij moeten op het goede Pad komen; zij moeten
weten, hoe zich te bekeeren, hoe uit de poorten van leven en dood te treden, en uit
de bittere zee. Dit werk moet ik volbrengen.”
Kin Mu zeide: „De menschen op aarde zijn verdwaald van hunnen Oorsprong.12 Zij beleedigen de drie Kostbaarheden.13
„Zij slaan de priesters, schelden op de leer, en verguizen de wetten der boeddha’s.
Hun is het zoet, zoo diep te vallen. Het is een karrewei, ze te vermanen en te bekeeren.”—
Maar Ts’z’ Fang14 smeekte schreiende:
„Genadevolle, gouden Moeder, open wijd uwe [30]eindelooze liefde. Sta mij toe, op de aarde neder te dalen! Ik zal de harten der menschen
volmaken. Ik zal zwoegen om ze te vermanen, totdat zij vanzelf terugkeeren en veranderen.”
Toen sprak de Gouden Moeder. „Als gij dan absoluut wilt nederdalen in het stof en
de misère der tijden, dan is dat nú niet meer dezelfde zaak als vroeger. Gij zult
heel precies op uw hart moeten passen om niet (zelf) in de zee der bitterheden15 te vallen en uw vroegere Karma niet te bederven. Grif dít met zorg in uw hart! Later
zal ik Jên Teng16 bevelen om u het rechte Pad te wijzen, opdat gij weer tot het Licht kunt terugkeeren.”
Toen boog de Eerwaardige diep het hoofd en dankte voor die eindelooze liefde.
Het viel haar hard, de hemelsche regionen van licht en rust te verlaten, maar zij
voelde een zoo groot medelijden, dat zij meer en meer neeg naar het leed der menschen.
Toen besloot zij zich te incarneeren als een koningsdochter. Over het rijk [31]Hing Lim17 regeerde toen koning Miao Tsjoang met zijne vrouw Peh Ya, die hem twee dochters had
gebaard, Miao Yuen en Miao Yin.18—Op zekeren nacht zag de koningin in een’ droom een groot Licht tot haar nederdalen,
en haar schoot had ontvangen.
Licht en duisternis gaan voorbij, snel als pijlen, dagen en maanden wikkelen af als
een weefgetouw, en weldra was de onbevlekte dracht voldragen, en baarde de koningin
een prinses.
Zij werd genoemd Miao Sjen, de Schoone Deugd. Vanaf den nacht, dat de koningin ontvangen
had, kreeg zij een afschuw van vleesch en onreine planten.19 En van jongsaf aan dronk de prinses geen melk van vrouwen of moederdieren, die zulke
planten gegeten hadden. Miao Sjen groeide op tot vijftien, zestien jaar, en had haren
Oorsprong rein gehouden. Haar hart was vol heiligen geest als dat van géén ander.
Wat ze ook voor boeken las, zij wist den inhoud uit haar hoofd als zij ze eens gelezen
had.
[32]
Op zekeren dag zeide koning Tsjoang tot zijne vrouw: „Miao Yin en Miao Yuen hebben
nu reeds een’ echtgenoot gekozen. Miao Sjen is nu zestien jaar, en moet dus den gelukkigen
huwelijksdag gaan bepalen. Zij moet de huwelijkstrappen20 laten gereedmaken om een’ man te kiezen, op wien zij haar geheele leven kan steunen.”
De bruidsmeisjes gingen nu Miao Sjen roepen, en haar vader zeide haar, wat hij van
haar wenschte.
Maar de prinses antwoordde—in verzen—met de volgende woorden: „Het is heel moeilijk
voor mij, de liefde te beloonen, die U mij tien maanden onder het hart deed dragen.
Drie jaren hebt gij mij vol toewijding gezoogd en gevoed. Gij hebt mij handel en wandel
geleerd. Een voor een hebt gij mij de drie gehoorzaamheden21 en de vier goede eigenschappen22 onderwezen. Ik heb gezien, dat deze roode aarde van het stof [33]slecht en valsch is. De menschen behooren als onderdanen getrouw, als kind ouderlievend
te zijn. Maar dag aan dag gaan voorbij dat zij zich bevlekken. Ik geloof dat alles
op aarde in stukken ligt gebroken. Ik wil geen echtgenoot kiezen. Ik wil mijn ziel
verreinen, mijn Karma verzorgen, en uit de zee der ellenden ontkomen.”
Koning Tsjoang keek vreemd op toen hij zijne dochter zoo hoorde spreken en antwoordde:
„Gij moogt niet zoo duister denken. Alle menschen moeten zich vlijtig toeleggen op
het in stand houden der vijf betrekkingen.23 Hoe zouden zij dan tegelijk vegetarisme en zieleverreining kunnen betrachten?”
Maar Miao Sjen sprak weder: „Wat gij daar zegt gaat niet boven de vulgaire leer der
gewone menschen. Ik ben zuchtende, dat alles op aarde een chaos is geworden. De Oorsprong
der menschen was goed, maar weinig zijn de reingeblevenen, de helderen. De menschen
begeeren wijn, en vrouwen, [34]en rijkdom, en dwalen af van hunnen Oorsprong. Om der wille van mond en maag slachten
zij levende beesten. Hoe kunnen zij dan het goede van den hemel bewaren? Bedenk toch,
dat gij in uw vroeger leven goede daden hebt opgestapeld24; ga dit nu niet weer bederven! Vrees toch, dat eenmaal het geluk vergaat, en gij
Jen Kiün zult zien.25 De hooge spiegel van het kwaad zal al uwe slechte daden in een oogwenk weêrspiegelen.
Is uw gedrag goed, dan zult gij volgens het goede beloond worden. Zijn uwe daden slecht
dan wordt gij volgens het slechte gestraft.
„Ik wil geen echtgenoot kiezen, maar mij toeleggen op het verreinen mijner ziel. Honderd
jaren levens zijn als de droom van een oogenblik. Als ik mij niet ga verreinen zal
ik weêr in de omwenteling des levens vervallen.—Mijne ouders, die oorspronkelijk vol
liefde en genade zijt, doet nu uw kind geen droefenis aan! Van oudsher werden diegenen
boeddha’s of geesten, die van een gewoon mensch af een heilige leerden worden.”
[35]
Maar koning Tsjoang wilde er nìets van weten, en schold haar uit met verachtelijke
namen. Hij beval haar, alle vorstelijke gewaden, die zij aanhad, uit te trekken, en
alleen één stuk goed aan te houden om het lijf te bedekken. Hij verlaagde haar tot
een dienstmaagd, die in den bloementuin water moest dragen en de bloemen verzorgen.—De
prinses weende zeer, maar deed hare gewaden uit, en ging gehoorzaam naar den tuin.
„Helaas!” roept de schrijver van het verhaal naïef uit, „oorspronkelijk was zij het
lichaam der edelsteenen bladen,26 hoe kan die nu water dragen en tuinwerk doen?”
En nu volgt de geschiedenis van lijden, en hoe zij in de smart juist hare ziel louterde
en rein maakte van alle aardsche verlangens. Hoe zij in den tuin met gekruiste beenen
zat, in intenze meditatie. Hoe de bloemen bloeiden als nooit te voren, doordat geesten
het zware werk voor haar deden. Hoe de boeddha Jên Teng haar kwam beproeven in de
gedaante van een’ priester, maar ziende, dat zij niet wankelde, haar de esoterische
leer onthulde. Hoe hare zusters haar kwamen vermanen, maar door hare prediking werden
bekeerd. [36]Hoe haar vader, in groote woede over hare hardnekkigheid, haar verbande naar het klooster
de Witte Musch, maar hoe zij daar juist een welkom thuis vond, en een’ ouden wijze
ontmoette, met wien zij diepzinnige gesprekken over de leer hield; hoe zij tot het
bewustzijn kwam, dat ééne ziel het ál doordrong, en alles weer tot dat principe terugkeerde
(want de Ouden zeggen, dat tienduizend dingen allen één zelfde ding zijn (van oorsprong)),
en de diepe beteekenis begreep van die twee simpele karakters die boven tempeldeuren
staan: „Wu Ngo,” Niet-Ik, géén-Ik, die zinspelen op de algeheele overgave en vernietiging
van de Ikheid en absorptie in het universeel Nirvana. De oude wijze, dien zij in het
klooster ontmoette, zat in een donkere kamer, en toen zij hem vroeg, waarom het zoo
weinig licht was, antwoordde hij: „doe nu nog deze twee bewegelijke, klepperende deuren
dicht en sluit het buitenlicht geheel af. Dan zal het eerst recht een groot Licht
worden.” Zoo leerde hij haar de meditatie met gesloten oogen, de verwerping van het
daglicht van buiten, en den eindeloozen glans van het zielelicht van binnen.—
Koning Tsjoang, in woede ontbrand door den sterken wil van zijne dochter, en verontwaardigd,
[37]toen kwade geesten hem berichtten, dat Miao Sjen met den ouden wijze in ongeoorloofde
betrekking stond, stuurde een leger soldaten uit, die het klooster met de vijfhonderd
bewoners verbrandden. Maar Miao Sjen, in de Zaal der drie Reinheden op een kostbaren
zetel gezeten, bleef ongedeerd. Toen liet de koning haar naar het schavot brengen,
en beval zijn veldheer Kin Chao, de Gouden Klauw, haar te onthoofden. Maar de boeddha
Kin Mu, in de hooge regionen, zond hare dienaren Kin Tong, het Gouden Jongetje, en
Yü Nü, het Edelsteenen Meisje27 met tal van geesten om haar te beschermen. De veldheer sloeg eigenhandig naar het
hoofd der prinses, maar de geesten hielden de Diamanten Bijl28 beschermend boven haar, en het beulszwaard viel in stukken. Koning Tsjoang, dit niet
begrijpende, verdacht zijn’ generaal van ontrouw, en liet hem onthoofden. Toen Miao
Sjen zag, dat een ander moest [38]boeten omdat de hemel haar beschermde, smeekte zij de geesten, haar niet meer te helpen,
en haar te laten sterven. Zij sprak eene prediking uit, die zoo heilig was, dat zij
door den hemelkoning in een groot boek werd opgeteekend, en zeide: „Er is een tijd
van leven en een tijd van sterven. Ik heb het schijnbare (leven) geleend om het ware
te verkrijgen. Het scherpe zwaard kan moeilijk mijn echte Zijn kwetsen.”
De tweede beul kwam met een rood koord, en nu liet zij zich gewillig worgen. Een donderslag
weerklonk door de hemelen. Zij gilde en was gestikt. Maar haar ziel, haar eigenlijke
Oorsprong, zweefde door de poorten der duisternis naar de Eindeloosheid des Lichts.
En lachend zeide de prinses: „Géén vorm hebben is nu eigenlijk eerst recht een vorm
hebben, en nú krijg ik mijn ware Gedaante te zien. Nu het lichaam der hartstochten
door het roode koord geworgd is, komt het eindelooze licht te voorschijn.” Toen hief
zij de handen op en aanschouwde de onsterfelijke boeddha’s, in den gouden lotus, van
aangezicht. Maar hare taak was nog niet volbracht. De Gouden Moeder beval haar, een
tocht te maken door de tien hellegebieden der onderwereld. De geest Hwang Lung, De
Gele Draak, en de beide geestenkinderen, [39]het Gouden Jongetje en het Edelsteenen Meisje, vergezelden haar.
In de hellen zag zij de tallooze zondaren in groote ellende, boetende met afschuwelijke
pijnen voor evenveel zonden als zij nu straffen ontvingen. Het was een geheele wereld
van knarsetandende slachtoffers; het bloed stroomde in rivieren, en de lucht weerklonk
van kermen en schreien. Hun lijden was onverbiddelijk bepaald door hun eigen Karma,
en na geleden straf werden de uitgepijnigde zielen weer door de omwenteling van een
rad in het leven teruggewenteld, om òf als mensch òf als dier geïncarneerd te worden,
en nieuwe ellende te lijden. Maar—treffend en zéér bizonder, die witte, teêre meisjesfiguur,
hier zachtschrijdende door de rotsharde onverbiddelijkheid van het idee van Karma—Miao
Sjen vouwde de handen saam, en sprak in intenze extaze van liefde eene prediking met
zulke geestvolle, diviene woorden, dat door één wonder al de hellen werden verlicht
van het goddelijk licht, wolken van gouden lotusbloemen vielen neer, en de verloste
zielen, gepurifieerd door de verreining van haar goddelijk Woord, zweefden óp in volmaakt
zuiveren staat, vér boven de omwenteling des levens, en droomden het eindeloos Nirvana
binnen.
[40]
Toen zij haren tocht volbracht had, daalde Miao Sjen weder naar de aarde neder, waar
haar lichaam door een geesten-tijger naar het heilig Cypressenwoud29 was gebracht, zoodat het niet vergaan kon. Zij ontwaakte als uit een droom, in haar
oude lichaam. Maar de Gele Draak en de geestenkinderen kwamen haar in menschengedaante
weêr te hulp, en geleidden haar naar een oud klooster op den berg Hiang Shan30. Koning Tsjoang was door den hoogsten hemelkoning gestraft met even-zooveel booze
zweren als hij menschen in het klooster de Witte Musch had doen verbranden. Een oude
priester zeide hem, dat alleen een poeder, gemaakt uit de linkerhand en het linkeroog
van een zijner kinderen, hem kon redden. Zijne twee dochters wilden zich niet opofferen,
en hij zou onder de vreeselijkste pijnen gestorven zijn, als Miao Sjen niet van zijne
ziekte had gehoord. Zij had vóor dien tijd al eens haar lichaam aan een hongerigen
tijger aangeboden31, om diens leven te redden, en het was een heel kleine opoffering voor haar, haar
linkeroog en [41]linkerhand te geven voor haar vader. En hierin ligt, geloof ik, een van de oorzaken
van de populariteit van Kwan Yin. De Hiao toch, de liefde voor de ouders, is de voornaamste
hoofddeugd van de chineezen, door Confucius overal verheven, en hier doet een Boeddha
een allerschoonste daad van Hiao, door zichzelf te verminken, om haren vader te redden.
Toen linkerhand en oog niet genoeg waren gaf zij ook nog de rechter.
Door deze daad van liefde werd de zonde van den koning geboet, en kwam hij tot inkeer.
Al de leden der koninklijke familie legden zich ten laatste op verreining der ziel
toe, en werden boeddha’s. Door de Hiao van het kind konden dus de ouders en zusters
de onsterfelijkheid verkrijgen.
Dit is wel het mooiste in de anders zoo sombere leer van het boeddhisme, dat aan de
liefde, van een mensch uitgaande, zulk een intenze kracht wordt toegekend, dat zij
invloed heeft op het Karma van andere menschen, ja, het kwaad van duizenden zondaren
kan neutraliseeren, en die alzoo bevrijde zielen op haren adem mede kan voeren naar
Nirvana.32 Zóó gaat van Kwan Yin een [42]emanatie uit van liefde, die zacht neêrdroomt op het woelende noodlot der menschen
als sereen maanlicht op een wild-stormende zee, dat de golven eindelijk tot eene vlakke,
rustige strooming effent.
En een van de eerbiedwaardigste figuren in de godsdiensten van alle tijden is stellig
wel deze Kwan Yin, die de eindelooze zaligheid van Nirvana had kunnen bereiken, maar
geen eeuwigheid van geluk wilde, zoolang de wereld nog in zonde en droefheid was,
en een heiligen eed zwoer, niet te zullen rusten, zoolang nog één menschelijke ziel
verloren moest achterblijven.33
Haar ijver in het heilige reddingswerk is wonderbaarlijk, en rust nooit. Eeuwiglijk
werkt de liefde, die zij uitstraalt, op de zonden der wereld. Alle menschen zijn kinderen
van deze blanke moeder van genade, die, in de hemelen troonend op eene witte wolk,
zich zacht-neigend voorover buigt om te luisteren naar der zondaren gebed. Zij wordt
aangeroepen als „Ta Ts’z’ Ta Pei”: „De groote [44]Genade, het Groote Medelijden. Zij is „de Oceaan van Mededoogen”, de „Beschermer der
Wereld”, de „Verlosser van Vrees”.
De plaats, waar zij, na haren tocht door de hellen, negen jaren woonde in gepeinzen,
is de bedevaartplaats voor millioenen uit China, Thibet en Japan. Het is het eiland
Phu-Tho, in den Chusan-archipel.34 Hier was vroeger de berg van wierook, geheel wit, hier was het gras wit, de hooge
bamboebosschen wit, en was de zee wit van de schitterende blankheid van Kwan Yin,
die daar troonde in haar wit gewaad.
De uitingen van vereering aan Kwan Yin zijn naïef en simpel als die van de westersche
vrouw uit het volk voor haar Mariabeeld. Het Kwan Yinbeeld wordt opgetooid en versierd
als een lievelingskind; het krijgt een mooi zijden baadje, en een hoed met pluimen
en blinkende paarlen. Kleine kinderen dragen een klein Kwan Yinbeeldje van goud of
koper op het hoofd, en loopen met vlaggetjes, waarop haar roem staat geschreven.
Op de drie groote feestdagen van Kwan Yin, op den 19en van de tweede, zesde en negende chineesche maand: den dag van hare geboorte [45]als Miao Sjen, den dag, waarop zij werd geworgd, en den dag, waarop zij, na haren
vader gered en hare geheele familie bekeerd te hebben, voor goed ten hemel steeg,
worden de publieke offeranden en ceremonieën voor haar verricht, maar bovendien wijden
voorál de vrouwen haar eenen dienst van elken dag. De mannen hebben niet zulk eene
groote vereering voor Kwan Yin, en dienen liever de woeste goden van het taoïsme,
met de dreigende gebaren en de bloeddorstige gezichten. En dit is juist eene bizondere
teêrheid voor mij in de figuur van Kwan Yin, dat zij alleen door het vrouwelijke gevoel,
dat altijd naïef en intuïtief is, wordt begrepen, en zij als ’t ware schijnt te breken
voor minder gevoelige beschouwing. Al wat China mist aan essentiëel vrouwelijks, al
wat de chineesche vrouw mist in hare omgeving, om haar onbegrepen gevoel aan te wijden,
is gepersonifiëerd in die wonderreine vrouwenfiguur van Kwan Yin.
De mooiste tempel van Amoy, Nam Phu Tho, het zuidelijk Phu Tho, is voornamelijk aan
den dienst van Kwan Yin gewijd.
Hoe dikwijls heb ik niet in dat bedehuis van Kwan Yin gezeten, dat zoo heerlijk aan
den voet [46]van hooge rotsen is gelegen, met een vergezicht over groene rijstvelden, bergen en
zee! Want de moderne tempels van Kwan Yin, als die van alle andere chineesche boeddha’s,
zijn geen heilige monumenten van adoratie, geen paleizen van statie en majesteit zooals
de Notre Dame of de Ste Gudule; zij zijn een veilig thuis, een toevluchtsoord, een rustplaats voor moede
reizigers. Zij zijn als het huis van een moeder, waar de kinderen altijd veilig en
welkom zijn, en waar zij kunnen spelen, eten en slapen. Zelfs beesten weigert men
den toegang niet, en dikwijls ben ik te paard den geheelen tempel rond gereden, voor
de oogen van de vier reusachtige wachters Kin Kang, zonder dat dit door de priesters
bizonder vreemd werd gevonden. Er worden zelfs visschen, honden en runderen gevoed
en verzorgd, uit medelijden. En toch doet dit familjaar-vertrouwelijke niets af tot
de plechtigheid van de plaats. Want bij een chineeschen tempel is niet de tempel zelf
een alleen-staand gebouw, dat ook in een straat of aan een gracht zou kunnen staan,
maar het is vooral de omgeving, de kunst van Fung Shui35, [47]die haar waarde bepaalt. En ik weet dan nu ook de schoonheid van dien tempel onafscheidelijk
van den somberen, majestueuzen rotsenmuur, die zich grijs-zwart achter hem verheft,
van de groote, trotsche boeddhaboomen in de binnenplaats, van de wijde, blinkende
rijstvelden, van de teêrgelijnde bergen in de verte, en vooral van het uitzicht op
de groote, groote zee. Want een tempel, om een standplaats te hebben, die heilig genoeg
is voor de woning van een Boeddha, moet altijd met het front gericht zijn naar de
open zee, zooals een menschenziel uitziet in de eindeloosheid.
Eén middag zal ik nooit vergeten. Het was een donkere, sombere Novembernamiddag, tegen
vijf uur. Zwarte wolken hingen dreigend om de rotsen, toen ik van een rit terugkeerde;
en ziende, dat het gevaarlijk was, met den naderenden storm, in een sampan de zee
over te steken naar mijn eiland, zocht ik een schuilplaats in den tempel.
Het was duister in het derde paviljoen, waar het kolossale beeld troont van Kwan Yin.
Het oude goud glom in het donker van een mystiek rooden glans. Groote schaduwen weifelden
aan de wanden en in hoeken, en glimplekken beefden vreemd in het rond. Er was een
vaag, somber licht om de boeddha.
Juist toen een ratelende donderslag door de [48]lucht weerklonk, sonoor voortdaverend over de bergen, kwam een grijze priester binnen,
die voor het groote beeld bleef staan, en een monotoon gezang aanhief. Somtijds sloeg
hij op een houten voorwerp, met doffen slag van gedempt geluid, of deed hij een kleine
schel zilverig tinkelen. Hij stond onbewegelijk. Het gezang weêrklonk hol in het paviljoen,
ál somberder en somberder. De regen kletterde neer, de donder sloeg met fatale slagen,
de wind brulde om de deuren, en felle bliksemstralen lichtten blauwgeel weêr over
het biddend-gebogen hoofd. Maar den priester bewoog het met geen enkel vreezen, en
hij zag noch hoorde. Steeds klonk zijn somber gezang, een eentonig, plechtig zingen
als van een ziel, die, in de diepste duisternissen verloren, om licht bidt en erbarmen.
De roerlooze priester, stil, als enkel een ziel, zingende zoo somber-droef gezang,
het vreemd-lichtende beeld van Kwan Yin, zoo hoog-statig en sereen in het duister;
de brullende storm, de daverende donder, het hel-bliksemende licht, het was als het
diepe mysterie van het geheele boeddhisme gesymbolizeerd, de droef-verloren, maar
rustig-biddende ziel, eindeloos kalm in den woedenden passiestorm van het leven.…
[49]
Geeft deze legende van Miao Sjen een verhaal van een der voornaamste incarnaties van
Kwan Yin en van hare lotgevallen als mensch, er bestaan nog tallooze andere sprookjes
en vertellingen over hare daden van liefde als boeddha.
Op de meeste platen, die Kwan Yin voorstellen, ziet men haar met een kindje aan elke
zijde. De een is een jongetje, Shen Ts’ai, de ander een meisje Lung Nü. Om de beteekenis
van deze twee dienaren te verklaren, moeten wij zoeken in het werk „See Yiü”: Zwerftochten
in het Westen. Dit wonderlijke boek, dat niet in den ouden stijl der „Kings” maar
in den verhalenden trant is geschreven, en dat eene verzameling van sprookjes is van
eene zoo rijke en weelderige fantasie, dat alleen de Märchen van Grimm er mede kunnen
vergeleken worden, en wel een van de allerpopulairste boeken is van de chineezen,
bij oud en jong geliefd, en overal in theaters vertoond,—dit schijnbaar kinderlijke
werk is van een veel diepere beteekenis, dan de meeste westersche lezers wel hebben
vermoed. En de Kwan Yinfiguur speelt er een hoofdrol in.
De beroemde koning T’ai Tsung (627–649 n. C.) van de Thang dynastie, die door eene
[50]onvoorzichtigheid zijn generaal Wei Ting gelegenheid had gegeven, Lung Wang, den Rivier-Draken-Koning,
te dooden, en die deze schuld alleen volkomen kon boeten door een mysterieuzen „King” (soetra) te verkrijgen, die de macht had, de zielen uit de hellen te verlossen,
liet een priester oproepen, die den moed had, dezen soetra in het onbekende Westen
te gaan zoeken. Toen bood zich een priester aan, Saan Tsang geheeten, die op zich
nam, het heilige boek te vinden. Deze priester stond onder de bescherming van Kwan
Yin, die hem, met andere gaven, het kostbare, van goud schitterende gewaad Kia Sha
deed geven, afkomstig van Shakyamuni.
Tevens gaf Kwan Yin hem vier dienaren mede. De voornaamste van deze was een reusachtige
aap, Sun Wu K’ung geheeten, die indertijd van een adept de diepste geheimen der esoterische
leer had geleerd, en de zwarte kunst verstond, van gedaante kon verwisselen, en een
onoverwinlijk wapen had, een gouden pilaar, die hij van den drakenkoning had gekregen.
Deze aap—die het menschelijk hart symboliseert—was oorspronkelijk door den hemel geboren
uit een rots, en had zich trouw toegelegd op de verreining der ziel, [51]maar zijn apennatuur was altijd weer bovengekomen. Als hij de heiligste dingen hoorde
kon hij niet nalaten, allerlei rare gezichten te trekken en de dolste grimassen te
maken, en hij gebruikte zijn kunst alleen om er mede te pronken en grappen mede te
vertoonen. Om van dezen lastigen apengeest af te komen had de opperste hemelgod Yü
Ti hem in den hemel bij zich genomen, maar Sun Wu K’ung was er niet tevreden, omdat
hij er geen groote rol speelde, totdat hem eindelijk werd opgedragen het veld der
perzikken te bewaken. Daar deze de perzikken der onsterfelijkheid waren, was het een
gewichtige taak; maar de aap, die altijd een aap bleef, eindigde met ze allen op te
eten, omdat hij dol was op zoete perzikken. Toen leverde hij een groot gevecht met
de hemelbewoners, die hem echter niet konden dooden, omdat de perzikken hem onsterfelijk
hadden gemaakt. Ten laatste werd hij overwonnen door Shakyamuni, die hem op zijn hand
zette en wegblies in een diepen afgrond, waar hij onder een rotsblok bleef gevangen.
Zóo had hij daar al vijfhonderd jaar gelegen, zonder zich te kunnen verroeren, toen
Kwan Yin—overal de reddende uit het noodlot, de vergeving van straf en het medelijden—hem
kwam verlossen. Zij beloofde, [53]dat hij later weer in den Hemel zou mogen terugkeeren, op voorwaarde, dat hij zijn
schuld zou uitwisschen door Saan Tsang te helpen als dienaar op zijnen tocht naar
het Westen om de soetra te vinden, die de zielen kon verlossen en naar Nirvana overvoeren.
Sun Wu K’ung beloofde zijn best te doen, maar voor alle zekerheid, omdat hij nu eenmaal
een aap was, deed zij hem nog een ijzeren band om het hoofd, die hem pijn kon doen
zoodra zij eenige tooverwoorden uitsprak. De tweede dienaar was oorspronkelijk een
kind van den westelijken Zee-Draken-Koning36, die wegens zonden uit den hemel verbannen was, en in de lucht zwevende als booze
geest, levende van roof, een ellendig leven leidde. Ook hij werd door de medelijdende
Kwan Yin bevrijd, op voorwaarde, dat zij hem in een wit paard zou veranderen, om den
priester Saan Tsang als rijdier te dienen. Een derde was Chu Puh Kiai, ook oorspronkelijk
een verbannen hemelling, die tot straf in een varken was veranderd, en eveneens door
Kwan Yin werd gered, als hij Saan Tsang wilde volgen. [54]De vierde was Sha Sang, een andere uitgedreven hemelling, die door Kwan Yin werd bekeerd.
Met deze vier dienaren trekt Saan Tsang naar het Westen, om de kostbare soetra te
zoeken.
En nu volgt een wonderbaar verhaal van de lotgevallen dier vijf reizigers, van eene
schitterende, maar wilde fantasie, die het boek tot een der meesterstukken van fictie
in de wereldliteratuur maakt. Vóor de soetra wordt gevonden moet de priester door
twee en zeventig gevaren gaan. Geheele legers van monsters, duivels en geesten staan
hem in den weg, bergen van vuur, diepe afgronden, eindelooze zeeën moet hij over,
om het boek te winnen, en de dood dreigt hem bij iedere schrede. Dit bonte verhaal
van tooverbergen, wilde duivels en gevechten is echter geheel en al symboliek.37
Saan Tsang is niets anders dan de menschelijke „Sing”, de hemelsche oorsprong, die
echter hulpeloos is, als het lichaam niet helpt. De aap, dat [55]zonderlinge beest, dat nooit zijn natuur verloochent, en altijd grimassen maakt, is
het menschelijk hart. Het paard, dat, zonder teugel, in het wilde doordraaft, en altijd
vooruit wil, is de menschelijke „i”, de begeerte. Het varken zijn de dingen van de
buik, de maag en de ingewanden, altijd hongerig. En Sha Sang is het menschelijk geraamte,
de beenderen, die het vleesch dragen.
Zonder zijne dienaren zou Saan Tsang er nooit gekomen zijn. Want hij is altijd maar
lijdzaam en willoos, hij loopt blindelings in de gevaren, laat zich opsluiten, geeft
zich over zonder ernstigen weerstand, uit gebrek aan energie. Maar de aap, dol en
bewegelijk als hij is, slaat er bij de minste gelegenheid op los, gebruikt zijn esoterische
geheimen om den vijand te bedriegen, verandert zich in duizenderlei gedaanten, en
laat zich door niets uit het veld slaan. Ook de andere dienaren doen het hunne, al
is het in ’t wild en zonder wijsheid.
En toch zouden ook de vier dappere dienaren gelijk met Saan Tsang op jammerlijke wijze
zijn omgekomen, indien niet altijd op het suprême moment Kwan Yin, de godin der genade,
die den armen priester bezorgd heeft gevolgd, en zelf het heilige boek voor hem gereed
heeft, op hare witte wolk nederdaalde om hem te redden.
[56]
Prachtig van teêrheid is de Kwan Yinfiguur in dit boek weêrgegeven. Als de strijd
in de wildste verwarring is, en geheele zeeën en vuurbergen, door een boozen geest
getooverd, de reizigers dreigen te verzwelgen, is één zacht gebaar van haar hand genoeg,
om alles in een groote kalmte te doen verdwijnen, en de verschrikkelijke duivel wordt
veranderd in een zacht, onschuldig kindje, dat in diepe adoratie de handen tot haar
opvouwt. Kwan Yin alleen stelde Saan Tsang in staat, het heilige boek te vinden, dat
de zielen de zaligheid van Nirvana kan doen verkrijgen.
Als Saan Tsang op het laatst het kostbare boek vindt is het niets dan schoon papier,
onbeschreven; want karakters kunnen die opperste waarheid der esoterische leer niet
uitdrukken. Na intenze meditatie, van zeven dagen en nachten lang, ál maar doorstarende
op het papier, werd hem eindelijk die waarheid bewust van „de soetra zonder karakters”,
die alleen de ziel; niet de oogen, kan lezen.
Een van de vele gevaren, die Saan Tsang moest overkomen, was een booze geest, het
Vuur-Kind, Hwo Hai’Rh, die in een atmosfeer van vuur was gehuld, en stroomen vuur
braakte. Deze booze demon nam den priester gevangen, en wilde hem [57]aan haar vader, een geestenkoning, als voedsel geven. De dappere Sun Wu K’ung liet
zijn meester niet in den steek, maar viel zijn vijand aan met al de wapenen, waarover
hij kon beschikken, den gouden pilaar, dien de drakenkoning hem gegeven had, en steeds
zijne haren uittrekkende, die hij in evenveel krijgers kon doen veranderen. Maar de
haren werden door het vuur geschroeid, en deerlijk gebrand moest de aap den strijd
opgeven. Toen scheen Saan Tsang voor goed verloren, indien niet tijdig Kwan Yin ware
neergedaald op hare wolk, en den demon had onderworpen. Door hare toovermacht veranderde
de vuurduivel eensklaps in een klein jongetje, dat eerbiedig het hoofdje neeg, en
de handjes biddend tot haar ophief. Van nu af aan kreeg de bekeerde duivel ook een
anderen naam: „Shen Ts’ai”, Het Goede Talent, en volgde hij overal Kwan Yin als discipel.
En dit nu is het biddende kindje, dat op zoovele platen en beelden ter linkerzijde
van Kwan Yin staat.
Een der andere gevaren was een reusachtige visch, met den kop van een draak, die de
gedaante van een schoone vrouw had aangenomen, en hem in haar paleis-grot op den bodem
der zee had gelokt. Lí Yü Tsing, zoo was haar naam, liet een groot feest aanrichten,
daar zij Saan Tsang [58]met allerlei feestelijkheden tot echtgenoot wilde nemen. De aap en het varken kwamen
in allerijl te hulp, maar werden door hare tallooze legers van visschen, garnalen,
krabben en kreeften verslagen en gevangen. Het varken werd bestemd om voor het gastmaal
geslacht te worden, en de aap om met zijne grimassen de vroolijkheid onder de genoodigden
te verhoogen. Het witte paard en Sha Sang zochten tevergeefs hunnen meester. Eindelijk,
op het critieke oogenblik, verscheen Kwan Yin, en veranderde den visschengeest in
een klein meisje, Lung Nü, het drakenmeisje, dat zich bekeerde, en haar voortaan overal
volgde. En dit is het meisje, dat afgebeeld staat aan de rechterhand van Kwan Yin.38 De vogel, dien men ook veelal in afbeeldingen bij Kwan Yin ziet is volgens sommigen
een reuzenvogel, die het keizer Jên Tsung39 van de Soung-dynastie deerlijk lastig maakte, door zich in zijn sprekend evenbeeld
[59]te veranderen, en hem den troon te betwisten. Het geheele rijk geraakte daardoor in
de grootste verwarring, en bloedige oorlogen braken uit tusschen de twee keizers.
Ten laatste tooverde Kwan Yin een onmetelijke zee, waar zij met haar waaier den reuzenvogel
in wegzwaaide. Zoo zwierf de vogel dagen en nachten boven de zee, tot eindelijk Kwan
Yin in een berg veranderde, waar hij een toevlucht op zocht, en gevangen werd.
Volgens anderen was het een der vijanden van Saan Tsang, die hem gevangen nam en opsloot.
Kwan Yin lokte dezen gevaarlijken vogel in een herberg, waar hij zooveel at, dat hij
in slaap viel en weerloos werd. Hij braakte toen zelf de ketting uit, waaraan Kwan
Yin hem gevangen hield. Sedert dien tijd bekeerde hij zich en bleef haar trouwe dienaar.
Moge men glimlachen bij al deze wonderlijke verhalen, er blijkt toch duidelijk uit,
dat Kwan Yin wordt vereerd als de reddende uit den nood, de beheerscheres der booze
geesten, de beschermheilige, die den priester het heilige boek deed vinden, dat millioenen
zielen uit de hellen kon [60]verlossen. Zij is niet alleen de beschermster, maar zelfs de Voorzienigheid, in de
gedaante van eene vrouw in wit gewaad. Nooit rust zij van haren arbeid zoolang nog
één gevaar den priester dreigt, die het boek der onsterfelijkheid zoekt.
Talloos zijn de vele andere verhalen en legenden, omtrent Kwan Yin in omloop. Niet
alleen als vrouw, ook als man incarneert zij zich, in de gedaante van een priester.
Zij redt ter dood veroordeelden, door hun een soetra te leeren, die, op het schavot
uitgesproken, het zwaard roerloos boven het bedreigde hoofd doet zweven.
Zij neemt duizenderlei gedaanten en vormen aan, om de menschen te helpen en de duivels
der zonde te bestrijden. Zij wordt dan ook dikwijls afgebeeld met achttien en meer
armen, die zij allen tegelijk aanwendt om de booze geesten te vernietigen.
Deze beelden met achttien armen hebben vanzelf niet het sereene en rustige van de
andere, maar kunnen toch zeer indrukwekkend zijn. Iedere hand houdt een voorwerp vast,
de rechter boven het hoofd verticaal uitgestrekt een zon, de linker een maan, de andere
een zwaard, een soetra, een bel, een snoer paarlen, een rad, een bal, een vaas, een
discus, een perzik, een koord, enz., allen [61]attributen, waarmede zij, volgens de chineezen, mirakelen kan doen. Boven het hoofd
van dit beeld, met twee armen opgehouden, zweeft meestal nog een klein boeddhakindje,
dat haar bevrijde ziel voorstelt.
En als eene moeder zorgt voor de lafenis van hare kinderen, zorgt zij voor de lafenis
der aarde. Zij is de regengeefster, die aandrijft op witte wolken boven het smachtende,
heete land.
„Fu Tsu lai”: „de Oermoeder-Boeddha is gekomen,” is eene chineesche uitdrukking voor
„de regen valt.”
Op de witte wolken, die boven de heete aarde aandrijven, rusten lucht de zachte voeten
van Kwan Yin, en dra zal de zoete, lavende regen neerzegenen, die vruchtbaarheid geeft
aan den grond en verkoeling aan de smachtende menschen. De al dichter en dichter saâmdrijvende
wolkenmassa’s zijn de wijd en wijd uitvallende plooien van haar gewaad.
Maar de Kwan Yinfiguur, hoe liefelijk en teêr wij haar ook voor ons op zien droomen
uit soetra’s en legenden, in hare reinste openbaring is zij [62]alleen gegeven in de kunst, vooral in die der beelden, houten, bronzen, porseleinen.
Toen in de laatste eeuw, door den invloed der europeanen, de chineesche kunst verbasterde
en verzwakte, is ook de teêre opvatting van eene Kwan Yin bij de kunstenaars gebroken.
De moderne beelden hebben het opperste moment van expressie verloren, en de goddelijkheid
van het gelaat en de vormen is meer materialistisch geworden. De nieuwere tempelbeelden
van Kwan Yin, met hunne schelle kleuren en veel te grove vormen, hebben het streng
virginale verloren, dat in de oude is te zien. Het zelfde is te zeggen van de porseleinen
en bronzen. Het is heel moeilijk, in China specimen van oude kunst te krijgen. Ik
heb door geheel Canton gewandeld, zonder in één antiquairswinkel iets bizonder moois
te zien, en de verlangende kooper zal zich bij zijne eerste bezoeken in chineesche
winkels, waar ook, Canton, Hongkong, Amoy, zeer teleurgesteld zien. Maar de chineesche
antiquair heeft dan ook eene soort kuischheid, die verfijnd artistiek is. Als hij
een heel mooi ding heeft zet hij het niet in zijn winkel, maar bewaart het als een
schat in zijn achterkamer, in een donker hoekje. Hij moet eerst zijn klant kennen,
zijn gezicht, zijn handen hebben gezien, [63]hoe die door beweging aangeven wat ze van een voorwerp voelen. Heeft hij de zekerheid,
dat zijn klant het waard is, dan neemt hij hem mede naar binnen, zet zwijgend het
kleinood op tafel, en laat het hem zien. Daarna bergt hij het zorgvuldig weg, schenkt
een kopje thee in, en spreekt er in ’t geheel niet meer over. Hij heeft al aan zijn
oogen, zijn mond, zijn geheele houding gezien, wat hij gevoeld heeft. Het koopen komt
dan eerst veel later. Als hij aan hem gezien heeft, dat hij het niet begreep, begint
hij er ook nooit weer over.
Toch zijn zulke oude voorwerpen in de havensteden zeldzaam. Maar de kunst om ze te
krijgen is niet zoo heel moeilijk, want men behoeft slechts agenten te hebben, arme
chineezen, die de kans schoon zien iets te verdienen, en wien gij vooruit reisgeld
geeft.
Deze maken lange dagreizen in het binnenland, zoeken niet bij antiquairs alleen, maar
vooral bij deftige, arm geworden families, die licht nog een oud stuk uit den goeden
tijd hebben bewaard, en, zelf eigenlijk de waarde niet kennende, het voor een spotprijs
verkoopen. En er is in het binnenland van China nog véél meer, dan men wel zou vermoeden.
[64]
Wat de antiquairswinkels zoo gewoonlijk uitstallen is alles modern, imitatie bronzen
wierookvaten met het valsche merk Süan Tih,40 goedkoope vazen uit Kang Sai, en moderne beeldjes uit Tik Hoa.
Het zien en voelen van chineesche Kwan Yinbeelden gaat niet inééns, en voor velen
lijken zij op het eerste gezicht te vreemd om mooi te zijn. Het lange, ellipsvormige
gezicht is dat van géén chineesche vrouw, de schuin opwaarts welvende oogen lijken
onnatuurlijk, de lange oorschelpen te ongewoon. Maar men moet eerst het idee van zich
afzetten, in die beelden een natuurlijke gelijkenis van een gewone vrouw te zien.
Men moet goed begrijpen, dat de kunstenaar in ’t geheel niet aan een vrouwenmodel
is gebonden, en hij alle hulpmiddelen mag gebruiken, die de expressie van zijn beeld
verhoogen. Als men maar dikwijls en aandachtig ziet, wordt zulk een gezicht meer en
meer expressief, en eindelijk licht voor u op die klare zielevrede, die eindelooze
kalmte, die [65]stille uitdrukking van goddelijkheid, die de kunstenaar met zijn beeld bedoelde. Meer
dan ééne boeddhistische school leert, dat boeddha niets anders is dan de menschelijke ziel, 41 en zoo is een oud Kwan-Yinbeeld van een groot kunstenaar ook niets dan de afbeelding
van de menschelijke ziel, in de gedaante van die vrouw. De ziel in materie weêr te
geven lijkt wel onmogelijk, maar toch hebben de chineezen in deze den schijn zoo dicht
mogelijk bij het reëele gebracht, en, wat in hout of brons nog zoo moeilijk gelukte,
werd tot het hoogste opgevoerd in de kunst der porseleinen, waarin de materie in haar
luchtigste, allereerste uiting is gegeven, broos en breekbaar als een droom.
Brons is een zooveel grovere materie dan porselein, maar brons is toch een wonderheerlijke
stof geworden in die bewerking—van waar en door wien is mij onbekend gebleven—die
het de zachte kleur geeft van het „Shih Seu” fabricaat. Een van de mooiste exemplaren
van Shih [66]Seu brons, die ik gezien heb, is een stuk, voorstellende Kwan Yin op den berg Hiang
Shan, afkomstig uit Suchau. Of het oud was, weet ik niet, de gave glans en de pure
staat doen niet vermoeden dat het reeds eeuwen oud is, maar die kwestie van oud of
modern, waar de verzamelaars zich zulk een gewetenszaak van maken, doet er al heel
weinig toe af. Is het een feit, dat ik nog nooit veel even mooi modern porselein of
brons heb gezien als het oude, toch is het zeer goed mogelijk dat dit eene stuk modern
was.
Het stuk werd van den grond opgeheven door teêre, lage pootjes onder randen van kantfijn
houtsnijwerk, en was omgeven door een glazen kast, met den achterwand van donkerblauwe
zijde. Op een terras, van hetzelfde houtsnijwerk en ivoren pilaartjes, stond, uit
bruinzwart, gesneden hout, een rots. Prachtig is het rotsige weêrgegeven, met dezelfde
ruwe vormen als in de natuur, zonder gemaaktheid. Op de rots zit de bronzen Kwan Yin,
een koraaltakje in het haar, een ivoren boek in de hand, een zilveren parel in het
voorhoofd. Zij zit in eene houding, die aan de beelden van Ho Chao Tsung42 herinnert, met opgetrokken [67]rechterbeen, en het linker er onder gevouwen, in het boeddhagewaad Kia Sha.43 Het beeld is van een donker chocoladekleurig brons, van zachten glans. Het lijf is—als
dat van bijna alle Kwan-Yinbeelden,—met rechterschouder en borst een weinig achterover
gebogen, en de linker naar voren, zoodat het is, of zij zich onmerkbaar zacht nederbuigt,
als luisterende naar gebeden, en neigende tot het leed der wereld. Dit gebaar is zoo
vaag en zacht, dat het somtijds bijna niet te zien is, en dàn het beeld als ’t ware
weer heel even beweegt. De randen van het dof-bruine Kia Sha gewaad zijn fijn bewerkt
met zilveren lotussen, als geëtst in het brons. Overal waar de gewade-randen uitplooien
schittert die ornamentatie van zilveren bloemen. Zoo is een band van zacht schitterend
licht heengedroomd om het donkere beeld, dat het omgeeft met een mystieken glans.
En, alsof dit nog niet genoeg ware om het te verheerlijken, droomt tot het beeld òp
een zoete, heilige geur van wierook, daar de geheele rots uit wierookhout is gemaakt.
Het fijne hoofd van de boeddha staat tegen een ranken, langen bamboetak, die zijn
teêre, spitse bladen van zachtgroene [68]kleuren daarachter ontvouwt. Die fijne blaadjes staan zich heel stil te geven achter
het wijze vrouwenhoofd.
Zoo zal ik haar nop dikwijls zien, die donkerbronzen Kwan Yin, die neigende, lief-luisterende,
in die kuische, wijze kalmte van haar gewaad, zacht omschitterd van zilveren lotussen,
in den droomerigen geur van de heilige wierook, met die teêre, spitse bamboeblaadjes
achter het stille hoofd.…
Ook uit hout gesneden heb ik mooie beelden van Kwan Yin gezien. Een bizonder fraai
exemplaar, in mijn bezit, is van zachtbruin reukhout, van zoeten geur. Het voetstukje
alleen is van een zwarte reuklooze houtsoort, en is een zee met opslaande, krullende
golven. Uit de zee rijst een welige groei van lotusbloemen, met teêre, gevoelige stengeltjes
en half uitgekomen, half nog dichtgevouwen blaadjes. Een grootere bloem is ontloken,
en naast deze twee knoppen. Alles zoo simpel natuurlijk, als levend, met de geheele
zachtheid en rankheid van stengels en ontplooiende blâren [69]allereerst weêrgegeven in de harde materie. Boven de bloem en de knoppen spreidt een groot,
fijn generfd blad zich wijd uit, om de Kwan Yin te dragen, een rank beeldje, van ruim
een decimeter hoogte, met een gewaadje, zoo zacht en lucht als een bloem, keurig afgewerkte
handjes, en een fijn, wijs gezichtje. En op het kleine hoofd de haartjes één voor
één getrokken, een golving van teêre, evenwijdige lijntjes, òp in een wrong. Hoe teeder
moet de hand zijn geweest, die met een miniatuur, scherp mesje zoo voorzichtigjes
en gevoelig die vrouwenharen uitdroomde uit de materie! Die ranke stengels en bloemen,
dat wuivende gewaadje, die fijne haren, die kleine, wijs predikende handjes, wat moet
die artiest een lief, gevoelig mensch zijn geweest, en hoe rustig en doodkalm moet
zoo iets gemaakt zijn, zonder de minste zenuwachtigheid, met welke stille, aandachtige,
zacht-starende oogen moet hij zich heengebogen hebben over zijn werk!
Van de kleine beeldjes van de goedkoopste soort zijn die uit de stad Tik Hoa in de
Hokkienprovincie wel de beste. Zij zijn niet van porselein, maar van steen. Ze zijn
voor den ongeloofelijk lagen prijs—van vijf tot tien cents—verwonderlijk teêre dingen.
Gevoelig van lijn, en blank van kleur, zonder hardheid. De meeste stellen [70]Kwan Yin voor schrijdende over de zee, die met opslaande golven is aangegeven. Het
witte gewaadje omwuift haar luchtig, het in een wrong opgemaakte, met een speld vastgehouden
haar is keurig gedaan, en onder de rok komt een klein voetje te voorschijn. Maar het
mooiste van het beeldje zijn de handjes, die apart worden gemaakt, en uitgenomen kunnen
worden, superbe, teêre handjes, met sierlijk spitse vingertjes, de rechter een parel
vasthoudende, de ander wijzende met een gracieus gebaartje, alsof die puntige, fijne
nagels de diepste mysterieën van de leer met een vlugge gratie van kalmte luchtig kwamen uitduiden. Op andere
beeldjes zit zij in een lotus, een kindje in den arm dragende, in verschillende houdingen.
De grootere geven haar op de rotsen van den berg Hiang Shan, naast haar Shen Ts’ai
en Lung Nü en een kindje in den arm, met een vaasje bloemen en den vogel, neêrgestreken
bij haren schouder.
Maar, hoe liefelijk en gracieus ook, en hoe adorabel naïef ook door den eenvoudigen
werkman gedaan, deze moderne steenen beeldjes, die hoogstens charmante bruidjes zouden
kunnen voorstellen, geven niet het hoog-sereene, immens genadige en streng-kuische
van de Kwan Yinfiguur, [71]de voorstelling van het hoogste vrouwelijke, dat reinheid is en liefde.
Ik weet niet, wie de schepper is van de oude porseleinen beelden, wiens naam was Ho
Chao Tsung, daar ik nooit de geschiedenis van zijn leven heb kunnen vinden, maar sedert
ik zijne statige kunst heb gezien, zal ik hem evenmin kunnen vergeten als die groote
kunstenaars van het Westen, wier werk niet van eene periode, maar van de eeuwen is.
Een Kwan Yinbeeld als van Ho Chao Tsung is méér dan eene afbeelding van een godenfiguur,
het is een geheele filosofie, niet in hare wording en ontwikkeling, maar in haar opperste
moment van weten, simpel grandioos als al het eindelooze. Ik kan mij niet voorstellen,
dat iemand zulke beelden kon maken die onder zijn werk niet als een wijze en een heilige
voelde. Want het gezicht van Ho Chao Tsung’s Kwan-Yinbeelden is geen menschengezicht
meer, maar eene openbaring in dien schijnbaren vorm van diviene wereldwijsheid; het
ziet met die droomende, half-geloken oogen in het eindelooze; het is zoo roerloos
en zacht van den vrede van den puren god-mensch; het is de goddelijke ziel, die er
in schijnt en het verheerlijkt tot een revelatie.
[72]
De mooiste Ho Chao Tsung, die ik bezit, is een beeld van ongeveer vier decimeter hoogte,44 van een wit porselein, met een lichtblauwe tint, als wel eens op melk ligt. Zij is
in zittende houding, niet, zooals bij de meeste andere beelden, met gekruiste beenen,
maar met het rechterbeen opgetrokken, en het linker er onder gevouwen. De beenen zijn
niet te zien, evenmin de armen en handen, want haar enorme wijde, witte gewaad bedekt
haar gansche lichaam, behalve het gezicht en de borst. Het gaat héél voorzichtig-zacht
over de haren, zóo lucht, dat het niet drukt, maar als een dons is boven het hoofd,
valt heel gevoelig langs hals en schouders, met diezelfde intenze teêrheid, waarmede
op oude schilderijen der primitieven blanke sluieren droomen langs fijne maagdeslapen,
gaat in weinige, statige lijnen langs rug en borst, en valt dan wijd uit om heupen
en beenen in een triomf van vrome, wijze plooien. Die bizonder teêre en toch strenge
gewadeplooien zijn een apart kenmerk voor een Ho Chao Tsung. Géén ander kunstenaar
heeft hem ooit overtroffen in het modelleeren van een gewaad en rijkheid van draperie.
Zóo herkende ik later een ander [73]beeld, voorstellende den heiligen priester Tat Mo Tsu Su dadelijk als een Ho Chao
Tsung, voor ik zijn merk gezien had, enkel aan de sublieme staatsie, waarmede hij
zijn gewaad optilt op beide armen, en dán in een glorie van groote plooien wijd om
zich uit laat vallen, als golfde al zijne wijsheid daarmede van hem af. Het porselein,
immers zelf zoo mooi glanzend wit van materie, is zoo fijn en gevoelig bewerkt, dat
de illusie volkomen is van een echt vrouwenkleed in alle blank- en zachtheid. Al de
ondulaties van die plooien zijn door de ziel van den kunstenaar gevormd, enkel zéér
zuivere ziele-emotie kon ze zoo statig-streng en toch eindeloos liefelijk doen opgolven,
en uitwijken, en weêr neêrdroomen, dat het gewaad van transparant porselein wordt
als de ziel van den adoreerenden artiest, die om het lichaam van de godin heendroomt.
En dan bij al dat strenge en wijze, dat van een oud, grijs man lijkt te komen, die
kleine, innige liefheden, als het héél fijn bewerken van de haren, één voor één getrokken,
en het plooien van een rozet op de borst, als gedaan door een meisjeshand en die diadeem
van bloemen en pareltjes op het hoofd, en de fijn afgewerkte parelen, allen even rond,
van het kruis op de borst. En,—om te [74]kussen van liefelijke gevoeligheid,—onder de plooien van het gewaad komt een gedeelte
van een bloote voet te voorschijn, tot in de kleinste fijnheden gemodelleerd, en met
gladde ronde nageltjes als bloemebladen, zooals een kindje wel heeft.
Wat moet het een geluk zijn, zooiets langzaam, langzaam aan gemaakt te hebben, het
te hebben bewerkt met teêre, gevoelige handen, het voorzichtig aanrakend als ware
het een droom, die elk oogenblik kon breken! En dan eindelijk de angst, als het weeke
ding in het fornuis werd gezet, in de hitte van het vuur! Eén oogenblik boven het
vereischte, en het werk van maanden barstte in stukken.45 Maar het geluk, als het gaaf uit de hitte kwam, en verkoelde, als het weeke glanzend
en hard was geworden, en daar stond het beeld levend, onaantastbaar door de lucht
en stof, en het zag den kunstenaar aan, zooals het uit zijn eigen ziel was geboren!
Beelden als de oude porseleinen van Ho Chao Tsung en anderen zijn niet om in daglicht
te [75]zetten. Zij hebben eene aparte omgeving noodig van kleur. Daarom zet een chinees ze
altijd in een nis. De nis is vierkant, met van achteren een fond van zijde,—bij Ho
Chao Tsung doet mooi lichtroze—, de zijwanden half van hout, waarop weer dezelfde
zijde, en de bovenhelft van glas, en van voren een raam van glas, zoo mogelijk de
stijltjes besneden met lotussen, en aan weerskanten van boven een draak of een feniks.
De nis rust niet op den bodem—wat te grof zou staan,—maar staat òf op een werk van
uit hout gezaagde bloemen, fijn als kant, òf op gracieuze, kleine pootjes, die het met een teêr gebaartje lucht oplichten van
den grond. Boven een mijner nissen staat met gouden karaktertjes „De wolk van liefde”,
een eerenaam voor Kwan Yin, en hangen aan weerszijden tabletjes af met in gouden karakters:
„De wijze Tathagata van het witte lotus terras” en „De In-zichzelf-bestaande van het
schoone bamboebosch.” Daar voor de chineezen karakters heilige dingen zijn wordt de
eerwaardigheid van zulk een beeld door dit opschrift nog verhoogd. En het zou heiligschennis
zijn na te laten, op den 1en en 15en der chineesche maand, er wierookstokjes voor te branden. Het staat dan ook heel mooi,
de teêre blauwe wierookwolkjes [76]te zien opdampen, langzaam rijzend, en droomend, voor het stille, glanzende beeld.
Uit de beelden van zulke kunstenaars is de Kwan Yinfiguur in hoogste uiting voelbaar,
véél zuiverder dan uit al de legenden en dubieuze Soetra’s. Kwan Yin is dan ook geen
hoogste ideaalfiguur voor mij geworden vóór ik die oude kunst had gezien. En ik weet
nog zoo goed den tijd, en de straat, en de omgeving, toen ik voor het eerst dat sublieme
vrouwenbeeld zag, alsof ik op dien dag de vrouw had gevonden, die ik liefhad. De smalle,
donkere straat in de chineesche stad, armoedig en vuil, en het onaanzienlijke winkeltje,
met het grove, grijnzende gezicht van den ouden sjacheraar die het voor mij had opgespoord.
En daar, op die smerige toonbank, in die omgeving, zonder nis, was het blanke beeld,
wonder glanzende. Dan het loven, en het bieden, en het groote, groote verlangen om
het aan te vatten met heel zachte vingers, en weg te dragen, ver weg van deze misère,
naar mijn vertrouwde kamer, bij mijn boeken en al mijn intieme dingen! En dit bijna
religieuze verlangen, bang, bevend voor de slimme, ongevoelige tronie van den kwanselaar,
wetend dat hij let op iederen trek van mijn gezicht, iedere trilling van mijne handen!
En dan [77]het weggaan, met kloppend hart, bijna schreiend, omdat hij meer wil hebben dan ik
met de grootste moeite kan missen. Dan een maand, in zenuwachtige spanning, zonder
nieuws, tot eindelijk de antiquair zelf bij mij komt, om weer te beginnen met het
ignobele gebied, en dan eindelijk accoord, en naar zijn winkel aan den overkant, waar
ik het lang-verlangde krijg. En nu zie ik mij weer in mijn’ grooten draagstoel zitten,
op de schouders gedragen van magere, naakte koelies, het beeld voorzichtig tusschen
mijne knieën, zoo door den goudmist, die in winterschemeringen over de duistere, chineesche
straten droomt, door de vreemde woeling van gele menschen heen, met overal geruisch
en geschreeuw, en het bommen van gongs in de verte. En dan het uitstappen aan de kade,
en haastig in den sampan, van Amoy terug naar het mooie eilandje Ku-Lang-Su, waar
mijn huis staat.
Ik zie nog de zee, in het weifelend licht van den vallenden avond, zoo rustig en sereen.
Ik zie nog de bergen van het vasteland, ten Westen, met hun roodgouden glans, waarlangs
vage wolken droomen. Ik zie de hooge rotsen van het eiland, statig-stom oprijzend
in de lucht. Ik zie de bergen in het Oosten zacht wegnevelen in grijzenden [78]mist, en vage, dofgouden zeiltjes wenkende en wuivende over het water, en het droevige,
roode lichtje ergens, van een vuurtoren, en heel vér die wondere mysterieën van mijmerend
licht en stervende lijnen aan de horizonnen der zee.
En o! hoe duidelijk zie ik het nog, zooals het nu voor mij staat, even helder, hoe
ik het blanke, blanke beeld hield in mijne handen, hoe ik het aanstaarde en staarde,
en voel ik hoe gelukkig ik was, dat ik dit lichte wezen had gered uit die duistere
stad. En die bergen, die rotsen, die zee, die vage horizonnen, zij zullen altijd voor
mij blijven, zooals ik ze zag op dien avond, toen ik haar met mij medenam naar mijn
eigen huis, die lichte godin van liefde en genade, Kwan Yin.
Hebben de porseleinen van Ho Chao Tsung het statige van lijn en het bizonder prachtige
der draperie, en geven zij in uitdrukking van gelaat de in het eindelooze verloren
zaligheid van de ziel, als porseleinmaterie doen zij onder voor het wondere Peh Ting,
waar ik met groote moeite één exemplaar van ben machtig geworden. Het stuk is „puh
ts’ üen”: niet volmaakt, want van de achttien armen, die de Kwan Yin hierop oorspronkelijk
[79]had, zijn er zestien verloren46, maar het is met zulk een minutieuze zorg gerepareerd, zooals alleen een chinees
kan doen, dat de oningewijde er niets van ziet.47 Uit een wilde zee, met opkrullend schuim, rijst de rechte, gestyleerde stengel van
een lotusbloem. De lotus opent zich wijd, met twee rijen fijne blaadjes, gescheiden
door een krans paarlen. In dien blanken kelk zit de boeddha Kwan Yin, met over elkaar
gekruiste beenen, de zolen naar boven. De beide handen zijn opgeheven en saamgevouwen,
en op de toppen van de opgestoken wijsvingers bloeit een bloem van rood koraal, waar
de starende blik der oogen op is gericht. Aan weerszijden van den stengel staat een
figuur op een schubbigen, kronkelenden draak, met opengesperden muil, de een de boeddha
Jên Ting, Miao Sjen’s beschermer, de ander Hwang [80]Lung, de Gele Draak, die haar door de hellen geleidde.
Dit beeldje is wel een van de grootste wonderen van kunst, gemaakt uit materie, die
ik ooit heb gezien. Het is blank en transparant als een sneeuwwitte wolk, waarachter
maanlicht schijnt. Het lijkt gekristalliseerd uit lichten aether en sterrenglans.
Het heeft een zacht, puur schitterend licht, als scheen werkelijk door dat broze porselein
die goddelijke ziel, die van Kwan Yin is. Het zit zoo lucht op de blanke bladen van
den lotus als ware het enkel lichte schijn, zonder zwaarte, als maneglans op een lelie.
In het doorzichtige porselein beeft héél even een vaag weifelend, teer rose licht,
als op het moment, als het eerste morgenlicht zich zacht beweegt in den nacht.
De dunne armpjes lijken wel stengels van lotussen, zoo fijn, het gewaadje is om de
knieën en langs de beenen geplooid met teêre vouwtjes, rein-wit, en lucht als golfjes
licht.
Dit wondere beeldje heeft een eigen leven van mysterieuze essence; er schijnt door
zijn pure vormen een licht als van maneschijn en sterrenglans, droomend door ijl-blanke
wolken. Het is een sublieme benadering van materie tot zuiver zielelicht, het is op
de grens van de verdrooming der [81]essence. Dit Peh Ting porselein is als van ziel gemaakt.48
Deze broze, teedere dingen zijn om te zetten in een stille, vertrouwde kamer, met
zware gordijnen van zachte couleur, temperend het harde, schelle daglicht, waarin
ze staan als vreemd en koud. Ze zijn om te zien ’s avonds, thuisgekomen, vrij van
het leêge gepraat over menschen en zaken, moê van het zien in de wisselende bleekheid
der altijd veranderende dingen. Geen hevig licht van gas of gele olie. Dáár staan
de lotuslampen van zacht-blinkend tin, de wijze, stille bloemen, die haar groote,
blanke bladen ontvouwen in kuische eerwaardigheid. Zij dragen de ballonnen van donkerrood
en licht lilas, waarin de heilige kaarsen worden ontstoken.
En in dit reine bloemenlicht, in de nissen van roze en blauwe zijde, in dat zachte,
vaag-droomende licht, schijnen de beelden óp in hun allerreinsten staat; hun innigste,
pure leven, als dood [82]in den harden dag, schittert nú op in zuiveren zieleglans. In de bleeke realiteit
van den dag doen zij hun leven niet zien, die teêre, kuische, als maagden, hun ziel
ontbloeit alleen in het zachte licht van een schemerenden droom. Dán blinkt hun blanke
lichaam van wonderen glans, en roerloos zijn ze, hun ziel van licht schijnende om
hen heen, want hunne oogen zien de horizonnen van het eindelooze.…
[83]
